Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 12. lib.: maka-oalketan
Enb 124. � "Astigarrâ-ko Begi-Txikiyak / neurtu zaitu esan'ezu. // Ni neurtuko naun Begi-Txikirik / ez da
Astigarragan jaio, / nere erdiya eiten ere orri / ederki kostatzen zaio. Tx B I 230.
� Comparar(se). � Humiltasunak erakarriko zaitu ez lagunarekin zure burubaren neurtzerat, bañan bai haren
ohoratzerat. Mih 33s. Bakotxak neurtus iten tuen (obra) onak in tuen gaistoeki, dezake guti gora bera atra
kontua, zeñek pizatzeunten yago (299). LE-Ir. Au da gertatzen dana / munduko gaitzakin, / baldin neurtzen
badira / andiagoakin. It Fab 118.
� Medir, controlar (los pasos); perseguir. � Bai, ederki neurtu dizkiate pausoak! Ill Testim 14. Aritu ziren
lapurren oñazkak negurtzen eta zoko guziek begiratzen. Izeta DirG 37. Neurtu ditut biar bezela / nik Joxe orren
pausuak, / begi batetik artuba dauka / oso ziaro lausuak. Auspoa 59, 36. Orla gertatzen dira / askotan kasuak, /
neurtzen aritzen dira / besteren pausuak. Auspoa 77-78, 43. Kapitan eta tenientiak / gure pausuak neurritzen /
zortzi eguneko arrestatuak / ez bagera ongi ibiltzen. Auspoa 116, 127. � Lantzoia bere lekuan neurtzen jakin
zuan berorrek gutxienez [...], buruan jo-nai ta bizkarrean jo ninduanean. "Poner en su punto". Berron Kijote
227.
�2. (B ap. A; H), neurritu (Dv, H (V, G)). Moderar, mesurar; controlar, regular. "Il diffère de neurtzea en ce
que ce dernier signifie faire un mesurage, tandis que l'autre [neurritu] prend le sens de proportionner, donner par
mesure. Eriari neurrituz eman behar zaio jana, à un malade la nourriture doit être donnée par mesure, avec
mesure" Dv. "Neurt ezatzu zure hitzak, mesurez vos paroles. [...] Esku zabalak nasaiki ematen du, hertsiak aldiz,
hurriki eta neurtuz, [...] la main étroite [donne] insuffisamment et en mesurant" H. "Neurtuz, mesuradamente" A.
� Zelo gaizki neurthu batez bertzeei eskandala eman diozoguten. Ch III 11, 2 (Ip zure erreglagabiaz, Leon lehia
soberarekin). Neurthuz nai denean ibilli Jinkoaren zerbitzuan, hark neurtzen ditu bere ungi eginak. Mih 11.
Geure naturaleziari berez jagokazan gurarijak bere, errazoiak neurtu ta zuzendu biar ditu. fB Ic II 252. Berri au
ezarian eta pixkaka ematea, hitzak neurtuaz ematea. Arr GB 127. Otoitz egite luzeak eta gorputzeko zeatutze
ildurazkoak neurritu zituen ondo denboraldi artan. 'Moderó'. Aran SIgn 67. Beste morroi guztiai neurri barik
emoten iake edaria Mendiolako iauregian: neuri bakarrik neurtuta. Ag AL 57. Edan-urritasuna, edarietan
neurtua izaten, irakasten dabena. Itz Azald 184. Ardoak berotuta [...] altzituan gaitasunak erakusten, baño
zabulunak neurtu eziñik eta oso parregarri. Ag G 195. Neurt jan-edanak eta errexkiago heziko ditutzu
haragiaren nahikeriak. Leon Imit I 19, 4 (SP emozu neurri, Ip bridatü, Ol, Pi ezi). Itzak eta irriantxa xe-xee
neurturik. Ldi IL 20. Mendi zuaiztuan euriak ugariagoak izaten dira ta neurtuagoak. Munita 19. Itzak, ederrak
izan arren, egiarekin ondo neurtuak ez badaude ez dute onik ekartzen. Ib. 106. Esaten zituanak neurtu gabe
Piarresi eraso zion. Etxde JJ 30 (v. tbn. 169). Neurtu bearra dago nolatan / ematen diran pausoak. Basarri 123.
Ondo neurtu ezik, atsegiña bere buruaren kaltegarri biurtu oi da. Vill Jaink 82. Gizajo arlote arek, etzituan bear
bezela neurtu bere indar eta almenak. NEtx LBB 73. Jana neurtu bearrik / etzan gaur ainbeste, / nai gendun
klasetikan / ase eta bete. Uzt Sas 49. v. tbn. Kk Ab I 31. In Or BM 18. TAg Uzt 35. JAIraz Bizia 54. Erkiag BatB
33. MAtx Gazt 49.
� (V, G, AN, L, BN, R ap. A; Lecl, Izt), neurritu (Dv). (Part. en función de adj.). "Moderado, neurtua.
Atseginik neurtuenak ere isten dituenak, los que dejan los placeres aún más moderados" Izt 74r. "Gizon
neurritua, homme mesuré, sobre" Dv. "Moderado, mesurado" A. � Gizon neurritua mintzatzean (345). LE-Ir.
Dolore hunek izan-behar du, haiñitzetan erran dudan bezala khexagabea eta neurthua. He Gudu 150. Badira
irakurgai neurtuak, behar diren argitasun, azalpen eta laguntza guztiez hornituak. MEIG II 58.
� Regir, gobernar. � Gizona, berriz, ongiaren menpean, bere aginpidea lege orrek bear baitu neurtu. Vill Jaink
163.
�3. (Lar, H), neurritu (H (V, G)). Medir (versos, sílabas...). "Escandir, medir los versos, biursak neurtu" Lar.
"Kopla neurtzea, mesurer une couplet" H. � Eta orain zortzikoa / osorik neurtu lei. Azc PB 185. Lantu du
bertze orduz bersu hoberik, nahiz hok ere neurtuak diren xuxen, labur eta bat bedera ondar hitzean joite ona
duen. JE Bur 144. Itzak nola neurtu. Gazt MusIx 46. Greko-latinezko neurtitzak ikasten eta neurtzen asi gintzan
eta ez genien ezeren utsik arkitzen. Or in Gazt MusIx 16. Gehi dezagun piko edo oin horiek neurtzeko erregela
xehe xamarrak ipintzen dituela Gazteluk. MEIG III 107. Bi modutako hamairu silabako bertsoak: 7-6 batzuek
eta 6-7 neurtu behar diren besteak. MEIG IV 89 (v. tbn. I 243). v. tbn. Ldi IL 27.
�4. Limitar, poner límite. � Nok neurtuta imini ditu gure egunak? Mg CO 102. Ez duzu nihoiz eginen nahi
duzuna, hestu eta neurtuak izanen dire zure ahal guziak. Hb Egia 118. Pekatua da gatx azkenbagea eta
gizonaren kitugarriak beti dira neurtuak eta azkendunak. Itz Azald 147. Erakutsi eban argiro, zein neurtuak
egozan gizonaren egunak. Ag AL 101. Nere tabako-zotza, ez aiz geiago gauza... Ire egitekoa bete dek... nere
bizia neurtu didak eta orain ez aut ezertarako... NEtx Antz 109. Haurrak negurtu behar direla, beraz negurtu
nekeak, / ustez ditugun, hori erranez, eginkizunak beteak. Xa Odol 220. v. tbn. BEnb NereA 128. � (Part. en
función de adj.). Limitado, finito. � Ezin izan leiteke, gure errazoe neurtuak, [...] ezagutu eta ulertu dagiala
Jaungoikoaren azkenbakotasuna. Itz Azald 25. In pace hau, hutsune neurtu eta neurrigabea den hau,
Sagaratuaren lekua da. "Finita". MEIG IX 130 (en colab. con NEtx). � Señalar, fijar. � Gero sarri izanen da
azkhen iujamendua, / zer denboraz zeruan da Iongoikoaz neurthua. EZ Man I 77.
�5. (H), neurritu (H (V, G)), nebritu (H (V)), negurtu. (Con sociativo). Medirse (con alguien), probarse (con
alguien). "Ez naiz gai zurekin ez iakintasunez, ez indarrez neurtzeko, je ne suis pas capable de me mesurer avec
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
1007