Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 12. lib.: maka-oalketan
humiliatuko baita haurtto bat bezala, hura izanen da handiena zeruko erresuman. Ch III 58, 9. Nori ere emanen
baidiot musu eta hura bera izanen da zuek bilhatzen duzuena. Lg II 258. Nurk ere hun berhezi bat ükhen nahi
beitü, harek galtzen dütü komünak. Mst III 13, 1 (SP nork ere nahi baitu, Leon nork ere nahi baitu [...] galtzen
du hak; Ip txerkatzen dianak, Ol nai ditunak). Nurgatik ere othoitze egitera obligatü beniz, haier orori
[nahitüzün eman zure benedikzioniak]. UskLiB 24. Hil zen nori ere baitzen osoki emana eta haren besoetan. Jaur
389. Harek duela hobekienik bethetzen nork ere egun hartan komuniatzen baitu. Arb Igand 108. Nori ere
gogoratu baitzaio eskuararen alderako atxikimendu-seinale hori [...], eskerrak hari! JE Ber 38. Nor ere
hunkituko baitu eliza huntan, harek kasu egin beza. Lf Murtuts 14. v. tbn. Monho 146. Dh 267. Nur: CatS 126.
� (Sin bait-). � Nori ere barkatzen badiozkatzue bekatuak ta haiei barkatuko zaizte, ta nori ere ez badiozkatzue
barkatzen ta haiei ez zaizte barkatuko. Ub 151.
� (Pron. relativo con antecedente explícito). � Beste erdiak, erlijiosoari eman ziozkan, nork ere, ziran guziak
apurtu eta putzura bota zituen. Arr May 171.
b) (Con baita, baitzara, baitira...) Sea quien sea (seas quien seas...). "Nor ere baita, quel qu'il soit" SP. "Nor ere
baita ez da sarthuko, quel qu'il soit, il n'etrera pas" Dv. � Kalte geiago egiten dio bere buruari, zuri baino; eta
nor ere baita ezin itzuliko zaio Jainkoaren iujeamenduri. SP Imit III 36, 3 (Ch nor nahiden den, Mst nur
nahibeita den, Ip nur nahi den, Ol litzakena litzakela). Eginhardo berak, edo Ademarok edo nor-ere baita Carlo
Magnoren eta Luis Pioren istorioen iskiribatzaillea [...]. ES 115. Zuek altaratzen zaituztenak ekharriko du
horren pena, nor ere baida hura. He Gal 5, 10 (Dv nor-nahi izan dadien, Or, Ker dana dala, BiblE edozein dela
ere). Nor ere baitzare, adiskidea, barkha zadazut ene bizitasuna. Arb Igand 32. Goraintzi nor ere baita hura eta
hari. HU Zez 82. Milesker, arima onak, nor ere baitzaizte! Barb Leg 126. Nor ere baitira arizaleak eta zertan
ere ari baitira, heien leku bilakatzen da antzokia. Casve SGrazi 12.
- NOR ERE BAIT. Alguien. v. norbait. � Nai nuke nork-ere bait begi onez ekustea, gizonai ederra iritsitzea.
AA III 552.
- NOR ERE NAHI (G ap. A; H (s.v. nahi, que cita a AA)). "Quienquiera" A. v. nornahi. � Komunio-ondoan
nork-erenai egin bear lukeana. AA CCErac 102 (ap. A). Nork ere nahi eman dezake. AA (ap. H). � Nor-ere
nahi baita ere [...], nola munduan diren [hitzkuntza] guztiak adi eta ikhas ahal detzake, milla urthez bizi balizere?
ES 391.
- NOR ERE NAHI DEN. (Con subjuntivo). v. NORNAHI DEN. � Zeren nork ere nai den egin lezan ene
Aitaren borondatea [...] kori zu ene anea eta ene arreba eta ene ama. Samper Mt 12, 50 (He nork ere ezen
egiten baidu, TB, Dv, SalabBN nork ere, Ip nurk ere, Hual nornaidenek).
- NOR ETA ERE. Quien, quienquiera que. v. NOR ERE. � Nor eta ere ez baita berriz sortzen urean [...] eta
Izpiritu Sainduan, ez daiteke sar Jainkoaren erresuman (Io 3, 5). Lap 138 (V 63; Lç iaio eztena, Dv sortzen ez
dena).
- NOR GEHIAGO. a) Compitiendo, a ver quién es más. v. norgehiagoka. � Perlak, ta rubiak ere, / nork
gehiago zebiltzan. "Compitiéndose". Lar Gram 383. Mâi-gaiñean nor-geigo [dantzan] apaltzera arte ekin. Or
Eus 13. Nor-geiago ekin zidan. Berron Kijote 130. � (Seguido de un vb. al que se refiere gehiago). � Enderri
guziak tinko, / Jesukristori il-Oparian / nork geiago lagunduko. SMitx Aranz 180. Zenbait urte lenago,
Demokreitok eta Aigitoko lokarri-korapilatzaileek nork geiago iakin egina zuten. Zait Plat 14. b) (Sust.).
Competencia, pugna. "Norgeixago, competencia. Norgeixagoko indarretan beste indartsu batzuegaz, eten zan"
Etxba Eib. � Norgeiago ontan, Platon eta iarraileak atera ziran garaile. Zait Plat 23. Klaustro-billerak,
letradunen nor-geiagoak, iritzien egokiezak. Gazt MusIx 60.
- NOR GORAGOKA. A ver quién queda más alto. � Zertan hasiko naiz ni ere neure aldetik Jose Migel
Barandiaran jaunaren laudorioak errepikatzen? [...] Ez lioke inolaz ere eder iritziko besteak elkarren lehian nor
goragoka aritzeari. MEIG VIII 61.
- NORI ETA HARI. "Nori eta hari erraiten nion bezala, comme je le disais à je ne sais plus qui" Lf Gram 238.
- NORI NOLA. Según a quién. � Irrintzina... salbai garrasia delako hura? Hura eta bera. Ba naski! Salbaiak
oro salbaikeria. Nori nola zaion. Baditake hor beharria xuxen eta burua oso dituenak bertzerik erran lezaken.
HU Aurp 207.
- NOR IZAN (V, Gc, L, B, S, R ap. A; Dv, H). (Frecuentemente en frases negativas y condicionales). Ser capaz
(de); ser digno (de). "Bera nor balitz, s'il était homme à cela, s'il était assez sensé, capable, etc." Dv. "Ni nor
banaiz egiteko hau burutuko dut" H. "Nor balitz, si fuera capaz" A. Cf. nor-izan. � Hala baldin orai gerok nor
bagara, eztira guretzat Iainkoaren mehatxuak mehatxu baizen izanen. Ax 619 (V 398). Gizona nor bada, iustoa
bada. Tt Onsa 159 (110 nur). Nor bazara zu. Mb OtGai I 100. Nor bagiña, aisa egin genezake nai dugun guzia.
Mb JBDev 181. Saul, bera nor izaterat, errege handi eta dohatsu bat behar zen. Lg I 296. Deusek ere ez
gaitzake gibela, gu nor bagare, sartzetik zeruan. Lg II 85. Nor bagira beti eta lekhu orotan othoitza egiteko
ahala baitugu. AR 103. Zu nor bazera emango dizu betiko bizitza doatsua. AA III 612. Dendari eta Zapataria
berak nor baldin badira. Echag 183. Izan letzazketelarik, berak nor balira, ongi bizitzeko behar bezenbat [ardi].
Dv Lab 268. Emakume, nor danak, egiten ditu onelako gauzak. Moc Damu 28. Zu etzera nor, Jaungoikoaren
izkutuko gauzak zerez ikasteko. Inza Azalp 24. Bestêk eman jana / ta poltsan bear dana, / aisa bizi diteke / bera
nor dana. "El que es dueño de sí". Or Eus 93. Ta nerau, nonbait, ez al natzaizu nor, zure baitan kokatzen dan
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
1086