11.01.2016 Views

Desarrollo social inclusivo: una nueva generación de políticas para superar la pobreza y reducir la desigualdad en América Latina y el Caribe

América Latina y el Caribe logró en el último decenio notables avances en materia de desarrollo social. Sin embargo, aún hay un largo camino por recorrer. Persisten, como desafíos ineludibles, la definitiva superación de la pobreza y la sustancial reducción de la desigualdad que, además de ser un imperativo ético, constituyen una condición imprescindible para avanzar en el desarrollo sostenible, en sintonía con la Agenda 2030 para el Desarrollo Sostenible, recién aprobada por la Asamblea General de las Naciones Unidas. Pese al actual escenario económico mundial, más complejo e incierto que el de los años anteriores y que, al menos en el corto plazo, será menos favorable para la región, es fundamental asegurar los avances en materia de desarrollo social alcanzados en el último decenio y no postergar las asignaturas pendientes en ámbitos en que el progreso ha sido insuficiente.

América Latina y el Caribe logró en el último decenio notables avances en materia de desarrollo social. Sin embargo, aún hay un largo camino por recorrer. Persisten, como desafíos ineludibles, la definitiva superación de la pobreza y la sustancial reducción de la desigualdad que, además de ser un imperativo ético, constituyen una condición imprescindible para avanzar en el desarrollo sostenible, en sintonía con la Agenda 2030 para el Desarrollo Sostenible, recién aprobada por la Asamblea General de las Naciones Unidas. Pese al actual escenario económico mundial, más complejo e incierto que el de los años anteriores y que, al menos en el corto plazo, será menos favorable para la región, es fundamental asegurar los avances en materia de desarrollo social alcanzados en el último decenio y no postergar las asignaturas pendientes en ámbitos en que el progreso ha sido insuficiente.

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

<strong>Desarrollo</strong> <strong>social</strong> <strong>inclusivo</strong>: <strong>una</strong> <strong>nueva</strong> <strong>g<strong>en</strong>eración</strong> <strong>de</strong> <strong>políticas</strong> <strong>para</strong> <strong>superar</strong> <strong>la</strong> <strong>pobreza</strong>...<br />

adultos, incluidos los programas <strong>de</strong> capacitación y formación profesional y <strong>la</strong>s medidas <strong>de</strong>stinadas a facilitar <strong>la</strong><br />

transición <strong>de</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> al trabajo, y b) <strong>la</strong> mejoría <strong>de</strong> <strong>la</strong> producción <strong>de</strong> datos, estadísticas e indicadores que posibilit<strong>en</strong><br />

un mejor conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l problema y su transformación a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong>l tiempo, así como un mejor monitoreo <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s <strong>políticas</strong> dirigidas a su superación.<br />

Por último, vale m<strong>en</strong>cionar <strong>la</strong> Iniciativa Regional <strong>América</strong> <strong>Latina</strong> y <strong>el</strong> <strong>Caribe</strong> libre <strong>de</strong> trabajo infantil, <strong>una</strong> experi<strong>en</strong>cia<br />

innovadora <strong>en</strong> <strong>la</strong> región y <strong>en</strong> línea con <strong>la</strong> Ag<strong>en</strong>da 2030 <strong>para</strong> <strong>el</strong> <strong>Desarrollo</strong> Sost<strong>en</strong>ible (véase <strong>el</strong> recuadro IV.4).<br />

Recuadro IV.4<br />

Iniciativa Regional <strong>América</strong> <strong>Latina</strong> y <strong>el</strong> <strong>Caribe</strong> libre <strong>de</strong> trabajo infantil: <strong>una</strong> p<strong>la</strong>taforma <strong>de</strong> acción alineada<br />

a <strong>la</strong> Ag<strong>en</strong>da 2030 <strong>para</strong> <strong>el</strong> <strong>Desarrollo</strong> Sost<strong>en</strong>ible<br />

Poner fin al trabajo infantil es <strong>una</strong> aspiración global p<strong>la</strong>smada<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> Ag<strong>en</strong>da 2030 <strong>para</strong> <strong>el</strong> <strong>Desarrollo</strong> Sost<strong>en</strong>ible (Objetivo 8,<br />

meta 8.7).<br />

12,5 millones <strong>de</strong> niños, niñas y adolesc<strong>en</strong>tes <strong>de</strong><br />

<strong>en</strong>tre 5 y 17 años trabajan <strong>en</strong> <strong>América</strong> <strong>Latina</strong> y<br />

<strong>el</strong> <strong>Caribe</strong><br />

9,6 millones <strong>de</strong> <strong>el</strong>los realizan activida<strong>de</strong>s p<strong>el</strong>igrosas<br />

En esa línea, 25 países <strong>de</strong> <strong>la</strong> región, junto con organizaciones<br />

<strong>de</strong> empleadores y <strong>de</strong> trabajadores, crearon <strong>en</strong> octubre <strong>de</strong><br />

2014 <strong>la</strong> Iniciativa Regional <strong>América</strong> <strong>Latina</strong> y <strong>el</strong> <strong>Caribe</strong> libre <strong>de</strong><br />

trabajo infantil, como <strong>una</strong> respuesta a <strong>la</strong> necesidad i<strong>de</strong>ntificada<br />

durante <strong>la</strong> Tercera Confer<strong>en</strong>cia Global sobre <strong>el</strong> Trabajo Infantil<br />

(Brasilia, octubre <strong>de</strong> 2013) <strong>de</strong> ac<strong>el</strong>erar <strong>el</strong> ritmo <strong>de</strong> reducción<br />

<strong>de</strong>l trabajo infantil <strong>para</strong> avanzar hacia <strong>el</strong> cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

meta (<strong>de</strong>finida <strong>en</strong> 2006 <strong>en</strong> <strong>el</strong> P<strong>la</strong>n <strong>de</strong> acción mundial <strong>de</strong> <strong>la</strong> OIT<br />

<strong>para</strong> <strong>la</strong> erradicación <strong>de</strong>l trabajo infantil) <strong>de</strong> <strong>el</strong>iminar sus peores<br />

formas hasta 2016. La Iniciativa Regional es <strong>una</strong> p<strong>la</strong>taforma<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> cual los gobiernos asum<strong>en</strong> <strong>una</strong> responsabilidad c<strong>en</strong>tral<br />

<strong>para</strong> asegurar <strong>el</strong> pl<strong>en</strong>o ejercicio <strong>de</strong> los <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> los niños,<br />

niñas y adolesc<strong>en</strong>tes, actuando prioritariam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> ocho temas<br />

i<strong>de</strong>ntificados como “factores <strong>de</strong> ac<strong>el</strong>eración” <strong>para</strong> erradicar<br />

<strong>el</strong> trabajo infantil: comunida<strong>de</strong>s indíg<strong>en</strong>as, empleo juv<strong>en</strong>il,<br />

migración, agricultura, educación, <strong>de</strong>sc<strong>en</strong>tralización, ca<strong>de</strong>nas<br />

<strong>de</strong> valor y <strong>nueva</strong>s tecnologías.<br />

La acción <strong>de</strong> <strong>la</strong> Iniciativa Regional se basa <strong>en</strong> fortalecer los<br />

programas y servicios públicos que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> mayor pot<strong>en</strong>cialidad<br />

<strong>de</strong> <strong>reducir</strong> <strong>el</strong> trabajo infantil; implem<strong>en</strong>tar interv<strong>en</strong>ciones<br />

específicas <strong>para</strong> modalida<strong>de</strong>s como trata, explotación sexual o<br />

migración <strong>la</strong>boral; increm<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> cooperación Sur-Sur transfiri<strong>en</strong>do<br />

conocimi<strong>en</strong>tos, experi<strong>en</strong>cias y tecnologías <strong>de</strong> países que han<br />

<strong>en</strong>contrado respuestas efectivas, e involucrar a <strong>la</strong> comunidad<br />

internacional <strong>para</strong> apoyar acciones puntuales <strong>en</strong> sectores o<br />

países <strong>en</strong> los que aún se requiere acompañami<strong>en</strong>to.<br />

Fu<strong>en</strong>te: Comisión Económica <strong>para</strong> <strong>América</strong> <strong>Latina</strong> y <strong>el</strong> <strong>Caribe</strong> (CEPAL), sobre <strong>la</strong> base <strong>de</strong> Organización Internacional <strong>de</strong>l Trabajo (OIT), Iniciativa Regional <strong>América</strong><br />

<strong>Latina</strong> y <strong>el</strong> <strong>Caribe</strong> libre <strong>de</strong> trabajo infantil, Lima, Oficina Regional <strong>de</strong> <strong>la</strong> OIT <strong>para</strong> <strong>América</strong> <strong>Latina</strong> y <strong>el</strong> <strong>Caribe</strong>, 2014.<br />

5. Promover <strong>la</strong> autonomía económica <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mujeres<br />

El concepto amplio <strong>de</strong> igualdad que propone <strong>la</strong> CEPAL (2014a) va más allá <strong>de</strong> <strong>la</strong> justicia distributiva y se <strong>en</strong>riquece<br />

con exig<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> reconocimi<strong>en</strong>to, dignidad y autonomía <strong>de</strong> los sujetos. Por lo mismo, <strong>la</strong> CEPAL (2013b) ha <strong>de</strong>stacado<br />

que <strong>la</strong> igualdad <strong>en</strong>tre hombres y mujeres es uno <strong>de</strong> los ejes <strong>en</strong> que es necesario avanzar, <strong>en</strong>fatizando <strong>en</strong> particu<strong>la</strong>r<br />

<strong>el</strong> valor económico <strong>de</strong>l trabajo no remunerado que realizan <strong>la</strong>s mujeres <strong>en</strong> los hogares, así como <strong>la</strong>s restricciones<br />

que estas activida<strong>de</strong>s impon<strong>en</strong> <strong>para</strong> <strong>el</strong> logro <strong>de</strong> su autonomía económica y su pl<strong>en</strong>a inserción <strong>en</strong> <strong>el</strong> mercado <strong>la</strong>boral.<br />

Se <strong>de</strong>be promover <strong>la</strong> autonomía económica <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mujeres mediante <strong>la</strong> <strong>el</strong>iminación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s barreras <strong>de</strong> acceso a<br />

oportunida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> trabajo <strong>de</strong>c<strong>en</strong>te <strong>en</strong> igualdad <strong>de</strong> condiciones con los hombres y <strong>la</strong> consolidación <strong>de</strong> sistemas<br />

nacionales o re<strong>de</strong>s <strong>de</strong> servicios <strong>de</strong> cuidado. El cuidado <strong>de</strong>be convertirse <strong>en</strong> un pi<strong>la</strong>r fundam<strong>en</strong>tal <strong>de</strong> <strong>la</strong> protección<br />

<strong>social</strong>, lo cual se fundam<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> su consi<strong>de</strong>ración como un <strong>de</strong>recho ciudadano, a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong>l ciclo <strong>de</strong> vida, <strong>de</strong>s<strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> niñez hasta <strong>la</strong> vejez (Sojo, 2011; CEPAL, 2012d).<br />

Como se analizó <strong>en</strong> <strong>el</strong> capítulo I, <strong>en</strong> <strong>el</strong> mercado <strong>la</strong>boral, <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> <strong>la</strong>s tasas <strong>de</strong> actividad y <strong>de</strong> ocupación,<br />

así como <strong>en</strong> los ingresos, se combinan <strong>para</strong> configurar un esc<strong>en</strong>ario <strong>en</strong> <strong>el</strong> que <strong>el</strong> aporte <strong>de</strong> los ingresos fem<strong>en</strong>inos<br />

a los ingresos totales <strong>de</strong>l hogar es s<strong>en</strong>siblem<strong>en</strong>te m<strong>en</strong>or que <strong>el</strong> <strong>de</strong> los masculinos. Existe, por lo tanto, espacio <strong>para</strong><br />

increm<strong>en</strong>tar <strong>el</strong> aporte fem<strong>en</strong>ino, ya sea por medio <strong>de</strong> <strong>la</strong> ampliación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s tasas <strong>de</strong> participación <strong>la</strong>boral <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

mujeres o mediante <strong>la</strong> <strong>el</strong>iminación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>de</strong>sigualda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> ingreso, con efectos importantes sobre <strong>la</strong> reducción <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> <strong>pobreza</strong> y <strong>la</strong> <strong>de</strong>sigualdad. Dep<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do <strong>de</strong> <strong>la</strong> situación <strong>de</strong> partida <strong>de</strong> cada país, <strong>la</strong>s mayores ganancias se lograrán<br />

avanzando <strong>en</strong> <strong>una</strong> u otra dirección, aunque no son excluy<strong>en</strong>tes (CEPAL, 2014b). Para <strong>reducir</strong> <strong>la</strong>s brechas <strong>de</strong> género<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> mercado <strong>la</strong>boral se requier<strong>en</strong> <strong>políticas</strong> que: i) increm<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>la</strong> participación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mujeres <strong>en</strong> <strong>el</strong> mercado <strong>de</strong><br />

trabajo remunerado y aum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> sus oportunida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> trabajo <strong>de</strong>c<strong>en</strong>te mediante <strong>la</strong> articu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> <strong>políticas</strong> activas <strong>de</strong><br />

mercado <strong>de</strong> trabajo con <strong>la</strong> adopción <strong>de</strong> sistemas o <strong>políticas</strong> <strong>de</strong> cuidado; ii) contribuyan al <strong>de</strong>sarrollo y a<strong>de</strong>cuación <strong>de</strong><br />

sus calificaciones (<strong>en</strong> especial <strong>para</strong> aqu<strong>el</strong><strong>la</strong>s con m<strong>en</strong>ores niv<strong>el</strong>es educativos); iii) fom<strong>en</strong>t<strong>en</strong> su inserción <strong>en</strong> sectores <strong>de</strong><br />

alta productividad y <strong>en</strong> difer<strong>en</strong>tes ocupaciones, reduci<strong>en</strong>do <strong>la</strong> segregación ocupacional por sexo mediante <strong>políticas</strong><br />

antidiscriminación y <strong>de</strong> promoción <strong>de</strong> <strong>la</strong> igualdad <strong>de</strong> oportunida<strong>de</strong>s y trato, y iv) reduzcan <strong>la</strong>s brechas <strong>de</strong> ingreso.<br />

Capítulo IV<br />

137

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!