La investigación en gestión del riesgo de desastres
Innova%2027paraweb
Innova%2027paraweb
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
| número 27 | octubre <strong>de</strong> 2016<br />
las am<strong>en</strong>azas biofísicas, producto<br />
<strong>de</strong> la variabilidad climática<br />
como los f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>os <strong>de</strong> El Niño<br />
y <strong>La</strong> Niña, la sociedad establece<br />
una institucionalidad capaz <strong>de</strong><br />
g<strong>en</strong>erar una resist<strong>en</strong>cia y adaptación<br />
a las am<strong>en</strong>azas, mediante la<br />
organización, con el objetivo <strong>de</strong><br />
g<strong>en</strong>erar una sociedad resili<strong>en</strong>te.<br />
Para Metzger y Robert (2013, p.<br />
27), un sistema social es resili<strong>en</strong>te<br />
cuando es capaz <strong>de</strong> absorber<br />
choques mediante la reducción<br />
<strong>de</strong> los impactos, <strong>de</strong>sarrollando<br />
capacida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> adaptación mediante<br />
la organización.<br />
De esta manera, los <strong>riesgo</strong>s,<br />
producto <strong>de</strong> la variabilidad climática,<br />
pued<strong>en</strong> ser gestionados<br />
por medio <strong>de</strong> la integración <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
Estado, la sociedad civil y las acciones<br />
individuales. Esto permite<br />
reconocer que «la capacidad <strong>de</strong><br />
los sistemas humano- naturales<br />
para hacer fr<strong>en</strong>te y adaptarse a<br />
las am<strong>en</strong>azas relacionadas con el<br />
clima no es un asunto solam<strong>en</strong>te<br />
ci<strong>en</strong>tífico» (<strong>La</strong>mpis, 2013, p. 18).<br />
Adger, et al., (2012), propone que<br />
se <strong>de</strong>be establecer un contrato<br />
social que permita g<strong>en</strong>erar una<br />
adaptación a los ev<strong>en</strong>tos meteorológicos<br />
relacionados con<br />
el cambio climático y las am<strong>en</strong>azas<br />
biofísicas.<br />
Este contrato social, se<br />
basa <strong>en</strong> la complem<strong>en</strong>tariedad<br />
que pue<strong>de</strong> t<strong>en</strong>er el Estado <strong>en</strong><br />
la <strong>gestión</strong> <strong><strong>de</strong>l</strong> <strong>riesgo</strong>, al articularse<br />
con la percepción <strong><strong>de</strong>l</strong> <strong>riesgo</strong><br />
<strong>de</strong> la sociedad civil. «En otras<br />
palabras, para que se reduzca<br />
el <strong>riesgo</strong> es necesario superar la<br />
lógica <strong><strong>de</strong>l</strong> logro <strong>de</strong> la capacidad<br />
técnica <strong>de</strong> <strong>de</strong>tectar la am<strong>en</strong>aza,<br />
para que se afiance una lógica <strong>de</strong><br />
la necesidad <strong>de</strong> colaborar <strong>en</strong>tre<br />
el Estado y la comunidad <strong>en</strong> la<br />
construcción <strong>de</strong> políticas públicas<br />
efectivas fr<strong>en</strong>te al <strong>riesgo</strong>»<br />
(<strong>La</strong>mpis, 2013, p. 22). <strong>La</strong> i<strong>de</strong>a <strong>de</strong><br />
un contrato social, que permite<br />
la g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> estrategias <strong>de</strong><br />
adaptación y resili<strong>en</strong>cia al cambio<br />
climático, es parte <strong>de</strong> una<br />
Cortesía Daniel Ricardo Cal<strong>de</strong>rón Ramírez<br />
coevolución <strong>en</strong>tre la complem<strong>en</strong>tariedad<br />
<strong>de</strong> la <strong>gestión</strong> <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
<strong>riesgo</strong> por parte <strong><strong>de</strong>l</strong> Estado y la<br />
percepción <strong><strong>de</strong>l</strong> <strong>riesgo</strong> por parte<br />
<strong>de</strong> la sociedad civil.<br />
De esta manera, la resili<strong>en</strong>cia<br />
sugiere instituciones que<br />
conllev<strong>en</strong> a la organización <strong>de</strong> la<br />
sociedad para ser más resist<strong>en</strong>tes<br />
fr<strong>en</strong>te a los f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>os naturales.<br />
El reconocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> esos cambios<br />
<strong>de</strong> comportami<strong>en</strong>to por<br />
parte <strong>de</strong> la sociedad, <strong>de</strong>finidos<br />
como una adaptación <strong><strong>de</strong>l</strong>iberada<br />
o planificada (ipcc, 2007,<br />
p. 869), <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser reconocidos<br />
d<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> las políticas públicas<br />
<strong>de</strong> adaptación al cambio climático<br />
y <strong>gestión</strong> <strong><strong>de</strong>l</strong> <strong>riesgo</strong> <strong>de</strong> <strong>de</strong>sastres,<br />
<strong>de</strong> manera que puedan ser<br />
inc<strong>en</strong>tivados y pot<strong>en</strong>cializados.<br />
Así mismo, la resili<strong>en</strong>cia socioecológica<br />
está inmersa d<strong>en</strong>tro<br />
<strong>de</strong> una «dim<strong>en</strong>sión cultural <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
cambio climático» (Adger, et al.,<br />
2005), don<strong>de</strong> las difer<strong>en</strong>tes acciones<br />
que contribuyan a la adaptación<br />
<strong>de</strong>b<strong>en</strong> articularse d<strong>en</strong>tro<br />
<strong>de</strong> una gobernanza multinivel.<br />
De esta manera, la respuesta <strong>de</strong><br />
la sociedad <strong>en</strong> participar <strong>de</strong> la<br />
<strong>gestión</strong> <strong><strong>de</strong>l</strong> <strong>riesgo</strong> <strong>de</strong> <strong>de</strong>sastres<br />
está influ<strong>en</strong>ciada por la cultura,<br />
la id<strong>en</strong>tidad, la cohesión <strong>de</strong> la<br />
comunidad y el s<strong>en</strong>tido <strong>de</strong> lugar.<br />
Pued<strong>en</strong> existir instituciones<br />
formales o informales que<br />
conllev<strong>en</strong> a la movilización <strong>de</strong> la<br />
sociedad para la conformación<br />
<strong>de</strong> una acción colectiva que g<strong>en</strong>ere<br />
una estructura social capaz<br />
<strong>de</strong> adaptarse a los cambios ambi<strong>en</strong>tales<br />
y resistir las am<strong>en</strong>azas<br />
naturales. Los difer<strong>en</strong>tes tipos<br />
<strong>de</strong> instituciones, basados <strong>en</strong> una<br />
dim<strong>en</strong>sión cultural y local, permit<strong>en</strong><br />
la g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> sistemas<br />
robustos <strong>de</strong> gobernanza ambi<strong>en</strong>tal,<br />
dando como resultado<br />
la g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> una resili<strong>en</strong>cia<br />
bajo una dim<strong>en</strong>sión socioecológica.<br />
En el caso <strong>de</strong> Colombia la<br />
articulación Estado sociedad,<br />
empieza a ser una <strong>de</strong> las estrategias<br />
innovadoras <strong>en</strong> la <strong>gestión</strong><br />
<strong><strong>de</strong>l</strong> <strong>riesgo</strong> <strong>de</strong> <strong>de</strong>sastres, <strong>en</strong> don<strong>de</strong><br />
la organización <strong>de</strong> un conjunto<br />
<strong>de</strong> actores sociales trabajan<br />
mancomunadam<strong>en</strong>te hacia la<br />
g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> una resili<strong>en</strong>cia socioecológica,<br />
por medio <strong>de</strong> programas<br />
que permit<strong>en</strong> la sost<strong>en</strong>ibilidad<br />
ambi<strong>en</strong>tal <strong><strong>de</strong>l</strong> territorio.<br />
Estos programas, que van<br />
más allá <strong>de</strong> la visión ci<strong>en</strong>tífica clásica<br />
<strong>de</strong> la <strong>gestión</strong> <strong><strong>de</strong>l</strong> <strong>riesgo</strong>, integran<br />
problemas como la <strong>gestión</strong><br />
<strong>de</strong> residuos sólidos, la educación<br />
ambi<strong>en</strong>tal, la seguridad alim<strong>en</strong>taria,<br />
el ecoturismo y la justicia<br />
ambi<strong>en</strong>tal. De esta manera, se<br />
construye una <strong>gestión</strong> <strong><strong>de</strong>l</strong> <strong>riesgo</strong>,<br />
coher<strong>en</strong>te a la relación <strong>de</strong> la sociedad<br />
con el medio ambi<strong>en</strong>te,<br />
pret<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do t<strong>en</strong>er una visión<br />
sistémica y compleja <strong>de</strong> los problemas<br />
ambi<strong>en</strong>tales que aum<strong>en</strong>tan<br />
la vulnerabilidad social.<br />
Refer<strong>en</strong>cias<br />
bibliográficas<br />
--<br />
Adger, N. (2000). Social and<br />
ecological resili<strong>en</strong>ce: are they<br />
related? Progress in Human<br />
Geography, V. 24 (3), PP. 347–<br />
364.<br />
- Adger, N. (1999). Social Vulnerability<br />
to Climate Change and Extremes<br />
in Coastal Vietnam. World Developm<strong>en</strong>t,<br />
V. 27 (2), PP. 249 – 269.<br />
--<br />
Adger, N., Hughers, T., Folke,<br />
C., Carp<strong>en</strong>ter, S., Rockstro, J.<br />
(2005). Socio Ecological resili<strong>en</strong>ce<br />
to coastal disasters.<br />
Sci<strong>en</strong>ce, V. 309, PP. 1036 – 1039<br />
--<br />
Adger, N., Quinn, T., Lor<strong>en</strong>zoni,<br />
I., Murphy, C., Swe<strong>en</strong>ey, J. (2012).<br />
Changing social contracts in<br />
climatechange adaptation. Nature,<br />
Climatic Change, V. 3, PP.<br />
330 -333.<br />
--<br />
IPCC. (2007). Climate Change<br />
2007: Impacts, Adaptation and<br />
Vulnerability. Contribution of<br />
Working Group II to the Fourth<br />
Assessm<strong>en</strong>t Report of the<br />
Intergovernm<strong>en</strong>tal Panel on<br />
Climate Change, M.L. Parry, O.F.<br />
Canziani, J.P. Palutikof, P.J. van <strong>de</strong>r<br />
Lind<strong>en</strong> and C.E. Hanson, Eds.,<br />
Cambridge University Press,<br />
Cambridge, UK, P. 976.<br />
--<br />
<strong>La</strong>mpis, A. (2013b). Vulnerabilidad<br />
y adaptación al cambio<br />
climático: <strong>de</strong>bates acerca <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
concepto <strong>de</strong> vulnerabilidad<br />
y su medición. Cua<strong>de</strong>rnos <strong>de</strong><br />
Geografía - Revista colombiana<br />
<strong>de</strong> Geografía, V. 22, (2), P. 17-33.<br />
--<br />
Metzger, P. y Robert, J. (2013).<br />
Ciuda<strong>de</strong>s y resili<strong>en</strong>cia: <strong>riesgo</strong>,<br />
vulnerabilidad y adaptación <strong>en</strong><br />
América <strong>La</strong>tina. Elem<strong>en</strong>tos dxe<br />
reflexión sobre la resili<strong>en</strong>cia urbana:<br />
usos criticables y aportes<br />
pot<strong>en</strong>ciales. Territorios, V. 28, PP.<br />
21-40.<br />
Grupo <strong>de</strong> Gestión Ambi<strong>en</strong>tal y Gestión <strong><strong>de</strong>l</strong> Riesgo <strong><strong>de</strong>l</strong> Cañón <strong><strong>de</strong>l</strong> Combeima, Tolima.<br />
» 39