Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 12. lib.: maka-oalketan
Erderaz ari-bearra bidezkotzeko asmatzen ditugun guziak, maratil uts dirala ta ez arrazoi. Ldi IL 90s. Leiala
dala? Euzkotarra iritxi dan tokietan ao batez dasate, bañan ez maratil gabea. EG 1958, 10. Aren miñak aterik
aña maratilla eukan. SM Zirik 125. Liberal itz orrek, ain zuzen, esangurarik ugari eban, emakumeak milla
maratilla oi dituen antzera. Erkiag BatB 28. Zu maratill bille beti (AN-ulz). 'Nondik adarra jo zabiltz'. Inza
EsZarr 156. Atiak ainbat maratilla beti (AN-5vill). 'Ateak zenbat maratilla, zuk ainbat aitzeki'. Inza NaEsZarr
1599. Orrek battu atiak baño maratil gei(ag)o (AN-5vill). Ib. 1641. Denetarako bazeukek orrek maratilla (AN-
5vill). 'Erantzuna, aitzekia'. Ib. 1863.
� (H), maratil. "Au fig. Maratilla ou firrila laxatuz geroz, eztitake ixil, elle ne peut plus se taire quand une fois
son loquet s'est relâché (sa langue a été lachée)" H. Cf. infra MARATILA JO. � Gure andreak infernuko suge
txar baten mingañ edo mistoa baño zorrotzago du, [...] maratilla askatzean, arenak egin du, ezin arekin bizi
diteke. Cb Eg III 369. Zelaieko txitxarren mintzak belar beroan txigorturik, atertu bage ari zuten beren maratil
mintzobakarra. 'Long claquettement'. Or Mi 101. Bakoitzak bere erara eragiten dio mintzo-maratillari. TAg Uzt
238.
�4. (-illa V-gip, G-goi), maratil (V-gip). Ref.: A; Urkia EEs 1930, 30; Iz LinOñ 181, ArOñ (ma(r)atillia).
Péndulo. "Péndulo de madera, que hacen girar las hilanderas para retorcer el hilo" A. "Irulaak, ardi-ulia
maratillan iruten dutenai bakarrik [...] esaten zaie Oiñatin" Iz LinOñ 181. � Alper-arri baten ertzean zurezko
usoa orekan ezarri, maratilari eragin ta odi batek zekarren aize zanpatuaren eragitez egan asten zan zurezko
usoa. Zait Plat 15.
�5. "Maratilla (L-ain-sar), pasador de puertas de madera, mayor que la tarabilla" A.
�6. Oportunidad, solución. � Gure lege zarrak ezerezteko, orixe bai dala beraiek ditxaroten maratilla. Goen Y
1934, 100. Baña beti eukanetik dana konpontzeko maratillaren bat, autu au izanda jarraixan. Etxba Ibilt 471.
�7. "Maratilla (V-gip), trigo sin barba" A.
�8. (-illa V-gip). Ref.: Etxba Eib; SM EiTec1; SM EiTec2 131. "Destornillador. Ekarrirazu maratillia torlojo au
eskatzeko" Etxba Eib. "Orrek gizon-orrek eskuturrian inddar aundixa dau da torlojuak ('tornillos') gogor lotzen
ditxu maratilliakin" SM EiTec1.
- MARATILA JO. "(Soltar la) maldita, hablar con demasiada libertad, maratilla jo" Lar.
- MARATILA-KIZKI. "El gancho de madera con una hendidura en el extremo para introducir el hilo de la lana
para que no se suelte cuando se suspende la operación de hilar, maratilla-kizkixa" Iz ArOñ (s.v. kizki-pixua).
marats. v. mahats; maratz.
maratu. � Diluir. � Amaibako zidorretaz maratuta (diluído) urrun-zabaletan / bestaldeko loren usaiña dartut
zorion-munetan. Aurre-Apraiz in Onaind MEOE 768.
maratz (V-ger-och-m ap. A; Zam Voc), marats. � Diligente, hacendoso, laborioso. "Ugazabandrea jasoa ta
maratza eztanean, parasmak be igarri dakie egiten; eta gero or sare bat, an amaraun bat, alako taiurik! (V-m),
cuando la ama de casa no es hacendosa y diligente, [...]" A. � Tr. Documentado en autores vizcaínos y
guipuzcoanos de los ss. XIX y XX. La forma general es maratz; hay marats en D. Aguirre e Inzagaray (RIEV
1923, 502). � Manterola irasle gomutagarri errime maratz maitagarriak. A in Azc PB 16. Emazte zintzoa,
iasekoa, ganoraduna ta maratza. A BeinB 41 (v. tbn. Ezale 1897, 143b). Garibaiko Ana Josepa, emakume
marats, pixkor ta begiratua. Ag G 17 (v. tbn. marats en EEs 1917, 171). Etxeko lanak egiten gizon maratza ta
ganorakua zen. Etxde JJ 67. Lilietan auts-kiman ari ziran erle maratz langille urrezko gerrikodunak. Erkiag
Arran 10. Gabontzaren emazteak, maratz eta mazala emoten dau. Erkiag BatB 123. Illargia edo eguzkia bezain
eder aurpegia eta maratza ta pobreenganako biotz-bera. "Hacendosa". Berron Kijote 137. v. tbn. Gand Elorri
65. � (Tema nudo, usos advs. y predicativos). � Arduraz eta maratz bere burua zaintzen dauan gizakumea. Pi
Imit III 45, 2 (SP zuhurziarekin, Ol zurki). Bazkari-ontzen maratz ari da / Garaziren amandrea. "Diligente". Or
Eus 235.
maratz. v. 1 marraza.
marauo (SP). � Maullido.
marauri. v. marabedi; maraguri.
marautxo. � "Erderazko 'maravedito, maravedicho'-tik etorria dirudi marautxo onek" A EY I 181. � Arimen
aurregunean Beran mutilkoak apezai marautxo eskatzen diete (AN-5vill). A EY I 181.
marauza. v. 1 marraza.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
130