INDUSTRIA TURISMOA - TURISMO INDUSTRIAL
Se entiende el turismo industrial como aquel segmento del turismo cultural que, ya sea en su vertiente patrimonial o histórica, es decir, visitando antiguas fábricas, minas y otras instalaciones que han cesado su actividad productiva y que han sido puestas en valor turístico cultural, o de industria viva, es decir, visitando empresas actualmente en activo, nos permite conocer la realidad de Euskadi, su historia y actividad económica, la memoria del trabajo, comprender su desarrollo urbanístico e interpretar su paisaje. Euskadiren kasuan, ondare-alderdiari edo alderdi historikoari dagokionez (hau da, produkzio-jarduera utzi duten eta balio turistiko-kulturala hartu duten antzinako fabrikak, meatzeak eta beste instalazio batzuk bisitatzearen bidez) edota industria biziaren alderdiari dagokionez (hau da, gaur egun aktibo dauden enpresak bisitatzearen bidez) Euskadiko errealitatea, historia eta jarduera ekonomikoa eta egindako lana ezagutzeko, bertako hirigintza-garapena ulertzeko eta paisaia interpretatzeko auk
Se entiende el turismo industrial como aquel segmento del turismo cultural que, ya sea en su vertiente patrimonial o histórica, es decir, visitando antiguas fábricas, minas y otras instalaciones que han cesado su actividad productiva y que han sido puestas en valor turístico cultural, o de industria viva, es decir, visitando empresas actualmente en activo, nos permite conocer la realidad de Euskadi, su historia y actividad económica, la memoria del trabajo, comprender su desarrollo urbanístico e interpretar su paisaje.
Euskadiren kasuan, ondare-alderdiari edo alderdi historikoari dagokionez (hau da, produkzio-jarduera utzi duten eta balio turistiko-kulturala hartu duten antzinako fabrikak, meatzeak eta beste instalazio batzuk bisitatzearen bidez) edota industria biziaren alderdiari dagokionez (hau da, gaur egun aktibo dauden enpresak bisitatzearen bidez) Euskadiko errealitatea, historia eta jarduera ekonomikoa eta egindako lana ezagutzeko, bertako hirigintza-garapena ulertzeko eta paisaia interpretatzeko auk
- No tags were found...
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
INDUSTRIA-
TURISMOA
TURISMO
INDUSTRIAL
industrialdia.eus
Bide Berdea
Vía Verde
ITXASLUR
8
6
12
MUSKIZ
GALDAMES
Bide Berdea / Vía Verde
MONTES DE
HIERRO
BILBAO
Bide Berdea
Vía Verde
ATXURI
KARRANTZA
Anchor Point
15
BALMASEDA
10
GETXO
ABANTO- 5
ZIERBENA
SANTURTZI 9
PORTUGALETE 17
16
SESTAO
4
TRAPAGARAN
BARAKALDO
11
13
BILBAO
7
SALINAS DE AÑANA
GESALTZA-AÑANA
Anchor Point
3
VITORIA
GASTEIZ
2
1.
2.
3.
4.
5.
6.
ARABA - ÁLAVA
AJURIA ETA URIGOITIAKO INDUSTRI BASOA. ............. 5
BOSQUE INDUSTRIAL DE AJURIA Y URIGOITIA
Araia – Asparrena
AÑANAKO GATZ HARANA. .................................6-7
VALLE SALADO DE AÑANA
Gesaltza Añana
ARABAKO FOURNIER KARTA MUSEOA....................... 8
MUSEO FOURNIER DE NAIPES DE ÁLAVA
Vitoria - Gasteiz
BIZKAIA
ALTOS HORNOS DE VIZCAYA . .............................. 11
LABE GARAIA 1.ZBK I HORNO ALTO Nº 1
Sestao
SANTURTZI ITSASOA MUSEOA ETA
AGURTZA ITSASONTZIA................................... 12
SANTURTZI ITSASOA MUSEOA Y
BARCO ATUNERO AGURTZA
Santurtzi
AUTO ZAHAR ETA KLASIKOEN MUSEOA
(LOIZAGA DORREA) . .......................................13
MUSEO DE COCHES ANTIGUOS Y CLÁSICOS
(TORRE LOIZAGA)
Galdames
14
18
MUNITIBAR
LEKEITIO
Ibilbidea / Ruta
MUNITIBAR
LEKEITIO
23
28
ELGOIBAR
SORALUCE
EIBAR
Bide Berdea
Vía Verde
ARRAZOLA BERGARA
Bide Berdea
Vía Verde
UROLA
19
AIA
26
AZPEITIA
DONOSTIA
SAN SEBASTIÁN
25 32 33
21 29 Bide Berdea
Vía Verde
BIDASOA
PASAIA
27 IRUN
OIARTZUN
22
Bide Berdea
Vía Verde
LEITZARAN
Bide Berdea
Vía Verde
ARDITURRI
Bide Berdea
Vía Verde
FC. VASCO
NAVARRO
31 30 24
LEGAZPI
BEASAIN
ORMAIZTEGI
OÑATI MUTILOA
ZERAIN
20
1
ASPARRENA
Bide Berdea
Vía Verde
FC. VASCO
NAVARRO
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
BILBOKO ITSASADARRA ITSAS MUSEOA . ....................14
MUSEO MARÍTIMO RÍA DE BILBAO
Bilbao
DOLOMITEN ANTZINAKO LANTEGIA MUSEOA . ..............15
MUSEO ANTIGUA FÁBRICA DE DOLOMITAS
Karrantza
BIZKAIA ZUBIA......................................... 16-17
PUENTE VIZCAYA
Getxo-Portugalete
GETXOKO ETXE HANDIEN PASEALEKUA. ....................18
PASEO DE LAS GRANDES VILLAS DE GETXO
Getxo
ILGNER ERAIKINA . ........................................19
EDIFICIO ILGNER
Barakaldo
EL POBALEKO BURDINOLA . .............................20-21
FERRERÍA DE EL POBAL
Muskiz
KONSONI LANTEGIA, EUSKADIKO INDUSTRIA ONDARE
HIGIGARRIAREN GORDAILURA . ........................... 22
DEPÓSITO DE PATRIMONIO INDUSTRIAL
MUEBLE DE EUSKADI
Bilbao
LEA IBILBIDEA ETA MARIERROTA. .......................... 23
PAISAJE INDUSTRIAL DEL RÍO LEA Y MARIERROTA
Lea Ibarra
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
29.
30.
31.
32.
33.
LA ENCARTADA FABRIKA-MUSEOA ......................24-25
FÁBRICA-MUSEO LA ENCARTADA
Balmaseda
EUSKAL HERRIKO MEATZARITZAREN MUSEOA +
LARREINETAKO FUNIKULLARRA . ........................26-27
MUSEO DE LA MINERÍA DEL PAÍS VASCO +
FUNICULAR DE LARREINETA
Abanto Zierbena - Trapagaran
RIALIA INDUSTRIA MUSEOA ............................... 28
RIALIA MUSEO DE LA INDUSTRIA
Portugalete
SANTA KATALINA ITSASARGIA . ............................ 29
FARO DE SANTA CATALINA
Lekeitio
GIPUZKOA
AGORREGIKO BURDINOLAREN ETA
ERROTEN MULTZOA ......................................31
CONJUNTO FERROMOLINERO DE AGORREGI
Aia
BURDINAREN MENDIA .................................... 32
COTO MINERO DE AIZPEA
Zerain
ALBAOLA, ITSAS KULTUR FAKTORIA ....................... 33
ALBAOLA, LA FACTORIA MARÍTIMA VASCA
Pasaia
ARDITURRIKO MEATZEAK . ................................ 34
MINAS DE ARDITURRI
Oiartzun
ARMAGINTZAREN MUSEOA. ............................... 35
MUSEO DE LA INDUSTRIAARMERA
Eibar
IGARTZAKO MONUMENTU MULTZOA ...................... 36
CONJUNTO MONUMENTAL DE IGARTZA
Beasain
IGELDOKO FUNIKULARRA . .............................. 37
FUNICULAR DE IGELDO
Donostia/San Sebastián
BURDINBIDEAREN EUSKAL MUSEOA.................... 38-39
MUSEO VASCO DEL FERROCARRIL
Azpeitia
IRUGURUTZETAKO MEATZE-BARRUTIA. .................... 40
COTO MINERO DE IRUGURUTZETA
Irun
MAKINA-ERREMINTAREN MUSEOA. .........................41
MUSEO DE LA MÁQUINA-HERRAMIENTA
Elgoibar
MATER ONTZI EKOAKTIBOA ............................... 42
MATER BARCO EKOACTIVO
Pasaia
MUTILOAKO MEATZE-BARRUTIA +
ORMAIZTEGIKO BIADUKTUA . ............................. 43
COTO MINERO DE MUTILOA +
VIADUCTO DE ORMAIZTEGI
Mutiloa - Ormaiztegi
MIRANDAOLA – BURDIN HARANA. ...................... 44-45
MIRANDAOLA – VALLE DEL HIERRO
Legazpi
MUSEUM CEMENTO REZOLA . ........................... 46
Donostia / San Sebastián
EUSKAL ITSAS MUSEOA.................................. 47
MUSEO MARÍTIMO VASCO
Donostia / San Sebastián
INDUSTRIA-
TURISMOA
TURISMO
INDUSTRIAL
PIKTOGRAMEN INTERPRETAZIOA / INTERPRETACIÓN DE PICTOGRAMAS
Garraioa eta
Komunikazioak
Transporte y
Comunicaciones
Paisaje industrial
Pasaia industriala
Ekoizpena eta
Manufaktura
Producción y
Manufactura
Burnia eta
Altzairua
Hierro y Acero
Ura eta
Itsasoa
Agua y Mar
Ehungintza
Textil
Arkitektura eta
Etxebizitza
Arquitectura
y Vivienda
Meagintza
Minería
Gatzaga
Salinas
Aparkalekua
Aparcamiento
Kafetegia
Cafetería
Bisita gidatuak
Visitas guiadas
Oroigarrien denda
Tienda de souvenirs
3. edizioa: 2020ko Urtarrila
3ª edición: Enero 2020
Argitaratzailea: Eusko Jaurlaritzaren Turismo,
Merkataritza eta Kontsumo Saila.
Edita: Departamento de Turismo, Comercio y
Consumo del Gobierno Vasco.
Edukien koordinazioa: Basquetour (Turismoaren Euskal Agentzia) -
Industri Ondare eta Herri Laneko Euskal Elkartea.
Coordinación de contenidos: Basquetour (Agencia Vasca de Turismo) -
Asociación Vasca de Patrimonio Industrial y Obra Pública.
Diseinua / Diseño: ACC
Eskubide guztiak erreserbatuta. Debekatuta dago gida honetan jasotako
testuak eta irudiak partzialki eta/edo osoki kopiatzea, erakunde
argitaratzailearen eta egileen baimenik gabe.
Todos los derechos reservados. Está prohibida la reproducción parcial
y/o total de los textos e imágenes contenidas en esta guía sin la previa
autorización de la entidad editora y de los autores y autoras.
2
INDUSTRIA-
TURISMOA
TURISMO
INDUSTRIAL
Turismo-arloko politika neurri handian garatu eta
sendotu da azken urte hauetan Euskadin, eskariaren
etengabeko gorakadaren ondorioz, eta turismoa
euskal BPGan garrantzi handia duen sektore
ekonomikotzat eta Euskadi ingurune globalean duen
irudia eta tokia hobetzeko funtsezko elementutzat
hartu izanaren ondorioz.
Industria-arloan duen historiari esker, Euskadik gaur
egun baliabide ugari eta, batez ere, arrazoi ugari ditu
industria-turismoaren arloan munduko erreferentziazko
turismo-jomuga nagusietako bat izateko oinarri
sendoak dituela pentsatzeko.
Euskadiren kasuan, ondare-alderdiari edo alderdi
historikoari dagokionez (hau da, produkzio-jarduera
utzi duten eta balio turistiko-kulturala hartu duten
antzinako fabrikak, meatzeak eta beste instalazio
batzuk bisitatzearen bidez) edota industria biziaren
alderdiari dagokionez (hau da, gaur egun aktibo dauden
enpresak bisitatzearen bidez) Euskadiko errealitatea,
historia eta jarduera ekonomikoa eta egindako lana
ezagutzeko, bertako hirigintza-garapena ulertzeko eta
paisaia interpretatzeko aukera ematen digun kulturaturismoaren
atala da industria-turismoa.
Euskadiko industria-turismoaren aldeko apustua
bat dator Eusko Jaurlaritzako Turismo, Merkataritza
eta Kontsumo Sailak 2017-2020 aldirako ezarritako
jarraibide estrategikoekin eta Euskal Turismoaren
2030eko Estrategiaren helburuekin, produktu hori
lagungarria baita turismo-fluxuak lurralde osoan
banatzeko, espezializaziorako, desestazionalizaziorako,
batez besteko egonaldia luzatzeko eta tokiko
komunitateentzako balioa sortzeko.
3
La Política Turística ha cobrado en los últimos años
un elevado grado de desarrollo y fortalecimiento
en Euskadi como consecuencia del continuo
incremento de la demanda, la consideración de este
como un sector económico de peso para el PIB vasco
y como elemento fundamental para la mejora de la
imagen y el posicionamiento de este territorio en la
escena global.
Gracias a su historia industrial, Euskadi alberga, a
día de hoy, numerosos recursos pero, sobre todo,
numerosas razones como para pensar que existe el
caldo de cultivo idóneo para que esta región pueda
llegar a ser uno de los principales destinos turísticos
de referencia a nivel mundial en materia de turismo
industrial.
En el caso vasco, se entiende el turismo industrial
como aquel segmento del turismo cultural que,
ya sea en su vertiente patrimonial o histórica,
es decir, visitando antiguas fábricas, minas y
otras instalaciones que han cesado su actividad
productiva y que han sido puestas en valor turísticocultural,
o de industria viva, es decir, visitando
empresas actualmente en activo, nos permite
conocer la realidad de Euskadi, su historia y actividad
económica, la memoria del trabajo, comprender su
desarrollo urbanístico e interpretar su paisaje.
La apuesta por el Turismo Industrial en Euskadi
está alineada con las Directrices Estratégicas del
Departamento de Turismo, Comercio y Consumo
del Gobierno Vasco para el periodo 2017-2020 así
como con los objetivos de la Estrategia de Turismo
Vasco 2030 ya que este producto contribuye a
la distribución de flujos turísticos en el territorio,
a la especialización, la desestacionalización, a
prolongar la estancia media y a generar valor para las
comunidades locales.
4
ARABA / ÁLAVA
1.
2.
3.
AJURIA ETA URIGOITIAKO INDUSTRI BASOA ...... 5
BOSQUE INDUSTRIAL DE AJURIA Y URIGOITIA
Araia – Asparrena
AÑANAKO GATZ HARANA ........................ 6-7
VALLE SALADO DE AÑANA
Gesaltza-Añana
ARABAKO FOURNIER KARTA MUSEOA ............... 8
MUSEO FOURNIER DE NAIPES DE ÁLAVA
Vitoria - Gasteiz
5
1.
AJURIA ETA URIGOITIAKO
INDUSTRI BASOA / BOSQUE
INDUSTRIAL AJURIA Y URIGOITIA
Araia -
Asparrena
raian kokatutako Ajuria
Aeta Urigoitia fundizioaren
ingurunea (Asparrena, Araba)
Euskal Herriko industriapaisaiarik
ederrenetako bat
da: presak, basoak, ikazkinak,
ontziak…
Lurraldeko lehen
siderurgietako bat da,
Aizkorri-Aratz Parke
Naturalaren sarreran
kokatua, natura eta industria
bereizezinak diren tokia.
Bertan ezarri ziren estatu
osoko indukzioko lehen labe
elektrikoa eta Euskal Herriko
lehen labe garaia. Euskal
Herriko lehen siderurgia
enpresa modernoa izan zen
Boluetako Santa Anarekin
(Bizkaia) batera.
l entorno de la fundición
E Ajuria y Urigoitia en Araia
(Asparrena, Araba) es uno
de los paisajes industriales
más bellos del País Vasco:
presas, bosques, carboneras,
naves…
Se trata de una de las
primeras siderurgias del país,
situada en la entrada del
Parque Natural Aizkorri-Aratz,
un lugar donde naturaleza e
industria son inseparables.
Allí se instaló el 1 er horno
eléctrico de inducción de
todo el Estado y el primer
horno alto de Euskadi
así como la 1ª empresa
siderúrgica moderna junto
a Santa Ana de Bolueta en
Bizkaia.
Intuxi Kalea, 48
01250 Araia
Araba / Álava
+34 945 38 69 64
www.asparrena.eus
6
2.
AÑANAKO GATZ HARANA /
VALLE SALADO DE AÑANA
esaltza -Añanan (Araban),
G Gasteizetik 30 kmra,
munduko industriarik
zaharrenetako bat dago:
Añanako Gatz Harana. Leku
horretan, 7.000 urte baino
gehiagoz etenik gabe ekoitzi
dute gizakien bizitzarako
funtsezkoa den elementua,
gatza.
Gatz Harana gatzezko burbuila
baten gainean dago, duela
200 milioi urte bertan zegoen
itsasoaren arrastoa. Aire
libreko paisaia aparta da,
milaka larrain edo lurrunketaplataformak
osatua, gatzegileen
ehunka belaunaldik
harriz, egurrez eta buztinez
eraikitakoak. Horien gainean
isurtzen dute iturburuetatik
era naturalean sortzen den
ur gazia edo gesala, eguzkilurrunketaren
bidez gatza
lortzeko. Egurrezko ubideen
sare bitxi eta zabalak gatzharanaren
azken bazterreraino
eramaten du ura, grabitatebidez.
XX. mendean gainbehera-aldia
izan ondoren, 2009an Gatz
Harana Fundazioa sortu zuten.
Ingurune horren etorkizuna
bermatzea xede duen irabaziasmorik
gabeko erakundea
da. Helburu nagusietako bat
gatza ekoiztea da, bertako
gatz-egileen milaka urteko
“egiten jakitea” aprobetxatuz.
Teknika tradizionalak
eta ingurumenarekiko
errespetuzkoak erabiltzen
dituzte. Fundazioak bost gatzmota
natural merkaturatzen
ditu, oligoelementu ugari eta
nazioartean ospetsu diren
sukaldarien bermea dutenak:
Gatz Lorea, Iturburuko Gatza,
Gatz Txuzoa, Gatz Likidoa eta
Gatz Fina.
Gatza ekoizteaz gain, Gatz
Harana Fundazioak bisitaprograma
jarri du martxan,
gizarteak, Añanako Gatzarekin
batera, paisaia berezi horren
historia eta arkitektura
harrigarria ezagutu eta
baloratu dezan. Orain arte,
600 mila lagun etorri dira
gatzagako bidexketan zehar
ibiltzera, eta leheneratzeproiektuaren
eta Añanako
Gatzaren preskriptore bihurtu
dira, zalantzarik gabe munduko
gatz onenetako bat baitugu.
7
Anchor Point
Gesaltza-
Añana
n Salinas de Añana
E (Araba), a 30 km de
Vitoria-Gasteiz, se encuentra
una de las industrias más
antiguas del mundo: el Valle
Salado de Añana. En este lugar
se ha producido de forma
ininterrumpida durante más
de 7.000 años un elemento
esencial para la vida de los
seres humanos, la sal.
El Valle Salado se asienta
sobre una burbuja de sal de
un antiguo mar de hace 200
millones de años. Se trata
de un soberbio paisaje al aire
libre formado por miles de
plataformas de evaporación
construidas por cientos de
generaciones de salineros
con piedra, madera y arcilla.
Sobre ellas se vierte el agua
salada que surge de forma
natural de los manantiales
para la obtención de sal por
evaporación solar. Una peculiar
y extensa red de canales de
madera distribuye el agua por
gravedad hasta los puntos más
recónditos de las salinas.
Tras un periodo de declive en
el siglo XX, en el año 2009 se
creó la Fundación Valle Salado.
Una entidad sin ánimo de lucro
encargada de garantizar su
futuro.
Uno de los objetivos principales
es producir sal, empleando
para ello el “saber hacer”
milenario de sus salineros,
que destaca por sus técnicas
tradicionales y respetuosas con
el medioambiente. La Fundación
oferta al mercado cinco tipos
de sales naturales ricas en
oligoelementos y avaladas
por cocineros de prestigio
internacional: Flor de Sal, Sal
de Manantial, Chuzo de Sal, Sal
Líquida y Sal Fina.
Además de producir sal, la
Fundación Valle Salado ha
puesto en marcha un programa
de visitas para que la sociedad
pueda conocer y valorar no sólo
la Sal de Añana, sino también
la historia y la sorprendente
arquitectura de este insólito
paisaje. Hasta el momento
más de 600 mil personas han
paseado por las sendas de
las salinas convirtiéndose en
prescriptores del proyecto
de recuperación y de la Sal
de Añana, sin duda una de las
mejores del mundo.
Calle Real, 42
01426 Salinas de Añana /
Gesaltza-Añana
Araba / Álava
+34 945 351 111
www.vallesalado.eus
reservas@vallesalado.eus
8
3.
ARABAKO FOURNIER KARTA
MUSEOA / MUSEO FOURNIER
DE NAIPES DE ÁLAVA
Vitoria-
Gasteiz
arta bilakaeraren gaineko
K ibilbide historikoa,
teknikoa eta gaikakoa
eskaintzen du museoak,
XV. mendetik hasi eta gaur
arte. Gainera, historian zehar
kartak egiteko erabili izan
diren teknikei buruzko atal bat
dauka.
Museoak hainbat tokitako
karta sorten bilduma du,
bai Gasteizen egindakoak
bai munduko beste leku
batzuetan egindakoak. Arreta
berezia eskaini behar zaio
Gasteizen Heraclio Fournierek
sortu eta haren iloba Félix
Alfaro Fournier-ek jarraitutako
karta enpresaren historia
eta garaipenari. Bigarren hori
izan zen museo honetako
bildumaren sustatzailea.
l museo ofrece un recorrido
E histórico, técnico y temático
que muestra la evolución de los
naipes, desde el siglo XV hasta
nuestros días. Presenta además
una sección dedicada a las
distintas técnicas empleadas
a lo largo de la historia para la
fabricación de cartas.
La colección del museo cuenta
con barajas de muy variada
procedencia, mostrándose
tanto las fabricadas en Vitoria
-Gasteiz como en distintas
partes del mundo. Una especial
atención merece de la empresa
de naipes fundada en Vitoria-
Gasteiz por Heraclio Fournier,
y continuada por su nieto
Félix Alfaro Fournier, que fue
el iniciador e impulsor de la
colección de este museo.
C/ Cuchillería, 54
01001 Vitoria-Gasteiz
Araba / Álava
+34 945 20 37 07
www.araba.eus
bibat@araba.eus
9
BIZKAIA
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
ALTOS HORNOS DE VIZCAYA .........................11
LABE GARAIA 1.ZBK I HORNO ALTO Nº1
Sestao
SANTURTZI ITSASOA MUSEOA ETA
AGURTZA ITSASONTZIA ..............................12
SANTURTZI ITSASOA MUSEOA Y
BARCO ATUNERO AGURTZA
Santurtzi
AUTO ZAHAR ETA KLASIKOEN MUSEOA
(LOIZAGA DORREA) ................................. 13
MUSEO DE COCHES ANTIGUOS Y CLÁSICOS
(TORRE LOIZAGA)
Galdames
BILBOKO ITSASADARRA ITSAS MUSEOA ............. 14
MUSEO MARÍTIMO RÍA DE BILBAO
Bilbao
DOLOMITEN ANTZINAKO LANTEGIA MUSEOA ....... 15
MUSEO ANTIGUA FÁBRICA DE DOLOMITAS
Karrantza
BIZKAIA ZUBIA ...................................16-17
PUENTE VIZCAYA
Getxo-Portugalete
GETXOKO ETXE HANDIEN PASEALEKUA ............. 18
PASEO DE LAS GRANDES VILLAS DE GETXO
Getxo
ILGNER ERAIKINA . ................................. 19
EDIFICIO ILGNER
Barakaldo
EL POBALEKO BURDINOLA ......................20-21
FERRERÍA DE EL POBAL
Muskiz
KONSONI LANTEGIA, EUSKADIKO INDUSTRIA
ONDARE HIGIGARRIAREN GORDAILURA ............22
DEPÓSITO DE PATRIMONIO INDUSTRIAL
MUEBLE DE EUSKADI
Bilbao
LEA IBILBIDEA ETA MARIERROTA ................... 23
PAISAJE INDUSTRIAL DEL RÍO LEA Y MARIERROTA
Gizaburuaga
LA ENCARTADA FABRIKA-MUSEOA ...............24-25
FÁBRICA-MUSEO LA ENCARTADA
Balmaseda
EUSKAL HERRIKO MEATZARITZAREN MUSEOA +
LARREINETAKO FUNIKULLARRA .................26-27
MUSEO DE LA MINERÍA DEL PAÍS VASCO +
FUNICULAR DE LARREINETA
Abanto Zierbena - Trapagaran
RIALIA INDUSTRIA MUSEOA .........................28
RIALIA MUSEO DE LA INDUSTRIA
Portugalete
SANTA KATALINA ITSASARGIA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
FARO DE SANTA CATALINA
Lekeitio
10
11
4.
ALTOS HORNOS DE VIZCAYA
LABE GARAIA 1.ZBK I HORNO ALTO Nº1
zenbakiko labe garaia
1 gaur egun arte heldu den
ondarerik garrantzitsuena
da Altos Hornos de Vizcaya
enpresatik. Bere egitura
izugarriak 80 metrotako
altuera du eta herriko eraikin
interesgarrienetariko bat da.
Labe garaia oso ondo ikus
daiteke Sestaoko Txabarri
kaleko behatokitik.
2005ean Eusko Jaurlaritzak
interes kulturaleko ondasun
izendatu zuen industrial
katedral honek. Ordutik hona,
erakunde publikoak eraikina
bereoneratu eta balioa
emateko lanetan ari dira.
Sestao
l horno alto número 1 es el
E legado más importante que
ha llegado hasta la actualidad
de la empresa Altos Hornos
de Vizcaya. Su imponente
estructura, que alcanza una
altura de 80 metros, es una
de las construcciones más
atractivas de la localidad.
El horno alto puede ser
perfectamente observable
desde el mirador de la calle
Txabarri de Sestao.
En el año 2005 el Gobierno
vasco declaró esta catedral
industrial bien de interés
cultural. Desde entonces, las
instituciones públicas trabajan
en su recuperación
y puesta en valor.
Calle Txabarri
48910 Sestao
Bizkaia
+34 944 72 90 00
www.sestao.eus
12
5.
SANTURTZI ITSASOA MUSEOA ETA
AGURTZA ITSASONTZIA /
SANTURTZI ITSASOA MUSEOA Y
BARCO ATUNERO AGURTZA
Santurtzi
useoa Santurtziko
M historiarekin lotutako
eraikin garrantzitsuenean,
arrantzaleen kofradiak,
kokatzen da.
Santurtzi Itsasoa Museoak
Santurtzik eta itsasoak arlo
guztietan izan duten loturaren
berri ematen du, lanean,
kulturan, arlo sozialean eta
ludikoan.
Santurtzi baxurako arrantzan
gehien aritu diren Bizkaiko
portuetako bat izan da.
Itsasontzi hauen adibide
dugu Agurtza. Honakoa gure
kostaldean zurezko arrantzaitsasontzietan
geratzen den
azkenetakoa da, eta zalantza
barik, gure ondarearen parte
garrantzitsua.
l museo se localiza en el
E edificio más emblemático
de la historia de Santurtzi: la
Cofradía de pescadores
La temática de Santurtzi
Itsasoa Museoa presenta la
vinculación entre Santurtzi y la
mar en todas sus vertientes:
profesional, social, cultural y
lúdica. Santurtzi ha sido uno de
los puertos vizcaínos que más
embarcaciones ha dedicado
a la pesca de bajura. Como
ejemplo de estos barcos,
tenemos el Agurtza.
Este es una de las últimas
embarcaciones de madera de
pesca tradicional que quedan
en nuestras costas que forman
parte de nuestro patrimonio.
SANTURTZI ITSASOA MUSEOA
Puerto Pesquero, 20
48980 Santurtzi
AGURTZA ITSASONTZIA
Paseo Reina Victoria
10’ > Puerto Pesquero - 5’ > Puente Bizkaia
+34 944 83 94 94
turismo.santurtzi.net
turismo@santurtzi.net
13
6.
AUTO ZAHAR ETA KLASIKOEN
MUSEOA (LOIZAGA DORREA) /
MUSEO DE COCHES ANTIGUOS
Y CLÁSICOS (TORRE LOIZAGA)
oncejuelo gazteluak pareko
C auto zahar eta klasikoen
erakusketa hartzen du. Askoren
ustez, bakarra da munduan,
Rolls-Royce marka ezagunaren
modelo guztien erakusketa
ikusgarria baitu.
Guztira, 75 auto ikus daitezke
erakusketan: serie-fabrikazioan
egin zituzten lehendabiziko
autoak (Ford T), kirol-automobil
klasikoak (Ferrari Testarossa,
Lamborghini Countach...) eta
30eko hamarkadako autoak
(Hispano-Suiza, Isotta, Bentley...),
esaterako. Baina, ezbairik gabe,
Rolls-Royce autoen erakusketa
zabala da museo honetako
altxorrik preziatuena. Britainia
Handiko luxuzko autoen 45
modelo daude ikusgai, eta
nabarmentzekoak dira Silver
Ghost, 1910. urtekoa, Phantomak
eta veste modelo batzuk.
Galdames
l castillo de Concejuelo acoge
E en su interior una excepcional
colección de automóviles
clásicos y antiguos, considerada
única en el mundo por tener
todos los modelos de la marca
Rolls-Royce.
En total, se exponen 75
vehículos en perfecto estado de
conservación: desde el primer
vehículo fabricado en serie (Ford
T), hasta deportivos clásicos
(Ferrari Testarossa, Lamborghini
Countach...) y automóviles de
los años 30 (Hispano-Suiza,
Isotta, Bentley...). Pero, sin
duda, la joya de este museo
es la valiosa colección de los
Rolls-Royce. Esta muestra
alberga 45 modelos de la lujosa
marca británica, entre los cuales
destacan el Silver Ghost de
1910; los Phantom y otros
modelos.
Bº Concejuelo
48191 Galdames
Bizkaia
+34 672 24 87 59
www.torreloizaga.com
info@torreloizaga.com
14
7.
BILBOKO ITSASADARRA
ITSAS MUSEOA / MUSEO
MARÍTIMO RÍA DE BILBAO
Bilbao
E
uskalduna ontziola zenaren
kai-muturretan kokatuta,
Bilboko Itsasadarra Itsas Museoak
Bilboko eta Bizkaiko itsas kultura
eta ondarea ezagutaraztea
du xede. Kanpoko aldean, 150
urteko historia baino gehiago
duten dikeak daude Bildumako
itsasontziekin, eta Ponpa Etxola
eta Karola garabi bitxia ere han
ikus ditzakegu.
Barruko erakusketak, berriz,
Bilboko eta Bizkaiko itsas historia
azaltzen du, komertzioa, Portuaren
garapen industriala, ontzigintza,
Bilboko itsasadarraren
berreskurapena eta Port
Center-a edo Bilboko Portuaren
Interpretazio Zentrua, hain zuzen.
Bisita amaitzeko, ERAIN, Bizkaian
XX. mendean garrantzi nabarmena
zuen erriberako aroztegia
berreskuratu nahi duen Museoko
proiektua dugu, erakusketa batez,
aktibo dagoen tailer batez eta
dikeez osatuta.
ituado en los diques de los
S antiguos astilleros Euskalduna,
el Museo Marítimo de Bilbao tiene
como finalidad la difusión de la
cultura y el patrimonio marítimo de
Bilbao y Bizkaia.
En el exterior, además de los diques
que cuentan con más de 150
años de historia y que albergan las
embarcaciones que conforman la
Colección del Museo, se encuentra
la singular grúa “Carola” y la Casa de
Bombas.
La exposición interior recoge la
historia marítima de Bilbao y Bizkaia,
comenzando por el comercio, para
continuar con el desarrollo industrial
del Puerto, la construcción naval, la
recuperación medioambiental de la
Ría y el Port Center.
La visita finaliza en el proyecto
ERAIN que recupera la carpintería
de ribera del siglo XX en Bizkaia y
consta de una exposición, un taller
en activo y los propios diques.
Muelle Ramón de la Sota, 1
48013 Bilbao
Bizkaia
+34 946 08 55 00
www.museomaritimobilbao.eus
info@museomaritimobilbao.org
15
8.
DOLOMITEN ANTZINAKO LANTEGIA
MUSEOA / MUSEO ANTIGUA
FÁBRICA DE DOLOMITAS
Karrantza
useoa antzinako
MDolomiten fabrika
zaharreko minerala
deskargatzeko geltoki
zaharrean dago. Karrantza
Haraneko Ranero haitzean
kokaturiko Donosa
harrobiaren ustiapenari
hasiera ematen zaio 1956an.
Minerala eraunzten zen eta
aireko tranbia baten bidez,
mea harrobitik eramaten zen
lantegiko instalazioetara.
Aireko tranbia hori Bizkaiko
azkena izan zen eta martxan
egon zen harrobia itxi zuen
arte, 1976an.
Denboran atzera eginez,
Dolomitas Antzinako Lantegi
Museoak aukera ematen digu
lantegia Bizkaiko industrian
funtsezkoa izan zen garai
horiek gogoratzeko eta
baita ondare industriala era
desberdin batean ezagutzeko
ere.
l museo se ubica en la
Eantigua estación de
descarga de mineral de la
antigua fábrica de Dolomitas.
En 1956 se inicia la explotación
de la cantera Donosa, situada
en la peña de Ranero, en el
valle de Karrantza. Se extraía el
mineral y, mediante un tranvía
aéreo, se trasladaba de la
cantera a las instalaciones de
la fábrica. Este tranvía aéreo
fue el
último de Bizkaia y funcionó
hasta 1976, año en el que
cerró la cantera.
El Museo de Dolomitas nos da
la oportunidad de retroceder en
el tiempo al momento en que
la fábrica jugaba un papel muy
importante para la industria
de Bizkaia y de conocer el
patrimonio industrial de una
forma diferente.
Barrio Ambasaguas, s/n
48891 Karrantza
Bizkaia
+34 946 80 69 28 - 696 44 63 01
www.karrantza.org
museodolomitas@gmail.com
16
9.
BIZKAIA ZUBIA /
PUENTE VIZCAYA
Organización
de las Naciones Unidas
para la Educación,
la Ciencia y la Cultura
Vizcaya Bridge
Inscrito en la Lista
del Patrimonio Mundial
en 2006
izkaia Zubia egitura
B mekanikoarekin eraikitako
munduko lehen transbordadorezubia
izan zen. Nerbioi-Ibaizabal
itsasadarraren bokalean dago,
XIX. mendera arte Bilboko
estuario nabigagarria itsasora
irekitzen zen puntuan. Alberto
Palacio y Elissaguek diseinatua,
1893ko uztailaren 28an
inauguratu zen.
Palaciok erronkatzat hartu zuen
Portugalete eta Getxoko herriak
garraio moderno batez lotzeko
beharrizan handirako irtenbidea
aurkitzea, urteetan zehar erabili
izan ziren itsasuntzien ordezkoa
izango zena alegia. Premia
horren karia ondokoa da batik
bat: Getxo Bilboko burgesiaren
egoi-tza-gune eta udaleku gisa
sendotuz zihoala.
Erronka ez zen erraz
gainditzekoa hiru
arrazoirengatik: itsasertz bien
arteko 160 metroko tartea,
ekaitz eta itsas korronte
handiko kokagunea izatea, eta
azkenik, alde horretako itsas
trafiko trinkoa.
2006an, UNESCO-k Munduko
Ondare izendatu zuen,
Europako Iraultza Industrialeko
eta burdinazko arkitekturako
eraikinik esanguratsuenetako
bat izateagatik.
Portugalete eta Getxo batzen
ditu zubiak, eta ondorioz,
aukera paregabea da bi herri
zoragarri horiek bisitatzeko:
lehenengoak dituen Erdi Aroko
kaleak eta bigarreneko jauregi
arranditsuak eta bere portu
zaharra.
Puente - Zubia Plaza
48930 Las Arenas /Areeta (Getxo)
Bizkaia
+34 944 80 10 12
puente-colgante.com
promocion@puente-colgante.com
17
Getxo-
Portugalete
l Puente Bizkaia fue
E el primer puente
transbordador construido en el
mundo de estructura metálica.
Está situado en la bocana de
la ría del Nervión-Ibaizabal, en
el punto en el que el estuario
navegable de Bilbao se abría
al mar hasta el siglo XIX. Fue
inaugurado el 28 de julio de
1893 y su diseño fue obra de
Alberto Palacio y Elissague.
La construcción del Puente
fue el desafío de Palacio
por resolver la acuciante
necesidad de comunicar las
localidades de Portugalete
y Getxo con un transporte
moderno que sustituyera al
tradicional pasaje en barca.
Esta urgencia se explica por la
consolidación de Getxo como
núcleo residencial y de veraneo
para la burguesía bilbaína.
El reto no era fácil por tres
razones: la distancia a salvar
equivalente a 160 metros, la
ubicación en la desembocadura
de una ría azotada por fuertes
temporales y corrientes,
y la intensidad del tráfico
marítimo en la zona.
En 2006 fue declarado por
la UNESCO como Patrimonio
Mundial por ser una de
las construcciones más
sobresalientes de la Revolución
Industrial europea y de la
arquitectura del hierro.
El Puente une Portugalete
y Getxo y es, por lo tanto, un
motivo perfecto para visitar
estos dos encantadores
pueblos: las callejas
medievales del primero y los
fastuosos palacetes así como
el pintoresco puerto viejo del
segundo.
18
10.
GETXOKO ETXE HANDIEN
PASEALEKUA / PASEO DE LAS
GRANDES VILLAS DE GETXO
reetako Kaian eta Arriluzeko
A Kaian ibilaldi atsegina
egiteko aukera dago Getxoko
jauregi-arkitekturaren eraikin
adierazgarrienetako batzuk
ezagutzeko. Eraikin horiek XIX.
mendearen amaieratik XX.
mendearen hasierara bitartean
eraiki ziren.
Meategiak, Labe Garaiak,
garraioak, bankuak eta
elektrizitatea izan ziren Estatuko
familia boteretsuenen eta
aberatsenen negozioen oinarria.
Interpretazioko 29 panelez
osatutako gidatutako ibilbide
batek aukera ematen du garai
hartan nagusi ziren estilo
arkitektonikoetara hurbiltzeko:
eklektizismoa, tradizio
ingelesaren arkitektura eta
erregionalismoa, arkitekto
ospetsuenei, uneko gizartetestuingurura,
etab.
Getxo
l agradable paseo por el
E Muelle de Las Arenas y por
el Muelle de Arriluze permite
descubrir algunos de los
edificios más representativos
de la arquitectura palaciega de
Getxo. Estos edificios fueron
construidos entre finales del
siglo XIX y principios del XX.
Las minas, los Altos Hornos,
el transporte, los bancos, la
electricidad fueron la base de
los negocios de las familias
más poderosas y millonarias
del Estado.
Un recorrido auto guiado
compuesto por 29 paneles
interpretativos permite
acercarse a los estilos
arquitectónicos predominantes
en aquel periodo: eclecticismo,
arquitectura de tradición inglesa
y regionalismo, a los arquitectos
más afamados, al contexto
social del momento, etc.
Monumento a Evaristo de Churruca
- Galerías de Punta Begoña
48992 Getxo
Bizkaia
+34 944 91 08 00
www.getxo.eus
infoturismo@getxo.eus
19
11.
ILGNER ERAIKINA /
EDIFICIO ILGNER
lgner nabea da Barakaldoko
I Bizkaiko Labe Garaien
fabrikan ekoizpen-lanetan
aritu ziren guztietatik
gelditzen den eraikin bakarra.
Hormigoizko eraikina da,
monumentaltasunagatik
eta handitasunagatik
berezia; bai eraikitzeko
erabili zituzten materialei
dagokienez, bai programari
dagokionez. Eraikina 1927an
altxatu zuten, transformazio
elektrikoko bi Ilgner talde
zituen azpiestazioa barne
hartzeko (talde horietatik
datorkio, hain zuzen ere,
izena). Taldeok blooming
erako ijezketatren bati
energia hornitu behar zioten.
Nabe hau BIC Bizkaia
Ezkerraldea (Ezkerraldeko
Enpresa Garapenerako
Zentroa S.A.) egoitza
hartzeko eraberritu zen
Barakaldo
l edificio Ilgner es el único
E edificio conservado de
todos los que en la fábrica de
Altos Hornos de Vizcaya (AHV)
en Barakaldo se dedicaron a
labores productivas. Se trata de
un edificio de hormigón, singular
por su monumentalismo y
grandiosidad tanto por los
materiales de construcción
utilizados como por su
programa. Fue construido
en 1927 para albergar una
subestación con dos grupos
Ilgner de transformación
eléctrica de los que toma
prestado su nombre y que
habrían de suministrar energía a
un tren blooming de laminación.
Esta nave se rehabilitó para
alojar la sede del BIC Bizkaia
Ezkerraldea (Centro de
Desarrollo Empresarial de la
Margen Izquierda S.A.).
Avenida Altos Hornos de Vizcaya, 33
48901 Barakaldo
Bizkaia
+34 944 18 41 00
bicezkerraldea.eus
info@bicezkerraldea.eus
20
12.
EL POBALEKO BURDINOLA /
FERRERÍA DE EL POBAL
izkaiko meatzaldeko
B bihotzean, Barbadun
ibaiaren ertzean, El Pobaleko
Burdinola dago: lantegi
hidrauliko bat, burdin harria
landu, eta mota guztietako
lanabesak eta tresnak egiten
zituena. Muñatones Gaztelutik
eskualdea mendean zuen
leinuak eraiki zuen burdinola
XVI. mende hasieran, Salazar
leinuak, alegia, eta 1965era
arte iraun zuen lanean.
Osperik handiena XVII. mende
amaieran izan zuen, tailerra
handitzearekin batera,
azpiegitura hidraulikoa
berreraiki zuten garaian.
Hala ere, gaur egun ikusgai
ditugun hainbat eraikuntza
eta makineria XIX. mende
amaierakoak dira. Burdinolaren
inguruan, produkzio-gune
oso bat zegoen antolatuta:
olagizonen etxebizitza, irinerrota,
ogi-labeak, baratzak
eta mendiak, egurrez zein
ikatzez hornitzeko.
Museo bizia da El Pobal; izan
ere, Bizkaiko industriaurreko
jarduerarik inportanteenetako
bi erakusten dira bertan:
burdingintza eta errotaritza.
21
Muskiz
n el corazón de la zona
E minera de Bizkaia, a orillas
del río Barbadún, se encuentra
la Ferrería de El Pobal, una
fábrica hidráulica en la que
se trabajaba el mineral del
hierro para convertirlo en
metal y elaborar todo tipo
de herramientas (rejas de
arado, martillos, azadas,
picachones...) y útiles de
uso doméstico, entre otros.
Fue construida a comienzos
del siglo XVI por el linaje
banderizo que dominaba la
comarca desde el Castillo
de Muñatones, los Salazar,
y estuvo en funcionamiento
hasta 1965.
Su época de máximo esplendor
corresponde a finales del siglo
XVII, cuando se amplió el taller
y se reconstruyeron la presa,
el canal, la antepara y el túnel
hidráulico. Sin embargo, buena
parte de las construcciones y
maquinaria que podemos ver en
la actualidad son de finales del
siglo XIX. En torno a la ferrería
se articulaba un complejo
productivo formado por la
vivienda de los ferrones, que en
origen tenía el aspecto de una
casa torre, el molino, con dos
pares de piedras para moler
trigo y maíz, el horno de pan,
las huertas y los montes de
donde se abastecían de carbón
y madera.
El Pobal es un museo vivo
que ilustra dos de las
actividades preindustriales
más importantes de Bizkaia:
la fabricación del hierro y la
molinería.
Barrio de El Pobal s/n.
Carretera Muskiz-Sopuerta.
Km 23,5
48550 Muskiz
Bizkaia
+34 629 27 1 5 16
bizkaikoa.bizkaia.eus
info@elpobal.com
22
13.
KONSONI LANTEGIA.
EUSKADIKO INDUSTRIA ONDARE
HIGIGARRIAREN GORDAILURA / DEPÓSITO DE
PATRIMONIO INDUSTRIAL MUEBLE DE EUSKADI
Bilbao
onsoni Lantegia biltegi bat
K da, non Eusko Jaurlaritzaren
Kultura eta Hizkuntza Politika
Sailak kultura ondare den
industria material higigarria
gordetzen duen.
Bertara gerturatzen denak
2.000 pieza inguru aurkituko
ditu: moto zaharrak,
suhiltzaileen kamioiak, linotipiak
eta inprentako materiala,
meatze industriaren eta
bere sektore osagarriaren
aztarnak, aingurak, kaiko
garabi bat, motorrak, prentsa
hidraulikoak, maketak…
Zerrenda zabal horrek bisitarien
arreta piztuko du bai bere
historia pertsonalaren zati bat
delako, bai ezezaguna bezain
txundigarria den kulturaondarea
aurkituko duelako.
onsoni Lantegia es
K un almacén donde el
Departamento de Cultura y
Política Lingüistica del Gobierno
Vasco deposita todo el material
industrial mueble considerado
Patrimonio Cultural.
Quien se acerque a este viejo
almacén podrá encontrar
cerca de 2.000 piezas:
motos antiguas, camiones
de bomberos, linotipias y
material de imprenta, restos
de la industria minera y su
sector auxiliar, anclas, una grúa
portuaria, motores, prensas
hidráulicas, maquetas… Un
amplio listado que sin duda
llamará la atención de las
visitas, bien por haber sido
parte de su historia personal,
bien por encontrarse ante un
patrimonio cultural tan poco
conocido como sorprendente.
Ribera de Zorrotzaurre, 20
48014 Bilbao
Bizkaia
+34 681 21 35 39
www.euskadi.eus
konsonilantegia@gmail.com
23
14.
LEA IBILBIDEA ETA MARIERROTA /
PAISAJE INDUSTRIAL DEL RÍO LEA
Y MARIERROTA
Mendexa-
Munitibar
ea-Artibai eskualdean
L Lea ibaiko ibilbidea eta
Marierrota daude. Itsaserrota
eta bere ingurua balio
handiko ondasun higigarri
eta higiezinez osatuta dago,
eta Lea ibaiarekin batera,
industriaurre eta industria
garaian zehar garatu ziren
burdinola eta industriajarduerari
hertsiki loturik
dago. Paisaia industriala
paregabea da; izan ere,
oraindik ere, industriaurrean
eta industria-garaian garatu
zen espazioaren eta giza
jardueraren arteko erlazioak
bizirik dirau.
Euskal Autonomia Erkidegoko
beste arro hidrografiko
gehienetan ez bezala, esan
daiteke ingurune horrek
ez duela pairatu industria
iraultzaren eragina.
n la comarca de Lea-Artibai
E podemos encontrar la
senda industrial del río Lea y el
molino de mareas Marierrota.
Este paisaje está compuesto
tanto por bienes muebles
como inmuebles y espacios de
alto valor patrimonial ligados
a una actividad ferro-molinera
y naval que se desarrolló en la
época preindustrial e industrial.
Este paisaje industrial resulta
excepcional debido a que aún
conserva la relación entre el
espacio y la actividad humana
desarrollada en ella en la época
preindustrial e industrial, y
por conservar muchos de sus
elementos originales. Además,
al contrario que otras cuencas
hidrográficas del País Vasco en
esta zona fue escasa la afección
sufrida durante la época de la
revolución industrial.
Hasiera / Inicio:
Mendexa-Munitibar
Ibilbidea / Recorrido:
Lea Ibarra
Bizkaia
+34 946 84 40 17
www.leaibarra.eus
turismo@lekeitio.eus
24
15.
LA ENCARTADA FABRIKA-MUSEOA /
FÁBRICA-MUSEO LA ENCARTADA
a Encartada S.A. fabrika
L 1892an sortu zen, eta
guztira 100 urtez egon zen
jardunean. Mexikon dirutza egin
zuten 5 indiano edo migratzaile
bizkaitarrek jarri zuten
kapital soziala; haietako hiruk
Balmasedan zuten sorterria.
Fabrikaren jarduera zen artilea
lantzea eta harekin zenbait
gai egitea, hala nola txapelak
-produktu nagusia-, mantak,
oihalak, eskularruak, bufandak,
biserak, buru-berokiak eta, jakina,
matazak eta harilak. Fabrikaren
inguruan, langile-auzo txiki
bat sortu zen, langileentzako
etxeekin, kapera-eskolarekin,
zuzendariaren etxearekin (egun
desagertua) eta baratzeekin.
Makineriaren bilduma aparta
da La Encartadak duen baliorik
handienetako bat; makina
gehienak Ingalaterrakoak dira,
XIX. mendearen amaierakoak
eta XX. mendearen hasierakoak.
Irudi eta hornidura teknologikoak
ia osorik iraun du bere horretan
gaurdaino, eta ekoizpenprozesuko
elementu guztiak
ere bai, hala lehengai gordinaren
harrerakoak, nola paketatze- eta
bidaltze-prozesukoak. Osotasun
teknikoa eta kontserbazio-egoera
bikaina direla-eta, La Encartada
ale bakana da bere generoan eta
bisitatzeko moduan dago.
2007. urtetik, industria-museoa
da, La Encartada Fabrika-Museoa.
Eraikinek, makineriak eta langilekoloniak
eratzen duten multzo
hau bisitatzean, Penintsulako
industria-iraultzaren hasiera
etorriko zaigu gogora. 2019an
ERIH (Industri Ondarearen
Europako Ibilbidea) sareak eta
turismo-markak aitortu egin dizkio
dituen aparteko ezaugarriak eta
Europa mailan duen aparteko
balioa bermatzen dion “Anchor
Point” (ainguralekua) kategorian
sartu du museoa.
Barrio El Peñueco, 11
48800 Balmaseda
Bizkaia
+34 946 80 07 78
www.bizkaikoa.bizkaia.eus
laencartada@bizkaia.eus
25
Anchor Point
Balmaseda
a fábrica La Encartada
L S.A. se fundó en 1892 y
estuvo en activo durante 100
años exactamente. El capital
social lo aportaron 5 indianos
– emigrantes vizcaínos que
hicieron fortuna en México-,
entre los que destacan 3
originarios de Balmaseda.
Se dedicó a trabajar la lana y
elaborar diferentes artículos,
desde boinas –su principal
producto- a mantas y paños,
además de guantes, bufandas,
viseras, pasamontañas y, por
supuesto, madejas y ovillos.
Alrededor de la fábrica se
desarrolló un pequeño barrio
obrero con las casas para
los trabajadores, la capillaescuela,
la casa del director
(desparecida) y las huertas.
Uno de los grandes valores de
La Encartada es su excepcional
colección de maquinaria, en su
mayor parte inglesa, de fines
del siglo XIX y primeros años
del siglo XX. Ha conservado
casi intactas su imagen
y dotación tecnológica y
mantiene al completo todos
y cada uno de los elementos
del proceso productivo,
desde la recepción de la
materia prima en crudo hasta
el proceso de empaquetado
y expedición. Esa integridad
técnica y su excelente estado
de conservación, hacen de La
Encartada un ejemplar visitable
único en su género.
Desde 2007 La Encartada
Fabrika-Museoa es un museo
industrial. Edificios, maquinaria
y colonia obrera constituyen
un conjunto de gran capacidad
evocadora cuya visita nos
transporta a los inicios de
la revolución industrial en
la Península. En 2019 sus
sobresalientes características
han sido reconocidas por la
red y marca turística ERIH
(Ruta Europea de Patrimonio
Industrial) incluyendo el museo
en la categoría de “Anchor
Point” (punto de anclaje) que
avala su excepcional valor en el
ámbito europeo.
26
16.
EUSKAL HERRIKO MEATZARITZAREN
MUSEOA / MUSEO DE LA MINERÍA
DEL PAÍS VASCO
Abanto
Zierbena
eatzaritzaren Museoak
M Euskal Herriko
meatzaritzaren kultura eta
historia ikertzea eta hedatzea
du helburu, bereziki Bizkaiko
Meatzaldeari dagokiona.
Meatzaritza alorreko
Estatuko erreminta eta
material bildumarik osoena
biltzen du, besteak beste,
bagoiak, zaurituen eskuoheak
eta mailuak baitaude
ikusgai. Museoa inguratzen
duen Concha II meategia
garai batean Europako
burdina meatze handiena
izan zen. Meategi horrek
50 kilometroko lurrazpiko
galeriak ditu.
Museotik 5 kilometrotara,
Zugaztietako Meatze-
Auzunearen Hirugune
Historikoa kokatzen da.
Auzo hau, XIX. mendearen
amaieran sortua, meategien
ustiapenari lotuta garatu zen.
l Museo de la Minería del
E País Vasco está dedicado al
estudio y difusión de la cultura
y la historia de la minería del
País Vasco y especialmente de
la Zona Minera de Bizkaia.
El museo cuenta con una de
las mejores colecciones de
herramientas y materiales
mineros del Estado, con
vagonetas, camillas de heridos,
martillos, etc.
En el entorno del museo se
encuentra la gran mina Concha
II que en su día fue la mayor
mina de hierro de Europa y que
tiene 50 kilómetros de galerías
que recorren el subsuelo de
la zona.
A 5 kilómetros del Museo
se encuentra el poblado
minero de La Arboleda. Este
barrio es el único ejemplar de
pueblo minero existente en el
País Vasco. Su nacimiento y
desarrollo se inicia a finales del
XIX, directamente ligado a la
explotación minera.
Foto: Santiago Yaniz
Barrio Campodiego, s/n
48500 Abanto Zierbena
Bizkaia
+34 946 36 36 82
www.meatzaldea.eus
información@meatzaldea.eus
27
16.
LARREINETAKO FUNIKULLARRA /
FUNICULAR DE LARREINETA
Trápaga -
Trapagaran
926an inauguratu zen
1 Zugaztieta meatzarien
herria Trapagarekin lotzeko.
Funikularrarekin, orain
10 minutuan egiten den
distantzia egiteko ordu eta
erdia behar zen lehenago.
Hori dela-eta, ezinbestekoa
bihurtu zen Zugaztieta
herrixkan bizi ziren
meatzarien bizitzarako.
Balio historikoa eta gizarte
funtzioak nabarmendu
behar dira, baita diseinuaren
egokitzapena ere. Izan ere,
pertsonen garraiorako ez
ezik, mea kargatzeko eta
ibilgailuekin ibiltzeko egokitu
behar izan zen.
l Funicular de La Reineta fue
E inaugurado en 1926 para
comunicar el poblado minero de
La Arboleda con San Salvador
del Valle. La distancia, que
ahora se recorre en 10 minutos,
antes de su construcción era
recorrida en hora y media, por lo
que se convirtió en un elemento
indispensable para la vida de
los mineros que habitaban en el
poblado de La Arboleda.
Destaca su valor histórico y
su función social, así como la
adaptación de diseño que se
realizó en él para que pudiera
servir para el transporte no sólo
de personas, sino también de
carga de mineral y vehículos.
Funikular Kalea, 30
48510 Trapagaran
Bizkaia
+34 946 60 40 08
www.euskotren.eus/
euskotren/funicular
28
17.
RIALIA INDUSTRIA MUSEOA /
RIALIA MUSEO DE LA INDUSTRIA
Portugalete
ortugalete udalerrian, Bilboko
Pitsasadarraren ertzean, Rialia
Industria Museoa dago. Erakusketa
iraunkorrak Bizkaiko Labe Garaien
eta Babcock & Wilcoxen bilduma
historiko eta artistikoa du oinarri
baita museo honi dohaintzan eman
dizkioten piezak ere. Rialia Industria
Museoaren azken aretoak aldi
baterako erakusketak hartzen ditu;
bertan, eskualdeko artisten lanak
eta industria zein itsasoarekin
lotutako lanak jarri ohi dituzte
ikusgai.
Bildumaren funtsen barruan
industria-garapenari loturiko
urmargoak, olio-pinturak, tresnak
eta lanabesak aurki ditzakegu,
industriak gorengo oparotasuna
lortu zuen aldi hartako lantegi
nahiz instalazioetako jarduera
emankorraren isla agerikoa
delarik. Ezbairik gabe, Estatu
mailan arlo horretako funtsik
garrantzitsuenetako bat dugu
Rialiako hau.
a Villa de Portugalete, a orillas
L de la Ría, alberga el Museo de
la Industria Rialia. Este Museo
cuenta con una exposición
permanente basada en los
fondos histórico-artísticos
de Altos Hornos de Vizcaya y
Babcock & Wilcox además de
piezas donadas a este museo.
Dedica su última sala a albergar
exposiciones de carácter
temporal, tanto de artistas de
la comarca como de temática
industrial, marinera, náutica...
Entre sus fondos se encuentran
acuarelas, óleos, instrumentos
y materiales de trabajo
vinculados al desarrollo industrial
y vivo reflejo de la actividad
de los diferentes talleres e
instalaciones en su periodo de
máximo esplendor. Constituyen,
sin duda, uno de los fondos más
importantes de su género de
todo el país.
Paseo de la Canilla s/n
48920 Portugalete
Bizkaia
+34 944 72 43 84
www.portugalete.org
rialia01@portugalete.org
29
18.
SANTA KATALINA ITSASARGIA /
FARO DE SANTA CATALINA
Lekeitio
abigazio teknologiaren
N interpretazio zentro honek
itsasoan galdutako marinelek
itsasargia ikusi ondoren izaten
dituztena sentitzekoaukera
ematen digu.
Santa Katalina itsasargiaren
baliabide teknologikoei esker,
bisitariak zera egin dezake:
nabigazioaren oinarriak ikasi,
Lekeitiotik Elantxoberaino
itsasontzizko bidaia birtual
batean praktikan jarri, eta
itsasargiko terrazatik ilunabar
eder bat ikusi, baita Bizkaiko
eta Gipuzkoako kostaldeko
bista izugarriak ere. Hauxe
da Euskadin bisitatu ahal den
lehenengo itsasargia.
ste centro de interpretación
E de la técnica de la
navegación nos da la
oportunidad de experimentar la
sensación de los marineros que,
perdidos en la mar, ven la luz del
faro, que les devuelve a casa.
A través de los medios
tecnológicos, el visitante puede
aprender los fundamentos
básicos de la navegación
desde la antigüedad hasta el
momento actual, ponerlos en
práctica en un viaje virtual en
barco desde Lekeitio hasta
Elantxobe y ver una puesta de
sol maravillosa desde la terraza
del faro así como unas vistas
espectaculares de la costa
vizcaína y guipuzcoana.Es el
primer faro visitable de Euskadi.
Avenida Santa Catalina, 65
48280 Lekeitio
Bizkaia
+34 946 84 40 17
www.lekeitioturismo.eus
turismo@lekeitio.eus
30
GIPUZKOA
19. AGORREGIKO BURDINOLAREN ETA
ERROTEN MULTZOA ................................31
CONJUNTO FERROMOLINERO DE AGORREGI
Aia
20. BURDINAREN MENDIA .................................. 32
COTO MINERO DE AIZPEA
Zerain
21. ALBAOLA, ITSAS KULTUR FAKTORIA ..................33
ALBAOLA, LA FACTORIA MARÍTIMA VASCA
Pasaia
22. ARDITURRIKO MEATZEAK ..............................34
MINAS DE ARDITURRI
Oiartzun
23. ARMAGINTZAREN MUSEOA ............................ 35
MUSEO DE LA INDUSTRIA ARMERA
Eibar
24. IGARTZAKO MONUMENTU MULTZOA .................36
CONJUNTO MONUMENTAL DE IGARTZA
Beasain
25. IGELDOKO FUNIKULARRA ...........................37
FUNICULAR DE IGELDO
Donostia/San Sebastián
26. BURDINBIDEAREN EUSKAL MUSEOA ...............38-39
MUSEO VASCO DEL FERROCARRIL
Azpeitia
27. IRUGURUTZETAKO MEATZE-BARRUTIA .............. 40
COTO MINERO DE IRUGURUTZETA
Irun
28. MAKINA-ERREMINTAREN MUSEOA .................... 41
MUSEO DE LA MÁQUINA-HERRAMIENTA
Elgoibar
29. MATER ONTZI EKOAKTIBOA ...........................42
MATER BARCO EKOACTIVO
Pasaia
30. MUTILOAKO MEATZE-BARRUTIA +
ORMAIZTEGIKO BIADUKTUA ..........................43
COTO MINERO DE MUTILOA +
VIADUCTO DE ORMAIZTEGI
Mutiloa - Ormaiztegi
31. MIRANDAOLA – BURDIN HARANA .................. 44-45
MIRANDAOLA – VALLE DEL HIERRO
Legazpi
32. MUSEUM CEMENTO REZOLA ........................46
Donostia/San Sebastián
33. EUSKAL ITSAS MUSEOA3 ..............................47
MUSEO MARÍTIMO VASCO
Donostia/San Sebastián
31
19.
AGORREGIKO BURDINOLAREN ETA
ERROTEN MULTZOA / CONJUNTO
FERROMOLINERO DE AGORREGI
Aia
agoetako Parke Naturalaren
P erdi-erdian dago Agorregiko
Burdinolaren eta Erroten
Multzoa, Iturraran baserritik
gertu. Agorregiko Burdinolak,
lau errotak, urtegiek, presek eta
ubideek osatutako
multzoa da.
Agorregiko Burdinolaren
eta Erroten Multzoak XVIII.
mendeko burdingintza nolakoa
zen ulertzeko aukera ematen
du xehetasun osoz. Gaur, duela
250 urte bezala, mailu handi bat
ikus daiteke metalari kolpeka,
baita energia hidraulikoak
higiarazten duen hauspo itzel
bat ere sua indarberritzen.
Deigarria da oso urtegien
sistema, maila ezberdinetan
jarrita baitaude. Originala bezain
eraginkorra.
ituado en el corazón del
S Parque Natural de Pagoeta,
próximo al caserío de Iturraran,
el Conjunto Ferro Molinero
está formado por la Ferrería
de Agorregi y cuatro molinos,
además de la infraestructura
de embalses, presas y canales.
El conjunto reproduce
fielmente la industria de
elaboración del hierro en
el siglo XVIII. Hoy, igual que
hace 250 años, se pueden
ver trabajando el inmenso
martillo que golpea el metal
y el enorme fuelle para avivar
el fuego movido mediante
energía hidráulica. Asimismo,
llama la atención el sistema de
depósitos de agua a diversas
alturas; muy original y efectivo.
Parque Natural de Pagoeta.
Bº Laurgain
20809 Aia
Gipuzkoa
+34 943 835 389
www.parketxesarea.org
iturraran@gipuzkoamendizmendi.net
32
20.
BURDINAREN MENDIA /
COTO MINERO DE AIZPEA
I. mendean hasi eta
X mendeetan zehar, Aizpeako
meategietan burdina ustiatu
da. Ustiaketa honi esker,
inguruan, paisaia berezia garatu
da: Burdinaren lurretakoa.
Euskal meatzaritza ulertzeko
meategi honek garrantzi handia
du. Eremu txiki eta bildu batean
mea ustiatzeko era (harrobi
edo galeriak), garraiobideak,
kiskaltze labe ikusgarriak eta
langintza osagarrien aztarna
ugari dago (bolborategiak,
konponketa lantegiak,
kantinak,…)
Aizpitta Adieraztegiak,
Burdinak Euskal Herrian,
Zerainen eta inguruetan izan
duen garrantziaz ohartarazten
lagunduko digu. Gaur egungo
paisaian, bertako ekonomian,
gizartean, arlo soziokulturalean
eta abarretan nolako eragina
izan duen azalduko da.
Zerain
esde el siglo XI. y durante siglos,
D se ha extraído hierro en las
minas de Aizpea. Gracias a esta
explotación la zona ha desarrollado
un paisaje especial, el de las Tierras
del Hierro.
Este complejo minero es de vital
importancia a la ora de entender
la tradición minera vasca, puesto
que en un espacio reducido y
recogido podemos entender cómo
se explotaba la mina (canteras o
galerías), encontraremos los medios
de transporte, los espectaculares
hornos de calcinación y múltiples
vestigios propios de la profesión
(polvorines, cantinas, talleres de
arreglo,…)
El Centro del visitante Aizpitta
nos ayudará a comprender la
importancia que ha tenido el Hierro
en el Pais Vasco, en Zerain y en los
alrededores, También nos mostrará el
impacto que ha tenido la explotación
del hierro tanto en el paisaje como
en nuestra economía, en la sociedad
en el ámbito sociocultural, etc.
Aizpe Auzoa
20214 Zerain
Gipuzkoa
+34 943 80 15 05
www.zerain.eus
turismobulegoa@zerain.eus
33
21.
ALBAOLA.
ITSAS KULTUR FAKTORIA /
LA FACTORIA MARÍTIMA VASCA
lbaola Itsas Kultur
A Faktoria Museo Ontziola
bat da eta Pasaiako portu
historikoarn sarreran,
Donostiako erdigunetik 3
kilometrora kokatua dago.
Bere jarduera nagusia zurezko
ontzi tradizionalen eraikuntza
da eta bertaratzen diren
bisitariek lan teknika eta
teknologia tradizionalekin
jendaurrean lanean ari diren
arotz ontzigileak ikusi ahal
izango dituzte.
Besteak beste 1565ean
Labradorren (Kanada)
hondoratutako San Juan
baleontzi historikoaren
erreplikaren eraikuntza ikusi
ahal izango dute, UNESCOren
babesa duen eraikuntza
prozesua.
Pasaia
lbaola, la Factoría Marítima
A Vasca es un Museo-
Astillero situado en la entrada
de la del histórico puerto de
Pasaia, a 3 km del centro de
San Sebastián. Su principal
actividad es la construcción de
embarcaciones tradicionales
de madera y los visitantes que
acudan podrán observar in situ
los trabajos de los carpinteros
de ribera, mediante técnicas y
tecnología artesanal.
Entre otros podrán ver la
construcción de la réplica
del histórico ballenero San
Juan, un barco hundido
originariamente en Labrador
(Canadá) en 1565, y cuya
construcción cuenta con el
patrocinio de la UNESCO.
Ondartxo ibilbidea, 1
20110 Pasaia
Gipuzkoa
+34 943 39 24 26
www.albaola.com
bisitak@albaola.com
34
22.
ARDITURRIKO MEATZEAK /
MINAS DE ARDITURRI
iako Harria Parke
A Naturalaren bihotzean,
Oiartzunen, daude Arditurriko
meatzeak.
Aiako Harria Euskadiko
formazio geologikorik
zaharrena da, eta material
harritsuen aniztasuna eta
orografia ikusgarria ditu
nabarmentzekoen artean.
Erromatar Inperioaren
garaian ekin zioten meatzeak
ustiatzeari, baina inguruetan
aurkitutako aztarnen arabera,
baliteke lehenago hasi izana.
Espainiako Estatu mailan
2.000 urte baino gehiagotan
ia etenik gabe ustiatutako
meatze bakarrenetakoak dira
Arditurrikoak.
Oiartzun
as minas de Arditurri se
L sitúan en el corazón del
parque natural Aiako Harria,
en Oiartzun.
Aiako Harria es la formación
geológica más antigua de
Euskadi, caracterizándose
por su variedad de materiales
rocosos y su espectacular
orografía.
La explotación de las minas
se remonta a la época del
Imperio Romano, aunque
restos encontrados en el
entorno indican que pudo
comenzar tiempo atrás.
El coto minero de Arditurri es
uno de los pocos que ha sido
explotado durante más de
2.000 años de manera casi
ininterrumpida en el Estado.
Arditurri bidea, 3
20180 Oiartzun
Gipuzkoa
+34 943 49 45 21
www.arditurri.com
arditurri@arditurri.com
35
23.
ARMAGINTZAREN MUSEOA /
MUSEO DE LA INDUSTRIA ARMERA
Eibar
rmagintzan betidanik
A tradizio handia izan duen
herri baten industria-ondarea
eta oroimen historikoa gorde
eta zabaltzeko museoa du
Eibar hiriak, taller-hiria. Horrela,
bertako artisauek mendez
mende egindako lanari esker
ona eman nahi zaio.
Museoa hiriaren erdigunean
dago eta arma-fabrika izandako
eraikin batean kokatua dago.
Museoak gune desberdin ditu,
armagintzari dedikatua eta
Eibarren garapen industrialari
bigarrena.
Museoak industriaren bilakaera
islatzen duen ibilbidea egiteko
parada eskaintzen du, XIV.
mendetik hasi eta gaur egunera
arte. Besteak beste, 1920ko
hamarkadan armagintzak
pairatu zuen krisiaren ondorioz,
armaginek dibertsifikazioaren
aldeko apustua egin zuten.
a ciudad de Eibar, ciudadtaller,
dispone de un museo
L
dedicado a la conservación y
difusión de la memoria histórica
y el patrimonio industrial de un
pueblo de gran tradición armera,
reconociendo, de esta manera,
la labor realizada desde hace
siglos por sus artesanos.
El Museo se encuentra en el
centro de la ciudad, instalado
en el edificio de una antigua
fábrica de armas, y cuenta con
espacios expositivos dedicados
a la armería y a la evolución
industrial de Eibar.
El museo ofrece un recorrido
histórico a través de la
evolución industrial desde
el siglo XIV hasta hoy,
mostrando cómo, a raíz de la
crisis del sector, en los años
20 del pasado siglo, en Eibar
se pasa de una producción
exclusivamente armera a una
gran diversificación productiva.
Bista Eder, 10
20600 Eibar
Gipuzkoa
+34 943 70 84 46
armia-eibar.eus
museoa@eibar.eus
36
24.
IGARTZAKO MONUMENTU MULTZOA /
CONJUNTO MONUMENTAL DE IGARTZA
Beasain
gartzako Monumentu
I multzoak Erdi Aroan
du jatorria, baina beti
mantendu ditu ekoizpenerako
instalazioak, errota, ola eta
azpiegitura hidraulikoak
garai berrietara egokitzeko
ahalmena eta nahia. Izan ere,
Igartzako ferroiak izan ziren
ibaian behera kilometro bat
beherago XIX. mendean Fábrica
de Hierros de San Martin,
geroago CAF bilakatu zena,
sortu zutenak.
XXI. mendeko lehenengo
hamarkadan Igartzako multzoa
kontserbatu eta duen balioa
aitortu zitzaion, eta asmatu
egin zen horretan.
Gaur egungo erabilera berriak,
alde batetik, jarraipena ematen
dio lehengoari, eta beste
aldetik, zentzua ematen die
eraikin horiei.
l conjunto monumental de
E Igartza tiene su origen en
la Edad Media, pero siempre
ha conservado la capacidad
y la voluntad de adecuar
a los nuevos tiempos las
instalaciones productivas,
el molino, la ferrería y las
infraestructuras hidráulicas. De
hecho, fueron los ferrones de
Igartza los que, en el siglo XIX
crearon, un kilómetro río abajo,
la Fábrica de Hierros de San
Martín, la que luego sería CAF.
Durante la primera década del
siglo XXI el conjunto de Igartza
se conservó y se reconoció
el valor que tenía. Fue un gran
acierto. Gracias a su nuevo uso,
se da continuación al anterior
y, además, los edificios que
componen el conjunto vuelven a
cobrar sentido.
Peategi z/g
20200 Beasain
Gipuzkoa
+34 943 08 77 98
www.igartza.eus
igartza@beasain.eus
37
25.
IGELDOKO FUNIKULARRA /
FUNICULAR DE IGELDO
Donostia /
San Sebastián
uskadiko funikularrik
E zaharrena da. 1912ko
abuztuaren 25ean inauguratu
zuten eta egurrezko bagoiek
garaiko xarmari eusten diote.
Mendiaren behealdetik
abiatuta, funikularrak
zuzenean daramatza
bidaiariak Igeldo mendiaren
terraza panoramikoetara.
Bista ikusgarriez gain, jolasparke
zaharra aurkituko dute
bertan, haurren eta nagusien
gozamenerako: Mendi
suitzarrak, Ibai misteriotsuak
edota Labirintoak garai bateko
izaera eta parke historikoen
berezitasuna gorde dute.
e trata del funicular
S más antiguo de Euskadi,
inaugurado el 25 de agosto
de 1912, cuyos vagones de
madera conservan todo el
encanto de la época.
Desde la base del monte,
el funicular conduce
directamente a las terrazas
panorámicas del Monte
Igueldo, donde además de
preciosas vistas, su antiguo
parque de atracciones hará las
delicias de niños y mayores:
la Montaña Suiza, el Río
Misterioso o el Gran Laberinto
mantienen la esencia de otros
tiempos y la personalidad de
los parques históricos.
Plaza del Funicular
20008 Donostia-San Sebastián
Gipuzkoa
+34 943 21 35 25
www.monteigueldo.es/funicular
info@monteigueldo.es
38
26.
BURDINBIDEAREN EUSKAL MUSEOA /
MUSEO VASCO DEL FERROCARRIL
uropako tren-bildumarik
E onenetakoa du
Burdinbidearen Euskal
Museoak, mota askotako
ibilgailuak biltzen baititu:
lurrunezko tren-makinak, diesel
motordunak nahiz elektrikoak;
tren automotorrak, eta
askotariko bagoiak.
Horrez gain, Euskal Herriko
makina-erremintaren esparruko
bildumarik aberatsenetakoa
eskaintzen du museoak,
Urolako Trenbidearen lantegi
mekaniko zaharraren bidez.
1925ean inauguratu zen
bezalaxe gordetzen da gaur
egun instalazioa; bertan
dagoen motor elektriko
zaharrak 16 makina jartzen ditu
martxan, txirrika, uhal eta barra
kolektore ugariko sistema
konplexu baten bidez.
Elektrizitatearen
transformaziorako zentral
zaharraren instalazio
harrigarriek, merkuriolurrunaren
bidez artezteko
jatorrizko ekipoak gorde
dituztenek, aurreko mendeko
teknologia modernoena
islatzen dute.
Azpeitiko geltoki zaharreko
eraikin nagusiaren lehenengo
solairuan, XIX. mendearen
amaieratik AVEren sorrera
arte tren-langileek erabili
izan dituzten uniformeen
erakusketa aparta dugu
ikusgai. Bigarren solairuan,
tren-geltokietako ordularien
erakusketa aurkituko dugu,
munduko onenetakoa, eta
denboran zeharreko bidaia
batean murgilaraziko gaitu.
Burdinbidearen Euskal
Museoak Euskadiko
burdinbidearen historiatik
ibilbide bat egiteko
aukera ematen dizu bere
erakusketaren eskutik,
museoak dituen aintzinako
lokomotorek eta ikerketarako
gai diren hainbat materialek
publikoa errailen mundura
murgilduko dute.
C/ Julián Elorza, 8
20730 Azpeitia
Gipuzkoa
+34 943 15 06 77
www.euskotren.eus
museoa@euskotren.eus
39
Azpeitia
l Museo Vasco del Ferrocarril
E presenta una de las mejores
colecciones ferroviarias de
Europa, con vehículos de todo
tipo: locomotoras de vapor,
diésel y eléctricas; automotores
y diversas clases de vagones.
Además, el museo ofrece uno
de los más completos conjuntos
de máquina-herramienta de
Euskadi, a través del antiguo
taller mecánico del Ferrocarril
del Urola. Esta instalación
se conserva tal y como fue
inaugurada en 1925, con un
antiguo motor eléctrico
que hace funcionar sus 16
máquinas a través de un
complejo sistema de poleas,
correas y embarrados.
Las sorprendentes
instalaciones de la antigua
central de transformación
eléctrica, con sus equipos
de rectificación originales,
mediante vapor de mercurio,
reflejan la más moderna
tecnología de hace un siglo.
En la primera planta del
edificio central de la antigua
estación de Azpeitia, se
encuentra una muestra
excepcional de los uniformes
utilizados en el ferrocarril
desde finales del siglo XIX
hasta el AVE. En el segundo
piso encontraremos una de
las mejores colecciones de
relojería ferroviaria del mundo
que nos trasladará a través
de un verdadero viaje en el
tiempo.
En el Museo Vasco del
Ferrocarril podrás retroceder
en el tiempo, viajando
en trenes centenarios
remolcados por veteranas
locomotoras de vapor. El tren
ofrece un recorrido de ida y
vuelta de 10 kilómetros hasta
la antigua estación de Lasao.
40
27.
IRUGURUTZETAKO MEATZE-BARRUTIA /
COTO MINERO DE IRUGURUTZETA
Irun
rromatar garaitik Aiako
E Harriko mineralak
ustiatu ditu gizakiak.
Meatzaritza jarduera
handiena XX mendeko
hasieran gertatu zen
Irungo mendietan. Meazuri,
Meagorri, Aitzondo eta
Basakaitzeko meategietatik
burdin karbonatoko
minerala ateratzen zen, gero
Irugurutzetako labeetan
erretzeko. Horrela oxidoa
bihurtu eta burdin edukiera
hobetzen zen.
Multzoaren alderdirik
nabarmenena labe-multzoa
da, adituek diotenez gure
lurraldeko industri ondareko
laginik onenetako bat.
esde los tiempos de los
D romanos los minerales
de Aiako Harria han sido
aprovechados por el hombre.
A comienzos del siglo XX se
produjo la mayor actividad
minera en los montes de
Irun. De las galerías de
Meazuri, Meagorri, Aitzondo
y Basakaitz se extraía el
carbonato de hierro que
era calcinado en los hornos
de Irugurutzeta con el fin
de convertirlo en óxido y
aumentar así su ley metálica.
Lo más destacado del
conjunto es la batería de
hornos, considerada como
una de las mejores muestras
de patrimonio industrial de
Gipuzkoa.
Barrio Meaka, 110
20305 Irun
Gipuzkoa
+34 943 63 93 53
www.bidasoaturismo.com
turismoirun@bidasoa-activa.com
41
28.
MAKINA-ERREMINTAREN MUSEOA /
MUSEO DE LA MÁQUINA-HERRAMIENTA
Elgoibar
lgoibarko Makina-
E Erremintaren Museoa,
makina-erremintari era
esklusiboan eskainia dagoen
museo bakarra da munduan.
XIX. mende erdialdeko
mekanizazio tailerrean
gure aitzindariek egindako
makina-erreminten eredu
adierazgarrienak martxan
ikusteko aukera paregabea
eskaintzen dugu.
Mekanizazio kontzeptuak,
fabrikazio-prozedurak,
deskribapen teknikoak eta
adibide praktikoak aurkezten
ditugu, mekanizazio-eragiketa
errealekin. Horretaz gain,
eraikinaren alboko nabean,
Deba ibaiaren arro osoan,
XV.eta XVI. mendeetan zehar
ohikoak ziren sutegia eta
ordungo elementuak ikusgai
daude.
l Museo de la Máquina-
E Herramienta de Elgoibar, es
el único existente en el mundo
dedicado exclusivamente a
la máquina-herramienta. En
él se reproduce un taller de
mecanizado con los modelos más
representativos de máquinas en
funcionamiento, fabricados por
nuestros pioneros a mediados
del siglo XIX. Presentamos
de forma única conceptos
mecánicos, procedimientos
de fabricación, descripciones
técnicas y ejemplos prácticos
con operaciones reales de
mecanizado. Además nuestro
museo cuenta con un taller de
herrería tradicional con todos
los elementos propios de estas
instalaciones que abundaron
en toda la cuenca del Deba,
especialmente a lo largo de los
siglos XV y XVI.
Azkue Auzoa, 1
20870 Elgoibar
Gipuzkoa
+34 943 74 84 56
www.museoa.eus
museoa@museoa.eus
42
29.
MATER ONTZI EKOAKTIBOA
MATER BARCO EKOACTIVO
ATER egurrez eraikitako
M azken euskal atunontzi
handia da. Arrantza egiteari
utzi zionean, desegitetik
salbatu zen 2003an. Gaur
egun, MATER-ek bere
porturatzea Pasaiako badian
du, eta benetako itsas ondare
bizia bihurtu da.
Bi helburu dituen
Ontzi EkoAktibo bitxia:
euskal artisau arrantza
teknika jasangarriak
ezagutaraztea eta itsas
ingurunearen zaintzari buruz
sentsibilizatzea.
MATER ontziak egitarau
zabala eskaintzen du
ikuspuntu berezi batekin:
Pasaia-Jaizkibel-Uliako itsas
ingurunea, naturala eta
kulturala, ezagutu, maitatu
eta zaindu.
Pasaia
ATER es la última
M gran bonitera vasca
construida en madera. Tras
su periplo pesquero fue
salvada del desguace en
2003. Hoy MATER tiene
su base en la bahía de
Pasaia y se ha convertido
en un auténtico patrimonio
marítimo vivo.
Un peculiar Barco EcoActivo
con dos objetivos: dar a
conocer la sostenibilidad
de las artes de pesca
tradicionales vascas y
sensibilizar sobre el cuidado
del medio marino.
MATER ofrece un amplio
programa de actividades
con una visión: conocer,
amar y conservar el entorno
marítimo, natural y cultural
de Pasaia-Jaizkibel-Ulia.
Arraunlari kalea, z/g
20110 Pasaia
Gipuzkoa
+34 619 81 42 25
www.matermuseoa.com
info@matermuseoa.com
43
30.
MUTILOAKO MEATZE-BARRUTIA +
ORMAIZTEGIKO BIADUKTUA /
COTO MINERO DE MUTILOA +
VIADUCTO DE ORMAIZTEGI
Mutiloa
Ormaiztegi
utiloako meatzarimeategiak
garraio
M
eta biltegi instalazioak
zabaltzen ditu Ormaiztegiko
udalerrira, bertan Madril
Irun trenbidea lotzen zuen,
Europako merkatuetako
errentagarritasuna bilatuz.
Ormaiztegiko biaduktua
1864ko abuztuaren 15ean
inauguratu zuten, eta herriko
ikur adierazgarriena da.
Madril eta Paris lotzen
dituen trenbideko obrarik
garrantzitsuena da. 289
metroko luzera eta 34
metroko altuera ditu.
Zubiaren 18.000 tonei lau
zutabek soilik eusten diete.
1912an trenbide bikoitza
ezarri zuten, eta 1928an
elektrifikatu zuten.
l Coto minero de
E Mutiloa extiende sus
instalaciones de transporte
y almacenaje hacia el
municipio de Ormaiztegi,
donde se enlazaba con la
línea ferroviaria Madrid Irún,
buscando la rentabilidad en
los mercados europeos.
El viaducto de Ormaiztegi
fue inaugurado el 15 de
agosto de 1864 y se trata
del símbolo más emblemático
de la localidad.
El viaducto en cifras, se
podría definir como: “18.000
toneladas de acero apoyadas
sobre 4 pilares, con una
longitud de 289 metros y una
altura de 34 metros”. Estas
características hacen que
sea la obra más importante
de la vía Madrid-París.
Foto: Santiago Yaniz
Muxika egurastokia 6
20216 Ormaiztegi
Gipuzkoa
+34 943 16 18 23 / 610 40 51
www.goierriturismo.com
goierri@goierriturismo.com
44
31.
MIRANDAOLA – BURDIN HARANA /
MIRANDAOLA – VALLE DEL HIERRO
useoa gune bakar batera
M mugatu beharrean,
Burdin Haraneko eraikin
ezberdinak bisitatzeko
aukera eskaintzen du Lenbur
(Legazpi Natura eta Burdina)
egitasmoak. Horrela, iragan
mendeko 50eko hamarkadako
eguneroko bizimodua
ezagutzeaz batera, antzinako
burdinolek nola funtzionatzen
zuten ikusiko dute bisitariek.
Mirandaola Parkeak
“Burdinaren taupadak”
ibilbideko zenbait gune
hartzen ditu: Mirandaolako
burdinola (aspaldi zaharberritu
zuten, eta igandero martxan
ikusi daiteke duela sei mende
bezala), Mirandaolako
ermita eta Euskal
Burdinaren Museoa.
Langileen ibilbideak, Legazpin,
denboran atzera egiteko
aukera ematen digu eta 50eko
hamarkadan, Euskal Herrira
lanera etorri ziren familien
bizitza ezagutzeko parada ere
ematen digu.
Paper-fabrikan, Chillida
Lantokik Eduardo Chillidaren
eta Legazpiko industriaren
arteko harremana erakusten
digu, eta bereziki, Patricio
Echeverriaren forja-lana.
l proyecto Lenbur (Legazpi
E Natura eta Burdina)
rompe con la definición del
museo como espacio único y
propone una ruta por diversas
construcciones del Valle del
Hierro, en Legazpi, donde el
visitante se sumergirá en la
vida cotidiana de los años
50 y donde descubrirá el
funcionamiento de las antiguas
ferrerías.
El Parque de Mirandaola integra
varios espacios de la ruta
“El latido de las ferrerías”: la
ferrería de Mirandaola, que ha
sido reconstruida y vuelve a
funcionar los domingos igual
que hace seis siglos, la ermita
de Mirandaola y el Museo del
Hierro Vasco.
La Ruta Obrera en Legazpi te
ofrece la posibilidad de hacer
un viaje en el tiempo y de
adentrarte en el mundo
de las familias obreras que
en los años 50 llegaron al País
Vasco.
Situado en la Papelera, Chillida
Lantoki muestra la relación
entre Eduardo Chillida y la
industria ubicada en Legazpi,
especialmente la forja de
Patricio Echeverría.
45
Legazpi
Bº Telleriarte Auz, s/n
20230 Legazpi
Gipuzkoa
+34 943 73 04 28
lenbur.com
mirandaola@lenbur.com
46
32.
MUSEUM CEMENTO REZOLA /
MUSEO DEL CEMENTO REZOLA
Donostia /
San Sebastián
useum Cemento Rezola
M zementuaren bilakaeran
oinarrituta dago, baina leku egiten
dio ere lantegiaren historiari nahiz
Añorgako kolonia industrialari.
Zementuak gure zibilizazioan izan
duen garrantzia ezagutaraztea du
xede. Horretarako, zementuaren
inguruko gai ezberdinak,
zementuaren mundua hobeto
ulertzeko gakoak (besteak
beste, fabrikazio prozesua,
ingurugiroarekin duen harremana
eta ingeniaritzan, arkitekturan
zein artean aplikatzeko moduak)
erakusten ditu ibilbide didaktiko
bati esker.
useum Cemento Rezola
M está dedicado a la
transcendencia del cemento
y da lugar también a la
historia fabril y a la colonia
industrial de Añorga.
Pretende ayudar a descubrir
la trascendencia del cemento
en nuestra civilización
ofreciendo de forma
didáctica un recorrido por las
claves que explican el mundo
del cemento: su proceso
de fabricación, relación
con el medio ambiente, las
aplicaciones del cemento
en la ingeniería, la
arquitectura y el arte.
Añorga Hiribidea, 36
20018 Donostia
Gipuzkoa
+34 943 36 41 92
museumcementorezola.org
info@museumcementorezola.org
47
33.
EUSKAL ITSAS MUSEOA /
MUSEO MARÍTIMO VASCO
Donostia /
San Sebastián
uskal Itsas Museoa
E Donostiako portuan dago,
Kontsulatuaren dorretxean.
Eraikin hau XVIIII. mendekoa
da. Ekipamendu irekia da,
jendearengandik hurbila
eta aktiboa gizakiaren eta
itsasoaren arteko harremana
hedatzeko eginkizunean,
aldi baterako erakusketen
eta kultura dinamizatzeko
programen bidez. Halaber,
bere helburuetako bat
kanpo-harremanen sare bat
osatzea da, hartara Museoa
erreferentzia izan dadin euskal
itsas historiari eta kulturari
lotutako ekimenen artean.
l Museo Marítimo Vasco se
E sitúa en el puerto de San
Sebastián ocupando la Casatorre
del Consulado, edificio del
siglo XVIII. Es un centro abierto,
cercano al público y activo en su
labor de difusión de la relación
entre el género humano y el
mar, a través de exposiciones
temporales y programas de
dinamización cultural. Entre
sus objetivos está asimismo la
construcción de un entramado
de relaciones externas que
lo conviertan en referente de
las iniciativas vinculadas a
la historia y cultura marítima
vasca.
Kaiko pasealekua, 24
20003 Donostia-San Sebastián
Gipuzkoa
+34 943 43 00 51
www.itsasmuseoa.eus
info@itsasmuseoa.eus
48
ERIH:
INDUSTRIA-ONDAREAREN
EUROPAKO IBILBIDEA /
RUTA EUROPEA DEL
PATRIMONIO INDUSTRIAL
NERBIOI – IBAIZABAL
ITSASADARRA /
RÍA DEL NERVIÓN –
IBAIZABAL
EUSKADIKO BIDE
BERDEAK /
VÍAS VERDES DE
EUSKADI
PIRINIOETAKO
BURDINAREN BIDEA /
LA RUTA DEL HIERRO EN
LOS PIRINEOS /
49
50
ERIH (EUROPEAN ROUTE OF INDUSTRIAL HERITAGE)
INDUSTRIA-ONDAREAREN
EUROPAKO IBILBIDEA
RUTA EUROPEA DEL
PATRIMONIO INDUSTRIAL
ndustria Ondarearen Europako Ibilbidea (ERIH, ingelesezko
I siglen arabera) Europako industria-iraganari lotutako turismobaliabide
nagusiak lotzen eta antolatzen dituen sarea da.
Ibilbidearen ideia 1999. urtean sortu zen, eta, lehen fasean,
Alemaniako Sarre eta Ipar Renania-Westfalia eskualdeek
egin zuten bat sarearekin. Ondoren, 2002. urtean, Britainia
Handiko eta Holandako beste eskualde batzuk gaineratu
zitzaizkien. Horixe izan zen ibilbide handi horren jatorria, eta
gure kontinenteko 47 herrialdetako industria-jarduerari lotutako
intereseko 1.750 leku biltzen ditu dagoeneko, industriaturismoa
sustatzeko oinarri gisa dituzten berezko ezaugarriak
aitortu ondoren. Azken batean, industria-ondarearen bidez
Europako integrazioa sustatzea da asmoa.
ERIH ibilbidea industria-ondareari lotutako turismo-baliabideen
hiru maila edo kategoriatan egituratuta dago: “sites” (edo
intereseko lekuak), “anchor points” (edo aparteko lekuak), eta
eskualde-ibilbideak.
Gaur egun, Ibilbidea osatzen duten intereseko 1.750 lekuetatik,
104k baino ez dute “Anchor Point” edo aparteko lekuaren
kalifikazioa. Halaber, 17 eskualde-ibilbide daude. Anchor Points
izenekoak industria-ondareari dagokionez aparteko garrantzia
duten eta bisitariari esperientzia berritzailea eta kalitate
handikoa eskaintzen dioten lekutzat hartuta daude. Kalifikazioa
lortzeko, hainbat irizpide hartzen dira kontuan: lekuaren
benetakotasuna, erakartzeko ahalmena, ondare-aberastasuna,
ondare historikoa eta esperientziaren kalitatea.
2019tik Euskadi ERIHren partaide da Eskualde-Ibilbide moduan.
Sare honetan kokatzen dira bere 34 industria-baliabideak.
Horietako biek, gainera, Anchor Point maila dute (aparteko
lekuak): la Encartada (Balmasedan) eta Añanako Gatz Arana.
ERIH Ibilbidea osatzen duten baliabide guztiak
ezagutu nahi badituzu, bisitatu webgunea
www.erih.net
51
a Ruta Europea del Patrimonio Industrial, conocida con las
L siglas inglesas de ERIH, es una red que enlaza y articula
los principales recursos turísticos relacionados con el
pasado industrial de Europa. Como idea surge en el año 1999,
asociándose a la red en una primera fase las regiones europeas
del Sarre y Renania del Norte Westfalia en Alemania, a las
cuales se unen posteriormente en 2002 otras de Gran Bretaña
y Holanda. Este es el núcleo originario de una gran ruta que ya
enlaza aproximadamente 1.750 lugares de interés relacionados
con la actividad industrial de 47 países de nuestro continente,
reconociendo sus características intrínsecas como base para
potenciar el turismo industrial. Se trata, en definitiva, de promover
la integración europea a través del patrimonio industrial.
La ruta ERIH se estructura en tres niveles o categorías de
recursos turísticos de patrimonio industrial: Los “sites” (o lugares
de interés), los “anchor points” (o lugares excepcionales) y las
rutas regionales.
En este momento, de los aproximadamente 1.750 lugares de
interés que forman parte de la Ruta, únicamente 104 tienen el
calificativo de “Anchor Point” o lugares excepcionales. Así mismo,
existen 17 rutas regionales. Los Anchor Point están considerados
como lugares de importancia excepcional en términos de
patrimonio industrial, donde se ofrece una experiencia innovadora
y de alta calidad al visitante. Para poder aspirar a la calificación, se
tienen en consideración criterios como la autenticidad del lugar, la
capacidad de atracción, riqueza patrimonial, bagaje histórico y la
calidad de la experiencia.
Desde 2019, Euskadi forma parte de la ERIH como Ruta Regional.
Se engloban dentro de esta red los 34 recursos industriales de
los que dispone. Dos de ellos, además, pertenecen a la categoría
de Anchor Point (lugares excepcionales): La Encartada (en
Balmaseda)y el Valle Salado de Añana.
Si quieres conocer todos los recursos que
forman parte de la ERIH visita su web:
www.erih.net
52
NERBIOI – IBAIZABAL
ITSASADARRA
RÍA DEL NERVIÓN –
IBAIZABAL
erbioi-Ibaizabal itsasadarraren inguruneak Europako
N industria-kontzentraziorik handienetako bat bildu zuen
garai batean, eta erabakigarria izan da Bizkaiko eta, oro har,
Euskadiko gizartearen ezaugarri bereizgarriak osatzeko garaian.
Itsasadarrak gutxi gorabehera dituen hamabost kilometroek
garai batean izan zuten indarrak, lanak eta energiak balio berezia
dute gaur egun, iragan gogor baina, aldi berean, epiko baten
testigantza baita. Itsasadarren bi ertzetako industria-ondarea,
meatze-eremukoarekin batera, garai batean industria-jarduera
eta meatze-jarduera biziko paisaia izan zenaren testigantza isila
da. Oraindik badirauten antzinako meatze, fabrika, makineria,
trenbide, ontziraleku, dike edo zamatzeko tokiek balio historiko,
kultural, teknologiko, sozial eta zientifiko handia dute, baita
turismo-ahalmen handia ere.
Bilboko itsasadarra eta portua egokitzea Bizkaian XIX.
mendearen azken laurdenean egindako lanik handiena izan
zen. Burdin mineralaren esportazioak sortutako premien
ondorioz, itsasadarra bideratu, itsasadarraren ohea dragatu
eta itsasadarren sarreran sortzen zen hondar-barra arriskutsua
desagerrarazi behar izan zen (Burdinazko Kaiaren bidez).
Sestaon kokatutako Bizkaiko Labe Garaietako 1. labe garaia,
Barakaldoko Ilgner pabiloia edo Bizkaiko Zubia (UNESCOren
gizateriaren ondarea) ezin dira ulertu burdinoletan (El Pobal,
besteak beste) egindako lana eta meatzariek La Arboledan edo
Bodovalleko Meatzean (Euskal Herriko Meatzaritzaren Museoan)
egindako lana gabe.
Era berean, itsasadarreko industria-garapena ezin da ulertu
Getxoko luxuzko txaletetan bizi zen industria-burgesiaren eta
ezkerralde osoan langile-etxebizitzetan finkatu ziren milaka
langileren parte-hartzea gabe.
Eta, jakina, itsasadarra produktu eta lehengaien merkataritzako
Bizkaiko bide nagusi bihurtu zuen ontzigintza-sektorea ahaztu
gabe. Sektore horren ondare aberats bat geratzen da Bilboko
Itsasadarra Itsas Museoaren inguruetan.
Elementu horiek guztiek itxuratu duten paisaia apartekoa, zaindu
beharrekoa eta etorkizuneko belaunaldiei eta gure historia
ezagutu nahi duten bisitariei azaldu eta zabaldu beharrekoa da.
53
l entorno de la Ría del Nervión-Ibaizabal ha constituido una
E de las mayores concentraciones industriales de Europa,
contribuyendo de forma decidida a configurar las señas de
identidad actuales de la Sociedad vizcaína, en particular, y vasca
en general. La fuerza, el trabajo y la energía que un día tuvieron
los aproximadamente quince kilómetros de Ría tienen un valor
singular al ser testimonio de un pasado duro pero, a la vez, épico. El
patrimonio industrial que jalona ambas márgenes, unido al que se
localiza en la zona minera, es testigo mudo de lo que en su día fue
un paisaje de intensa actividad industrial y minera. Las antiguas
minas, fábricas, maquinaria, ferrocarriles, embarcaderos, diques
o cargaderos que perviven poseen un alto valor histórico, cultural,
tecnológico, social e incluso científico y tienen también un alto
potencial turístico.
La adecuación de la Ría y el Puerto de Bilbao fue la más ingente
empresa acometida en Bizkaia durante el último cuarto del siglo
XIX. Las necesidades generadas por la exportación del mineral
de hierro obligaron a encauzar y dragar su lecho y a suprimir la
peligrosa barra de arena que se formaba a la entrada de la Ría y
que fue anulada gracias al conocido como Muelle de Hierro.
El Horno Alto Nº 1 de Altos Hornos de Vizcaya en Sestao, el
Pabellón Ilgner en Barakaldo o el Puente Bizkaia, patrimonio
mundial UNESCO, no pueden entenderse sin el trabajo en ferrerías
como la de El Pobal o sin el trabajo de los mineros en La Arboleda
o la Corta Bodovalle, situada en el Museo de la Minería del País
Vasco.
Tampoco se podría explicar el desarrollo industrial de la ría sin la
participación de una burguesía industrial que fijaba su residencia
en lujosas villas de Getxo, y de miles de trabajadores que se
establecían en grupos de viviendas obreras a lo largo de toda la
margen izquierda.
Y, por supuesto, el sector naval, que convirtió la ría en la aorta de Bizkaia
con el comercio de productos y materias primas y del que se preserva
un rico patrimonio en el entorno del Museo Marítimo Ría de Bilbao.
Todos estos elementos han configurado un paisaje único que
merece ser preservado, explicado y difundido a las generaciones
futuras pero, también, a las y los visitantes que quieran conocer
nuestra historia.
54
EUSKADIKO
BIDE BERDEAK
VÍAS VERDES
DE EUSKADI
ere industria-garapenari lotuta, Euskadik iberiar penintsula
B osoko trenbide-sarerik trinkoenetako bat izan zuen XIX.
mendearen amaieraz geroztik. Neurri handi batean, lurraldeko
orografia zailak bultzatuta zabaldu ahal izan zen lurrera
egokituta zegoen, produkzio-zentroak lehengaiak erauzten
ziren eremuekin eta kanpoko merkatuekin komunikatzen
zituen eta, era horretan, Euskadiko garapen sozioekonomikoa
bultzatu zuen sare konplexu hori.
Gaur egun, 10 bide berde eta antzinako zenbait trazadura
(guztira 180 km baino gehiago dituztenak) daude egokituta
Euskadin. Haien bitartez, erabiltzaileek lurralde eder honetako
historia, kultura eta natura ezagutzeko aukera dute.
Euskadiko 10 bide berdeak
honako hauek dira:
Las 10 vías verdes de
Euskadi son las siguientes:
Itsalur
Bilbao
Montes
de Hierro
Atxuri
Arrazola
Urola
Donostia/
San Sebastián
Plazaola-
Leitzaran
Bidasoa
Arditurri
Mutiloa-
Ormaiztegi
Vitoria-Gasteiz
Ferrocarril
Vasco
Navarro
55
erivado de su pasado industrial, Euskadi acogió ya desde
D finales del S.XIX una de las más densas redes ferroviarias de
toda la península ibérica. La difícil orografía de este territorio fue la
que, en buena medida, propició el crecimiento de una compleja red
que se pegaba al terreno y comunicaba los centros productivos
con las zonas de extracción de materias primas así como los
mercados exteriores, impulsando el desarrollo socioeconómico
del País Vasco.
En la actualidad, Euskadi ha conseguido acondicionar 10 Vías
Verdes y más de 180 km. De antiguos trazados a través de los
cuales las personas usuarias pueden conocer la historia, cultura y
naturaleza de este bello territorio.
Euskadiko bide berdeei buruzko informazio guztia
honako webgune honetan aurki dezakezu:
Toda la información sobre las vías verdes de
Euskadi la puedes encontrar en:
turismoa.euskadi.eus/eu/bide-berdeak/
turismo.euskadi.eus/es/vias-verdes/
56
PIRINIOETAKO
BURDINAREN BIDEA
LA RUTA DEL HIERRO
EN LOS PIRINEOS
irinioetako Burdinaren Bidea joan den mendeko laurogeita
P hamarreko hamarkadan sortutako ekimena da, eta
Pirinioetako burdinaren historia bere testuinguruan kokatzea
du helburu. Hasiera batean, Andorrako, Frantziako Ariège
eta Akitaniako eskualdeetako eta Kataluniako burdinarekin
lotutako kultura-ekipamenduek parte hartu zuten proiektuan.
2004. urtean, bidea zabaldu egin zen Gipuzkoako zenbait
kultura- eta ondare-baliabiderekin.
Mugaz gaindiko bide horren helburua Pirinioetako ondarea
aztertu, leheneratu, kontserbatu eta erakustea da, herritar
guztiei Pirinioen bi aldeetako burdinaren munduari lotutako
meatzeen, ikaztegien, meatze-habitataren, burdinolen,
artxiboen eta arkitekturaren berri emateko. Horren bidez,
ahaleginak batu, burdinaren kulturaren nazioarteko irakurketa
bat eskaini eta dauden kultura-baliabideak (museoak,
interpretazio-zentroak eta abar) Europan posizionatu nahi dira.
Bidea Europako Kontseiluaren Kultura Ibilbideen Europako
Sarean sartu zen, eta gaur egun kultura-elkarte gisa eratuta
dago. Euskadiren kasuan, honako baliabide hauek daude bidean
txertatuta:
• Igartzako monumentu-multzoa. Beasain
• Eibarko Armagintzaren Museoa. Eibar
• Burdinaren harana: Mirandaola, Burdinaren Museoa. Legazpi
• Aizpeako meategiak. Zerain
• Mutiloako meategiak
• Ormaiztegiko bidezubia
• Burdinbidearen euskal museoa. Azpeitia
• Makina-erremintaren museoa. Elgoibar
• Fanderia. Errenteria.
• Irugurutzetako meatze-barrutia. Irun
• Arditurriko meatzeak. Oiartzun
• Agorregiko burdinola. Aia
• Oiasso museoa. Irun
pirinioetakoburdinanbildea.eus
larutadelhierroenlospirineos.es
57
a ruta del Hierro en los Pirineos es una iniciativa que surge
L en los años noventa del siglo pasado con el objetivo de
contextualizar la historia del hierro en Pirineos. Inicialmente,
participan en el proyecto equipamientos culturales relacionados
con el hierro de Andorra, la Región de la Ariège y Aquitania en
Francia y Cataluña. A partir del año 2004, esta ruta se amplía
con la inclusión de algunos recursos culturales patrimoniales
guipuzcoanos.
El objetivo que persigue esta ruta transfronteriza es la de
estudiar, restaurar, conservar y mostrar el patrimonio en los
Pirineos, para dar a conocer al gran público las minas, carboneras,
hábitat minero, ferrerías, archivos y arquitectura relacionadas
con este mundo del hierro en ambas vertientes del Pirineo. De
esta forma, se pretende aunar esfuerzos, ofrecer una lectura
internacional de la cultura del hierro y posicionar los distintos
recursos culturales (museos, centros de interpretación…) en la
escala europea.
Esta ruta o itinerario fue incluida en la Red Europea de Itinerarios
Culturales del Consejo de Europa y en la actualidad está
constituida como Asociación cultural. En el caso de Euskadi,
pertenecen a la ruta los siguientes recursos:
• Conjunto Monumental de Igartza. Beasain
• Museo de la Industria Armera. Eibar
• Valle del Hierro: Ferrería de Mirandaola, Museo del Hierro. Legazpi
• Minas de Aizpea. Zerain
• Coto Minero de Mutiloa
• Viaducto Ormaiztegi.
• Museo del Ferrocarril. Azpeitia
• Museo de la Máquina Herramienta. Elgoibar
• Fanderia. Errenteria.
• Coto Minero de Irugurutzeta. Irun
• Coto Minero Arditurri. Oiartzun
• Ferrería de Agorregi. Aia
• Museo Oiasso. Irun
58
INDUSTRI
ONDAREAK
DESGAITASUNA
DUTEN
BISITARIENTZAT
EL PATRIMONIO
INDUSTRIAL
PARA VISITANTES
CON DISCAPACIDAD
orr.
pag.
Plazas de aparcamiento para discapacitados/as
Desgaituen aparkalekuak
Aseos para discapacitados/as
Desgaituen komunak
Se recomienda la presencia de acompañantes
Laguntzaileekin bertaratzea aholkatzen da
Objetos para palpar (personas invidentes)
Haztatzeko objektuak (itsuak)
Visita guiada para invidentes
Itsuentzako bisita gidatuak
Audioguías
Audiogidak
Visita preparada para personas con pérdida auditiva
Entzumen-galera dutenentzako prestaturiko bisita
AJURIA ETA URIGOITIAKO INDUSTRI BASOA
BOSQUE INDUSTRIAL DE AJURIA Y URIGOITIAARAIA
GESALTZA AÑANAKO GATZ HARANA
VALLE SALADO DE AÑANA
ARABAKO FOURNIER KARTA MUSEOA
MUSEO FOURNIER DE NAIPES DE ÁLAVA
ALTOS HORNOS DE VIZCAYA
LABE GARAIA 1.ZBK I HORNO ALTO Nº1
5
6-7
8
11
SANTURTZI ITSASOA MUSEOA INTERPRETAZIO
ZENTROA I CENTRO DE INTERPRETACIÓN
SANTURTZI ITSASOA MUSEOA
AGURTZA ITSASONTZIA I BARCO ATUNERO AGURTZA
12
AUTO ZAHAR ETA KLASIKOEN MUSEOA
(LOIZAGA DORREA)
MUSEO DE COCHES ANTIGUOS Y CLÁSICOS
(TORRE LOIZAGA)
BILBOKO ITSASADARRA ITSAS MUSEOA
MUSEO MARÍTIMO RÍA DE BILBAO
DOLOMITEN ANTZINAKO LANTEGIA MUSEOA
MUSEO ANTIGUA FÁBRICA DE DOLOMITAS
BIZKAIA ZUBIA
PUENTE VIZCAYA
GETXOKO ETXE HANDIEN PASEALEKUA
PASEO DE LAS GRANDES VILLAS DE GETXO
ILGNER ERAIKINA
EDIFICIO ILGNER
EL POBALEKO BURDINOL
FERRERÍA DE EL POBAL
13
14
15
16-17
18
19
20-21
KONSONI LANTEGIA, EUSKADIKO INDUSTRIA ONDARE
HIGIGARRIAREN GORDAILURA
DEPÓSITO DE PATRIMONIO INDUSTRIAL MUEBLE DE
EUSKADI
22
LEA IBILBIDEA ETA MARIERROTA
PAISAJE INDUSTRIAL DEL RÍO LEA Y MARIERROTA
LA ENCARTADA FABRIKA-MUSEOA
FÁBRICA MUSEO LA ENCARTADA
23
24-25
EUSKAL HERRIKO MEATZARITZAREN MUSEOA +
LARREINETAKO FUNIKULLARRA
MUSEO DE LA MINERÍA DEL PAÍS VASCO + FUNICULAR
DE LARREINETA
26-27
59
orr.
pag.
Plazas de aparcamiento para discapacitados/as
Desgaituen aparkalekuak
Aseos para discapacitados/as
Desgaituen komunak
Se recomienda la presencia de acompañantes
Laguntzaileekin bertaratzea aholkatzen da
Objetos para palpar (personas invidentes)
Haztatzeko objektuak (itsuak)
Visita guiada para invidentes
Itsuentzako bisita gidatuak
Audioguías
Audiogidak
Visita preparada para personas con pérdida auditiva
Entzumen-galera dutenentzako prestaturiko bisita
RIALIA INDUSTRIA MUSEOA
RIALIA MUSEO DE LA INDUSTRIA
SANTA KATALINA ITSASARGIA
FARO DE SANTA CATALINA
AGORREGIKO BURDINOLAREN ETA ERROTEN
MULTZOA
CONJUNTO FERROMOLINERO DE AGORREGI
AIZPEA BURDINAREN MENDI
COTO MINERO DE AIZPEA
ALBAOLA, ITSAS KULTUR FAKTORIA
ALBAOLA, LA FACTORIA MARÍTIMA VASCA
ARDITURRIKO MEATZEAK
MINAS DE ARDITURRI
ARMAGINTZAREN MUSEOA
MUSEO DE LA INDUSTRIA ARMERA
IGARTZAKO MONUMENTU MULTZOA
CONJUNTO MONUMENTAL DE IGARTZA
IGELDOKO FUNIKULARRA
FUNICULAR DE IGELDO
BURDINBIDEAREN EUSKAL MUSEOA
MUSEO VASCO DEL FERROCARRIL
IRUGURUTZETAKO MEATZE-BARRUTIA
COTO MINERO DE IRUGURUTZETA
MAKINA-ERREMINTAREN MUSEOA
MUSEO DE LA MÁQUINA-HERRAMIENTA
MATER ONTZI EKOAKTIBOA
MATER BARCO EKOACTIVO
MUTILOAKO MEATZE-BARRUTIA +
ORMAIZTEGIKO BIADUKTUA
COTO MINERO DE MUTILOA +
VIADUCTO DE ORMAIZTEGI
MIRANDAOLA – BURDIN HARANA
MIRANDAOLA – VALLE DEL HIERRO
MUSEUM CEMENTO REZOLA
28
29
31
32
33
34
35
36
37
38-39
40
41
42
43
44-45
46
*
EUSKAL ITSAS MUSEOA
MUSEO MARÍTIMO VASCO
47
* Aurrez deituta / Previo aviso
turismo.euskadi.eus