12.07.2015 Views

JOSEP MASANA - Biblioteca Centro de Documentación - Artium

JOSEP MASANA - Biblioteca Centro de Documentación - Artium

JOSEP MASANA - Biblioteca Centro de Documentación - Artium

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

Liburutegia eta Dokumentazio Saila / Departamento <strong>de</strong> <strong>Biblioteca</strong> y Documentación<strong>JOSEP</strong> <strong>MASANA</strong>BIOGRAFÍAJosep Masana nació en 1894 en Granollers, Barcelona. En esta misma ciudadcomenzó su actividad como retratista. En 1914 abrió su primer estudio fotográfico.Unos años más tar<strong>de</strong> se instaló en Barcelona. Su estudio consiguió gran renombreentre la sociedad barcelonesa <strong>de</strong> los años veinte. Algunos <strong>de</strong> los principales artistas<strong>de</strong> teatro y varieda<strong>de</strong>s acudían al estudio <strong>de</strong> Masana para que les retratase.Vorágine, s.d.Bromuro, copia <strong>de</strong> época, 22 x 15,9 cm.Gran aficionado al cine, estaba relacionado con varias compañíascinematográficas. Instaló en su estudio la Oficina <strong>de</strong> Información Cinematográfica,<strong>de</strong> la que el propio Masana era el gerente. En 1935 fundó el cine Savoy, en el paseo<strong>de</strong> Gracia <strong>de</strong> Barcelona. El cine, con un diseño mo<strong>de</strong>rnista, simulaba unabombonera.2ARTIUM- Arte Garaiki<strong>de</strong>ko Euskal Zentro-Museoa - <strong>Centro</strong>-Museo Vasco <strong>de</strong> Arte ContemporáneoLiburutegia eta Dokumentazio Saila / Departamento <strong>de</strong> <strong>Biblioteca</strong> y DocumentaciónFrancia, 24 - 01002 Vitoria-Gasteiz. Tf.945-209000http://www.artium.org/biblioteca.html


Liburutegia eta Dokumentazio Saila / Departamento <strong>de</strong> <strong>Biblioteca</strong> y DocumentaciónTambién trabajó la fotografía publicitaria,campo en el que se confirmó como un autor <strong>de</strong>gran originalidad, dotado <strong>de</strong> gran talento para losfotomontajes. En 1932 participó junto con CatalàPic y Josep Sala en el primer Salón <strong>de</strong> la FotografíaPublicitaria, organizado por el “Publi Club” <strong>de</strong>Barcelona. Publicó sus obras en revistasespecializadas <strong>de</strong> la época, como Art <strong>de</strong> la Llum,D’ací i d’allá, o Arte fotográfico.Murió en Barcelona en 1979.Sin título, c. 1930.Fotomontaje, 29 x 17 cm.3ARTIUM- Arte Garaiki<strong>de</strong>ko Euskal Zentro-Museoa - <strong>Centro</strong>-Museo Vasco <strong>de</strong> Arte ContemporáneoLiburutegia eta Dokumentazio Saila / Departamento <strong>de</strong> <strong>Biblioteca</strong> y DocumentaciónFrancia, 24 - 01002 Vitoria-Gasteiz. Tf.945-209000http://www.artium.org/biblioteca.html


Liburutegia eta Dokumentazio Saila / Departamento <strong>de</strong> <strong>Biblioteca</strong> y DocumentaciónEXPOSICIONES (selección)2004 Huellas dalinianas, Museo Nacional <strong>Centro</strong> <strong>de</strong> Arte Reina Sofía, Madrid;<strong>Artium</strong>, <strong>Centro</strong>-Museo Vasco <strong>de</strong> Arte Contemporáneo, Vitoria-Gasteiz.2002 La fotografia al museo, Joaquim Pla Janini, Josep Masana. Museu <strong>de</strong>Mataró1994 Josep Masana, Centre d’Art Santa Mónica, Barcelona1992 Fuentes <strong>de</strong> la memoria II. Fotografía y sociedad en España 1900-1939,Museo Español <strong>de</strong> Arte Contemporáneo, Madrid1984 Massana, fotògraf. Fundació “La Caixa”, Barcelona1984 Idas y Caos, Ministerio <strong>de</strong> Cultura, Madrid4ARTIUM- Arte Garaiki<strong>de</strong>ko Euskal Zentro-Museoa - <strong>Centro</strong>-Museo Vasco <strong>de</strong> Arte ContemporáneoLiburutegia eta Dokumentazio Saila / Departamento <strong>de</strong> <strong>Biblioteca</strong> y DocumentaciónFrancia, 24 - 01002 Vitoria-Gasteiz. Tf.945-209000http://www.artium.org/biblioteca.html


Liburutegia eta Dokumentazio Saila / Departamento <strong>de</strong> <strong>Biblioteca</strong> y DocumentaciónSU OBRALa obra <strong>de</strong> Josep Masana está diferenciada en dos gran<strong>de</strong>s grupos. Por unlado están las fotografías realizadas por encargo, y por otro las realizadas comouna expresión artística.Practicó la fotografía empleando diversos enfoques. En el estudio que tuvo,primero en Granollers y luego en Barcelona, realizó retratos por encargo <strong>de</strong> lasociedad catalana. Cuando se instaló en Barcelona pronto tuvo gran renombreentre la burguesía barcelonesa. Los artistas <strong>de</strong> teatro <strong>de</strong> moda acudían a Masanapara aprovechar su capacidad creativa. Aprovechando el juego <strong>de</strong> luces y sombrasen el fondo, hacía que sus mo<strong>de</strong>los pareciesen héroes mitológicos.Maja española, s.d.Flexichrome, copia <strong>de</strong> época, 35 x 18 cm.Harlow, s.d.Bromuro, copia <strong>de</strong> época, 27.5 x 20 cm.Fue también un fotógrafo publicitario. En 1932 participó en el Primer Saló <strong>de</strong>Fotografia Publicitaria, organizado por el Publi-Club con artistas <strong>de</strong> la talla <strong>de</strong> JosepCompte, Pere Catalá Pic, o Josep Sol. Es en este campo don<strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrolla sus obrasmás mo<strong>de</strong>rnas. Masana afirmaba que el campo <strong>de</strong> la fotografía publicitaria teníaque ser una opción nada <strong>de</strong>spreciable para los fotógrafos <strong>de</strong> la época, ya quesuponía una fuente <strong>de</strong> ingresos muy importante.Entre sus obras más conocidas está la el montaje que realizó para elperfume Cocaína, en el que hizo uso <strong>de</strong> las últimas técnicas fotográficas conocidascomo reflejos, transparencias y sobreimpresiones, obteniendo un resultadoimpecable.5ARTIUM- Arte Garaiki<strong>de</strong>ko Euskal Zentro-Museoa - <strong>Centro</strong>-Museo Vasco <strong>de</strong> Arte ContemporáneoLiburutegia eta Dokumentazio Saila / Departamento <strong>de</strong> <strong>Biblioteca</strong> y DocumentaciónFrancia, 24 - 01002 Vitoria-Gasteiz. Tf.945-209000http://www.artium.org/biblioteca.html


Liburutegia eta Dokumentazio Saila / Departamento <strong>de</strong> <strong>Biblioteca</strong> y DocumentaciónSin título, c. 1927.Fotomontaje, gelatina <strong>de</strong> plata, 28.5 x 22.5 cm.Su obra comercial está marcada por su interés por el cine, ya que enmuchas ocasiones emplea la estética cinematográfica para realizar suscomposiciones. Sus fotografías tienen un carácter experimental, haciendo uso <strong>de</strong>recursos como el fotomontaje o la repetición <strong>de</strong> elementos propios <strong>de</strong> lavanguardia.La locura <strong>de</strong>l charlestón, c. 1927.Fotomontaje, gelatina <strong>de</strong> plata, 12,6 x 16,7 cm.6ARTIUM- Arte Garaiki<strong>de</strong>ko Euskal Zentro-Museoa - <strong>Centro</strong>-Museo Vasco <strong>de</strong> Arte ContemporáneoLiburutegia eta Dokumentazio Saila / Departamento <strong>de</strong> <strong>Biblioteca</strong> y DocumentaciónFrancia, 24 - 01002 Vitoria-Gasteiz. Tf.945-209000http://www.artium.org/biblioteca.html


Liburutegia eta Dokumentazio Saila / Departamento <strong>de</strong> <strong>Biblioteca</strong> y DocumentaciónExploró asimismo la fotografía artística, influenciada en cambio por lascomposiciones y la temática <strong>de</strong> la fotografía pictórica, inspirada en la mitologíaclásica o la Biblia. Fue uno <strong>de</strong> los principales representantes <strong>de</strong>l pictorialismonarrativista. Ortiz Echagüe o Pla Janini son algunos <strong>de</strong> los artistas másrepresentativos <strong>de</strong> este movimiento en España. El pictorialismo i<strong>de</strong>alizaba lostemas que trataba, y recurrió frecuentemente al <strong>de</strong>snudo femenino como alegoría<strong>de</strong> belleza, rechazando el cuerpo masculino. Josep Masana, en cambio, fue uno <strong>de</strong>los pocos autores que sí trabajó con mo<strong>de</strong>los masculinos. Así han llegado hastanosotros retratos <strong>de</strong> ambos sexos, en los que transfiguraba las poses <strong>de</strong> susmo<strong>de</strong>los para darles una imagen <strong>de</strong> héroes mitológicos.Salomé, c. 1920.Museu d’Art <strong>de</strong> Saba<strong>de</strong>ll7ARTIUM- Arte Garaiki<strong>de</strong>ko Euskal Zentro-Museoa - <strong>Centro</strong>-Museo Vasco <strong>de</strong> Arte ContemporáneoLiburutegia eta Dokumentazio Saila / Departamento <strong>de</strong> <strong>Biblioteca</strong> y DocumentaciónFrancia, 24 - 01002 Vitoria-Gasteiz. Tf.945-209000http://www.artium.org/biblioteca.html


Liburutegia eta Dokumentazio Saila / Departamento <strong>de</strong> <strong>Biblioteca</strong> y DocumentaciónOBRASSin título, c. 1927.Fotomontaje, gelatina <strong>de</strong> plata, 15,7 x 11,4 cm.8ARTIUM- Arte Garaiki<strong>de</strong>ko Euskal Zentro-Museoa - <strong>Centro</strong>-Museo Vasco <strong>de</strong> Arte ContemporáneoLiburutegia eta Dokumentazio Saila / Departamento <strong>de</strong> <strong>Biblioteca</strong> y DocumentaciónFrancia, 24 - 01002 Vitoria-Gasteiz. Tf.945-209000http://www.artium.org/biblioteca.html


Liburutegia eta Dokumentazio Saila / Departamento <strong>de</strong> <strong>Biblioteca</strong> y DocumentaciónSin título, c. 1927.Fotomontaje, gelatina <strong>de</strong> plata, 28,5 x 22,6 cm.9ARTIUM- Arte Garaiki<strong>de</strong>ko Euskal Zentro-Museoa - <strong>Centro</strong>-Museo Vasco <strong>de</strong> Arte ContemporáneoLiburutegia eta Dokumentazio Saila / Departamento <strong>de</strong> <strong>Biblioteca</strong> y DocumentaciónFrancia, 24 - 01002 Vitoria-Gasteiz. Tf.945-209000http://www.artium.org/biblioteca.html


Liburutegia eta Dokumentazio Saila / Departamento <strong>de</strong> <strong>Biblioteca</strong> y DocumentaciónSin título, 1933.Fotomontaje, gelatina <strong>de</strong> plata, 28,3 x 22,6 cm.10ARTIUM- Arte Garaiki<strong>de</strong>ko Euskal Zentro-Museoa - <strong>Centro</strong>-Museo Vasco <strong>de</strong> Arte ContemporáneoLiburutegia eta Dokumentazio Saila / Departamento <strong>de</strong> <strong>Biblioteca</strong> y DocumentaciónFrancia, 24 - 01002 Vitoria-Gasteiz. Tf.945-209000http://www.artium.org/biblioteca.html


Liburutegia eta Dokumentazio Saila / Departamento <strong>de</strong> <strong>Biblioteca</strong> y DocumentaciónSin título, c. 1930.Fotomontaje, gelatina <strong>de</strong> plata, 15,7 x 11,4 cm.11ARTIUM- Arte Garaiki<strong>de</strong>ko Euskal Zentro-Museoa - <strong>Centro</strong>-Museo Vasco <strong>de</strong> Arte ContemporáneoLiburutegia eta Dokumentazio Saila / Departamento <strong>de</strong> <strong>Biblioteca</strong> y DocumentaciónFrancia, 24 - 01002 Vitoria-Gasteiz. Tf.945-209000http://www.artium.org/biblioteca.html


Liburutegia eta Dokumentazio Saila / Departamento <strong>de</strong> <strong>Biblioteca</strong> y DocumentaciónEntre la vida y la muerte II, s.d.Bromuro, copia <strong>de</strong> época, 18 x 24 cm.12ARTIUM- Arte Garaiki<strong>de</strong>ko Euskal Zentro-Museoa - <strong>Centro</strong>-Museo Vasco <strong>de</strong> Arte ContemporáneoLiburutegia eta Dokumentazio Saila / Departamento <strong>de</strong> <strong>Biblioteca</strong> y DocumentaciónFrancia, 24 - 01002 Vitoria-Gasteiz. Tf.945-209000http://www.artium.org/biblioteca.html


Liburutegia eta Dokumentazio Saila / Departamento <strong>de</strong> <strong>Biblioteca</strong> y DocumentaciónLA FOTOGRAFÍA PUBLICITARIA EN ESPAÑALa precariedad económica y la limitación cultural e industrial en la queestaba sumergida España impidieron que la fotografía publicitaria tuviese mayor<strong>de</strong>sarrollo. A principios <strong>de</strong> siglo, los anunciantes preferían los dibujos planos parapublicitar sus productos, y en caso <strong>de</strong> utilizar la fotografía para tal fin, se trataba <strong>de</strong>ejemplos que imitaban al dibujo, sin ningún valor artístico.La llegada <strong>de</strong>l mo<strong>de</strong>rnismo supuso uncambio en esta actitud. Ya en los años 20 se pue<strong>de</strong>encontrar algún ejemplo <strong>de</strong> fotografía publicitaria.Pero la verda<strong>de</strong>ra eclosión se produjo en Cataluña,en la tercera década <strong>de</strong>l siglo, con la llegada <strong>de</strong>Josep Sala. Este fotógrafo recogió las influencias <strong>de</strong>la vanguardia y la Nueva Objetividad alemana(Neue Sachlichkeit), para realizar anuncios paramarcas muy diversas, como cosméticos, almaceneso relojes.A Josep Sala siguió Pere Català Pic, queplasmó las i<strong>de</strong>as <strong>de</strong> las vanguardias europeas comoel fotomontaje o el surrealismo, en los anunciosque realizó para marcas como Chocolate Juncosa,Cinzano o Martini.Sala, Josep. Sin título, c. 1930.Gelatina <strong>de</strong> plata, 22,5 x 16,5 cm.Pero la fotografía también se ha empleado para<strong>de</strong>fen<strong>de</strong>r i<strong>de</strong>as políticas o sociales. Durante la Guerra Civil,Pere Català Pic y Josep Sala realizaron fotografíaspropagandísticas para el Comisariado <strong>de</strong> Propaganda <strong>de</strong> laGeneralitat <strong>de</strong> Catalunya. En este sentido, tampocopo<strong>de</strong>mos olvidar la obra a base <strong>de</strong> fotomontajes <strong>de</strong> GabrielCasas pidiendo el voto para Acción Catalana RepublicanaCATALÁ PIC, Pere.Aplastemos al fascismo.La publicidad se vio afectada, al igual que todos losámbitos <strong>de</strong> la vida española, por la guerra primero, y luegopor la posguerra. La precariedad y la escasez <strong>de</strong> medios<strong>de</strong>bido al cierre <strong>de</strong> fronteras hacía que la única forma <strong>de</strong>obtener los materiales para po<strong>de</strong>r realizar fotografías fuesemediante el contrabando. El auge que se había vivido en ladécada <strong>de</strong> los 30 <strong>de</strong>cayó irremediablemente.13ARTIUM- Arte Garaiki<strong>de</strong>ko Euskal Zentro-Museoa - <strong>Centro</strong>-Museo Vasco <strong>de</strong> Arte ContemporáneoLiburutegia eta Dokumentazio Saila / Departamento <strong>de</strong> <strong>Biblioteca</strong> y DocumentaciónFrancia, 24 - 01002 Vitoria-Gasteiz. Tf.945-209000http://www.artium.org/biblioteca.html


Liburutegia eta Dokumentazio Saila / Departamento <strong>de</strong> <strong>Biblioteca</strong> y DocumentaciónAlgunos fotógrafos se vieron obligados a huir <strong>de</strong> España, otros, abocados alostracismo, como le ocurrió a Josep Sala. Catalá Pic pudo, pasados algunos años,retomar su actividad fotográfica, retratando a niños. El principal cambio <strong>de</strong> lafotografía publicitaria que <strong>de</strong>sarrolló en esta época fue el mayor empleo <strong>de</strong>l texto,en <strong>de</strong>trimento <strong>de</strong> la imagen, y el uso <strong>de</strong>l español para redactar estos textos.El fotógrafo español más <strong>de</strong>stacado <strong>de</strong> este periodo es Ramón Batlles. En1924 ganó el concurso “La Dama Catalana”, organizado por la revista D’Aci i D’Allà,lo que le dio el impulso necesario para darse a conocer y convertirse en unprestigioso retratista. Tras la Guerra Civil, su estudio se mostró próximo alrégimen, lo que le favoreció para recibir encargos. Principalmente realizó trabajospara la Agencia Oeste. Todas sus obras tenían una estructura similar: un retrato <strong>de</strong>una mujer bella, y unos tarros <strong>de</strong>l producto correspondiente en uno <strong>de</strong> los ángulos<strong>de</strong> la fotografía.En los años 50, Francesc Català i Roca, hijo<strong>de</strong> Català Pic, li<strong>de</strong>ra una campaña <strong>de</strong> resurgimiento<strong>de</strong> la fotografía publicitaria, ahora completamentein<strong>de</strong>pendizado <strong>de</strong> su padre. En los años siguientesse produce un auge económico, queinmediatamente va a repercutir en la publicidad. Aesto hay que unir los avances técnicos, quepermitirán utilizar escenarios muy diversos pararealizar los reportajes.Català Roca, Francesc.Monumento a Colón, 1950La llegada <strong>de</strong> la televisión también impulsa eldominio <strong>de</strong> la fotografía frente a la ilustración pararealizar los anuncios, ten<strong>de</strong>ncia que se hacepatente <strong>de</strong>finitivamente en la década <strong>de</strong> los 70, talvez la mejor <strong>de</strong> la historia <strong>de</strong> la publicidad enEspaña. Comienza a dársele más importancia a lacomposición y al diseño <strong>de</strong> los anuncios.El auge <strong>de</strong> la publicidad continúa en los años 80, pero esta vez másorientada hacia el audiovisual. Es ahora cuando llega el reconocimientointernacional a obras <strong>de</strong> publicistas españoles. En los últimos años, los avancestecnológicos, con la llegada <strong>de</strong> la imagen digital han supuesto una revolución en elmundo <strong>de</strong> la fotografía publicitaria.14ARTIUM- Arte Garaiki<strong>de</strong>ko Euskal Zentro-Museoa - <strong>Centro</strong>-Museo Vasco <strong>de</strong> Arte ContemporáneoLiburutegia eta Dokumentazio Saila / Departamento <strong>de</strong> <strong>Biblioteca</strong> y DocumentaciónFrancia, 24 - 01002 Vitoria-Gasteiz. Tf.945-209000http://www.artium.org/biblioteca.html


Liburutegia eta Dokumentazio Saila / Departamento <strong>de</strong> <strong>Biblioteca</strong> y Documentación…EN HUELLAS DALINIANASCocaína en flor II, s.d.Gelatinobromuro, 29,5 x 12,5 cm, Museu Nacional d’Art<strong>de</strong> Catalunya, Barcelona.15ARTIUM- Arte Garaiki<strong>de</strong>ko Euskal Zentro-Museoa - <strong>Centro</strong>-Museo Vasco <strong>de</strong> Arte ContemporáneoLiburutegia eta Dokumentazio Saila / Departamento <strong>de</strong> <strong>Biblioteca</strong> y DocumentaciónFrancia, 24 - 01002 Vitoria-Gasteiz. Tf.945-209000http://www.artium.org/biblioteca.html


Liburutegia eta Dokumentazio Saila / Departamento <strong>de</strong> <strong>Biblioteca</strong> y DocumentaciónRECURSOSRECURSOS EN LÍNEAMasana, Josep [Recurso en línea]. Dirección URL: [Consulta: 29 <strong>de</strong>julio <strong>de</strong> 2004]* Biografía <strong>de</strong>l artista en inglés proporcionada por el portal <strong>de</strong> artehttp://www.artnet.com/BIBLIOGRAFÍALes avantguar<strong>de</strong>s fotogràfiques a Espanya : 1925-1945 : exposició organitzada perla Fundació "La Caixa". Barcelona: Fundació "La Caixa", 1997Idas y caos: aspectos <strong>de</strong> las vanguardias fotográficas en España: Salas Pablo RuizPicasso, Madrid, junio - julio 1984. Madrid: Ministerio <strong>de</strong> Cultura, DirecciónGeneral <strong>de</strong> Bellas Artes y Archivos, 1984.Ikuspen: comunicación visual, 2, primavera 1985. Bilbao: Caja <strong>de</strong> Ahorros Vizcaína,Departamento Cultural, 1985.Imatges: Fotografia catalana: [Centre d'Art Santa Mònica, Barcelona, abril- juny1996. Barcelona: Generalitat <strong>de</strong> Catalunya, Departament <strong>de</strong> Cultura, 1996.LOPEZ MONDÉJAR, Publio. Las fuentes <strong>de</strong> la memoria II: fotografía y sociedad enEspaña, 1900 - 1939: Antiguo Museo Español <strong>de</strong> Arte Contemporáneo,Madrid octubre-noviembre 1992. Madrid: Ministerio <strong>de</strong> Cultura ; Barcelona:Lunwerg, 1992.<strong>MASANA</strong>, Josep. Josep Masana: 1892-1979. Barcelona: Generalitat <strong>de</strong> Catalunya;Departament <strong>de</strong> Cultura, 1994.<strong>MASANA</strong>, Josep. Masana, fotograf : Granollers 1894, Barcelona 1979 : [exposició]Cercle Cultural <strong>de</strong> la Caixa <strong>de</strong> Pensions, Granollers, <strong>de</strong>sembre 1984 - gener1985. Barcelona: Fundació Caixa <strong>de</strong> Pensions, 1984.Myrurgia 1916 - 1936 : Bellesa y glamour. Barcelona: Lunwerg: MNAC, 2003.Primer Acte: La fotografia al museo. Barcelona: Museu Nacional d'Art <strong>de</strong> Catalunya,1997 .Retrats: Fotografia espanyola, 1848- 1995. Barcelona: Fundació Caixa <strong>de</strong>Catalunya, 1996.Surrealisme a Catalunya, 1924-1936: <strong>de</strong> L'amic <strong>de</strong> les arts al ogicofobisme: Centred'Art Santa Mònica, Barcelona, maig-juny 1988. Barcelona: Departament <strong>de</strong>Cultura, Generalitat <strong>de</strong> Catalunya, 1988.16ARTIUM- Arte Garaiki<strong>de</strong>ko Euskal Zentro-Museoa - <strong>Centro</strong>-Museo Vasco <strong>de</strong> Arte ContemporáneoLiburutegia eta Dokumentazio Saila / Departamento <strong>de</strong> <strong>Biblioteca</strong> y DocumentaciónFrancia, 24 - 01002 Vitoria-Gasteiz. Tf.945-209000http://www.artium.org/biblioteca.html


Liburutegia eta Dokumentazio Saila / Departamento <strong>de</strong> <strong>Biblioteca</strong> y DocumentaciónRECURSOS EN NUESTRO CENTRO DE DOCUMENTACIÓNFotografía en Cataluña : 1900 - 1999. Madrid: Ayuntamiento <strong>de</strong> Madrid, Concejalía<strong>de</strong> Cultura, Educación, Juventud y Deportes, 2000.* F EC 41* Exposición celebrada en la <strong>Centro</strong> Cultural Con<strong>de</strong> Duque <strong>de</strong> Madrid <strong>de</strong>l 12 <strong>de</strong>septiembre al 19 <strong>de</strong> noviembre <strong>de</strong> 2000.Idas & chaos : trends in spanish photography 1920-1945. Madrid: Ministerio <strong>de</strong>Cultura, 1985.* F EC 239Imágenes: fotografía catalana. Barcelona: Generalitat <strong>de</strong> Catalunya, Departament<strong>de</strong> Cultura: Actar, 1996.* F EC 95* Exposición celebrada en el Centre d'Art Santa Mònica <strong>de</strong> Barcelona <strong>de</strong> abril ajunio <strong>de</strong> 1996LOPEZ MONDÉJAR, Publio. Historia <strong>de</strong> la fotografía en España. Barcelona: Madrid:Lunwerg, 2003* F 9017ARTIUM- Arte Garaiki<strong>de</strong>ko Euskal Zentro-Museoa - <strong>Centro</strong>-Museo Vasco <strong>de</strong> Arte ContemporáneoLiburutegia eta Dokumentazio Saila / Departamento <strong>de</strong> <strong>Biblioteca</strong> y DocumentaciónFrancia, 24 - 01002 Vitoria-Gasteiz. Tf.945-209000http://www.artium.org/biblioteca.html

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!