11.01.2016 Views

Desarrollo social inclusivo: una nueva generación de políticas para superar la pobreza y reducir la desigualdad en América Latina y el Caribe

América Latina y el Caribe logró en el último decenio notables avances en materia de desarrollo social. Sin embargo, aún hay un largo camino por recorrer. Persisten, como desafíos ineludibles, la definitiva superación de la pobreza y la sustancial reducción de la desigualdad que, además de ser un imperativo ético, constituyen una condición imprescindible para avanzar en el desarrollo sostenible, en sintonía con la Agenda 2030 para el Desarrollo Sostenible, recién aprobada por la Asamblea General de las Naciones Unidas. Pese al actual escenario económico mundial, más complejo e incierto que el de los años anteriores y que, al menos en el corto plazo, será menos favorable para la región, es fundamental asegurar los avances en materia de desarrollo social alcanzados en el último decenio y no postergar las asignaturas pendientes en ámbitos en que el progreso ha sido insuficiente.

América Latina y el Caribe logró en el último decenio notables avances en materia de desarrollo social. Sin embargo, aún hay un largo camino por recorrer. Persisten, como desafíos ineludibles, la definitiva superación de la pobreza y la sustancial reducción de la desigualdad que, además de ser un imperativo ético, constituyen una condición imprescindible para avanzar en el desarrollo sostenible, en sintonía con la Agenda 2030 para el Desarrollo Sostenible, recién aprobada por la Asamblea General de las Naciones Unidas. Pese al actual escenario económico mundial, más complejo e incierto que el de los años anteriores y que, al menos en el corto plazo, será menos favorable para la región, es fundamental asegurar los avances en materia de desarrollo social alcanzados en el último decenio y no postergar las asignaturas pendientes en ámbitos en que el progreso ha sido insuficiente.

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

<strong>Desarrollo</strong> <strong>social</strong> <strong>inclusivo</strong>: <strong>una</strong> <strong>nueva</strong> <strong>g<strong>en</strong>eración</strong> <strong>de</strong> <strong>políticas</strong> <strong>para</strong> <strong>superar</strong> <strong>la</strong> <strong>pobreza</strong>...<br />

tales como <strong>la</strong> <strong>de</strong>finición <strong>de</strong> <strong>la</strong> jornada <strong>la</strong>boral y <strong>de</strong> los períodos <strong>de</strong> <strong>de</strong>scanso remunerado, incluidas <strong>la</strong>s vacaciones,<br />

<strong>la</strong>s prestaciones <strong>social</strong>es (como jubi<strong>la</strong>ciones, protección a <strong>la</strong> maternidad, seguros <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermedad y <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>nte),<br />

los <strong>de</strong>spidos e in<strong>de</strong>mnizaciones (CEPAL, 2012a; CEPAL 2014a) y <strong>la</strong> igualdad <strong>de</strong> oportunida<strong>de</strong>s y trato (Abramo<br />

y Rang<strong>el</strong>, 2005; Abramo y Val<strong>en</strong>zue<strong>la</strong>, 2014). De esa forma, <strong>la</strong> libertad sindical y <strong>la</strong> negociación colectiva son<br />

condiciones importantes <strong>para</strong> <strong>el</strong> cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los <strong>de</strong>más <strong>de</strong>rechos <strong>la</strong>borales.<br />

El trabajo infantil y <strong>el</strong> trabajo forzoso son formas inaceptables <strong>de</strong> trabajo, constituy<strong>en</strong> <strong>una</strong> evi<strong>de</strong>nte vio<strong>la</strong>ción<br />

<strong>de</strong> los <strong>de</strong>rechos humanos y <strong>la</strong> antítesis más c<strong>la</strong>ra <strong>de</strong> <strong>la</strong> noción <strong>de</strong> trabajo <strong>de</strong>c<strong>en</strong>te. Los cuatro conv<strong>en</strong>ios <strong>de</strong> <strong>la</strong> OIT<br />

(núm. 29, 105, 138 y 182) asociados a estos <strong>de</strong>rechos ti<strong>en</strong><strong>en</strong> un alto grado <strong>de</strong> ratificación <strong>en</strong> los países <strong>de</strong> <strong>la</strong> región.<br />

La adopción <strong>de</strong> medidas inmediatas y eficaces <strong>para</strong> erradicar ambas formas <strong>de</strong> trabajo forma parte <strong>de</strong> <strong>la</strong>s metas <strong>de</strong>l<br />

Objetivo 8 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ag<strong>en</strong>da 2030 <strong>para</strong> <strong>el</strong> <strong>Desarrollo</strong> Sost<strong>en</strong>ible 17 .<br />

a) Eliminar <strong>el</strong> trabajo forzoso<br />

El trabajo forzoso (que incluye <strong>la</strong> trata <strong>de</strong> personas <strong>para</strong> fines <strong>de</strong> explotación sexual y económica) es un f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o<br />

exist<strong>en</strong>te <strong>en</strong> todas <strong>la</strong>s regiones y tipos <strong>de</strong> economía y ha crecido <strong>en</strong> <strong>el</strong> contexto <strong>de</strong> <strong>la</strong> globalización. Está pres<strong>en</strong>te no<br />

so<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te <strong>en</strong> los sectores informales y rezagados <strong>de</strong> los países m<strong>en</strong>os <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>dos, sino también <strong>en</strong> <strong>la</strong>s ca<strong>de</strong>nas<br />

productivas <strong>de</strong> gran<strong>de</strong>s y mo<strong>de</strong>rnas empresas con pres<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> <strong>el</strong> mercado internacional (OIT, 2005). A pesar <strong>de</strong>l alto<br />

grado <strong>de</strong> ratificación <strong>de</strong> los Conv<strong>en</strong>ios núm. 29 y 105, re<strong>la</strong>cionados al tema <strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito regional y mundial, y <strong>de</strong><br />

que, según los cálculos <strong>de</strong> <strong>la</strong> OIT, existirían aproximadam<strong>en</strong>te 1,8 millones <strong>de</strong> personas <strong>en</strong> esa situación <strong>en</strong> <strong>América</strong><br />

<strong>Latina</strong> y <strong>el</strong> <strong>Caribe</strong> (OIT, 2012), son pocos, aunque cada vez más, los países <strong>de</strong> <strong>la</strong> región que reconoc<strong>en</strong> oficialm<strong>en</strong>te <strong>la</strong><br />

exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l problema <strong>en</strong> sus territorios y pon<strong>en</strong> <strong>en</strong> práctica medidas concretas <strong>para</strong> <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tarlo. Sin embargo, algunos<br />

países, como <strong>el</strong> Brasil y <strong>el</strong> Perú, se <strong>de</strong>stacan por sus iniciativas, como <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> estudios, diagnósticos y bases<br />

<strong>de</strong> información <strong>para</strong> mejorar <strong>la</strong> capacidad <strong>de</strong> diagnóstico <strong>de</strong>l problema, sus causas y consecu<strong>en</strong>cias; <strong>la</strong> e<strong>la</strong>boración<br />

<strong>de</strong> campañas informativas dirigidas a trabajadores <strong>en</strong> situación <strong>de</strong> vulnerabilidad <strong>para</strong> aum<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> conci<strong>en</strong>tización; <strong>la</strong><br />

instauración <strong>de</strong> comisiones nacionales y locales con p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> acción <strong>para</strong> <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tar <strong>el</strong> problema; <strong>la</strong> conformación <strong>de</strong><br />

grupos especiales <strong>de</strong> inspección <strong>la</strong>boral, <strong>en</strong> articu<strong>la</strong>ción con <strong>la</strong> policía y otros ag<strong>en</strong>tes <strong>de</strong>l Estado, <strong>para</strong> i<strong>de</strong>ntificar y liberar<br />

a trabajadores <strong>en</strong> esas condiciones; <strong>la</strong> inclusión <strong>de</strong> esos trabajadores <strong>en</strong> los programas <strong>de</strong> transfer<strong>en</strong>cias monetarias<br />

(como Bolsa Família); <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> programas <strong>de</strong> aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> esco<strong>la</strong>ridad, formación profesional e inclusión <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> mercado <strong>de</strong> trabajo, y <strong>la</strong> alianza con <strong>el</strong> sector privado <strong>para</strong> erradicar <strong>el</strong> trabajo forzoso <strong>de</strong> <strong>la</strong>s ca<strong>de</strong>nas productivas.<br />

Esas iniciativas son muy importantes y <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser fortalecidas. La <strong>pobreza</strong>, <strong>el</strong> analfabetismo, los bajos niv<strong>el</strong>es<br />

educativos, <strong>la</strong> falta <strong>de</strong> oportunida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> trabajo <strong>de</strong>c<strong>en</strong>te y <strong>la</strong> discriminación por motivos <strong>de</strong> género, raza y etnia son<br />

factores que hac<strong>en</strong> a <strong>la</strong>s personas más vulnerables al trabajo forzoso. Eso evi<strong>de</strong>ncia <strong>la</strong> importancia <strong>de</strong> <strong>la</strong> articu<strong>la</strong>ción<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>políticas</strong> <strong>de</strong> superación <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>pobreza</strong> con <strong>la</strong>s <strong>políticas</strong> <strong>la</strong>borales y <strong>de</strong> <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa <strong>de</strong> los <strong>de</strong>rechos humanos.<br />

Evi<strong>de</strong>ncia también <strong>la</strong> importante contribución que pue<strong>de</strong>n hacer los ministerios y <strong>la</strong>s secretarías <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>social</strong><br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> región <strong>en</strong> <strong>la</strong> erradicación <strong>de</strong> esas formas <strong>de</strong> trabajo que vio<strong>la</strong>n <strong>de</strong>rechos fundam<strong>en</strong>tales <strong>de</strong> <strong>la</strong>s personas y<br />

reproduc<strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>pobreza</strong> y <strong>la</strong> exclusión <strong>social</strong>, especialm<strong>en</strong>te a través <strong>de</strong>l fortalecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s re<strong>de</strong>s <strong>de</strong> protección<br />

<strong>social</strong> dirigidas a <strong>la</strong>s personas <strong>en</strong> situación <strong>de</strong> mayor vulnerabilidad. Los programas <strong>de</strong> transfer<strong>en</strong>cia condicionada<br />

<strong>de</strong> ingresos y <strong>de</strong> inclusión <strong>la</strong>boral y productiva, así como <strong>la</strong>s medidas <strong>en</strong>caminadas a erradicar <strong>el</strong> trabajo infantil,<br />

pue<strong>de</strong>n <strong>de</strong>sempeñar un importante pap<strong>el</strong> <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción.<br />

b) Prev<strong>en</strong>ir y erradicar <strong>el</strong> trabajo infantil<br />

La prev<strong>en</strong>ción y erradicación <strong>de</strong>l trabajo infantil es otra tarea urg<strong>en</strong>te. Según los cálculos <strong>de</strong> <strong>la</strong> OIT, 12,5 millones<br />

<strong>de</strong> niños, niñas y adolesc<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> <strong>en</strong>tre 5 y 17 años trabajan <strong>en</strong> <strong>América</strong> <strong>Latina</strong> y <strong>el</strong> <strong>Caribe</strong>, y, <strong>de</strong> estos, 9,6 millones<br />

realizan activida<strong>de</strong>s p<strong>el</strong>igrosas, como <strong>la</strong>s <strong>de</strong>finidas <strong>en</strong> <strong>el</strong> Conv<strong>en</strong>io núm. 182 y <strong>en</strong> <strong>la</strong>s legis<strong>la</strong>ciones nacionales <strong>de</strong><br />

los países 18 .<br />

17<br />

Meta 8.7: Adoptar medidas inmediatas y eficaces <strong>para</strong> erradicar <strong>el</strong> trabajo forzoso, poner fin a <strong>la</strong>s formas contemporáneas <strong>de</strong> esc<strong>la</strong>vitud<br />

y <strong>la</strong> trata <strong>de</strong> personas y asegurar <strong>la</strong> prohibición y <strong>el</strong>iminación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s peores formas <strong>de</strong> trabajo infantil, incluidos <strong>el</strong> reclutami<strong>en</strong>to y <strong>la</strong><br />

utilización <strong>de</strong> niños soldados, y, <strong>de</strong> aquí a 2025, poner fin al trabajo infantil <strong>en</strong> todas sus formas.<br />

18<br />

El Conv<strong>en</strong>io sobre <strong>la</strong>s Peores Formas <strong>de</strong> Trabajo Infantil, 1999 (núm. 182) <strong>de</strong> <strong>la</strong> OIT <strong>de</strong>fine como peores formas <strong>de</strong> trabajo infantil a todas<br />

<strong>la</strong>s formas <strong>de</strong> esc<strong>la</strong>vitud o <strong>la</strong>s prácticas análogas a <strong>la</strong> esc<strong>la</strong>vitud (como <strong>la</strong> v<strong>en</strong>ta y <strong>la</strong> trata <strong>de</strong> niños, <strong>la</strong> servidumbre por <strong>de</strong>udas y <strong>el</strong> trabajo<br />

forzoso u obligatorio, incluido <strong>el</strong> reclutami<strong>en</strong>to forzoso <strong>de</strong> niños <strong>para</strong> utilizarlos <strong>en</strong> conflictos armados), <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s ilícitas (como<br />

tráfico <strong>de</strong> drogas), <strong>la</strong> explotación sexual <strong>de</strong> niños y adolesc<strong>en</strong>tes y <strong>el</strong> trabajo <strong>en</strong> activida<strong>de</strong>s p<strong>el</strong>igrosas, insalubres y <strong>de</strong>gradantes.<br />

Capítulo IV<br />

135

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!