11.01.2016 Views

Desarrollo social inclusivo: una nueva generación de políticas para superar la pobreza y reducir la desigualdad en América Latina y el Caribe

América Latina y el Caribe logró en el último decenio notables avances en materia de desarrollo social. Sin embargo, aún hay un largo camino por recorrer. Persisten, como desafíos ineludibles, la definitiva superación de la pobreza y la sustancial reducción de la desigualdad que, además de ser un imperativo ético, constituyen una condición imprescindible para avanzar en el desarrollo sostenible, en sintonía con la Agenda 2030 para el Desarrollo Sostenible, recién aprobada por la Asamblea General de las Naciones Unidas. Pese al actual escenario económico mundial, más complejo e incierto que el de los años anteriores y que, al menos en el corto plazo, será menos favorable para la región, es fundamental asegurar los avances en materia de desarrollo social alcanzados en el último decenio y no postergar las asignaturas pendientes en ámbitos en que el progreso ha sido insuficiente.

América Latina y el Caribe logró en el último decenio notables avances en materia de desarrollo social. Sin embargo, aún hay un largo camino por recorrer. Persisten, como desafíos ineludibles, la definitiva superación de la pobreza y la sustancial reducción de la desigualdad que, además de ser un imperativo ético, constituyen una condición imprescindible para avanzar en el desarrollo sostenible, en sintonía con la Agenda 2030 para el Desarrollo Sostenible, recién aprobada por la Asamblea General de las Naciones Unidas. Pese al actual escenario económico mundial, más complejo e incierto que el de los años anteriores y que, al menos en el corto plazo, será menos favorable para la región, es fundamental asegurar los avances en materia de desarrollo social alcanzados en el último decenio y no postergar las asignaturas pendientes en ámbitos en que el progreso ha sido insuficiente.

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

<strong>Desarrollo</strong> <strong>social</strong> <strong>inclusivo</strong>: <strong>una</strong> <strong>nueva</strong> <strong>g<strong>en</strong>eración</strong> <strong>de</strong> <strong>políticas</strong> <strong>para</strong> <strong>superar</strong> <strong>la</strong> <strong>pobreza</strong>...<br />

En <strong>el</strong> Objetivo 10 también se hace refer<strong>en</strong>cia a <strong>la</strong>s <strong>de</strong>sigualda<strong>de</strong>s <strong>en</strong>tre países, especialm<strong>en</strong>te <strong>en</strong>tre los países<br />

<strong>en</strong> <strong>de</strong>sarrollo y los países <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>dos. En particu<strong>la</strong>r, se <strong>de</strong>staca <strong>la</strong> importancia <strong>de</strong> incluir a los países <strong>en</strong> <strong>de</strong>sarrollo<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> toma <strong>de</strong> <strong>de</strong>cisiones a niv<strong>el</strong> mundial. En los últimos años, <strong>la</strong> CEPAL ha reiterado un l<strong>la</strong>mado <strong>en</strong> favor <strong>de</strong> un<br />

<strong>de</strong>sarrollo basado <strong>en</strong> <strong>la</strong> equidad, junto con <strong>la</strong> <strong>g<strong>en</strong>eración</strong> <strong>de</strong> pactos por <strong>la</strong> igualdad que <strong>de</strong>n sost<strong>en</strong>ibilidad <strong>social</strong>,<br />

política y fiscal a dicho <strong>de</strong>sarrollo. Este Objetivo constituye un paso más <strong>en</strong> esa dirección. A futuro, probablem<strong>en</strong>te<br />

se requerirá <strong>la</strong> <strong>de</strong>finición <strong>de</strong> metas específicas o adicionales <strong>para</strong> p<strong>la</strong>ntear <strong>el</strong> cierre <strong>de</strong> brechas <strong>en</strong>tre los países, tanto<br />

a niv<strong>el</strong> mundial, como regional.<br />

Cabe seña<strong>la</strong>r que <strong>en</strong> este Objetivo también se aborda <strong>el</strong> tema <strong>de</strong> <strong>la</strong> igualdad étnica y racial, que es <strong>de</strong> gran<br />

r<strong>el</strong>evancia <strong>para</strong> <strong>la</strong> región y que posee conexiones con <strong>el</strong> resto <strong>de</strong> los Objetivos <strong>de</strong> <strong>Desarrollo</strong> Sost<strong>en</strong>ible. Un vínculo<br />

acaso m<strong>en</strong>os evi<strong>de</strong>nte con <strong>la</strong> <strong>de</strong>sigualdad se establece <strong>en</strong> <strong>el</strong> Objetivo 11, re<strong>la</strong>tivo a “lograr que <strong>la</strong>s ciuda<strong>de</strong>s y los<br />

as<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>tos humanos sean <strong>inclusivo</strong>s, seguros, resili<strong>en</strong>tes y sost<strong>en</strong>ibles”, pues se p<strong>la</strong>ntea, <strong>en</strong>tre otras metas, asegurar<br />

<strong>el</strong> acceso <strong>de</strong> todas <strong>la</strong>s personas a vivi<strong>en</strong>das y servicios básicos a<strong>de</strong>cuados, seguros y asequibles y mejorar los barrios<br />

marginales, así como proporcionar acceso a sistemas <strong>de</strong> transporte seguros, asequibles, accesibles y sost<strong>en</strong>ibles <strong>para</strong><br />

todos. En <strong>América</strong> <strong>Latina</strong> y <strong>el</strong> <strong>Caribe</strong>, <strong>la</strong> región más urbanizada <strong>de</strong>l mundo <strong>en</strong> <strong>de</strong>sarrollo, <strong>reducir</strong> <strong>la</strong>s <strong>de</strong>sigualda<strong>de</strong>s<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> acceso a servicios básicos <strong>de</strong> manera sost<strong>en</strong>ible <strong>en</strong> <strong>la</strong>s ciuda<strong>de</strong>s (y, <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral, <strong>en</strong> <strong>el</strong> territorio) es <strong>una</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

pa<strong>la</strong>ncas <strong>para</strong> lograr mayor igualdad <strong>social</strong>.<br />

Todo lo anterior no implica solo aspectos positivos <strong>en</strong> todos los fr<strong>en</strong>tes. Mi<strong>en</strong>tras <strong>el</strong> Objetivo 10 es muy c<strong>la</strong>ro <strong>en</strong> su<br />

postu<strong>la</strong>do (“<strong>reducir</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>sigualdad <strong>en</strong> los países y <strong>en</strong>tre <strong>el</strong>los”), <strong>la</strong>s metas re<strong>la</strong>tivas a esta dim<strong>en</strong>sión no necesariam<strong>en</strong>te<br />

son tan ambiciosas. Por ejemplo, <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> reducción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>de</strong>sigualda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> ingreso <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> los países,<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> meta 10.1 se p<strong>la</strong>ntea lograr progresivam<strong>en</strong>te y mant<strong>en</strong>er <strong>el</strong> crecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los ingresos <strong>de</strong>l 40% más pobre<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción a <strong>una</strong> tasa superior a <strong>la</strong> media nacional. Aunque este compromiso es bi<strong>en</strong>v<strong>en</strong>ido, también serían<br />

necesarios otros más ambiciosos, por ejemplo, limitar <strong>la</strong> conc<strong>en</strong>tración <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>cil o perc<strong>en</strong>til con ingresos más altos.<br />

Sin duda, <strong>la</strong>s discusiones <strong>en</strong> torno al abatimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>sigualdad <strong>en</strong> los países y <strong>en</strong>tre <strong>el</strong>los se b<strong>en</strong>eficiarán <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

contribuciones y experi<strong>en</strong>cias que se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>rán <strong>en</strong> <strong>la</strong> región <strong>en</strong> los años por v<strong>en</strong>ir.<br />

Finalm<strong>en</strong>te, <strong>el</strong> Objetivo 10 repres<strong>en</strong>ta un l<strong>la</strong>mado a consi<strong>de</strong>rar que los países <strong>de</strong> <strong>la</strong> región aún ti<strong>en</strong><strong>en</strong> marg<strong>en</strong><br />

<strong>para</strong> actuar tanto <strong>en</strong> lo concerni<strong>en</strong>te a <strong>políticas</strong> <strong>la</strong>borales y <strong>de</strong> protección <strong>social</strong>, que signifiqu<strong>en</strong> avanzar <strong>en</strong> materia<br />

<strong>de</strong> impacto distributivo y acceso a bi<strong>en</strong>es y servicios <strong>social</strong>es <strong>de</strong> calidad, como <strong>en</strong> lo re<strong>la</strong>tivo a <strong>la</strong>s reformas fiscales<br />

<strong>en</strong> favor <strong>de</strong> mayor igualdad, que permitan <strong>una</strong> mejor redistribución <strong>de</strong> ingresos. También l<strong>la</strong>ma a examinar <strong>el</strong> marg<strong>en</strong><br />

<strong>de</strong> acción exist<strong>en</strong>te <strong>en</strong> los países <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>la</strong> inclusión y <strong>la</strong> no discriminación <strong>en</strong> todas sus manifestaciones.<br />

B. La r<strong>el</strong>evancia <strong>de</strong> los Objetivos <strong>de</strong> <strong>Desarrollo</strong> Sost<strong>en</strong>ible<br />

<strong>para</strong> <strong>la</strong> ag<strong>en</strong>da <strong>social</strong> y <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo sost<strong>en</strong>ible<br />

<strong>de</strong> <strong>América</strong> <strong>Latina</strong> y <strong>el</strong> <strong>Caribe</strong><br />

Más allá <strong>de</strong> <strong>la</strong> ampliación <strong>de</strong> <strong>la</strong> ag<strong>en</strong>da <strong>social</strong> que supon<strong>en</strong> los Objetivos <strong>de</strong> <strong>Desarrollo</strong> Sost<strong>en</strong>ible, <strong>en</strong> com<strong>para</strong>ción<br />

con <strong>el</strong> marco <strong>de</strong> los ODM, pue<strong>de</strong>n apreciarse c<strong>la</strong>ras sinergias <strong>de</strong> dichos objetivos con <strong>la</strong> ag<strong>en</strong>da <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo<br />

<strong>de</strong> <strong>América</strong> <strong>Latina</strong> y <strong>el</strong> <strong>Caribe</strong>. En primer lugar, como se apuntó <strong>en</strong> <strong>el</strong> capítulo I, <strong>la</strong> <strong>pobreza</strong> —abordada <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> Objetivo 1— sigue constituy<strong>en</strong>do un rasgo estructural característico <strong>de</strong> <strong>la</strong> región. Se ha proyectado que <strong>en</strong><br />

2014 <strong>el</strong> 28,0% <strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción regional vivía <strong>en</strong> situación <strong>de</strong> <strong>pobreza</strong> por ingresos y <strong>el</strong> 12,0% <strong>en</strong> situación<br />

<strong>de</strong> indig<strong>en</strong>cia. En <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción <strong>en</strong> esta condición se conc<strong>en</strong>tran <strong>en</strong> mayor medida niñas y niños, mujeres <strong>en</strong><br />

eda<strong>de</strong>s productivas, indíg<strong>en</strong>as y afro<strong>de</strong>sc<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes. Las tasas <strong>de</strong> <strong>pobreza</strong> su<strong>el</strong><strong>en</strong> ser más altas <strong>en</strong> <strong>la</strong>s áreas rurales,<br />

aunque <strong>el</strong> número absoluto <strong>de</strong> personas <strong>en</strong> situación <strong>de</strong> <strong>pobreza</strong> se conc<strong>en</strong>tra cada vez más <strong>en</strong> zonas urbanas<br />

(CEPAL, 2014a). A<strong>de</strong>más, persiste <strong>el</strong> <strong>de</strong>safío <strong>de</strong> sost<strong>en</strong>er los avances logrados <strong>de</strong>s<strong>de</strong> 1990 (cuando <strong>la</strong> <strong>pobreza</strong> y<br />

<strong>la</strong> indig<strong>en</strong>cia por ingresos afectaban al 48,4% y <strong>el</strong> 22,6% <strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción, respectivam<strong>en</strong>te), pero estancados<br />

<strong>de</strong>s<strong>de</strong> 2012, y asegurar mejoras sustanciales a futuro, <strong>en</strong> un contexto económico m<strong>en</strong>os auspicioso que <strong>el</strong> <strong>de</strong><br />

años reci<strong>en</strong>tes.<br />

Al mismo tiempo, <strong>la</strong> <strong>el</strong>evada vulnerabilidad <strong>social</strong>, así como <strong>la</strong>s profundas car<strong>en</strong>cias y <strong>de</strong>sigualda<strong>de</strong>s que aún<br />

persist<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> región <strong>en</strong> términos <strong>de</strong> acceso a servicios públicos <strong>de</strong> calidad y a mecanismos <strong>de</strong> protección <strong>social</strong><br />

Capítulo V<br />

169

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!