11.01.2016 Views

Desarrollo social inclusivo: una nueva generación de políticas para superar la pobreza y reducir la desigualdad en América Latina y el Caribe

América Latina y el Caribe logró en el último decenio notables avances en materia de desarrollo social. Sin embargo, aún hay un largo camino por recorrer. Persisten, como desafíos ineludibles, la definitiva superación de la pobreza y la sustancial reducción de la desigualdad que, además de ser un imperativo ético, constituyen una condición imprescindible para avanzar en el desarrollo sostenible, en sintonía con la Agenda 2030 para el Desarrollo Sostenible, recién aprobada por la Asamblea General de las Naciones Unidas. Pese al actual escenario económico mundial, más complejo e incierto que el de los años anteriores y que, al menos en el corto plazo, será menos favorable para la región, es fundamental asegurar los avances en materia de desarrollo social alcanzados en el último decenio y no postergar las asignaturas pendientes en ámbitos en que el progreso ha sido insuficiente.

América Latina y el Caribe logró en el último decenio notables avances en materia de desarrollo social. Sin embargo, aún hay un largo camino por recorrer. Persisten, como desafíos ineludibles, la definitiva superación de la pobreza y la sustancial reducción de la desigualdad que, además de ser un imperativo ético, constituyen una condición imprescindible para avanzar en el desarrollo sostenible, en sintonía con la Agenda 2030 para el Desarrollo Sostenible, recién aprobada por la Asamblea General de las Naciones Unidas. Pese al actual escenario económico mundial, más complejo e incierto que el de los años anteriores y que, al menos en el corto plazo, será menos favorable para la región, es fundamental asegurar los avances en materia de desarrollo social alcanzados en el último decenio y no postergar las asignaturas pendientes en ámbitos en que el progreso ha sido insuficiente.

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

Comisión Económica <strong>para</strong> <strong>América</strong> <strong>Latina</strong> y <strong>el</strong> <strong>Caribe</strong> (CEPAL)<br />

Por tanto, <strong>el</strong> Objetivo 1 <strong>de</strong> los ODS rebasa <strong>la</strong> visión que <strong>en</strong> su mom<strong>en</strong>to caracterizó a los Objetivos <strong>de</strong> <strong>Desarrollo</strong><br />

<strong>de</strong>l Mil<strong>en</strong>io, c<strong>en</strong>trada <strong>en</strong> <strong>la</strong> disminución <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>pobreza</strong> extrema monetaria y, más a<strong>de</strong><strong>la</strong>nte, <strong>en</strong> <strong>el</strong> empleo y <strong>el</strong> trabajo<br />

<strong>de</strong>c<strong>en</strong>te. Ello se expresa <strong>en</strong> los sigui<strong>en</strong>tes aspectos pres<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> <strong>el</strong> Objetivo 1:<br />

• Se p<strong>la</strong>ntea <strong>la</strong> erradicación <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>pobreza</strong> extrema <strong>para</strong> 2030, <strong>una</strong> meta factible <strong>en</strong> <strong>América</strong> <strong>Latina</strong>, al m<strong>en</strong>os si<br />

esta se mi<strong>de</strong> sobre <strong>la</strong> base <strong>de</strong>l estándar m<strong>en</strong>cionado <strong>en</strong> <strong>la</strong> meta 1.1. Como se ha p<strong>la</strong>nteado <strong>en</strong> varios informes <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> marco <strong>de</strong> los ODM, ese estándar es re<strong>la</strong>tivam<strong>en</strong>te bajo <strong>para</strong> <strong>la</strong> región (Naciones Unidas, 2005, 2010b, 2013);<br />

• Se abre <strong>la</strong> puerta a <strong>una</strong> perspectiva multidim<strong>en</strong>sional <strong>de</strong>l bi<strong>en</strong>estar, más allá <strong>de</strong> los ingresos y <strong>el</strong> empleo,<br />

involucrando un espectro más amplio <strong>de</strong> <strong>políticas</strong> y asociando <strong>la</strong> reducción <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>pobreza</strong> también a otras<br />

áreas, como <strong>la</strong> educación, <strong>la</strong> vivi<strong>en</strong>da, <strong>la</strong> provisión <strong>de</strong> servicios básicos y <strong>de</strong> protección <strong>social</strong>, y <strong>la</strong> gestión<br />

<strong>de</strong>l riesgo vincu<strong>la</strong>do a ev<strong>en</strong>tos catastróficos;<br />

• Se singu<strong>la</strong>riza <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> <strong>reducir</strong> <strong>la</strong> <strong>pobreza</strong> <strong>en</strong> segm<strong>en</strong>tos sobrerrepres<strong>en</strong>tados <strong>en</strong> esa situación, como<br />

<strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción infantil y <strong>la</strong>s mujeres;<br />

• Se vincu<strong>la</strong> <strong>la</strong> reducción <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>pobreza</strong> al establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> sistemas <strong>de</strong> protección <strong>social</strong>, <strong>la</strong> <strong>de</strong>finición <strong>de</strong><br />

estándares universales <strong>de</strong> bi<strong>en</strong>estar y <strong>la</strong> incorporación sustantiva a tales dispositivos <strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción pobre y<br />

vulnerable. Con esto se establece <strong>una</strong> re<strong>la</strong>ción <strong>en</strong>tre reducción <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>pobreza</strong> y <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>sigualdad, al situar<br />

<strong>el</strong> logro <strong>de</strong> sistemas <strong>de</strong> protección <strong>social</strong> universales como un instrum<strong>en</strong>to <strong>para</strong> avanzar <strong>en</strong> ambos fr<strong>en</strong>tes;<br />

• Se m<strong>en</strong>ciona <strong>la</strong> disminución a <strong>la</strong> mitad <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>pobreza</strong> total <strong>en</strong> <strong>el</strong> marco <strong>de</strong>l objetivo <strong>de</strong> erradicación <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

<strong>pobreza</strong> <strong>en</strong> todo <strong>el</strong> mundo y <strong>en</strong> todas sus formas, <strong>de</strong> acuerdo con <strong>de</strong>finiciones nacionales, lo que pue<strong>de</strong> al<strong>en</strong>tar<br />

mayores compromisos <strong>de</strong> los países;<br />

• Se introduce <strong>la</strong> noción <strong>de</strong> <strong>de</strong>rechos, <strong>en</strong> <strong>el</strong> s<strong>en</strong>tido <strong>de</strong> m<strong>en</strong>cionar <strong>el</strong> <strong>de</strong>recho a acce<strong>de</strong>r a servicios básicos y<br />

activos g<strong>en</strong>eradores <strong>de</strong> ingresos;<br />

• Se vincu<strong>la</strong> <strong>la</strong> reducción <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>pobreza</strong> y <strong>la</strong> vulnerabilidad a <strong>la</strong> exposición <strong>de</strong> <strong>la</strong>s personas a ev<strong>en</strong>tos catastróficos 2 ;<br />

• En <strong>la</strong>s metas re<strong>la</strong>tivas a los medios <strong>de</strong> implem<strong>en</strong>tación se valora <strong>la</strong> movilización <strong>de</strong> recursos internos (<strong>de</strong><br />

particu<strong>la</strong>r importancia <strong>para</strong> mant<strong>en</strong>er <strong>la</strong> inversión <strong>social</strong>), así como <strong>la</strong> adopción <strong>de</strong> marcos <strong>de</strong> política <strong>en</strong> favor<br />

<strong>de</strong> los pobres y <strong>en</strong> que se t<strong>en</strong>gan <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta <strong>la</strong>s <strong>de</strong>sigualda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> género.<br />

2. Más allá <strong>de</strong>l combate al hambre: <strong>la</strong> seguridad alim<strong>en</strong>taria y <strong>la</strong> erradicación <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> malnutrición <strong>en</strong> todas sus formas<br />

La seguridad alim<strong>en</strong>taria, que se aborda <strong>en</strong> <strong>el</strong> Objetivo 2 (refer<strong>en</strong>te a “poner fin al hambre, lograr <strong>la</strong> seguridad<br />

alim<strong>en</strong>taria y <strong>la</strong> mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong> nutrición y promover <strong>la</strong> agricultura sost<strong>en</strong>ible”), está consagrada como un <strong>de</strong>recho<br />

humano fundam<strong>en</strong>tal y su logro parece más re<strong>la</strong>cionado con <strong>de</strong>cisiones <strong>políticas</strong> que con restricciones técnicas o<br />

económicas. Ese es <strong>el</strong> caso <strong>en</strong> <strong>América</strong> <strong>Latina</strong> y <strong>el</strong> <strong>Caribe</strong>, <strong>una</strong> región superavitaria <strong>en</strong> <strong>la</strong> producción <strong>de</strong> alim<strong>en</strong>tos,<br />

aunque con difer<strong>en</strong>cias <strong>en</strong>tre países. El principal problema <strong>en</strong> términos <strong>de</strong> seguridad alim<strong>en</strong>taria <strong>en</strong> <strong>la</strong> región es <strong>de</strong><br />

acceso, <strong>de</strong>bido a car<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> ingreso o inestabilidad <strong>de</strong> los precios <strong>de</strong> los alim<strong>en</strong>tos.<br />

En ese s<strong>en</strong>tido, <strong>en</strong> <strong>el</strong> Objetivo 2 se provee un marco <strong>para</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>políticas</strong> más allá <strong>de</strong> <strong>la</strong> seguridad<br />

alim<strong>en</strong>taria y <strong>de</strong> <strong>la</strong> reducción <strong>de</strong>l hambre, como fueron <strong>de</strong>finidas <strong>en</strong> los Objetivos <strong>de</strong> <strong>Desarrollo</strong> <strong>de</strong>l Mil<strong>en</strong>io, pues<br />

se aborda <strong>la</strong> problemática <strong>de</strong> <strong>la</strong> alim<strong>en</strong>tación y <strong>la</strong> nutrición <strong>de</strong> <strong>una</strong> manera integrada, consi<strong>de</strong>rando sus vínculos con<br />

<strong>la</strong> producción <strong>de</strong> alim<strong>en</strong>tos saludables y <strong>el</strong> acceso a <strong>el</strong>los (es <strong>de</strong>cir, <strong>políticas</strong> tradicionales <strong>de</strong> seguridad alim<strong>en</strong>taria<br />

y <strong>de</strong> reducción <strong>de</strong>l hambre) y con <strong>la</strong>s <strong>políticas</strong> <strong>de</strong> salud y educación (es <strong>de</strong>cir, promoción <strong>de</strong> hábitos saludables <strong>de</strong><br />

alim<strong>en</strong>tación y nutrición). En particu<strong>la</strong>r, repres<strong>en</strong>ta un progreso respecto <strong>de</strong> <strong>la</strong>s metas <strong>de</strong> los ODM, porque se avanza<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> perspectiva <strong>de</strong> análisis <strong>de</strong> <strong>la</strong> ma<strong>la</strong> nutrición, lo que permite <strong>una</strong> mirada más integral <strong>de</strong>l f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o.<br />

La región logró cumplir con <strong>el</strong> ODM re<strong>la</strong>tivo a <strong>la</strong> reducción <strong>de</strong>l hambre, y <strong>la</strong> subalim<strong>en</strong>tación es un problema<br />

restringido a un conjunto reducido <strong>de</strong> países, <strong>en</strong>tre los que <strong>de</strong>staca Haití. También hay zonas <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> los países<br />

don<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>snutrición persiste como un f<strong>la</strong>g<strong>el</strong>o que restringe <strong>el</strong> bi<strong>en</strong>estar y <strong>la</strong> salud <strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción, <strong>en</strong> especial<br />

2<br />

Dicho <strong>en</strong><strong>la</strong>ce supone al<strong>en</strong>tar esfuerzos <strong>para</strong> mitigar y prev<strong>en</strong>ir <strong>la</strong> exposición a ev<strong>en</strong>tos catastróficos <strong>de</strong> los segm<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> pob<strong>la</strong>ción<br />

más expuestos, así como disponer <strong>de</strong> mecanismos <strong>de</strong> asist<strong>en</strong>cia y comp<strong>en</strong>sación si estos ocurr<strong>en</strong>, y hace refer<strong>en</strong>cia también a <strong>la</strong>s<br />

<strong>políticas</strong> ori<strong>en</strong>tadas a <strong>la</strong> conservación y sost<strong>en</strong>ibilidad <strong>de</strong>l medio ambi<strong>en</strong>te. En especial, los sistemas <strong>de</strong> protección <strong>social</strong> <strong>de</strong>sempeñan<br />

un pap<strong>el</strong> c<strong>en</strong>tral <strong>para</strong> canalizar recursos y servicios extraordinarios a <strong>la</strong>s personas más vulnerables <strong>en</strong> mom<strong>en</strong>tos críticos, junto con<br />

sistemas o fondos <strong>de</strong> asegurami<strong>en</strong>to, comp<strong>en</strong>sación y reconstrucción ante ev<strong>en</strong>tos climáticos extremos y <strong>de</strong>sastres naturales, sobre <strong>la</strong><br />

base <strong>de</strong> fondos públicos nacionales e internacionales, <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> los países con mayor rezago.<br />

Capítulo V<br />

162

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!