26.12.2012 Views

Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

Orotariko Euskal Hiztegia 12. lib.: maka-oalketan<br />

nezesidadesko, Bet 13 nezesidadeko). Nezesitatezko kasian nurk nahi batheiatzen ahal dü. CatS 69.<br />

- NEZESITATETAN. En estado de necesidad, necesitado. � Othoitz egiten drauagu beharretan eta<br />

nezesitatetan dirén guziak nahi dituán aiutatu eta konsolatu. Lç ABC B 6r. � Nezesidade estuetan ere karidadea<br />

egitea zer dan eztakie. Gco II 33.<br />

- NEZESITATE(A)Z. Necesariamente, por necesidad. � Nahi baduzu nezesitatez sarthu daberoko arradan.<br />

INAv 17. Ez dago inor oek konfesatzera nezesidadez obligaturik. OA 139. Konfesio jenerala egitera daude<br />

nezesidadeaz obligaturik persona aek guziak. Ib. 130.<br />

nezesitatsu, nezesitazu. � Necesitado. � Gertus ongi ari zara ezen gastetazuna alferra zahartazuna nezesitazua<br />

da. "Nécessiteuse". Volt 263.<br />

nezesitatu (V-gip ap. Elexp Berg). � Necesitar. � Nezesitatzen ditugun ondasun guztiak. OA 57. Bear du artu<br />

tenpora nezesitatzen duana. Iraz 60s. � (Part. en función de adj.). "Necesitado. Nezesitauenen artian bakarrik<br />

sorteau dittue etxiak" Elexp Berg.<br />

nezesitos. � Necesitado. � Pobre nezesitosak. Tt Arima XIV.<br />

nezia. v. nezio.<br />

nezio (Lcc). � Necio. � Mundua barbullez edo nezioz beterik dago. Cb Eg III 227. Ez dogu irakurten, birjina<br />

nezijo areek iñor ill ebeenik. fB Ic I 94 (v. tbn. 40). Bata bada nezijua ta senbagakua, bestia da buru eretxija ta<br />

aisetsuba. fB Ic III 373. � nezia. (Forma con marca de género). � Zointarik borz zintzan nezia eta berze borz<br />

prudente. Samper Mt 25, 2 (Lç, He, TB, Dv, Ur, Ip, SalabBN er(h)o, Echn, Ol, Leon, Or ergel, Hual<br />

talentubagedun, Ker buruarin, IBk, IBe zentzugabe).<br />

ni (gral.; SP, Mic 2v, Urt I 9, Ht VocGr 388, Lar, Añ, Lecl, Izt 123v, VocBN, Gèze, Dv, H, A Morf 38, Zam<br />

Voc). Ref.: Bon-Ond 169; A (nere, ni, nik, nore, ñore); EI 133 y 201; Lrq; Echaide Nav 332-333; Iz Ulz (nere,<br />

ni), R 292 y 310; Etxba Eib (nere, ni, nik); Holmer ApuntV (ni, nire); EAEL 145; Elexp Berg (nere, ni); Gte Erd<br />

43, 194, 195, 230 y 231. � Tr. De uso general en todas las épocas y dialectos. Para el gen. (y demás formas<br />

derivadas de éste: nirekin, nirekiko, niregan...), nere- es la forma mejor documentada desde comienzos del s.<br />

XIX en la mayoría de los dialectos (excepto en suletino, vizcaíno y en los dialectos pirenaicos), en detrimento de<br />

ene (q.v.), que es la forma más empleada por los autores antiguos. En textos anteriores al s. XIX se documenta<br />

nere- en autores septentrionales, en navarros desde finales del s. XVII (ConTAV 138) y en LasBer (576), Irazusta<br />

(49), Larramendi (SAgust 14), CatBurg (47), Mendiburu, Cardaberaz (Eg II 22), GavS y Ubillos (26). Hay nire-<br />

(en muchos casos junto a nere-) en textos vizcaínos desde principios del s. XIX (tbn. en Cardaberaz CatV 90),<br />

aumentando su uso considerablemente durante el s. XX. Entre los no vizcaínos hay nire- en autores<br />

guipuzcoanos del s. XX y tbn. en Duhalde, Goyhetche (55), Mirande (Pr 269) y Oskillaso (Kurl 118), en casi<br />

todos ellos junto a nere-. En cuanto a los textos suletinos, hay nure- en Oihenart, Xarlem, UskLiB (66), la<br />

tragedia de Mustafa (170, sg. DRA) y en un texto recogido en Balad (132), y nere- en Tartas (Onsa 49, quizá<br />

errata por neure-) y Eguiateguy (173). La forma ñore se encuentra en los roncaleses Hualde y Mendigacha, y<br />

nore en JesBih y Samper. En DFrec hay 561 ejs. de nere- (11 septentrionales), y 497 de nire-, todos ellos<br />

meridionales. Cf. Harriet: "Nere, nerea (V, G), [...]. Ene, enea (V, L, BN, S), nore, nure, déformation BN de<br />

nere. Nire (V), neure (V, L, BN, S)". Cf. tbn. A: "Nere (G, AN, L, BN, S, R)", "nore (S, R)" y "ñore (R)"; v. tbn.<br />

más referencias sobre el empleo de nere- etc. en EI 133 y 201. Cf. Lf Gram 199: "Les formes nire 'de moi' et<br />

nirekin 'avec moi' sont archaïques, on dit actuellement: nere ou ene 'de moi', nerekin ou enekin, avec moi. Par<br />

analogie, on a fait, à côté de niri, correct et très usité, un datif eni 'à moi' et un neri, plus rare".<br />

Nirea-, nerea-, pospuesto al sust. (Ama nerea, etc.), tiene valor afectivo. Lo hallamos generalmente al Sur, y<br />

sobre todo en vocativo; así encontramos nerea en Larramendi (SAgust 14), Cardaberaz (Eg II 22), Moguel (CC<br />

243), Aguirre de Asteasu (III 511), Echagaray (270), Iturriaga (Fab 232), Lardizabal (430), Duvoisin (LEd 53),<br />

Zabala (Gabon 43), Arrue (May 25), Apaolaza (115), Illarramendi (Pill 29), Alzaga (Ram 91), Barriola (Goi 73),<br />

Iratzeder (158), S. Mitxelena (Aranz 188), N. Etxaniz (Antz 99), Berrondo (Kijote 87), y nirea en Añibarro<br />

(LoraS 159). En un uso no vocativo encontramos Ama nereak en Cardaberaz (Eg II 116) y Duvoisin (LEd 209),<br />

bitarteko nirea en Añibarro (EL 1 140), ortza nereak en Echagaray (74), biyotz nerean en Bilintx, Aita jauna<br />

neria en el cantar de Alostorrea (Balad 48), badago Ama nirea en Arrese Beitia (AmaE 165), basarri nerea en<br />

Mokoroa (10), Mirentxu neriak en Enbeita (140), agur nereak en Lizardi (4), loreak nereak en Iratzeder (68), zer<br />

gizona Eñaut nirea en Etxaide (JJ 102), andregai nireari en Aresti (MaldanB 210) y esperantza nereak en<br />

Berrondo (Kijote 129).<br />

En cuanto al dativo, niri es la forma mejor documentada desde Dechepare en todos los dialectos. Hay neri en<br />

textos guipuzcoanos desde el s. XIX (en algunos casos neri y niri en un mismo autor); aparece tbn.<br />

Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten<br />

mende.<br />

1011

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!