13.07.2015 Views

unidad_9. Las declinaciones cuarta y quinta. El presente de ...

unidad_9. Las declinaciones cuarta y quinta. El presente de ...

unidad_9. Las declinaciones cuarta y quinta. El presente de ...

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

9Declinaciones <strong>cuarta</strong> y <strong>quinta</strong>.<strong>El</strong> <strong>presente</strong> <strong>de</strong> imperativo.<strong>El</strong> complemento predicativoPRESENTACIÓN Y ENFOQUE METODOLÓGICOPara asegurarse el dominio <strong>de</strong> la <strong>cuarta</strong> y <strong>quinta</strong><strong><strong>de</strong>clinaciones</strong> basta con apren<strong>de</strong>r bien el cuadro <strong>de</strong>los morfemas <strong>de</strong> caso (número y género) que hayal final <strong>de</strong> la tercera <strong>unidad</strong>, pues se trata <strong>de</strong> gruposen los que las terminaciones no han sufrido alteraciones(exceptuando el dativo y el ablativo plural <strong>de</strong> la 4.ª).Así que todo <strong>de</strong>bería reducirse a repasar ese esquemay a realizar los ejercicios propuestos en las «Activida<strong>de</strong>s»correspondientes. Lo mismo podríamos <strong>de</strong>cir <strong>de</strong>l estudio<strong>de</strong>l modo imperativo.Es importante insistir en las dos cuestiones sintácticasque aquí se plantean, sobre todo en el complementopredicativo, porque a pesar <strong>de</strong> su frecuenciasuele pasar <strong>de</strong>sapercibido para los alumnos, tantoen latín como en castellano. En las «Activida<strong>de</strong>s»aparecen abundantes ejemplos <strong>de</strong> complementospredicativos, referidos tanto a sujetos como acomplementos. En cuanto al vocativo, cuya frecuenciaes escasa en los textos <strong>de</strong> estos niveles, conviene alertarsobre su posible aparición.Dada la «productividad» <strong>de</strong>l cambio consonántico aquíestudiado, merece la pena <strong>de</strong>dicar más tiempo a estudiarsus resultados vulgares y cultos, analizando las diferenciasentre sí. En cuanto a las expresiones latinas, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> lapropuesta <strong>de</strong> construir oraciones en castellano con estasfrases, sería conveniente <strong>de</strong>dicar un tiempo a analizar elorigen <strong>de</strong> algunas <strong>de</strong> ellas, como carpe diem, va<strong>de</strong> retro,ora et labora, o el lema <strong>de</strong> la República romana.Terminado el estudio <strong>de</strong> los elementos <strong>de</strong> la oraciónsimple, el texto <strong>de</strong> Eutropio es perfecto para aplicarlo aprendido, fijar <strong>de</strong>talles, y hacer un ensayo <strong>de</strong> evaluacióngeneral sobre el progreso real <strong>de</strong>l curso. Por otro lado,la relación <strong>de</strong> la Roma primitiva con el mundo etruscoes <strong>de</strong> capital importancia, y este texto constituye unafuente histórica estupenda a partir <strong>de</strong> la cual pue<strong>de</strong><strong>de</strong>sarrollarse el tema.ESQUEMA DE LA UNIDADMORFOLOGÍA1. La <strong>cuarta</strong> <strong>de</strong>clinación. Temas en -u2. La <strong>quinta</strong> <strong>de</strong>clinación. Temas en -e3. <strong>El</strong> <strong>presente</strong> <strong>de</strong> imperativoSINTAXIS1. <strong>El</strong> complemento predicativo2. <strong>El</strong> vocativo. La exclamaciónLÉXICO1. Etimología y <strong>de</strong>rivación: las consonantes en sílaba interior2. Expresiones latinasTEXTOS• «Los reyes etruscos» Breviario, Eutropio.• Comentario: Acerca <strong>de</strong> la república, Cicerón.VOCABULARIO136 LATÍN 1.° BACHILLERATO MATERIAL FOTOCOPIABLE © SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L.


9OBJETIVOS1. Apren<strong>de</strong>r las características que configuran la <strong>cuarta</strong>y la <strong>quinta</strong> <strong><strong>de</strong>clinaciones</strong> latinas.2. Conocer el caso especial <strong>de</strong> la <strong>de</strong>clinación <strong>de</strong> domus.3. Compren<strong>de</strong>r la formación <strong>de</strong> posibles sintagmascon res.4. I<strong>de</strong>ntificar las <strong>de</strong>sinencias y los paradigmas <strong>de</strong>l <strong>presente</strong><strong>de</strong> imperativo.5. Reconocer el valor <strong>de</strong>l complemento predicativoen el análisis sintáctico.6. Apren<strong>de</strong>r las funciones <strong>de</strong>l caso vocativo.7. Compren<strong>de</strong>r la evolución etimológica<strong>de</strong> las consonantes latinas en sílaba interior.8. Constatar a través <strong>de</strong> las expresiones latinasel parentesco que existe entre la lengua propiay la latina.<strong>9.</strong> Adquirir la técnica <strong>de</strong> análisis y traducción textosen latín <strong>de</strong> autores clásicos.10. Adquirir la costumbre <strong>de</strong> plantearse la historicidad<strong>de</strong> personajes y episodios recogidos por historiadoresantiguos, y cuestionar lo que hay en ellos <strong>de</strong> realidady leyenda.11. Valorar la ayuda que pue<strong>de</strong> suponer el estudio<strong>de</strong> la lengua latina para el mejor conocimiento <strong>de</strong>lcastellano (sintaxis, vocabulario,ortografía incluso).CONTENIDOSCONCEPTOS1. Morfología• La <strong>cuarta</strong> <strong>de</strong>clinación. Temas en -u.• La <strong>quinta</strong> <strong>de</strong>clinación. Temas en -e.• La formación <strong>de</strong>l <strong>presente</strong> <strong>de</strong> imperativo.2. Sintaxis• <strong>El</strong> complemento predicativo.• <strong>El</strong> vocativo. La exclamación.3. Léxico• Etimología y <strong>de</strong>rivación: las consonantes en sílaba interior.• Expresiones latinas.4. Textos• «Los reyes etruscos», Breviario, Eutropio.• Acerca <strong>de</strong> la República, Cicerón.PROCEDIMIENTOS• Análisis morfológico y traducción <strong>de</strong> formas nominales <strong>de</strong> la <strong>cuarta</strong> y <strong>quinta</strong> <strong><strong>de</strong>clinaciones</strong>en relación a su función.• I<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong> la <strong>de</strong>clinación a partir <strong>de</strong> diferentes enunciados.• Reconocimiento <strong>de</strong>l <strong>presente</strong> <strong>de</strong> imperativo latino.• Análisis morfológico y traducción <strong>de</strong> formas verbales en imperativo <strong>de</strong> <strong>presente</strong>.• Traducción <strong>de</strong> oraciones y análisis <strong>de</strong> las funciones <strong>de</strong>l predicativo y <strong>de</strong>l caso vocativo.• Análisis <strong>de</strong> los cambios etimológicos <strong>de</strong> las consonantes latinas en su evolución<strong>de</strong>l latín al castellano.• Realización <strong>de</strong> las activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> cada uno <strong>de</strong> los apartados.• Análisis y traducción <strong>de</strong> textos literarios en latín como medio para el conocimiento<strong>de</strong> la lengua latina. LATÍN 1.° BACHILLERATO MATERIAL FOTOCOPIABLE © SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. 137


ACTITUDES• Curiosidad por conocer las características morfosintácticas <strong>de</strong> la lengua latina.• Interés por mejorar en el análisis morfosintáctico general ya que constituye un principiosustancial en la profundización <strong>de</strong> cualquier lengua.• Afán por i<strong>de</strong>ntificar los cambios y la evolución que ha experimentado nuestra lenguaa partir <strong>de</strong>l latín.• Motivación por profundizar en el conocimiento y por mejorar el uso <strong>de</strong> la propia lengua.• Interés por el proceso <strong>de</strong> análisis y traducción <strong>de</strong> textos latinos clásicos.CRITERIOS DE EVALUACIÓN• Conocer las características <strong>de</strong> la <strong>cuarta</strong> y la <strong>quinta</strong><strong><strong>de</strong>clinaciones</strong>.• Diferenciar las <strong>de</strong>sinencias <strong>de</strong>l imperativo <strong>de</strong> <strong>presente</strong>en latín.• I<strong>de</strong>ntificar la función <strong>de</strong>l complemento predicativo.• Reconocer el valor <strong>de</strong>l caso vocativo.• Saber la evolución fonética <strong>de</strong> las consonantes latinasen sílaba interior.• Conocer el significado <strong>de</strong> algunas expresiones latinasque se utilizan en la actualidad en un nivel culto.• Apren<strong>de</strong>r los aspectos fundamentales <strong>de</strong> los orígenes<strong>de</strong> Roma diferenciando lo histórico <strong>de</strong> lo legendario.• Ahondar en la gramática latina y avanzar en la técnica<strong>de</strong>l análisis y la traducción <strong>de</strong> textos.ÍNDICE DE FICHASFicha 1Ficha 2Ficha 3Ficha 4Ficha 5Ficha 6Ficha 7Ficha 8TÍTULO FICHAGramática.La <strong>cuarta</strong> y <strong>quinta</strong> <strong><strong>de</strong>clinaciones</strong>. Imperativo <strong>de</strong> <strong>presente</strong>Sintaxis<strong>El</strong> imperativo <strong>de</strong> <strong>presente</strong>. <strong>El</strong> predicativoTraducciónTextos mitológicosTraducciónTextos cotidianosLatín vivoUrbsLéxicoExpresiones latinasLecturaCulto a los antepasadosCuriosida<strong>de</strong>sLa Vía ApiaCATEGORÍAREFUERZOREFUERZOREFUERZOAMPLIACIÓNAMPLIACIÓNAMPLIACIÓNAMPLIACIÓNAMPLIACIÓN138 LATÍN 1.° BACHILLERATO MATERIAL FOTOCOPIABLE © SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L.


9FICHA 1REFUERZOLA CUARTA Y QUINTA DECLINACIONES. IMPERATIVO DE PRESENTENOMBRE: CURSO: FECHA:1Completa las <strong>de</strong>sinencias <strong>de</strong> imperativo que faltan:a) Aud , Lucretiab) Aud , puellaec) Venite, puerd) Ven , Plaute) Tac , Sext2Cambia el número <strong>de</strong> las formas <strong>de</strong> imperativo. Indica la conjugación a la que pertenecen los verbos.VERBO PLURAL CONJUGACIÓNlegĕmunīiubēesverbera3Transforma los siguientes verbos <strong>de</strong>l modo indicativo al imperativo. Indica la persona,el número y la conjugación.INDICATIVO IMPERATIVO PERSONA NÚMERO CONJUGACIÓNsolvĭsindicasdocetisfugīsiubetiscustodītis4Cambia el número <strong>de</strong> las siguientes palabras e indica en qué caso están:SINGULAR PLURAL CASOrebusfi<strong>de</strong>mspeidierumexercituigenuameridies LATÍN 1.° BACHILLERATO MATERIAL FOTOCOPIABLE © SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. 139


5Completa la <strong>de</strong>clinación <strong>de</strong> estos sintagmas.MOLLIS, -E // MANUS, -USNominativoVocativoAcusativoGenitivoDativoAblativoSINGULARPLURALDIES, -EI (M,F)NominativoVocativoAcusativoGenitivoDativoAblativoSINGULARNEFASTUS, -A, -UM // DIES, -EI (M,F)PLURAL140 LATÍN 1.° BACHILLERATO MATERIAL FOTOCOPIABLE © SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L.


9FICHA 2EL IMPERATIVO DE PRESENTE. EL PREDICATIVOREFUERZONOMBRE: CURSO: FECHA:1Pon los nombres en vocativo y los verbos en imperativo. Relaciona sustantivos y verbos<strong>de</strong> manera que puedas construir oraciones con sentido en singular y plural.amicus, -i (m)Lesbia, -ae (f)Marcus, -i (m)puer, -i (m)miles, -itis (m)taceo, -es, -erevenio, -is, -irese<strong>de</strong>o, -es, -ereexcedo, -is, -eredico, -is, -ere2Sustituye el verbo sum por el verbo predicativo indicado. ¿Qué función realiza ahora el atributo?Sextus laetus est(vivo, -is, -ere)Nautae celeres sunt(navigo, -as, -are)Puellae maestae sunt(ambulo, -as, -are)Miles solus est(maneo, -es, -ere)Traducción:3Utilizando los adjetivos o sustantivos completa las oraciones.Cicero litterasPuer ludumMarcia puerosRomani IovemLucius urbemNautae mareputabat (amoenus, -a, -um)invenit (iucundus, -a , -um)habet (intelligens, -ntis)vocabant ( pater, patris m.)vidit (ornatus, -a, -um)invenerunt (quietus, -a, -um)Traducción:1.2.3.4.5.6. LATÍN 1.° BACHILLERATO MATERIAL FOTOCOPIABLE © SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. 141


9FICHA 3TEXTOS MITOLÓGICOSREFUERZONOMBRE: CURSO: FECHA:1Analiza y traduce el texto siguiente.Post tantum periculum in Graeciam navigaverunt. Andromachaet Helenus benigne domi acceperunt. Andromachauxor Hectoris, herois Troiani, fuerat; post Hectorismortem Troia fugit et Helenus Andromacham uxoremduxit. Helenus Troianis futurum praedixit et reges multumaurum argentumque et altera dona praebuerunt.Aeneas et Troiani ad Siciliae litora venerunt. Ibi Graecumhominem invenerunt. Ulixis comes fuerat et solus in insulamansit. Graecus Troianos magno periculo admonuit:«Fugite, Troiani!; nam ibi habitabat Cyclops Polyphemus.Cyclops, monstrum horrendum, etiam caecum erat sollertiaUlixis.Celeriter ex insula fugerunt sed Cyclopes Troianos vi<strong>de</strong>runtet in naves magna saxa e litore iacerunt sed incolumesevaserunt.Adhuc territi, in ingentem periculum inci<strong>de</strong>runt. Naminter Scyllam et Charyb<strong>de</strong>m navigabant. Duo monstruaerant: sinistra parte Charybdis naves et nautas vorabatet post aquam expellebat; <strong>de</strong>xtra parte Scylla ex tenebrosoantro cum horrendis clamoribus in nautas se immittebatet vorabat. Vix e monstris fugerunt.Aeneae itinera (II)Iuno, Troianis inimica, irata erat quia ex omnibus periculiset rebus adversis Troiani eva<strong>de</strong>bant. Itaque Eoli,ventorum <strong>de</strong>i, auxilio tempestatem <strong>de</strong>misit. Tempestascum ingentibus fluctibus multas navessubmersit. Tan<strong>de</strong>m Neptunus suis manibus motosfluctus composuit et Troiani ad Carthaginis litora pervenerunt.Dido, Carthaginis regina, Aeneae amore flagravit. Aeneasper longum tempus ibi permansit. Sed Mercuriusexire e Carthagine iussit, nam fatum Aeneam alteroloco exspectabat. Aeneas furtim navem conscendit etin Italiam navigavit. Tunc Dido aeterni amoris spemperdidit et se occidit.Etiam Aeneas cum Sibylla in Inferos <strong>de</strong>scendit. Ibisuum patrem Anchisem vidit et Romae futurum praedixit.Tan<strong>de</strong>m Aeneas in Latium pervenit. Ibi societatem vicinisnationibus fecit , in alteras nationes pugnavit et vicit.Itaque Laviniam uxorem duxit et ibi vixerunt. Aeneaefilius, Iulus Ascanius, Albam Longam condidit. Exurbe Imperium Romanum exordium habebit.Eneas y Dido, <strong>de</strong> GuerinPierre Narcisse. MuseoPushkin, Moscú.142 LATÍN 1.° BACHILLERATO MATERIAL FOTOCOPIABLE © SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L.


Vocabulario Aeneae itinera (II)Nombres propiosAeneas, ae, m.: EneasAlba Longa, ae, f.: Alba LongaAscanius, i, m.: AscanioCarthago, inis, f.: CartagoCharybdis, is, f.: CaribdisCyclops, opis, m.: CíclopeDido, us, f.: DidoEolus, i, m: EoloHelenus, i, m.: HelenoHector, oris, m.: HéctorItalia, ae, f.: ItaliaIulus, i, m.: JuloIuno, onis, f.: JunoLatium, ii, n.: LacioLavinia, ae, f.: LaviniaMercurius, ii, m.: MercurioNeptunus, i, m.: NeptunoRoma, ae, f.: RomaScylla, ae, f.: EscilaSibylla, ae, f.: SibilaSicilia, ae, f.: SiciliaTroia, ae, f.: TroyaTroianus, a, um: troyanoUlixes, is, m.: UlisesVocabularioadhuc, adv.: aún, todavíaadmoneo, es, ere, monui, monitum: advertiramor, oris, m.: amorantrum, i, n.: antro, grutaauxilium, ii, n.: ayudabenigne, adv.: benignamentecaecus, a, um: ciegoclamor, oris, m.: clamor, gritocomes, itis, m.: compañeroconscendo, is, ere, scendi, scensum: subir(navem: embarcar)<strong>de</strong>mitto, is, ere, misi, missum: hacer caer,enviar <strong>de</strong>s<strong>de</strong> lo altodomi, locativo: en casadonum, i, n.: regaloduco, is, ere, duxi, ductum: conducir (uxorem:casarse)e, prep. + abl.: <strong>de</strong>, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> (= ex)evado, is, ere, vasi, vasum: escaparexeo, is, ire, ii, itum: salir <strong>de</strong> (exire:infinitivo)exordium, i, n.: origen, comienzoexpello, is, ere, puli, pulsum: expulsar,arrojar fueraexspecto, as, are, aui, atum: esperarfatum, i, n.: hado, <strong>de</strong>stinoflagro, as, are: estar encendido (amore: estarperdidamente enamorado)fluctus, us, m.: olafurtim, adv.: a escondidas, furtivamentefuturum, i, n.: el futuro, porvenirheros, herois, m.: héroehorrendus, a, um: espantoso, terribleimmitto, is, ere, misi, missum: precipitar (se),lanzar contrain, prep. + ac.: contra, haciaincolumis, e: sano y salvo, incólumeingens, entis: inmenso, enormeinimicus, a, um: enemigo (+ dat.)insula, ae, f. : islalitus, oris, n.: costamanus, us, f.: manomors, mortis, f.: muertemotus, a, um: agitadonauta, ae, m.: navegante, marineroperdo, is, ere, didi, ditum: per<strong>de</strong>rpraebeo, es, ere, bui, bitum: ofrecerpraedico, is, ere, dixi, dictum: pre<strong>de</strong>cirpugno, as, are: lucharquia, conj. causal: porquese, pron. refl.: sesinister, tra, trum: izquierdosocietas, atis, f.: alianzasollertia, ae, f.: habilidad, ingenio, astuciasolus, a, um: solospes, ei, f.: esperanzasubmergo, is, ere, mersi, mersum:sumergir, hundirtan<strong>de</strong>m, adv.: finalmentetempus, oris, n.: tiempotenebrosus, a, um: tenebrosoterritus, a, um: aterrorizado, espantadotunc, adv.: entoncesvix, adv.: con dificultadmandatum, i, n.: encargo, comisiónmersum: nom. sing. n. sumergidominimus, a, um: mínimo, el más pequeñomitto, is, ere, misi, missum: enviarmos, moris, m.: costumbremotu: abl. sing. (motus, us, m.):movimientonam, conj.: puesnex, necis, f.: muertepalus, udis, f.: laguna, estanquepavidus, a, um: tímido, miedosopraecludo, is, ere, si sum: obstruir, impedirprimum, adv.: primero, al principioquia, conj.: porque, puesto querana, ae, f.: ranarefero, fers, ferre, tuli, latum: referir, contarrursus, inv.: <strong>de</strong> nuevosingulus, ae, a: cada unostagnum, i, n.: estanquesupra, prep. + ac.: sobre, encima <strong>de</strong>tacite, adv.: en silencio, sin hacer ruidoterreo, es, ere, ui, itum: espantar, aterrorizartigillum, i, n.: leño, ma<strong>de</strong>rotimor, oris, m.: miedo, temortunc, adv.: entoncesvadum, i, n.: el fondovagor, aris, ari, atus sum: vagar, andarerrantevanus, a, um: vano, inútilvester, tra, trum: vuestrovox, vocis, f.: voz LATÍN 1.° BACHILLERATO MATERIAL FOTOCOPIABLE © SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. 143


9FICHA 4TEXTOS COTIDIANOSAMPLIACIÓNNOMBRE: CURSO: FECHA:1Analiza y traduce estos epigramas <strong>de</strong> Marcial.Martialis epigrammata1. Pauper vi<strong>de</strong>ri Cinna vult; et est pauper.Cinna, ae, m.: CinaVi<strong>de</strong>ri, infinitivo: parecerVult, 3.ª pers. sing. pres. (volo, vis,velle): quererMARCIAL, Lib VIII, XIX2. Vidisti semel, Oppiane, tantumAegrum me: male saepe te vi<strong>de</strong>bo.Aeger, gra, grum: enfermomale, adv.: malMe, ac. sing. pron. pers. ego:me, a míOppianus, i, m.: Opiano(era un cazador <strong>de</strong> testamentos)saepe, adv.: a menudosemel, adv.: una veztantum, adv.: solamentete, ac. sing. pron. pers. tu: te, a ti.MARCIAL, LIB VIII, XXV3. Omnes aut vetulas habes amicasAut turpes vetulisque foediores.Has ducis comites trahisque tecumPer convivia, porticus, theatra.Sic formonsa, Fabulla, sic puella es.MARCIAL, Lib VIII, LXXIXPortada <strong>de</strong> Epigrammata, edición <strong>de</strong> 1644. BibliotecaNacional, Madrid.amica, ae, f.: amigacomes, itis, m. / f.: compañero /aconvivium, ii, n.: banqueteFabulla, ae, f.: Fabulafoediores, acus. pl. fem.: comparativo<strong>de</strong> foedus, a, um: feo, repugnante(más... que, en ablativo)formonsus, a, um: bello, hermosohas, acus. pl. fem. (hic, haec, hoc):estasporticus, us, f.: pórticopuella, ae, f.: chica jovensic, adv.: asítecum, cum te: contigotheatrum, i, n.: teatrotraho, is, ere, traxi, tractum: llevarturpis, e: feovetulus, a, um: viejo144 LATÍN 1.° BACHILLERATO MATERIAL FOTOCOPIABLE © SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L.


Martialis epigrammata4. Odi te quia bellus es, Sabelle.Res est putida, bellus et Sabellus,Bellum <strong>de</strong>nique malo quam Sabellum.Tabescas utinam, Sabelle belle!MARCIAL, Lib XII, XXXIXSabellus, i, m.: Sabello (mantenemos-ll-, por mantener el juego <strong>de</strong>palabras bello/Sabello)belle, adv.: <strong>de</strong> modo bello, bellamente<strong>de</strong>nique, adv.: finalmente, en últimotérminomalo, mauis, malle, malui: preferirputidus, a, um: podrido, insoportablequam, adv. introduce el segundotérmino <strong>de</strong> la comparación: quequia, conj. causal: porquetabescas, 2.ª pers. sing. pres. subj.(tabesco, is, ere, bui): consumirse,<strong>de</strong>scomponersete, acus. sing. pron. pers. tu: te, a tiutinam, adv.: ojalá5. Ancillariolum tua te vocat uxor, et ipsaLecticariola est: estis, Alauda, pares.MARCIAL, Lib XII, LVIIIAlauda, ae, m.: AlaudaAncillariolus, i, m.: el que corteja a las criadasipse, ipsa, ipsum: él mismo, ella mismalecticariola, ae, f.: mujer aficionada a los portadores <strong>de</strong> literaste, acus. sing. pron. pers., tu: te6. Non cenat sine apro noster, Tite, Caecilianus.Bellum convivam Caecilianus habet.MARCIAL, Lib VII, LIXTitus, i, m.: Titoaper, apri, m.: jabalíCaecilianus, i, m.: Cecilianoceno, as, are: cenarconviva, ae, m./f.: convidado7. Omnia promittis cum tota nocte bibisti:mane nihil praestas, Pollio, mane bibe.MARCIAL, Epigramas, Lib XII, XIIPollio, Pollionis, m.: Poliónbibo, is, ere, bibi, bibitum: bebercum, conj. temp.: cuandomane, adv.: por la mañananihil, ind.: nadapraesto, as, are, stiti, statum: cumplir, dar, ofrecerpromitto, is, ere, misi, missum: prometer LATÍN 1.° BACHILLERATO MATERIAL FOTOCOPIABLE © SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. 145


2Analiza y traduce estos epitafios.Epitafios1. Dum vixi, bibi libenter; bibite vos,qui vivitis!dum, conj. temp.: mientrasvos, pr. personal: vosotroslibenter: <strong>de</strong> buena ganaqui, pron. relativo: los que (suj)2. Evasi effugi. Spes et Fortuna valete, nilmihi vobiscum est, ludificate alios.effugio is, ere, fugi, fugiturus:intr. huirmihi, pr. pers.: para mí/dat.posesivoevado is, ere, uasi, uasum: escapar3. Es, bibe, lu<strong>de</strong>, veni.4. Tempera iam genitor lacrimis tuque,optima mater, <strong>de</strong>sine iam flere.poenam non sentio mortis; poena fuitvita, requies mihi morte parata est.<strong>de</strong>sino, is, ere, sii, situm: cesar<strong>de</strong> (+ inf)mihi, pr. pers. para mífleo, es, ere, fleui, fletum: llorargenitor, oris, m.: padremater, tris, f.: madremorte: abl. <strong>de</strong> mors, por la muerteludificor aris, ari: burlarse <strong>de</strong> + ac.nil /nihil: (in<strong>de</strong>cl.) nadaspes, ei, f.: esperanzavalete: adiósvobiscum: con vosotrasoptimus, a, um: muy bueno, óptimoparata est, 3.ª p. sg. pret., perf.,pas.: ha sido proporcionadopoena, ae, f.: castigo, penarequies, etis, f.: <strong>de</strong>scansotempero, as, are: mo<strong>de</strong>rartu, pron. perú: tú.3Analiza y traduce el siguiente texto.Tum Q. Fabius cum aliis legatis Roma Carthaginem venit.«Sine publico consilio –inquit– socios nostros Saguntioppugnavitis, nisi vestri ducis factum probatis,Hannibalem Romanis tradite!».Declaración <strong>de</strong> guerraSed Poeni multa insolenter respon<strong>de</strong>runt, et is togaesinum manu tenuit et dixit: «Hic, bellum et pacem portamus,unam rem sumite!» Illi cum ingenti superbiaclamaverunt:»¡Sume tu, Romane!» Legatus respondit:«Nam bellum do», et Poeni «Sic esto: bellum geremus».Vocabularioclamo, as, are: gritaresto, imperativo futuro <strong>de</strong> esse: ¡sea!Fabius, i, m.: Fabiofactum, i, n.: acción, hechoHannibal, alis, m.: Aníbalhic, adv.: aquíinquit, vb.: dijoinsolenter: (adv.) insolentementeis, ea, id: este, élille, illa, illud: aquel, élingens, entis: enormemanus, us, f.: manoprobo, as, are: aprobarPoenus, a, um: Cartaginésporto, as, are: llevarsocius, a, um: aliadosinus, us, m.: pliegue, bolsillosic, adv.: asísumo, is, ere, sumpsi, sumptum: cogerteneo, es, ere, ui, tentum: sujetartoga, ae, f.: togavester, tra, trum: vuestro146 LATÍN 1.° BACHILLERATO MATERIAL FOTOCOPIABLE © SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L.


9FICHA 5URBSAMPLIACIÓNNOMBRE: CURSO: FECHA:1Lee y observa el plano.Forma UrbisV i aV i a A q u aTemplumMaiusL u xV i aV e rV i a L i b e r t a sV i a C r u xVia lulius CaesarVia ArgenteaCastellumV i a D o m i n aAreaRegiaVi a Arethus aLyceumV i a P o s t P u b l i c aPontNordV i a Princeps MediolaniConsistoriumV i a H o r t u sAreaAureaVi a ArgentifesV i a S t a t i o F e r r i v i a r i aV i a A u r e aAca<strong>de</strong>miaMusicaeAreaMeridionalisStatioFerriviariaVi a LiliumCampusathleticaeV i aR e s P u b lHortiMunicipalesi c aPontVellQuomodo eunt nostrae personae domo suo in Lyceum?Marcia habitat in Via Aqua, in Occi<strong>de</strong>nte urbis, propeTemplum Maius.Lucius habitat in Via Aurea, prope Aream Auream et,ergo, prope Consistorium.Marcella habitat in Via Arethusa, in Septentrione urbis,contra Valetudinarium et prope Lyceum.Marcus habitat in Via Re Publica, in Meridie urbis, contraHortos Municipales.Aloisia habitat in Via Domina, in Septentrione urbis,procul a Castello.Marcia autoraedam longam sumit, nam procul a Lyceohabitat. Statio autoraedae longae in Via Aqua est, sedin principio viae, prope Consistorium. Autoraeda longaVia Aurea it et vertit sinistrorsum Via Principe Mediolaniusque ad Lyceum.Lucius quoque autoraedam longam sumit ut Marcia.Quotidie Lucius in autoraeda longa Marciae occurrit etcum ea, locutus, in Lyceum it. Traiectus autoraedae longaebrevis est, tantum <strong>de</strong>cem minutas se poscunt. Itaqueneque Marcia neque Lucius a lecto multo mane surgunt.Marcella, qui in Via Arethusa habitat, in angulo cumVia Libertate, pedibus in Lyceum it, nam prope eumhabitat. Domo Marcella vertit sinistrorsum et Viam Libertatempercurrit usque ad Lyceum, ambulans ad flumen.Per iter Marcella pistrinum, ubi quotidie prandiumemit, invenit. Neque ea multo mane surgit, nampedibus septem minutas se poscit.Marcus, qui inter suos comites multo longius a Lyceo habitatet stationem autoraedae longae procul a domo habet,in autoraeda in Lyceum it. Mater sua in autoraedaquotidie eum vehit, itaque Marcus non bene mane surgit,sed surgere sero et ientaculum placi<strong>de</strong> facere potest. LATÍN 1.° BACHILLERATO MATERIAL FOTOCOPIABLE © SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. 147


In autoraeda Marcus et sua mater quin<strong>de</strong>cim minutas seposcunt, si semaphora viridia inveniunt. In suo traiectoMarcus a fronte Stationis ferriviariae it, vertit sinistrorsumad Viam Auream, postea vertit <strong>de</strong>xtrorsum ad flumen,rursus vertit sinistrorsum et Viam Principem Mediolanipercurrit usque ad Lyceum.Aloisia prope Lyceum non habitat, nam via longa sibiest. Aloisia, autem, pedibus in Lyceum ire vult, ambulareeam <strong>de</strong>lectat. Totam Viam Dominam percurrit, ubimultae tabernae indumentariae et multa pristina sunt,usque ad commissuram cum Via Arethusa. Ubi ad quadriviumvenit, Aloisia vertit <strong>de</strong>xtrorsum Via Arethusa,quam percurrit, et postea vertit sinistrorsum Via Libertateusque ad Lyceum. Saepe Marcellae occurrit, namquoque Aloisia in pistrino Viae Libertatis prandiumemit, ut Marcella. Pedibus, iter Aloisiae semihoram est.N.B. via longa sibi est: la calle para ella es larga // iter Aloisiae semihoram est: ac.De tiempo: el camino <strong>de</strong> Aloisia es/dura media hora.Vocabularioangulus, i: esquinaautoraeda, ae: cocheautoraeda longa: autobúscastellum, i: castilloquadrivium, ii, n.: cruceconsistorium, ii: Ayuntamientocontra + ac.: en frente <strong>de</strong>contra: por el contrarioemo, is, ere, emi, emptum: comprarergo, conj.: Por tantoforma urbis: plano <strong>de</strong> la ciudadhortus, i: jardínlectus, i: camalongius: más lejosloquor, locutus sum: hablarmeridies, iei: Surmeridionalis, e: meridional, <strong>de</strong>l surminutae, arum: minutosmulto/bene mane: muy tempranomunicipalis, e: municipaloccurro, is, ere, curri, cursum: encontrarse con + dat.occi<strong>de</strong>ns, occi<strong>de</strong>ntis: oestepistrinum, ii: pana<strong>de</strong>ríaposco, is, ere, poposci, me/te/se poscit: me/te/le cuestaprandium, ii: comidaprocul, a + abl.: lejos <strong>de</strong>prope + ac.: cerca <strong>de</strong>quotidie: cada díasemihora, ae: media hora.septentrio, onis: norteseptentrionalis, e: septentrional, <strong>de</strong>l nortesinistrorsum: a la izquierdastatio, onis: paradasumo, is, ere, sumpsi, sumptum: cogersurgo, is, ere, surrexi, surrectum: levantarsetemplum Maius: catedraltraiectus, i: trayectourbs, urbis: ciudadusque, ad + ac.: haciavaletudinarium, ii: hospitalverto, is, ere, versi, versum: giraracera: viae margocaeliscalpium: rascacieloscapital: urbs princepsStatio ferriviaria: estación <strong>de</strong> trenesarea: plazacampus athleticae: campo <strong>de</strong> <strong>de</strong>porte2Con lápices <strong>de</strong> distintos colores marca sobre el plano el recorrido que hace cada uno <strong>de</strong> los personajes.3Quomodo venis domo tuo ad Lyceum?Cuenta cómo llegas tú al Instituto <strong>de</strong>s<strong>de</strong> tu casa. Si vas a pie o en autobús, cuántos minutos tardas,si madrugas mucho, etc.148 LATÍN 1.° BACHILLERATO MATERIAL FOTOCOPIABLE © SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L.


9FICHA 6EXPRESIONES LATINASAMPLIACIÓNNOMBRE: CURSO: FECHA:1Enlaza cada frase latina con su significado. A continuación escribe dichas expresiones en las oracionessiguientes.1. Casus belli a) Caso <strong>de</strong> guerra, motivo <strong>de</strong> conflicto2. Ave Caesar morituri te salutant b) En sentido amplio3. Ante meridiem c) En el sitio4. Post meridiem d) Si quieres la paz, prepara la guerra5. Motu proprio e) Compárese6. Sine die f) Ningún día sin una línea7. In situ e) He perdido el día8. Diem perdidi f) Después <strong>de</strong>l mediodía<strong>9.</strong> Res nullius g) ¡Ave, César los que van a morir te saludan!10. Confer, cfr. h) Antes <strong>de</strong>l mediodía11. Fac simile i) In<strong>de</strong>finidamente, sin fecha fija12. Nulla dies sine linea j) Haz semejante, facsímil, fax13. Si vis pacem para bellum k) Por propio impulso, espontáneamente14. Sine nobilitate (S. nob.> snob) l) Cosa <strong>de</strong> nadie15. Sensu lato m) Sin nobleza, nuevo rico1. <strong>El</strong> fue el ataque a la ciudad <strong>de</strong> Sagunto. Eso <strong>de</strong>terminó su participación en la guerra.2. Debes enten<strong>de</strong>r sus palabras y no al pie <strong>de</strong> la letra.3. Hay que comprobar los datos meteorológicos allí mismo .4. <strong>El</strong> tren sale a las 12 , por la mañana, no a las 12 .5. Los gladiadores al salir a la arena saludaban a César diciendo .6. La reunión se aplazó porque no se fijó fecha.7. Es frecuente encontrar que quiere <strong>de</strong>cir que lo compares con otro apartado <strong>de</strong>l tema.8. Según Suetonio, el emperador Tito un día que no había conseguido ningún beneficio dijo .<strong>9.</strong> Para tener inspiración lo más conveniente para un escritor es el trabajo diario, ya sabes, .10. Me lo propuso , sin <strong>de</strong>cirle nosotros nada.11. Tiene un comportamiento <strong>de</strong> nuevo rico, ¡parece un snob!12. Es difícil mantener el or<strong>de</strong>n en ese sitio, pues nadie se responsabiliza .13. Es una edición <strong>de</strong>l manuscrito <strong>de</strong>l siglo XIII.14. En materia militar, la política es aumentar consi<strong>de</strong>rablemente la fuerza <strong>de</strong>l ejército, piensan que . LATÍN 1.° BACHILLERATO MATERIAL FOTOCOPIABLE © SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. 149


2Resuelve este crucigrama <strong>de</strong> las expresiones latinas <strong>de</strong>l libro.1 2 345678910Horizontales3. Fíjate bien (2 palabras)4. Cuidado con el perro (2 palabras)6. En medio <strong>de</strong>l asunto (3 palabras)8. <strong>El</strong> senado y el pueblo romano (siglas)<strong>9.</strong> Reza y trabaja (3 palabras)10. En sentido estricto (2 palabras)Verticales1. Ve atrás (2 palabras)2. Militarmente, bajo el po<strong>de</strong>r militar (2 palabras)5. Apresúrate <strong>de</strong>spacio (2 palabras)7. Disfruta el <strong>presente</strong> (2 palabras)150 LATÍN 1.° BACHILLERATO MATERIAL FOTOCOPIABLE © SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L.


9FICHA 7CULTO A LOS ANTEPASADOSAMPLIACIÓNNOMBRE: CURSO: FECHA:1Conoce algo más sobre las creencias <strong>de</strong> los antiguos romanos.Entre los romanos, existía la costumbre <strong>de</strong> exhibir en losactos fúnebres los retratos <strong>de</strong> todos los antepasados y<strong>de</strong>udos <strong>de</strong>l difunto. Des<strong>de</strong> tiempos <strong>de</strong> la República lospatricios romanos (solo a ellos les estaba permitido) solíanhacer unas mascarillas <strong>de</strong> cera <strong>de</strong> los parientes difuntospara honrarles recordando los méritos <strong>de</strong> su carrerapolítica y militar así como para hacer honor <strong>de</strong> las virtu<strong>de</strong>s<strong>de</strong>l fallecido. En principio solo se hacía la mascarilla<strong>de</strong>l varón, generalmente el cabeza <strong>de</strong> familia.A partir <strong>de</strong> las mascarillas se reproducían, positivándolasen cera, arcilla pintada e incluso <strong>de</strong> bronce, las efigies<strong>de</strong> los antepasados (imagenes maiorum), que se conservabanen armarios situados en el atrio <strong>de</strong> la casa y sellevaban en procesión en las ceremonias funerarias.Tácito, al narrar los funerales <strong>de</strong> Junia, viuda <strong>de</strong> Casio yhermana <strong>de</strong> Bruto (los cabecillas <strong>de</strong> la conspiración queacabó con Julio César), dice que <strong>de</strong>lante <strong>de</strong> la urna, segúnera norma en los funerales romanos, llevaban procesionalmentelos retratos <strong>de</strong> sus antepasados, y que losque más lucían eran los <strong>de</strong> Casio y Bruto, que faltabanpero que la imaginación creía ver en el fúnebre cortejo.[76] Et Iunia sexagesimo quarto post Philippensem aciem annosupremum diem explevit, Catone avunculo genita, C.Cassii uxor, M. Bruti soror, testamentum eius multo apudvulgum rumore fuit, quia in magnis opibus cum ferme cunctosproceres cum honore nominavisset Caesarem omisit.Quod civiliter acceptum neque prohibuit quo minus laudationepro rostris ceterisque sollemnibus funus cohonestaretur.Viginti clarissimarum familiarum imagines antelatae sunt,Manlii, Quinctii aliaque eius<strong>de</strong>m nobilitatis nomina. Sed praefulgebantCassius atque Brutus eo ipso quod effigies eorumnon visebantur.TÁCITO ANNALES III, 76<strong>El</strong> poeta José María <strong>de</strong> Heredia hizo la traducción <strong>de</strong>l Tiberio<strong>de</strong> André Chénier (1764-1811) que en el Acto I,esc. I, refiriéndose al episodio relatado por Tácito escribe:Delante <strong>de</strong> la urna fúnebre llevaban a sus antepasados:entre todos los héroes, que, <strong>presente</strong>s a nuestros ojos,provocaban el dolor y el reconocimiento,Bruto y Casio brillaban por su ausencia.Se puso <strong>de</strong> moda la expresión brillar por su ausenciaque todo el mundo usa hoy, a veces con mala intención,para resaltar la falta <strong>de</strong> algo o alguien en <strong>de</strong>terminadacircunstancia.Brillar por su ausenciaEstatua querepresenta a unpatricio llevandoen procesión lasimágenes <strong>de</strong> susfamiliares. Togado<strong>de</strong> Barberini, siglo Ia.C. Palacio <strong>de</strong> losConservadores,Museos Capitolinos,Roma.Tener/darse muchos humos<strong>Las</strong> efigies <strong>de</strong> los antepasados quedaban en los atrios <strong>de</strong>las casas patricias, junto a los altares <strong>de</strong> los Lares y Manesen los que se encendía el fuego sagrado y se quemabaincienso. Con el paso <strong>de</strong> tiempo los bustos se ibanennegreciendo por el humo y por estar a la intemperie.Cuanto más oscura estaba la efigie se manifestaba unorigen más antiguo <strong>de</strong> la familia, un mayor po<strong>de</strong>río familiary un tono aristocrático <strong>de</strong>l que se alar<strong>de</strong>aba. Covarrubiasen su Tesoro <strong>de</strong> la Lengua Castellana escribe:«Tener muchos humos: tener gran presunción y altiveza.Los retratos e imágenes <strong>de</strong> sus mayores, que teníanlos romanos en los atrios, como <strong>de</strong>zir agora en la sala <strong>de</strong>los linajes, les davan por epícteto humosas, o por estavanidad o presunción o porque estavan <strong>de</strong>l tiempo ennegridasy llenas <strong>de</strong> humos. A lo qual parece aludir Juvenal,quando dice: Fumosos equitum cum dictator e magistros». LATÍN 1.° BACHILLERATO MATERIAL FOTOCOPIABLE © SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. 151


9FICHA 8LA VÍA APIAAMPLIACIÓNNOMBRE: CURSO: FECHA:Vía Apia, hogar <strong>de</strong> los muertos 1La Vía Apia, que conducía directamente a Roma, fuedurante siglos uno <strong>de</strong> sus caminos más emblemáticos.Constituyó también, curiosamente, la última morada <strong>de</strong>los antiguos romanos, ya que, si bien todos los caminosllevaban a Roma, muchos <strong>de</strong> los caminos <strong>de</strong> la vida conducíana la Vía Apia <strong>de</strong>spués <strong>de</strong>l fallecimiento. Queremosrecordar aquí cuáles eran los aspectos más llamativos<strong>de</strong> la Vía Apia como cementerio, y para ello loharemos centrándonos en dos <strong>de</strong> las novelas <strong>de</strong> StevenSaylor 2 un autor <strong>de</strong> novela policíaca <strong>de</strong> temática romanaclásica que recrea con pinceladas literarias la doble naturaleza<strong>de</strong> esta importante vía.Vía Apia, Roma.<strong>Las</strong> necrópolisY es que en la antigua Roma, si bien había existido unanecrópolis, generalmente los cuerpos acababan reposandoen los panteones que bor<strong>de</strong>aban durante buenaparte <strong>de</strong> su extensión la Vía Apia. Los ricos elevabansus construcciones con las que difícilmente podían rivalizarlos hombres <strong>de</strong> recursos mo<strong>de</strong>stos, y hasta pobres,que terminaban en las fosas comunes o en columbarios.En La casa <strong>de</strong> las vestales, <strong>de</strong> Saylor, el autor nos presentauna vívida <strong>de</strong>scripción <strong>de</strong> la necrópolis <strong>de</strong> la PuertaEsquilina:«Por la Puerta Esquilina se pasa <strong>de</strong> la ciudad <strong>de</strong> los vivos ala ciudad <strong>de</strong> los muertos. A la izquierda <strong>de</strong>l camino está lanecrópolis pública <strong>de</strong> Roma, don<strong>de</strong> se amontonan casijuntas las tumbas <strong>de</strong> los esclavos y las mo<strong>de</strong>stas sepulturas<strong>de</strong> los romanos pobres. Hace mucho, cuando Roma era joven,se <strong>de</strong>scubrieron pozos <strong>de</strong> cal cerca <strong>de</strong> allí. Así como laciudad <strong>de</strong> los vivos se arracimaba alre<strong>de</strong>dor <strong>de</strong>l río, <strong>de</strong>l foroy <strong>de</strong> los mercados, la ciudad <strong>de</strong> los muertos se extendíaalre<strong>de</strong>dor <strong>de</strong> los pozos <strong>de</strong> cal, los crematorios y los templosen los que se purifican cadáveres.A la <strong>de</strong>recha <strong>de</strong>l camino están los pozos negros en losque los habitantes <strong>de</strong> la Subura y barrios colindantesarrojan sus basuras. Toda clase <strong>de</strong> <strong>de</strong>sechos se amontonanen los fosos <strong>de</strong> arena, vajilla y muebles rotos, restospodridos <strong>de</strong> comida, prendas <strong>de</strong>sechadas, sucias y rasgadasque ni siquiera un mendigo querría usar. Aquí yallá, los guardianes encendían pequeñas hogueras paraquemar los <strong>de</strong>sechos, luego echaban arena sobre los rescoldoscon un rastrillo.»<strong>El</strong> ambiente <strong>de</strong>solador <strong>de</strong> la necrópolis es bastante realista.Allí eran enterrados los esclavos y los romanos pobres.Debe recordarse aquí que había dos clases <strong>de</strong> lugares paraenterramiento: públicos y privados, pero ambos fuera <strong>de</strong>las murallas <strong>de</strong> Roma, ya que salvo las vestales y los emperadores,nadie podía ser enterrado intramuros so pena<strong>de</strong> algún castigo. Los lugares públicos eran en este tiempo<strong>de</strong> dos clases: para hombres ilustres, quienes eran enterradosen el Campo <strong>de</strong> Marte, y para ciudadanos pobres, enterradosmás allá <strong>de</strong> la Puerta Esquilina, como dice Saylor,es <strong>de</strong>cir, en el Campo Esquilino don<strong>de</strong> estaba la necrópolisque <strong>de</strong>scribe el autor americano como un lugar caóticoy atroz don<strong>de</strong> los cuerpos eran <strong>de</strong>positados en pozos o pequeñascavernas llamados puticuli, como los <strong>de</strong>finió Varrónen De lingua latina 3 . Como es lógico pensar, este lugaren el Campo Esquilino llegó a convertirse en un lugarinfecto que posteriormente fue comprado por el célebrefilántropo Mecenas y convertido en unos esplendorososjardines entre los que construyó una magnífica mansión.1Artículo extraído <strong>de</strong> La vía Apia hogar <strong>de</strong> los muertos <strong>de</strong> Ricardo Vigueras Fernán<strong>de</strong>z en http://www.revista.unam.mx/vol.7/num8/art64/int64.htm.2Steven Saylor (1956) es, a nuestro enten<strong>de</strong>r, el autor más <strong>de</strong>stacado <strong>de</strong> la novela policíaca <strong>de</strong> temática romana clásica.Su serie <strong>de</strong> Gordiano el Sabueso, Roma sub Rosa, es un fresco histórico inteligentemente concebido y <strong>de</strong>sarrollado sobre el fin <strong>de</strong> la antiguaRepública <strong>de</strong> Roma. Nos centraremos en dos <strong>de</strong> sus obras más <strong>de</strong>stacadas: Un asesinato en la Vía Apia (1996) y Rubicón (1999), conuna breve mención al volumen <strong>de</strong> cuentos La casa <strong>de</strong> las vestales.3Varrón, De lingua latina V, IV, 25: «Eran llamados puticuli por los pozos [putei] que había fuera <strong>de</strong> la ciudad, pues allí los hombres eransumergidos en pozos; y también, como escribe <strong>El</strong>io, puticulae, pues en ellos se corrompían [putescebant] los cadáveres arrojados» (Extraoppida a puteis puticuli, quod ibi in puteis obruebantur homines, nisi potius, ut Aelius scribit, puticulae, quod putescebant ibi cadavera proiecta).152 LATÍN 1.° BACHILLERATO MATERIAL FOTOCOPIABLE © SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L.


Pero la más importante sucesión <strong>de</strong> tumbas privadas,cuya construcción no se hallaba al alcance <strong>de</strong> cualquierciudadano, era la Vía Apia. Saylor nos ofrece una <strong>de</strong>scripción<strong>de</strong> la misma y <strong>de</strong> sus callados habitantes en lanovela <strong>de</strong>dicada al asesinato <strong>de</strong> Publio Clodio, Asesinatoen la Vía Apia:«Alineados a lo largo <strong>de</strong> la carretera, como siempre enlas principales vías públicas en las afueras <strong>de</strong> la ciudad,se sucedían tumbas y sepulcros gran<strong>de</strong>s y pequeños.[…] Retorcidos cenotafios con inscripciones <strong>de</strong>sgastadaspor el paso <strong>de</strong>l tiempo se erguían junto a retratos <strong>de</strong>familias recién esculpidas en mármol y piedra caliza.Entre las tumbas más distinguidas se hallaban las <strong>de</strong> losEscipiones, la familia cuya gloria había dominado Romaen la época anterior al nacimiento <strong>de</strong> mi padre. ConquistaronCartago y comenzaron a consolidar el Imperio;ahora eran polvo.»Como es natural, no todas las tumbas <strong>de</strong> la Vía Apia eranigual <strong>de</strong> esplendorosas, sino que las había <strong>de</strong> todas clases.Friedlaen<strong>de</strong>r nos cuenta que las había <strong>de</strong>s<strong>de</strong> familiares,<strong>de</strong> cien pies cuadrados, hasta individuales <strong>de</strong> pocomás <strong>de</strong> diez pies a cada lado 4 , y no olvi<strong>de</strong>mos al fastuosoliberto Trimalción, que en Satiricón LXXII afirma que ensu sepulcro habrá viñedos, árboles frutales y una casetapara el guarda; abarcará veinte mil pies cuadrados y asignarácien mil sestercios para comprar el terreno.A este respecto, la <strong>de</strong>scripción que nos proporciona Sayloren Rubicón <strong>de</strong> la tumba <strong>de</strong>l padre <strong>de</strong> Pompeyo es la<strong>de</strong> una obra adinerada:«Pasamos el panteón <strong>de</strong> la familia Pompeya. La tumba <strong>de</strong>lpadre <strong>de</strong> Pompeyo era estri<strong>de</strong>nte y recargada. Todos losdioses <strong>de</strong>l Olimpo se amontonaban en el frontón, como sicompitieran por semejante honor, pintados en colores naturalesy ro<strong>de</strong>ados por un bor<strong>de</strong> dorado que lanzaba tenues<strong>de</strong>stellos rojos bajo los rayos <strong>de</strong>l sol naciente. Latumba parecía pintada y restaurada recientemente, aunque<strong>de</strong>satendida en los últimos tiempos; las malas hierbashabían crecido por todas partes <strong>de</strong>s<strong>de</strong> que Pompeyo y sufamilia habían huido hacia el sur.»Descripción <strong>de</strong> la Vía ApiaFriedlaen<strong>de</strong>r menciona que las más antiguas, con inscripcionesgastadas por el tiempo, se alternan junto a losretratos <strong>de</strong> las familias recién esculpidos, ya que la tradición<strong>de</strong> ubicar las tumbas junto a las carreteras era antigua,y que se mantuvo durante numerosos años hasta elfin <strong>de</strong>l Imperio. Lamentablemente, <strong>de</strong> estos fantásticosmonumentos hoy no queda vestigio que, en su gran mayoría,no sea más que ruinas. Los autores tampoco <strong>de</strong>stacanel aspecto <strong>de</strong> las inscripciones funerarias, y en estaspáginas Saylor solo se limita a <strong>de</strong>cir que eran tanantiguas que estaban borradas por el tiempo, aunque enRubicón (p. 136) transcribirá la <strong>de</strong> Numerio Pompeyo,que no se ajusta <strong>de</strong>masiado a los testimonios recabadospor nosotros, quizá porque es más original:Numerio Pompeyo,regalo <strong>de</strong> los dioses,quienes celosamente lo reclamaron,<strong>de</strong>spués <strong>de</strong> veintitrés años,entre los vivos.Generalmente, las inscripciones funerarias o epitafioscomenzaban con las letras D.M.S (Dis Manibus Sacrum),o simplemente D.M. seguido <strong>de</strong>l nombre <strong>de</strong>l finadoy su edad, y a continuación el nombre <strong>de</strong> aquelque había levantado el monumento o pagado la urna 5 .Saylor habla <strong>de</strong> tumbas y sepulcros gran<strong>de</strong>s y pequeños,y es que <strong>de</strong>bemos también distinguir entre monumentum,o sepulcro erigido en memoria <strong>de</strong>l muerto que albergabaen su interior la urna con las cenizas, y conditoria,tumbas bajo tierra don<strong>de</strong> reposaba el cuerpo entero,y no una urna con sus cenizas 6 .A<strong>de</strong>más hay que mencionar los famosos columbarios osepulcra familiaria, que eran construcciones privadas paraellos y sus familias. Tomaban su nombre <strong>de</strong> la disposición<strong>de</strong> nichos unos sobre otros, a la manera <strong>de</strong> los nidos<strong>de</strong> las palomas, y don<strong>de</strong> eran <strong>de</strong>positadas las urnasfunerarias <strong>de</strong> los fallecidos <strong>de</strong> una familia. Uno <strong>de</strong> losmás perfectos todavía pue<strong>de</strong> verse en la villa Rufini, dosmillas más allá <strong>de</strong> la Porta Pia 7 .4Ludwig Friedlaen<strong>de</strong>r, La sociedad romana. FCE. México, 1947, pp. 858-85<strong>9.</strong>5 William Smith, A Dictionary of Greek and Roman Antiquities. London, 1875, s.v. Funus.6Smith, ibí<strong>de</strong>m.7Smith, ibí<strong>de</strong>m. <strong>El</strong> autor reproduce en el apartado correspondiente un dibujo <strong>de</strong> estos columbarios <strong>de</strong> la Villa Rufina, en Roma. LATÍN 1.° BACHILLERATO MATERIAL FOTOCOPIABLE © SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. 153

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!