Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 12. lib.: maka-oalketan
(nerenaz), la forma atestiguada es nerez. � Nere izanz eta izaer guzia nerez dudana. Mb IArg I 149. Onelako
ditxarik nik nerez ez det merezi. Cb Eg II 81. Pobreak eranzun zion, nerez bakarrik eziñ ezer daiket. Gco I 421.
Nerenaz karatera aski alegera dudala. Gy VIII. Ni nerez, erantzun zion, ijitoa naiz. Lard 179. Hunelako zorionik
nik nerez ez duket merezi, Jauna. Dv LEd 151. Ni Asteasun bizi naizena nerez naiz errotaria. PE 29. Andre-zalea
naiz nerez eta protxua nai berez. Xe 277. Zuk ere zerbait egingo dezu, / ala pentsatzen det nerez. Tx B I 136. Ni
nerez bildur naun, olako lanik izanen ez dudala. Or Mi 30. Ni, nerez ari naiz, neure buruaz diarduzute. Ldi IL
134. Gaizki bizi nintzan nerez, erio nintzan nigan, zugan naiz birbizten. Or Aitork 347. Euskalduna nerez, / ez
nau engañatuko / edozeñek errez. Uzt LEG I 45. Ni beheretar zendako deitu, nerez banaiz orotarra? Xa Odol
261. Ni nerez pake-zalea bait-naiz. Berron Kijote 98. Nerez ikasi izan ahal dudanez [...]. In MEIG IX 55. v. tbn.
Nerez: AzpPr 23. SMitx Aranz 113. Txill Let 135.
- NIREZKO, NEREZKO. Natural, propio, de mi propia naturaleza. � Sarturik, ikusi nuan ene animako begiñoz,
ene animako begiz goitik, nirezko argiz goitik, argi aldaezin bat. Or Aitork 169 (v. tbn. 118). Nola edo ala, iñoiz
baiño nerezkoago jokatu dut gaur eta arrituta nago. Txill Let 49. Gogo iluntasuna dut nik nerezkoa. Xa Odol 16.
Nerezko griña onek eragi-ta. "Mi natural inclinación". Berron Kijote 108. � Oraingo zenbaiten ustez, beraz, ni
ni naiz eta besteak beste eta nere-nerezko dudana ikara eta nahigabe hutsa den bakartasun tristea. MIH 19.
- NIREZ NIRE. Por mí mismo. � Ene aurrezkari minberak galdegiten daut orai, banakikenez nik ara bat
hobea, lapurtarrarekin gipuzkoarraren aurrintzeko. Zorigaitzez, ez nerez nere. JE GH 1929, 505.
niato. � Etxen esklabo dena, beita kanpun niatho / halakuen khidiak bethiere gaizto / hartakoz nik han ere
esprabia franko. 'Souffre-douleur'. Etch 176. Para su posible origen bearnés, v. Eusk 1970, 198.
nihau. v. nihaur.
nihaune (H (BN); niau- AN-5vill), nihorone (Dv, H (L, BN)), neaune (AN-5vill), nieune (AN-5vill), neoire
(AN-5vill). Ref.: EI 220; EAEL 145; Gte Erd 256. � "Celui ou ce qui est avec moi, mon compagnon. [...].
Nihoronekilakoa (L)" Dv (s.v. neronekilako). "Mien, de moi-même. [...]. Nihorenen (L)" Ib. (s.v. neronen).
"Moi-même" H (s.v. nerone). "Neroni joango naiz (G-goi), niaune joain naiz aisa (AN-5vill)" Gte Erd 256.
"Niaunek bakarrik egingo dut ori aisa (AN-5vill)" Ib. 256.
nihaur (L-côte, BN, Sal, S, R; Arch Gram 27, VocBN, Gèze, Dv (BN, S), H (BN, S)), nihau (BN, S; Arch Gram
27, Dv (BN, s.v. neror), H (s.v. ni)), nihauri (Hb ap. Lh), nehaur (H), niñaur (R), nihor (BN-ad), ñaur (R).
Ref.: A (nihau, ñaur); EI 219 y 220; Iz R 299; Gte Erd 43 y 256. � Yo mismo. "Nihauren (BN), mien, de moimême"
Dv (s.v. neronen). "Ñauren baitan (R), dentro de mí" A. "Algunas localidades recogen formas
transitivas: (BN-ciz) nihaurek" EI 220n. "Neune joinaiz (AN-gip), nihaur joanen niz (BN-arb)" Gte Erd 256.
"Nihaurek eginen dut (BN-arb)" Ib. 256. "Zerbait gerthatuü dela nihaurtan igaraiten düt (S), nita, nihaurtan
pentsatü nian (S)" Ib. 43. v. nerau, neu. � Tr. Documentado en textos septentrionales (sobre todo bajo-navarros
y suletinos) desde Dechepare. Al Sur lo encontramos en textos salacencos y roncaleses, y en Orixe. La forma
general es nihaur. Hay nihau en Etchahun (186), Archu, EvS (Io 14, 10 nihauen), Etchepare, Iratzeder (59) y
Casenave, y junto a nihaur, en AstLas y Etchamendy. Hay además nehaur en Tartas (nehaurganat). En cuanto a
las formas con suf. de declinación, para el erg., nihaurek es la forma mejor documentada desde el s. XIX (tbn. en
Eguiateguy 183). Hay nihaurk en los textos más antiguos (Dechepare, Oihenart (Po 47) y Maister) y tbn. en
Etchahun (282; tbn. nihaurrek 270), Goyhetche y Oxobi (169). Se documenta nihaurrek en Hiriart-Urruty (Aurp
178), Barbier, Larzabal y Xalbador (EzinB 117), en todos ellos junto a nihaurek (Hiriart-Urruty Aurp 164,
Larzabal Iru 96, Xalbador Odol 25), y hay nihauk en AstLas (60), Etchepare (Bur 19), Constantin, Orixe y
Mirande; para el dat. hay nihauri y para el gen., nihauren- como forma más empleada; además nihaurren en
Eguiateguy (166) y Larzabal (Iru 122) y ñauren en Hualde.
� Ehon ere eztakusat nihaur bezain erhorik. E 163. Nihaurk ere ukhen dizit zeinbait ere amore. Ib. 85. Ene
emastia[k] eskugibeletan pot egiten derautzu bai eta nihaurek ere. (1597). FLV 1993, 202. Izeba, enea
nihaurentzat, zurea elgarrentzat. O Pr 509. Nihauren askazi hurrenak dira poxelatzen dutenak. O Po 22. Iesusen
bihotza tiratu dut nehaurganat, hark niganat dian amorioa eta grazia dela kausa. Tt Onsa 161. Aparta ditzadan
bihotzeko goratarzünak eta nihaürez, dütüdan sinheste hunak. Mst III 50, 4. Zureganako amuriuaren
handitarzünak nihaurganako sendimentia gal erazi dizadan. Ib. 21, 3 (45, 4 nihaurk). Maite düt neure proximua
nihaur bezala zure amorekatik. CatLan 81. Kukuso hura ezarriren dit / manduen aitzinian / eta nihau bragaturen
/ mundu ororen artian. AstLas 14 (26 nihaur). Hirur kintale pezü dian mailia / badiak nihaurekila. Xarlem 350.
Nihaurganik enizala kapable deus hunik egiteko. UskLiB 66. Nihauren begi propiez ikhusten banü beno
hobekhiago. Ib. 105. Nik haier deüsere / ezpeitüt deüsere / nihauenik ere: / hatik desir nikezü ereiñak bil
balitzade! Ib. 276. Ni nihautan niza bai sartzen. Arch Fab 189. Nihaurk erratea ezta eder, baiña ezta izatu
gaitzik. Gy 73. Malerusik aski izanen naiz nihaur bakharrik munduan! ChantP 292. Nütian ordian nihaurk
mündüko ürgaizgarriak oro. Ip Imit III 16, 1 (Mst nihaürk; SP, Ch neronek, Ol nik, Pi neuk). Sekula ere ezdaizei
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
1015