11.01.2016 Views

Desarrollo social inclusivo: una nueva generación de políticas para superar la pobreza y reducir la desigualdad en América Latina y el Caribe

América Latina y el Caribe logró en el último decenio notables avances en materia de desarrollo social. Sin embargo, aún hay un largo camino por recorrer. Persisten, como desafíos ineludibles, la definitiva superación de la pobreza y la sustancial reducción de la desigualdad que, además de ser un imperativo ético, constituyen una condición imprescindible para avanzar en el desarrollo sostenible, en sintonía con la Agenda 2030 para el Desarrollo Sostenible, recién aprobada por la Asamblea General de las Naciones Unidas. Pese al actual escenario económico mundial, más complejo e incierto que el de los años anteriores y que, al menos en el corto plazo, será menos favorable para la región, es fundamental asegurar los avances en materia de desarrollo social alcanzados en el último decenio y no postergar las asignaturas pendientes en ámbitos en que el progreso ha sido insuficiente.

América Latina y el Caribe logró en el último decenio notables avances en materia de desarrollo social. Sin embargo, aún hay un largo camino por recorrer. Persisten, como desafíos ineludibles, la definitiva superación de la pobreza y la sustancial reducción de la desigualdad que, además de ser un imperativo ético, constituyen una condición imprescindible para avanzar en el desarrollo sostenible, en sintonía con la Agenda 2030 para el Desarrollo Sostenible, recién aprobada por la Asamblea General de las Naciones Unidas. Pese al actual escenario económico mundial, más complejo e incierto que el de los años anteriores y que, al menos en el corto plazo, será menos favorable para la región, es fundamental asegurar los avances en materia de desarrollo social alcanzados en el último decenio y no postergar las asignaturas pendientes en ámbitos en que el progreso ha sido insuficiente.

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

Comisión Económica <strong>para</strong> <strong>América</strong> <strong>Latina</strong> y <strong>el</strong> <strong>Caribe</strong> (CEPAL)<br />

Recuadro IV.9<br />

Fiscalidad e inversión <strong>social</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> marco <strong>de</strong> <strong>la</strong> carga tributaria <strong>de</strong> <strong>la</strong> región<br />

El aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> inversión <strong>social</strong> ha estado acompañado <strong>de</strong> <strong>una</strong><br />

mayor <strong>de</strong>manda causada por los cambios <strong>de</strong>mográficos que<br />

atraviesa <strong>la</strong> región —<strong>en</strong> particu<strong>la</strong>r <strong>el</strong> <strong>en</strong>vejecimi<strong>en</strong>to—, así como<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> expansión <strong>de</strong> <strong>la</strong> cobertura <strong>de</strong> servicios y <strong>de</strong> sus costos.<br />

Este increm<strong>en</strong>to ha sido posible gracias a <strong>la</strong>s mejoras <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />

capacida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> financiami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los países. Aun con difer<strong>en</strong>cias<br />

<strong>en</strong>tre un país y otro, tras <strong>la</strong> expansión <strong>de</strong> <strong>la</strong> recaudación y <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

capacidad fiscal <strong>en</strong> <strong>América</strong> <strong>Latina</strong> y <strong>el</strong> <strong>Caribe</strong>, se han registrado<br />

cuatro procesos complem<strong>en</strong>tarios: i) crecimi<strong>en</strong>to económico<br />

que amplía <strong>la</strong>s bases tributarias; ii) reformas <strong>en</strong> <strong>la</strong> gestión que<br />

tornan más efici<strong>en</strong>tes los sistemas <strong>de</strong> recaudación y disminuy<strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> evasión y <strong>el</strong>usión tributaria; iii) creación <strong>de</strong> nuevos impuestos<br />

y reforma <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cargas y tasas <strong>de</strong> impuestos ya exist<strong>en</strong>tes, y<br />

iv) aplicación <strong>de</strong> regalías, tasas por usufructo, apropiación <strong>de</strong><br />

r<strong>en</strong>tas y otras modalida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> ret<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> <strong>la</strong> explotación y<br />

comercialización <strong>de</strong> recursos naturales (especialm<strong>en</strong>te minería<br />

e hidrocarburos) <strong>en</strong> un contexto <strong>de</strong> notable increm<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los<br />

precios <strong>de</strong> <strong>la</strong>s materias primas.<br />

Según información <strong>de</strong> <strong>la</strong> CEPAL (2013a), <strong>la</strong> carga tributaria<br />

total <strong>en</strong> <strong>la</strong> región —incluida <strong>la</strong> seguridad <strong>social</strong>— subió, <strong>en</strong><br />

promedio, casi 4 puntos porc<strong>en</strong>tuales <strong>de</strong>l PIB <strong>en</strong>tre 2000 y 2011<br />

(<strong>de</strong>l 15,4% al 19,1%). Los países con mayor carga tributaria<br />

(grupo 1: Arg<strong>en</strong>tina, Brasil y Uruguay) pasaron <strong>de</strong> <strong>una</strong> carga<br />

tributaria <strong>de</strong>l 24,7% <strong>de</strong>l PIB al 32% <strong>de</strong>l PIB <strong>en</strong> <strong>el</strong> mismo período,<br />

<strong>en</strong> tanto que los más pobres (Guatema<strong>la</strong> y Haití) y <strong>de</strong> m<strong>en</strong>or<br />

carga tributaria (México y V<strong>en</strong>ezue<strong>la</strong> (República Bolivariana <strong>de</strong>))<br />

(grupo 3) son los que m<strong>en</strong>os avanzaron (<strong>de</strong>l 11,4% <strong>de</strong>l PIB al<br />

12,5% <strong>de</strong>l PIB <strong>en</strong>tre 2000 y 2011). Con <strong>la</strong> excepción <strong>de</strong> los <strong>de</strong>l<br />

grupo 1, los países <strong>de</strong> <strong>la</strong> región se manti<strong>en</strong><strong>en</strong> muy distantes<br />

<strong>de</strong>l promedio registrado <strong>en</strong>tre los países <strong>de</strong> ingresos altos <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Organización <strong>de</strong> Cooperación y <strong>Desarrollo</strong> Económicos (OCDE)<br />

(véase <strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te cuadro).<br />

<strong>América</strong> <strong>Latina</strong> y <strong>el</strong> <strong>Caribe</strong> y países <strong>de</strong> <strong>la</strong> OCDE: ingresos tributarios por tipo <strong>de</strong> impuestos<br />

(En porc<strong>en</strong>tajes <strong>de</strong>l PIB)<br />

<strong>América</strong> <strong>Latina</strong><br />

(19 países)<br />

Grupo 1 Grupo 2 Grupo 3<br />

El <strong>Caribe</strong><br />

(13 países)<br />

OCDE<br />

(34 países)<br />

2000 2011 2000 2011 2000 2011 2000 2011 2000 2011 2000 2010<br />

Total <strong>de</strong> ingresos tributarios<br />

(sin seguridad <strong>social</strong>)<br />

12,7 15,7 18,6 24,0 12,1 15,2 10,5 11,7 19,3 23,0 26,2 24,7<br />

Ingresos tributarios directos 3,8 5,7 6,0 8,8 3,3 5,6 3,7 3,9 6,8 8,3 14,7 13,5<br />

Ingresos, utilida<strong>de</strong>s y<br />

ganancias <strong>de</strong> capital<br />

3,2 4,9 4,0 6,2 2,9 5,0 3,4 3,7 6,3 7,7 12,5 11,3<br />

Propiedad 0,6 0,7 1,8 2,3 0,4 0,6 0,2 0,2 0,4 0,4 1,8 1,8<br />

Otros ingresos directos 0,0 0,1 0,2 0,3 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,1 0,4 0,4<br />

Ingresos tributarios<br />

indirectos<br />

8,6 9,6 12,3 14,9 8,5 9,3 6,4 7,2 12,5 14,6 11,3 11,0<br />

G<strong>en</strong>erales sobre<br />

bi<strong>en</strong>es y servicios<br />

5,1 6,7 9,6 11,4 4,8 6,4 3,4 4,6 5,4 7,1 6,8 6,9<br />

Específicos sobre<br />

bi<strong>en</strong>es y servicios<br />

1,9 1,6 1,9 1,6 2,2 1,9 1,3 1,0 1,0 1,2 4,2 4,0<br />

Comercio y transacciones<br />

internacionales<br />

1,5 1,3 0,8 1,9 1,6 1,0 1,8 1,6 5,2 5,4 0,3 0,1<br />

Otros ingresos indirectos 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,6 0,7 0,3 0,1<br />

Otros impuestos 0,3 0,3 0,2 0,3 0,2 0,2 0,4 0,6 0,2 0,2 0,2 0,2<br />

Seguridad <strong>social</strong> 2,7 3,4 6,1 8,0 2,6 3,3 0,9 0,8 … … 8,9 9,1<br />

Total <strong>de</strong> ingresos tributarios<br />

(incluida <strong>la</strong> seguridad <strong>social</strong>)<br />

15,4 19,1 24,7 32,0 14,7 18,5 11,4 12,5 … … 35,2 33,8<br />

Fu<strong>en</strong>te: Comisión Económica <strong>para</strong> <strong>América</strong> <strong>Latina</strong> y <strong>el</strong> <strong>Caribe</strong> (CEPAL), sobre <strong>la</strong> base <strong>de</strong> cifras oficiales, Panorama Fiscal <strong>de</strong> <strong>América</strong> <strong>Latina</strong> y <strong>el</strong> <strong>Caribe</strong><br />

(LC/L.3580), Santiago, 2013, y Organización <strong>de</strong> Cooperación y <strong>Desarrollo</strong> Económicos (OCDE), OECD Tax Statistics Database.<br />

Nota: Grupo 1: Arg<strong>en</strong>tina, Brasil y Uruguay; Grupo 2: Bolivia (Estado Plurinacional <strong>de</strong>), Chile, Colombia, Costa Rica, Ecuador, El Salvador, Honduras,<br />

Nicaragua, Panamá, Paraguay y Perú; Grupo 3: Guatema<strong>la</strong>, Haití, México, República Dominicana y V<strong>en</strong>ezue<strong>la</strong> (República Bolivariana <strong>de</strong>).<br />

Fu<strong>en</strong>te: Comisión Económica <strong>para</strong> <strong>América</strong> <strong>Latina</strong> y <strong>el</strong> <strong>Caribe</strong> (CEPAL), sobre <strong>la</strong> base <strong>de</strong> CEPAL, Panorama Fiscal <strong>de</strong> <strong>América</strong> <strong>Latina</strong> y <strong>el</strong> <strong>Caribe</strong>: reformas<br />

tributarias y r<strong>en</strong>ovación <strong>de</strong>l pacto fiscal (LC/L.3580), Santiago, 2013.<br />

Un pacto fiscal que se respalda <strong>en</strong> un pacto <strong>social</strong> y político es crucial <strong>para</strong> que los Estados puedan honrar<br />

su compromiso con <strong>la</strong> expansión <strong>de</strong> los <strong>de</strong>rechos económicos, <strong>social</strong>es y culturales, al poner <strong>en</strong> <strong>la</strong> ba<strong>la</strong>nza los<br />

costos y b<strong>en</strong>eficios que <strong>la</strong> propia política <strong>social</strong> conlleva, y compr<strong>en</strong><strong>de</strong>r que <strong>la</strong> inversión <strong>social</strong> permite acometer<br />

<strong>la</strong>s tres dim<strong>en</strong>siones <strong>de</strong>l <strong>de</strong>sarrollo sost<strong>en</strong>ible (económico, <strong>social</strong> y ambi<strong>en</strong>tal) incluidas <strong>en</strong> <strong>la</strong> Ag<strong>en</strong>da 2030 <strong>para</strong><br />

<strong>el</strong> <strong>Desarrollo</strong> Sost<strong>en</strong>ible.<br />

Capítulo IV<br />

150

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!