Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 12. lib.: maka-oalketan
xuritu zuen hiztunak nola jokatzen duen denborari buruz. MEIG VII 101.
� (G-azp ap. Gte Erd 232; H). Cómo así, cómo es que. "Nola ethorri zare hoin goiz?, pourquoi, comment êtesvous
venu d'aussi bonne heure?" H. v. nolaz. � Nola diostazu horlako hitza? E 203. Eta dioste, Nola beraz
Dabidek Spirituz deitzen du hura Iaun? Lç Mt 22, 43 (He, TB, Dv, Ur, Echn, Hual, Samper, Ol, Or nola, Ip nula;
Ur (V) y Ker zelan, Leon nolaz, IBk e IBe nolatan). Cupido, nola dozu orrein gaxki / zeure matraz doraduok
gobernaetan? Lazarraga 1145v. Nola andraen bildur zara, / aek baga onik ez badozu? Ib. 1175r. Aitarekin edo
enekin / nola etzinen partitu? EZ Noel 82. Nola erori zinen, Luzifer? Ax 140 (V 92). Pozoiez beterik zaudela
ikusi, ta nola zaude orrela? Cb Eg II 63. Nola zare oraino munduan! Nola ez othe zare Ifernuan! Brtc 248. Nola
bada aztu ziran? Ub 38. Nola zatoz mai onetara, eztaietako soñekoa gabe? AA I 443s. --Ez da landare au
bedorren anaia jaunak uste deban bezin bakana. --Nola ez? Izt C 163. Nola iltzen ez dira? It Dial 29 (Dv nola;
Ip nulaz, Ur zelan). --Ez, Jauna, ez naute Zabieren ikhusiko. --Nola ez? Laph 196. Nola ez dituzte beren buruak
ere eskaintzen? Bv AsL 39. Paulatxo nola ekarri eztek? Ag G 131. Nehork ez aditu? Ezkila?... Nola bada hori?
Barb Sup 140. Nola ez du Jainkoak Sabelkoi tzar hori / Ifernuko laberat oraino igorri? Ox 38. Ez dakit nola
etorri naizen. ABar Goi 24. Harritua gaude Baltzatzarrek eztularen kontra nola etzuen usuago manatzen idimihia.
Zerb IxtS 89. Mira eittekua dala nola zu aiñ zaldun jatorra izanda ez dozun agiri maitterik. Etxba Ibilt
481. Jauna, nola egin nazu kolorerik gabea? NEtx LBB 130. Nola pentsa dezakezu, Antonio bihotzekoa, zutaz
ahaztu naizela? MEIG IX 98.
� (H). (En oraciones exclamativas). � Ah! nola hemen gosetzen / gormandiza lizuna. Gç 166. O sugar
amorezko onek nere biotza nola biguntzen duen! Cb Eg II 40. Oi! nola irakasten darotazun heien prezatzen! Mih
56. Nola balia liteken [mement] hartaz! Dh 218. Ai eta gure bien izateak nola diren mudatuak! Dv LEd 268. Ai
bizirik bazeunde! Nola begiratu eta jaten emango nizukean! Arr GB 64. Zein aundia egin dan Eliza ori, nola
zabaldu dan mundu osora! Ir YKBiz 179. Nola begiratzen dion aurrak! Munita 29. Nola egin dakun iruzur! Izeta
DirG 118. Ha zer kanta! Nola bihotza jotzen duen! Larz Iru 86. Ta nola aurrera atera dituan bere anaia txikiak!
NEtx LBB 90.
� (Como exclamación de incredulidad o de indignación). � Nola! Ez ilkhiko hemendik? Gç 180. Nula!
hüllanagotik jiten lizate? Dv Dial 4 (It y Dv nola!, Ur zelan!). Nola! zer darasazu, gizona?, erraten dio aphezak.
Hb Egia 20. Nola? Ausartuko itzake...? Alz Ram 94. Nola? I niregatik maitemindurik? Or Mi 25. v. tbn. Lg II
288. Gy 21. HU Zez 196. A Ardi 40.
�2. (V-gip, G-azp, B ap. Gte Erd; H). (Con -(e)n). Según. "--Berriz ethorriko zare? --Nola den, dan, [...] c'est
selon, c'est à voir" H. "Uda nola gaten den (V-gip, G-azp, B)" Gte Erd 271. � Eta eguna luzeago edo motzago,
nola dan, iru ordutara alda litekela [erlojua]. Munita 115.
II (Conj.). � Tr. Su frecuencia disminuye notablemente en el s. XX, sobre todo al Sur, donde falta en los autores
puristas o de estilo más culto. Los esritores alto-navarros y septentrionales (excepto Harizmendi, Elissamburu y
Xalbador) lo usan con bait-, los guipuzcoanos y vizcaínos con -(e)n; hay algún ej. occidental de bait- (Iturriaga
(Fab 237) y Beovide), y alguno de aux. sin suf. (en BBizk).
�1. (SP, Ht VocGr, H). Ya que, como, porque. "Comme" SP. "Et comme il fait, eta nola hark egiten baitu" Ht
VocGr 341. v. gero (3), ezkero (3). � Tr. Documentado en todas las épocas y casi todos los dialectos (en
vizcaíno sólo algún ej. aislado). � Ene arima orduian har, othoi, zure glorian, / nola baita redemitu zure odol
sainduiaz. E 23. Baina hark nola baitzekizkian haién pensamenduak, erran ziezén. Lç Lc 11, 17 (Dv ikhusi
baitzituen). Nola ezpaitzuen kuidadorik iduki Elizan sarzeas. Ber Trat 111r. Iainkoaren amorioa nola baita
neurririk gabea, hala frogak bethi emaiten derazku. Harb 289 (cf. infra (2)). Baiña nola ezpaita asko zinez
permatzen, berriz lotara bihurtzen da. Ax 47 (V 30). Erosi gaitutzun nola, / duzun gutzaz ardura. Hm 76. Ditxa
onak, nola baita bera itsu, hari darraizkonak itsutzen ditu. O Pr 116. Zeren nola baikira denbora oroz mortal. Tt
Onsa 58. Nola baki Marrukok jaiten / soñua txito dulzero, / zenduzan etxizaduko. BBizk 4. Nola baikira Jesüs-
Krist gure Jaunaren partiak [...] hoiek theiützen dütügü. Bp I 97. Eta nola jende sentikor hau bere baithan
minberatua baitzegoen [...] kuraiozki ekhin zitzaien. ES 113. Nula hatsarre bati beitaude gaizak oro. Mst XVI.
Nola Jesusen Aszensioa leku onetan izan zan, aren oñ sagraduen señaleak ikusi zituen. Cb Eg III 329. Nola
Gabaon hiri handienetarik baitzen [...] othoiztu zituen [...] gabaonitarrei yazartzeko. Lg I 197. Nola dan
ardurazko lana. Añ LoraS 48. Nola gazte aren deirik izan etzuan, sartu zan gelan. AA III 424. Nola naturalezak
ezpaitu bere kontua kausitzen gaitzetan. Dh 69. Nula eztikhoi beniz ezinago, enintzan ezkuaz orhitzen. Ip Dial 10
(Dv nola [...] bai naiz, It nola [...] naizen, Ur nazan legez). Bainan nola gardiak baitziren orotan, / unhatu zen
ondoan, harrapatu zuten. Hb Esk 106. Aztarnarik nola etzuen ikusten, ezin sinistu zuen. Lard 493. Baña nola ez
baizuen sosik, etziokaten eman nai izan ontzian tokirik. Bv AsL 105. Nola aski hotz ari baitzen, yende guziak
suphazterrean zauden. Elsb Fram 137. Nola ezpaizijoakion ongi, auzoetan lana eginta irabazi zuen. Goñi 23.
Nola presik ez detan, eskalletan eseri eta itxogongo diyot. Iraola 46. Nola ezin emekiago bainindabilan nehor
etzaiket errangura. JE Ber 45. Nola larunbata deskantsu eguna baitzen, ortziraletan bi egunena [bildu behar
zuten]. Zerb IxtS 37. Baña ni, nola ezin nintzan atera oietik, pena ederrarekin gelditu nintzan. Salav 75. Nola
gaur dugun lehen eguna, / berritik hasiko gira. Xa EzinB 56.
�2. (En correlación con hala). Como (...) así, del mismo modo. "(Como se) vive, se muere, nola bizi ala il, zelan
bizitza, alan eriotza" Lar. Cf. NOLA EDO HALA, NOLA-HALA. � Tr. Su uso disminuye en el s. XX. �
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
1046