13.12.2012 Views

El pescado y los productos de la pesca - Invemar

El pescado y los productos de la pesca - Invemar

El pescado y los productos de la pesca - Invemar

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

W. LUDORFF / V. MEYER<br />

el <strong><strong>pesca</strong>do</strong><br />

Y<br />

<strong>los</strong> <strong>productos</strong><br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>pesca</strong><br />

EDITORIAL ACRIBIA


ÍNDICE DE MATERIAS<br />

Introducción ' -<br />

Págs.<br />

1. Peces, crustáceos y moluscos más importantes 19<br />

1.1. Peces 20<br />

1.1.1. Morfología y anatomía <strong>de</strong> <strong>los</strong> peces 21<br />

1.1.2. Descripción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s especies 30<br />

1.1.2.1. Peces <strong>de</strong> agua dulce 30<br />

1.1.2.2. Peces marinos 35<br />

1.2. Mamíferos marinos 55<br />

1.2.1. Morfología y anatomía <strong>de</strong> <strong>la</strong> ballena 56<br />

1.2.2. Descripción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s especies 56<br />

1.3. Crustáceos 58<br />

1.3.1. Anatomía y morfología <strong>de</strong> <strong>los</strong> crustáceos 58<br />

1.3.2. Descripción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s especies <strong>de</strong> crustáceos 59<br />

1.4. Moluscos 65<br />

1.4.1. Anatomía y morfología <strong>de</strong> <strong>los</strong> moluscos 65<br />

1.4.2. Descripción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s especies más importantes 67<br />

1.4.2.1. Gasterópodos (caracoles) 67<br />

1.4.2.2. Lamelibranquios 68<br />

1.4.2.3. Cefalópodos 72<br />

2. <strong>El</strong> <strong><strong>pesca</strong>do</strong> como alimento 74<br />

2.1. Composición <strong>de</strong> <strong>la</strong> carne <strong>de</strong> <strong><strong>pesca</strong>do</strong> 75<br />

2.1.1. Contenido <strong>de</strong> agua 80<br />

2.1.2. Contenido <strong>de</strong> proteína 81<br />

2.1.3. Contenido <strong>de</strong> grasa 84<br />

2.1.4. Contenido <strong>de</strong> sales minerales 86<br />

2.1.5. Tasa <strong>de</strong> elementos vestigiales y otras sustancias 87<br />

2.1.6. Tasa <strong>de</strong> vitaminas 87<br />

2.2. Valor nutritivo <strong>de</strong>l <strong><strong>pesca</strong>do</strong> 89<br />

2.3. Modificaciones patológicas <strong>de</strong> <strong>la</strong> carne <strong>de</strong>l <strong><strong>pesca</strong>do</strong> 91<br />

2.4. Causas <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>scomposición <strong>de</strong>l <strong><strong>pesca</strong>do</strong> 94<br />

3. Captura y <strong>de</strong>sembarco 101<br />

3.1. Captura 101<br />

3.2. Tratamiento a bordo 104<br />

3.3. Desembarco y transporte 108<br />

4. Inspección veterinaria <strong>de</strong>l <strong><strong>pesca</strong>do</strong> como alimento ÍU. KIETMANN) 110<br />

4.1. Consi<strong>de</strong>raciones generales 110<br />

4.2. Variaciones <strong>de</strong> <strong>la</strong> consistencia <strong>de</strong>l <strong><strong>pesca</strong>do</strong> 112<br />

4.2.1. Influencia <strong>de</strong> <strong>la</strong> presión mecánica 112<br />

4.2.2. Alteraciones <strong>de</strong>l color <strong>de</strong> <strong>la</strong> piel <strong>de</strong>l <strong><strong>pesca</strong>do</strong> <strong>de</strong>sembarcado ... 115<br />

4.2.3. Alteraciones <strong>de</strong>l aparato branquial 117<br />

4.2.4. Alteraciones <strong>de</strong>l ojo 118<br />

4.2.5. Sistemas <strong>de</strong> evaluación 119


10 EL PESCADO Y LOS PRODUCTOS DE LA PESCA<br />

Págs.<br />

4.2.6. Medida <strong>de</strong> <strong>la</strong> concentración <strong>de</strong> hidrogeniones (pH) para <strong>de</strong>terminar<br />

el grado <strong>de</strong> frescura <strong>de</strong>l <strong><strong>pesca</strong>do</strong> 123<br />

4.2.7. Modificaciones <strong>de</strong>l olor en el <strong><strong>pesca</strong>do</strong> marino 123<br />

4.2.8. Realización e interpretación <strong>de</strong> <strong>la</strong> prueba <strong>de</strong> cocción 125<br />

4.2.9. Sabor <strong>de</strong>l <strong><strong>pesca</strong>do</strong> 126<br />

4.3. Análisis bacteriológico <strong>de</strong>l <strong><strong>pesca</strong>do</strong> 127<br />

4.4. Higiene bromatológica 128<br />

4.5. Inspección veterinaria oficial <strong>de</strong> <strong>los</strong> establecimientos <strong>de</strong> venta 131<br />

4.6. Control <strong>de</strong> <strong>la</strong>s expediciones 132<br />

4.7. Formu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> rec<strong>la</strong>maciones 132<br />

5. Aprovechamiento <strong>de</strong>l <strong><strong>pesca</strong>do</strong> 136<br />

5.1. Pescado fresco 136<br />

5.2. Pescado sometido a conge<strong>la</strong>ción profunda 143<br />

5.3. Productos <strong>de</strong>l <strong><strong>pesca</strong>do</strong> 149<br />

5.3.1. Desarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> industria <strong>de</strong>l <strong><strong>pesca</strong>do</strong> 149<br />

5.3.2. Pescado <strong>de</strong>secado 152<br />

5.3.3. Pescado sa<strong>la</strong>zonado 154<br />

5.3.4. Productos ahumados 159<br />

5.3.5. Semiconservas 162<br />

5.3.5.1. Productos <strong>de</strong>l <strong><strong>pesca</strong>do</strong> sa<strong>la</strong>zonado 163<br />

5.3.5.2. Anchoas 166<br />

5.3.5.3. Escabeches 168<br />

5.3.5.4. Pescado frito 175<br />

5.3.5.5. Pescado cocido y <strong><strong>pesca</strong>do</strong> en ge<strong>la</strong>tina 177<br />

5.3.6. Ensa<strong>la</strong>das 179<br />

5.3.7. Pastas 180<br />

5.3.8. Productos pasteurizados 181<br />

5.3.9. Conservas permanentes 181<br />

6. Aprovechamiento <strong>de</strong> otros animales marinos 189<br />

6.1. Carne <strong>de</strong> ballena 189<br />

6.2. Crustáceos 189<br />

6.3. Moluscos 191<br />

7. Conservación química y coloración <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>productos</strong> <strong>de</strong>l <strong><strong>pesca</strong>do</strong> 192<br />

7.1. Conservadores 192<br />

7.2. Colorantes 193<br />

8. Envasado y almacenado <strong>de</strong>l <strong><strong>pesca</strong>do</strong> y sus <strong>productos</strong> (G. WÜNSCHE) 194<br />

9. Acción mutua entre el relleno y el material <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>la</strong>tas en <strong>la</strong>s conservas<br />

dura<strong>de</strong>ras <strong>de</strong> <strong><strong>pesca</strong>do</strong> (G. WÜNSCHE) 196<br />

10. Reconocimiento químico-bromatológico legal y calificación <strong>de</strong>l <strong><strong>pesca</strong>do</strong> y sus<br />

<strong>productos</strong> (N. ANTONACOPOULOS) 201<br />

10.1. Generalida<strong>de</strong>s 201<br />

10.2. Reconocimiento y calificación <strong>de</strong>l <strong><strong>pesca</strong>do</strong> 203<br />

10.2.1. Determinación <strong>de</strong> <strong>la</strong> especie 203<br />

10.2.2. Métodos <strong>de</strong> calificación <strong>de</strong>l <strong><strong>pesca</strong>do</strong> fresco 204<br />

10.2.2.1. Calificación sensorial u organoléptica 204<br />

10.2.2.2. Métodos químicos y físicos para <strong>la</strong> calificación <strong>de</strong>l<br />

<strong><strong>pesca</strong>do</strong> fresco 204<br />

10.2.2.2.1. Métodos químicos 204<br />

10.2.2.2.2. Métodos físicos 205<br />

10.2.2.2.3. Interpretación <strong>de</strong> <strong>los</strong> resultados <strong>de</strong>l reconocimiento<br />

<strong>de</strong>l <strong><strong>pesca</strong>do</strong> fresco 206<br />

10.3. Reconocimiento y calificación <strong>de</strong>l <strong><strong>pesca</strong>do</strong> profundamente conge<strong>la</strong>do. 208<br />

10.3.1. Directrices para <strong>la</strong> calificación <strong>de</strong>l prescado conge<strong>la</strong>do 208<br />

10.3.2. Métodos <strong>de</strong> calificación <strong>de</strong>l <strong><strong>pesca</strong>do</strong> profundamente conge<strong>la</strong>do 209<br />

10.3.2.1. Reconocimiento <strong>de</strong> <strong>la</strong> especie 210


ÍNDICE DF. MATERIAS 11<br />

Págs.<br />

10.3.2.2. Comprobación <strong>de</strong>l envasado 210<br />

10.3.2.3. Comprobación <strong>de</strong>l etiquetado 210<br />

10.3.2.4. Comprobación <strong>de</strong> <strong>los</strong> datos <strong>de</strong> peso 211<br />

10.3.2.5. Calificación sensorial 212<br />

10.3.2.6. Métodos químicos y físicos 213<br />

10.3.2.7. Otras referencias para calificar el <strong><strong>pesca</strong>do</strong> sometido<br />

a conge<strong>la</strong>ción profunda 214<br />

10.4. Reconocimiento y calificación <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>productos</strong> <strong>de</strong>l <strong><strong>pesca</strong>do</strong> 215<br />

10.4.1. Reconocimiento y calificación <strong>de</strong> <strong>productos</strong> <strong>de</strong>l <strong><strong>pesca</strong>do</strong> sin<br />

envasar 215<br />

10.4.1.1. Pescado <strong>de</strong>secado 216<br />

10.4.1.2. Pescado sa<strong>la</strong>zonado 216<br />

10.4.1.3. Pescado ahumado 217<br />

10.4.2. Reconocimiento y calificación <strong>de</strong> conservas <strong>de</strong> <strong><strong>pesca</strong>do</strong> y<br />

otros <strong>productos</strong> envasados <strong>de</strong> <strong>la</strong> industria pesquera 217<br />

10.4.2.1. Cumplimiento <strong>de</strong> <strong>la</strong> VO sobre I<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong><br />

Alimentos (VOIA) 217<br />

10.4.2.2. Re<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> peso en <strong>la</strong>s conservas <strong>de</strong> <strong><strong>pesca</strong>do</strong>. 219<br />

10.4.2.2.1. Composición <strong>de</strong> <strong>la</strong>s semiconservas <strong>de</strong><br />

<strong><strong>pesca</strong>do</strong> 220<br />

10.4.2.2.2. Composición <strong>de</strong> <strong>la</strong>s conservas dura<strong>de</strong>ras<br />

<strong>de</strong> <strong><strong>pesca</strong>do</strong> (conservas completas). 222<br />

10.4.2.2.3. Otras referencias para <strong>la</strong> calificación<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s conservas <strong>de</strong> <strong><strong>pesca</strong>do</strong> 223<br />

10.4.3. Calificación <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>productos</strong> <strong>de</strong> crustáceos y moluscos 224<br />

10.5. Calificación <strong>de</strong> aditivos 226<br />

10.5.1. Or<strong>de</strong>n sobre Conservadores 226<br />

10.5.2. Protocolo para <strong>la</strong> <strong>de</strong>terminación <strong>de</strong> conservadores 228<br />

10.5.3. Or<strong>de</strong>n sobre Colorantes 229<br />

10.5.4. Protocolo para <strong>la</strong> <strong>de</strong>terminación <strong>de</strong> colorantes 230<br />

11. Métodos <strong>de</strong> <strong>de</strong>terminación (sensoriales, químicos) (N. ANTONACOPOULOS) ... 231<br />

11.1. Métodos sensoriales 231<br />

11.1.1. Calificación organoléptica <strong>de</strong>l <strong><strong>pesca</strong>do</strong> fresco y profundamente<br />

conge<strong>la</strong>do 234<br />

11.1.2. Calificación sensorial <strong>de</strong> <strong>la</strong>s conservas <strong>de</strong> <strong><strong>pesca</strong>do</strong> 238<br />

11.2. Métodos analíticos químicos y físicos 242<br />

11.2.1. Toma <strong>de</strong> muestras 243<br />

11.2.2. Preparación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s muestras 245<br />

11.2.3. Determinación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s proporciones pon<strong>de</strong>rales 246<br />

11.2.3.1. Determinación <strong>de</strong>l peso total (peso <strong>de</strong>l contenido). 246<br />

11.2.3.2. Determinación <strong>de</strong>l peso <strong>de</strong>l <strong><strong>pesca</strong>do</strong> 247<br />

11.2.4. Métodos físicos 249<br />

11.2.4.1. Determinación <strong>de</strong>l pH 249<br />

11.2.4.2. Determinación <strong>de</strong> <strong>la</strong> temperatura interna en <strong>productos</strong><br />

<strong>de</strong>l <strong><strong>pesca</strong>do</strong> profundamente conge<strong>la</strong>dos ... 249<br />

11.2.5. Métodos químicos (componentes generales) 250<br />

11.2.5.1. Determinación <strong>de</strong> <strong>la</strong> tasa <strong>de</strong> humedad 250<br />

11.2.5.2. Determinación <strong>de</strong> <strong>la</strong> tasa <strong>de</strong> proteína (proteína<br />

bruta) 251<br />

11.2.5.3. Determinación <strong>de</strong> <strong>la</strong> tasa <strong>de</strong> grasa 252<br />

11.2.5.4. Determinación <strong>de</strong> sales minerales (cenizas) 253<br />

11.2.5.5. Determinación <strong>de</strong> tasa <strong>de</strong> sal común 253<br />

11.2.5.6. Determinación <strong>de</strong> <strong>la</strong> tasa <strong>de</strong> ácido acético 254<br />

11.2.6. Determinación <strong>de</strong>l grado <strong>de</strong> frescura en <strong><strong>pesca</strong>do</strong>s, crustáceos<br />

y moluscos frescos, conge<strong>la</strong>dos y profundamente conge<strong>la</strong>dos. 256<br />

11.2.6.1. Determinación <strong>de</strong>l nitrógeno básico volátil (N TVB) 256<br />

11.2.6.2. Determinación <strong>de</strong> sustancias volátiles reductoras<br />

(VRS) 257


12 EL PESCADO Y LOS PUODUCTOS 1>E LA PESCA<br />

Paga.<br />

11.2.6.3. Determinación conjunta <strong>de</strong>l nitrógeno (N), <strong>de</strong>l óxido<br />

<strong>de</strong> trimeti<strong>la</strong>mina (TMAO) y trimeti<strong>la</strong>mina (TMA) 258<br />

11.2.6.4. Determinación <strong>de</strong> <strong>la</strong> dimeti<strong>la</strong>mina (N DMA) 260<br />

11.2.7. Determinación <strong>de</strong> conservadores 261<br />

11.2.7.1. Determinación <strong>de</strong>l ácido sórbico. ácido benzoico<br />

y áster PHB '. 261<br />

11.2.7.2. Determinación <strong>de</strong> <strong>la</strong> hexametilenotetramina (formal<strong>de</strong>hído)<br />

263<br />

11.2.7.3. Determinación <strong>de</strong>l ácido fórmico 265<br />

11.2.7.4. Determinación <strong>de</strong>l ácido bórico 267<br />

11.2.8. I<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong> colorantes 268<br />

11.2.9. Análisis <strong>de</strong> residuos 269<br />

11.2.9.1. Determinación <strong>de</strong>l mercurio 270<br />

12. Referencia <strong>de</strong> prescripciones bromatológicas legales (N. ANTONACOPOULOS) ... 276<br />

13. Investigaciones microbiológicas 282<br />

13.1. Métodos <strong>de</strong> contaje <strong>de</strong> gérmenes 283<br />

13.1.1. Método directo (<strong>de</strong> BREED) 283<br />

13.1.2. Métodos <strong>de</strong> cultivo 284<br />

13.1.2.1. Torna y preparación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s muestras 285<br />

13.1.2.2. Método superficial 288<br />

13.1.2.3. Método <strong>de</strong>l vertido 288<br />

13.1.3. Interpretación 288<br />

13.2. Métodos <strong>de</strong> tinción 290<br />

13.2.1. Tinción <strong>de</strong> Gram 291<br />

13.2.2. Tinción <strong>de</strong> esporos (<strong>de</strong> WIRTZ) 291<br />

13.2.3. Tinción <strong>de</strong> f<strong>la</strong>ge<strong>los</strong> (<strong>de</strong> LEIFSON) 292<br />

13.3. Medios nutricios 293<br />

13.4. Pruebas <strong>de</strong> conservación 295<br />

13.5. Los abombamientos y su <strong>de</strong>terminación 296<br />

14. Comprobación <strong>de</strong> envases (G. WÜNSCHE) 301<br />

14.1. Comprobación <strong>de</strong>l cierre hermético <strong>de</strong> <strong>la</strong>tas cerradas 301<br />

14.2. Métodos <strong>de</strong> comprobación c'el barniz <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>la</strong>tas <strong>de</strong> conserva 301<br />

14.3. Determinación <strong>de</strong>l revestimiento <strong>de</strong> zinc sobre <strong>la</strong> chapa <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>la</strong>tas. 306<br />

14.4. Determinación <strong>de</strong>l hierro y zinc en <strong>la</strong>s conservas <strong>de</strong> <strong><strong>pesca</strong>do</strong> 306<br />

14.5. Otros métodos <strong>de</strong> comprobación 308<br />

APÉNDICE I: Extracto <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Normas sobre <strong>la</strong>tas 310<br />

APÉNDICE II: Lista <strong>de</strong> distintas especies <strong>de</strong> peces 312<br />

APÉNDICE III: Lista <strong>de</strong> especies <strong>de</strong> crustáceos 318<br />

APÉNDICE IV: Lista <strong>de</strong> especies <strong>de</strong> moluscos 320<br />

BIBLIOGRAFÍA 322<br />

índice alfabético 339

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!