Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 12. lib.: maka-oalketan
Libertatia nola baita gauzetako hobena, / gathibutan egoitia hala pena gaitzena. E 249. Heuskarazko hitzak,
nola skribatzen, hala letra guziekin latinén anzora pronunziatzen ere dirade. Lç Adv * 7v. Zer ere egiten baita,
nola plazer baitu hala gidatzen duela. Lç Ins C 1v. Hala gertha dakidala nola othoitz egiten baitut. Mat 86. Nola
soñu, ala danza. RIs 62. Nola tenpora, ala jolas. Ib. 63. Bañan nola gerlatetan soldaduen furiak / Berzetarik hill
baititu nahi buruzagiak, / Hala Antekrist iarraikiren zaie buruzagiei. EZ Man I 73. Eta nola uli-farfailla ezpaita
hegalak erra arteiño kandelaren ingurunetik urruntzen, hala amurus itsutua ere. Ax 390 (V 255). Bizitzeari
darraika heriotzea: nola bizi, hala hil. Ib. 214 (V 143). Nol' Apezaren kantatzea, hala bereterraren inhardestea.
O Pr 529. Nola aire honak eta garbiak osasuna konserbatzen baidu, hala gaiztoak ere kasarazten tu eritarzun
eta heriotze dorpheak. Mong 587. Nor nola gobernatzen baita gaztean, hala komuntzki egiten ohi dela
zahartzean-ere. ES 181. Nola iru Persona distinta oek diraden Jaungoiko bat bakarra, ala dirade Kriadore bat,
Salbadore bat, Glorifikadore bat bakarra. OA 25. Hala desohorea eta arbuioa haiñ iustuki daozkit niri, nola
zuri laudorioa, ohorea eta loria. Ch III 41, 2. Eta nola Jainkoaren argia [...] agiri dan kriatura oietan; ala
etzaio bear begiratu San Agustiñi ezpada bere argi erraiñuetan. Lar SAgust 12. Biz hala egin, Jesüs Jauna, nula
zük erran eta hitzeman beitüzü. Mst III 56, 4. Nola kulpan lagun izan zeran, ala penan izan bear dezula. Cb Eg
II 51. Ibai bat nola, ala odola, abiatu zan ixurtzen. Bast 36. Hala amorioak diala haiñbeste begitharte nola
aldekoi beitü batzen. Egiat 206. Eta nola Dabid zan Kristo nekatuaren [...] imajina, ala Salomon Kristo beraren
gloria andi ederraren [...] imajina. Ub 42.
� (ss. XIX-XX). Kanpotan liliak / Nola tu iguzkiak / Goixtirian zabaltzen / Arratsalderakotz histen, / Hala da
gizona / Ganbiatzen / Haren adina / Iragaiten. Monho 138. Nola erbiak zuritzen diran gure mendietan elurra
jaanaz, ala zurituko ere da zure anima. Mg CC 235. Bethi kasik egia gerthatzen da erran komun hau; nola bizi,
hala hil. Dh 123. Mirra hautatuak nola, hala eman dut urrin gozoa. In Hm 71-72 (en el orig., ib. app. 72 legez).
Eta nola erran, hala egiñ. Gy 42. Nola yiñ den, hala behar dela yalgi. Ib. 210. Nola ikus eta hala ikhas, nola
ikhas eta hala egin. Hb Egia 136. Nola belhar bustiak hantzen baititu, hala etzauntza bustiak ditu eritzen. Dv
Dial 60. Nola hobenean hekien lagun izan zaren, hala gaztiguan izan beharko duzula. Dv LEd 100. Biyotz
nerian ala zaukazkit / nola niniya begiyan. Bil 67. Biyotz nerian ala piztu du / amoriyozko su-garra, / nola
mendiyan piztu lezaken / tximistak arbol igarra. Ib. 66. Ni nola, bertzeak hala, Errege hits harek berehala
sinesten du bere idurikoa duela Erregina. Arb Igand 105. Dena den, beti Aita Saindu hori hala bizi izan da eta
hil, nola ezkozko argi bat. HU Aurp 134. Ardo baporiak nola / biotzetik ala, / milla pena irten da / libratu
naizana. JanEd II 13. Nago [...] gure aitasoek beren ogiak hala jo othe dituzten behinere, nola Xanetak gure
Xoane. Barb Sup 98. Gosez hik: ai, ai! / Asez nik: jai, jai! / Nola orai, hala gero. Ox 40. Gaur lagun, biar etsai. /
Nola gizartea / ala itxas-legea. SMitx Aranz 234. Gurasoekin zu nola, zure umeak zurekin ala. And AUzta 40.
v. tbn. SP Phil 119. CatLan 58. Gco I 473. Jaur 139. Elzb Po 200.
� (En contextos negativos). "Deusek ez nau hala samurrarazten nola holako gauzen ikhusteak, rien ne me fàche
tant que de voir de telles choses" Dv. � Laboraria oilarrak eztu hala atzartzen / Bekhatorea nola zuk baituzu
iratzartzen. EZ Man II 85. Munduko ararteko guztiek eztezaketela zure etsaia hala balaka, eta ez sosega, nola
zerorrek. Ax 294 (V 196). [Ezta] harrik haragia hala galtzen eta gastatzen duenik, nola konzientzia gaixtoak
egiten baitu bere burua. Ib. 423 (V 274). Eztu beraz deusek ere hala alegeratu behar [...], nola ikusteak zure
borondatea haren baitan konplitzen dela. SP Imit III 22, 5. Deusek ere ez omen du hala ematzen elefanta [...]
nola bildots kume baten ikhusteak. He Phil 233. Deusek ere eztizü zelüko konsolazionia hala trebükatzen, nula
berantegi orazionialat ützültziak. Mst III 30, 1. Nihoiz ez zaretela hala izanen dohatsu nola gizonek ene gatik
yazarriren darotzuetenean. Lg II 146. Deusek ez du hala gizonaren berthutea ahitzen nola yendien konpania
husuegiak. Mih 20. Deusek ezpazuen ere hala loriatzen, nola Birjina lorios haren laudorioak egiteak. Dh 264.
Deusek ez du bihotza hala kilikatzen, / Nola yaio tokiak, bada ezagutzen. Hb Esk 17. Ez du ala argi-albak /
Loriatzen xoria, / Nola ni zu ikhusteak, / Nere maite Maria. Elzb Po 187. Deusek eztiozka langile akituari hala
arintzen begia eta bihotza, nola ikusteak [...] ondotik heldu goiti gazteak. HU Aurp 220. Zuek eta nik, zumea
sekulan ez dugu hala erabili, nola Sansonek bere arbola ondoa! Barb Sup 146. Bainan deusek ez du Frantzia
hala aberastu nola Beneditanoen sartzeak. Zerb IxtS 101.
� (Con valor distributivo). "Hala onak nola gaixtoak, tant les bons que les mauvais" Dv. "Añen ongi zauden
nola bat eta ala bestea (AN-gip), biak ziran langilleak nola bata ala bestea (G-azp)" Gte Erd 201. � Tr. Su uso
disminuye notablemente en el s. XX, en el que, por ej., la forma tradicional guipuzcoana del Padrenuestro se
abandona en favor de otras fórmulas como bezala (...) ere, de acuerdo con el uso septentrional y alto-navarro.
� Sandailiak ateak ditu zirarrez, / Nola zirarrez da ala zendalez. TAV 3.1.10. Atsegin andia artu eben ala
Silverok nola Silviak. Lazarraga 1142r. Eman diazagula behar dugun mantenua, hala arimakoa nola
gorputzekoa. Mat 81. Atratzeko aldagien probetxu guzia beretako eta bere proximo lagunendako ala biziendako
nola purgatorioan dauden arimendako. Ber Trat 28rs. Baiñan gibela dezagun ahalegin guztiaz, / Hala hitz
sainduaz nola tatxa gabe biziaz. EZ Man I 14. Hala bata nola bertzea galtzeintu amurus itsuak. Ax 344 (V 229).
Billusia ezpazare zure borondateaz hala barrenean nola kanpoan. SP Imit III 37, 1. Guztiok, ala zaarrak nola
gazteak, eta seinak. CatAnz 6. Nahi narokezue xeheroki erakutsi, hala bataren egiazko abantaillak, nola
bertzearen enganio eta lausengu itxurapenezkoak. ES 178. Irakurriko dute ala Eleizetan, nola etxeetan. Lar,
carta a Mb 280. Ala Probinzian, nola Nafarroan, ta ere geiago Bizkaian [...] itz asko laburtzen dira. Cb EBO 26.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
1047