Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 12. lib.: maka-oalketan
nihur. v. inor.
nihurat. v. inora.
nixaldi. "Llamarada del fuego que hace apartar a los circunstantes, nixaldia" Izt 68v.
nixaldu (Izt 68v). � Soltar el fuego una llamarada (?).
nizerokendu. "Nicerobino, ungüento precioso de los antiguos" Lar.
1 no (gral.; SP, Urt IV 146, Añ, H). Ref.: A; Lh; EI 338. �1. "Tutear, i ta no" Añ. "Adizan, no, écoute, toi
femme. Norat oha, no? où vas-tu, toi femme?" H. "Palabra con que se llama a una mujer, así como to sirve para
llamar la atención de un hombre. Ambos son de trato familiar. En V casi han desaparecido, por más que el
tratamiento familiar se designa con el nombre i-ta-to, refiriéndose a hombres y de i-ta-no refiriéndose a mujeres.
En los demás dialectos se dice to ta no comprendiendo los dos sexos: no ator ona, tú, mujer, ven acá" A. � Ixilik
utzi nezan, no! / apo ezdeus inbizila! AstLas 18. Okaztagarri dena eskuaraz, haurrek aitari erraitea to, amari
no; joitea bezalatsu. HU Aurp 211. Horixet baizik ez! No, orduan badiken hilarteraineko gaitz! Barb Leg 135.
No! behazan! Bazakinat zer eginen dugun. Ib. 133. No, Mari [...] emen bakoitzak esan din zer egiñen luken [...];
ik ere esaigun bada. Or Mi 35. Zer ari hiz no hor etzanik? JEtchep 21. Frantzua, Frantzua!... (Elenari) Nor dun
hori, no? Larz Senper 22. v. tbn. Gy 149. Ox 118. Zait Sof 176. � "Muchos se valen de esta palabrita en vez de
emakume, emazteki... etc., para designar la mujer, aun sin ser vocativo" A. "Mari Migelen etxean no da to,
emaztea gizon, oilloa oillar (V, msLond)" Ib. Cf. NEtx LBB 103: "Gizakumea To da... emakumea Ño". �
Amorantea zen nabusi: no zen tho, emaztea gizon, oilloa oillar. Ax 343 (V 228). Bizi naizen artean, emakume
baten menpean ez naun egongo. Gurean, no ez dun izango nagusi, to baño. Zait Sof 175. Pernandoren etxean no
zen to (andrea zen gizon, andreak zeukan alkatemakilla). Etxde PerPl 61. � Badu oraino bertze manera
izpiritutsu eta artifiziotsu bat, bertze hitzkuntzek eztutena, jakiteko berboari jeneroaren eratxekitzea, v.g. to eta
no, emaiten daroat eta emaiten daronat. ES 91. Bertzeak bertze, to eta no, baten orde hor biga dituelarik
eskuarak. HU Aurp 211. � "En cet emploi il est invariable, adizazue, no! écoutez, vous autres femmes" H.
�2. (AN-ulz, L, BN, S, R-uzt; Lar, VocBN, H). Ref.: Lrq; Iz Ulz (tóri), R 396; Gte Erd 8. (Imper.). Ten, toma
(dirigiéndose a una mujer). "Toma, tómalo, en modo ínfimo, [...] a la muchacha no" Lar. "Nó ogipuské bat, toma
chica..." Iz Ulz. "Nó, ítxiki zan, oye, tenlo" Iz R 396. Cf. to. v. eutsi, ono, tori. � Amaizuna, erradan no; ez
nahiduna. O Pr 23. Makhila kaska bat emaiten dio bide bazterretik kurrinkaz zohan xerrama bati... "No, Xaneta!
Hori hiretako...". Barb Sup 97. Senarrak emaiten dako Eskualduna: No, irakur zan hori. Zub 61. --No, no, eskua
luza! [...] --Bai ederrak. Or Mi 22. � notzin (Lar, Añ, A, Bera), notzan (S ap. A), nozkin (B, BN-baig ap. A),
noizkin (G ap. A). (Con objeto plural). "Tómalos, [...] a la muchacha notzin" Lar. "Au pluriel, notzin, tiens-les,
prends-les" H. "Notzan (S), notzin (L-ain, B), tómalos, mujer" A. � Baño no-itzin txikienak. 'Mais, tiens! tiens!'.
Or Mi 23.
2 no (Hb ap. Lh, A). � "Vino" A (que cita a Humb).
3 no.
- EZ SI ETA EZ NO. Sin ton ni son, por las buenas. � Gañera erori dira iru etxe batian, ez si eta ez no. Iraola
116. Au, ez si ta ez no, txakurrari egundokoak esaten asten zitzaion. NEtx EG 1957 (7-8), 60.
noha (S). Ref.: Alth in Lander RIEV 1911, 600; Lh. � "Noha, bekhaizteria" Alth in Lander RIEV 1911, 600.
"Envie, jalousie" Lh.
noharroin (L arc. ap. A; SP � Dv, Lar (noa-), H (+ noa-, V, G)), nogarroin, narroin. � "Gueux, errumeza,
onbeharra" SP. "Mendigo" Lar. "Menesteroso, indigente" A. Cf. nuharroinsko. � Bethi dira errumes,
noharroin eta on-behar. Ax 232 (V 155). Erromes edo noharroinak zer egin lezake, ez baliz aberatsen athetara
heltzen. Dv LEd 142 (Cb Eg II 76 pobre ta miserableak). Amoina egiozu noharroin lazeriatu bati. Ib. 142.
Azaletik nogarroñak ziran, baña barnetik Yainko-eskar ta siratsez aseak. "Pauperes". Ol Imit I 18, 3 (SP
beharrak). Landerra autsetik idoki / ta narroiña satsetik goratzen du. 'Pauperem'. Ol 1 Sam 2, 8 (Dv herrautsetik
atheratzen du noharroina, ongarritik erromesa, Ker txiroa, BiblE behartsua).
� Etim. Para la posibilidad de que se trate de neure + harroin, v. FHV 482.
noharroindu (SP (sin trad.), Dv � A, H). � "Caer en la miseria" A.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
1023