Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 12. lib.: maka-oalketan
(prácticamente en todos los casos junto a niri) en algunos autores vizcaínos del s. XX (tbn. en Arrese Beitia
(AmaE 411)), en los alto-navarros CatB (33), Legaz (18), CatUlz (21) y F. Irigaray (156), y en algunos
septentrionales de los ss. XIX y XX (MarIl (59), Duhalde (124), Barbier (Leg 148), Iratzeder (68), Zerbitzari
(IxtS 89), Mirande (Pr 293), Arradoy (SFran 347), Mattin (30) y Xalbador (Odol 109)). Se documenta eni desde
mediados del s. XVIII en autores suletinos y bajo-navarros (además de algunos labortanos de influencia bajonavarra);
al Sur sólo en la segunda ed. de Escu liburua de Añibarro, en Arrese Beitia (AmaE 63) y más
modernamente en Orixe y Etxaide (JJ 127). Cf. A: "Eni (S), a mí". Según Azkue es tbn. utilizado en vizcaíno,
pero está claro que su fuente es Añibarro, a quien cita. Cf. tbn. Lrq y H s.v. ni. Para la morfología de los casos
locales de declinación, etc., v. hi y Lf Gram 198.
� Yo. "Nitaz edo nitzaz minzo da, il parle de moi" SP. "Nitaz denaz bezanbatean, quant à ce qui de moi" Ib. "Je
suis en ma place, nere tokian naiz" Ht VocGr 403. "Mien, nerea" Ib. 386. "Par moi, nitaz" Ib. 396. "Mío, mía,
nerea, neurea" Lar. "(Lo) mío mío y lo tuyo de entrambos, nerea nere ta zurea gure" Ib. "(Eso no se) entiende
conmigo, ezta hori nerekin aditzen, hori eztagokit niri" Ib. "Quanto es de mi parte, [...], nigan dagoanez, nigan
dagoan bezanbat" Ib. (s.v. parte). "Por, a favor de uno, las mismas posposiciones, nigatik, nigaiti, neugaitarren"
Ib. "Nerekiko, para conmigo" Ib. (s.v. para). "Cuenta conmigo, begira nerekin, neugaz" Ib. "(De) mí, para mí,
nizaz, neretzat" Ib. (Añ nizaz, niretzat). "(Eso no se) entiende (c.), ezta ori nigaz, nirekin aditzen" Añ. "Nitan, en
moi" VocBN. "Nire (V), mien, de moi" Dv. "Nore, pour nere, mien. Cette forme est plus ou moins usitée dans le
labourdin oriental" Ib., que cita a JesBih. "Nitarako urhatsik ez egin gehiago, ne faites plus de pas vers moi" Ib.
"Nitazko solasak akhabo dire, on ne parlera plus de moi, littér., les paroles qui me concernent sont finies" Ib.
"Nere, ene, nire, nore, nure etxea, onthasunak, ma maison, mes biens. [...]. Etxea nerea, nirea, enea, norea,
nurea da, la maison est à moi, m'appartient. Norena da hutsa? Nerea, etc., de qui est la faute? La mienne. Placé
après son substantif, il exprime une idée d'appartenance plus intime. Ama nerea, enea, etc., mère à moi, mère
chérie. [...] Familièrement, n'exprimant aucune appartenance véritable, mais bien quelques rapports d'habitude,
ou quelques mentions d'objets dont il a été parlé précédemment. Eta horra nere, ene... gizona harritua!, et voilà
mon homme étonné!" H. "Nik: 1.º yo (transitivo). [...]. Nik jauzi, orok jauzi (BN-arb), soy independiente; litm.,
yo salto, todos saltan. Nik baiño anae geiago dauka (V-m), duelos con pan son menos; litm., tiene más hermanos
que yo; 2.º por mí (cuando el verbo está en forma de adjetivo). Nik erosiko oiala, el paño comprado por mí. Nik
entzuna, lo oído por mí" A. "Nitan (B, BN, S), en mí" Ib. "Nerekiko: 1.º (G), a mi parecer; 2.º (G, AN), para
conmigo" Ib. "Nitaz (B), de mí, acerca de mí" Ib. "Nitazko (AN), lo que concierne respecto de mí. Nitazko
inbideak, las obligaciones que (le) conciernen respecto de mí" Ib. "Nitzaz besteak (Sc), no yo que los demás, los
demás excepto yo. [...] Nitzaz denaz bezanbatean, por lo que a mí toca (msLond)" Ib. (s.v. ni). "Nizaz (V, G,
BN), de mí" Ib. "Nerebaitan, en mí, dentro de mí" A Morf 38. AxN explica zer mengoa nuen nik (282) por zerk
beartu nau ni. Cf. VocNav s.v. nilen y len. v. neu, ene.
� Pot bat niri eginagatik, etzinduke laidorik. E 171. Ni baithan dukezu adiskide bat. Ib. 211. Jainkoak parka
derozola Migeli, zerren ni emen naizala etzuen eskribatu bear berzeri (1549). TAV 2.2.16. Ezen segur nizazko
gauzék fin hartzen duté. Lç Lc 22, 37 (He nitazko; Brunet neri dagozkiten, Or nerekikoa). Rezebi dezatenzát
bekhatuen barkhamendua eta zorthea sanktifikatuén artean, ni baithango fedeaz. Lç Act 26, 18 (He ene baitan,
Dv ene baithako, BiblE niregan). Huná ni eta Iainkoak niri eman drauzkidan haurrak. Lç He 2, 13 (He ene). Ni
onerean joateko / kausea oi ta zara zu. Lazarraga 1146r. Bestela bere nigan ez dago / zurea ez dan gauzarik. Ib.
1184r. Errazoarik ez daukazu / niri ifinten koplarik. Ib. 1195r. Nahi dut iakin dezaten halakoak nik
hitzkuntza hunetan dakidana Saran ikhasia dudala. Mat XIV. Nihor ezagutzen eztut nik iaun nere [probable error
del editor] gañean, ezta zuek ere berze prinzerik ene ustean. EZ Noel 72. Nafarroan gari asko, batere, batere ez
neretako (1620). TAV 3.2.7. Nois egiñen dire ne botak? Volt 268. Neure bihotzaz eta nere ahal guziaz. Harb 257.
Ez hek ni, baiña nik hek garaitzeintut. Ax 368 (V 242). Baia bester[r]en astu sengia / nigasko on eretxia. Mic
TAV 3.1.27, 45. Zer eztut egin / zureki adiskidetzeko? / Zuk nizaz, nik zuzaz atsegin / biek orosbat hartzeko? O
Po 1s (5 nure-). Zer da nitaz, neroni naizenean? SP Phil 487 (He 494 nitaz). Iesus bizi da nitan eta ni, Iesusetan.
Tt Onsa 161. Niri ere eskerrak emanen darozkidatela. ES 186 (195 nere-). Arbuioa haiñ justuki daozkit niri,
nola zuri laudorioa, ohorea eta loria. Ch III 41, 2 (Mst, Ip eni). Ene Jainkoa orhoit zaite nitaz. Ib. 57, 4 (SP,
Leon nitaz; Mst, Ip, UskLiB 68, Ol, Pi nitzaz). Ken begi oriek, ez niri begira. Lar SAgust 14. Aitak emanen dizue
nere izenean eskatzen zaiona ta argandik arzeko eska zazue. Mb IArg I 332s. Soñua edo soplea ez da nerea, ez
dakit orrenbeste. GavS 7. Eman ezadazü egiazko sentimentü bat zük nitarik desiratzen düzünaren egiteko. Mercy
3. Nik ere lagüntüren ait / nure aldetik. Xarlem 644 (671 eni). Charles gure semia / nureki dit eramanen / pena
gabe mündian / beikira izanen. Ib. 732. Otoi eni erakusten / zure begitartea. Monho 82.
� (s. XIX). Nire alabak jazten dira lau lau. Mg PAb 95 (164 nere-; CC 226 niri). Jarraitu egizuz, bada gaur
bere, nigazko ardura alegiñezkoak. Añ EL 1 9. Nire maitea niretzat ta ni neure maitearentzat. Añ LoraS 77.
Nigandik ikasi bear dezue, zuen buruak humillatzen. Gco II 3 (55 niri). Jauna, ez naiz ni beñere izan zu nere
biotzean artzeko diña. AA I 473 (II 112 niri). Parkatu jauna, niri, zeuri berba egiten azartuba. fB Olg 6. Eni
eginiko mesedeena. Añ EL 2 48 (54 nere-; EL 1 42 niri). Belle Marie barkaturen daut niri hola mintzatzia. AstLas
65 (62 eni). Nik bataiatzen zaitut. CatB 56. Aritxo ori ondo biyurtu / biyotz nereko laztana. Echag 74. Nore
beitharik deus ez dut zuri ofri dezakezudanik, o ene Jainkoa! JesBih 169. Kontsekratzen daizkitzut, deusik
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
1012