Francisco As<strong>en</strong>si : <strong>El</strong> Humanimo <strong>en</strong> <strong>tiempos</strong> <strong>de</strong> <strong>Carlos</strong> V - Reproduction et utilisation interdites sans l’accord explicite <strong>de</strong> l’auteur ou du C.R.U.<strong>El</strong> <strong>humanismo</strong> <strong>en</strong> <strong>tiempos</strong> <strong>de</strong> <strong>Carlos</strong> VHablar <strong>de</strong>l Humanismo <strong>en</strong> <strong>tiempos</strong> <strong>de</strong>l Emperador (1500-1558) es hablar <strong>de</strong> Erasmo <strong>de</strong>Rotterdam (1469-1536), el príncipe por antonomasia <strong>de</strong> los humanistas. <strong>El</strong> primer cosmopolita yeuropeo consci<strong>en</strong>te. Consi<strong>de</strong>rado por algunos como el hereje pagano y <strong>en</strong>emigo <strong>de</strong> la religiónestablecida.Clérigo regular <strong>de</strong> san Agustín a los 19 años, fue ord<strong>en</strong>ado <strong>de</strong> sacerdote a los 23. Pero,incómodo <strong>en</strong> la vida religiosa (que veía ll<strong>en</strong>a <strong>de</strong> barbarie e ignorancia), <strong>de</strong>cidió <strong>de</strong>jar el monasterioy <strong>de</strong>dicarse <strong>de</strong> ll<strong>en</strong>o a las letras clásicas. <strong>El</strong> papa León X (1513-1521) le disp<strong>en</strong>só <strong>de</strong> susobligaciones sacerdotales y <strong>de</strong> t<strong>en</strong>er que vestir hábito. A partir <strong>de</strong> ese mom<strong>en</strong>to, vemos a Erasmoataviado siempre <strong>de</strong> negro, como erudito laico. Por su fama <strong>de</strong> latinista, consiguió el cargo <strong>de</strong>secretario <strong>de</strong>l obispo <strong>de</strong> Cambray (1493). Cursó estudios <strong>en</strong> París (1495). En tres ocasiones visitóInglaterra don<strong>de</strong> conoció a Tomás Moro, con qui<strong>en</strong> trabó gran amistad. Viajero incansable, visitótambién Padua, Si<strong>en</strong>a, Roma (1509) y diversas ciuda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> Alemania (1514). En 1516, a sus 47años, fue nombrado consejero <strong>de</strong>l emperador. En la <strong>en</strong>crucijada <strong>en</strong>tre la Reforma protestante y laobsoleta ortodoxia <strong>de</strong> una Iglesia católica corrompida, Erasmo adoptó una actitud no beligerante,<strong>de</strong> exquisita neutralidad, al<strong>en</strong>tando a las partes al <strong>en</strong>t<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to y la concordia. Bi<strong>en</strong> es verdad queErasmo, <strong>en</strong> su afán <strong>de</strong> mant<strong>en</strong>erse al marg<strong>en</strong> <strong>de</strong> cualquier partidismo, cometió un grave error alrehusar asistir a la Dieta <strong>de</strong> Worms (1521), convocada por el emperador para zanjar las disputas<strong>en</strong>tre los protestantes alemanes y Roma. Su sabiduría y fuerza moral hubiese podido hacer <strong>en</strong>trar<strong>en</strong> razón a Lutero, con qui<strong>en</strong> tantas cosas t<strong>en</strong>ía <strong>en</strong> común. Así lo reconoció, con pesar:Si yo hubiera estado allí pres<strong>en</strong>te, habría hecho todo lo posible para que esta tragediaterminara con un comportami<strong>en</strong>to ll<strong>en</strong>o <strong>de</strong> mo<strong>de</strong>ración.En aquella hora histórica, Erasmo no puso <strong>en</strong> juego su prestigio moral a favor <strong>de</strong> sus propiasconvicciones. En aquel mismo mom<strong>en</strong>to, la causa erasmista com<strong>en</strong>zaría a <strong>de</strong>clinar. Erasmo,hombre que odia cualquier extremo, <strong>en</strong> ninguna parte es aceptado porque no quiere inscribirse <strong>en</strong>ningún partido. Esta actitud cautelosa le granjeó la <strong>en</strong>emistad y el repudio <strong>de</strong> ambos bandos. Loscatólicos lo tuvieron por hereje y padre <strong>de</strong>l protestantismo.Ubi Erasmus innuit, illic Luterus irruit (Don<strong>de</strong> Erasmo hizo un guiño, allí se precipitóLutero con toda impetuosidad). O dicho con m<strong>en</strong>os elegancia: Erasmo puso los huevosy Lutero los empolló.Los luteranos, por su parte, lo consi<strong>de</strong>raron un traidor a la causa <strong>de</strong> la reforma, v<strong>en</strong>dido a Roma.<strong>El</strong> Concilio <strong>de</strong> Tr<strong>en</strong>to (1545-1563) y la contrarreforma que le siguió fue la negación <strong>de</strong> todo lo queErasmo había soñado [Habría que esperar 500 años para que se celebrara el Vaticano II que2-Cercle <strong>de</strong> Réflexion Universitaire du lycée <strong>Chateaubriand</strong> <strong>de</strong> R<strong>en</strong>nes
Francisco As<strong>en</strong>si : <strong>El</strong> Humanimo <strong>en</strong> <strong>tiempos</strong> <strong>de</strong> <strong>Carlos</strong> V - Reproduction et utilisation interdites sans l’accord explicite <strong>de</strong> l’auteur ou du C.R.U.recoge parte <strong>de</strong> sus i<strong>de</strong>ales; aunque Erasmo aún t<strong>en</strong>ía una visión mucho más amplia. Con los dosúltimos pontífices, la Iglesia ha retrocedido a antes <strong>de</strong> Tr<strong>en</strong>to, ¡que ya es retroce<strong>de</strong>r!].Sus contemporáneos no ahorraron epítetos laudatorios para calificarlo: Doctor universalis, virincomparabilis, doctorum pho<strong>en</strong>ix (Doctor universal, varón incomparable, fénix <strong>de</strong> los doctores). Almismísimo Melanchton, mano <strong>de</strong>recha <strong>de</strong> Lutero, no le duel<strong>en</strong> pr<strong>en</strong>das y dice <strong>de</strong> él que es hombre<strong>de</strong> suma sabiduría, optimum et maximum, lo mejor y más sublime que pueda p<strong>en</strong>sarse. Y aFrancisco Sánchez, el Broc<strong>en</strong>se (1523-1600), catedrático <strong>de</strong> Retórica y Griego <strong>en</strong> el ColegioTrilingüe <strong>de</strong> Salamanca, gran erasmista, que sufrió tres procesos inquisitoriales, se le atribuye lacélebre frase: “Qui<strong>en</strong> dice mal <strong>de</strong> Erasmo o es fraile o es un asno”.Ninguna autoridad moral pue<strong>de</strong> compararse con la suya. Jamás un hombre particular poseyó <strong>en</strong>Europa un po<strong>de</strong>r universal merced sólo a su persona y su valía. Para su tiempo, llegó a ser elsímbolo <strong>de</strong> los anhelos espirituales colectivos. Por primera vez, el po<strong>de</strong>r ético y espiritual tuvo lapreced<strong>en</strong>cia sobre el po<strong>de</strong>r político (por poco tiempo, <strong>de</strong>sgraciadam<strong>en</strong>te). Él y su obra tuvierongran trasc<strong>en</strong>d<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> toda Europa. Sus escritos eran leídos at<strong>en</strong>tam<strong>en</strong>te, sopesados y discutidos.A nadie <strong>de</strong>jaron indifer<strong>en</strong>te. <strong>Carlos</strong> V, Enrique VIII y Francisco I pidieron sus consejos. Cincouniversida<strong>de</strong>s le ofrecieron cátedra. Tres reformadores: Lutero, Melanchton y Zuinglio lo cortejaronpara obt<strong>en</strong>er una palabra <strong>de</strong> aprobación. Tres papas: Adriano VI (1522-1523), Clem<strong>en</strong>te VII (1523-1534) y Paulo III (1534-1549) le escribieron cartas respetuosas. Este último incluso le ofreció elcapelo card<strong>en</strong>alicio con rica preb<strong>en</strong>da, honor que Erasmo agra<strong>de</strong>ció pero <strong>de</strong>clinó con cortesía.Durante su vida había rechazado con <strong>de</strong>sprecio todos los cargos <strong>de</strong> este mundo, a causa <strong>de</strong> sulibertad, ¿cómo iba a aceptar semejante honor, precisam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> esa hora, retirado, <strong>en</strong>fermo y ya alas puertas <strong>de</strong> la muerte? Erasmo era un hombre prud<strong>en</strong>te, íntegro e insobornable. Cualida<strong>de</strong>s que,a su juicio, <strong>de</strong>berán t<strong>en</strong>er los verda<strong>de</strong>ros humanistas, esos hombres espirituales que con su rectitudmoral y su sabiduría han <strong>de</strong> cambiar el mundo. Aceptaba los honores, <strong>de</strong>jaba que le halagas<strong>en</strong>,cosa que le gustaba, pero nunca se v<strong>en</strong>dió. Por <strong>en</strong>cima <strong>de</strong> todo, prefirió su libertad y suin<strong>de</strong>p<strong>en</strong>d<strong>en</strong>cia, indisp<strong>en</strong>sables para el mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> su autoridad moral. Siempre permaneciófiel a su lema Concedo nulli (No cedo ante nadie). O, como lo <strong>de</strong>finió un contemporáneo: Erasmusest homo pro se (Erasmo es un hombre aparte). Él fue el humanista que <strong>en</strong>carnó, como nadie <strong>en</strong>su tiempo, el po<strong>de</strong>r invisible <strong>de</strong>l espíritu. En sus últimos años, Erasmo se volvió escéptico, tuvo laimpresión <strong>de</strong> que su obra había sido baldía y esto le amargó <strong>en</strong> el lecho <strong>de</strong> su muerte. Loscatólicos no lo invitaban, los protestantes se mofaban <strong>de</strong> él. Nadie requería ya su opinión. Como élmismo se quejará <strong>en</strong> sus últimas cartas: Mis <strong>en</strong>emigos aum<strong>en</strong>tan y mis amigos <strong>de</strong>saparec<strong>en</strong>. Enesos mom<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> extrema soledad (soledad que ha <strong>de</strong> pagar el humanista íntegro ein<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te), llega a su casa <strong>de</strong> Basilea, una carta <strong>de</strong> un humanista francés, jov<strong>en</strong> admiradorsuyo: François Rabelais (1494-1553):Salve itaque etiam atque etiam, pater amantissime, pater <strong>de</strong>cusque patriae, literarumassertor, veritais propugnator invictissime. Te saludo una y otra vez, padre amantísimo,3-Cercle <strong>de</strong> Réflexion Universitaire du lycée <strong>Chateaubriand</strong> <strong>de</strong> R<strong>en</strong>nes