12.07.2015 Views

¿Necesita traducción al euskera? Una guía orientativa - IVAP

¿Necesita traducción al euskera? Una guía orientativa - IVAP

¿Necesita traducción al euskera? Una guía orientativa - IVAP

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

Presentación¿Necesita La c<strong>al</strong>idad traducción del origin<strong>al</strong><strong>euskera</strong>?¿Está bien redactado el texto?<strong>Una</strong> guía <strong>orientativa</strong>¿Se entiende bien? ¿Es coherente y correcto?La demanda de traducciones de todo tipo de textos es cada vez mayor,tanto en el País Vasco, debido a la continua expansión del uso del<strong>euskera</strong>, como en el ámbito internacion<strong>al</strong>, debido a la glob<strong>al</strong>ización dela economía y a la creciente interrelación entre hablantes de diferenteslenguas.PEn este contexto de multilingüismo, se hace cada vez más necesari<strong>al</strong>a traducción de c<strong>al</strong>idad, ya que una comunicación fiable es condiciónindispensable tanto en las relaciones interperson<strong>al</strong>es como para el correctofuncionamiento de instituciones, empresas y colectivos soci<strong>al</strong>esen gener<strong>al</strong>.Y si todo ello es cierto en el caso de las relaciones internacion<strong>al</strong>es, nolo es menos en el caso del <strong>euskera</strong>, debido <strong>al</strong> proceso de norm<strong>al</strong>izaciónlingüística en el que nos h<strong>al</strong>lamos inmersos.Traducir no es fácil. A menudo se piensa que es suficiente contarcon los servicios de <strong>al</strong>guien que tenga el título de aptitud lingüística(EGA en el caso del <strong>euskera</strong>), o con buenos conocimientos de <strong>al</strong>gúnidioma extranjero para re<strong>al</strong>izar traducciones, pero eso no es así. No estan sencillo.PEl oficio de traductor requiere, como toda profesión, formación yaños de experiencia. Se podría decir incluso que ni siquiera el oficio y laexperiencia bastan para garantizar que el resultado vaya a ser siempresatisfactorio.En este mundo en el que la tecnología y el conocimiento avanzan aritmo vertiginoso es ya casi imposible encontrar profesion<strong>al</strong>es de la traducciónque sean capaces de traducir con garantía todo tipo de textosespeci<strong>al</strong>izados: jurídicos, científicos, técnicos, filosóficos, informáticos,matemáticos, etc.En esta guía se ofrecen una serie de consejos para sacar el máximoprovecho <strong>al</strong> trabajo de traducción, para evitar posibles problemas, deforma que el resultado fin<strong>al</strong> sea satisfactorio para todas las partes implicadas.Gracias por su colaboración.4


La Plazos c<strong>al</strong>idad adecuados del origin<strong>al</strong>¿Cuánto ¿Está bien tiempo redactado se ha el tomado texto? para ¿Resulta redactar comprensible? el origin<strong>al</strong>?¿Ha previsto ¿Es un tiempo coherente re<strong>al</strong>ista y correcto? para la traducción?A menudo los traductores nos encontramos con textos que contienennumerosas erratas o incongruencias. El traductor puede llegar a deducirciertas cosas, pero no sin riesgo de equivocarse. Por tanto, es recomendableque se revise bien el origin<strong>al</strong>, de forma que se eliminen lasambigüedades y se corrijan sus errores.Ejemplo: “Los costos de la campana fueron muy superioresa los del año pasado”. Cu<strong>al</strong>quier traductor podría percatarsede que t<strong>al</strong> vez quiera decir “campaña”, pero es posible que nopueda o no se atreva a cuestionar el origin<strong>al</strong>, con lo cu<strong>al</strong>, elresultado puede ser desastroso.Plazos adecuados¿Cuánto tiempo se ha tomado para redactar el origin<strong>al</strong>?¿Ha previsto un tiempo re<strong>al</strong>ista para la traducción?Es muy frecuente que quienes redactan los textos establezcan un plazodilatado en el tiempo para su redacción, pero no prevean un tiemporazonable para la traducción. Resultan por desgracia habitu<strong>al</strong>es los encargosde un día para otro, o que se prevea el plazo de una semanapara traducir textos que han tardado meses o años en ser redactados.Para obtener una buena traducción, es esenci<strong>al</strong> prever un plazo proporcionadoa la extensión y complejidad del texto.Cuando la traducción deba hacerseimperiosamente en un tiemporécord, conviene avisar <strong>al</strong> traductorde antemano, para hacer planesconjuntos, y no llamar el mismodía en que se termine la redaccióny pedir la traducción en un plazoimposible.Ejemplo: Si hemos necesitadocuatro semanas para redactar el textoorigin<strong>al</strong>, no es razonable pretenderque se traduzca en una semana.5


<strong>Una</strong> información de oro¿Para quién y para qué? ¿Quién va a ser el destinatario de latraducción y cuál será su uso?Es muy importante saber qué uso tendrá el texto traducido. No es lomismo traducir unas instrucciones de utilización de una máquina, unacta, una inscripción a grabar en un edificio público, un libro de texto,un discurso político, un letrero, una página web o una enciclopedia, porponer <strong>al</strong>gunos ejemplos. Tampoco es igu<strong>al</strong> que la traducción sea para“saber lo que pone ahí” o para ser publicada en un libro o revista.PEs fundament<strong>al</strong> saber todo ello, ya que nos ayuda a re<strong>al</strong>izar mejor eltrabajo desde muchos puntos de vista, como por ejemplo:- Elección del estilo: form<strong>al</strong>, inform<strong>al</strong>, con o sin loc<strong>al</strong>ismos, etc.- Elección del vocabulario: técnico, gener<strong>al</strong>, adaptado a un colectivoen particular.- Elección de p<strong>al</strong>abras de di<strong>al</strong>ectos concretos: vizcaíno, guipuzcoano,labortano...- Distribución del texto: un cartel, un formulario, una guía turística,un mapa de situación, un libro ilustrado...Es decir, conviene ofrecer <strong>al</strong> traductor toda la información posible sobreel contexto de la traducción, para ajustar el texto fin<strong>al</strong> a su utilización.Ejemplo: “Esta traducción espara las jornadas sobre inteligenciaemocion<strong>al</strong> que se van acelebrar el mes que viene. Lostítulos de las ponencias estánya traducidos y los podéis veren nuestra página web.”...los títulos estánya traducidosy los podéisver en nuestrapágina web.6


Traducción automática ymemorias de traducciónTraducción automáticaCada vez se utilizan con más frecuencia programas de traducciónautomática, sobre todo en Internet. Cuando los idiomas tienen gransemejanza sintáctica y léxica (francés-cat<strong>al</strong>án-g<strong>al</strong>lego-castellano, porejemplo) pueden ser útiles para ahorrar trabajo, pero por lo gener<strong>al</strong> lasmáquinas no son capaces de traducir con tot<strong>al</strong> fiabilidad.Pese a que existen interesantes iniciativas en el ámbito de la traducciónautomática <strong>al</strong> <strong>euskera</strong>, lo cierto es que, debido <strong>al</strong>a gran disparidad sintáctica con respecto aotros idiomas, los programasactu<strong>al</strong>mente disponiblesse h<strong>al</strong>lan en un estadode desarrollo incipiente,por lo cu<strong>al</strong> resultadesaconsejablesu utilizaciónfuera del ámbitoestrictamenteprofesion<strong>al</strong>.Ejemplo: “Lorea Mendia andereak oso hitz<strong>al</strong>di ederra eman zuen”“La señora Flor Monte dio charla muy bonita”PMemorias de traducciónSi el texto a traducir es en parte similar a otro traducidoanteriormente, es conveniente proveer <strong>al</strong>a persona que lo va a traducir de los textos yatraducidos y sus correspondientes origin<strong>al</strong>es. Si lapersona que lo va a traducir dispone de una herramientade memoria de traducción, puede aprovecharel trabajo ya re<strong>al</strong>izado con anterioridad. En elpeor de los casos, la traducción anterior le serviráde referencia. En cu<strong>al</strong>quier caso, se ganará siempreen coherencia y en plazos de entrega.7


¿Cómo encargar correctamenteuna traducción?Interlocución¿Quién puede responder a las dudas y preguntas del traductor o delresponsable del proyecto?PEs importante identificar a la persona que pueda resolver las dudas respecto<strong>al</strong> origin<strong>al</strong> y facilitar su e-mail o teléfono, de forma que puedadarse una comunicación fluida entre ambas partes.CoordinaciónEs muy poco recomendable fragmentar el trabajo entre traductores oempresas que no tengan conexión entre sí.Si resulta inevitable fraccionar el trabajo entre varios proveedores detraducciones, debemos asegurarnos de que haya relación entre ellos,de forma que puedan garantizar un mínimo de coherencia en sus trabajos.En cu<strong>al</strong>quier caso, ello conllevará siempre una demora en el plazode entrega.PTrabajos de edición: ¿Se va a maquetar? ¿Va a ser unlibro, un folleto, un cartel, una página web?No basta con re<strong>al</strong>izar una buena traducción. A menudo los textos sufrencambios en el proceso de edición (maquetación, volcado de textos,correcciones, cambios de última hora…). Es por ello que conviene informar<strong>al</strong> traductor de las posibles modificaciones que puedan sufrir lostextos, y revisar todo el proceso de edición hasta el fin<strong>al</strong>, para asegurarun resultado óptimo.PEn el caso del <strong>euskera</strong>, hay que prestar especi<strong>al</strong> atención a la particiónde p<strong>al</strong>abras en fin de línea, ya que la mayoría de los programas de maquetaciónno están diseñados para partir correctamente los digramasespecíficos del <strong>euskera</strong> que son inseparables: “tz”, “tx”, “ts” y “tt”.Sería como partir “ch” en castellano.8


¿Cómo encargar correctamenteuna traducción?Presión sistemática, plazos irre<strong>al</strong>es: ¿va a pedir plazosimposibles?A menudo ocurre que se pretende obtener la traducción “para ayer”.No es bueno ni para la c<strong>al</strong>idad del trabajo, ni para la relación clienteproveedor.Conviene ser re<strong>al</strong>ista y negociar plazos con quien vaya atraducir el texto.Hay ocasiones en las que se pretende ganar tiempo a costa de la traducción:traducciones re<strong>al</strong>izadas en plazos apremiantes, son a veces reenviadascon cambios <strong>al</strong> traductor semanas más tarde... Al solicitar unatraducción, v<strong>al</strong>e más la pena ajustar los plazos a las necesidades re<strong>al</strong>es.Versiones provision<strong>al</strong>es, peligros definitivos“Vosotros empezad a traducir, para ir ganando tiempo”... y <strong>al</strong> fin<strong>al</strong>todos perdemos tiempo y, lo que es peor, los nervios. En efecto, origin<strong>al</strong>essujetos a continuos cambios, o entregados en múltiples fragmentossucesivos, suponen un enorme trabajo suplementario para el traductor,que por lo gener<strong>al</strong> se verá imposibilitado de garantizar una c<strong>al</strong>idad óptimaen su trabajo.Si de verdad queremos asegurarnos una traducción de c<strong>al</strong>idad, es preferibleaguardar a disponer del origin<strong>al</strong> definitivo y completo antes deencargar su traducción.<strong>Una</strong> imagen v<strong>al</strong>e más que mil p<strong>al</strong>abrasImaginemos que tenemos que traducir la descripción de un retablo deuna iglesia, de un paisaje, o el manu<strong>al</strong> de instrucciones de una sofisticadamáquina.Son trabajos que se pueden ver simplificados si el traductor recibe, juntocon el texto, una imagen del retablo, del paisaje o de la máquina encuestión. Se facilita la labor del traductor, y se asegura así un resultadofin<strong>al</strong> más fiable y apropiado.9


¿Cómo encargar correctamenteuna traducción?El formato siempre importaLa manera ide<strong>al</strong> de hacer llegar <strong>al</strong> traductor los documentos es enviar, porcorreo electrónico, ficheros escritos en ordenador, mediante programasde tratamiento de textos, como Word, Writer (OpenOffice) o similares.Otro tipo de formatos electrónicos (PDF, presentaciones de PowerPoint,hojas de cálculo, documentos escaneados…) permiten también escribiro mostrar textos, pero por lo gener<strong>al</strong> suponen complicaciones añadidaspara la labor del traductor.PLa ausencia de un fichero electrónico, es decir, entregar el texto a traducirsolo en papel, impide <strong>al</strong> traductor utilizar cu<strong>al</strong>quier sistema de ayudaa la traducción (por ejemplo, herramientas de memoria de traducción).Ello hará que el plazo se <strong>al</strong>argue y la c<strong>al</strong>idad fin<strong>al</strong> se resienta.Elección de traductor: lo barato puede s<strong>al</strong>ir caro“Esto nos lo puede traducir una amiga (sobrina, primo...) que tiene elEGA (Certificado de Aptitud de Euskera)”, “conozco a un chico eusk<strong>al</strong>dunde toda la vida”, “esta traducción nos la hizo un profesor de launiversidad”, “nuestra revista la traduce una chica licenciada en FilologíaVasca”...PSon argumentos habitu<strong>al</strong>es, que tratan de justificar la elección de untraductor fiable. Pero no nos engañemos: tener un título, ser profesor olicenciado no son en absoluto garantía para ser un buen traductor.PPuede que, a veces, la traducción re<strong>al</strong>izada por un amateur resulteaceptable, pero por lo gener<strong>al</strong> no ocurre así.10


¿Cómo encargar correctamenteuna traducción?La mejor elección es siempre la de una traductora o traductor profesion<strong>al</strong>,que cumpla con los requisitos leg<strong>al</strong>es para el ejercicio de su profesión,y nos asegure los estándares de c<strong>al</strong>idad exigibles.¿Cuánto me costará la traducción?En la actu<strong>al</strong>idad el sistema comúnmente aceptado para v<strong>al</strong>orar y facturaruna traducción es el recuento de p<strong>al</strong>abras del documento origin<strong>al</strong>.Conociendo la tarifa por p<strong>al</strong>abra, se puede saber en un instantecuánto costará la traducción; basta disponer de un programa informáticoque le haga el recuento automáticamente, como Word, Writer,QuarkXpress, InDesign, etc.Conviene aclarar que el recuento debe hacerse sobre las p<strong>al</strong>abras deltexto origin<strong>al</strong>, lo cu<strong>al</strong> permite <strong>al</strong> traductor ofrecer un presupuesto ajustado,previo a la traducción del texto.Confíe en su traductorA menudo, ocurre que el traductor encuentra durante su trabajo problemasen el texto origin<strong>al</strong>: erratas, incongruencias, frases sin sentido,errores gramatic<strong>al</strong>es o de expresión, f<strong>al</strong>ta de información… Su trabajole obliga a “diseccionar” el texto origin<strong>al</strong> hasta t<strong>al</strong> punto que se convierteen su mejor lector.Procure proporcionar <strong>al</strong> traductor los medios y la confianza suficientes paraque pueda poner de manifiesto los problemas h<strong>al</strong>lados en el texto origin<strong>al</strong>.Seguro que tanto la traducción como el texto origin<strong>al</strong> s<strong>al</strong>drán ganando.El diccionario: amigo y enemigoHay quien recurre <strong>al</strong> diccionario para traducir una p<strong>al</strong>abra o una expresiónbreve, pensando que con ello es suficiente. “Para qué vamos aenviárselo <strong>al</strong> traductor… En el diccionario pone que en <strong>euskera</strong> se diceasí…”. El diccionario no sabe de contextos, ni de sintaxis, ni de concordancias,así que el resultado puede resultar desastroso. De nuevo,confíe en su traductor.11


P.¿Cómo encargar correctamenteuna traducción?Ejemplo: “Primera planta - Lehenlandarea (primer veget<strong>al</strong>)” “Entradasagotadas - Sarrerak nekatuta (Entradascansadas).”P¿Desdecuándo secansanlas entradas?PTraducción jurada, traducción ofici<strong>al</strong>Hay determinados textos ofici<strong>al</strong>es (expedientes académicos, partidas denacimiento, etc.) cuyo uso exige una traducción jurada. Es por ello queexiste un decreto del año 2009 que regula la habilitación como intérprete/traductorjurado de <strong>euskera</strong> y la elaboración de un registro de laspersonas habilitadas para ello.Por otro lado, el Instituto Vasco de Administración Pública (<strong>IVAP</strong>) delGobierno Vasco dispone de un servicio ofici<strong>al</strong> de traducción de <strong>euskera</strong>(IZO), que certifica la exactitud y equiv<strong>al</strong>encia jurídica de la traducción <strong>al</strong><strong>euskera</strong> y del <strong>euskera</strong> <strong>al</strong> castellano.PP12


¿Cómo encargar correctamenteuna traducción?Nombre del traductor en créditos: compromiso y garantíaEn la publicación de textos traducidos, debe constar en los créditosel nombre y referencia de los traductores. Se trata de un derecho deltraductor, y, <strong>al</strong> mismo tiempo, de un compromiso de garantía para consu trabajo. No oculte a su traductor, s<strong>al</strong>drá ganando.La relación a largo plazo: fuente de conocimiento mutuoy confianzaLa traducción es un arte que requiere oficio, pero también conocimientomutuo. Es importante conocer bien el tema que se va a tratar en lostextos, pero si además, el traductor conoce bien <strong>al</strong> cliente, sus preferencias,su forma de pensar, sus requisitos, etc., entonces habrá mayoresgarantías de que el resultado fin<strong>al</strong> sea el óptimo.Traducción de audiovisu<strong>al</strong>esLa traducción en el ámbito audiovisu<strong>al</strong> es una tarea especi<strong>al</strong>mentecompleja. Por poner un ejemplo, la traducción de los diálogos de unapelícula para su doblaje requiere de un difícil trabajo de adaptación endiferentes aspectos. Razón de más para que sea recomendable encargart<strong>al</strong>es trabajos a traductores especi<strong>al</strong>izados, de reconocida solvencia.InterpretaciónOtro tanto se puede decir de la interpretación (traducción or<strong>al</strong>). Notodo traductor puede re<strong>al</strong>izar trabajos de interpretación, sea consecutivao simultánea, con garantías. Son trabajos que requieren de destrezasespecíficas, que sólo se adquieren con formación y larga experiencia.Textos publicitariosEs común que lleguen a manos de los traductores eslóganes o mensajespublicitarios para su traducción.13


¿Cómo encargar correctamenteuna traducción?A veces, junto con comentarios del tipo “Lo podéis hacer en cinco minutos,no es más que una frase…”. La publicidad es un campo de lacomunicación muy complejo. Su traducción exige todo un trabajo deinvestigación, de pruebas, de generación y selección de propuestas. Entradentro de lo posible que, con todo, no se llegue a dar con una fraseequiv<strong>al</strong>ente adecuada, sencillamente porque resulta imposible hacer en<strong>euskera</strong> el juego de p<strong>al</strong>abras generado en la lengua origin<strong>al</strong>.PA ello se añaden con frecuencia problemas form<strong>al</strong>es, tipográficos, y depresentación bilingüe o multilingüe de los contenidos publicitarios, quecomplican aun más la tarea del traductor.En resumen, <strong>al</strong> encargar la traducción de mensajes publicitarios se debencuidar de forma especi<strong>al</strong> todas las recomendaciones sobre plazos,relación entre creadores y traductores, etc.14


En resumen¿Quiere obtener una buena traducción?1. Cuide la redacción y coherencia de su texto. Escríb<strong>al</strong>o en el ordenador,en un documento de texto (Word, por ejemplo). Revíselo ytermínelo por completo.2. Desconfíe de las traducciones automáticas obtenidas en Internet.3. Prevea un plazo razonable para la traducción, proporcionado a laextensión y complejidad del texto.4. Busque un traductor o traductora profesion<strong>al</strong>. Negocie plazos yprecios. Muestre su disposición a proporcionarle información, imágenes,referencias anteriores, etc.5. Exija capacitación y c<strong>al</strong>idad profesion<strong>al</strong>es en sus traducciones, y paguepor ellas conforme a tarifas profesion<strong>al</strong>es. Pida un presupuestoantes de acometer la traducción.6. Asegúrese de disponer de buenos traductores. Cuide su relacióncon ellos, procure no demorarse en los pagos, evite cambiar deproveedor de traducciones innecesariamente. Ganará en c<strong>al</strong>idad.7. Confíe en las sugerencias o correcciones del texto origin<strong>al</strong> re<strong>al</strong>izadaspor su traductor.8. Si va a editar o maquetar la traducción para su publicación, asegúresede respetar las normas tipográficas y lingüísticas de cadaidioma.9. No invisibilice a sus traductores: si publica una traducción, pongael nombre de los traductores en los créditos.10. Tenga especi<strong>al</strong> cuidado, en todos los aspectos, <strong>al</strong> encargar traduccionesespeci<strong>al</strong>es: audiovisu<strong>al</strong>es, interpretación, publicidad o traducciónjurada.15


Euskaratik beste hizkuntzetarakoitzulpenakHona hemen testuak euskaratik gaztelaniara edota beste hizkuntzetaraitzultzera emateko orduan kontuan hartu beharreko ohar batzuk:• Testu origin<strong>al</strong>aren argitasuna. Maiz origin<strong>al</strong> ilunak sortzen diraeuskaraz, gaztelaniaren estiloari eutsi nahian. Badirudi mendekoes<strong>al</strong>di ugari sartzeko beharra sentitzen dutela sortzaile askok.Baina <strong>al</strong>derantziz egitea komeni da: origin<strong>al</strong>a argitasunez idatzi,anbiguotasunari lekurik utzi gabe, eta zuzen, bai gramatikaren baiortografiaren <strong>al</strong>detik. Itzultzaileak maiz ikusten du zein den egilearenasmoa, baina ez da aztia, eta ezin du miraririk egin. Beraz,eskertuko dizu lana erraztea.Esan behar da, bestetik, batzuetan asmorik onenaz eta euskararen<strong>al</strong>deko militantziak bultzatuta, zenbait pertsonak erabakitzendutela origin<strong>al</strong>ak euskaraz sortzea, eta gero gaztelaniara itzultzea.Horrek, ordea, ez dio beti euskarari mesede egiten. Sortzaileakeuskaraz ondo egiten ez badu, agian hobe izango da ondo menderatzenduen hizkuntzan idaztea, eta gero euskarara txukun etaegokiro itzultzea.• Hizkuntz erregistroa. Euskaraz idazterakoan, hizkera soila erabiltzekojoera dugu, eta batzuetan, gaztelaniara itzulitako testuakestilo “pobrea” duela entzuten da. Izan ere, ohituta gaude “Estasacciones constituyen un grave delito” moduko es<strong>al</strong>diak “Ekintzahoriek delitu larriak dira” bihurtzen. Ez, ordea, “dira” adi tza“constituyen” bihurtzen. Beraz, komeni da hasieratik adosteaitzultzai learekin zein erregistro erabiliko den xede hizkuntzan, etaah<strong>al</strong> bada, ereduren bat ematea.• Estiloa. Euskaraz idaztean mendeko perpaus gutxi sartzeko joeradugu, argitasunaren mesedetan. Itzultzaileak badaki hori, bainaez du jakiten noraino lotu edo josi nahi diren es<strong>al</strong>diak gaztelaniaz.Horrenbestez, hori ere itzultzailearekin adostea komeni da.• Itzulpen automatikoak. Oraindik ez da lortu euskaraz ondo ulertzenduen makinarik. Eta are gutxiago euskaratik beste hizkuntzetaraitzultzeko gai izango denik. Erne, beraz, tresna horiek erabiltzekoasmorik b<strong>al</strong>din baduzu, arriskuz betetako bide bat hartzeabez<strong>al</strong>a baita.16


Euskaratik beste hizkuntzetarakoitzulpenak• Arrazoizko epeak. Hilabeteak eman badituzu origin<strong>al</strong>a sortzen,ezin duzu espero di-da batean itzultzerik. Lana antolatzeko orduan,beraz, kontuan hartu zenbat egun edo aste beharko direnlana taxuz egin ah<strong>al</strong> izateko.• Informazio lagungarria. Norentzat eta zertarako izango datestua? Funtsezkoa da g<strong>al</strong>dera horri erantzutea, ah<strong>al</strong>ik eta informaziogehien emanik. Horrela, itzultzaileak hobeto asmatuko dubere lana egokiro egiten. Ingelesera itzultzeko eskatzen badiozu,esaterako, ez legoke gaizki hasieratik zehaztea ingeles britainiarra<strong>al</strong>a estatubatuarra izan behar duen.• Itzulpen memoriak. Antzeko testurik lehendik itzulita b<strong>al</strong>dinbadago, edo aurrerantzean antzekoak egingo direla uste baduzu,komenigarria izan daiteke itzulpen memoriak erabiltzea. Izan ere,lana aurrezteaz gain, testuaren koherentziari eutsiko zaio horrela.• Nork argituko ditu z<strong>al</strong>antzak? Itzulpen lanean aurrera eginah<strong>al</strong>a, ohikoa da z<strong>al</strong>antzak sortzea. Horregatik, komeni da norbaitizendatzea z<strong>al</strong>antzak argitzeko eta erabakiak hartzeko. Esatebaterako, nola itzuli gaztelaniara “Iparr<strong>al</strong>de”? País Vasco Norte?Eusk<strong>al</strong>erria Continent<strong>al</strong>? “Iparr<strong>al</strong>de” soilik? Eta frantsesera? Izanere, haientzat “Pays basque” da, besterik gabe. Bai, hizkuntz z<strong>al</strong>antzazgain, maiz bestelako kontuak sartzen dira tartean, eta ezdu nahitaez itzultzaileak erabaki behar zein hitz aukeratu.• Koordinazioa. Arrazoiren batengatik (lana luzea edota epea osolaburra b<strong>al</strong>din bada, adibidez) itzultzaile bat baino gehiago aritukobada, komeni da haien arteko komunikazioa bultzatzea, azkenemaitza koherentea izan dadin.• Edizio lanak. Testuak argia ikusi aurretik maketazio edo bestelakoedizio lanak igaroko baditu, garrantzitsua da kontrol etazuzenketa lan zorrotza egitea, k<strong>al</strong>itatea azken bururaino ziurtatuah<strong>al</strong> izateko. Kontu berezia jarri beharko litzateke testu zati berriaksartzen direnean, okerrak egiteko arriskua handiagoa baitahorrelakoetan.• Zinpeko itzulpenak eta itzulpen ofizi<strong>al</strong>ak. Tarteka zinpeko itzulpenakeskatzen zaizkigu itzultzaileoi (jaiotza agiriak, eskolako agiriak17


Euskaratik beste hizkuntzetarakoitzulpenaketa abar). Hori dela-eta, 2009an zinpeko itzultzaile eta interpreteenhabilitazioari buruzko dekretu bat onartu zuen Eusko Jaurlaritzak,besteak beste profesion<strong>al</strong>ak gaitu eta haien erregistroa osatu ah<strong>al</strong>izateko.Bestetik, Eusko Jaurlaritzak Itzulpen Zerbitzu Ofizi<strong>al</strong>a du, <strong>IVAP</strong>enbarruan, euskararako itzulpenaren zehaztasuna eta b<strong>al</strong>iokidetasunaegiaztatu ah<strong>al</strong> izateko.• Kontuz behin-behineko bertsioekin. Oso arriskutsua eta astunaegiten da behin-behineko testuekin lan egitea eta gerora <strong>al</strong>daketaksartzea. Hobe da pixka bat itxaron, eta behin betiko testuakzuzenduta daudenean, orduan ematea itzultzaileari. Azken emaitzaaskoz hobea izango da horrela.• Irudiak, laguntza estimagarria. Irudiak oso lagungarriak izandaitezke itzultzeko orduan, batik bat deskribapenak egiten direnean.Eta zuzenean bid<strong>al</strong>i ezin badituzu, agian Interneteko helbiderenbat eman dezakezu, bertan aurkitu ah<strong>al</strong> izateko.• Nork itzuliko du? Hizkuntzak jakitea ez da nahikoa berme itzulpenlana taxuz egiteko. Eusk<strong>al</strong>dun gehienok elebidunak garenez,tentazio handia izaten dugu hizkuntza biak dakizkien edonoriemateko. Baina beste edozein ofiziotarako bez<strong>al</strong>a, gurerako erejakinduria, eskarmentua eta abilezia bereziak behar dira.• Nola zenbatu? Itzulpen lan bat zenbat kostatuko zaigun jakiteko,gaur egun hitzak erabiltzen dira erreferentziatzat. Baina kontuz:izan ere, euskaratik beste hizkuntza gehienetara koska handiadago. Guk ez dugu ez artikulurik, ez preposiziorik. Beraz, euskarazhitz gutxiago ateratzen dira beti. Hori kontuan hartu, eta hasierahasieratiknola kobratuko den argitzea komeni da, gerora ezustekorikez izateko.• Itzultzailearen izena kredituetan. Testua liburu, kat<strong>al</strong>ogo edo antzekoformaturen batean argitaratuko bada, itzultzailearen izenakkredituetan agertu beharko luke. Haren eskubidea izateaz gain, k<strong>al</strong>itateazaintzen laguntzeko modu bat izan daiteke, norberaren izenaagertzeak nolabaiteko erantzukizuna baitakar berarekin.18


Euskaratik beste hizkuntzetarakoitzulpenak• Epe luzeko harremanak. Lana eskatzen duenaren eta itzultzailearenartean epe luzeko harremana sortzen bada, errazagoa izangoda lanak ondo egitea, elkar ezagutzea onuragarria baita <strong>al</strong>de bientzat.• Ikus-entzunezko lanak. Ez da gauza bera liburu bateko testuaedo film bat itzultzea, azken horrek moldaketa lana eskatzen baitu.Beraz, ez da nahikoa itzultzaile aritua izatea. Horrelako lanakegiteko, hobe duzu <strong>al</strong>orrean eskarmentua duten profesion<strong>al</strong>enganajotzea.• Interpretazio lanak. Beste horrenbeste esan daiteke interpretaziolanari buruz. Idatziz ko itzulpenak egiten dituen profesion<strong>al</strong>akagian oinarri hobea izango du beste edonork baino, baina hori ezda nahikoa berme. Hobe da <strong>al</strong>orreko profesion<strong>al</strong>engana jotzea.19


Traduction du basque ou vers lebasque : quelques conseils utiles à retenir.Tout d’abord, dites-vous bien que le basque ou euskara est une langueà part entière, qui est aussi apte que les autres langues à exprimertout genre de notions, d’idées, de sentiments et de concepts, quand bienmême ceux-ci sont les plus modernes ou les plus techniques.Lorsque vous avez besoin de traduire un texte du basque en françaisou vice-versa, il est recommandé de tenir compte de certains conseils,énumérés ci-dessous, afin d’obtenir les résultats souhaités :• La qu<strong>al</strong>ité de l’origin<strong>al</strong>. Il arrive souvent que les textes que l’onsoumet aux traducteurs contiennent des fautes ou des incohérencesque le traducteur n’est pas censé corriger. Par conséquent, nous recommandonsde réviser attentivement l’origin<strong>al</strong> car la qu<strong>al</strong>ité de latraduction en dépend.• Des délais raisonnables. Vous ne pouvez pas prétendre qu’un textedont la rédaction a pris plusieurs semaines, soit traduit du jour aulendemain ou dans l’espace de quelques jours. Prévoyez dans votreplanning le temps nécessaire pour la traduction et évitez ainsi dessurprises du dernier moment.• Une information précieuse. La nature et le but du texte à traduire,son destinataire et le format ou le support dans lequel il sera présentésont des informations extrêmement utiles qui permettront au traducteurde choisir le style et le registre de langue les plus appropriés, dedistribuer le texte en fonction de l’espace prévu, etc. Il convient doncd’offrir au traducteur la plus ample information contextuelle possiblepour ajuster le texte fin<strong>al</strong> à l’utilisation qui lui est destinée.• Traduction automatique. S’il est vrai que les programmes de traductionautomatique peuvent être utiles lorsqu’il s’agit de languesproches au niveau syntaxique et lexic<strong>al</strong> (par exemple le français, lecat<strong>al</strong>an, le g<strong>al</strong>icien, l’espagnol), tel n’est pas le cas pour les traductionsentre des langues aussi éloignées que le français et le basque.• Mémoires de traduction. Si le texte à traduire est semblable à unautre déjà traduit, il convient de fournir au traducteur le texte traduitet l’origin<strong>al</strong> correspondant. Et si vous avez une mémoire de traductioncela est encore mieux. En effet, tous ces moyens facilitent la20


Traduction du basque ou vers lebasque : quelques conseils utiles à retenir.tâche du professionnel, ils font que le texte fin<strong>al</strong> gagne en cohérenceet le travail puisse être achevé plus vite.• Interlocuteur. Il est très important de fournir au traducteur les coordonnéesd’une personne capable de résoudre les doutes et de répondreaux questions qu’il peut éventuellement se poser sur le texteorigin<strong>al</strong>. Cela est d’autant plus important quand il s’agit d’éclaircirdes notions culturelles et contextuelles, propres à chacune des deuxlangues.• Coordination. Si, pour une question de délai ou pour toute autreraison, vous devez distribuer le travail entre deux ou plusieurs traducteurs,assurez-vous qu’ils peuvent communiquer entre eux, afin quele produit fin<strong>al</strong> ait un minimum de cohérence.• Travaux d’édition. Quelquefois il ne suffit pas de faire une bonnetraduction. Il arrive souvent que les textes soient modifiés dans leprocessus d’édition. C’est pourquoi il est toujours préférable d’informerle traducteur des possibles manipulations que le texte peut subiret de réviser tout le processus d’édition, jusqu’à la fin, afin d’obtenirun résultat optimum.• Pression systématique. Il n’est bon ni pour la qu<strong>al</strong>ité du travail nipour les rapports entre le client et le professionnel d’exiger des délaisirréels. Consultez avec le traducteur le temps qu’il lui faudra pourré<strong>al</strong>iser le travail. D’autre part, le fait de demander des délais inférieursaux nécessités réelles n’arrange personne et le résultat peuts’en ressentir.• Évitez d’envoyer des versions provisoires. Nous recommandonsd’attendre la rédaction du document définitif avant de lefaire traduire, car les changements de dernière minute sont toujourstrès ennuyeux pour le traducteur et il lui est difficile ainsi degarantir un bon résultat.• Une image vaut plus que mille paroles. Si votre texte contientune description détaillée d’un monument, d’un paysage, d’un appareilsophistiqué, etc., envoyez une photo au traducteur, il vous ensaura gré et le résultat ne sera que plus fiable.21


Traduction du basque ou vers lebasque : quelques conseils utiles à retenir.• Choix du traducteur. Le simple fait de parler deux langues ne faitpas de vous un traducteur. La traduction, comme tout autre métier,exige une formation, des connaissances et de l’expérience.• Combien cela va-t-il me coûter? Actuellement, la plupart des traducteursfont payer au mot. Aussi pouvez-vous facilement c<strong>al</strong>culerle coût de la traduction en multipliant le nombre de mots par le tarifétabli. Il faut toutefois préciser à l’avance dans laquelle des deux versionsse fera le c<strong>al</strong>cul, compte tenu du fait que le nombre de mots enbasque est toujours bien inférieur à celui de la version française.• Mentionner le nom du traducteur. Si le texte traduit va être publiédans un livre, une revue, un cat<strong>al</strong>ogue, etc. on doit toujours mentionnerle nom du ou des traducteur(s) dans la liste des personnesqui ont pris part à son élaboration. Cela fait partie des droits du traducteur,mais en outre, cela peut servir à l’encourager pour parfaireson travail.• Relations à long terme. Des relations à long terme entre traducteuret client favorisent une meilleure compréhension mutuelle, cequi forcément garantit un meilleur résultat. Par ailleurs, il arrive souventque le traducteur détecte des erreurs ou des incohérences dansl’origin<strong>al</strong> et une communication fluide entre les deux parties permetau traducteur de les sign<strong>al</strong>er plus facilement, améliorant ainsi la qu<strong>al</strong>itédes deux versions.• Traduction dans le domaine de l’audiovisuel. La traduction dansce domaine requiert, en plus d’une formation de traducteur, descompétences spécifiques en la matière. Lorsque, par exemple, ontraduit un film pour être doublé ou sous-titré, outre la traduction, ilfaut faire un travail d’adaptation à différents niveaux. De ce fait, nousvous conseillons d’avoir recours à des professionnels spéci<strong>al</strong>isé en lamatière.• Interprétation. Il en est de même pour l’interprétation, qu’elle soitconsécutive ou simultanée. L’interprète professionnel possède uneformation spéci<strong>al</strong>isée.22


Need a Basque translation?Tips to bear in mindWhen sending off a text to be translated either from Basque to Englishor vice versa, there are certain things that are <strong>al</strong>ways best taken intoconsideration, in order to ensure the best possible results. Here are sometips to bear in mind:• The qu<strong>al</strong>ity of the origin<strong>al</strong>. Translators are not miracle-workers ormind-readers. If you want a good translation, then it is <strong>al</strong>ways bestto proofread the origin<strong>al</strong> carefully before sending it off. Ambiguities,typos and improperly constructed sentences result in confusion andlower the qu<strong>al</strong>ity of the finished text. This is particularly true of Englishtexts which are themselves (sometimes very poor) translationsfrom other languages.• Reasonable deadlines. You cannot expect a text which tookmonths to draft to be translated overnight or even in a matter ofdays. Factor the translation process into your scheduling right fromthe beginning and make sure you leave enough time for it at theend. Also, try to avoid the habit of setting tight deadlines as a matterof course. Do you re<strong>al</strong>ly need the work done that quickly? Try to bereasonable whenever possible.• Contextu<strong>al</strong> information can make <strong>al</strong>l the difference. Alwaysspecify the nature and purpose of the text to be translated, who itwill be read by and in what format. This helps the translator selectthe most appropriate tone and register. Also, in the case of translationsfrom Basque to English, it is <strong>al</strong>ways a good idea to specifywhether you require British or American English.• Automatic translation. Although automatic translation programmesare sometimes useful, especi<strong>al</strong>ly in languages which sharea similar syntax and vocabulary, they are of very little help whentranslating between languages as different as English and Basque.• Translation memories. If the text to be translated is similar to onetranslated previously, then in the interests of consistency and speed,it is <strong>al</strong>ways best to provide the translator with both the previoustranslations and their corresponding origin<strong>al</strong>s. If you have a translationmemory, then better still.23


Need a Basque translation?Tips to bear in mind• Who will act as liaison? It is important to appoint someone toact as a liaison between you and the translator or project leader, inorder to enable any doubts or queries to be resolved as quickly aspossible. This is particularly important when de<strong>al</strong>ing with English-Basque/Basque-English translations, due to cultur<strong>al</strong> and contextu<strong>al</strong>differences which may require greater clarification.• Coordination. If, due to time constraints or other reasons, the workhas to be shared out between two or more translators or agencies,make sure they communicate with each other in order to guaranteeconsistency.• Editing. Sometimes a good translation is not enough. Texts are oftenmodified during subsequent editing processes, which is why it is<strong>al</strong>ways a good idea to inform the translator of any possible manipulationsand to review the whole editing process, right up to the end,in order to ensure optimum results.• Avoid sending ‘provision<strong>al</strong>’ versions. Whenever possible, <strong>al</strong>waystry to finish polishing the document before sending it off for translation.Last minute changes, apart from being extremely annoying,often result in a less-than-perfect end result.• An image is worth a thousand words. If your text contains adetailed description of an <strong>al</strong>tarpiece, for example, send a photo. Thesame goes for landscapes or complicated pieces of machinery.• Choose your translator wisely. Simply speaking two languagesdoes not make you a translator. Translation, like any other profession,requires knowledge, skill and experience.• How much will it cost? Nowadays, most translators charge perword. You can therefore c<strong>al</strong>culate how much the translation is goingto cost simply by multiplying the number of words by the establishedrate. In the case of Basque and English, however, there is usu<strong>al</strong>ly asignificant difference between the word count of the origin<strong>al</strong> andthat of the translation, since Basque has far fewer, yet much longerwords than English. To avoid problems at a later date, <strong>al</strong>ways checkwhich version will be used for c<strong>al</strong>culating the fin<strong>al</strong> cost before sendingyour text off.24


Need a Basque translation?Tips to bear in mind• A mention in the credits. If the text is going to be published in abook, magazine or cat<strong>al</strong>ogue, etc., then it is a good idea to mentionthe translator in the credits, <strong>al</strong>ong with everyone else who has collaboratedin the project. In addition to being common courtesy, thiswill <strong>al</strong>so serve as added motivation.• Long-term relationships. Establishing a long-term relationshipwith a translator enables mutu<strong>al</strong> understanding and results in bettertranslations.• Translating audiovisu<strong>al</strong> works. This field requires a specific set ofskills and abilities. When translating a film for dubbing or subtitles,the text often needs to be adapted at many different levels. As agener<strong>al</strong> rule, we recommend that you <strong>al</strong>ways contract the services ofan experienced profession<strong>al</strong>.• Interpreting. The same can be said for interpreting (both consecutiveand simultaneous).25


Argitaratzailea:Laguntzailea:HERRI ARDURALARITZARENEUSKAL ERAKUNDEA28

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!