11.01.2016 Views

Desarrollo social inclusivo: una nueva generación de políticas para superar la pobreza y reducir la desigualdad en América Latina y el Caribe

América Latina y el Caribe logró en el último decenio notables avances en materia de desarrollo social. Sin embargo, aún hay un largo camino por recorrer. Persisten, como desafíos ineludibles, la definitiva superación de la pobreza y la sustancial reducción de la desigualdad que, además de ser un imperativo ético, constituyen una condición imprescindible para avanzar en el desarrollo sostenible, en sintonía con la Agenda 2030 para el Desarrollo Sostenible, recién aprobada por la Asamblea General de las Naciones Unidas. Pese al actual escenario económico mundial, más complejo e incierto que el de los años anteriores y que, al menos en el corto plazo, será menos favorable para la región, es fundamental asegurar los avances en materia de desarrollo social alcanzados en el último decenio y no postergar las asignaturas pendientes en ámbitos en que el progreso ha sido insuficiente.

América Latina y el Caribe logró en el último decenio notables avances en materia de desarrollo social. Sin embargo, aún hay un largo camino por recorrer. Persisten, como desafíos ineludibles, la definitiva superación de la pobreza y la sustancial reducción de la desigualdad que, además de ser un imperativo ético, constituyen una condición imprescindible para avanzar en el desarrollo sostenible, en sintonía con la Agenda 2030 para el Desarrollo Sostenible, recién aprobada por la Asamblea General de las Naciones Unidas. Pese al actual escenario económico mundial, más complejo e incierto que el de los años anteriores y que, al menos en el corto plazo, será menos favorable para la región, es fundamental asegurar los avances en materia de desarrollo social alcanzados en el último decenio y no postergar las asignaturas pendientes en ámbitos en que el progreso ha sido insuficiente.

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

Comisión Económica <strong>para</strong> <strong>América</strong> <strong>Latina</strong> y <strong>el</strong> <strong>Caribe</strong> (CEPAL)<br />

3. Garantizar <strong>la</strong> participación <strong>social</strong><br />

El <strong>en</strong>foque <strong>de</strong> <strong>de</strong>rechos implica un cambio <strong>de</strong> <strong>para</strong>digma: no consi<strong>de</strong>rar a <strong>la</strong>s personas como b<strong>en</strong>eficiarias pasivas<br />

y objetos <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ciones públicas, sino como titu<strong>la</strong>res <strong>de</strong> <strong>de</strong>rechos. De allí <strong>la</strong> importancia <strong>de</strong> instituir canales <strong>de</strong><br />

participación, tanto <strong>para</strong> canalizar <strong>de</strong>mandas e información sobre necesida<strong>de</strong>s <strong>social</strong>es insatisfechas, como respecto<br />

<strong>de</strong>l diseño, <strong>la</strong> operación y <strong>la</strong> evaluación <strong>de</strong> <strong>políticas</strong> y programas. En <strong>la</strong>s estrategias <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>social</strong> y los programas<br />

<strong>de</strong> superación <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>pobreza</strong>, <strong>la</strong> participación y <strong>el</strong> diálogo <strong>de</strong>b<strong>en</strong> incorporarse <strong>en</strong> <strong>la</strong>s <strong>de</strong>cisiones estratégicas. Una<br />

tarea p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te <strong>en</strong> varios países es establecer mecanismos c<strong>la</strong>ros y perman<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> diálogo y concertación con los<br />

actores políticos y <strong>social</strong>es, <strong>en</strong> <strong>el</strong> marco <strong>de</strong> espacios y procesos participativos don<strong>de</strong> estos interv<strong>en</strong>gan con capacidad<br />

y legitimidad <strong>para</strong> repres<strong>en</strong>tar los intereses <strong>de</strong> <strong>la</strong> ciudadanía.<br />

4. Avanzar <strong>en</strong> calidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> gestión: información, transpar<strong>en</strong>cia y r<strong>en</strong>dición <strong>de</strong> cu<strong>en</strong>tas<br />

El establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> reg<strong>la</strong>s y procedimi<strong>en</strong>tos c<strong>la</strong>ros y verificables re<strong>la</strong>tivos a <strong>la</strong> implem<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>políticas</strong> y<br />

programas <strong>social</strong>es, así como <strong>el</strong> acceso a <strong>la</strong> información pública re<strong>la</strong>cionada con su funcionami<strong>en</strong>to, coartan <strong>la</strong>s<br />

probabilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> un uso inefici<strong>en</strong>te, discrecional o político <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>políticas</strong> <strong>social</strong>es. Por tanto, los mecanismos<br />

<strong>de</strong> r<strong>en</strong>dición <strong>de</strong> cu<strong>en</strong>tas y <strong>la</strong> disponibilidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> información pública re<strong>la</strong>tiva al funcionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>políticas</strong> y<br />

los programas <strong>social</strong>es han cobrado creci<strong>en</strong>te r<strong>el</strong>evancia <strong>para</strong> asegurar un uso efici<strong>en</strong>te <strong>de</strong> los recursos y apunta<strong>la</strong>r<br />

<strong>la</strong> legitimidad y credibilidad <strong>de</strong> tales <strong>políticas</strong> ante <strong>la</strong> ciudadanía. La r<strong>en</strong>dición <strong>de</strong> cu<strong>en</strong>tas ti<strong>en</strong>e dos dim<strong>en</strong>siones<br />

complem<strong>en</strong>tarias: los mecanismos “verticales”, mediante los cuales los actores gubernam<strong>en</strong>tales <strong>de</strong>b<strong>en</strong> respon<strong>de</strong>r a<br />

los cuestionami<strong>en</strong>tos y <strong>de</strong>mandas <strong>de</strong> diversos actores <strong>social</strong>es (los participantes <strong>de</strong> los programas, <strong>la</strong>s organizaciones<br />

civiles, <strong>la</strong> opinión pública y <strong>la</strong> ciudadanía <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral), y los mecanismos “horizontales”, conforme a los cuales<br />

<strong>una</strong> <strong>en</strong>tidad gubernam<strong>en</strong>tal ti<strong>en</strong>e <strong>el</strong> mandato <strong>de</strong> vigi<strong>la</strong>r <strong>la</strong>s acciones <strong>de</strong> otras <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s públicas (O’Donn<strong>el</strong>l, 2003;<br />

Mainwaring y W<strong>el</strong>na, 2003). Avanzar <strong>en</strong> ambas dim<strong>en</strong>siones es indisp<strong>en</strong>sable <strong>para</strong> que <strong>la</strong>s <strong>políticas</strong> y los programas<br />

<strong>social</strong>es estén sujetos lo m<strong>en</strong>os posible a un uso político o cli<strong>en</strong>te<strong>la</strong>r, goc<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>una</strong> creci<strong>en</strong>te legitimidad <strong>social</strong> y<br />

sean pa<strong>la</strong>ncas <strong>para</strong> <strong>el</strong> ejercicio <strong>de</strong> <strong>de</strong>rechos.<br />

Bu<strong>en</strong>a parte <strong>de</strong> los <strong>de</strong>safíos m<strong>en</strong>cionados <strong>de</strong> <strong>la</strong> institucionalidad <strong>social</strong> se magnifican por <strong>la</strong> falta <strong>de</strong><br />

capacida<strong>de</strong>s técnicas <strong>de</strong>l Estado. Entre <strong>la</strong>s vías <strong>para</strong> apunta<strong>la</strong>r esas capacida<strong>de</strong>s se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran los conocimi<strong>en</strong>tos<br />

e instrum<strong>en</strong>tos <strong>para</strong> <strong>el</strong> diagnóstico <strong>social</strong>, <strong>el</strong> monitoreo y <strong>la</strong> evaluación, <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong> los registros administrativos,<br />

<strong>la</strong> <strong>g<strong>en</strong>eración</strong> <strong>de</strong> estadísticas e indicadores sectoriales, y <strong>el</strong> diálogo y aprovechami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los sistemas estadísticos<br />

nacionales. En este s<strong>en</strong>tido, es fundam<strong>en</strong>tal fortalecer los sistemas <strong>de</strong> p<strong>la</strong>nificación y evaluación <strong>de</strong> <strong>la</strong> política<br />

<strong>social</strong> y establecer <strong>una</strong> re<strong>la</strong>ción sinérgica y un diálogo productivo <strong>en</strong>tre ambos. También es es<strong>en</strong>cial <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r<br />

<strong>la</strong>s capacida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> evaluación interna <strong>de</strong> <strong>la</strong>s instituciones y conformar instancias a<strong>de</strong>cuadas que goc<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

in<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia y autonomía indisp<strong>en</strong>sables <strong>para</strong> <strong>el</strong> cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s funciones <strong>de</strong> evaluación externa <strong>de</strong><br />

programas y <strong>políticas</strong> <strong>social</strong>es.<br />

5. Asegurar <strong>el</strong> financiami<strong>en</strong>to<br />

La región ha avanzado <strong>en</strong> términos <strong>de</strong> financiami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>políticas</strong> <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>social</strong>, pero esos avances han<br />

sido heterogéneos e insufici<strong>en</strong>tes. Con frecu<strong>en</strong>cia, <strong>la</strong> importancia <strong>de</strong> los programas no se traduce <strong>en</strong> <strong>el</strong> monto<br />

<strong>de</strong> recursos a <strong>el</strong>los <strong>de</strong>stinados, como <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> los programas <strong>de</strong> transfer<strong>en</strong>cias monetarias condicionadas.<br />

Se requiere, por tanto, avanzar <strong>para</strong> garantizar recursos sufici<strong>en</strong>tes y estables <strong>para</strong> los <strong>de</strong>safíos <strong>de</strong> <strong>la</strong> política<br />

<strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>social</strong>, <strong>en</strong> particu<strong>la</strong>r <strong>la</strong> refer<strong>en</strong>te a protección <strong>social</strong> <strong>para</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción <strong>en</strong> situación <strong>de</strong> <strong>pobreza</strong> e<br />

indig<strong>en</strong>cia. Esto es particu<strong>la</strong>rm<strong>en</strong>te r<strong>el</strong>evante <strong>en</strong> <strong>la</strong> actual fase <strong>de</strong>l ciclo económico.<br />

Por <strong>el</strong>lo, es necesario continuar trabajando <strong>en</strong> fórmu<strong>la</strong>s innovadoras <strong>de</strong> recaudación, como <strong>la</strong>s re<strong>la</strong>cionadas<br />

con regalías por <strong>la</strong> explotación <strong>de</strong> recursos naturales, ingresos por servicios ambi<strong>en</strong>tales y reg<strong>la</strong>s fiscales que<br />

pot<strong>en</strong>ci<strong>en</strong> <strong>la</strong> estabilidad <strong>de</strong> los recursos. Avanzar hacia <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> reg<strong>la</strong>s fiscales que, consecu<strong>en</strong>tes con<br />

<strong>la</strong> reafirmación <strong>de</strong>l <strong>en</strong>foque <strong>de</strong> <strong>de</strong>rechos, asegur<strong>en</strong> los recursos necesarios, es otro <strong>el</strong>em<strong>en</strong>to c<strong>la</strong>ve <strong>para</strong> dar<br />

sost<strong>en</strong>ibilidad a <strong>la</strong>s <strong>políticas</strong>.<br />

Capítulo IV<br />

146

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!