11.01.2016 Views

Desarrollo social inclusivo: una nueva generación de políticas para superar la pobreza y reducir la desigualdad en América Latina y el Caribe

América Latina y el Caribe logró en el último decenio notables avances en materia de desarrollo social. Sin embargo, aún hay un largo camino por recorrer. Persisten, como desafíos ineludibles, la definitiva superación de la pobreza y la sustancial reducción de la desigualdad que, además de ser un imperativo ético, constituyen una condición imprescindible para avanzar en el desarrollo sostenible, en sintonía con la Agenda 2030 para el Desarrollo Sostenible, recién aprobada por la Asamblea General de las Naciones Unidas. Pese al actual escenario económico mundial, más complejo e incierto que el de los años anteriores y que, al menos en el corto plazo, será menos favorable para la región, es fundamental asegurar los avances en materia de desarrollo social alcanzados en el último decenio y no postergar las asignaturas pendientes en ámbitos en que el progreso ha sido insuficiente.

América Latina y el Caribe logró en el último decenio notables avances en materia de desarrollo social. Sin embargo, aún hay un largo camino por recorrer. Persisten, como desafíos ineludibles, la definitiva superación de la pobreza y la sustancial reducción de la desigualdad que, además de ser un imperativo ético, constituyen una condición imprescindible para avanzar en el desarrollo sostenible, en sintonía con la Agenda 2030 para el Desarrollo Sostenible, recién aprobada por la Asamblea General de las Naciones Unidas. Pese al actual escenario económico mundial, más complejo e incierto que el de los años anteriores y que, al menos en el corto plazo, será menos favorable para la región, es fundamental asegurar los avances en materia de desarrollo social alcanzados en el último decenio y no postergar las asignaturas pendientes en ámbitos en que el progreso ha sido insuficiente.

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

<strong>Desarrollo</strong> <strong>social</strong> <strong>inclusivo</strong>: <strong>una</strong> <strong>nueva</strong> <strong>g<strong>en</strong>eración</strong> <strong>de</strong> <strong>políticas</strong> <strong>para</strong> <strong>superar</strong> <strong>la</strong> <strong>pobreza</strong>...<br />

Las <strong>de</strong>sigualda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> género y <strong>la</strong>s <strong>de</strong>sigualda<strong>de</strong>s étnicas y<br />

raciales se <strong>en</strong>trecruzan y se pot<strong>en</strong>cian, y eso se expresa <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> situación <strong>de</strong> especial <strong>de</strong>sv<strong>en</strong>taja que <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tan <strong>la</strong>s mujeres<br />

indíg<strong>en</strong>as y afro<strong>de</strong>sc<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> diversos ámbitos, tanto si<br />

se <strong>la</strong>s com<strong>para</strong> con sus homólogos hombres como con <strong>la</strong>s<br />

mujeres no indíg<strong>en</strong>as ni afro<strong>de</strong>sc<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes.<br />

Unos <strong>de</strong> los indicadores más <strong>el</strong>ocu<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> ese<br />

<strong>en</strong>trecruzami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>de</strong>sigualda<strong>de</strong>s son <strong>la</strong>s brechas <strong>de</strong> ingresos<br />

<strong>la</strong>borales. En <strong>el</strong> gráfico que se pres<strong>en</strong>ta a continuación, se<br />

consi<strong>de</strong>ra <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción ocupada <strong>de</strong> 15 años y más <strong>de</strong> ocho países<br />

<strong>de</strong> <strong>América</strong> <strong>Latina</strong>, según tres tramos <strong>de</strong> años <strong>de</strong> educación<br />

(cero a tres años, cuatro a siete años y ocho años y más) y se<br />

Recuadro I.1<br />

Desigualda<strong>de</strong>s <strong>en</strong>trecruzadas: género, raza y etnia<br />

analiza los ingresos <strong>la</strong>borales medios <strong>de</strong> cada grupo medidos<br />

<strong>en</strong> líneas <strong>de</strong> <strong>pobreza</strong>. El patrón <strong>de</strong> <strong>de</strong>sigualdad es c<strong>la</strong>ro y sitúa a<br />

los hombres no indíg<strong>en</strong>as ni afro<strong>de</strong>sc<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> un extremo<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> esca<strong>la</strong> <strong>de</strong> ingresos y a <strong>la</strong>s mujeres indíg<strong>en</strong>as <strong>en</strong> <strong>el</strong> otro,<br />

cualquiera sea <strong>el</strong> niv<strong>el</strong> educativo. Entre aqu<strong>el</strong>los que ti<strong>en</strong><strong>en</strong><br />

ocho años y más <strong>de</strong> estudios, ese primer grupo es seguido, <strong>en</strong><br />

ese or<strong>de</strong>n, por los hombres afro<strong>de</strong>sc<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes, <strong>la</strong>s mujeres no<br />

indíg<strong>en</strong>as ni afro<strong>de</strong>sc<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes, <strong>la</strong>s mujeres afro<strong>de</strong>sc<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes,<br />

los hombres indíg<strong>en</strong>as y, por último, <strong>la</strong>s mujeres indíg<strong>en</strong>as. En<br />

los dos tramos inferiores <strong>de</strong> educación, <strong>el</strong> patrón es <strong>el</strong> mismo,<br />

con <strong>la</strong> difer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> que los hombres indíg<strong>en</strong>as recib<strong>en</strong> ingresos<br />

superiores a <strong>la</strong>s mujeres <strong>en</strong> todos los casos consi<strong>de</strong>rados.<br />

<strong>América</strong> <strong>Latina</strong> (8 países a ): ingresos <strong>la</strong>borales m<strong>en</strong>suales medios <strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción indíg<strong>en</strong>a,<br />

afro<strong>de</strong>sc<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te y no indíg<strong>en</strong>a ni afro<strong>de</strong>sc<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te, según años <strong>de</strong> esco<strong>la</strong>ridad<br />

y sexo, alre<strong>de</strong>dor <strong>de</strong> 2011<br />

(En múltiplos <strong>de</strong> <strong>la</strong> línea <strong>de</strong> <strong>pobreza</strong> <strong>de</strong> cada país)<br />

7<br />

6<br />

5<br />

4<br />

3<br />

Hombre no indíg<strong>en</strong>a<br />

ni afro<strong>de</strong>sc<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te<br />

Hombre<br />

afro<strong>de</strong>sc<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te<br />

Mujer no indíg<strong>en</strong>a<br />

ni afro<strong>de</strong>sc<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te<br />

Mujer<br />

afro<strong>de</strong>sc<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te<br />

Hombre indíg<strong>en</strong>a<br />

2<br />

Mujer indíg<strong>en</strong>a<br />

1<br />

0<br />

0 a 3 4 a 7 8 y más<br />

Años <strong>de</strong> esco<strong>la</strong>ridad<br />

Fu<strong>en</strong>te: Comisión Económica <strong>para</strong> <strong>América</strong> <strong>Latina</strong> y <strong>el</strong> <strong>Caribe</strong> (CEPAL).<br />

a Bolivia (Estado Plurinacional <strong>de</strong>) (2009), Brasil (2011), Chile (2011), Ecuador (2011), México (2010), Paraguay (2011), Perú (2011) y Uruguay (2011).<br />

Ese <strong>en</strong>trecruzami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>de</strong>sigualda<strong>de</strong>s también se<br />

manifiesta <strong>en</strong> <strong>la</strong>s mayores brechas que exist<strong>en</strong>, <strong>en</strong> muchos<br />

casos, <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s mujeres no indíg<strong>en</strong>as ni afro<strong>de</strong>sc<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes y<br />

<strong>la</strong>s indíg<strong>en</strong>as y afro<strong>de</strong>sc<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes. Por ejemplo, <strong>la</strong> probabilidad<br />

<strong>de</strong> que <strong>la</strong>s mujeres indíg<strong>en</strong>as no perciban ingresos propios es<br />

1,8 veces superior a <strong>la</strong> <strong>de</strong> los hombres indíg<strong>en</strong>as, mi<strong>en</strong>tras<br />

<strong>en</strong>tre mujeres y hombres no indíg<strong>en</strong>as esa re<strong>la</strong>ción es <strong>de</strong><br />

1,5 veces.<br />

Desigualda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> género y raza <strong>en</strong> <strong>el</strong> Brasil: <strong>de</strong>socupación e informalidad<br />

El análisis <strong>de</strong> <strong>la</strong> evolución <strong>de</strong> <strong>la</strong>s tasas <strong>de</strong> <strong>de</strong>socupación e<br />

informalidad <strong>en</strong> <strong>el</strong> Brasil <strong>en</strong> <strong>el</strong> período 2004-2013 evi<strong>de</strong>ncia<br />

<strong>la</strong> importancia <strong>de</strong> consi<strong>de</strong>rar <strong>la</strong>s dim<strong>en</strong>siones <strong>de</strong> género<br />

y raza <strong>en</strong> <strong>el</strong> análisis <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>de</strong>sigualda<strong>de</strong>s <strong>en</strong> <strong>el</strong> mercado<br />

<strong>de</strong> trabajo y <strong>la</strong> forma <strong>en</strong> que esas <strong>de</strong>sigualda<strong>de</strong>s se<br />

<strong>en</strong>trecruzan <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mujeres afro<strong>de</strong>sc<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes.<br />

La aproximación al tema racial <strong>en</strong> los c<strong>en</strong>sos <strong>de</strong> pob<strong>la</strong>ción<br />

y <strong>la</strong>s <strong>en</strong>cuestas <strong>de</strong> hogar <strong>de</strong> ese país se realiza por medio<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> autoi<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s personas, a través <strong>de</strong> cinco<br />

categorías re<strong>la</strong>cionadas con <strong>el</strong> color <strong>de</strong> <strong>la</strong> pi<strong>el</strong>: b<strong>la</strong>nca, preta,<br />

parda, amaril<strong>la</strong> e indíg<strong>en</strong>a. La suma <strong>de</strong> <strong>la</strong>s categorías preta<br />

y parda compone <strong>la</strong> categoría negra o afro<strong>de</strong>sc<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te.<br />

Según <strong>la</strong> última <strong>en</strong>cuesta nacional <strong>de</strong> hogares (2013), <strong>el</strong><br />

53% <strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción brasileña ( 103 millones <strong>de</strong> personas)<br />

se auto<strong>de</strong>finía como negra (afro<strong>de</strong>sc<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te).<br />

El período 2004-2013 <strong>en</strong> <strong>el</strong> Brasil se caracterizó por<br />

importantes mejorías <strong>de</strong> los indicadores <strong>de</strong>l mercado <strong>de</strong> trabajo,<br />

<strong>en</strong>tre <strong>el</strong>los, <strong>la</strong> disminución <strong>de</strong> <strong>la</strong>s tasas <strong>de</strong> <strong>de</strong>socupación e<br />

informalidad, como se pue<strong>de</strong> verificar <strong>en</strong> los dos gráficos que<br />

se pres<strong>en</strong>tan a continuación. La tasa g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>de</strong>socupación<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s personas <strong>de</strong> <strong>en</strong>tre 16 y 64 años <strong>de</strong> edad disminuyó<br />

<strong>de</strong>l 9,0% al 6,5%, y esa disminución fue más ac<strong>en</strong>tuada<br />

<strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s mujeres (3,3 puntos porc<strong>en</strong>tuales) que <strong>en</strong>tre los<br />

hombres (1,8 puntos porc<strong>en</strong>tuales). Sin embargo, <strong>en</strong> <strong>el</strong> final<br />

<strong>de</strong>l período, <strong>la</strong> tasa <strong>de</strong> <strong>de</strong>socupación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mujeres (8,5%)<br />

era 3,5 puntos porc<strong>en</strong>tuales superior a <strong>la</strong> <strong>de</strong> los hombres<br />

(5,0%), <strong>la</strong> <strong>de</strong> los afro<strong>de</strong>sc<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes (7,5%) era 2,1 puntos<br />

porc<strong>en</strong>tuales superior a <strong>la</strong> <strong>de</strong> los b<strong>la</strong>ncos (5,4%) y <strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

mujeres afro<strong>de</strong>sc<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes duplicaba con creces <strong>la</strong> <strong>de</strong> los<br />

hombres b<strong>la</strong>ncos (respectivam<strong>en</strong>te, 10%, 2% y 4,3%).<br />

Capítulo I<br />

31

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!