Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 12. lib.: maka-oalketan
Leiçarraga (Decl a) 7v) da izartzia como equivalente suletino de neurtzea. � Gero neurt zezan haren murraillá
ehun eta berrogei eta laur besotako, gizonaren neurriz, zein baita aingeruarena. Lç Apoc 21, 17 (He, Dv, Ur (V,
G), Ol, BiblE neurt(h)u, TB neurritu, Ker negurtu; Ip izartü). Iongoiko, kreatura guztien gidaria, / nihork ezin
neurt lezake zure iakin handia. EZ Man II 101. Dolorea behar da neurtu eta konsideratu eta ez denbora. Ax 198
(V 133). Oihalaren parte bat, neurtzen eta ordenatzen dugu kapatako. Ib. 66 (V 43). Iainko eternala, ezin neurt
ditekeiena. SP Imit II 5, 3 (Ch, Ol neurrigabeko). Ezta hitzkuntzarik hurbiltzen zaioenik eta bere perpausak hain
justuki komuntztatzen eta neurtzen tuenik. ES 191. Zeren gauzen handitasuna hitzez ezin neurt eta nibela
baitezakete. Ib. 123. Gutxi deritzadan zeruari eta ark daramatzien argi guziai, ura [San Agustiñ] neurtzeko eta
konparatzeko. Lar SAgust 3. Nork neurt dezake bekhatu mortalaren malezia infinitua? Brtc 90. Angeru
gordetzalleak neurtuten dituela mezenzuteko emoten dozuzan oñetzak. Añ EL 1 12. Gularen anditasuna eztala
ainbeste neurritzen janariaren kalidadetik, nola jateko ansiatik. Gco II 64. Besteak [...] engañetan dabeelako,
dongaro neurtu edo pisetan dabeelako, zuk bere egin zinaike beste onenbeste? Astar II 73. Biztanle bakotxak
egin zezala izkribuz izandu zituen kalteen eskaria [...], zeñari ondo begiratu ta bear zan moduan neurriturik
emango zitzaion zegokion buruzpidea. Izt C 370 (9 neurtu). Lur guziak aldizka neurtuak izatu dira. Dv Lab 63.
Behar da gero negurtu yusa eta hirur litre yusentzat, eman hirur litre agordient. ECocin 53. Hogoi urhats guziez
gelditzen nintzan hatsaren hartzeko eta egin bidearen neurritzeko begira. Prop 1883, 18. Anton Ume etzan iñoz
neurtu, / orduan talletarik etzalako usu. AB AmaE 300. Izpiritu garbi bat da / gorphutzik ez duena, / ezin ikhus,
ezin ukhi, / ezin negur daitena. Zby RIEV 1908, 203. Ostatuko athearen neurtzen. Behin, bietan, hiruretan
izariak har. Arb Igand 129.
� (s. XX). Zenbatek eztautzute begi ukaldi batez neurtuko berehala [...] zertsu ahal den eskuara! HU Aurp 200.
Emakume onen txaldankeria obekixeago negurtu al dezazun, [...] gertakizuntxo bat jakin-araziko dizut. A Ardi
76 (BeinB 55 neurtu). Bakotxak bere bergaz bertzeak negurtzen! Ox 188. Pasai San Juan da Fuenterrabiya /
ziran alkargandik gertu, / beira jarrita aurrena zein zan / ezin gendituen neurtu. Tx B I 192. Alkar neurtuko dute
/ luze-laburrian. Tx B II 107. Diruaren indarra ezin leike neurtu, / baña etxera nekez egiten da lortu. Enb 164.
Orduan gindezke gai eskuararen aberastasuna negurtzeko. FIr 165. Gauzea ugari ala urri dagoan be aintzat
artzekoa da, orren balioa neurtu al izateko. Eguzk GizAuz 54. Erdi ta baztar, lênik neur dite / begiz goitik
beenera. "La miden". Or Eus 304 (Aitork 319 negurtu). Lana bear bezela neurtzeko, erloju bat eman nai izan
zion Agerrek. TAg Uzt 229. Biria ez da ondo / Neurtzen balkoitikan. Otañ 101. Ohartua zen izar zitakela uhaitz
baten oldarra eta neurt haren joaidura. Lf in Zait Plat XX. Kant-engandik edo, errazoiak ondo neurtzen ikasi
zituen noizbait. SM Zirik 43. Askok ez dute ez neurtzen ondo / onek dakarren galera. Basarri 129. Nire nekea
ezin diteke neurt. Arti MaldanB 225. Juanak bere zoriaren leizea neurtu zuan ondoraiño. NEtx LBB 26. Gizonak
urrunago bear du begia luzatu eta ondoreak bear ditu ongi neurtu. Vill Jaink 82. Ezegaz neurtu ezin leikena /
benetan dan maitasuna. BEnb NereA 63. Olinpu negurtu ondoren etzatera dioanean (eguzkia). "Emenso". Ibiñ
Virgil 78. Bertsua ongi bialdutzeko / ez du guk ainbeste neke, / diruz neurtzera juan ezkero / ezin leike saldu
merke. Lopategi in Mattin 23. Garia, salduko ezpada ere, leurtu deillela (AN-araq). Inza NaEsZarr 44. Bestela
esan, ez dira txapelketak, ezin daitezke zehazki neur ez konta. MIH 215. Geure ezjakinaren eremua neurtu behar
genuke lehenik, jakite bidean sartuko bagara. MEIG IV 92. Ez naiz nor teologia aldeko arrazoiak neurtzeko eta
pisatzeko. MEIG VI 173. [Garbitasuna] modu hagitz ezberdinez neur daiteke. MEIG VII 38.
v. tbn. He Gudu 141. Mih 39 (-th-). CrIc 67. Mg PAb 77. AA II 50. Dh 436 (neurth). JJMg BasEsc 161. fB Ic I
55. Ur MarIl 23. It Fab 190. Lard 46. Hb Egia 41. EusJok II 14. Ud 98. Bv AsL 193. AzpPr 39. JanEd I 57. Azc
PB 353. Goñi 45. Echta Jos 291. JE Bur 45. Ag G 89. Laux BBa 130. Ldi IL 144. SMitx Aranz 127. Munita 150.
Mde Pr 330. Lek SClar 132. Txill Let 120. Bilbao IpuiB 222. Zait Plat 114 (neur). Anab Aprika 83. Osk Kurl
117 (63 negurtu). Erkiag BatB 98. Onaind in Gazt MusIx 152. Salav 102. Lab SuEm 170. Uzt Sas 339. Negurtu:
BOEans 931 (B, s. XVIII).
� (Part. en función de adj.). "Neurtua, mesurée" Ht VocGr. "Medido, neurtua" Lar. � Bentaja neurtua. Xe 288.
Egurgillearen aizkorakada neurtua. Ag G 2. Bere ordu neurtuak. Erkiag Arran 116. Eguzki lasterrari eta
illargiaren aldi negurtuei erne baldin bazaude, eztuzu utsik egingo biarko eguraldiaz. Ibiñ Virgil 78.
� 6 neurkin luze, 5 zabal eta 4 berantz neurtzen dituan zulo bat dago. JMB ELG 47.
� (G-azp ap. Gketx Loiola; H). "Bertzeak bere neurriz neurtzea, mesurer les autres à sa mesure, leur attribuer
ses propres sentiments" H. "Juzgar, censurar. Eztago ondo iñor neurtzea" Gketx Loiola. � Zer neurriz
neurthuren baituzue, aldiz neurthuren zaizue. Lç Mt 7, 2 (Hual, Dv, Ur (V, G), Ol, Or, BiblE neurtu, TB,
BOEanm 1289 neurritu, Samper, Echn, Leon, Ker negurtu; EvL, Ip izartu). Ageri da beraz zeiñ guti bertzeak
gure buruaz neurtzen tugun. Ch I 16, 3 (Mst, Ip phezatzen, Ol aztantzen). Ene hitzak [...] eztute sensu
humanoaren arabera neurthuak izan behar. Ch III 3, 1 (Pi neurtu; SP pisatu, Mst, Ip phezatü). Ez du bakoitzak
bere buruarekin bestearena neurtu bear. Mg CC 238. Mundua orain neurtu edo juzgatuko da. Lard 431.
Munduaren atzenean guziok neurtzera etorriko dala. Ib. 435. Egiñ ditugun obrak / dituzte neurtzen. AzpPr 88.
Zuek neurtzen duzuen neurri beraz neurtuko zaitzue zuei ere. Ir YKBiz 135. Norbera mantxak eduki eta /
besteren gauzak neurtutzen. Imaz Auspoa 24, 158. Gizonak, obrakatik neurtzen ditugu guk. Arti Tobera 277.
Barka biezat aurrera eta atzerazaleak begi zorrotzagoz neurtzen dakien Zelaieta jaunak. MEIG IV 71.
Larramendi ere [...] geure begiz eta iritziz ezagutu eta neurtu nahi genuke, ez besterenez. MEIG VII 68. v. tbn.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
1006