Bilintx, bertsoak eta bizitza - Euskaltzaindia

Bonaparteren bilduma ortan bertan,
sail au bertso-paper batean ere badago.
Paper orrek egillearen firma badu:
Vilinch; baita moldiztegiaren izena eta
urtea ere: "Donostian: Pio Baroja-ren
moldizteguian, 1862-garren urtian".
Bertso-paper onek Manterolaren
bildumak eta Bonaparteren egunkari­
-puskak bezelaxe ditu bertso guziak.
1ru toki auetan, izenburuaren azpian
eta bertsoen gaiñetik, erdal bertso
au.irakurtzen da:
Tantafrase inútil y rodeo,
a mi corto entender, no es mas que ruido;
pero también a mí me entra deseo
de echarla de poeta, y el oido,
palabra tras palabra colocada,
con versos regalar "sin decir nada".
(El diablo mundo, poema de D. José
Espronceda.)
Ezin esan erdal bertso ori Bilintxek
berak ala besteren batek erantsia dan.
Bilintxen paperetan beste bertso­
-paper bat ere agertu da sail onekin.
Urterik ez du esaten, baiña Bilintxen
denborakoa izango da. Moldiztegiaren
izena, berriz, onela du: Imp. de Pozo y
Comp.ª - Andía, 2 accesorio". Onek
ere aurreko oiek bezelaxe ditu bertso
guziak.
Etxeberri eta Gimon-en Ecos de
Vasconia kanta-bilduman ere badator
bertso-sail au, 19-9arren zenbakian,
bere doiñuarekin. Doiñua eta bertsoak
zein zeiñenak diran adierazteko, onela
esaten da: "Música de Felipe Gorriti.
Loriak
187
Poesía de Vilinch". Bertsoak aldaketarik
ez dute. Doiñua urrengo orrialdeetan
eskeintzen diogu irakurleari.
* * *
Aurreneko bertsoak zerbait berezirik
badu. Beste guziak zortziko txiki
jatorrak dira; lerroak zazpi eta sei silabekin
antolatzen diranak, alegia. Baiña
leenengo orrek sei silabakoak ditu lerro
guziak. Ori ala naita moldatu dala
dudarik ez da. Baiña Bilintxek orrelakorik
zergatik egin zuan, guri beintzat
etzaigu burura etortzen.
* * *
Gizon ikasiak oraingo adierazpenaren
bearrik ez dute noski. Baiña gure
irakurleen artean erromatar mitolojiaren
berri ez dutenak izango diralakoan,
eta bat baiño geiago gaiñera, zerbait
esan dezagun bigarren bertsoaz.
Garai bateko erromatarren jaungoiko
bat aitatzen du or Bilintxek.
Bederatzigarren bertsoan, berriz, izena
ere esaten du: Cupido. Aur bat omen
zan, itxua edo begiak estalita zituana.
Fletxak edo azkonak tiratzen zituan;
eta, ikusten ez baitzuan, nora etzekiala
tira ere. Ala, edozein jo eta eritu zezateken
aren azkonak, eta zauritutako ori
maiteminduta geratzen zan. Beste gaitzik
etzuan.
Orregatik esaten du Bilintxek jaungoiko
itxuaren mendean dagoala; eta
ondoren, bederatzigarren bertsoan,
Cupido-k fletxakin berriro eritu duala.