Retos Epistemológicos de la Psicología en el siglo 21
Epistemología
Epistemología
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
10 <strong>de</strong> Junio <strong>de</strong>l 2015<br />
Lo mejor <strong>de</strong>:<br />
Donald Hebb<br />
Rog<strong>el</strong>io Díaz<br />
Guerrero<br />
Jürg<strong>en</strong> Habermas<br />
Nik<strong>la</strong>s Luhmann<br />
Edgar Morín<br />
Francisco Vare<strong>la</strong><br />
Humberto<br />
Maturana<br />
A<strong>la</strong>n Turing<br />
Ilya Prigogine<br />
Peter Drucker<br />
Nicho<strong>la</strong>s<br />
Negroponte
ÍNDICE<br />
Introducción Pág. 3<br />
Donald Hebb Pág. 4<br />
Peter Drucker Pág. 5<br />
A<strong>la</strong>n Turing Pág. 6<br />
Ilya Prigogine Pág. 7<br />
Rog<strong>el</strong>io Díaz Guerrero Pág. 8-9<br />
Edgar Morín Pág. 10<br />
Nik<strong>la</strong>s Luhmann Pág. 11-12<br />
Jürg<strong>en</strong> Habermas Pág. 13-14<br />
Francisco Javier Vare<strong>la</strong> García Pág. 15<br />
Humberto Maturana Pág. 16-17<br />
Nicho<strong>la</strong>s Negroponte Pág. 18<br />
Glosario Pág. 19<br />
Refer<strong>en</strong>cias Pág. 20
Introducción<br />
El ser humano siempre ha t<strong>en</strong>ido <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> conocer lo que le ro<strong>de</strong>a, esta necesidad <strong>de</strong><br />
t<strong>en</strong>er po<strong>de</strong>r sobre lo <strong>de</strong>más lo ha llevado a muchos fracasos y triunfos, <strong>en</strong> <strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te<br />
trabajo hab<strong>la</strong>remos más <strong>de</strong> sus triunfos que sin duda nos b<strong>en</strong>efician para conocer <strong>la</strong><br />
psicología <strong>de</strong>l ser humano y <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>r un poco <strong>de</strong> como éste ha llegado a don<strong>de</strong> se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra<br />
actualm<strong>en</strong>te.<br />
En <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te revista se hace una compi<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> los difer<strong>en</strong>tes autores que se remontan al<br />
<strong>siglo</strong> XX haci<strong>en</strong>do importantes aportaciones a <strong>la</strong> acción comunicativa, <strong>la</strong> importancia <strong>de</strong>l<br />
l<strong>en</strong>guaje <strong>en</strong> los individuos, <strong>la</strong> complejidad <strong>de</strong> los p<strong>en</strong>sami<strong>en</strong>tos y acciones <strong>de</strong>l ser humano<br />
así como <strong>la</strong> complejidad <strong>de</strong>l mundo <strong>en</strong> <strong>el</strong> que nos <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>mos, <strong>el</strong> impacto que ti<strong>en</strong>e<br />
nuestro sistema fisiológico <strong>en</strong> <strong>la</strong>s conductas humanas, <strong>la</strong> importancia <strong>de</strong>l estudio <strong>de</strong> una<br />
nacionalidad <strong>de</strong>bido al <strong>en</strong>torno <strong>en</strong> <strong>el</strong> que se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>, <strong>la</strong> re<strong>la</strong>ción que pue<strong>de</strong> haber <strong>en</strong>tre un<br />
sujeto y/o <strong>la</strong> sociedad con <strong>la</strong> tecnología.<br />
Todos <strong>el</strong>los con <strong>la</strong> int<strong>en</strong>cionalidad <strong>de</strong> conocer <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>en</strong> <strong>la</strong> interacción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s masas<br />
con otro f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o como lo pue<strong>de</strong> ser su misma conci<strong>en</strong>cia que a pesar <strong>de</strong> que se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra<br />
<strong>en</strong> su interior es un factor que aún le parece <strong>de</strong>sconocido.<br />
Aunque se pi<strong>en</strong>se que cada autor estudiaba difer<strong>en</strong>tes f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>os, todos int<strong>en</strong>cionadam<strong>en</strong>te<br />
coincidieron <strong>en</strong> que <strong>la</strong> sociedad necesita <strong>de</strong> una re<strong>la</strong>ción con algo más para seguir<br />
avanzando como lo había hecho hasta ese <strong>en</strong>tonces. Cada vez surg<strong>en</strong> nuevas t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncias <strong>la</strong>s<br />
cuales oril<strong>la</strong>n al conocimi<strong>en</strong>to humano a <strong>de</strong>s<strong>en</strong>volverse <strong>en</strong> difer<strong>en</strong>tes ámbitos para irlos<br />
heredando a <strong>la</strong>s g<strong>en</strong>eraciones sigui<strong>en</strong>tes.<br />
Dichos aportes sin duda b<strong>en</strong>eficiaron Ci<strong>en</strong>cias como <strong>la</strong> <strong>Psicología</strong>, Medicina,<br />
Epistemología, Filosofía <strong>en</strong>tre otras que son <strong>la</strong>s más interesadas <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo int<strong>el</strong>ectual,<br />
funcional y conductual <strong>de</strong> <strong>la</strong> sociedad.
DONALD HEBB<br />
(22 <strong>de</strong> julio <strong>de</strong> 1904 Chester canada-20 <strong>de</strong> agosto <strong>de</strong> 1985,<br />
Nueva Escocia, Canadá)<br />
Figura influy<strong>en</strong>te para <strong>la</strong> psicología. Su visión <strong>de</strong> <strong>la</strong> psicología<br />
como una ci<strong>en</strong>cia biológica y su propuesta neuropsicológica <strong>de</strong><br />
“asambleas neuronales” rejuv<strong>en</strong>ecieron <strong>el</strong> interés por <strong>la</strong><br />
psicología fisiológica.<br />
Sus estudios sobre int<strong>el</strong>ig<strong>en</strong>cia <strong>la</strong> llevaron a <strong>la</strong> conclusión <strong>de</strong> que<br />
<strong>la</strong> experi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>sempeña un pap<strong>el</strong> mucho mayor que <strong>el</strong> que se<br />
daba por s<strong>en</strong>tado. Com<strong>en</strong>zó a escribir un libro sintetizando sus<br />
difer<strong>en</strong>tes líneas <strong>de</strong> investigación <strong>en</strong> una “teoría g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong>l<br />
comportami<strong>en</strong>to “que int<strong>en</strong>tara t<strong>en</strong><strong>de</strong>r un pu<strong>en</strong>te <strong>en</strong>tre <strong>la</strong><br />
neurofisiología y psicología.<br />
“El problema para <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>el</strong> comportami<strong>en</strong>to es <strong>el</strong> problema <strong>de</strong> compr<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>la</strong> acción<br />
total <strong>de</strong>l sistema nervioso”. Con esto hebb quería <strong>de</strong>mostrar que todo tipo <strong>de</strong><br />
comportami<strong>en</strong>to nos lleva al sistema nervioso y así <strong>la</strong> neurofisiología pue<strong>de</strong> trabajar <strong>en</strong><br />
conjunto con <strong>la</strong> psicología.<br />
Por: Andrei Sanabria Trujillo
Peter Drucker<br />
Nació <strong>en</strong> Vi<strong>en</strong>a, Austria, <strong>el</strong> 19 <strong>de</strong> Noviembre <strong>de</strong> 1909.<br />
Drucker es consi<strong>de</strong>rado <strong>el</strong> más acertado <strong>de</strong> los expon<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> temas <strong>de</strong><br />
administración, sus i<strong>de</strong>as y modismos vi<strong>en</strong><strong>en</strong> influ<strong>en</strong>ciando <strong>el</strong> mundo<br />
corporativo <strong>de</strong>s<strong>de</strong> los años 40. Drucker es <strong>el</strong> primer ci<strong>en</strong>tífico social<br />
que utiliza <strong>la</strong> expresión “post-mo<strong>de</strong>rnidad”. Peter Drucker es <strong>el</strong><br />
p<strong>en</strong>sador más influy<strong>en</strong>te <strong>de</strong>l mundo <strong>en</strong> <strong>el</strong> campo <strong>de</strong> <strong>la</strong> administración<br />
<strong>de</strong> empresas. La riqueza <strong>de</strong> sus p<strong>en</strong>sami<strong>en</strong>tos es producto <strong>de</strong> su<br />
personalidad.<br />
Un hombre que reconoce que su perfil no es <strong>el</strong> <strong>de</strong> Economista, ni <strong>de</strong> ejecutivo, su mayor<br />
interés son <strong>la</strong>s personas. En 1933 fue a Londres, trabajó <strong>en</strong> un Banco, y fue alumno <strong>de</strong><br />
Maynard Keynes, anteriorm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> Bonn fue discípulo <strong>de</strong> Joseph Schumpeter, hoy es <strong>la</strong><br />
última persona que esta con vida y que tomo c<strong>la</strong>ses con estas dos gran<strong>de</strong>s figuras. “Tanto<br />
Keynes como Schumpeter ti<strong>en</strong><strong>en</strong> muchísimo que <strong>en</strong>señarnos, pero más <strong>en</strong> <strong>la</strong> forma que<br />
<strong>de</strong>bemos p<strong>en</strong>sar económicam<strong>en</strong>te, que <strong>en</strong> re<strong>la</strong>ción con sus teorías específicas, como tesis<br />
económica <strong>el</strong> Keynesismo fallo don<strong>de</strong> fue aplicado, Schumpeter nunca tuvo una política<br />
económica, si fue válido <strong>el</strong> concepto <strong>de</strong> que <strong>el</strong> <strong>de</strong>sequilibrio es <strong>el</strong> estado normal <strong>de</strong> <strong>la</strong> salud<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> Economía. Consi<strong>de</strong>ra que <strong>la</strong> práctica es base <strong>de</strong>l Managem<strong>en</strong>t, esta disciplina<br />
atribuida a él, requiere <strong>de</strong> practica para po<strong>de</strong>r ser aplicada.” Solo cuando una práctica está<br />
lo sufici<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te madura, los académicos pue<strong>de</strong>n realizar contribuciones <strong>de</strong> importancia,<br />
ya que sin práctica <strong>el</strong> académico no pue<strong>de</strong> producir contribución al Managem<strong>en</strong>t.<br />
Ha publicado libros y artículos, todo <strong>el</strong>los, hoy son obras a <strong>la</strong>s que se acu<strong>de</strong> para <strong>la</strong> consulta<br />
<strong>de</strong> conceptos innovadores. En sus obras prima tanto lo ci<strong>en</strong>tífico, como lo humano, lo<br />
económico, lo histórico, <strong>el</strong> arte y lo filosófico.<br />
Por: Christian Raúl Sot<strong>el</strong>o Silva.
La Verdad…<br />
A<strong>la</strong>n Turing<br />
(Ma<strong>de</strong> Vale, Londres, 23 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 1912-Winslow,<br />
Ing<strong>la</strong>terra, 7 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 1954)<br />
A<strong>la</strong>n Turing lógico matemático Consi<strong>de</strong>rado <strong>el</strong> padre <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
int<strong>el</strong>ig<strong>en</strong>cia artificial.<br />
Su campo principal fue <strong>la</strong> matemática, pero también<br />
aportó <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> campo <strong>de</strong> <strong>la</strong> psicología, filosofía, física,<br />
química y biología. Sus mayores aportes son a <strong>la</strong><br />
computación, si<strong>en</strong>do probablem<strong>en</strong>te <strong>de</strong> los primeros<br />
investigadores <strong>en</strong> estudiar <strong>la</strong>s computadoras y su pot<strong>en</strong>cial<br />
futuro, así como <strong>la</strong> int<strong>el</strong>ig<strong>en</strong>cia artificial.<br />
6<br />
La mayor co<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> Turing fue <strong>en</strong> <strong>el</strong> diseño <strong>de</strong> una máquina l<strong>la</strong>mada <strong>la</strong> ‘Bomba’ que<br />
exploraba <strong>la</strong>s combinaciones posibles g<strong>en</strong>eradas por <strong>la</strong> máquina codificadora alemana<br />
‘Enigma’. Tal ‘Bomba’ fue una máquina <strong>de</strong> propósito especial, <strong>el</strong> <strong>de</strong> <strong>de</strong>scifrar códigos,<br />
durante <strong>la</strong> segunda guerra mundial.<br />
Turing... <strong>en</strong> 1950 publicó "Computing Machinery and Int<strong>el</strong>lig<strong>en</strong>ce" don<strong>de</strong> él quería<br />
expresar su mayor interés, <strong>el</strong> que <strong>la</strong>s computadoras eran capaces <strong>de</strong> imitar perfectam<strong>en</strong>te <strong>la</strong><br />
int<strong>el</strong>ig<strong>en</strong>cia humana y que tal hazaña <strong>la</strong> realizarían hacia <strong>el</strong> año 2000.<br />
Por: Andrei Sanabria Trujillo.
La Verdad…<br />
Ilya Prigogine<br />
(25 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero <strong>de</strong> 1917 Moscú - 28 <strong>de</strong> mayo <strong>de</strong> 2003, Bruse<strong>la</strong>s)<br />
Fue un físico, químico, sistémico y profesor universitario b<strong>el</strong>ga <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> ruso, ga<strong>la</strong>rdonado<br />
con <strong>el</strong> Premio Nob<strong>el</strong> <strong>de</strong> Química <strong>en</strong> <strong>el</strong> año 1977 por sus investigaciones que lo llevaron a<br />
crear <strong>el</strong> concepto, <strong>en</strong> 1967, <strong>de</strong> estructuras disipativas.<br />
Las estructuras disipativas constituy<strong>en</strong> <strong>la</strong> aparición <strong>de</strong><br />
estructuras coher<strong>en</strong>tes, auto-organizadas <strong>en</strong> sistemas alejados<br />
<strong>de</strong>l equilibrio. Se trata <strong>de</strong> un concepto <strong>de</strong>Ilya Prigogine, que<br />
recibió <strong>el</strong> Premio Nob<strong>el</strong> <strong>de</strong> Química «por una gran<br />
contribución a <strong>la</strong> acertada ext<strong>en</strong>sión <strong>de</strong> <strong>la</strong> teoría<br />
termodinámica a sistemas alejados <strong>de</strong>l equilibrio, que sólo<br />
pue<strong>de</strong>n existir <strong>en</strong> conjunción con su <strong>en</strong>torno».<br />
7<br />
El término estructura disipativa busca repres<strong>en</strong>tar <strong>la</strong><br />
asociación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s i<strong>de</strong>as <strong>de</strong> or<strong>de</strong>n y disipación. El nuevo hecho<br />
fundam<strong>en</strong>tal es que <strong>la</strong> disipación <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía y <strong>de</strong> materia, que<br />
su<strong>el</strong>e asociarse a <strong>la</strong> noción <strong>de</strong> pérdida y evolución hacia <strong>el</strong><br />
<strong>de</strong>sor<strong>de</strong>n, se convierte, lejos <strong>de</strong>l equilibrio, <strong>en</strong> fu<strong>en</strong>te <strong>de</strong><br />
or<strong>de</strong>n.<br />
Ilya Prigogine <strong>en</strong> uno <strong>de</strong> sus más célebres libros, <strong>de</strong> título ¿Tan sólo una ilusión?, que<br />
consta <strong>de</strong> una antología <strong>de</strong> diez <strong>en</strong>sayos (e<strong>la</strong>borados <strong>en</strong>tre 1972 y 1982) <strong>en</strong> los que <strong>el</strong> autor<br />
hab<strong>la</strong> con especial ahínco sobre este nuevo estado <strong>de</strong> <strong>la</strong> materia: <strong>la</strong>s estructuras disipativas,<br />
asegurando que con estos novedosos conceptos se abre un «nuevo diálogo <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> hombre<br />
y <strong>la</strong> naturaleza».<br />
Por: Kar<strong>en</strong> Mich<strong>el</strong>le Rocha <strong>de</strong> <strong>la</strong> Lama
La Verdad…<br />
Rog<strong>el</strong>io Díaz Guerrero<br />
Nacido <strong>en</strong> Guada<strong>la</strong>jara, Jalisco <strong>el</strong> 3 <strong>de</strong> agosto <strong>de</strong> 1918. Llegó a <strong>la</strong> ciudad <strong>de</strong> México para<br />
estudiar <strong>la</strong> carrera <strong>de</strong> Médico Cirujano <strong>en</strong> <strong>la</strong> Universidad Nacional Autónoma <strong>de</strong> México<br />
don<strong>de</strong> <strong>de</strong>spierta <strong>en</strong> él <strong>la</strong> inquietud por <strong>la</strong> ci<strong>en</strong>cia psicológica por lo que <strong>de</strong>ci<strong>de</strong> cursar dicha<br />
carrera al mismo tiempo que cursa Filosofía y Letras <strong>en</strong> <strong>la</strong> misma Universidad. Más tar<strong>de</strong><br />
obti<strong>en</strong>e los grados <strong>de</strong> Maestro <strong>en</strong> <strong>Psicología</strong> y Doctor <strong>en</strong> Neurofisiología y <strong>Psicología</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
Universidad Estatal <strong>de</strong> Iowa.<br />
Su <strong>de</strong>voción por <strong>la</strong> investigación sumada a <strong>la</strong> influ<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />
algunos <strong>de</strong> sus maestros como Enrique Aragón, Ezequi<strong>el</strong><br />
Chávez, Guillermo Dávi<strong>la</strong>, Oswaldo Robles, Antonio Caso,<br />
Samu<strong>el</strong> Ramos y José Gaos lo oril<strong>la</strong>n a tratar <strong>de</strong> <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>r y<br />
explicar <strong>la</strong> personalidad <strong>de</strong>l mexicano para lo cual parte a lo que<br />
<strong>el</strong> nombra <strong>la</strong>s premisas histórico-socio-culturales. Por lo que<br />
publica su libro “La <strong>Psicología</strong> <strong>de</strong>l mexicano”. Propone <strong>la</strong> teoría<br />
histórico-biopsico-sociocultural <strong>de</strong>l comportami<strong>en</strong>to,<br />
antece<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> una teoría, aún más compreh<strong>en</strong>siva,<br />
<strong>de</strong>nominada Etnología <strong>de</strong>l Mexicano, que ha influ<strong>en</strong>ciado a<br />
nuestra ci<strong>en</strong>cia no sólo a un niv<strong>el</strong> nacional sino también<br />
internacional.<br />
8<br />
Gracias a él, se empezó a hab<strong>la</strong>r <strong>de</strong> <strong>la</strong> indig<strong>en</strong>ización <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Psicología</strong>, <strong>la</strong> apropiación <strong>de</strong> los<br />
difer<strong>en</strong>tes pueblos y culturas hac<strong>en</strong> <strong>de</strong>l conocimi<strong>en</strong>to ci<strong>en</strong>tífico universal.<br />
Entre los principales hal<strong>la</strong>zgos avanzados por Díaz-Guerrero y su grupo <strong>de</strong> investigación,<br />
se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra <strong>el</strong> que <strong>la</strong> cultura <strong>en</strong> <strong>la</strong> cual <strong>el</strong> individuo se <strong>de</strong>s<strong>en</strong>vu<strong>el</strong>ve le proveerá los<br />
fundam<strong>en</strong>tos, estructura y normas aceptables y <strong>de</strong>seables <strong>de</strong> conducta.<br />
Díaz-Guerrero y Peck (1963) indicaron que estas normas socio-culturales son una guía <strong>de</strong><br />
comportami<strong>en</strong>to <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>la</strong> familia, <strong>el</strong> grupo, <strong>la</strong> sociedad y <strong>en</strong> <strong>la</strong>s superestructuras<br />
institucionales. Empero, <strong>la</strong> dirección <strong>de</strong> estas normas también afecta <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
personalidad, <strong>la</strong>s metas <strong>de</strong> vida, <strong>el</strong> estilo <strong>de</strong> <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to, <strong>la</strong> percepción <strong>de</strong> <strong>la</strong> humanidad,<br />
<strong>la</strong> emisión <strong>de</strong>l sexo, <strong>la</strong> masculinidad y feminidad. Especifica que <strong>la</strong> sociocultura <strong>en</strong> <strong>la</strong> que<br />
un individuo crece y se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong> es <strong>la</strong> base para <strong>la</strong> formación <strong>de</strong>l carácter nacional, así<br />
como lo que <strong>de</strong>linea <strong>la</strong>s normas y reg<strong>la</strong>s <strong>de</strong> conductas aceptables y <strong>de</strong>seables <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
interacción humana. De esta forma, <strong>la</strong> conducta social se dirige y <strong>de</strong>termina parcialm<strong>en</strong>te,<br />
<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do <strong>de</strong>l grado <strong>en</strong> que cada sujeto adopta y cree <strong>en</strong> los dictados culturales.
La Verdad…<br />
Los años och<strong>en</strong>ta incitaron a Díaz-Guerrero a postrarse sobre varias décadas <strong>de</strong> sólidos y<br />
robustos hal<strong>la</strong>zgos trans e intraculturales que lo llevaron a conc<strong>en</strong>trarse <strong>en</strong> un proceso<br />
teórico inédito <strong>en</strong> <strong>la</strong> psicología <strong>la</strong>tinoamericana.<br />
Incorporó al estudio funcionalista <strong>de</strong> <strong>la</strong>s caracterizaciones <strong>de</strong> los seres humanos <strong>de</strong> acuerdo<br />
a su sexo, una visión estructuralista <strong>en</strong> su trabajo Roles, personalidad y <strong>el</strong> estatus <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
mujer (1981). Continuando <strong>el</strong> <strong>de</strong>rrotero <strong>de</strong> una psicología conductual y cultural, comunicó<br />
<strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> incorporar a los estudios psicológicos <strong>el</strong> efecto <strong>de</strong> los nichos contextuales y<br />
culturales <strong>en</strong> los que los seres humanos se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>n, como es <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> <strong>la</strong> investigación<br />
El ecosistema cultural y <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong> vida (1985) y <strong>de</strong> El <strong>en</strong>foque cultura contra-cultura.<br />
Sin embargo, <strong>el</strong> epítome <strong>de</strong> sus conjeturas teóricas se materializó <strong>en</strong> <strong>la</strong> creación y<br />
<strong>de</strong>limitación teórica y metodológica <strong>de</strong> una nueva rama <strong>de</strong> <strong>la</strong> psicología nombrada por él La<br />
etnopsicología.<br />
9<br />
Ya iniciaba una nueva investigación sobre <strong>el</strong> impacto <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
cultura <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo cognoscitivo, polí- tico y económico<br />
<strong>de</strong> un pueblo pero falleció <strong>el</strong> 8 <strong>de</strong> diciembre <strong>de</strong> 2004, casi<br />
inesperadam<strong>en</strong>te. Sus restos se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran <strong>en</strong> Cuernavaca,<br />
Mor<strong>el</strong>os.<br />
Por: Maritza Vázquez Rodríguez
La Verdad…<br />
Edgar Morín<br />
La cuestión <strong>de</strong> <strong>la</strong> complejidad, ¡es compleja!<br />
Sociólogo y antropólogo francés, estudioso <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> crisis interna <strong>de</strong>l individuo. Como<br />
<strong>en</strong>sayista está consi<strong>de</strong>rado como uno <strong>de</strong> los<br />
gran<strong>de</strong>s p<strong>en</strong>sadores franceses actuales y es<br />
co<strong>la</strong>borador <strong>de</strong> numerosas publicaciones<br />
ci<strong>en</strong>tíficas.<br />
10<br />
Este autor se ha <strong>de</strong>stacado por su p<strong>en</strong>sami<strong>en</strong>to sobre <strong>el</strong> paradigma <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
complejidad, pero ¿Qué es <strong>la</strong> complejidad? G<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te se refiere a<br />
situaciones bi<strong>en</strong> concretas. El paradigma <strong>de</strong> <strong>la</strong> complejidad es <strong>la</strong> reunión <strong>de</strong><br />
un conjunto <strong>de</strong> <strong>de</strong>finiciones.<br />
Edgar Morín ha <strong>de</strong>nominado esta postura complejidad restringida, para<br />
difer<strong>en</strong>ciar<strong>la</strong> <strong>de</strong> aqu<strong>el</strong><strong>la</strong> más amplia y humanista que sosti<strong>en</strong>e, don<strong>de</strong> lo <strong>de</strong>fine<br />
como un método <strong>de</strong> p<strong>en</strong>sami<strong>en</strong>to nuevo, válido para compr<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>la</strong> naturaleza,<br />
<strong>la</strong> sociedad, reorganizar <strong>la</strong> vida humana, y para buscar soluciones a <strong>la</strong>s crisis<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> humanidad contemporánea.<br />
Cuando se hab<strong>la</strong> <strong>de</strong> complejidad «… Se trata <strong>de</strong> <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> dificultad <strong>de</strong><br />
p<strong>en</strong>sar y <strong>de</strong> vivir»¹ .<br />
¹E. Morin (2004): El Método, Tomo 6. La Ética, Paris, Seuil, col. Points, p. 224.<br />
Por: Alva Valery Giles Cal<strong>de</strong>rón
La Verdad…<br />
NIKLAS LUHMANN<br />
(1927-1998)<br />
Nik<strong>la</strong>s Luhmann fue un<br />
profesor <strong>de</strong> sociología <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
Universidad <strong>de</strong> Bi<strong>el</strong>ef<strong>el</strong>d<br />
Alemania. Su obra se <strong>en</strong>foca <strong>en</strong><br />
<strong>la</strong> e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> una teoría que<br />
pueda ser aplicada <strong>en</strong> todo<br />
f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o social.<br />
Luhmann retoma <strong>la</strong> crítica al<br />
funcionalismo y a <strong>la</strong> teoría<br />
parsoniana pero <strong>de</strong>s<strong>de</strong> una<br />
óptica totalm<strong>en</strong>te difer<strong>en</strong>te. La<br />
discusión que hace <strong>de</strong>l<br />
funcionalismo no sigue <strong>el</strong><br />
camino que consistía <strong>en</strong><br />
<strong>de</strong>mostrar su inaplicabilidad<br />
como método <strong>de</strong> investigación<br />
<strong>de</strong> los problemas sociales.<br />
Nik<strong>la</strong>s Luhmann <strong>de</strong>staca <strong>en</strong> su<br />
teoría <strong>de</strong> <strong>la</strong> sociedad <strong>el</strong><br />
concepto <strong>de</strong> comunicación y<br />
reconoce <strong>en</strong> <strong>el</strong><strong>la</strong> como <strong>el</strong><br />
<strong>el</strong>em<strong>en</strong>to que le permite a <strong>la</strong><br />
sociología<br />
<strong>en</strong>focar<br />
a<strong>de</strong>cuadam<strong>en</strong>te su objeto <strong>de</strong><br />
estudio: <strong>la</strong> sociedad, <strong>de</strong>bido a<br />
sus características, tales como su<br />
carácter social, ya que, <strong>de</strong> no<br />
existir <strong>el</strong> concepto <strong>de</strong><br />
comunicación nunca se llegaría<br />
a un cons<strong>en</strong>so <strong>de</strong> carácter<br />
social.<br />
Él explica <strong>el</strong> conocimi<strong>en</strong>to<br />
<strong>de</strong>s<strong>de</strong> una mirada<br />
constructivista. El conocimi<strong>en</strong>to<br />
es una construcción <strong>de</strong>l mundo<br />
<strong>en</strong> <strong>el</strong> mundo, y por lo tanto, <strong>el</strong><br />
miso es un acto <strong>de</strong> creación por<br />
<strong>la</strong> observación y distinción.<br />
Observar no es otra cosa que <strong>la</strong><br />
11
La Verdad…<br />
utilización <strong>de</strong> <strong>la</strong> difer<strong>en</strong>cia para<br />
<strong>de</strong>signar un <strong>la</strong>do y no <strong>el</strong> otro <strong>de</strong><br />
aqu<strong>el</strong>lo que se observa. En este<br />
s<strong>en</strong>tido, <strong>la</strong> observación como<br />
método es <strong>el</strong> reconocimi<strong>en</strong>to,<br />
<strong>el</strong> reflejo <strong>de</strong> una estructura<br />
subyac<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunicación,<br />
<strong>la</strong> comunicación es por tanto,<br />
creadora <strong>de</strong> <strong>la</strong> sociedad.<br />
La teoría <strong>de</strong> sistemas es una<br />
teoría con pret<strong>en</strong>siones<br />
universalistas. Aplicada sobre <strong>la</strong><br />
sociedad, afirma po<strong>de</strong>r<br />
<strong>de</strong>scribir y explicar su<br />
funcionami<strong>en</strong>to como un<br />
complejo sistema <strong>de</strong><br />
comunicaciones.<br />
(Rodríguez, 1995: XII-XIII).<br />
Luhmann <strong>de</strong>fine su postura<br />
teórica como funcionalestructuralismo,<br />
<strong>la</strong> que a<br />
difer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l estructuralfuncionalismo<br />
parsoniano, no<br />
consi<strong>de</strong>ra que haya ciertas<br />
estructuras dadas que <strong>de</strong>ban<br />
ser sost<strong>en</strong>idas por funciones<br />
requeridas, sino que es <strong>la</strong><br />
función <strong>la</strong> que antece<strong>de</strong> a <strong>la</strong><br />
estructura.<br />
De esta forma, es posible armar<br />
un <strong>en</strong>tramado teórico, capaz <strong>de</strong><br />
preguntarse por <strong>la</strong> función <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
construcción <strong>de</strong> un sistema<br />
dado. Esta función, consiste <strong>en</strong><br />
<strong>la</strong> compr<strong>en</strong>sión y <strong>la</strong> reducción<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> complejidad. La<br />
complejidad, que <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
perspectiva luhmanniana no es<br />
vista como un obstáculo ni una<br />
dificultad para <strong>la</strong> construcción<br />
<strong>de</strong> un sistema, se constituye <strong>en</strong><br />
<strong>la</strong> condición que hace posible al<br />
sistema. Un sistema surge <strong>en</strong> un<br />
proceso <strong>de</strong> reducción <strong>de</strong><br />
complejidad. Es m<strong>en</strong>os<br />
complejo que su <strong>en</strong>torno y sus<br />
límites respecto <strong>de</strong> él no son<br />
físicos, sino <strong>de</strong> s<strong>en</strong>tido.<br />
Por: Sandra Lizeth Ochoa<br />
Val<strong>en</strong>tin<br />
12
La Verdad…<br />
JÜRGEN HABERMAS<br />
(1929- Actualidad)<br />
Estudió filosofía, psicología y literatura alemana <strong>en</strong> Gotinga, Zurich y Bonn.<br />
El interés <strong>de</strong> Habermas <strong>en</strong> los ámbitos político, posteriorm<strong>en</strong>te, lo llevó a una serie <strong>de</strong><br />
estudios filosóficos y análisis crítico-sociales. . Mi<strong>en</strong>tras que<br />
<strong>el</strong> segundo se compone principalm<strong>en</strong>te <strong>de</strong> reflexiones sobre<br />
<strong>la</strong> historia <strong>de</strong> <strong>la</strong> filosofía, <strong>el</strong> primero repres<strong>en</strong>ta un int<strong>en</strong>to<br />
<strong>de</strong> aplicar su teoría emerg<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong> racionalidad al análisis<br />
crítico <strong>de</strong> <strong>la</strong> sociedad contemporánea, <strong>en</strong> particu<strong>la</strong>r <strong>el</strong><br />
movimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> protesta <strong>de</strong> los estudiantes y su objetivo<br />
institucional, <strong>la</strong>s estructuras autoritarias y tecnocráticas que<br />
dominio ret<strong>en</strong>ida <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación superior y <strong>la</strong> política.<br />
13<br />
Habermas parte <strong>de</strong>s<strong>de</strong> una crítica al marxismo, int<strong>en</strong>tando aportar i<strong>de</strong>as reconstructivas,<br />
restauradoras <strong>de</strong> <strong>la</strong> racionalidad crítica. Para Jürg<strong>en</strong>, <strong>el</strong> marxismo se había c<strong>en</strong>trado <strong>en</strong> lo<br />
material y económico, por lo que creía necesario que <strong>el</strong> cambio social <strong>de</strong>be darse <strong>en</strong> un<br />
ámbito simbólico, <strong>de</strong> comunicación y <strong>de</strong> interacción <strong>en</strong>tre sujetos, todo por medio <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
ética <strong>de</strong>l discurso. Aquí es don<strong>de</strong> <strong>en</strong>tra <strong>la</strong> acción comunicativa. A través <strong>de</strong> <strong>la</strong> teoría <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
acción comunicativa g<strong>en</strong>era <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> una práctica g<strong>en</strong>eral y <strong>de</strong> una teoría universal <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> sociedad. Reconstruir, por medio <strong>de</strong> <strong>la</strong> expresión <strong>de</strong> los individuos, <strong>de</strong>l l<strong>en</strong>guaje y <strong>la</strong><br />
comunicación, un espacio <strong>de</strong> <strong>en</strong>t<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to y conformidad, <strong>de</strong> aceptación y cooperación,<br />
para <strong>la</strong> creación <strong>de</strong> un nuevo pacto social. Una filosofía para <strong>la</strong> transformación social, que se<br />
apoya <strong>en</strong> <strong>la</strong> comunicación través <strong>de</strong>l l<strong>en</strong>guaje. El l<strong>en</strong>guaje permite <strong>el</strong> conocimi<strong>en</strong>to y <strong>la</strong><br />
compr<strong>en</strong>sión y se convierte así <strong>en</strong> <strong>el</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> <strong>la</strong> innovación social. En <strong>la</strong> acción<br />
comunicativa se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra una sociedad reflexiva y libre, que se une por <strong>el</strong> conocimi<strong>en</strong>to y<br />
no por <strong>la</strong> imposición o <strong>el</strong> temor.<br />
Habermas comi<strong>en</strong>za a <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r una concepción distintiva <strong>de</strong> <strong>la</strong> reconstrucción racional, <strong>de</strong><br />
los mo<strong>de</strong>los <strong>de</strong>l <strong>de</strong>sarrollo social como un proceso <strong>de</strong> apr<strong>en</strong>dizaje. Comi<strong>en</strong>za a incorporar<br />
los resultados <strong>de</strong> <strong>la</strong> psicología <strong>de</strong>l <strong>de</strong>sarrollo, que se alinea etapas <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo con los<br />
cambios <strong>en</strong> los tipos <strong>de</strong> razones por <strong>la</strong>s que <strong>el</strong> individuo maduración consi<strong>de</strong>ra aceptable.<br />
Parale<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te, <strong>la</strong>s socieda<strong>de</strong>s se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>n a través <strong>de</strong> cambios simi<strong>la</strong>res <strong>en</strong> <strong>la</strong> base racional<br />
<strong>de</strong> legitimidad a niv<strong>el</strong> colectivo. En su opinión, una teoría social crítica no es distintivo a <strong>la</strong><br />
luz <strong>de</strong> apoyar alguna teoría o método <strong>en</strong> particu<strong>la</strong>r, sino como unión <strong>de</strong> <strong>la</strong> investigación<br />
normativa y empírica.<br />
Habermas <strong>en</strong> su análisis crítico <strong>de</strong> <strong>la</strong> ci<strong>en</strong>cia distingue distintos p<strong>la</strong>nos <strong>en</strong> los que ésta se<br />
p<strong>la</strong>sma, <strong>de</strong> modo <strong>la</strong>s ci<strong>en</strong>cias empíricas se autosatisfac<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> lógica objetiva o <strong>en</strong> <strong>el</strong> p<strong>la</strong>no
La Verdad…<br />
técnico, mi<strong>en</strong>tras que <strong>en</strong> <strong>la</strong>s ci<strong>en</strong>cias sociales, mediante su lógica interpretativa, ti<strong>en</strong><strong>en</strong> un<br />
carácter liberador y <strong>de</strong> profundización <strong>en</strong> <strong>el</strong> progreso <strong>de</strong>l ser humano.<br />
Habermas se percata <strong>de</strong> que <strong>la</strong> racionalización que ha acompañado a <strong>la</strong> Mo<strong>de</strong>rnidad ha<br />
conducido a un mundo mucho más productivo, como evi<strong>de</strong>ncia <strong>el</strong> prestigio público <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
técnica; sin embargo, al mismo tiempo <strong>el</strong> proceso <strong>de</strong> racionalización se antoja paradójico:<br />
mi<strong>en</strong>tras <strong>el</strong> trabajo ci<strong>en</strong>tífico-técnico ampliaba sus dominios, <strong>en</strong>gullía <strong>el</strong> ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong> praxis,<br />
con<strong>de</strong>nándo<strong>la</strong> a <strong>la</strong> “irracionalidad” <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cre<strong>en</strong>cias y <strong>de</strong> los valores, sobre los que actuaban<br />
prejuicios i<strong>de</strong>ológicos y sobre los que, según <strong>el</strong> positivismo, no podrían realizarse <strong>en</strong>unciados<br />
con certeza.<br />
14<br />
Por: Sandra Lizeth Ochoa Val<strong>en</strong>tin.
La Verdad…<br />
Francisco Javier Vare<strong>la</strong> García<br />
(Santiago, 7 <strong>de</strong> septiembre <strong>de</strong> 1946 -París, 28 <strong>de</strong><br />
mayo <strong>de</strong> 2001)<br />
Francisco Vare<strong>la</strong> fue un biólogo chil<strong>en</strong>o,<br />
investigador <strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong>s neuroci<strong>en</strong>cias y<br />
ci<strong>en</strong>cias cognitivas.<br />
15<br />
Es conocido por introducir <strong>el</strong> concepto <strong>de</strong><br />
Autopoiesis<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> biología, y por cofundar <strong>el</strong><br />
Mind and Life Institute, institución <strong>en</strong>cargada <strong>de</strong><br />
promover <strong>el</strong> diálogo <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> ci<strong>en</strong>cia y <strong>el</strong> budismo.<br />
Su interés fundam<strong>en</strong>tal fue estudiar <strong>la</strong>s bases biológicas <strong>de</strong>l conocimi<strong>en</strong>to, lo<br />
que lo llevó a investigar los f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>os cognitivos y a interesarse<br />
principalm<strong>en</strong>te por <strong>el</strong> f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o <strong>de</strong> <strong>la</strong> conci<strong>en</strong>cia.<br />
Uno <strong>de</strong> sus principales aportes es <strong>el</strong> trabajo realizado con Humberto<br />
Maturana, <strong>de</strong>l que nació <strong>la</strong> teoría <strong>de</strong> <strong>la</strong> Autopoiesis,<br />
Pero… ¿Qué es <strong>la</strong> Autopoiesis?<br />
Esta teoría <strong>de</strong>fine a los seres vivos como organismos autónomos, <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />
s<strong>en</strong>tido <strong>en</strong> que son capaces <strong>de</strong> producir sus propios compon<strong>en</strong>tes y que<br />
están <strong>de</strong>terminados fundam<strong>en</strong>talm<strong>en</strong>te por sus re<strong>la</strong>ciones internas. Ha<br />
t<strong>en</strong>ido gran r<strong>el</strong>evancia <strong>en</strong> una amplitud <strong>de</strong> campos, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> Teoría <strong>de</strong><br />
sistemas hasta <strong>la</strong> sociología o <strong>la</strong> psicología.<br />
Más tar<strong>de</strong>, <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> su interés por <strong>el</strong> f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o <strong>de</strong> <strong>la</strong> conci<strong>en</strong>cia, Vare<strong>la</strong><br />
comi<strong>en</strong>za <strong>el</strong> estudio <strong>de</strong> los mecanismos neuronales asociados a los<br />
f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>os consci<strong>en</strong>tes, <strong>en</strong> que investiga <strong>la</strong> sincronía <strong>de</strong> <strong>la</strong> actividad neuronal<br />
y su re<strong>la</strong>ción con <strong>la</strong> percepción y los estados <strong>de</strong> conci<strong>en</strong>cia.<br />
Por: Kar<strong>la</strong> García B<strong>el</strong>lo.
La Verdad…<br />
HUMBERTO<br />
MATURANA<br />
(Santiago, 14 <strong>de</strong> septiembre <strong>de</strong><br />
1928)<br />
Biólogo y epistemólogo chil<strong>en</strong>o,<br />
Premio Nacional <strong>de</strong> Ci<strong>en</strong>cias<br />
(1994).<br />
Es fundador y doc<strong>en</strong>te <strong>de</strong>l Instituto<br />
<strong>de</strong> Formación Matríztica, don<strong>de</strong><br />
trabaja <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
dinámica <strong>de</strong> <strong>la</strong> Matriz Biológicocultural<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> Exist<strong>en</strong>cia Humana.<br />
La propuesta <strong>de</strong>l instituto matríztico<br />
es explicar <strong>la</strong>s experi<strong>en</strong>cias <strong>de</strong>s<strong>de</strong><br />
<strong>la</strong>s experi<strong>en</strong>cias, como un hacer<br />
propio <strong>de</strong>l modo <strong>de</strong> vivir humano<br />
(cultura), <strong>en</strong> un fluir <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />
<strong>en</strong>tre<strong>la</strong>zami<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l l<strong>en</strong>guajear y <strong>el</strong><br />
emocionar (conversar), que es<br />
don<strong>de</strong> suce<strong>de</strong> todo lo humano.<br />
Desarrolló <strong>en</strong> <strong>la</strong> década <strong>de</strong> los<br />
set<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> concepto <strong>de</strong> autopoiesis,<br />
<strong>el</strong> que da cu<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> <strong>la</strong> organización<br />
<strong>de</strong> los sistemas vivos como re<strong>de</strong>s<br />
cerradas <strong>de</strong> autoproducción <strong>de</strong> los<br />
compon<strong>en</strong>tes que <strong>la</strong>s constituy<strong>en</strong>.<br />
A<strong>de</strong>más, s<strong>en</strong>tó <strong>la</strong>s bases <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
biología <strong>de</strong>l conocer, disciplina que<br />
se hace cargo <strong>de</strong> explicar <strong>el</strong> operar<br />
<strong>de</strong> los seres vivos <strong>en</strong> tanto sistemas<br />
cerrados y <strong>de</strong>terminados <strong>en</strong> su<br />
estructura. Otro aspecto importante<br />
<strong>de</strong> sus reflexiones correspon<strong>de</strong> a <strong>la</strong><br />
invitación que Maturana hace al<br />
cambio <strong>de</strong> <strong>la</strong> pregunta por <strong>el</strong> ser<br />
(pregunta que supone <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia<br />
<strong>de</strong> una realidad objetiva,<br />
in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te <strong>de</strong>l observador), a <strong>la</strong><br />
pregunta por <strong>el</strong> hacer (pregunta que<br />
toma como punto <strong>de</strong> partida <strong>la</strong><br />
objetividad <strong>en</strong>tre paréntesis, es<br />
<strong>de</strong>cir, que los objetos son traídos a<br />
<strong>la</strong> mano mediante <strong>la</strong>s operaciones<br />
<strong>de</strong> distinción que realiza <strong>el</strong><br />
observador, <strong>en</strong>t<strong>en</strong>dido éste como<br />
cualquier ser humano operando <strong>en</strong><br />
<strong>el</strong> l<strong>en</strong>guaje).<br />
En 1970 creó y <strong>de</strong>sarrolló <strong>el</strong><br />
concepto <strong>de</strong> autopoiesis, que<br />
explica <strong>el</strong> hecho <strong>de</strong> que los seres<br />
vivos son sistemas cerrados, <strong>en</strong><br />
tanto re<strong>de</strong>s circu<strong>la</strong>res <strong>de</strong><br />
16
La Verdad…<br />
producciones molecu<strong>la</strong>res <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />
que <strong>la</strong>s molécu<strong>la</strong>s producidas con<br />
sus interacciones constituy<strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
misma red que <strong>la</strong>s produjo y<br />
especifican sus límites. Al mismo<br />
tiempo, los seres vivos se<br />
manti<strong>en</strong><strong>en</strong> abiertos al flujo <strong>de</strong><br />
materia y <strong>en</strong>ergía, <strong>en</strong> tantos<br />
sistemas molecu<strong>la</strong>res. Así, los seres<br />
vivos son "máquinas", que se<br />
distingu<strong>en</strong> <strong>de</strong> otras por su<br />
capacidad <strong>de</strong> auto producirse.<br />
Des<strong>de</strong> <strong>en</strong>tonces, Maturana ha<br />
<strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do <strong>la</strong> Biología <strong>de</strong>l<br />
conocimi<strong>en</strong>to.<br />
Maturana también ha hecho gran<strong>de</strong>s<br />
aportes a <strong>la</strong>s ci<strong>en</strong>cias humanistas,<br />
principalm<strong>en</strong>te a <strong>la</strong> psicología<br />
constructivista, tanto procesal<br />
sistémica como posracionalista,<br />
citándolo <strong>en</strong> sus p<strong>la</strong>nteos<br />
principales seña<strong>la</strong> "<strong>la</strong> terapia<br />
permite, <strong>en</strong> un espacio protegido<br />
volver a re<strong>en</strong>contrar los pi<strong>la</strong>res <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong>s re<strong>la</strong>ciones humanas, apr<strong>en</strong><strong>de</strong>r a<br />
comunicarse positivam<strong>en</strong>te,<br />
<strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r habilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> empatía<br />
hacia <strong>la</strong> familia y los hijos,<br />
apr<strong>en</strong><strong>de</strong>r a escuchar <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> otro y<br />
traer nuevam<strong>en</strong>te a <strong>la</strong> re<strong>la</strong>ción los<br />
espacios <strong>de</strong> respeto, aceptación y<br />
reconocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l otro como una<br />
persona distinta a nosotros. Esto es<br />
<strong>la</strong> terapia conversacional, es <strong>de</strong>cir,<br />
disolver <strong>el</strong> sufrimi<strong>en</strong>to <strong>en</strong><br />
conversaciones <strong>de</strong> reformu<strong>la</strong>ción y<br />
aceptación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s experi<strong>en</strong>cias y<br />
cont<strong>en</strong>idos negados. Por tanto, <strong>la</strong>s<br />
distintas<br />
coordinaciones<br />
conductuales cons<strong>en</strong>suales que se<br />
dan como contradicciones<br />
emocionales <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> un sistema,<br />
pue<strong>de</strong>n ser resu<strong>el</strong>tas <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />
l<strong>en</strong>guajear (Maturana, H, (1996), y<br />
<strong>en</strong> <strong>el</strong> fluir <strong>de</strong> un tipo <strong>de</strong><br />
conversación reconstructiva.<br />
Por: Kar<strong>la</strong> García B<strong>el</strong>lo.<br />
17
La Verdad…<br />
Nicho<strong>la</strong>s Negroponte<br />
Nació <strong>en</strong> Nueva York, Estados Unidos, <strong>el</strong> 1 <strong>de</strong> diciembre <strong>de</strong> 1942.<br />
En 1968 creó un grupo <strong>de</strong> investigación <strong>en</strong> hardware, <strong>el</strong> Architecture Machine Group, y<br />
más tar<strong>de</strong> realizó trabajos <strong>de</strong> investigación para <strong>el</strong> C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Desarrollo Tecnológico <strong>de</strong>l<br />
Departam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Def<strong>en</strong>sa <strong>de</strong> Estados Unidos, trabajos que le permitieron "navegar" por<br />
Internet <strong>de</strong>s<strong>de</strong> sus oríg<strong>en</strong>es como red militar (ARPANET). Desempeñó un importante pap<strong>el</strong><br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong> concepción <strong>de</strong>l primer or<strong>de</strong>nador personal por IBM; <strong>en</strong> 1980 se tras<strong>la</strong>dó a Europa,<br />
don<strong>de</strong> fue cofundador <strong>en</strong> Amsterdam <strong>de</strong> <strong>la</strong> International Fe<strong>de</strong>ration Of Information<br />
Processing Societies Computers in Everyday Life Program, y <strong>en</strong> 1982, a petición <strong>de</strong>l<br />
gobierno francés, fue <strong>el</strong> primer director ejecutivo <strong>de</strong>l proyecto World C<strong>en</strong>ter For Personal<br />
Computation and Human Dev<strong>el</strong>opm<strong>en</strong>t, que t<strong>en</strong>ía como finalidad introducir <strong>el</strong> uso <strong>de</strong>l<br />
or<strong>de</strong>nador <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación primaria <strong>de</strong> los países <strong>en</strong> vías <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo.<br />
18<br />
Su contribución más r<strong>el</strong>evante ha sido <strong>la</strong> creación <strong>de</strong>l<br />
Media Laboratory <strong>de</strong>l MIT, c<strong>en</strong>tro puntero <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
investigación y <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> todo lo re<strong>la</strong>cionado con<br />
<strong>la</strong>s "nuevas tecnologías" para su aplicación <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />
comunicaciones <strong>de</strong>l futuro, tanto <strong>en</strong> <strong>el</strong> área <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
educación como <strong>de</strong>l <strong>en</strong>tret<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to; para <strong>el</strong>lo dispone<br />
<strong>de</strong> <strong>en</strong>ormes recursos materiales, gracias a <strong>la</strong><br />
subv<strong>en</strong>ción gubernam<strong>en</strong>tal y <strong>de</strong> más <strong>de</strong> un c<strong>en</strong>t<strong>en</strong>ar <strong>de</strong><br />
gran<strong>de</strong>s empresas <strong>de</strong> todo <strong>el</strong> mundo, y <strong>de</strong> los mejores<br />
tal<strong>en</strong>tos <strong>en</strong> informática.<br />
El <strong>la</strong>boratorio se ha dividido <strong>en</strong> varios programas, que recib<strong>en</strong> <strong>la</strong>s <strong>de</strong>nominaciones <strong>de</strong><br />
"T<strong>el</strong>evisión <strong>de</strong>l Mañana", "Escue<strong>la</strong> <strong>de</strong>l Futuro", "Sistemas <strong>de</strong> Información y<br />
Entret<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to" y "Holografía". Su ámbito <strong>de</strong> actividad incluyó <strong>el</strong> asesorami<strong>en</strong>to a<br />
empresas, <strong>en</strong>tre <strong>el</strong><strong>la</strong>s Motoro<strong>la</strong>, y gobiernos, <strong>la</strong> participación <strong>en</strong> confer<strong>en</strong>cias y foros <strong>en</strong><br />
todo <strong>el</strong> mundo, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> ser uno <strong>de</strong> los creadores <strong>de</strong> <strong>la</strong> revista Wired, <strong>de</strong> <strong>la</strong> que también es<br />
columnista. La capacidad comunicativa que le ha caracterizado quedó <strong>de</strong> nuevo <strong>de</strong>mostrada<br />
con <strong>la</strong> publicación <strong>de</strong> Being digital (1995), obra "superv<strong>en</strong>tas" que reflexiona sobre los<br />
cambios <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>nominada "Era Digital" y que ha sido traducida a más <strong>de</strong> cuar<strong>en</strong>ta idiomas.<br />
Por: Christian Raúl Sot<strong>el</strong>o Silva.
La Verdad…<br />
Glosario<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Asambleas neuronales: Es <strong>la</strong> red neuronal que inmortaliza <strong>la</strong> asociación <strong>de</strong> un grupo<br />
<strong>en</strong> particu<strong>la</strong>r fortaleci<strong>en</strong>do sus <strong>en</strong><strong>la</strong>ces anteriorm<strong>en</strong>te débiles. Las conjunciones<br />
reforzadas permit<strong>en</strong> que sus neuronas dispar<strong>en</strong> juntas otra vez.<br />
Autopoiesis: Es un neologismo, con <strong>el</strong> que se <strong>de</strong>signa un sistema capaz <strong>de</strong><br />
reproducirse y mant<strong>en</strong>erse por sí mismo. Es <strong>la</strong> condición <strong>de</strong> exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> los seres<br />
vivos <strong>en</strong> <strong>la</strong> continua producción <strong>de</strong> sí mismos.<br />
Complejidad: Cualidad <strong>de</strong> complejo<br />
Comunicación: Unión que se establece <strong>en</strong>tre ciertas cosas, tales como mares,<br />
pueblos, casas o habitaciones, mediante pasos, crujías, escaleras, vías, canales,<br />
cables y otros recursos.<br />
Epítome: Resum<strong>en</strong> o comp<strong>en</strong>dio <strong>de</strong> una obra ext<strong>en</strong>sa, que expone lo fundam<strong>en</strong>tal o<br />
más preciso <strong>de</strong> <strong>la</strong> materia tratada <strong>en</strong> <strong>el</strong><strong>la</strong>.<br />
Etnología: Ci<strong>en</strong>cia que estudia <strong>la</strong>s causas y razones <strong>de</strong> <strong>la</strong>s costumbres y tradiciones<br />
<strong>de</strong> los pueblos.<br />
19<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Etnopsicología: Ci<strong>en</strong>cia que estudia <strong>la</strong>s causas y razones <strong>de</strong> <strong>la</strong>s costumbres y<br />
tradiciones <strong>de</strong> los pueblos.<br />
Fisiología: Ci<strong>en</strong>cia que ti<strong>en</strong>e por objeto <strong>el</strong> estudio <strong>de</strong> <strong>la</strong>s funciones <strong>de</strong> los seres<br />
orgánicos.<br />
Indig<strong>en</strong>ización: El hecho <strong>de</strong> hacer algo más nativo transformación <strong>de</strong> algún<br />
servicio, i<strong>de</strong>a, etc para adaptarse a una cultura local, especialm<strong>en</strong>te a través <strong>de</strong>l uso<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> g<strong>en</strong>te más indíg<strong>en</strong>as <strong>en</strong> <strong>la</strong> administración, <strong>el</strong> empleo, etc.<br />
Irracionalidad: Cualidad <strong>de</strong> irracional.<br />
L<strong>en</strong>guaje: Conjunto <strong>de</strong> sonidos articu<strong>la</strong>dos con que <strong>el</strong> hombre manifiesta lo que<br />
pi<strong>en</strong>sa o si<strong>en</strong>te.<br />
Marxismo: Doctrina <strong>de</strong>rivada <strong>de</strong> <strong>la</strong>s teorías <strong>de</strong> los filósofos alemanes Friedrich<br />
Eng<strong>el</strong>s y Karl Marx, consist<strong>en</strong>te <strong>en</strong> interpretar <strong>el</strong> i<strong>de</strong>alismo dialéctico <strong>de</strong> Heg<strong>el</strong><br />
como materialismo dialéctico, y que aspira a conseguir una sociedad sin c<strong>la</strong>ses.<br />
Neurofisiología: Fisiología <strong>de</strong>l sistema nervioso.<br />
Teoría Parsoniana:<br />
P<strong>en</strong>sami<strong>en</strong>tos: 1. m. Pot<strong>en</strong>cia o facultad <strong>de</strong> p<strong>en</strong>sar.<br />
2. m. Acción y efecto <strong>de</strong> p<strong>en</strong>sar.<br />
3. m. I<strong>de</strong>a inicial o capital <strong>de</strong> una obra cualquiera.<br />
4. m. Cada una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s i<strong>de</strong>as o s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cias notables <strong>de</strong> un escrito.<br />
<strong>Psicología</strong>: Ci<strong>en</strong>cia que estudia los procesos m<strong>en</strong>tales <strong>en</strong> personas y <strong>en</strong> animales.
La Verdad…<br />
Refer<strong>en</strong>cias:<br />
1. “Bio-psicología” <strong>de</strong> John P. J. Pin<strong>el</strong> – Editorial Pr<strong>en</strong>tice Hall<br />
2. “Una teoría g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong>l amor” <strong>de</strong> T. Lewis, F. Amini y R. Lannon – RBA Libros<br />
SA<br />
3. “Teorías <strong>de</strong> <strong>la</strong> motivación” <strong>de</strong> K. B. Mads<strong>en</strong> – Editorial Paidós SA<br />
4. “Re<strong>de</strong>s neuronales” <strong>de</strong> James A. Freeman y David M. Skapura – Editorial Addison-<br />
Wesley Iberoamericana SA – ISBN 0-201-60115-X<br />
5. "The CIA in Latin America" <strong>de</strong> Tom B<strong>la</strong>nton - National Security Archive<br />
Electronic Briefing Book No. 27 Disponible <strong>en</strong>: http://www.gwu.edu/~nsarchiv/<br />
20