La investigación en gestión del riesgo de desastres
Innova%2027paraweb
Innova%2027paraweb
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
| número 27 | octubre <strong>de</strong> 2016<br />
dad económica que les ofrece<br />
el jefe <strong><strong>de</strong>l</strong> hogar. Los seres humanos<br />
tampoco estamos <strong>en</strong><br />
condiciones objetivas ni subjetivas<br />
<strong>de</strong> r<strong>en</strong>unciar al <strong>de</strong>recho<br />
al agua que nos otorga nuestra<br />
condición <strong>de</strong> seres vivos.<br />
••<br />
Son exigibles, es <strong>de</strong>cir que<br />
la sociedad a la que pert<strong>en</strong>ece<br />
o <strong>en</strong> la cual se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra temporalm<strong>en</strong>te<br />
una persona, <strong>de</strong>be<br />
proveer mecanismos institucionales<br />
eficaces a través <strong>de</strong> las<br />
cuales se pueda reclamar el respeto<br />
a los <strong>de</strong>rechos humanos,<br />
exigir que ces<strong>en</strong> las violaciones<br />
<strong>de</strong> que puedan estar si<strong>en</strong>do<br />
objeto, y obt<strong>en</strong>er el <strong>de</strong>bido<br />
restablecimi<strong>en</strong>to y reparación<br />
cuando hayan sido violados.<br />
A<strong>de</strong>más <strong>de</strong> las anteriores,<br />
los <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> la infancia y la<br />
adolesc<strong>en</strong>cia pose<strong>en</strong> dos características<br />
adicionales:<br />
••<br />
Son preval<strong>en</strong>tes, lo cual<br />
quiere <strong>de</strong>cir que <strong>en</strong> caso <strong>de</strong><br />
pres<strong>en</strong>tarse dilemas <strong>de</strong> cualquier<br />
naturaleza (jurídica,<br />
presupuestal, social, política,<br />
operativa, etc.) estos <strong>de</strong>b<strong>en</strong> resolverse<br />
siempre a favor <strong>de</strong> los<br />
<strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> la infancia.<br />
••<br />
Son fundam<strong>en</strong>tales, lo<br />
cual constituye un reconocimi<strong>en</strong>to<br />
expreso al hecho <strong>de</strong><br />
que sin el reconocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />
los <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> la infancia es<br />
imposible el ejercicio <strong>de</strong> los<br />
<strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> que los integrantes<br />
<strong>de</strong> este segm<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la<br />
población, son titulares <strong>en</strong> su<br />
condición <strong>de</strong> seres humanos.<br />
Decía nuestro docum<strong>en</strong>to<br />
<strong>de</strong> 2009, y lo repito ahora,<br />
que el abordaje <strong>de</strong> la <strong>gestión</strong><br />
<strong><strong>de</strong>l</strong> <strong>riesgo</strong> y <strong>de</strong> la adaptación<br />
al cambio climático <strong>de</strong>s<strong>de</strong> un<br />
<strong>en</strong>foque <strong>de</strong> <strong>de</strong>rechos ti<strong>en</strong>e,<br />
a<strong>de</strong>más, un significado práctico<br />
importante: es una manera <strong>de</strong><br />
promover una posición proactiva<br />
fr<strong>en</strong>te a esos temas por<br />
Cortesía Diana Montaña Molina<br />
parte <strong>de</strong> la población. Una persona<br />
está dispuesta a reclamar<br />
y a <strong>de</strong>f<strong>en</strong><strong>de</strong>r lo que id<strong>en</strong>tifica<br />
como un <strong>de</strong>recho a favor <strong>de</strong> sí<br />
misma, <strong>de</strong> su comunidad, <strong>de</strong> su<br />
familia. Usualm<strong>en</strong>te la g<strong>en</strong>te se<br />
moviliza efectivam<strong>en</strong>te cuando<br />
sus intereses más fundam<strong>en</strong>tales<br />
están am<strong>en</strong>azados y no para<br />
<strong>de</strong>f<strong>en</strong><strong>de</strong>r un i<strong>de</strong>al o un concepto,<br />
a m<strong>en</strong>os que estos últimos<br />
estén ligados a esos <strong>de</strong>rechos e<br />
intereses. Es importante ligar, y<br />
que la g<strong>en</strong>te ligue, la <strong>gestión</strong> <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
<strong>riesgo</strong> y la adaptación al cambio<br />
climático como procesos<br />
sin los cuales sus <strong>de</strong>rechos —<br />
empezando por el <strong>de</strong>recho a la<br />
vida— no podrán ser ejercidos<br />
<strong>de</strong> manera pl<strong>en</strong>a.<br />
Por ejemplo: fácilm<strong>en</strong>te<br />
reconocemos que nuestros<br />
hijos e hijas ti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>de</strong>recho a<br />
que el establecimi<strong>en</strong>to escolar<br />
<strong>en</strong> que se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran matriculados<br />
les ofrezca unas condiciones<br />
mínimas <strong>de</strong> respeto<br />
y <strong>de</strong> seguridad que garantic<strong>en</strong><br />
que estarán seguros <strong>en</strong> caso<br />
<strong>de</strong> ocurrir un sismo, una inundación<br />
o una alteración <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
ord<strong>en</strong> público, pero no reconocemos<br />
que también ti<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
<strong>de</strong>recho a que cuando se tome<br />
una <strong>de</strong>cisión que pue<strong>de</strong> g<strong>en</strong>erar<br />
un impacto ambi<strong>en</strong>tal consi<strong>de</strong>rable<br />
(como construir una<br />
carretera o una represa, o expedir<br />
la autorización para una<br />
explotación minera) se t<strong>en</strong>gan<br />
<strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta consi<strong>de</strong>raciones <strong>de</strong><br />
carácter ambi<strong>en</strong>tal y <strong>de</strong> <strong>gestión</strong><br />
<strong><strong>de</strong>l</strong> <strong>riesgo</strong> que evit<strong>en</strong> que<br />
con esa obra se g<strong>en</strong>er<strong>en</strong> condiciones<br />
que pued<strong>en</strong> <strong>de</strong>terminar<br />
que, años <strong>de</strong>spués, se produzca<br />
un <strong>de</strong>sastre que les quite la<br />
vida, o que se qued<strong>en</strong> sin agua.<br />
Por qué se justifica<br />
armar un discurso<br />
para la adaptación y la<br />
política hídrica <strong>de</strong>s<strong>de</strong><br />
estos <strong>de</strong>rechos<br />
Respon<strong>de</strong>r a esta pregunta implica<br />
dos consi<strong>de</strong>raciones:<br />
1. Como se dijo anteriorm<strong>en</strong>te,<br />
los <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> la infancia y la<br />
adolesc<strong>en</strong>cia son preval<strong>en</strong>tes y<br />
fundam<strong>en</strong>tales, o sea que <strong>de</strong>b<strong>en</strong><br />
t<strong>en</strong>er prioridad sobre los <strong>de</strong>más<br />
<strong>de</strong>rechos. El pl<strong>en</strong>o ejercicio <strong>de</strong><br />
esos <strong>de</strong>rechos hoy, requiere que<br />
hoy mismo existan <strong>en</strong> el territorio<br />
condiciones concretas que<br />
los hagan posible.<br />
«(…) los <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> la infancia y la adolesc<strong>en</strong>cia son preval<strong>en</strong>tes y fundam<strong>en</strong>tales, o sea<br />
que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> t<strong>en</strong>er prioridad sobre los <strong>de</strong>más <strong>de</strong>rechos».<br />
2. Pero a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> lo anterior,<br />
los efectos más dramáticos<br />
<strong><strong>de</strong>l</strong> cambio climático, que<br />
se prevén para los alre<strong>de</strong>dores<br />
<strong><strong>de</strong>l</strong> año 2050 (si es que no se<br />
concretan antes <strong>de</strong> esa fecha,<br />
como parece que va a ser el<br />
caso), <strong>de</strong>berán ser <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tados<br />
por qui<strong>en</strong>es hoy se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran<br />
<strong>en</strong> la infancia y <strong>en</strong> la adolesc<strong>en</strong>cia,<br />
y por qui<strong>en</strong>es todavía no<br />
han nacido. Por una parte, <strong>en</strong>tonces,<br />
es necesario interv<strong>en</strong>ir<br />
<strong>de</strong>s<strong>de</strong> ahora sobre los factores<br />
<strong>de</strong> <strong>riesgo</strong> exist<strong>en</strong>tes o pot<strong>en</strong>ciales,<br />
con un triple objetivo:<br />
••<br />
Reducir al máximo la<br />
magnitud <strong>de</strong> los mismos, porque<br />
están poni<strong>en</strong>do <strong>en</strong> peligro<br />
la vida, las condiciones <strong>de</strong> exist<strong>en</strong>cia<br />
y las oportunida<strong>de</strong>s que<br />
el territorio les <strong>de</strong>be ofrecer a<br />
sus habitantes para el libre <strong>de</strong>sarrollo<br />
<strong>de</strong> sus capacida<strong>de</strong>s.<br />
••<br />
Evitar <strong>en</strong> lo posible que les<br />
<strong>de</strong>jemos facturas ambi<strong>en</strong>tales<br />
y sociales sin pagar a las g<strong>en</strong>eraciones<br />
que nos sigu<strong>en</strong>.<br />
••<br />
Garantizar <strong>en</strong> lo posible<br />
que los niños, las niñas y qui<strong>en</strong>es<br />
hoy son adolesc<strong>en</strong>tes, así<br />
como qui<strong>en</strong>es todavía no han<br />
nacido, crezcan con las condiciones<br />
físicas, ambi<strong>en</strong>tales,<br />
sociales, intelectuales, emocionales,<br />
afectivas y culturales<br />
necesarias para formar seres<br />
humanos integralm<strong>en</strong>te capaces<br />
<strong>de</strong> <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tar los retos<br />
que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> afrontar hoy y los<br />
todavía mayores que <strong>de</strong>berán<br />
afrontar <strong>en</strong> el futuro.<br />
¿Qué va a requerir la humanidad<br />
<strong>en</strong> el futuro? Seres humanos que<br />
puedan vivir armónicam<strong>en</strong>te <strong>en</strong><br />
y con ese nuevo planeta <strong>en</strong> que<br />
se está convirti<strong>en</strong>do la Tierra<br />
como consecu<strong>en</strong>cia <strong><strong>de</strong>l</strong> cambio<br />
climático y <strong>de</strong> las <strong>de</strong>más crisis<br />
que hoy confluy<strong>en</strong> <strong>en</strong> la sociedad<br />
y <strong>en</strong> la biosfera. ¿Cómo com<strong>en</strong>zar<br />
a formar esos seres humanos<br />
<strong>de</strong>s<strong>de</strong> ahora?<br />
» 29