Bilintx, bertsoak eta bizitza - Euskaltzaindia

"Entre las que han corrido tan triste suerte
debe contarse una traduccion del poema
hurlesco La Mierdepolis que habia oido a uno
de sus amigos habia vertido al vascuence de
una manera magistral. Ostigué repetidas veces
á Vilinch para que me la diera á conocer, pero
despues de muchas excitaciones sólo obtuve de
él la man(festacion de que habia roto los originales
en un acceso de mal humor."
Itzulpena izanik ere, Bilintxen bertso-lan
bat zan; baiña alperrik aaleginduko
giñake orain aren billa.
* * *
Ramon Artolak, Bilintxi buruz jarritako
bertso batzuetan, zortzigarrenean
eta bederatzigarrenean, aren bertso­
-sail batzuk aitatzen ditu. Oietako bat
ezezaguna da. One1a dio:
Nork ez dakizki Euskal-erriyan
Txomin zanaren kontua ...
Txomin izenekorik aitatzen dan
konturik ez da orain arte Bilintxen lanetan
agertu, Domingo Kanpañarena
ez bada beintzat.
* * *
Antonio Peña y Goñik, Bilintx zauritutakoan
Madrilko El Imparcial eta
El Tiempo egunkarietan idatzi zuan
idazlan batean, one1a esaten du:
"Una golondrina que vuela, las ruedas de
una carreta que rechinan, un tipo ridículo que
atraviesa una calle, cualquier incidente de la
vida de un amigo: he ahí los temas de
Vilinch. "
Benetako aitamenak al dira oiek?
Alegia, gai oietxei jarritako edo aotik
Bilintx (Bertsoak eta hizitza)
--- - ---
64
aora kantatutako bertsorik bai al zuan
Bilintxek? Edo-ta zerbait esan bear eta
Peña y Goñik berak bere burutik asmatutako
gaiak al dira? Ez dakigu zer
esan. Benetakoak badira, tipo ridículo
ori Domingo Kanpaña izan diteke;
baiña beste guziak galdutako bertsoak
genituzke.
* * *
Pepe Artolak kontatu digunez
aguazillak kartzelara eraman zituan
Bilintx eta bere lagunak, soka-saltuan
ari ziran batean eta soka kenduta.
Bilintxek amabi bat urte omen zituan
orduan. Artolak onela bukatzen du bere
kontaera:
"Lendabiziko bertsoak orduan jarri zitubcn
aguazillari; ara azkcneko puntuak nola diran:
Ikusi zubenian
soka ona zala,
azkar eantsi ziyon
bere azkazala".
Bertsoak itza nola artu bear da
emen? Erderazko estrofa al da ala aapaldi-lerroa?
Batetik bestera bada alde
pixka bat. Estrofa balitz, aapaldi batzuk
jarriak zituala esan naiko luke;
beste sail bat, alegia. Baiña ori ere galdua.
Leen esan degunez, Serafin Barojak
ere aitatzen ditu egun artako bertsoak.
* * *
Bilintxen denboran, ainbeste aldiz
aitatu degun ezbearra izan zuan
Euskal-Erriak: anai arteko gerra.