158E. J. JARDEL PELÀEZ • F. CASTILLO NAVARRO • R. RAMÍREZ VILLEDA • J. C. CHACÓN MATHIEUÓ. E. BALCÁZAR MEDINAAgra<strong>de</strong>cimi<strong>en</strong>tos<strong>Los</strong> autores expresamos nuestro reconocimi<strong>en</strong>to a los integrantes <strong>de</strong><strong>la</strong>s brigadas oficiales y voluntarias <strong>de</strong> combate <strong>de</strong> <strong>inc<strong>en</strong>dios</strong> <strong>forestales</strong>que operan <strong>en</strong> <strong>la</strong> RBSM por su co<strong>la</strong>boración <strong>en</strong> <strong>la</strong> g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> informaciónsobre los <strong>inc<strong>en</strong>dios</strong> <strong>forestales</strong>, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> su trabajo <strong>de</strong>dicadoy pocas veces apreciado <strong>en</strong> <strong>la</strong> protección <strong>de</strong> los bosques. Se agra<strong>de</strong>ceespecialm<strong>en</strong>te a Jesús Montes, José Aragón David, Alfredo AragónCruz, Leticia Espinoza Manzo, Manuel Ramírez Romero, Sergio GrafMontero y Martín Gómez G. su co<strong>la</strong>boración <strong>en</strong> este estudio. El trabajofue apoyado por el Fondo Mexicano para <strong>la</strong> Conservación <strong>de</strong> <strong>la</strong>Naturaleza A.C. a través <strong>de</strong> los proyectos F6-00-14, F6-00-20 y F6-02-128 y por el C<strong>en</strong>tro Universitario <strong>de</strong> <strong>la</strong> Costa Sur <strong>de</strong> <strong>la</strong> Universidad <strong>de</strong>Guada<strong>la</strong>jara a través <strong>de</strong> <strong>la</strong>s convocatorias para proyectos <strong>de</strong> investigación<strong>de</strong> 2001 y 2002.Refer<strong>en</strong>ciasAgee J.K. (1993). Fire ecology of Pacific Northwest Forests. Is<strong>la</strong>nd Press. Washington,493 p.Ba<strong>la</strong>nd J.M. y P<strong>la</strong>tteau J.P. (1996). Halting <strong>de</strong>gradation of natural resources.Is there a role for rural communities? Food and Agriculture Organizationof the United Nations and Oxford University Press. Oxford, Reino Unido,423 p.CESPEDES (2002). Bosques y biodiversidad <strong>en</strong> riesgo. C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Estudios <strong>de</strong>lSector Privado para el Desarrollo Sust<strong>en</strong>table. México D.F., 261 p.Chall<strong>en</strong>ger A. (1998). Utilización y conservación <strong>de</strong> los ecosistemas terrestres<strong>de</strong> México. Pasado, pres<strong>en</strong>te y futuro. CONABIO, Instituto <strong>de</strong> Ecología <strong>de</strong> <strong>la</strong>UNAM y <strong>Sierra</strong> Madre A.C. México D.F., 847 p.Cochrane M.A. (2003). Fire sci<strong>en</strong>ce for rainforests. Nature 421, 913-919.Cooper R.W. (1975). Prescribed burning. Journal of Forestry 73(12), 776-780.ESRI (1994). ArcInfo. Environm<strong>en</strong>tal Systems Research Institute. Red<strong>la</strong>nds, CA.Fulé, P.Z. y Covington, W.W. (1999). Fire regime changes in La MichilíaBiosphere Reserve, Durango, México. Conservation Biology 13(3), 640-652González-Cabán A. y Sandberg D.V. (1989). Fire managem<strong>en</strong>t and researchneeds in México. Journal of Forestry 87, 20-26.
159LOS INCENDIOS FORESTALES EN LA RESERVA DE LA BIOSFERA SIERRA DE MANANTLÁN, JALISCO Y COLIMAGraf M.S, Santana C.E., Jar<strong>de</strong>l P.E.J., Gómez M. y Ruvalcaba G.S. (2003). LaReserva <strong>de</strong> <strong>la</strong> Biosfera <strong>Sierra</strong> <strong>de</strong> Manantlán, México. En: Capacida<strong>de</strong>snecesarias para el manejo <strong>de</strong> áreas protegidas, América Latina y el Caribe(J. Carabias, J. <strong>de</strong> <strong>la</strong> Maza y R. Cad<strong>en</strong>a, Coord.). UICN y TNC. México, pp135-153.Heyerdahl E.K. y Alvarado E. (2003). Influ<strong>en</strong>ces of climate and <strong>la</strong>nd use onhistorical surface fires in pine-oak forests, <strong>Sierra</strong> Madre Occid<strong>en</strong>tal,Mexico. En: Fire and climatic change in temperate ecosystems of theWestern Americas. (T.T. Vebl<strong>en</strong>, W.L. Baker, G. Mont<strong>en</strong>egro y T.W. Swernam,Eds.) Springer Ver<strong>la</strong>g. Nueva York, pp. 196-217.INE (2000). Programa <strong>de</strong> Manejo <strong>de</strong> <strong>la</strong> Reserva <strong>de</strong> <strong>la</strong> Biosfera <strong>Sierra</strong> <strong>de</strong>Manantlán. Secretaría <strong>de</strong> Medio Ambi<strong>en</strong>te, Recursos Naturales y Pesca.Instituto Nacional <strong>de</strong> Ecología, México D.F., 201 p.Jar<strong>de</strong>l P.E.J. (1991). Perturbaciones naturales y antropogénicas y su influ<strong>en</strong>cia<strong>en</strong> <strong>la</strong> dinámica sucesional <strong>de</strong> los bosques <strong>de</strong> Las Joyas, <strong>Sierra</strong> <strong>de</strong>Manantlán, Jalisco. Tiempos <strong>de</strong> Ci<strong>en</strong>cia 22, 9-26.Jar<strong>de</strong>l P.E.J. (Coord.). (1992). Estrategia para <strong>la</strong> conservación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Reserva<strong>de</strong> <strong>la</strong> Biósfera <strong>Sierra</strong> <strong>de</strong> Manantlán: propuesta para el Programa <strong>de</strong> ManejoIntegral. Universidad <strong>de</strong> Guada<strong>la</strong>jara. Guada<strong>la</strong>jara, Jal., 312 p.Jar<strong>de</strong>l P.E.J. (1998). Efectos ecológicos y sociales <strong>de</strong> <strong>la</strong> explotación ma<strong>de</strong>rera <strong>de</strong>los bosques <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Sierra</strong> <strong>de</strong> Manantlán. En: El Occid<strong>en</strong>te <strong>de</strong> México: arqueología,historia y medio ambi<strong>en</strong>te. Perspectivas regionales, (R. Ávi<strong>la</strong>, J.P.Emphoux, L.G. Gastélum, S. Ramírez, O. Schöndube y F. Val<strong>de</strong>z, Eds.). Universidad<strong>de</strong> Guada<strong>la</strong>jara e Instituto Francés <strong>de</strong> Investigación Ci<strong>en</strong>tífica parael Desarrollo <strong>en</strong> Cooperación (ORSTOM). Guada<strong>la</strong>jara, Jal., pp. 231-251Jar<strong>de</strong>l P.E.J. (<strong>en</strong> pr<strong>en</strong>sa) Manejo <strong>de</strong> ecosistemas <strong>forestales</strong> y regím<strong>en</strong>es <strong>de</strong>propiedad: el caso <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Sierra</strong> <strong>de</strong> Manantlán. En: Cambio institucional y<strong>de</strong>terioro forestal <strong>en</strong> México. (E. Boege y L. Merino, Eds.). C<strong>en</strong>tro Regional<strong>de</strong> Investigaciones Multidisciplinarias, UNAM, Cuernavaca, Morelos.Jar<strong>de</strong>l E., Ramírez V.R., Saldaña A.A., Castillo N.F., Chacón M.J.C., Ortiz-Arrona C., Román G.T. Graf M.S. (2001a). Manejo <strong>de</strong>l fuego y restauraciónecológica <strong>en</strong> <strong>la</strong> Reserva <strong>de</strong> <strong>la</strong> Biosfera <strong>Sierra</strong> <strong>de</strong> Manantlán. Memorias<strong>de</strong>l V Congreso Mexicano <strong>de</strong> Recursos Forestales. 7-9 <strong>de</strong> Noviembre <strong>de</strong>2001. Sociedad Mexicana <strong>de</strong> Recursos Forestales A.C. y Universidad <strong>de</strong>Guada<strong>la</strong>jara. Guada<strong>la</strong>jara, Jal.Jar<strong>de</strong>l P.E.J., Ezcurra E., Santiago P.A.L., Cortés M.C. y Ramírez R.J.M. (2001b). Sucesión <strong>en</strong> bosques <strong>de</strong> Pino-Encino y Mesófilo <strong>de</strong> Montaña <strong>en</strong> <strong>la</strong><strong>Sierra</strong> <strong>de</strong> Manantlán. Memorias <strong>de</strong>l V Congreso Mexicano <strong>de</strong> RecursosForestales. 7-9 <strong>de</strong> Noviembre <strong>de</strong> 2001. Sociedad Mexicana <strong>de</strong> RecursosForestales A.C. y Universidad <strong>de</strong> Guada<strong>la</strong>jara. Guada<strong>la</strong>jara, Jal.