20.04.2015 Views

"La Modernización de la Gestión Aduanera en los Procesos ... - CEFIR

"La Modernización de la Gestión Aduanera en los Procesos ... - CEFIR

"La Modernización de la Gestión Aduanera en los Procesos ... - CEFIR

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

CENTRO DE FORMACIÓN PARA LA INTEGRACIÓN REGIONAL<br />

TRAINING CENTRE FOR REGIONAL INTEGRATION<br />

"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong><br />

<strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

© copyright <strong>CEFIR</strong><br />

DT 05 / 1993<br />

Este docum<strong>en</strong>to pue<strong>de</strong> circu<strong>la</strong>r librem<strong>en</strong>te a través <strong>de</strong> <strong>la</strong> Red siempre que incluya<br />

esta <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> propiedad. Para todo uso comercial o publicación (incluy<strong>en</strong>do<br />

<strong>en</strong> revistas electrónicas) Ud. <strong>de</strong>be solicitar autorización al autor info@cefir.org.uy.<br />

<strong>La</strong>s i<strong>de</strong>as, afirmaciones y opiniones expresadas por <strong>los</strong> autores son <strong>de</strong> su exclusiva responsabilidad y no repres<strong>en</strong>tan<br />

necesariam<strong>en</strong>te <strong>la</strong>s <strong>de</strong>l C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Formación para <strong>la</strong> Integración Regional (<strong>CEFIR</strong>).<br />

<strong>La</strong>s traducciones al castel<strong>la</strong>no <strong>de</strong> <strong>la</strong>s pon<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> Dec<strong>la</strong>n Kearney, R<strong>en</strong>ato Carreri Palomba, Ronaldo Eustachio<br />

Rocha, R<strong>en</strong>aud Gace, Achim Rogmann, Albert Hazeloop no han sido revisadas por <strong>los</strong> autores.


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

Tab<strong>la</strong> <strong>de</strong> Cont<strong>en</strong>ido<br />

Humberto RIOS RODRÍGUEZ p. 4<br />

<strong>La</strong> Organización y <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Económica<br />

Dec<strong>la</strong>n KEARNEY p. 11<br />

<strong>La</strong> Organización y <strong>la</strong> Gestión <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Aduanas <strong>en</strong> el Marco <strong>de</strong> <strong>la</strong> Integración:<br />

Los Servicios Aduaneros y el Proceso <strong>de</strong> Apertura al Mercado Mundial<br />

R<strong>en</strong>ato CARRERI PALOMBA p. 18<br />

Organización y Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> el Marco <strong>de</strong> <strong>la</strong> Integración<br />

Ignacio GONZALEZ p. 34<br />

El Papel <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Tecnologias <strong>de</strong> Información <strong>en</strong> <strong>la</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>Aduanera</strong><br />

Ronaldo Eustachio ROCHA p. 42<br />

El Papel <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Tecnologías <strong>de</strong> Información <strong>en</strong> <strong>la</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>Aduanera</strong><br />

Humberto RIOS RODRÍGUEZ p. 47<br />

Integración y Cooperación Administrativa<br />

Juan Francisco ROJAS p. 51<br />

Cooperación <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s Administraciones <strong>Aduanera</strong>s Nacionales para <strong>la</strong> Ejecución<br />

<strong>de</strong> Normas Comunes y Lucha contra el Frau<strong>de</strong><br />

R<strong>en</strong>aud GACE p. 56<br />

Técnicas <strong>de</strong> Control y Facilitación<br />

B<strong>en</strong>jamín PRADO p. 64<br />

Metodologías <strong>de</strong> Trabajo. Técnicas <strong>de</strong> Control y Facilitación <strong>Aduanera</strong><br />

Richardt VORK / Wolfgang KATTENBUSCH p. 68<br />

<strong>La</strong> Gestión Arance<strong>la</strong>ria <strong>en</strong> <strong>la</strong> Comunidad Europea<br />

R<strong>en</strong>aud GACE p. 76<br />

<strong>La</strong> Formación al Servicio <strong>de</strong> <strong>la</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Aduanas<br />

Jorge ENRIGUE LOERA p. 82<br />

Necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> Formación para <strong>la</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Aduanas<br />

Achim ROGMANN p. 88<br />

Bases <strong>de</strong>l Derecho <strong>de</strong> Valoración <strong>en</strong> Aduana <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comunidad Europea<br />

Osvaldo AQUIERI p. 99<br />

El Actual Sistema <strong>de</strong>l Control <strong>de</strong> <strong>la</strong> Valoración <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Merca<strong>de</strong>rías <strong>de</strong> <strong>la</strong> Aduana Arg<strong>en</strong>tina<br />

Albert HAZELOOP p. 101<br />

<strong>La</strong>s Reg<strong>la</strong>s <strong>de</strong> Orig<strong>en</strong><br />

Héctor ROMERO p. 106<br />

<strong>La</strong> Cuestión <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Normas <strong>de</strong> Orig<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> Distintos Esquemas <strong>de</strong> Integración:<br />

El Caso <strong>de</strong> <strong>la</strong> ALADI, <strong>de</strong>l Acuerdo <strong>de</strong> Cartag<strong>en</strong>a y <strong>de</strong>l MERCOSUR<br />

Achim ROGMANN p. 115<br />

Los Procedimi<strong>en</strong>tos Aduaneros con Significación Económica D<strong>en</strong>tro <strong>de</strong>l<br />

Derecho Arance<strong>la</strong>rio <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comunidad Europea<br />

2


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

María <strong>de</strong>l Carm<strong>en</strong> PACOR p. 124<br />

Regím<strong>en</strong>es Aduaneros Especiales<br />

Albert HAZELOOP p. 129<br />

Simplificación <strong>de</strong> <strong>los</strong> Procedimi<strong>en</strong>tos Aduaneros<br />

Mauricio VILLEGAS ECHEVERRI p. 132<br />

Simplificación <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>tos Aduaneros y Controles Integrados <strong>en</strong> Frontera<br />

3


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

LA ORGANIZACION Y LA GESTION ADUANERA EN LOS PROCESOS DE INTEGRACION<br />

ECONOMICA<br />

Humberto RIOS RODRIGUEZ<br />

Ex-Director G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Aduanas. Madrid, ESPAÑA<br />

1. INTRODUCCION<br />

Uno <strong>de</strong> <strong>los</strong> elem<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>terminantes <strong>de</strong> <strong>la</strong> profundización y <strong>de</strong>l <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> un proyecto <strong>de</strong> integración<br />

económica consiste <strong>en</strong> <strong>la</strong> organización y <strong>en</strong> <strong>la</strong> gestión <strong>de</strong> <strong>la</strong>s administraciones aduaneras que sirv<strong>en</strong> a <strong>los</strong><br />

países implicados <strong>en</strong> el proceso <strong>de</strong> integración.<br />

Como se ha seña<strong>la</strong>do <strong>en</strong> <strong>la</strong> literatura económica <strong>la</strong> Unión <strong>Aduanera</strong> (UA) es <strong>la</strong> piedra angu<strong>la</strong>r sobre <strong>la</strong> que<br />

<strong>de</strong>be apoyarse el "edificio" <strong>de</strong> <strong>la</strong> integración.<br />

Cualquiera que sea el objetivo y grado <strong>de</strong> integración buscado, <strong>la</strong> gestión <strong>de</strong> <strong>los</strong> intercambios comerciales<br />

<strong>en</strong>tre <strong>los</strong> "socios" y con el exterior <strong>de</strong>l área a integrar, a través <strong>de</strong> <strong>la</strong> aduana, es el arco <strong>de</strong> bóveda <strong>de</strong>l inicio<br />

primero y posterior <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong>l proceso <strong>de</strong> integración.<br />

Así, pue<strong>de</strong> afirmarse que <strong>la</strong>s etapas <strong>de</strong> un proceso <strong>de</strong> integración se or<strong>de</strong>nan por el papel más o m<strong>en</strong>os<br />

relevante que juega <strong>la</strong> administración aduanera.<br />

• Zona <strong>de</strong> Libre Cambio (ZLC)<br />

• Unión Arance<strong>la</strong>ria<br />

• Unión <strong>Aduanera</strong><br />

• Mercado Común (MC) o Mercado Unico (MU)<br />

El pasado año <strong>en</strong> este mismo lugar, se me <strong>en</strong>cargó una pon<strong>en</strong>cia sobre <strong>los</strong> problemas que p<strong>la</strong>nteaba <strong>la</strong><br />

gestión <strong>de</strong> una UA; mi exposición suscitó, <strong>en</strong> aquel<strong>la</strong> ocasión, un interesante <strong>de</strong>bate <strong>en</strong> torno al tema, que<br />

<strong>de</strong>searía pudiera repetirse por constituir, sin duda, <strong>la</strong> aportación más interesante al exam<strong>en</strong> <strong>de</strong> esta cuestión<br />

el intercambio <strong>de</strong> i<strong>de</strong>as.<br />

Entonces, me limité a realizar una <strong>en</strong>umeración o catálogo <strong>de</strong> situaciones nuevas, que <strong>la</strong> aduana, como<br />

pa<strong>la</strong>nca <strong>de</strong>l proceso <strong>de</strong> integración, ti<strong>en</strong>e que afrontar.<br />

Seña<strong>la</strong>ba así:<br />

• <strong>La</strong> construcción <strong>de</strong> un Arancel Aduanero Común (<strong>en</strong> sus aspectos <strong>de</strong> nom<strong>en</strong>c<strong>la</strong>tura y tipo<br />

arance<strong>la</strong>rio).<br />

• Los mecanismos para asegurar <strong>la</strong> aplicación uniforme <strong>de</strong> <strong>la</strong> normativa común.<br />

• <strong>La</strong> resolución <strong>de</strong> controversias.<br />

• <strong>La</strong> celebración y trasposición a <strong>los</strong> or<strong>de</strong>nami<strong>en</strong>tos nacionales <strong>de</strong> una legis<strong>la</strong>ción aduanera común.<br />

• <strong>La</strong> uniformidad <strong>en</strong> <strong>los</strong> métodos <strong>de</strong> trabajo <strong>en</strong> <strong>la</strong> Aduana (control, inspección "a priori" y "a<br />

posteriori").<br />

• Los acuerdos sobre <strong>de</strong>cisiones vincu<strong>la</strong>ntes para <strong>la</strong>s partes.<br />

• <strong>La</strong> int<strong>en</strong>sificación <strong>de</strong> <strong>la</strong> cooperación y Asist<strong>en</strong>cia Administrativa.<br />

• <strong>La</strong> conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>cia, <strong>en</strong> fin, <strong>de</strong> un texto codificado <strong>en</strong> materia <strong>Aduanera</strong>, etcétera.<br />

Todo ello iba dirigido al objetivo es<strong>en</strong>cial <strong>de</strong> conseguir que el resultado <strong>de</strong> <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> <strong>la</strong> normativa<br />

aduanera sea idéntico o al m<strong>en</strong>os lo más simi<strong>la</strong>r posible, cualquiera que sea <strong>la</strong> oficina <strong>de</strong> Aduanas <strong>de</strong>l país<br />

elegido por un importador o exportador <strong>de</strong> <strong>la</strong> UA.<br />

Se trata <strong>de</strong> evitar <strong>de</strong>sviaciones <strong>de</strong> tráfico, situaciones in<strong>de</strong>seadas que pue<strong>de</strong>n poner <strong>en</strong> riesgo el éxito <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Unión, provocadas por <strong>la</strong>s v<strong>en</strong>tajas que <strong>los</strong> operadores económicos supuestam<strong>en</strong>te obt<strong>en</strong>drían al operar<br />

por una Aduana <strong>en</strong> lugar <strong>de</strong> otra.<br />

<strong>La</strong> elección <strong>de</strong>l lugar <strong>de</strong> <strong>en</strong>trada o <strong>de</strong> salida <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mercancías <strong>de</strong>be producirse por otras razones<br />

económicas, proximidad <strong>de</strong> c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> consumo o <strong>de</strong> distribución, costes o facilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> transporte y <strong>de</strong><br />

acceso al mercado, pero nunca porque <strong>la</strong> organización o <strong>la</strong> gestión aduanera pres<strong>en</strong>ta disparida<strong>de</strong>s, distinto<br />

tratami<strong>en</strong>to o difer<strong>en</strong>te flexibilidad <strong>en</strong> tal o cual punto <strong>de</strong>l cordón exterior.<br />

4


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

<strong>La</strong> frontera exterior común <strong>de</strong> <strong>los</strong> países integrados <strong>de</strong>be proporcionar neutralidad <strong>en</strong> el tratami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />

intercambios.<br />

A<strong>de</strong>más, <strong>de</strong>be otorgar certeza y seguridad jurídica a <strong>los</strong> operadores económicos. Estos <strong>de</strong>b<strong>en</strong> conocer y<br />

comprobar que <strong>la</strong>s consecu<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción aduanera, comercial y <strong>de</strong>más normativa<br />

cuya aplicación está <strong>en</strong>com<strong>en</strong>dada a <strong>la</strong> aduana, habrán <strong>de</strong> producir idénticos resultados <strong>en</strong> <strong>la</strong>s oficinas <strong>de</strong><br />

Aduanas <strong>de</strong>l país A o <strong>de</strong>l país B conformantes <strong>de</strong>l área <strong>de</strong> integración.<br />

Esta i<strong>de</strong>ntidad <strong>de</strong> resultado y <strong>en</strong> consecu<strong>en</strong>cia <strong>la</strong> seguridad jurídica <strong>de</strong>rivada, es es<strong>en</strong>cial para <strong>la</strong><br />

credibilidad <strong>de</strong>l proceso <strong>de</strong> integración.<br />

En resum<strong>en</strong>, <strong>en</strong> estas i<strong>de</strong>as iniciales, me interesa subrayar como conclusión que <strong>la</strong> organización y <strong>la</strong><br />

gestión aduanera <strong>en</strong> un proceso <strong>de</strong> integración <strong>de</strong>be t<strong>en</strong>er como objetivo principal el logro <strong>de</strong> una aduana<br />

uniforme con i<strong>de</strong>ntidad <strong>de</strong> resultado cualquiera que sea <strong>la</strong> oficina o el país elegido para realizar <strong>los</strong><br />

intercambios.<br />

De <strong>la</strong> misma forma que resulta evi<strong>de</strong>nte que <strong>en</strong> un Estado Miembro (EM) <strong>la</strong>s distintas oficinas <strong>de</strong> aduanas<br />

no produc<strong>en</strong> discriminación <strong>en</strong>tre <strong>los</strong> operadores, sino igualdad <strong>de</strong> trato, también <strong>en</strong> el proceso <strong>de</strong><br />

integración <strong>la</strong>s Aduanas <strong>de</strong> <strong>los</strong> distintos países integrados, como consecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> utilización <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />

mismos métodos <strong>de</strong> <strong>de</strong>spacho, <strong>la</strong> misma normativa, igual procedimi<strong>en</strong>to y simi<strong>la</strong>r docum<strong>en</strong>tación, <strong>de</strong>b<strong>en</strong><br />

obt<strong>en</strong>er resultados idénticos. T<strong>en</strong>dremos así una Aduana uniforme <strong>en</strong> el Norte <strong>de</strong> Brasil y <strong>en</strong> el Sur <strong>de</strong><br />

Arg<strong>en</strong>tina, <strong>en</strong> el Este <strong>de</strong> Grecia o <strong>en</strong> el Oeste <strong>de</strong> España.<br />

2. EL PAPEL DE LA ADUANA EN LA INTEGRACION ECONOMICA<br />

<strong>La</strong> Aduana <strong>de</strong>be contemp<strong>la</strong>rse <strong>en</strong> el proceso <strong>en</strong> una triple dim<strong>en</strong>sión como instrum<strong>en</strong>to técnico, inmerso <strong>en</strong><br />

un contexto jurídico y con una finalidad política.<br />

Debemos pues examinar:<br />

• El lugar que ocupa, el "rol" <strong>de</strong> <strong>la</strong> Administración <strong>de</strong> Aduanas <strong>de</strong> una UA <strong>en</strong> el proceso <strong>de</strong> integración<br />

buscado y <strong>en</strong> el ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong>s re<strong>la</strong>ciones internacionales, fr<strong>en</strong>te a <strong>los</strong> países <strong>de</strong>l resto <strong>de</strong>l mundo o<br />

países terceros.<br />

• Cuáles son <strong>la</strong>s principales estructuras que aseguran y garantizan el funcionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> esta UA.<br />

• Finalm<strong>en</strong>te, cuál es <strong>la</strong> imag<strong>en</strong> <strong>de</strong> esta organización <strong>en</strong> el operador económico que <strong>la</strong> utiliza o <strong>en</strong> el<br />

ciudadano al que sirve, <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral.<br />

2.1 <strong>La</strong> Aduana como instrum<strong>en</strong>to técnico<br />

Normalm<strong>en</strong>te, <strong>la</strong> administración aduanera es <strong>la</strong> <strong>en</strong>cargada por <strong>los</strong> distintos gobiernos <strong>de</strong> aplicar <strong>la</strong><br />

legis<strong>la</strong>ción aduanera, pero a<strong>de</strong>más ejecuta otras políticas que afectan a <strong>los</strong> intercambios, <strong>la</strong> normativa o <strong>la</strong><br />

política comercial, <strong>la</strong> sanitaria, <strong>la</strong> agríco<strong>la</strong> a veces, <strong>la</strong> industrial <strong>en</strong> mayor o m<strong>en</strong>or medida y <strong>en</strong> fin <strong>la</strong> <strong>de</strong><br />

protección <strong>de</strong>l patrimonio artístico o cultural.<br />

En <strong>la</strong> medida <strong>en</strong> que el proceso integrador abarque y contemple políticas comunes, <strong>la</strong> Aduana está l<strong>la</strong>mada<br />

a <strong>de</strong>sempeñar un papel cada vez más relevante y más uniformador cara a <strong>los</strong> intercambios con el exterior.<br />

Por otra parte <strong>la</strong> integración económica busca un <strong>de</strong>sarrollo creci<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>los</strong> intercambios <strong>en</strong> el interior <strong>de</strong>l<br />

área <strong>de</strong> integración fom<strong>en</strong>tado <strong>la</strong> t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia a un MU <strong>en</strong>tre <strong>los</strong> países integrados.<br />

<strong>La</strong> Aduana <strong>de</strong>be jugar aquí un papel <strong>de</strong> impulso <strong>de</strong> estos intercambios internos, con <strong>la</strong> facilitación <strong>de</strong> trámite<br />

y agilización <strong>de</strong> procedimi<strong>en</strong>to, incluso con <strong>la</strong> <strong>de</strong>saparición <strong>de</strong> su interv<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> el<strong>los</strong> cuando el grado <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> integración lo haga conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te.<br />

Este es el caso <strong>de</strong>l Mercado Unico Europeo, que se inicia <strong>en</strong> <strong>en</strong>ero <strong>de</strong> 1993 como preveía el Acta Unica<br />

<strong>de</strong>s<strong>de</strong> 1986, tras 36 años <strong>de</strong> perfeccionami<strong>en</strong>to y profundización <strong>en</strong> una UA que ti<strong>en</strong>e sus oríg<strong>en</strong>es como<br />

uste<strong>de</strong>s sab<strong>en</strong> <strong>en</strong> el Tratado <strong>de</strong> Roma <strong>de</strong> 1957.<br />

En esta tarea <strong>de</strong> agilización y <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong>l mercado interno, <strong>la</strong> Aduana ti<strong>en</strong>e, como armas para convertirse<br />

<strong>en</strong> motor <strong>de</strong> su realización, <strong>la</strong> simplificación <strong>de</strong> <strong>los</strong> métodos <strong>de</strong> control <strong>de</strong>l tránsito interno, con pau<strong>la</strong>tinos<br />

cambios, sucesivos y a veces audaces para v<strong>en</strong>cer <strong>la</strong>s tradicionales resist<strong>en</strong>cias al proceso re<strong>la</strong>cionado con<br />

intereses particu<strong>la</strong>res que a veces dificultan el logro <strong>de</strong>l Interés G<strong>en</strong>eral.<br />

5


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

Los operadores económicos, Comisionistas, Ag<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> Aduanas, <strong>los</strong> propios funcionarios <strong>de</strong> Aduanas, no<br />

siempre contemp<strong>la</strong>n con <strong>la</strong> necesaria altura <strong>de</strong> miras <strong>la</strong> pérdida <strong>de</strong> pequeñas cuotas <strong>de</strong> po<strong>de</strong>r que <strong>de</strong>b<strong>en</strong><br />

redundar <strong>en</strong> un mejora <strong>de</strong>l bi<strong>en</strong>estar <strong>de</strong> <strong>los</strong> pueb<strong>los</strong> a <strong>los</strong> que sirv<strong>en</strong>. Siempre aparec<strong>en</strong> argum<strong>en</strong>tos<br />

utilizables, como el posible aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l frau<strong>de</strong>, <strong>la</strong> <strong>de</strong>sconfianza <strong>en</strong> <strong>los</strong> métodos <strong>de</strong> control <strong>de</strong>l país vecino y<br />

tantos otros que <strong>los</strong> responsables <strong>de</strong> alto nivel político y técnico <strong>de</strong> <strong>la</strong> Administración <strong>Aduanera</strong> ti<strong>en</strong><strong>en</strong> que<br />

superar para continuar <strong>la</strong> construcción <strong>de</strong> <strong>la</strong> integración económica <strong>de</strong>seada con <strong>la</strong>s conocidas v<strong>en</strong>tajas <strong>de</strong>:<br />

• Especialización <strong>de</strong> <strong>la</strong>s producciones.<br />

• Economías <strong>de</strong> Esca<strong>la</strong>.<br />

• Efecto creación <strong>de</strong> comercio.<br />

• Mayor po<strong>de</strong>r <strong>de</strong> negociación fr<strong>en</strong>te a terceros, etcétera ...<br />

Naturalm<strong>en</strong>te, <strong>de</strong> todo lo re<strong>la</strong>tado hasta aquí, <strong>de</strong>bo seña<strong>la</strong>r que el papel <strong>de</strong>mandado <strong>en</strong> <strong>la</strong> Administración<br />

<strong>Aduanera</strong>, será más o m<strong>en</strong>os int<strong>en</strong>so <strong>en</strong> función <strong>de</strong>l proceso <strong>de</strong> integración diseñado <strong>en</strong> el tratado por <strong>los</strong><br />

responsables políticos <strong>de</strong> <strong>los</strong> gobiernos respectivos. Pero <strong>en</strong> todo caso se tratará <strong>de</strong> una cuestión <strong>de</strong> grado<br />

o <strong>de</strong> etapas <strong>de</strong> integración económica, ya que esta es <strong>en</strong> sí misma, un proceso dinámico, <strong>en</strong> continua<br />

evolución hacia un estadio que conocemos como UA o incluso <strong>en</strong> un grado superior hacia el MC con<br />

libertad <strong>de</strong> circu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> bi<strong>en</strong>es y servicios <strong>en</strong> el área integrada.<br />

El Acuerdo G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Aranceles y Comercio (GATT) cont<strong>en</strong>ía como principio g<strong>en</strong>eral <strong>la</strong> i<strong>de</strong>a <strong>de</strong> no<br />

discriminación <strong>en</strong> <strong>los</strong> intercambios, pero reconoce, <strong>en</strong> cambio <strong>en</strong> su Artículo XXIV.4 y 5, <strong>la</strong> utilidad <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

creación <strong>de</strong> <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> integración regional bajo <strong>la</strong> forma <strong>de</strong> ZLC o UA.<br />

Tras esta <strong>de</strong>rogación al principio g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> no discriminación el GATT <strong>en</strong> el mismo Artículo XXIV.8 <strong>de</strong>fine<br />

<strong>la</strong> UA como <strong>la</strong> sustitución <strong>de</strong> dos o más territorios aduaneros por un único territorio aduanero con <strong>la</strong>s<br />

consecu<strong>en</strong>cias sigui<strong>en</strong>tes:<br />

a. En el p<strong>la</strong>no interno: Eliminación, <strong>en</strong> lo es<strong>en</strong>cial <strong>de</strong> <strong>los</strong> intercambios <strong>en</strong>tre <strong>los</strong> EM <strong>de</strong> <strong>la</strong> integración,<br />

<strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> Aduana, y <strong>de</strong> otras reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>taciones restrictivas.<br />

b. En el p<strong>la</strong>no externo: <strong>La</strong> i<strong>de</strong>ntidad sustancial <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> aduana y otras segm<strong>en</strong>taciones<br />

aplicadas por <strong>los</strong> Estados integrados.<br />

<strong>La</strong> ZLC se distingue <strong>de</strong> <strong>la</strong> UA por dos razones es<strong>en</strong>ciales:<br />

a. <strong>La</strong> protección externa <strong>de</strong> <strong>los</strong> EM no es uniforme.<br />

b. En el p<strong>la</strong>no interno <strong>la</strong> eliminación <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> aduana y otras reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>taciones comerciales,<br />

sólo b<strong>en</strong>eficia a <strong>la</strong>s mercancías originarias <strong>de</strong> <strong>la</strong> zona.<br />

En medio <strong>de</strong> ambas instituciones se <strong>en</strong>contraría <strong>la</strong> Unión Arance<strong>la</strong>ria, conformada por un Arancel Exterior<br />

Común (AEC) pero sin uniformidad <strong>de</strong> otras reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>taciones comerciales, aduaneras y <strong>de</strong> tipo fiscal.<br />

Subrayo que estas dos Instituciones, ZLC y Unión Arance<strong>la</strong>ria, son etapas <strong>de</strong> integración económica <strong>de</strong><br />

m<strong>en</strong>or ambición que <strong>la</strong> UA, pero pue<strong>de</strong> consi<strong>de</strong>rarse conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te abordar<strong>la</strong>s como fases previas <strong>en</strong><br />

búsqueda <strong>de</strong> <strong>la</strong> UA.<br />

Lo evi<strong>de</strong>nte es que <strong>la</strong> conformación <strong>de</strong> una Administración <strong>Aduanera</strong> capaz <strong>de</strong> gestionar cada una <strong>de</strong> estas<br />

formas <strong>de</strong> integración económica, habrá <strong>de</strong> ser necesariam<strong>en</strong>te con distintas exig<strong>en</strong>cias aunque con unos<br />

rasgos básicos comunes.<br />

En lo que sigue me referiré al proceso integrador más completo, a <strong>la</strong> UA, sin perjuicio <strong>de</strong> que <strong>en</strong> el <strong>de</strong>bate<br />

podamos <strong>de</strong>t<strong>en</strong>ernos <strong>en</strong> aquel<strong>la</strong> forma <strong>de</strong> integración <strong>en</strong> que uste<strong>de</strong>s estén más interesados.<br />

<strong>La</strong> organización y gestión <strong>de</strong> una Administración <strong>de</strong> Aduanas para servir a una UA necesariam<strong>en</strong>te será <strong>la</strong><br />

más compleja <strong>de</strong> acuerdo con lo hasta aquí seña<strong>la</strong>do, al tratarse <strong>de</strong> un estadio superior <strong>de</strong> integración<br />

económica y l<strong>la</strong>mado a maximizar <strong>los</strong> b<strong>en</strong>eficios <strong>de</strong> <strong>la</strong> integración, hasta el punto <strong>de</strong> posibilitar pasos<br />

ulteriores como <strong>la</strong> Unión Económica con libre circu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> personas, bi<strong>en</strong>es, servicios, y capitales o como<br />

se conoce <strong>en</strong> terminología europea, asegurami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s "famosas cuatro liberta<strong>de</strong>s" para lo cual el Acta<br />

Única Europea modificó el tratado fundacional <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comunidad Económica Europea (CEE) o Tratado <strong>de</strong><br />

Roma, para ser nuevam<strong>en</strong>te reformado por el reci<strong>en</strong>te Tratado <strong>de</strong> Maastricht o tratado <strong>de</strong> <strong>la</strong> Unión Política.<br />

Pero, como esto es seguram<strong>en</strong>te <strong>de</strong> sobra conocido por uste<strong>de</strong>s quiero volver al hilo conductor <strong>de</strong> esta<br />

exposición para referirme a continuación a <strong>la</strong>s bases <strong>de</strong> <strong>la</strong> organización y gestión <strong>de</strong> una UA.<br />

6


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

2.2 Estructuras que garantizan <strong>la</strong> gestión <strong>de</strong> una UA<br />

En <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes sesiones <strong>de</strong> este Seminario van a ser examinadas <strong>la</strong>s Estructuras Normativas <strong>de</strong> una UA<br />

"in ext<strong>en</strong>so" yo quisiera aquí ofrecer una visión globalizadora <strong>de</strong> estas estructuras para introducir lo que <strong>los</strong><br />

expertos a<strong>de</strong><strong>la</strong>ntarán <strong>en</strong> profundidad <strong>en</strong> <strong>los</strong> días sucesivos.<br />

Así t<strong>en</strong>emos que una UA se apoya es<strong>en</strong>cialm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong> gestión <strong>de</strong> <strong>los</strong> elem<strong>en</strong>tos sigui<strong>en</strong>tes:<br />

a) Arancel Exterior Común<br />

Con una nom<strong>en</strong>c<strong>la</strong>tura común y <strong>los</strong> mecanismos que asegur<strong>en</strong> <strong>la</strong> aplicación uniforme <strong>de</strong> esta nom<strong>en</strong>c<strong>la</strong>tura,<br />

con sus instrum<strong>en</strong>tos regu<strong>la</strong>dores <strong>de</strong> carácter complem<strong>en</strong>tario (restricciones cuantitativas, <strong>de</strong>rechos<br />

"antidumping", comp<strong>en</strong>sadores, con sus especificida<strong>de</strong>s agríco<strong>la</strong>s con <strong>los</strong> instrum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> aplicación <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Política Arance<strong>la</strong>ria (susp<strong>en</strong>siones arance<strong>la</strong>rias, conting<strong>en</strong>tes, topes máximos y otros mecanismos <strong>de</strong><br />

Selección Suplem<strong>en</strong>taria).<br />

En <strong>de</strong>finitiva, con <strong>la</strong> utilización <strong>de</strong> este AEC para que cump<strong>la</strong> <strong>la</strong> función económica al servicio <strong>de</strong> <strong>la</strong> UA,<br />

incluso con un trato difer<strong>en</strong>ciado <strong>de</strong> <strong>los</strong> intercambios como instrum<strong>en</strong>to básico <strong>de</strong> <strong>la</strong> Política Económica esto<br />

es, <strong>la</strong> prefer<strong>en</strong>cia arance<strong>la</strong>ria y <strong>los</strong> Acuerdos <strong>de</strong> Autolimitación.<br />

b) El valor <strong>en</strong> aduana<br />

Aceptada una Definición <strong>de</strong> Valor, tras el exam<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s v<strong>en</strong>tajas e inconv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> <strong>la</strong> Definición <strong>de</strong><br />

Bruse<strong>la</strong>s y <strong>de</strong> <strong>la</strong> Definición <strong>de</strong>l GATT, <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> <strong>la</strong> opción elegida <strong>de</strong>be realizarse con rigor para evitar<br />

<strong>de</strong>svíos <strong>de</strong> tráfico.<br />

c) El orig<strong>en</strong><br />

Con un sistema <strong>de</strong> normas o reg<strong>la</strong>s <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> bi<strong>en</strong> <strong>de</strong>finido, para que pueda ser <strong>de</strong>bidam<strong>en</strong>te administrado.<br />

d) Los regím<strong>en</strong>es aduaneros económicos<br />

(Tráfico <strong>de</strong> perfeccionami<strong>en</strong>to activo y pasivo, régim<strong>en</strong> <strong>de</strong> transformación <strong>en</strong> Aduana, <strong>de</strong>pósitos aduaneros,<br />

zonas y <strong>de</strong>pósitos francos).<br />

e) <strong>La</strong> política <strong>de</strong> simplificación <strong>de</strong> procedimi<strong>en</strong>tos y formalida<strong>de</strong>s<br />

Adopción <strong>de</strong> métodos <strong>de</strong> trabajo dirigidos a <strong>la</strong> agilización <strong>de</strong>l comercio, abaratando costes innecesarios, con<br />

unos procedimi<strong>en</strong>tos a<strong>de</strong>cuados <strong>de</strong> control selectivo "a priori" complem<strong>en</strong>tados con investigación y control<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong>s empresas a través <strong>de</strong> su contabilidad, con actuaciones "a posteriori".<br />

f) <strong>La</strong> eliminación <strong>de</strong> disparida<strong>de</strong>s g<strong>en</strong>eradoras <strong>de</strong> obstácu<strong>los</strong><br />

Consist<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> tratar <strong>de</strong> eliminar <strong>los</strong> efectos <strong>de</strong> <strong>la</strong> fiscalidad indirecta interna que pudieran ser<br />

discriminatorios, <strong>en</strong> una búsqueda <strong>de</strong> <strong>la</strong> neutralidad <strong>en</strong> <strong>la</strong> imposición interna para <strong>los</strong> intercambios. Así<br />

como <strong>la</strong> disminución <strong>de</strong> <strong>la</strong> inci<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> políticas comerciales nacionales para <strong>de</strong>terminados productos o <strong>los</strong><br />

problemas <strong>de</strong> <strong>la</strong> toma <strong>de</strong> datos estadísticos <strong>en</strong> <strong>la</strong>s fronteras internas.<br />

En todo caso, una supervisión perman<strong>en</strong>te sobre <strong>la</strong>s l<strong>la</strong>madas medidas <strong>de</strong> efecto equival<strong>en</strong>te al arancel.<br />

g) <strong>La</strong> incorporación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s tecnologías <strong>de</strong> <strong>la</strong> información a <strong>la</strong> administración aduanera <strong>de</strong> <strong>la</strong> Unión<br />

para po<strong>de</strong>r coadyuvar tanto a <strong>la</strong> agilización <strong>de</strong>l tráfico, ya seña<strong>la</strong>da, como a mant<strong>en</strong>er el indisp<strong>en</strong>sable<br />

control con el m<strong>en</strong>or coste y retardo posible al ser esto una exig<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l comercio internacional <strong>en</strong> el<br />

mom<strong>en</strong>to actual.<br />

h) <strong>La</strong> a<strong>de</strong>cuada formación y m<strong>en</strong>talidad <strong>de</strong> <strong>los</strong> funcionarios que están al servicio <strong>de</strong> <strong>la</strong> gestión aduanera.<br />

Aquí, si<strong>en</strong>do es<strong>en</strong>cial su capacitación, no lo es m<strong>en</strong>os el que estén conv<strong>en</strong>cidos <strong>de</strong> que su tarea <strong>de</strong>be ser<br />

solidaria y coadyuvante con sus colegas <strong>de</strong> <strong>los</strong> otros países integrados, consi<strong>de</strong>rando a estos compañeros<br />

<strong>de</strong> una gestión común, como lo v<strong>en</strong>ían si<strong>en</strong>do <strong>los</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> oficina aduanera más próxima <strong>de</strong> su país.<br />

Serán <strong>en</strong> este punto indisp<strong>en</strong>sables programas <strong>de</strong> formación común con simi<strong>la</strong>res materias, pero también<br />

intercambios y contactos personales constantes a todos <strong>los</strong> niveles <strong>en</strong>tre <strong>los</strong> participantes <strong>en</strong> el proceso <strong>de</strong><br />

<strong>los</strong> difer<strong>en</strong>tes países, para mejorar <strong>los</strong> métodos <strong>de</strong> trabajo <strong>en</strong> búsqueda <strong>de</strong>l mejor y para ganar confianza<br />

recíproca <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s aduanas distantes pero es<strong>la</strong>bones <strong>de</strong> una ca<strong>de</strong>na común. <strong>La</strong> Aduana Exterior <strong>de</strong> <strong>la</strong> UA<br />

<strong>de</strong>be proporcionar idéntica protección con todos <strong>los</strong> operadores <strong>en</strong> todos <strong>los</strong> puntos <strong>de</strong> <strong>de</strong>spacho.<br />

i) Los instrum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> cooperación administrativa.<br />

Directam<strong>en</strong>te re<strong>la</strong>cionado con lo anterior está el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> cooperación administrativa y <strong>la</strong> asist<strong>en</strong>cia<br />

mutua que he seña<strong>la</strong>do <strong>en</strong> último lugar por dos razones muy distintas, <strong>la</strong> primera es que <strong>la</strong> consi<strong>de</strong>ro <strong>de</strong><br />

7


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

primordial importancia para el éxito <strong>de</strong> <strong>la</strong> gestión <strong>de</strong> una UA y <strong>la</strong> segunda es que me correspon<strong>de</strong> a mi con<br />

otros colegas profundizar <strong>en</strong> el<strong>la</strong>. Me limito aquí a subrayar su significación y relevancia.<br />

Pues bi<strong>en</strong>, <strong>en</strong>umerados someram<strong>en</strong>te hasta ahora <strong>los</strong> que consi<strong>de</strong>ro elem<strong>en</strong>tos es<strong>en</strong>ciales <strong>de</strong> <strong>la</strong> gestión<br />

<strong>de</strong> una UA a través <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>scripción <strong>de</strong> sus estructuras normativas, puedo asegurarles que no son m<strong>en</strong>os<br />

importantes lo que podríamos l<strong>la</strong>mar estructuras <strong>de</strong> funcionami<strong>en</strong>to, es <strong>de</strong>cir el conjunto <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

innumerables <strong>de</strong>cisiones <strong>de</strong> carácter g<strong>en</strong>eral o particu<strong>la</strong>r, que son adoptadas <strong>en</strong> <strong>la</strong> gestión diaria a <strong>los</strong><br />

distintos niveles y que son <strong>de</strong>terminantes <strong>en</strong> el funcionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> UA.<br />

Se pue<strong>de</strong> afirmar que el éxito <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> tanto <strong>de</strong> <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> estructura normativa adoptada<br />

como <strong>de</strong> <strong>la</strong> estructura <strong>de</strong> funcionami<strong>en</strong>to, complem<strong>en</strong>tándose ambas con simi<strong>la</strong>r cuota <strong>de</strong> responsabilidad<br />

<strong>en</strong> el proceso. Si <strong>la</strong> estructura normativa, como queda dicho <strong>de</strong>be pret<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>la</strong> homog<strong>en</strong>eidad, <strong>la</strong> estructura<br />

<strong>de</strong> funcionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong>be asegurar <strong>la</strong> coordinación y <strong>en</strong> este aspecto me interesa <strong>de</strong>t<strong>en</strong>erme <strong>en</strong> el papel<br />

reservado a <strong>los</strong> distintos EM por un <strong>la</strong>do y al que correspon<strong>de</strong> a <strong>los</strong> órganos institucionalizados que han <strong>de</strong><br />

ve<strong>la</strong>r por <strong>la</strong> resolución <strong>de</strong> controversias o por <strong>la</strong> adopción <strong>de</strong> <strong>de</strong>cisiones comunes, sean comisiones mixtas,<br />

comités <strong>de</strong> reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tación o cualquiera que sea su <strong>de</strong>nominación oficial.<br />

3. LOS ESTADOS ASOCIADOS<br />

Los EM participan <strong>de</strong>cisivam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong> conformación <strong>de</strong> <strong>la</strong> UA mediante <strong>la</strong> e<strong>la</strong>boración, a través <strong>de</strong> sus<br />

repres<strong>en</strong>tantes, <strong>de</strong> <strong>la</strong>s reg<strong>la</strong>s por <strong>la</strong>s que se rige <strong>la</strong> Unión.<br />

En <strong>la</strong> Comunidad Económica Europea <strong>la</strong> institución <strong>de</strong> papel predominante <strong>en</strong> <strong>la</strong> actuación <strong>de</strong> <strong>los</strong> EM es el<br />

Consejo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Comunida<strong>de</strong>s Europeas con sus múltiples comités y grupos <strong>de</strong> trabajo que conservan <strong>los</strong><br />

po<strong>de</strong>res <strong>de</strong> participación <strong>en</strong> <strong>los</strong> procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> <strong>la</strong> normativa y <strong>de</strong> reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tación.<br />

Los EM son asimismo responsables <strong>de</strong> <strong>la</strong> aplicación uniforme, homogénea, <strong>de</strong> aquel<strong>la</strong> normativa e<strong>la</strong>borada<br />

<strong>en</strong> común y cuya <strong>en</strong>trada <strong>en</strong> vigor han <strong>de</strong>cidido conjuntam<strong>en</strong>te.<br />

Los instrum<strong>en</strong>tos y mecanismos que afectan <strong>en</strong> <strong>los</strong> intercambios ya sean estrictam<strong>en</strong>te aduaneros<br />

comerciales, fiscales o por razones <strong>de</strong> política industrial o sanitaria son confiados <strong>en</strong> su aplicación a <strong>la</strong><br />

administración aduanera común, <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma forma que <strong>en</strong> cada país v<strong>en</strong>ían siéndolo con anterioridad al<br />

inicio <strong>de</strong> <strong>la</strong> integración.<br />

Es esta <strong>la</strong> razón <strong>de</strong> que <strong>la</strong>s administraciones aduaneras, se sitúan <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s primeras parce<strong>la</strong>s <strong>de</strong> cada<br />

función pública <strong>de</strong> <strong>los</strong> difer<strong>en</strong>tes EM, que requiere una perspectiva <strong>de</strong> <strong>la</strong> integración <strong>en</strong> proceso. Este lugar<br />

le exige asimismo un alto grado <strong>de</strong> movilidad y <strong>de</strong> dinamismo, <strong>de</strong> capacidad <strong>de</strong> adaptación fr<strong>en</strong>te a <strong>la</strong>s<br />

nuevas tareas que ti<strong>en</strong>e que acometer constantem<strong>en</strong>te.<br />

Esta perspectiva comunitaria se ac<strong>en</strong>túa, si <strong>en</strong> el proceso <strong>de</strong> integración, como es el caso <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

Comunida<strong>de</strong>s Europeas, se responsabiliza a <strong>la</strong>s Administraciones <strong>Aduanera</strong>s Nacionales <strong>la</strong> percepción <strong>de</strong><br />

<strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> aduana y otros impuestos o recargos, que nutr<strong>en</strong> el presupuesto comunitario.<br />

Aunque <strong>la</strong> cantidad recaudada no sea un elevado porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> este presupuesto común esta función<br />

otorga a <strong>la</strong> aduana un vínculo funcional y sicológico <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s diversas Administraciones y refuerza su<br />

coher<strong>en</strong>cia.<br />

Todo ello constituye un proceso converg<strong>en</strong>te que no <strong>de</strong>be, sin embargo llevarnos a <strong>la</strong> conclusión <strong>de</strong> que <strong>la</strong><br />

única forma eficaz <strong>de</strong> gestionar <strong>la</strong> UA, es exclusivam<strong>en</strong>te con una administración comunitaria.<br />

Este es un objetivo, <strong>en</strong> su caso, a un <strong>la</strong>rgo p<strong>la</strong>zo, sin que resulte indisp<strong>en</strong>sable para una satisfactoria<br />

administración <strong>de</strong> <strong>la</strong> UA. Lo recom<strong>en</strong>dable <strong>en</strong> <strong>los</strong> primeros años es que cada Administración <strong>de</strong> Aduanas<br />

conserve su organización, sus regím<strong>en</strong>es estatutarios, sus raíces tradicionales, para no poner <strong>en</strong> riesgo lo<br />

es<strong>en</strong>cial <strong>de</strong>l proceso que consiste <strong>en</strong> hacer posible una integración económica, gradual y pau<strong>la</strong>tina,<br />

posibilista, sin necesidad <strong>de</strong> cuestionar una organización as<strong>en</strong>tada con m<strong>en</strong>talida<strong>de</strong>s diversas, si bi<strong>en</strong> lo<br />

<strong>de</strong>seable, como ya se ha dicho es que se obt<strong>en</strong>gan resultados simi<strong>la</strong>res <strong>en</strong> <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> <strong>la</strong> normativa,<br />

con métodos, tecnologías y funcionarios capacitados <strong>de</strong> forma lo más común posible, para asegurar <strong>la</strong><br />

certeza jurídica que <strong>los</strong> operadores económicos precisan y para posibilitar una cooperación cada vez mayor<br />

y cada vez más indisp<strong>en</strong>sable como veremos más a<strong>de</strong><strong>la</strong>nte.<br />

4. LOS ORGANOS COMUNES<br />

8


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

Bajo este título quiero referirme a <strong>la</strong> necesidad que existe <strong>en</strong> <strong>la</strong> conformación <strong>de</strong> una integración económica<br />

<strong>de</strong> órganos con capacidad y compet<strong>en</strong>cia para <strong>la</strong> adopción <strong>de</strong> <strong>de</strong>cisiones con repercusiones <strong>en</strong> todo el<br />

ámbito <strong>de</strong>l área a integrar, con <strong>la</strong> aparición frecu<strong>en</strong>te <strong>de</strong> intereses nacionales contrapuestos.<br />

En el Tratado <strong>de</strong> Roma se atribuye esta responsabilidad a una institución c<strong>la</strong>ve: <strong>la</strong> Comisión, que asume el<br />

papel <strong>de</strong> guardián <strong>de</strong>l Tratado (Artículo 155) y <strong>de</strong>be ve<strong>la</strong>r por <strong>la</strong> correcta aplicación <strong>de</strong> éste y <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

disposiciones adoptadas <strong>en</strong> base al mismo.<br />

Si <strong>la</strong> <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa <strong>de</strong> <strong>los</strong> intereses comunitarios colisiona con intereses nacionales <strong>de</strong> un EM, está previsto el<br />

recurso ante el Tribunal <strong>de</strong> Justicia <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Comunida<strong>de</strong>s Europeas <strong>en</strong> virtud <strong>de</strong>l Artículo 169 <strong>de</strong>l Tratado.<br />

Pero, sin profundizar <strong>en</strong> el complejo <strong>en</strong>tramado institucional <strong>en</strong> <strong>la</strong>s Comunida<strong>de</strong>s Europeas, lo que me<br />

interesa seña<strong>la</strong>r aquí es que, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> lo seña<strong>la</strong>do antes, al referirme al papel relevante <strong>de</strong> <strong>los</strong> Estados<br />

Asociados <strong>en</strong> <strong>la</strong> construcción <strong>de</strong> <strong>la</strong> Unión, también <strong>de</strong>bemos hacer una reflexión sobre qué atribuciones<br />

<strong>de</strong>b<strong>en</strong> recaer <strong>en</strong> lo que he titu<strong>la</strong>do Organos Comunes.<br />

a. Estos Organos Comunes <strong>de</strong>berán t<strong>en</strong>er participación <strong>en</strong>:<br />

o el proceso legis<strong>la</strong>tivo que vaya e<strong>la</strong>borando <strong>la</strong> estructura normativa <strong>de</strong> <strong>la</strong> integración económica,<br />

o <strong>la</strong> e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> <strong>la</strong>s estadísticas necesarias para <strong>la</strong> gestión y adopción <strong>de</strong> <strong>de</strong>cisiones por <strong>los</strong><br />

Organos Comunes y nacionales,<br />

o <strong>la</strong> coordinación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s posiciones <strong>de</strong> <strong>los</strong> Estados Asociados <strong>en</strong> el s<strong>en</strong>o <strong>de</strong> <strong>los</strong> grupos <strong>de</strong><br />

expertos gubernam<strong>en</strong>tales, <strong>en</strong> <strong>los</strong> que frecu<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te aparec<strong>en</strong> intereses contrapuestos,<br />

o <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l l<strong>la</strong>mado <strong>de</strong>recho <strong>de</strong> iniciativa, consist<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong> pres<strong>en</strong>tar<br />

propuestas o instar a su e<strong>la</strong>boración, para su aprobación por el Consejo <strong>en</strong> materias que <strong>la</strong><br />

construcción <strong>de</strong> <strong>la</strong> integración requiere.<br />

o <strong>la</strong> función <strong>de</strong> concertación informal con <strong>los</strong> repres<strong>en</strong>tantes <strong>de</strong> <strong>los</strong> Estados Asociados para hacer<br />

posible <strong>la</strong> adopción <strong>de</strong> <strong>de</strong>cisiones comunes,<br />

o <strong>la</strong> <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa <strong>de</strong> <strong>los</strong> intereses supranacionales que pue<strong>de</strong>n contraponerse a algunos intereses<br />

particu<strong>la</strong>res <strong>de</strong> algún Estado Asociado.<br />

b. Un segundo bloque <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s consiste <strong>en</strong> <strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong> conferirle compet<strong>en</strong>cias para <strong>la</strong><br />

ejecución <strong>de</strong> <strong>la</strong> normativa establecida por el órgano legis<strong>la</strong>dor.<br />

Así aparec<strong>en</strong> aquí:<br />

o <strong>la</strong>s funciones <strong>de</strong> gestión re<strong>la</strong>tivas a <strong>los</strong> límites y cantida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>terminantes <strong>de</strong> <strong>la</strong>s prefer<strong>en</strong>cias<br />

arance<strong>la</strong>rias, por ejemplo, o el mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to día a día <strong>de</strong>l Arancel Aduanero Común,<br />

o el ejercicio <strong>de</strong> po<strong>de</strong>res <strong>de</strong>legados a través <strong>de</strong> <strong>los</strong> l<strong>la</strong>mados comités <strong>de</strong> reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tación. En este<br />

marco, el Organo Común, pue<strong>de</strong> adoptar, previo dictam<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>los</strong> Estados Asociados,<br />

disposiciones <strong>de</strong> aplicación.<br />

El funcionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> estos comités <strong>de</strong> reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tación podría resumirse <strong>de</strong> <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

el Organo Común somete una propuesta <strong>de</strong> reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to al comité. Cuando esta propuesta es conforme<br />

al dictam<strong>en</strong> expresado por mayoría <strong>de</strong>l comité, el Organo Común adopta el reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to. En caso<br />

contrario, el órgano común pres<strong>en</strong>ta al Consejo su propuesta para su <strong>de</strong>liberación.<br />

Los comités <strong>de</strong> reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tación <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser compet<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> materias como: nom<strong>en</strong>c<strong>la</strong>tura arance<strong>la</strong>ria,<br />

valor <strong>en</strong> aduana, orig<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mercancías, tránsito interno, regím<strong>en</strong>es aduaneros económicos,<br />

franquicias aduaneras y asist<strong>en</strong>cia mutua.<br />

c. El tercer conjunto <strong>de</strong> funciones importantes <strong>de</strong>l Organo Común resulta <strong>de</strong> <strong>la</strong>s re<strong>la</strong>ciones que el área<br />

integrada habrá <strong>de</strong> mant<strong>en</strong>er con <strong>los</strong> países terceros, ya que <strong>los</strong> intereses <strong>de</strong> <strong>los</strong> Estados Asociados<br />

<strong>de</strong>b<strong>en</strong> t<strong>en</strong>er una coordinación y una voz única fr<strong>en</strong>te al exterior para hacer valer uno <strong>de</strong> <strong>los</strong> b<strong>en</strong>eficios<br />

que <strong>la</strong> agrupación económica g<strong>en</strong>era, como es el increm<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l po<strong>de</strong>r negociador, fr<strong>en</strong>te a países<br />

terceros y <strong>en</strong> organizaciones y acuerdos multi<strong>la</strong>terales.<br />

Estas funciones pue<strong>de</strong>n asignarse a un comité aduanero o a un comité mixto, si no son exclusivam<strong>en</strong>te<br />

materias aduaneras <strong>la</strong>s que son objeto <strong>de</strong> negociación.<br />

Esta posición común y previam<strong>en</strong>te coordinada es <strong>la</strong> que <strong>de</strong>be permitir negociar con mayor fuerza <strong>en</strong><br />

organizaciones como el GATT, el Consejo <strong>de</strong> Cooperación <strong>Aduanera</strong>, etcétera.<br />

d. Finalm<strong>en</strong>te, el Organo Común <strong>de</strong>be contar también con <strong>la</strong> facultad <strong>de</strong> participar, a petición propia, <strong>en</strong><br />

controles <strong>de</strong> gestión o auditoría que <strong>los</strong> Estados Asociados realic<strong>en</strong> a <strong>la</strong>s distintas oficinas <strong>de</strong> Aduanas<br />

para tratar <strong>de</strong> homog<strong>en</strong>eizar, por este cauce, <strong>los</strong> métodos y procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> gestión y recaudación, a<br />

<strong>la</strong> vez que proporcionar una garantía <strong>de</strong> correcta aplicación <strong>de</strong> <strong>la</strong> normativa <strong>en</strong> todo el espacio<br />

integrado.<br />

9


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

<strong>La</strong>s funciones <strong>de</strong> control pue<strong>de</strong>n también ampliarse a <strong>la</strong>s <strong>de</strong> exam<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s disposiciones normativas<br />

nacionales para evitar que <strong>la</strong> facultad normativa propia y <strong>de</strong> interpretación <strong>de</strong> <strong>la</strong> común, <strong>de</strong> <strong>los</strong> Estados<br />

Asociados, no ponga <strong>en</strong> riesgo el proceso converg<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong> integración.<br />

Directam<strong>en</strong>te re<strong>la</strong>cionado con <strong>la</strong>s funciones <strong>de</strong> control aparece también <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> coordinación <strong>en</strong><br />

lucha contra el frau<strong>de</strong>, <strong>en</strong> sus aspectos prev<strong>en</strong>tivos y represivos. También aquí el Organo Común <strong>de</strong>be<br />

jugar un papel relevante, asociándose <strong>en</strong> investigaciones y controles con <strong>los</strong> Estados Asociados, para lograr<br />

una Aduana Exterior lo m<strong>en</strong>os permeable posible a <strong>la</strong> introducción <strong>de</strong> prácticas fraudul<strong>en</strong>tas y <strong>de</strong>sleales.<br />

5. CONCLUSIONES<br />

El objetivo a alcanzar <strong>en</strong> <strong>la</strong> construcción <strong>de</strong> una UA, tal como se <strong>de</strong>fine <strong>en</strong> el Artículo XXIV b) <strong>de</strong>l GATT,<br />

<strong>de</strong>be contemp<strong>la</strong>rse <strong>en</strong> <strong>la</strong> doble perspectiva externa e interna.<br />

a. Des<strong>de</strong> el punto <strong>de</strong> vista exterior, <strong>de</strong> <strong>la</strong>s re<strong>la</strong>ciones con <strong>los</strong> países <strong>de</strong>l resto <strong>de</strong>l mundo (países terceros),<br />

el logro importante es el <strong>de</strong> <strong>la</strong> construcción <strong>de</strong> un Arancel Aduanero Común y que <strong>la</strong>s <strong>de</strong>rogaciones a<br />

este Arancel Común (susp<strong>en</strong>siones, conting<strong>en</strong>tes, tipos prefer<strong>en</strong>ciales, etcétera) sean <strong>de</strong> naturaleza<br />

común, con <strong>la</strong> consigui<strong>en</strong>te <strong>de</strong>saparición <strong>de</strong> excepciones nacionales.<br />

Igualm<strong>en</strong>te importante es <strong>la</strong> búsqueda <strong>de</strong> una legis<strong>la</strong>ción aduanera común para cada uno <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />

regím<strong>en</strong>es y procedimi<strong>en</strong>tos aduaneros.<br />

En una segunda fase sería necesario contemp<strong>la</strong>r también el <strong>de</strong>recho al recurso contra <strong>los</strong> actos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

autorida<strong>de</strong>s aduaneras nacionales, el exam<strong>en</strong> <strong>de</strong>l <strong>de</strong>recho sancionador, p<strong>en</strong>al y administrativo.<br />

Por otra parte, resulta asimismo fundam<strong>en</strong>tal <strong>la</strong> armonización <strong>de</strong> <strong>la</strong>s reg<strong>la</strong>s que disciplinan campos no<br />

estrictam<strong>en</strong>te aduaneros, como el comercial o el <strong>de</strong> <strong>los</strong> controles sanitarios, veterinarios o fitosanitarios,<br />

dado que <strong>la</strong> aduana es <strong>la</strong> <strong>en</strong>cargada <strong>de</strong> aplicar esta normativa a <strong>los</strong> intercambios exteriores.<br />

b. Des<strong>de</strong> el aspecto interno, que mira al comercio interior <strong>de</strong>l área integrada, <strong>los</strong> esfuerzos <strong>de</strong>b<strong>en</strong><br />

contemp<strong>la</strong>rse <strong>en</strong> <strong>la</strong> dirección <strong>de</strong> simplificación <strong>de</strong> formalida<strong>de</strong>s, <strong>de</strong> controles aduaneros, restricciones<br />

cuantitativas y <strong>de</strong>más medidas <strong>de</strong> efecto equival<strong>en</strong>te, sobre todo <strong>en</strong> <strong>la</strong> etapa posterior a <strong>la</strong> eliminación<br />

<strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> aduana <strong>en</strong>tre <strong>los</strong> Estados Asociados, ya que <strong>en</strong> <strong>los</strong> primeros mom<strong>en</strong>tos <strong>de</strong><br />

construcción <strong>de</strong> <strong>la</strong> Unión <strong>la</strong> prioridad <strong>de</strong>be ser <strong>la</strong> <strong>de</strong> caminar hacia esta <strong>de</strong>saparición <strong>de</strong> aranceles <strong>en</strong> el<br />

comercio interior.<br />

<strong>La</strong> legis<strong>la</strong>ción aduanera común <strong>de</strong>be permitir al operador económico <strong>la</strong> elección <strong>de</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>rar sus<br />

mercancías a <strong>la</strong> importación o a <strong>la</strong> exportación <strong>en</strong> <strong>la</strong> frontera o <strong>en</strong> Aduanas interiores con idénticas<br />

exig<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> todos <strong>los</strong> países asociados, así como <strong>la</strong> utilización <strong>de</strong> procedimi<strong>en</strong>tos simplificados con<br />

una sustitución creci<strong>en</strong>te <strong>de</strong>l concepto <strong>de</strong> control físico por el <strong>de</strong> control administrativo, complem<strong>en</strong>tado<br />

con sistemas <strong>de</strong> auditorías basados <strong>en</strong> procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> investigación y comprobación <strong>de</strong> análisisriesgo.<br />

Todo ello apoyado <strong>en</strong> una estrecha cooperación administrativa y asist<strong>en</strong>cia mutua creci<strong>en</strong>te.<br />

10


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

LA ORGANIZACION Y LA GESTION DE LAS ADUANAS EN EL MARCO DE LA<br />

INTEGRACION: Los Servicios Aduaneros y el Proceso <strong>de</strong> Apertura al Mercado Mundial<br />

Dec<strong>la</strong>n KEARNEY<br />

Funcionario <strong>de</strong>l Ministerio <strong>de</strong> Finanzas, Ir<strong>la</strong>nda; Profesor Visitante,<br />

Instituto Europeo <strong>de</strong> Administración Pública (IEAP). Maastricht, HOLANDA.<br />

1. INTRODUCCION<br />

Es posible argum<strong>en</strong>tar que <strong>la</strong> organización y <strong>la</strong> gestión no son temas relevantes para <strong>los</strong> servicios<br />

aduaneros. Después <strong>de</strong> todo, podría sost<strong>en</strong>erse, <strong>la</strong>s aduanas no <strong>de</strong>ci<strong>de</strong>n <strong>la</strong>s políticas a llevar a cabo. El<strong>la</strong>s<br />

no ti<strong>en</strong><strong>en</strong> voz <strong>en</strong> <strong>la</strong> fijación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s tasas arance<strong>la</strong>rias ni <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>finición <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mercancías que <strong>de</strong>berían<br />

estar sujetas a cuotas u otras restricciones. El papel <strong>de</strong> <strong>la</strong>s aduanas consiste <strong>en</strong> aplicar <strong>la</strong>s <strong>de</strong>cisiones que<br />

le impon<strong>en</strong> otros sectores <strong>de</strong>l Gobierno <strong>de</strong> un país. Inclusive, sería inusual que se consulte a <strong>los</strong><br />

funcionarios aduaneros acerca <strong>de</strong> <strong>la</strong> factibilidad <strong>de</strong> aplicación <strong>de</strong> <strong>de</strong>terminadas políticas.<br />

Fr<strong>en</strong>te a estas circunstancias, <strong>los</strong> rec<strong>la</strong>mos contra ciertas prácticas <strong>de</strong> <strong>los</strong> funcionarios aduaneros estarían<br />

dirigidas a <strong>la</strong>s personas equivocadas. Sin embargo, <strong>la</strong> t<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> <strong>los</strong> servicios aduaneros es <strong>la</strong> <strong>de</strong> asumir<br />

que, dado que <strong>la</strong>s directrices políticas que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ejecutarse son <strong>de</strong>cididas fuera <strong>de</strong>l ámbito aduanero, <strong>la</strong><br />

organización y <strong>la</strong> gestión <strong>de</strong>l trabajo <strong>de</strong> <strong>los</strong> servicios aduaneros es -<strong>en</strong> el mejor <strong>de</strong> <strong>los</strong> casos- algo<br />

irrelevante, o -<strong>en</strong> el peor <strong>de</strong> <strong>los</strong> casos- concierne a otras personas.<br />

<strong>La</strong> tesis <strong>de</strong>l pres<strong>en</strong>te docum<strong>en</strong>to es que <strong>la</strong> organización y <strong>la</strong> gestión aduanera <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser objeto <strong>de</strong><br />

preocupación exclusiva <strong>de</strong> <strong>los</strong> funcionarios aduaneros. En caso <strong>de</strong> no otorgar consi<strong>de</strong>ración seria a estos<br />

asuntos, dichos servicios per<strong>de</strong>rán <strong>los</strong> b<strong>en</strong>eficios <strong>de</strong> <strong>la</strong>s técnicas mo<strong>de</strong>rnas <strong>de</strong> trabajo. Igualm<strong>en</strong>te, como<br />

consecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> ello, <strong>de</strong>crecerán el espíritu <strong>de</strong> trabajo y <strong>la</strong> motivación.<br />

El docum<strong>en</strong>to examinará una serie <strong>de</strong> aspectos re<strong>la</strong>tivos a <strong>la</strong> organización y <strong>la</strong> gestión que se consi<strong>de</strong>ran<br />

importantes <strong>en</strong> el campo aduanero. Basándose <strong>en</strong> un estudio sobre el funcionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s aduanas<br />

europeas, llevado a cabo bajo <strong>la</strong> dirección <strong>de</strong>l autor <strong>de</strong> esta pon<strong>en</strong>cia, se a<strong>de</strong><strong>la</strong>ntan ciertas i<strong>de</strong>as que son<br />

pertin<strong>en</strong>tes para <strong>la</strong> integración aduanera. Estas i<strong>de</strong>as están si<strong>en</strong>do puestas <strong>en</strong> práctica <strong>en</strong> el ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Comunidad Europea (CE) y espero puedan ser una bu<strong>en</strong>a fu<strong>en</strong>te <strong>de</strong> reflexión.<br />

2. TIPOS DE ORGANIZACION<br />

Al hab<strong>la</strong>r sobre organizaciones, resulta útil com<strong>en</strong>zar preguntándose qué tipo <strong>de</strong> organización es un servicio<br />

aduanero. ¿Existe algún rasgo especialm<strong>en</strong>te distintivo <strong>en</strong> él?; ¿Se trata <strong>de</strong> una organización más o es<br />

difer<strong>en</strong>te?; ¿En qué grado es difer<strong>en</strong>te?; ¿Cómo establecer <strong>la</strong> comparación con otras organizaciones?.<br />

Para respon<strong>de</strong>r a estas preguntas, permítanme pres<strong>en</strong>tar cuatro tipos <strong>de</strong> organizaciones: un comercio, un<br />

banco, un hospital y una firma <strong>de</strong> consultoría. Creo que estarán <strong>de</strong> acuerdo <strong>en</strong> que son ejemp<strong>los</strong> bi<strong>en</strong><br />

difer<strong>en</strong>ciados <strong>en</strong>tre sí. Pero, ¿cómo se <strong>de</strong>b<strong>en</strong> establecer esas difer<strong>en</strong>cias?. Un comercio pue<strong>de</strong> ser <strong>de</strong>scrito<br />

como una organización simple, integrada probablem<strong>en</strong>te por un empresario y un número reducido <strong>de</strong><br />

personal. En este caso, el empresario participa <strong>en</strong> todo el trabajo <strong>de</strong> <strong>la</strong> organización. El caso <strong>de</strong> un banco<br />

es más complejo, pues nos referimos a un número mucho mayor <strong>de</strong> personal, a una amplia división <strong>de</strong><br />

funciones -servicios a <strong>los</strong> cli<strong>en</strong>tes, personal, finanzas, asuntos jurídicos, etc.- don<strong>de</strong> el ger<strong>en</strong>te sólo participa<br />

<strong>en</strong> una pequeña parte <strong>de</strong>l trabajo diario. Se requier<strong>en</strong> especialistas y expertos para asistirlo <strong>en</strong> el <strong>de</strong>sarrollo<br />

<strong>de</strong> sus tareas.<br />

Por otra parte, un hospital es también una organización <strong>de</strong> gran<strong>de</strong>s dim<strong>en</strong>siones con una amplia división <strong>de</strong><br />

funciones: sin embargo, nadie visita un hospital y pi<strong>de</strong> ver al director ger<strong>en</strong>te! <strong>La</strong> g<strong>en</strong>te pi<strong>de</strong> para ver al<br />

supervisor o al médico <strong>de</strong> guardia. <strong>La</strong> difer<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>tre un banco y un hospital ti<strong>en</strong>e que ver con <strong>la</strong><br />

organización básica <strong>de</strong>l trabajo. En un banco, el trabajo a nivel operativo se <strong>de</strong>termina mediante reg<strong>la</strong>s y<br />

procedimi<strong>en</strong>tos. En un hospital, se <strong>de</strong>termina por <strong>la</strong> preparación y <strong>la</strong>s aptitu<strong>de</strong>s profesionales. El hospital es<br />

una organización compuesta por profesionales, el banco cu<strong>en</strong>ta con oficinistas o burócratas. El tipo <strong>de</strong><br />

organización que pres<strong>en</strong>to <strong>en</strong> último lugar es una firma <strong>de</strong> consultoría. Nuevam<strong>en</strong>te, po<strong>de</strong>mos t<strong>en</strong>er una<br />

organización muy gran<strong>de</strong>, una división m<strong>en</strong>or <strong>de</strong> funciones, pero <strong>la</strong> es<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> organización consiste <strong>en</strong><br />

resolver problemas mediante <strong>la</strong> innovación. <strong>La</strong> característica <strong>de</strong> este tipo <strong>de</strong> organizaciones es <strong>la</strong> utilización<br />

<strong>de</strong> un <strong>en</strong>foque <strong>de</strong> trabajo <strong>en</strong> equipo recurri<strong>en</strong>do al método <strong>de</strong> prueba y error.<br />

11


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

El sigui<strong>en</strong>te cuadro <strong>de</strong>scribe <strong>la</strong>s cuatro organizaciones:<br />

ORGANIZACION TIPO INSTRUMENTO DE COORDINACION<br />

Comercio<br />

Banco<br />

Hospital<br />

Firma <strong>de</strong> consultoría<br />

Simple<br />

Burocracia<br />

Burocracia<br />

Combinación<br />

supervisión directa<br />

reg<strong>la</strong>s estandarizadas<br />

aptitu<strong>de</strong>s estandarizadas<br />

fluida<br />

El comercio se <strong>de</strong>scribe como una organización simple <strong>en</strong> <strong>la</strong> que <strong>la</strong> coordinación se logra mediante<br />

supervisión directa. El banco se <strong>de</strong>scribe como una organización burocrática <strong>en</strong> <strong>la</strong> que <strong>la</strong> coordinación se<br />

logra a través <strong>de</strong>l funcionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> reg<strong>la</strong>s estandarizadas. El hospital es también una organización<br />

burocrática <strong>en</strong> <strong>la</strong> que <strong>la</strong> coordinación se logra mediante aptitu<strong>de</strong>s estandarizadas. En el caso <strong>de</strong> <strong>la</strong> firma <strong>de</strong><br />

consultoría, se <strong>la</strong> <strong>de</strong>scribe como un sistema mixto, don<strong>de</strong> <strong>la</strong> coordinación es lograda <strong>de</strong> manera fluida.<br />

Con base <strong>en</strong> estas tipologías simplificadas, po<strong>de</strong>mos estar <strong>de</strong> acuerdo <strong>en</strong> que un servicio aduanero es una<br />

burocracia, más <strong>de</strong>l tipo <strong>de</strong> un banco que <strong>de</strong> un hospital. En términos <strong>de</strong> "jerga" técnica, un servicio<br />

aduanero es más parecido a una burocracia "tipo máquina" que a una burocracia "profesional".<br />

Proce<strong>de</strong>remos a continuación a analizar un poco más a fondo <strong>la</strong>s "burocracias tipo máquina".<br />

En teoría, estas organizaciones operan mejor <strong>en</strong> <strong>en</strong>tornos estables y no complejos.<br />

De hecho, <strong>la</strong> queja común <strong>de</strong> <strong>la</strong> g<strong>en</strong>te que trabaja <strong>en</strong> el<strong>la</strong>s es que el trabajo es monótono, rutinario y<br />

aburrido. Lo común es que t<strong>en</strong>gan una pirámi<strong>de</strong> jerárquica ext<strong>en</strong>dida, con el trabajo dividido <strong>en</strong> pequeñas<br />

partes, numerosas reg<strong>la</strong>s y escasa discrecionalidad para aplicar<strong>la</strong>s.<br />

En teoría, <strong>la</strong>s "burocracias tipo máquina" funcionan mejor si dispon<strong>en</strong> <strong>de</strong> un <strong>de</strong>partam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> estudios (o <strong>de</strong><br />

p<strong>la</strong>nificación) altam<strong>en</strong>te <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do e influy<strong>en</strong>te, <strong>en</strong>cargado <strong>de</strong> diseñar y mant<strong>en</strong>er el "sistema <strong>de</strong><br />

estandarización", al que se podría <strong>de</strong>finir como <strong>la</strong> esfera <strong>de</strong> <strong>de</strong>finición <strong>de</strong> <strong>la</strong>s reg<strong>la</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong> organización. Este<br />

<strong>de</strong>partam<strong>en</strong>to pue<strong>de</strong> cumplir <strong>la</strong>bores como <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes: <strong>la</strong> compi<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong> información sobre el trabajo<br />

realizado, el recu<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cartas que se han recibido, <strong>la</strong> cuantificación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s quejas que se han<br />

formu<strong>la</strong>do, <strong>la</strong> evaluación <strong>de</strong>l ritmo con que se da respuesta a <strong>la</strong>s cartas, <strong>la</strong> i<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s reg<strong>la</strong>s que<br />

<strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser modificadas, etcétera. Resulta una obviedad afirmar que <strong>la</strong>s "burocracias tipo máquina" son<br />

altam<strong>en</strong>te resist<strong>en</strong>tes al cambio: "el status quo está bastante bi<strong>en</strong>, gracias" bi<strong>en</strong> pue<strong>de</strong> ser <strong>la</strong> consigna que<br />

presida su actuación.<br />

Una limitación seria <strong>de</strong> <strong>la</strong>s "burocracias tipo máquina" es que, <strong>en</strong> ocasiones, <strong>de</strong>bido a su propia naturaleza,<br />

están tan c<strong>en</strong>tradas <strong>en</strong> <strong>la</strong> e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> reg<strong>la</strong>s y <strong>en</strong> ve<strong>la</strong>r para que el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s tareas se haga<br />

acor<strong>de</strong> con el<strong>la</strong>s, que terminan por per<strong>de</strong>r <strong>de</strong> vista <strong>los</strong> resultados que efectivam<strong>en</strong>te se obti<strong>en</strong><strong>en</strong> o <strong>los</strong><br />

objetivos que se pret<strong>en</strong><strong>de</strong> alcanzar.<br />

<strong>La</strong>s <strong>de</strong>nominadas tres "E", esto es, <strong>los</strong> conceptos <strong>de</strong> efectividad, efici<strong>en</strong>cia y economía ayudan a ac<strong>la</strong>rar<br />

este punto. <strong>La</strong> efectividad se pue<strong>de</strong> <strong>de</strong>scribir como "hacer lo correcto", <strong>la</strong> efici<strong>en</strong>cia, como "hacer <strong>la</strong>s cosas<br />

bi<strong>en</strong>" y <strong>la</strong> economía, como "hacer <strong>la</strong>s cosas erróneas, pero <strong>de</strong> <strong>la</strong> forma más barata". <strong>La</strong>s preguntas que<br />

fuerzan a <strong>la</strong>s burocracias a salir <strong>de</strong> su letargo y recapacitar son: ¿qué se está pret<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do lograr?; o<br />

¿cómo se sabe que se ha alcanzado lo que se propuso conseguir <strong>en</strong> un comi<strong>en</strong>zo?. En otros términos, se<br />

pue<strong>de</strong> preguntar: ¿Cuán efectivo es usted?; o ¿está haci<strong>en</strong>do lo correcto? <strong>La</strong> difer<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>tre una<br />

burocracia efici<strong>en</strong>te y una efectiva pue<strong>de</strong> ilustrarse <strong>de</strong> <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

DIMENSION EFICIENCIA EFECTIVIDAD<br />

Proceso<br />

Enfoque<br />

Entorno<br />

Criterio <strong>de</strong> éxito<br />

Sistema <strong>de</strong> costos<br />

Administración<br />

at<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do a procedimi<strong>en</strong>tos<br />

supuestam<strong>en</strong>te estable<br />

aplicación <strong>de</strong> reg<strong>la</strong>s<br />

<strong>de</strong>sconocido<br />

jerárquico<br />

Gestión<br />

resultados/metas<br />

cambiante<br />

resultados alcanzados<br />

consci<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>los</strong> costos<br />

mixto<br />

En es<strong>en</strong>cia, <strong>la</strong> difer<strong>en</strong>cia fundam<strong>en</strong>tal resi<strong>de</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> distinción <strong>en</strong>tre el <strong>en</strong>foque administrativo y el <strong>en</strong>foque<br />

ger<strong>en</strong>cial.<br />

Los servicios aduaneros pue<strong>de</strong>n ser caracterizados como "burocracias tipo máquina". A<strong>de</strong>más, po<strong>de</strong>mos<br />

<strong>de</strong>cir que, <strong>de</strong>bido a <strong>la</strong>s rápidas transformaciones que se están operando, el <strong>en</strong>torno <strong>de</strong> <strong>la</strong> aduana le está<br />

12


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

forzando a adoptar cambios <strong>en</strong> <strong>la</strong> forma <strong>en</strong> que <strong>en</strong>cara su trabajo. Los cambios están forzando a <strong>los</strong><br />

servicios aduaneros a pasar <strong>de</strong> ser efici<strong>en</strong>tes a ser efectivos. A fin <strong>de</strong> ac<strong>la</strong>rar este punto, permítanme<br />

<strong>de</strong>t<strong>en</strong>erme <strong>en</strong> el estudio <strong>de</strong> <strong>los</strong> servicios aduaneros <strong>de</strong> <strong>la</strong> CE al cual hice anteriorm<strong>en</strong>te refer<strong>en</strong>cia. El<br />

objetivo <strong>de</strong>l estudio fue asesorar a <strong>la</strong> Comisión <strong>de</strong> <strong>la</strong> CE acerca <strong>de</strong> cómo gestionar <strong>la</strong> transición <strong>de</strong> <strong>los</strong> doce<br />

sistemas <strong>de</strong> <strong>los</strong> Estados Miembros (EM), cada uno con sus propios controles fronterizos, a un sistema sin<br />

controles fronterizos y una frontera externa común.<br />

3. EL ESTUDIO DE LAS ADUANAS EUROPEAS<br />

as principales conclusiones <strong>de</strong>l estudio se pue<strong>de</strong>n pres<strong>en</strong>tar bajo <strong>los</strong> sigui<strong>en</strong>tes seis epígrafes que<br />

<strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>ré a continuación:<br />

• Niveles <strong>de</strong> Desarrollo;<br />

• Estructuras Difer<strong>en</strong>ciadas;<br />

• Métodos <strong>de</strong> Trabajo;<br />

• Recursos;<br />

• Problemas C<strong>en</strong>tro - Periferia; y<br />

• Aspectos G<strong>en</strong>erales.<br />

3.1 Niveles <strong>de</strong> Desarrollo<br />

De acuerdo a lo que presumíamos, el estudio puso <strong>de</strong> relieve el hecho <strong>de</strong> que <strong>los</strong> niveles <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s administraciones aduaneras <strong>de</strong> <strong>los</strong> doce EM diferían ampliam<strong>en</strong>te. Ello podía explicarse at<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do a<br />

diversas causas: difer<strong>en</strong>tes tradiciones administrativas, diverg<strong>en</strong>te provisión <strong>de</strong> recursos y disímil<br />

antigüedad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s diversas administraciones. Pudieron observarse <strong>de</strong>s<strong>de</strong> administraciones con sistemas<br />

informatizados altam<strong>en</strong>te sofisticados hasta administraciones cuyos sistemas eran casi completam<strong>en</strong>te<br />

manuales. En algunos casos se aplicaban mo<strong>de</strong>rnas técnicas <strong>de</strong> gestión y se empleaban programas <strong>de</strong> red<br />

y <strong>en</strong>foques <strong>de</strong> equipo, mi<strong>en</strong>tras <strong>en</strong> otros sólo se contaba con <strong>en</strong>foques jerárquicos <strong>de</strong> gestión.<br />

3.2 Difer<strong>en</strong>cias estructurales<br />

En <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> <strong>los</strong> EM, <strong>la</strong> administración aduanera se <strong>en</strong>cuadra <strong>en</strong> el ámbito <strong>de</strong> responsabilidad <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />

Ministerios <strong>de</strong> Economía o <strong>de</strong> Finanzas. En ciertos casos, <strong>la</strong>s compet<strong>en</strong>cias son atribuidas a comisionados<br />

o <strong>de</strong>legados gubernam<strong>en</strong>tales, mi<strong>en</strong>tras que <strong>en</strong> otros correspon<strong>de</strong>n a <strong>la</strong>s Secretarías <strong>de</strong> Haci<strong>en</strong>da o a <strong>los</strong><br />

órganos <strong>en</strong>cargados <strong>de</strong> <strong>la</strong> recaudación tributaria. En tres EM exist<strong>en</strong> organizaciones <strong>de</strong> carácter "cuasi"<br />

militar que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> cierta esfera <strong>de</strong> responsabilidad a nivel aduanero. Con estos datos <strong>en</strong> <strong>la</strong> mano, se p<strong>la</strong>nteó<br />

una pregunta c<strong>la</strong>ve para <strong>los</strong> objetivos <strong>de</strong>l estudio: ¿Qué inci<strong>de</strong>ncia ti<strong>en</strong><strong>en</strong> esas difer<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> <strong>la</strong> estructura<br />

organizativa <strong>de</strong> <strong>la</strong>s aduanas <strong>de</strong> <strong>los</strong> EM?<br />

Una serie <strong>de</strong> observaciones <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser realizadas al respecto. Cuando <strong>los</strong> servicios aduaneros están<br />

estrecham<strong>en</strong>te integrados a otras administraciones con faculta<strong>de</strong>s recaudatorias, existe <strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong><br />

flexibilizar <strong>la</strong> utilización <strong>de</strong> <strong>los</strong> recursos y se pres<strong>en</strong>tan oportunida<strong>de</strong>s para establecer bases <strong>de</strong> datos<br />

conjuntas, racionalizar <strong>la</strong>s técnicas <strong>de</strong> control e incorporar expertise al control <strong>de</strong>l comercio nacional e<br />

internacional.<br />

Des<strong>de</strong> el punto <strong>de</strong> vista negativo, una pot<strong>en</strong>cial fu<strong>en</strong>te <strong>de</strong> preocupación estriba <strong>en</strong> que <strong>la</strong> presión <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

priorida<strong>de</strong>s nacionales <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> recaudación impositiva pueda operar como obstáculo a <strong>los</strong> avances<br />

<strong>de</strong>seados <strong>en</strong> el campo aduanero. Cuando <strong>los</strong> servicios aduaneros no están integrados a <strong>la</strong> administración<br />

<strong>de</strong> <strong>los</strong> ingresos fiscales y, <strong>en</strong> contraste, otras administraciones o servicios participan <strong>en</strong> el trabajo aduanero,<br />

<strong>los</strong> problemas asociados a <strong>la</strong> reducción y redim<strong>en</strong>sionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>los</strong> servicios son mucho más complejos.<br />

Des<strong>de</strong> una perspectiva <strong>de</strong> gestión, se podría argum<strong>en</strong>tar que <strong>en</strong> caso <strong>de</strong> conv<strong>en</strong>irse <strong>en</strong> una <strong>de</strong>finición<br />

común <strong>en</strong> términos <strong>de</strong> efectividad, <strong>en</strong> <strong>los</strong> objetivos <strong>de</strong>l servicio aduanero y <strong>en</strong> el sistema acordado para<br />

evaluar <strong>la</strong> efectividad e introducir <strong>la</strong>s mejoras requeridas, el tipo <strong>de</strong> estructura elegido por <strong>los</strong> EM para<br />

aplicar dichos objetivos no <strong>de</strong>bería ser una fu<strong>en</strong>te <strong>de</strong> preocupación importante.<br />

3.3 Métodos <strong>de</strong> Trabajo<br />

El exam<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>los</strong> métodos <strong>de</strong> trabajo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s aduanas reveló que existía falta <strong>de</strong> uniformidad <strong>en</strong> <strong>los</strong><br />

<strong>en</strong>foques. Algunas administraciones hacían especial hincapié <strong>en</strong> <strong>la</strong> verificación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s auditorías <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

empresas y otorgaban escasa importancia a <strong>los</strong> controles fronterizos. Otras se conc<strong>en</strong>traban es<strong>en</strong>cialm<strong>en</strong>te<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> inspección física <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mercancías. En estrecha re<strong>la</strong>ción con esto, se apreciaban difer<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />

re<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong>s oficinas aduaneras. Algunos EM disponían <strong>de</strong> una red ext<strong>en</strong>dida <strong>de</strong> oficinas aduaneras<br />

13


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

interiores a fin <strong>de</strong> facilitar el cumplimi<strong>en</strong>to rápido <strong>de</strong> <strong>los</strong> procedimi<strong>en</strong>tos aduaneros. Otros EM recién<br />

com<strong>en</strong>zaban a establecer tales re<strong>de</strong>s.<br />

También variaba consi<strong>de</strong>rablem<strong>en</strong>te el alcance con el cual algunos EM utilizaban procedimi<strong>en</strong>tos<br />

simplificados, <strong>en</strong> tanto otros no recurrían a el<strong>los</strong> <strong>en</strong> absoluto. Por último, algunos EM habían <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do<br />

programas <strong>de</strong> informatización altam<strong>en</strong>te sofisticados sobre <strong>la</strong> base <strong>de</strong> <strong>la</strong> i<strong>de</strong>a <strong>de</strong>l análisis <strong>de</strong> riesgo, -i<strong>de</strong>a<br />

que ayuda a asignar <strong>los</strong> escasos recursos a <strong>la</strong>s áreas <strong>de</strong> mayor necesidad o riesgo- mi<strong>en</strong>tras que otras<br />

recién com<strong>en</strong>zaban a utilizar tecnología informática.<br />

En síntesis, <strong>la</strong>s aduanas europeas evi<strong>de</strong>nciaban notorias difer<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> sus niveles <strong>de</strong> funcionami<strong>en</strong>to.<br />

3.4 Recursos<br />

Los recursos <strong>de</strong>dicados a <strong>la</strong>s aduanas también mostraban amplias disimilitu<strong>de</strong>s <strong>en</strong>tre <strong>los</strong> EM. El diario<br />

Financial Times publicaba el 31/10/89 (un año <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong>l Informe <strong>de</strong>l Estudio a <strong>la</strong><br />

Comisión) un artículo bajo el título "Un Informe expresa preocupación acerca <strong>de</strong> <strong>la</strong>s disparida<strong>de</strong>s exist<strong>en</strong>tes<br />

<strong>en</strong> el control aduanero", expresaba lo sigui<strong>en</strong>te:<br />

"Los recursos a disposición <strong>de</strong> <strong>los</strong> servicios aduaneros <strong>en</strong> <strong>los</strong> países <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comunidad Europea varían<br />

marcadam<strong>en</strong>te, lo cual conlleva serias implicaciones sobre <strong>la</strong> efectividad <strong>de</strong>l control fronterizo, según<br />

expresa un informe <strong>en</strong>cargado por <strong>la</strong> Dirección G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Asuntos Aduaneros y <strong>de</strong> Tributación Indirecta <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> Comisión <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comunidad Europea, <strong>en</strong> Bruse<strong>la</strong>s".<br />

El Sr. Richard Condon, jefe <strong>de</strong> política aduanera <strong>de</strong> dicha Dirección G<strong>en</strong>eral, sostuvo que había<br />

"disparida<strong>de</strong>s extremas <strong>en</strong>tre <strong>los</strong> países miembros. El Departam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Aduanas <strong>de</strong> Grecia, por ejemplo,<br />

que contro<strong>la</strong> <strong>la</strong> frontera sureste <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comunidad, no contaba con aviones o barcos para ayudar<strong>la</strong> <strong>en</strong> sus<br />

operaciones". En síntesis, <strong>la</strong> frontera externa común evi<strong>de</strong>nciaba es<strong>la</strong>bones débiles <strong>en</strong> <strong>la</strong> ca<strong>de</strong>na.<br />

3.5 Problemas C<strong>en</strong>tro - Periferia<br />

Resulta útil <strong>de</strong>stacar <strong>la</strong> perspectiva que ofrece el análisis <strong>de</strong>l sistema <strong>de</strong> aduanas comunitario como un<br />

problema c<strong>en</strong>tro - periferia.<br />

A nivel g<strong>en</strong>eral, el papel dual <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comisión -<strong>en</strong> virtud <strong>de</strong> sus faculta<strong>de</strong>s como órgano <strong>de</strong> iniciativa <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

políticas comunitarias y como <strong>de</strong> guardián <strong>de</strong> <strong>los</strong> tratados- conduce a situar<strong>la</strong> <strong>en</strong> una posición ambigua.<br />

Para llevar a<strong>de</strong><strong>la</strong>nte sus políticas, <strong>la</strong> Comisión requiere información pero, <strong>de</strong>bido al papel <strong>de</strong> "policía"que<br />

también <strong>de</strong>sempeña, no siempre ti<strong>en</strong>e acceso a el<strong>la</strong>. Por ejemplo, el estudio concluyó que el sistema<br />

mediante el cual <strong>la</strong>s pérdidas <strong>de</strong>rivadas <strong>de</strong> operaciones <strong>de</strong> frau<strong>de</strong> y otras irregu<strong>la</strong>rida<strong>de</strong>s que se juzga<br />

fueron causadas por neglig<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> parte <strong>de</strong> un EM son <strong>de</strong>ducidas a cu<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> futuros reembolsos, pue<strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>sal<strong>en</strong>tar a <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s nacionales a investigar <strong>la</strong> sospecha <strong>de</strong> frau<strong>de</strong> e, incluso, a informar al respecto<br />

a <strong>la</strong> Comisión.<br />

Para mayor concreción, un ejemplo <strong>de</strong>l área <strong>de</strong> <strong>la</strong> lucha contra el frau<strong>de</strong> resulta instructivo. Tras <strong>la</strong><br />

publicación <strong>de</strong>l informe anual <strong>de</strong>l Tribunal <strong>de</strong> Cu<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> <strong>la</strong> CE correspondi<strong>en</strong>te al año 1987, que l<strong>la</strong>mó <strong>la</strong><br />

at<strong>en</strong>ción -y no por vez primera- sobre ciertas <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> el sistema <strong>de</strong> algunos EM para prev<strong>en</strong>ir el<br />

frau<strong>de</strong> <strong>en</strong> el área <strong>de</strong> <strong>la</strong>s exportaciones agríco<strong>la</strong>s, se estableció un conjunto <strong>de</strong> acciones para hacer fr<strong>en</strong>te a<br />

este problema. Algo <strong>de</strong>spués, <strong>en</strong> 1990, el Consejo y <strong>la</strong> Comisión aprobaron una serie <strong>de</strong> reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tos que,<br />

es<strong>en</strong>cialm<strong>en</strong>te, disponían <strong>la</strong> exig<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> realizar una inspección física <strong>de</strong>l 5% <strong>de</strong> <strong>la</strong> totalidad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

exportaciones agríco<strong>la</strong>s <strong>de</strong> <strong>los</strong> EM y estipu<strong>la</strong>ban el otorgami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> ayuda financiera para administrar<br />

dichos controles. Tal procedimi<strong>en</strong>to asumía un mo<strong>de</strong>lo uniforme <strong>de</strong> riesgo <strong>en</strong> <strong>la</strong> Comunidad.<br />

Sin embargo, <strong>en</strong> <strong>la</strong> práctica, <strong>la</strong> fijación <strong>de</strong> un porc<strong>en</strong>taje uniforme <strong>de</strong> inspecciones podía evi<strong>de</strong>nciarse como<br />

<strong>de</strong>masiado bajo <strong>en</strong> re<strong>la</strong>ción a <strong>los</strong> riesgos <strong>en</strong> <strong>de</strong>terminada área <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comunidad y <strong>de</strong>masiado alto <strong>en</strong> otra.<br />

Tal <strong>en</strong>foque no consi<strong>de</strong>raba que algunos EM ya contaban con sistemas sofisticados para prev<strong>en</strong>ir el frau<strong>de</strong>.<br />

En algunos casos, dichos sistemas fueron establecidos tras <strong>la</strong> publicación <strong>de</strong>l m<strong>en</strong>cionado informe <strong>de</strong>l<br />

Tribunal <strong>de</strong> Cu<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> 1987. T<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta esta situación, <strong>la</strong> periferia cosechó mayores éxitos <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

introducción <strong>de</strong> innovaciones que el c<strong>en</strong>tro, <strong>la</strong>s cuales fueron más efectivas que <strong>la</strong>s que fueron regu<strong>la</strong>das <strong>en</strong><br />

el c<strong>en</strong>tro y <strong>la</strong> periferia tuvo finalm<strong>en</strong>te que retroce<strong>de</strong>r e introducir sistemas m<strong>en</strong>os efectivos <strong>de</strong>bido a <strong>la</strong>s<br />

ori<strong>en</strong>taciones que predominaron <strong>en</strong> el c<strong>en</strong>tro.<br />

Aquí estaba el meollo <strong>de</strong>l problema. <strong>La</strong> aus<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> normas estandarizadas <strong>de</strong> ámbito comunitario y <strong>la</strong><br />

presión exist<strong>en</strong>te para tomar un cierto curso <strong>de</strong> acción forzaron a <strong>la</strong> adopción <strong>de</strong> lo que podría <strong>de</strong>nominarse<br />

una <strong>de</strong>cisión altam<strong>en</strong>te "procedim<strong>en</strong>tal", cuando lo que se requería era un <strong>en</strong>foque más estratégico. ¿No<br />

14


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

hubiera sido mejor fijar una meta consist<strong>en</strong>te <strong>en</strong> un monto a ser cobrado a través <strong>de</strong> multas o <strong>en</strong> base al<br />

volum<strong>en</strong> <strong>de</strong>l frau<strong>de</strong> a ser <strong>de</strong>tectado?<br />

El caso <strong>de</strong>l 5% ilustra <strong>los</strong> problemas asociados a <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> un procedimi<strong>en</strong>to común o uniforme <strong>de</strong><br />

ámbito comunitario, pero es irrelevante a <strong>los</strong> efectos <strong>de</strong> lograr un resultado o un impacto común <strong>en</strong> términos<br />

<strong>de</strong>l frau<strong>de</strong> <strong>de</strong>tectado. <strong>La</strong> forma <strong>en</strong> <strong>la</strong> cual cambiar un <strong>en</strong>foque procedim<strong>en</strong>tal por uno basado <strong>en</strong> resultados<br />

se tornó una cuestión importante para el estudio. En es<strong>en</strong>cia, el punto era cómo operar el cambio <strong>de</strong> pasar<br />

<strong>de</strong> ser efici<strong>en</strong>tes a ser efectivos.<br />

3.6 Aspectos G<strong>en</strong>erales<br />

No es necesario explicar <strong>en</strong> <strong>de</strong>talle <strong>la</strong>s funciones <strong>de</strong>sempeñadas por <strong>la</strong>s instituciones comunitarias y por <strong>los</strong><br />

EM <strong>en</strong> el campo aduanero, salvo <strong>de</strong>cir que, <strong>en</strong> un s<strong>en</strong>tido muy amplio, <strong>la</strong> Comisión se ocupa <strong>de</strong> <strong>la</strong> fijación<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s políticas, <strong>en</strong> tanto <strong>los</strong> EM asum<strong>en</strong> <strong>la</strong>s potesta<strong>de</strong>s <strong>de</strong> ejecución. El establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> nuevas reg<strong>la</strong>s<br />

fue objeto <strong>de</strong> negociaciones regu<strong>la</strong>das.<br />

A<strong>de</strong>más <strong>de</strong> proponer nueva legis<strong>la</strong>ción y regu<strong>la</strong>r <strong>los</strong> diversos regím<strong>en</strong>es aduaneros, <strong>la</strong> Comisión prestó<br />

también un servicio útil <strong>en</strong> el campo <strong>de</strong>l <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> automatización <strong>en</strong> toda <strong>la</strong> Comunidad y <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

promoción <strong>de</strong> acciones conjuntas contra el frau<strong>de</strong>. Ambas acciones fueron es<strong>en</strong>ciales para <strong>la</strong> preparación<br />

<strong>de</strong>l Mercado Unico Europeo (MUE). El papel <strong>de</strong> <strong>la</strong> "unidad <strong>de</strong> informática" <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comisión es el <strong>de</strong> contribuir<br />

a <strong>los</strong> esfuerzos <strong>de</strong> <strong>los</strong> EM <strong>en</strong> el campo <strong>de</strong> <strong>la</strong> automatización, mediante el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> sistemas y normas,<br />

así como <strong>en</strong> el establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> sistemas comunes para <strong>la</strong> gestión <strong>de</strong> <strong>los</strong> difer<strong>en</strong>tes aspectos <strong>de</strong> <strong>la</strong> Unión<br />

<strong>Aduanera</strong> (UA) como, por ejemplo, <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> información arance<strong>la</strong>ria, administración <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cuotas<br />

arance<strong>la</strong>rias y aranceles consolidados. <strong>La</strong> unidad contra el frau<strong>de</strong> opera un sistema común que permite el<br />

rápido intercambio <strong>de</strong> información re<strong>la</strong>cionada con el frau<strong>de</strong> <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> Comisión y <strong>los</strong> EM.<br />

4. ANÁLISIS<br />

El análisis <strong>de</strong> <strong>la</strong>s conclusiones se basó <strong>en</strong> <strong>la</strong> i<strong>de</strong>a <strong>de</strong> que todo sistema, observado <strong>en</strong> su integridad, <strong>de</strong>be<br />

estar dotado <strong>de</strong> <strong>la</strong>s capacida<strong>de</strong>s necesarias para <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r y combinar tres funciones principales. Los tres<br />

compon<strong>en</strong>tes <strong>de</strong>l proceso <strong>de</strong> gestión son: gestión operativa, gestión <strong>de</strong> supervisión y gestión estratégica.<br />

Antes <strong>de</strong> consi<strong>de</strong>rar su relevancia para el estudio, se <strong>de</strong>scribirá cada compon<strong>en</strong>te brevem<strong>en</strong>te:<br />

a. <strong>La</strong> gestión operativa se refiere a <strong>la</strong>s funciones ejecutivas re<strong>la</strong>tivas a <strong>la</strong> puesta <strong>en</strong> aplicación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

políticas <strong>en</strong> curso. Se <strong>en</strong>cuadra <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>la</strong> conocida gestión por objetivos, procurando <strong>la</strong> obt<strong>en</strong>ción <strong>de</strong><br />

<strong>los</strong> mejores resultados <strong>en</strong> base a <strong>de</strong>terminada cantidad <strong>de</strong> recursos disponibles y bajo <strong>la</strong> asunción <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>terminadas políticas. Es posible alcanzar <strong>de</strong>terminados resultados cuando se cu<strong>en</strong>ta con <strong>los</strong><br />

sigui<strong>en</strong>tes elem<strong>en</strong>tos:<br />

o <strong>de</strong>finición c<strong>la</strong>ra <strong>de</strong> <strong>los</strong> resultados a alcanzar<br />

o <strong>de</strong>finición <strong>de</strong> <strong>la</strong>s tareas a ser llevadas a cabo<br />

o especificación <strong>de</strong> <strong>los</strong> procedimi<strong>en</strong>tos estandarizados <strong>de</strong> funcionami<strong>en</strong>to, y<br />

o asignación <strong>de</strong> recursos y contabilidad <strong>de</strong> costes <strong>de</strong> <strong>los</strong> recursos utilizados<br />

b. <strong>La</strong> gestión <strong>de</strong> supervisión, <strong>en</strong> el s<strong>en</strong>tido <strong>en</strong> que ese concepto pret<strong>en</strong><strong>de</strong> ser usado <strong>en</strong> esta pon<strong>en</strong>cia, no<br />

<strong>de</strong>be ser confundida con <strong>la</strong> línea ger<strong>en</strong>cial <strong>de</strong> supervisión operativa. Se trata <strong>de</strong> una función <strong>de</strong> personal<br />

técnico. <strong>La</strong> gestión <strong>de</strong> supervisión presta apoyo a <strong>la</strong> gestión operativa, pero también contro<strong>la</strong> el<br />

r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to. Es sumam<strong>en</strong>te efectiva cuando incluye <strong>los</strong> sigui<strong>en</strong>tes elem<strong>en</strong>tos:<br />

o <strong>de</strong>scripción c<strong>la</strong>ra <strong>de</strong> <strong>los</strong> resultados alcanzados <strong>en</strong> comparación con <strong>la</strong>s metas fijadas<br />

o i<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s tareas realizadas por <strong>de</strong>bajo <strong>de</strong> <strong>los</strong> niveles "standard"<br />

o comparación <strong>de</strong> <strong>los</strong> costos reales con <strong>los</strong> p<strong>la</strong>nificados<br />

o especificación <strong>de</strong> <strong>los</strong> sistemas <strong>de</strong> mejora o reposición requeridos<br />

o especificación y asignación <strong>de</strong> <strong>la</strong> capacitación requerida<br />

<strong>La</strong>s funciones g<strong>en</strong>erales <strong>de</strong> gestión <strong>de</strong> supervisión <strong>de</strong>b<strong>en</strong> <strong>de</strong>sempeñarse con una visión profesional, <strong>en</strong><br />

forma in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te a <strong>la</strong>s prácticas ger<strong>en</strong>ciales exist<strong>en</strong>tes y al r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to organizacional, para verificar<br />

si están a <strong>la</strong> altura <strong>de</strong> <strong>los</strong> niveles "standard" y recom<strong>en</strong>dar formas para perfeccionar<strong>la</strong>s y mejorar<strong>la</strong>s.<br />

c. <strong>La</strong> gestión estratégica es el tercer compon<strong>en</strong>te principal <strong>de</strong>l proceso <strong>de</strong> gestión. Sus principales<br />

funciones consist<strong>en</strong> <strong>en</strong> asegurar que <strong>la</strong>s políticas operativas sean apropiadas y establecer nuevas<br />

directrices cuando cambian <strong>la</strong>s circunstancias y <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s. Al carecer <strong>de</strong> una capacidad <strong>de</strong><br />

gestión estratégica, <strong>la</strong>s organizaciones pue<strong>de</strong>n persistir con mucha efici<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> hacer <strong>la</strong>s cosas<br />

erróneam<strong>en</strong>te. <strong>La</strong> gestión estratégica adopta una visión global <strong>de</strong>l sistema <strong>en</strong> su integridad y es<br />

responsable <strong>de</strong> revisar y re<strong>de</strong>finir <strong>los</strong> principales lineami<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s políticas, a <strong>la</strong> luz <strong>de</strong> <strong>la</strong> experi<strong>en</strong>cia<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> gestión operativa y <strong>los</strong> cambios <strong>en</strong> el <strong>en</strong>torno. Sus elem<strong>en</strong>tos c<strong>la</strong>ves son:<br />

o <strong>la</strong> revisión objetiva <strong>de</strong> <strong>la</strong>s políticas operativas basándose <strong>en</strong> <strong>la</strong> comparación con <strong>los</strong> objetivos<br />

operativos<br />

o <strong>la</strong> <strong>de</strong>terminación <strong>de</strong> políticas <strong>de</strong> gestión <strong>de</strong> supervisión y <strong>de</strong> gestión operativa<br />

15


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

o <strong>la</strong> fijación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s nuevas directrices, <strong>en</strong> caso <strong>de</strong> ser requeridas<br />

o <strong>la</strong> constatación <strong>de</strong> que se están haci<strong>en</strong>do <strong>la</strong>s cosas correctas<br />

En base a estos conceptos, <strong>los</strong> resultados <strong>de</strong>l estudio seña<strong>la</strong>ron importantes car<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> términos <strong>de</strong><br />

capacida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> todos <strong>los</strong> procesos <strong>de</strong> gestión. <strong>La</strong> capacidad <strong>de</strong> gestión estratégica era casi inexist<strong>en</strong>te. <strong>La</strong><br />

capacidad <strong>de</strong> gestión operativa se evi<strong>de</strong>nció débil y difería ampliam<strong>en</strong>te <strong>en</strong>tre <strong>los</strong> EM. <strong>La</strong> capacidad <strong>de</strong><br />

gestión <strong>de</strong> supervisión era consecu<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te muy precaria, <strong>de</strong>bido a <strong>la</strong>s <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> <strong>los</strong> otros procesos.<br />

Esto no fue una bu<strong>en</strong>a noticia para aquel<strong>los</strong> que t<strong>en</strong>ían una visión simplista <strong>de</strong> <strong>los</strong> cambios que se<br />

requerían para transformar <strong>la</strong> i<strong>de</strong>a <strong>de</strong>l MUE <strong>en</strong> una realidad.<br />

5. RECOMENDACIONES<br />

<strong>La</strong>s recom<strong>en</strong>daciones principales pres<strong>en</strong>tadas a <strong>la</strong> Comisión y <strong>la</strong>s capacida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> gestión que se consi<strong>de</strong>ró<br />

pertin<strong>en</strong>te mejorar son <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes:<br />

PROCESO DE GESTION<br />

Gestión operativa<br />

Gestión <strong>de</strong> supervisión<br />

Gestión estratégica<br />

RECOMENDACIONES PRINCIPALES<br />

Fijación a<strong>de</strong>cuada <strong>de</strong> costos<br />

Introducción <strong>de</strong> estándares<br />

Análisis comparativo y capacitación<br />

Creación <strong>de</strong> un comité <strong>de</strong> gestión<br />

Fijación <strong>de</strong> objetivos <strong>en</strong> base a recursos<br />

disponibles<br />

No es preciso ext<strong>en</strong><strong>de</strong>rse <strong>de</strong>masiado acerca <strong>de</strong> <strong>la</strong> i<strong>de</strong>as que subyac<strong>en</strong> a estas seis recom<strong>en</strong>daciones<br />

principales, dado que pi<strong>en</strong>so que el concepto fuerza <strong>de</strong>be estar c<strong>la</strong>ro a esta altura <strong>de</strong> <strong>la</strong> exposición. No<br />

obstante, consi<strong>de</strong>ro necesario añadir algunos breves com<strong>en</strong>tarios.<br />

Debido a <strong>la</strong> probable pérdida <strong>de</strong> puestos <strong>de</strong> trabajo que se presumía iba causar <strong>la</strong> eliminación <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />

controles fronterizos internos, <strong>la</strong>s recom<strong>en</strong>daciones instaron a <strong>los</strong> EM a adoptar una acción coordinada. El<br />

aspecto más importante <strong>de</strong> <strong>la</strong>s recom<strong>en</strong>daciones se refería a <strong>los</strong> esfuerzos realizados para otorgar cierta<br />

c<strong>la</strong>ridad a <strong>la</strong> capacidad <strong>de</strong> gestión operativa <strong>en</strong> un esfuerzo por ori<strong>en</strong>tar a todas <strong>la</strong>s partes <strong>de</strong>l sistema <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

misma dirección.<br />

Se preconizó <strong>la</strong> puesta <strong>en</strong> marcha <strong>de</strong> tres prácticas c<strong>la</strong>ves: <strong>la</strong> introducción masiva <strong>de</strong> técnicas <strong>de</strong> análisis <strong>de</strong><br />

riesgo (ver anexo), <strong>la</strong> promoción <strong>de</strong> procedimi<strong>en</strong>tos simplificados y <strong>la</strong> utilización <strong>de</strong> auditorías como<br />

alternativa y no como sustituto <strong>de</strong> <strong>la</strong>s inspecciones físicas. De <strong>la</strong>s tres, <strong>la</strong> más significativa fue <strong>la</strong><br />

introducción <strong>de</strong>l análisis <strong>de</strong> riesgo a ser puesto <strong>en</strong> funcionami<strong>en</strong>to a nivel <strong>de</strong> <strong>la</strong> oficina o el puesto aduanero.<br />

Este fue el punto <strong>de</strong> partida para <strong>en</strong>contrar una respuesta a <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te pregunta: "¿Cómo sabe Ud. que su<br />

servicio aduanero es efectivo"? <strong>La</strong> utilización <strong>de</strong> dichas técnicas ayuda a volcar <strong>los</strong> escasos recursos<br />

disponibles <strong>en</strong> aquel<strong>la</strong>s áreas que requier<strong>en</strong> más at<strong>en</strong>ción, tomando <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta <strong>los</strong> flujos <strong>de</strong> comercio<br />

locales. Asimismo, dichas técnicas se c<strong>en</strong>tran <strong>en</strong> el logro <strong>de</strong> resultados y <strong>en</strong> <strong>la</strong> fijación <strong>de</strong> metas, lo que<br />

permite calibrar su efectividad e impacto.<br />

6. CONCLUSION<br />

No <strong>de</strong>be interpretarse <strong>de</strong> mis com<strong>en</strong>tarios previos <strong>la</strong> necesariedad <strong>de</strong> que un servicio aduanero, para<br />

cumplir con <strong>los</strong> <strong>de</strong>safíos <strong>de</strong> apertura al mercado mundial, <strong>de</strong>ba t<strong>en</strong>er el mismo nivel <strong>de</strong> aptitud que <strong>los</strong><br />

supervisores altam<strong>en</strong>te cualificados <strong>de</strong> un hospital o el s<strong>en</strong>tido empresarial <strong>de</strong>l propietario <strong>de</strong> un comercio.<br />

Ello constituiría una sobreestimación <strong>de</strong>l análisis. He pret<strong>en</strong>dido, por el contrario, subrayar <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong><br />

conce<strong>de</strong>r un mayor énfasis a lo que <strong>de</strong>nomino "<strong>los</strong> procesos <strong>de</strong> gestión <strong>de</strong> supervisión".<br />

<strong>La</strong> revisión <strong>de</strong> <strong>los</strong> sistemas, <strong>la</strong> compi<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> información y <strong>la</strong> capacitación son aspectos críticos para <strong>la</strong><br />

consecución exitosa <strong>de</strong> <strong>la</strong> integración.<br />

En Europa, el papel <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comisión se está tornando c<strong>en</strong>tral <strong>en</strong> el p<strong>la</strong>no <strong>de</strong> <strong>los</strong> procesos estratégicos y <strong>de</strong><br />

supervisión. <strong>La</strong> Comisión compi<strong>la</strong> información sobre qué se logra, analiza dicha información y revisa <strong>la</strong><br />

efectividad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s operaciones. Junto con <strong>los</strong> responsables <strong>de</strong> <strong>la</strong>s administraciones <strong>de</strong> <strong>los</strong> EM, <strong>de</strong>termina<br />

directrices para el futuro.<br />

<strong>La</strong> capacitación es el motor <strong>de</strong>l cambio <strong>en</strong> el proceso. Regu<strong>la</strong>rm<strong>en</strong>te, son organizados seminarios <strong>de</strong><br />

información sobre <strong>la</strong>s prácticas y <strong>la</strong>s normas aduaneras, a <strong>los</strong> que asist<strong>en</strong> funcionarios <strong>de</strong> cada EM.<br />

16


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

Algunas aduanas emit<strong>en</strong> boletines para sus funcionarios -algunos secretos, otros no- sobre <strong>los</strong> asuntos que<br />

les compet<strong>en</strong>.<br />

Queda un <strong>la</strong>rgo camino a recorrer todavía, antes <strong>de</strong> que Europa t<strong>en</strong>ga un servicio aduanero común, pero <strong>los</strong><br />

elem<strong>en</strong>tos c<strong>la</strong>ves ya están pres<strong>en</strong>tes para que ello suceda.<br />

ANEXO<br />

¿EN QUE CONSISTE EL ANALISIS DE RIESGO?<br />

Una <strong>de</strong>finición simple podría ser <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te: "un <strong>en</strong>foque <strong>de</strong> gestión para <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> <strong>los</strong> controles<br />

aduaneros".<br />

Un <strong>en</strong>foque <strong>de</strong> gestión, porque implica <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> controles basados <strong>en</strong> <strong>la</strong> información y <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

evaluación, para lo cual se requiere información acerca <strong>de</strong> todos <strong>los</strong> operadores que llevan a cabo<br />

transacciones comerciales e información sobre todo el tráfico que transita por un puesto aduanero. Esta<br />

información se pue<strong>de</strong> obt<strong>en</strong>er a través <strong>de</strong> varias fu<strong>en</strong>tes, tanto a nivel local como nacional. Posteriorm<strong>en</strong>te,<br />

esta información es sometida a evaluación, para <strong>de</strong>tectar su nivel <strong>de</strong> riesgo: alto, medio o bajo.<br />

Por ejemplo, si el tráfico es <strong>de</strong> granos, dado que se trata <strong>de</strong> un producto a granel, se presta a <strong>de</strong>c<strong>la</strong>raciones<br />

falsas sobre su peso. Si existe un reembolso a <strong>la</strong> exportación (como <strong>en</strong> <strong>la</strong> Política Agríco<strong>la</strong> Común <strong>de</strong> <strong>la</strong> CE)<br />

para <strong>la</strong>s v<strong>en</strong>tas al exterior <strong>de</strong> granos, se <strong>la</strong>s pue<strong>de</strong> c<strong>la</strong>sificar como <strong>de</strong> riesgo alto. De modo simi<strong>la</strong>r, si <strong>los</strong><br />

productos cárnicos atra<strong>en</strong> reembolsos a <strong>la</strong> exportación y si es posible <strong>de</strong>c<strong>la</strong>rar más cantidad <strong>de</strong> carne <strong>en</strong> el<br />

producto que <strong>la</strong> que realm<strong>en</strong>te existe (como sucedió efectivam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> Italia <strong>en</strong> el caso <strong>de</strong> <strong>los</strong> embutidos), el<br />

caso podría ser consi<strong>de</strong>rado <strong>de</strong> alto riesgo. Si <strong>la</strong> información sobre <strong>los</strong> ag<strong>en</strong>tes que realizan operaciones <strong>de</strong><br />

comercio <strong>de</strong> exportación <strong>de</strong> granos o embutidos seña<strong>la</strong> también que son <strong>de</strong> alto riesgo, <strong>en</strong>tonces resulta<br />

obvio que se <strong>de</strong>be tomar algún tipo <strong>de</strong> acción.<br />

<strong>La</strong> p<strong>la</strong>nificación <strong>de</strong> este tipo permite <strong>la</strong> toma <strong>de</strong> <strong>de</strong>cisiones acerca <strong>de</strong> <strong>los</strong> controles a aplicar. El trabajo se<br />

pue<strong>de</strong> or<strong>de</strong>nar <strong>de</strong> acuerdo con <strong>la</strong>s priorida<strong>de</strong>s y <strong>los</strong> recursos pue<strong>de</strong>n ser ori<strong>en</strong>tados hacia don<strong>de</strong> más se <strong>los</strong><br />

precisa. A medida que se aplican <strong>los</strong> controles, se <strong>de</strong>b<strong>en</strong> registrar <strong>los</strong> resultados y retroalim<strong>en</strong>tar<strong>los</strong> al<br />

sistema.<br />

Un resultado útil <strong>de</strong> <strong>la</strong> fase <strong>de</strong> p<strong>la</strong>nificación -el análisis <strong>de</strong> <strong>la</strong> información- es <strong>la</strong> creación a nivel c<strong>en</strong>tral <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />

perfiles <strong>de</strong> riesgo. Estos pue<strong>de</strong>n ser informatizados, pero no es es<strong>en</strong>cial que lo sean. Un perfil <strong>de</strong> riesgo es<br />

un ayuda-memoria breve <strong>en</strong> b<strong>en</strong>eficio <strong>de</strong>l funcionario aduanero. Por ejemplo, podría ser tan simple como:<br />

verificar el cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong> todas <strong>la</strong>s exportaciones <strong>de</strong> embutidos <strong>de</strong> <strong>la</strong> compañía "x", o contro<strong>la</strong>r <strong>los</strong> vehícu<strong>los</strong><br />

<strong>de</strong> todas <strong>la</strong>s personas que v<strong>en</strong>gan <strong>de</strong>l país "y", que sean m<strong>en</strong>ores <strong>de</strong> 25 años y solteras. <strong>La</strong><br />

retroalim<strong>en</strong>tación constante <strong>en</strong> el sistema <strong>de</strong> <strong>la</strong> utilización <strong>de</strong> dichos perfiles actualiza <strong>la</strong> información y<br />

conduce a <strong>la</strong> introducción <strong>de</strong> nuevos perfiles.<br />

A m<strong>en</strong>udo surge <strong>la</strong> pregunta <strong>de</strong> porqué utilizar tal sistema. <strong>La</strong> respuesta es que proporciona satisfacción<br />

<strong>la</strong>boral, ayuda <strong>en</strong> <strong>la</strong> utilización <strong>de</strong> <strong>los</strong> recursos y mejora <strong>los</strong> controles exist<strong>en</strong>tes. Por ejemplo, si existe un<br />

r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>, digamos, seis camiones por funcionario por hora <strong>en</strong> un puesto aduanero, el funcionario<br />

pue<strong>de</strong> per<strong>de</strong>r diez minutos con cada uno. Si aplicamos el análisis <strong>de</strong> riesgo, podremos concluir que uno <strong>de</strong><br />

<strong>los</strong> camiones lleva una consignación que repres<strong>en</strong>ta un alto riesgo. Se pi<strong>en</strong>sa que el camión <strong>en</strong> sí mismo es<br />

<strong>de</strong> bajo riesgo, como lo son <strong>los</strong> otros cinco y <strong>la</strong> consignación que llevan. Con esta información, el<br />

funcionario pue<strong>de</strong> hacer una inspección rápida <strong>de</strong> <strong>los</strong> cinco camiones <strong>de</strong> bajo riesgo y per<strong>de</strong>r unos 40-45<br />

minutos inspeccionando el sexto camión y su consignación sospechosa.<br />

Mediante <strong>la</strong> utilización <strong>de</strong> este sistema, se pue<strong>de</strong> aplicar una técnica <strong>de</strong> control a<strong>de</strong>cuada para combatir<br />

cada riesgo. Los b<strong>en</strong>eficios <strong>de</strong> <strong>la</strong> facilitación <strong>de</strong>l comercio no pue<strong>de</strong>n ser <strong>en</strong>fatizados <strong>en</strong> exceso. En el<br />

ejemplo m<strong>en</strong>cionado, cinco <strong>de</strong> <strong>los</strong> camiones pudieron pasar a través <strong>de</strong> <strong>los</strong> controles mucho más<br />

rápidam<strong>en</strong>te. Utilizando <strong>la</strong> técnica correctam<strong>en</strong>te, <strong>la</strong> totalidad <strong>de</strong> <strong>los</strong> movimi<strong>en</strong>tos se sujeta al mismo criterio<br />

<strong>de</strong> selección sobre <strong>la</strong> base <strong>de</strong>l riesgo y no sobre una base aleatoria o <strong>de</strong> aplicación más esporádica.<br />

Esto significa que existe equidad <strong>en</strong> el sistema. <strong>La</strong> técnica pue<strong>de</strong> ser también disuasora fr<strong>en</strong>te al aum<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong>l frau<strong>de</strong>. De no obt<strong>en</strong>erse resultados positivos, <strong>los</strong> recursos se pue<strong>de</strong>n dirigir a otras áreas que produzcan<br />

<strong>los</strong> resultados <strong>de</strong>seados.<br />

Los cuatro aspecto c<strong>en</strong>trales requeridos para <strong>la</strong> operación <strong>de</strong> tal sistema <strong>en</strong> base local son: <strong>la</strong> obt<strong>en</strong>ción <strong>de</strong><br />

información, el análisis <strong>de</strong> <strong>la</strong> información, <strong>la</strong> acción y <strong>la</strong> evaluación.<br />

17


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

ORGANIZACION Y GESTION ADUANERA EN EL MARCO DE LA INTEGRACION<br />

R<strong>en</strong>ato CARRERI PALOMBA<br />

Asesor <strong>de</strong>l Tribunal <strong>de</strong> Cu<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> Brasil; Ex-Coordinador G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong>l<br />

Sistema <strong>de</strong> Control Aduanero, Secretaria da Receita Fe<strong>de</strong>ral. Brasilia, BRASIL<br />

1. INTRODUCCION<br />

"Si una organización se <strong>en</strong>camina <strong>en</strong> dirección equivocada,<br />

lo último que necesita es llegar más efici<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te." (B. B.<br />

Tregoe y J. W. Zimmermann).<br />

<strong>La</strong> cita que <strong>en</strong>cabeza esta introducción, extraída <strong>de</strong> un artículo <strong>de</strong> William Baker, Director <strong>de</strong> Desarrollo<br />

Corporativo <strong>de</strong>l Departam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Ingresos Nacionales <strong>de</strong> Canadá titu<strong>la</strong>do "Factores a consi<strong>de</strong>rar para<br />

promover y medir <strong>la</strong> efectividad", suministra <strong>la</strong> medida exacta <strong>de</strong> <strong>la</strong> necesidad y oportunidad <strong>de</strong> <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>r lo<br />

que, <strong>de</strong> hecho, es más importante para una organización: su efectividad.<br />

Otros conceptos fueron <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>dos por <strong>los</strong> teóricos <strong>de</strong> <strong>la</strong> Administración, tales como <strong>los</strong> <strong>de</strong> efici<strong>en</strong>cia,<br />

eficacia y economicidad. Para el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong>l tema que me fue propuesto: "Organización y Gestión<br />

<strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> el Marco <strong>de</strong> <strong>la</strong> Integración", creo que es <strong>de</strong> suma importancia una c<strong>la</strong>ra compr<strong>en</strong>sión <strong>de</strong> lo que<br />

repres<strong>en</strong>tan esos cuatro conceptos para <strong>la</strong> evaluación <strong>de</strong> una organización aduanera.<br />

Por consigui<strong>en</strong>te, para ser fiel a <strong>los</strong> objetivos trazados para el pres<strong>en</strong>te Seminario, o sea, el <strong>de</strong> abordar <strong>de</strong><br />

forma <strong>de</strong>tal<strong>la</strong>da y con un <strong>en</strong>foque emin<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te práctico <strong>la</strong> multiplicidad <strong>de</strong> aspectos re<strong>la</strong>cionados con <strong>la</strong><br />

a<strong>de</strong>cuación y mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong> gestión aduanera <strong>en</strong> el marco <strong>de</strong> un proceso <strong>de</strong> integración económica regional,<br />

he procurado <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r el tema que se me ha <strong>en</strong>com<strong>en</strong>dado <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>los</strong> lineami<strong>en</strong>tos conceptuales <strong>de</strong><br />

aquello que <strong>de</strong>nomino <strong>los</strong> principios <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cuatro e: efectividad, eficacia, efici<strong>en</strong>cia y economicidad.<br />

Para ello, comi<strong>en</strong>zo inicialm<strong>en</strong>te pres<strong>en</strong>tando lo que <strong>en</strong>ti<strong>en</strong>do por estos cuatro principios, para, <strong>en</strong>seguida,<br />

ofrecer otros dos importantes conceptos, que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> quedar bi<strong>en</strong> c<strong>la</strong>ros <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el principio: <strong>la</strong>s misiones <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s organizaciones aduaneras y el concepto <strong>de</strong> control aduanero. Otros conceptos utilizados pue<strong>de</strong>n ser<br />

verificados <strong>en</strong> el G<strong>los</strong>ario <strong>de</strong> Términos Utilizados que se incluye al final <strong>de</strong>l texto.<br />

Una vez establecida <strong>de</strong> forma c<strong>la</strong>ra esos conceptos, pret<strong>en</strong>do <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r <strong>en</strong> el marco <strong>de</strong> cada uno <strong>de</strong> el<strong>los</strong><br />

algunos temas que merec<strong>en</strong> reflexión profunda para otorgar más efectividad y efici<strong>en</strong>cia a <strong>la</strong> gestión<br />

aduanera, <strong>en</strong> especial cuando está inserta <strong>en</strong> un proceso <strong>de</strong> integración.<br />

Por otro <strong>la</strong>do, int<strong>en</strong>taré p<strong>la</strong>ntear algunas recom<strong>en</strong>daciones para mejorar el funcionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

organización aduanera <strong>de</strong> modo que el<strong>la</strong>, <strong>de</strong> hecho, pueda at<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> sus cli<strong>en</strong>tes, <strong>los</strong><br />

operadores <strong>de</strong> comercio exterior, sin olvidar, como organización pública, <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción al interés público.<br />

Quiero <strong>de</strong>jar constancia <strong>de</strong>l hecho <strong>de</strong> que <strong>la</strong>s apreciaciones que <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>ré están <strong>de</strong>cisivam<strong>en</strong>te basadas<br />

<strong>en</strong> mi experi<strong>en</strong>cia como Coordinador G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong>l Sistema <strong>de</strong> Control Aduanero <strong>de</strong> <strong>la</strong> Secretaría <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Receita Fe<strong>de</strong>ral <strong>de</strong>l Brasil -órgano responsable no sólo <strong>de</strong> <strong>la</strong> administración aduanera, sino también <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

recaudación <strong>de</strong> casi todos <strong>los</strong> principales tributos fe<strong>de</strong>rales- como también por <strong>la</strong> perman<strong>en</strong>cia durante<br />

varios años <strong>en</strong> el Sistema <strong>de</strong> Control Interno <strong>de</strong>l Po<strong>de</strong>r Ejecutivo <strong>de</strong> mi país, y ahora, <strong>en</strong> el Tribunal <strong>de</strong><br />

Cu<strong>en</strong>tas <strong>de</strong>l Distrito Fe<strong>de</strong>ral, órgano responsable <strong>de</strong>l Control Externo, a cargo <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cámara Legis<strong>la</strong>tiva <strong>de</strong><br />

esa Unidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> Fe<strong>de</strong>ración Brasileña.<br />

Antes <strong>de</strong> terminar esta Introducción, quiero ofrecer mis agra<strong>de</strong>cimi<strong>en</strong>tos a mis queridos compañeros y<br />

amigos <strong>de</strong> <strong>la</strong> Secretaría <strong>de</strong> <strong>la</strong> Receita Fe<strong>de</strong>ral que leyeron <strong>la</strong> primera versión <strong>de</strong> este trabajo, y ofrecieron<br />

importantes críticas y suger<strong>en</strong>cias: Tarcízio Dinoá Me<strong>de</strong>iros, Emily França <strong>de</strong> Pau<strong>la</strong> y Ronaldo Eustáchio<br />

Rocha, así como a Marco Antonio Lopes <strong>de</strong> Moura y Ubiratan Martins <strong>de</strong> Oliveira que prestaron sus<br />

conocimi<strong>en</strong>tos y habilida<strong>de</strong>s para <strong>la</strong> digitación y formateo <strong>de</strong> este artículo a <strong>los</strong> padrones exigidos. En<br />

especial, agra<strong>de</strong>zco, al Consejero Jorge Caetano, miembro <strong>de</strong>l Tribunal <strong>de</strong> Cu<strong>en</strong>tas <strong>de</strong>l Distrito Fe<strong>de</strong>ral, que<br />

a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> ofrecer sus inestimables suger<strong>en</strong>cias, se empeñó personalm<strong>en</strong>te para que <strong>la</strong> egregia Corte<br />

autorizase mi participación <strong>en</strong> este ev<strong>en</strong>to.<br />

18


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

2. LOS CONCEPTOS DE EFECTIVIDAD, EFICACIA, EFICIENCIA Y ECONOMICIDAD<br />

<strong>La</strong>s cuestiones atin<strong>en</strong>tes a <strong>la</strong> efectividad, eficacia, efici<strong>en</strong>cia y economicidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> gestión aduanera pue<strong>de</strong>n<br />

ser tratados más a<strong>de</strong>cuadam<strong>en</strong>te si se consi<strong>de</strong>ra a <strong>la</strong> administración aduanera como un sistema abierto.<br />

Un sistema abierto pue<strong>de</strong> ser compr<strong>en</strong>dido como un conjunto <strong>de</strong> partes <strong>en</strong> constante interacción (lo que<br />

resalta uno <strong>de</strong> <strong>los</strong> aspectos fundam<strong>en</strong>tales <strong>de</strong> <strong>la</strong> i<strong>de</strong>a <strong>de</strong> sistemas: <strong>la</strong> in<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>la</strong>s partes),<br />

constituy<strong>en</strong>do un todo ori<strong>en</strong>tado hacia <strong>de</strong>terminados fines y <strong>en</strong> perman<strong>en</strong>te re<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> inter<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia<br />

con el ambi<strong>en</strong>te externo (o sea, influ<strong>en</strong>ciando y si<strong>en</strong>do influ<strong>en</strong>ciado por el ambi<strong>en</strong>te externo). Una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

implicaciones críticas <strong>de</strong> <strong>los</strong> conceptos <strong>de</strong> sistemas <strong>en</strong> <strong>la</strong> Administración es justam<strong>en</strong>te <strong>la</strong> concepción <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

empresa como un sistema abierto, pues tal visión resalta que el ambi<strong>en</strong>te <strong>en</strong> que vive <strong>la</strong> empresa es<br />

es<strong>en</strong>cialm<strong>en</strong>te dinámico, <strong>de</strong>terminando que un sistema organizativo, para sobrevivir, <strong>de</strong>ba respon<strong>de</strong>r<br />

eficazm<strong>en</strong>te a <strong>la</strong>s presiones ejercidas por <strong>los</strong> cambios continuos y rápidos <strong>de</strong>l ambi<strong>en</strong>te (Bio, 1985, p.18).<br />

El Gráfico cont<strong>en</strong>ido <strong>en</strong> el Anexo I permite visualizar esquemáticam<strong>en</strong>te el concepto <strong>de</strong> una organización<br />

como un sistema abierto.<br />

En este contexto, Bio <strong>de</strong>fine eficacia y efici<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te manera:<br />

Eficacia se refiere a resultados, a productos <strong>de</strong>rivados <strong>de</strong> una actividad cualquiera. Se trata <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

elección <strong>de</strong> <strong>la</strong> solución correcta para <strong>de</strong>terminado problema o necesidad. <strong>La</strong> eficacia es <strong>de</strong>finida por <strong>la</strong><br />

re<strong>la</strong>ción <strong>en</strong>tre resultados pret<strong>en</strong>didos/resultados obt<strong>en</strong>idos. Una empresa eficaz coloca <strong>en</strong> el mercado el<br />

volum<strong>en</strong> pret<strong>en</strong>dido <strong>de</strong>l producto correcto para <strong>de</strong>terminada necesidad.<br />

Efici<strong>en</strong>cia se refiere a método, <strong>la</strong> manera correcta <strong>de</strong> hacer <strong>la</strong>s cosas. Se <strong>de</strong>fine por <strong>la</strong> re<strong>la</strong>ción <strong>en</strong>tre<br />

volúm<strong>en</strong>es producidos/recursos consumidos. Una empresa efici<strong>en</strong>te es aquel<strong>la</strong> que consigue su volum<strong>en</strong> <strong>de</strong><br />

producción con el m<strong>en</strong>or gasto posible <strong>de</strong> recursos. Por lo tanto, al m<strong>en</strong>or costo <strong>de</strong> unidad producida.<br />

Por ejemplo, se pue<strong>de</strong> imaginar que hay dos remedios difer<strong>en</strong>tes: A y B. Ambos serán eficaces si produc<strong>en</strong><br />

el mismo efecto objetivado (<strong>la</strong> cura). A será más efici<strong>en</strong>te que B si produce tal efecto con, por ejemplo, <strong>la</strong><br />

mitad <strong>de</strong> <strong>la</strong> cantidad requerida por B para provocar el mismo efecto.<br />

Al consi<strong>de</strong>rar <strong>la</strong> empresa como un sistema abierto, su eficacia como un todo es <strong>en</strong>t<strong>en</strong>dida como <strong>la</strong><br />

capacidad <strong>de</strong> at<strong>en</strong><strong>de</strong>r cuantitativa y cualitativam<strong>en</strong>te una necesidad <strong>de</strong>terminada <strong>de</strong>l ambi<strong>en</strong>te. <strong>La</strong><br />

efici<strong>en</strong>cia se refiere a <strong>la</strong> cantidad <strong>de</strong> recursos utilizados <strong>en</strong> el procesami<strong>en</strong>to interno <strong>de</strong>l sistema para<br />

producir un volum<strong>en</strong> <strong>de</strong> productos, bi<strong>en</strong>es o servicios (Bio, 1985, pags. 20 y 21)<br />

Otro autor <strong>de</strong> r<strong>en</strong>ombre internacional, Ichak Adizes, <strong>de</strong>sarrolló, para examinar el ciclo <strong>de</strong> vida <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

organizaciones, <strong>la</strong> teoría <strong>de</strong>l PAEI, que pue<strong>de</strong> ser resumida <strong>de</strong> <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

(input)<br />

PAPEL<br />

(P)roducir<br />

(A)dministrar<br />

(E)mpr<strong>en</strong><strong>de</strong>r<br />

(I)ntegrar<br />

FUNCIÓN<br />

Eficacia (corto p<strong>la</strong>zo)<br />

Efici<strong>en</strong>cia(corto p<strong>la</strong>zo)<br />

Pro actuar (efici<strong>en</strong>cia a <strong>la</strong>rgo p<strong>la</strong>zo)<br />

Organicidad (efici<strong>en</strong>cia a <strong>la</strong>rgo p<strong>la</strong>zo)<br />

(output)<br />

Fu<strong>en</strong>te: Adizes, 1990, pag.138.<br />

Ganancia a Corto y <strong>La</strong>rgo P<strong>la</strong>zo<br />

Adizes m<strong>en</strong>ciona "que estos cuatro papeles <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser <strong>de</strong>sempeñados todas <strong>la</strong>s veces que tomamos una<br />

<strong>de</strong>cisión, si queremos que ésta sea <strong>de</strong> alta calidad", <strong>en</strong>t<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do esta calidad como <strong>la</strong> "<strong>de</strong>cisión capaz <strong>de</strong><br />

tornar <strong>la</strong> organización más efici<strong>en</strong>te y más eficaz a corto y a <strong>la</strong>rgo p<strong>la</strong>zo" (Adizes, 1990, pag. 127).<br />

Este autor i<strong>de</strong>ntifica cuatro funciones principales <strong>en</strong> el proceso <strong>de</strong>cisorio: (P), (A), (E) e (I), <strong>en</strong>t<strong>en</strong>diéndo<strong>la</strong>s<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te manera:<br />

• (P) significa (P)roducir el (P)ropósito <strong>de</strong> <strong>la</strong> organización, lo que le otorga <strong>la</strong> eficacia a corto p<strong>la</strong>zo;<br />

si<strong>en</strong>do este (P)ropósito <strong>la</strong> (P)roducción <strong>de</strong> un servicio o bi<strong>en</strong> con <strong>la</strong> finalidad <strong>de</strong> satisfacer <strong>la</strong>s<br />

necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>los</strong> cli<strong>en</strong>tes para <strong>la</strong>s cuales <strong>la</strong>s organizaciones exist<strong>en</strong>.<br />

19


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

• (A) significa (A)dministrar, o sea, sistematizar, crear rutinas y programar <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

organización para que <strong>la</strong>s cosas correctas sean hechas <strong>en</strong> el mom<strong>en</strong>to correcto y con <strong>la</strong> int<strong>en</strong>sidad<br />

correcta; lo que otorga a <strong>la</strong> organización su efici<strong>en</strong>cia a corto p<strong>la</strong>zo.<br />

• (E) significa (E)mpr<strong>en</strong><strong>de</strong>r, o sea, prepararse para <strong>la</strong> acción (proactivam<strong>en</strong>te y no reactivam<strong>en</strong>te) y<br />

para el cambio; exige <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> dos factores: creatividad y capacidad <strong>de</strong> asumir riesgos, pues<br />

(E)mpr<strong>en</strong><strong>de</strong>r es análogo a p<strong>la</strong>near, esto es <strong>de</strong>cidir lo que hacer hoy ante lo que se espera <strong>de</strong>l<br />

mañana; es lo que otorga a <strong>la</strong> organización su eficacia a <strong>la</strong>rgo p<strong>la</strong>zo.<br />

• (I) significa (I)ntegración, o sea, consiste <strong>en</strong> <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r <strong>la</strong> cultura <strong>de</strong> <strong>la</strong> inter<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia y<br />

afinida<strong>de</strong>s -valores, rituales, patrones <strong>de</strong> comportami<strong>en</strong>to y cre<strong>en</strong>cias que un<strong>en</strong> a <strong>la</strong>s personas más<br />

allá <strong>de</strong> <strong>los</strong> límites estrechos <strong>de</strong> <strong>la</strong> función que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> <strong>de</strong>sempeñar- <strong>de</strong> manera <strong>de</strong> promover <strong>la</strong><br />

"religión" singu<strong>la</strong>r <strong>de</strong> <strong>la</strong> organización y su paso <strong>de</strong> mecánica <strong>en</strong> orgánica; ello otorga a <strong>la</strong><br />

organización su efici<strong>en</strong>cia a <strong>la</strong>rgo p<strong>la</strong>zo.<br />

El autor re<strong>la</strong>ciona esos conceptos <strong>de</strong> <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te manera:<br />

• (P) <strong>en</strong>foca lo que <strong>de</strong>be ser hecho;<br />

• (E) <strong>en</strong>foca el cuándo hacer e, implícitam<strong>en</strong>te, el por qué hacerlo;<br />

• (A) <strong>en</strong>foca el cómo hacer;<br />

• (I) se conc<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> quién y <strong>en</strong> con quién hacer.<br />

Adizes explica, asimismo, que, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> inter<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes, tales conceptos son conflictivos (Adizes,<br />

1990, pags. 127-138)<br />

Por otro <strong>la</strong>do, el C<strong>en</strong>tro Interamericano <strong>de</strong> Administradores Tributarios (CIAT) <strong>de</strong>dicó su XXIV Asamblea<br />

G<strong>en</strong>eral realizada <strong>en</strong> Oaxaca (México) realizada <strong>en</strong> 1990, al exam<strong>en</strong> <strong>de</strong>l tema "Medición <strong>de</strong> <strong>la</strong> Efici<strong>en</strong>cia y<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Efectividad <strong>de</strong> <strong>la</strong> Administración Tributaria", <strong>de</strong> <strong>la</strong> cual se editó un excel<strong>en</strong>te libro (C<strong>en</strong>tro<br />

Interamericano <strong>de</strong> Administradores Tributarios/Instituto <strong>de</strong> Estudios Fiscales, 1990) que incluye todos <strong>los</strong><br />

trabajos pres<strong>en</strong>tados por <strong>la</strong>s <strong>de</strong>legaciones participantes.<br />

De <strong>la</strong> lectura <strong>de</strong> esos trabajos, se pue<strong>de</strong> afirmar que lo que se <strong>en</strong>ti<strong>en</strong><strong>de</strong> por esos dos conceptos es lo<br />

sigui<strong>en</strong>te:<br />

EFECTIVIDAD - nivel <strong>de</strong> cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>los</strong> objetivos <strong>de</strong> una organización, o sea:<br />

a. lograr el cumplimi<strong>en</strong>to tributario <strong>de</strong> acuerdo a <strong>los</strong> dispositivos legales vig<strong>en</strong>tes;<br />

b. asistir e informar, con precisión y oportunidad, a <strong>los</strong> contribuy<strong>en</strong>tes sobre sus obligaciones: y<br />

c. garantizar el grado más elevado <strong>de</strong> credibilidad ante <strong>la</strong> sociedad, mediante <strong>la</strong> integridad y <strong>la</strong><br />

imparcialidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> Administración.<br />

EFICIENCIA - nivel <strong>de</strong> <strong>de</strong>sempeño operativo, <strong>en</strong> términos <strong>de</strong> productividad y costos, <strong>de</strong> <strong>la</strong> Administración<br />

tributaria, lo cual significa:<br />

a. optimizar <strong>la</strong> utilización <strong>de</strong> <strong>los</strong> recursos;<br />

b. aplicar <strong>la</strong> informática y <strong>la</strong> Administración a <strong>la</strong> gestión tributaria; y<br />

c. ejecutar <strong>la</strong>s operaciones con el m<strong>en</strong>or costo posible. (págs. 68-69, 177-178, 261 y 289-291)<br />

A lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong> varios años <strong>de</strong> trabajo <strong>en</strong> el Sistema <strong>de</strong> Control Interno <strong>de</strong>l Po<strong>de</strong>r Ejecutivo <strong>de</strong>l Brasil,<br />

<strong>de</strong>sarrollé un esquema conceptual que se ori<strong>en</strong>ta a acompañar, contro<strong>la</strong>r y evaluar <strong>los</strong> organismos y<br />

<strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s públicas, al que <strong>de</strong>nominé "Evaluación según <strong>los</strong> principios <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Cuatro E's: Efectividad,<br />

Eficacia, Efici<strong>en</strong>cia y Economicidad".<br />

El Gráfico cont<strong>en</strong>ido <strong>en</strong> el Anexo II ofrece un esquema explicativo <strong>de</strong> cómo esos conceptos se sitúan <strong>en</strong> una<br />

organización, vista como un sistema abierto.<br />

<strong>La</strong> utilización <strong>de</strong> esos cuatro conceptos, a mi manera <strong>de</strong> ver, permite un <strong>en</strong>foque más vasto, didáctico y<br />

<strong>de</strong>tal<strong>la</strong>do <strong>de</strong> <strong>la</strong> organización con miras a evaluar su comportami<strong>en</strong>to y adoptar <strong>la</strong>s medidas correctivas para<br />

dirigir sus acciones.<br />

De <strong>la</strong> manera cómo <strong>los</strong> utilizo, esos cuatro conceptos pue<strong>de</strong>n <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>rse así:<br />

EFECTIVIDAD - Es el principio según el cual se evalúa si el organismo, <strong>la</strong> <strong>en</strong>tidad, el programa, el proyecto<br />

o <strong>la</strong> actividad, cumplió <strong>la</strong> misión (objetivos) para <strong>la</strong> cual fue instituido o aprobado, o sea, si el ciudadano está<br />

si<strong>en</strong>do at<strong>en</strong>dido <strong>en</strong> sus <strong>de</strong>mandas por <strong>los</strong> bi<strong>en</strong>es o servicios públicos o semipúblicos. No le sirve al paci<strong>en</strong>te<br />

<strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> un hospital público construido si, cuando requiere sus servicios, no es at<strong>en</strong>dido por falta <strong>de</strong><br />

recursos humanos, materiales o tecnológicos. So<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te se podrá hab<strong>la</strong>r <strong>de</strong> efectividad, si el cli<strong>en</strong>te está<br />

20


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

satisfecho <strong>en</strong> sus necesida<strong>de</strong>s. En el caso <strong>de</strong>l Gobierno, el ag<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>de</strong>mandas sociales es el<br />

ciudadano -ya sea contribuy<strong>en</strong>te o no- que es, por lo tanto, el cli<strong>en</strong>te que <strong>de</strong>be ser satisfactoriam<strong>en</strong>te<br />

at<strong>en</strong>dido.<br />

EFICACIA - Es el principio que permite evaluar si <strong>de</strong>terminado organismo, <strong>en</strong>tidad, programa, proyecto o<br />

actividad cumplió <strong>la</strong>s metas previstas. Es el exam<strong>en</strong> <strong>de</strong>l producto alcanzado con el empleo <strong>de</strong> <strong>los</strong> recursos<br />

humanos, tecnológicos y materiales disponibles. <strong>La</strong> eficacia es <strong>de</strong>finida por <strong>la</strong> re<strong>la</strong>ción <strong>en</strong>tre <strong>los</strong> resultados<br />

pret<strong>en</strong>didos y <strong>los</strong> obt<strong>en</strong>idos.<br />

EFICIENCIA - Se trata <strong>de</strong>l principio que ori<strong>en</strong>ta <strong>la</strong> evaluación, <strong>en</strong> el s<strong>en</strong>tido <strong>de</strong> verificar si, con <strong>los</strong> recursos<br />

empleados, se obti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> mejor producción. Se re<strong>la</strong>ciona con <strong>la</strong> productividad <strong>de</strong> <strong>los</strong> factores empleados.<br />

ECONOMICIDAD - En base a este principio, se busca evaluar si <strong>la</strong> alternativa escogida fue <strong>la</strong> mejor <strong>en</strong><br />

términos <strong>de</strong> gasto <strong>de</strong> acuerdo a <strong>los</strong> recursos empleados. Se trata aquí <strong>de</strong> saber si el producto obt<strong>en</strong>ido lo<br />

fue con el mínimo empleo <strong>de</strong> recursos, o sea, el que pres<strong>en</strong>tó <strong>la</strong> mejor re<strong>la</strong>ción costo-b<strong>en</strong>eficio.<br />

<strong>La</strong> aplicación <strong>de</strong> esos principios implica <strong>la</strong> superación <strong>de</strong> dificulta<strong>de</strong>s <strong>en</strong> términos <strong>de</strong> recursos humanos,<br />

técnicos, materiales y financieros y, sobre todo, <strong>de</strong> informaciones y <strong>de</strong> oportunidad <strong>de</strong> evaluación.<br />

Enti<strong>en</strong>do que esos conceptos pue<strong>de</strong>n ser <strong>de</strong>scritos <strong>de</strong> <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

EFECTIVIDAD: qué hacer: OBJETIVOS<br />

EFICACIA: cuánto hacer: METAS<br />

EFICIENCIA: cómo hacer: PROCESO<br />

ECONOMICIDAD: costo/b<strong>en</strong>eficio <strong>de</strong>l hacer: COMPETITIVIDAD<br />

De esta manera, lo que pret<strong>en</strong>do es <strong>de</strong>smembrar el concepto <strong>de</strong> efectividad <strong>de</strong>l conceptos <strong>de</strong> eficacia y el<br />

<strong>de</strong> economicidad <strong>de</strong>l <strong>de</strong> efici<strong>en</strong>cia. Es, a mi modo <strong>de</strong> ver, <strong>la</strong> forma más completa y didáctica <strong>de</strong> compr<strong>en</strong><strong>de</strong>r<br />

<strong>la</strong> organización para fines <strong>de</strong> p<strong>la</strong>neami<strong>en</strong>to, operación y evaluación <strong>de</strong> su funcionami<strong>en</strong>to.<br />

3. LAS MISIONES DE LA ORGANIZACION ADUANERA<br />

<strong>La</strong> aduana es una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s instituciones fiscales más antiguas. En su orig<strong>en</strong>, se <strong>en</strong>cargaba <strong>de</strong> cobrar <strong>los</strong><br />

<strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> pasaje, que no eran más que in<strong>de</strong>mnizaciones para cubrir <strong>los</strong> gastos <strong>de</strong> mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

carreteras o para garantizar <strong>la</strong> seguridad <strong>de</strong>l transporte. Des<strong>de</strong> esa época hasta llegar a su papel actual, <strong>la</strong><br />

única constante <strong>de</strong> <strong>la</strong> aduana ha sido su perman<strong>en</strong>te cambio. Después <strong>de</strong> su primera configuración, <strong>la</strong><br />

aduana pasó a ser responsable por el cobro <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> <strong>en</strong>trada y salida <strong>de</strong> mercancías con<br />

int<strong>en</strong>ción nítidam<strong>en</strong>te fiscal y proteccionista. Esta misión, fiscal por excel<strong>en</strong>cia, fue <strong>la</strong> que caracterizó a <strong>la</strong><br />

aduana hasta <strong>la</strong> Segunda Guerra Mundial.<br />

Recién <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> esa fecha, con el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong>l comercio mundial y el perfeccionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />

transportes, <strong>la</strong> aduana buscó at<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>de</strong> manera más efici<strong>en</strong>te el tras<strong>la</strong>do <strong>de</strong> un volum<strong>en</strong> creci<strong>en</strong>te <strong>de</strong><br />

personas, <strong>de</strong> mercancías y <strong>de</strong> vehícu<strong>los</strong>, pasando a cumplir otras misiones <strong>de</strong> carácter económico. A<br />

medida que <strong>los</strong> sistemas económicos <strong>de</strong> <strong>los</strong> países se hacían más complejos, exigían un mayor intercambio<br />

<strong>de</strong> mercancías con miras a at<strong>en</strong><strong>de</strong>r sus necesida<strong>de</strong>s. Este creci<strong>en</strong>te intercambio <strong>de</strong> mercancías,<br />

acompañado por el increm<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l tráfico <strong>de</strong> vehícu<strong>los</strong> <strong>de</strong> transporte, exigió que <strong>la</strong> administración aduanera<br />

crease mecanismos que permities<strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>sgravación fiscal <strong>de</strong> esos movimi<strong>en</strong>tos, tales como <strong>la</strong> creación <strong>de</strong><br />

procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> control aduanero más simples y eficaces. En ese dominio, que va <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el<br />

proteccionismo <strong>de</strong> <strong>la</strong> economía nacional hasta <strong>la</strong> facilitación <strong>de</strong>l comercio internacional, se pue<strong>de</strong>n<br />

<strong>en</strong>marcar <strong>la</strong>s actuales cometidos <strong>de</strong> <strong>la</strong> mo<strong>de</strong>rna administración aduanera.<br />

Estos cometidos, lejos <strong>de</strong> disminuir, ya sea con <strong>la</strong> reducción re<strong>la</strong>tiva y coyuntural <strong>de</strong> su fin fiscal, ya sea con<br />

<strong>la</strong> facilitación <strong>de</strong>l comercio y transporte mundiales, han aum<strong>en</strong>tado <strong>de</strong> forma impresionante. El increm<strong>en</strong>to y<br />

<strong>la</strong>s modificaciones <strong>en</strong> <strong>la</strong>s funciones son <strong>los</strong> elem<strong>en</strong>tos propicios para cambiar el <strong>en</strong>foque <strong>de</strong> <strong>la</strong> actuación <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> administración aduanera, reservándole, cada día, un papel más dinámico <strong>en</strong> el control <strong>de</strong>l comercio<br />

exterior <strong>de</strong> un país.<br />

Los cometidos <strong>de</strong> <strong>la</strong> administración aduanera pue<strong>de</strong>n c<strong>la</strong>sificarse <strong>de</strong> acuerdo a <strong>la</strong>s misiones básicas (1) que<br />

el<strong>la</strong> <strong>de</strong>be cumplir <strong>en</strong> el marco <strong>de</strong> una economía mo<strong>de</strong>rna, que serían <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes:<br />

21


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

3.1 misiones <strong>de</strong> or<strong>de</strong>n fiscal;<br />

3.2 misiones <strong>de</strong> or<strong>de</strong>n proteccionista;<br />

3.3 misiones <strong>de</strong> or<strong>de</strong>n económica; y<br />

3.4 misiones <strong>en</strong> un proceso <strong>de</strong> integración.<br />

3.1 Misiones <strong>de</strong> or<strong>de</strong>n fiscal<br />

<strong>La</strong>s tareas <strong>de</strong> or<strong>de</strong>n fiscal están directam<strong>en</strong>te re<strong>la</strong>cionadas a <strong>la</strong> g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> ingresos para el Estado.<br />

Como consecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> elección <strong>de</strong> otras formas <strong>de</strong> tributación, esas misiones vi<strong>en</strong><strong>en</strong> perdi<strong>en</strong>do su<br />

importancia re<strong>la</strong>tiva <strong>en</strong> <strong>los</strong> países <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>dos o <strong>en</strong> aquel<strong>los</strong> <strong>en</strong> vías <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo que ya alcanzaron<br />

niveles significativos <strong>de</strong> industrialización.<br />

Sin embargo, estas tareas aún continúan si<strong>en</strong>do una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s principales <strong>de</strong> <strong>la</strong> aduana, ya que con <strong>la</strong><br />

introducción <strong>de</strong> diversos regím<strong>en</strong>es <strong>de</strong> tributación según el orig<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mercancías, <strong>los</strong> trabajos<br />

administrativos son cada vez más creci<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> <strong>la</strong> medida <strong>en</strong> que pue<strong>de</strong>n suscitar <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong><br />

difer<strong>en</strong>tes aranceles aduaneros <strong>en</strong> <strong>la</strong> importación. Cabe añadir que estas misiones compr<strong>en</strong><strong>de</strong>n <strong>la</strong><br />

recaudación <strong>de</strong> tributos aduaneros y no aduaneros, o sea, todos <strong>los</strong> impuestos y tasas que inci<strong>de</strong>n sobre el<br />

comercio exterior, tanto <strong>de</strong> importación como <strong>de</strong> exportación.<br />

3.2 Misiones <strong>de</strong> or<strong>de</strong>n proteccionista<br />

Estas tareas podrían incluso ser consi<strong>de</strong>radas como compr<strong>en</strong>didas <strong>en</strong> <strong>la</strong>s <strong>de</strong> or<strong>de</strong>n fiscal. Sin embargo,<br />

ti<strong>en</strong><strong>en</strong> características particu<strong>la</strong>res que <strong>la</strong> difer<strong>en</strong>cian <strong>de</strong> aquél<strong>la</strong>s. En ese s<strong>en</strong>tido, están c<strong>la</strong>sificados aquí <strong>los</strong><br />

cometidos <strong>de</strong> proteger <strong>la</strong> economía nacional, utilizando dos conjuntos <strong>de</strong> medidas bi<strong>en</strong> difer<strong>en</strong>tes:<br />

a. <strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos aduaneros y otras tasas que inci<strong>de</strong>n sobre el comercio exterior y <strong>los</strong> impuestos y tasas<br />

internos; y<br />

b. <strong>los</strong> controles administrativos sobre el comercio exterior y el flujo <strong>de</strong> capitales.<br />

El <strong>de</strong>sempeño <strong>de</strong> su misión proteccionista <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> importación ti<strong>en</strong>e que ver con <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong><br />

ecualizar <strong>los</strong> precios <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mercancías importadas y <strong>de</strong> <strong>la</strong>s merca<strong>de</strong>rías nacionales. En lo que respecta a <strong>la</strong><br />

exportación, resalta el interés <strong>de</strong> regu<strong>la</strong>r el abastecimi<strong>en</strong>to interno, evitándose que toda <strong>la</strong> producción<br />

interna se dirija al mercado externo y <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> obt<strong>en</strong>er un equilibrio <strong>en</strong> <strong>la</strong> ba<strong>la</strong>nza comercial <strong>de</strong>l país.<br />

3.2 Misiones <strong>de</strong> or<strong>de</strong>n económico<br />

Pue<strong>de</strong> afirmarse que estas tareas son actualm<strong>en</strong>te <strong>la</strong>s más importantes <strong>de</strong> <strong>la</strong>s misiones <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

administración aduanera. Estas misiones tuvieron un mayor <strong>de</strong>sarrollo a partir <strong>de</strong>l término <strong>de</strong> <strong>la</strong> Segunda<br />

Guerra Mundial, <strong>de</strong>bido a <strong>los</strong> factores que fueron anteriorm<strong>en</strong>te explicados. Aunque toda <strong>la</strong> mo<strong>de</strong>rnización<br />

<strong>de</strong> <strong>los</strong> servicios aduaneros esté re<strong>la</strong>cionada al <strong>de</strong>sempeño <strong>de</strong> estas tareas, el<strong>la</strong>s pue<strong>de</strong>n ser examinadas<br />

bajo tres aspectos difer<strong>en</strong>tes|:<br />

a. según su estructura y organización;<br />

b. <strong>en</strong> re<strong>la</strong>ción a <strong>la</strong> reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> <strong>los</strong> regím<strong>en</strong>es aduaneros especiales; y<br />

c. con respecto a <strong>la</strong> simplificación y a <strong>la</strong> uniformización <strong>de</strong> procedimi<strong>en</strong>tos y <strong>de</strong> formalida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>l<br />

control aduanero <strong>de</strong> <strong>la</strong>s importaciones y <strong>de</strong> <strong>la</strong>s exportaciones.<br />

Con respecto a <strong>la</strong> simplificación y a <strong>la</strong> uniformización <strong>de</strong> procedimi<strong>en</strong>tos <strong>en</strong> particu<strong>la</strong>r, <strong>la</strong>s Administraciones<br />

aduaneras, aún t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>l país <strong>de</strong> mejorar su comercio internacional, por un<br />

<strong>la</strong>do, y <strong>de</strong> increm<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> industria <strong>de</strong>l turismo, por otro, han tratado <strong>de</strong> disminuir <strong>la</strong>s exig<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> lo que<br />

concierne a <strong>la</strong>s obligaciones impuestas a <strong>la</strong> <strong>en</strong>trada y salida <strong>de</strong>l territorio aduanero <strong>de</strong> personas,<br />

mercancías y vehícu<strong>los</strong>. En este campo, fueron adoptadas diversas medidas, sobre todo <strong>en</strong> lo que se<br />

refiere a <strong>la</strong> simplificación <strong>de</strong> <strong>los</strong> procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> exportación.<br />

Finalm<strong>en</strong>te, con re<strong>la</strong>ción a <strong>la</strong> a<strong>de</strong>cuación <strong>de</strong> <strong>la</strong> administración aduanera a <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> una economía<br />

mo<strong>de</strong>rna cabe <strong>de</strong>stacar aún dos importantes aspectos:<br />

a. ampliación <strong>de</strong>l uso <strong>de</strong> <strong>la</strong> informática, tanto como medio <strong>de</strong> aum<strong>en</strong>tar y perfeccionar <strong>la</strong>s<br />

informaciones estadísticas para el acompañami<strong>en</strong>to y p<strong>la</strong>neami<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l comercio exterior <strong>de</strong>l país,<br />

como también como instrum<strong>en</strong>to para permitir una mejor dirección <strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s bajo su<br />

responsabilidad, sin olvidar <strong>la</strong> propia informatización <strong>de</strong> <strong>los</strong> servicios aduaneros; y<br />

b. <strong>la</strong> internacionalización <strong>de</strong> <strong>la</strong>s administraciones aduaneras. (Palomba,1984,pag.129-133)<br />

22


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

3.4 Misiones <strong>en</strong> un proceso <strong>de</strong> integración<br />

En un proceso <strong>de</strong> integración económica <strong>en</strong>tre varios países, otros dos objetivos <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser incorporados a<br />

<strong>la</strong>s misiones <strong>de</strong> <strong>la</strong> administración aduanera:<br />

a. evitar el <strong>de</strong>svío <strong>de</strong> tráfico <strong>de</strong> mercancías y <strong>de</strong> ingresos aduaneros; y<br />

b. evitar que se produzcan distorsiones a <strong>la</strong>s reg<strong>la</strong>s <strong>de</strong> compet<strong>en</strong>cia y <strong>en</strong> el tratami<strong>en</strong>to difer<strong>en</strong>ciado<br />

<strong>de</strong> empresas.<br />

El esquema pres<strong>en</strong>tado <strong>en</strong> el Gráfico <strong>de</strong>l Anexo III sintetiza <strong>la</strong>s tareas y respectivas atribuciones <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

administración aduanera.<br />

4. EL CONCEPTO DE CONTROL ADUANERO<br />

Otro concepto que pret<strong>en</strong>do utilizar más a<strong>de</strong><strong>la</strong>nte y que merece ser ac<strong>la</strong>rado a priori, es el que se refiere al<br />

control aduanero, pues, así, será más c<strong>la</strong>ro <strong>la</strong> compr<strong>en</strong>sión <strong>de</strong> otra característica importante <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

aduanas, <strong>en</strong> especial <strong>en</strong> un proceso <strong>de</strong> integración, que es <strong>la</strong> interiorización <strong>de</strong> <strong>los</strong> servicios aduaneros.<br />

Se pue<strong>de</strong> <strong>de</strong>cir que el control aduanero <strong>de</strong> <strong>la</strong>s operaciones comerciales sería el conjunto <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s<br />

<strong>de</strong>stinadas a garantizar el cobro <strong>de</strong> impuestos por importación o por exportación <strong>de</strong> bi<strong>en</strong>es y a contro<strong>la</strong>r <strong>la</strong><br />

<strong>en</strong>trada y salida <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mercancías <strong>de</strong>l territorio nacional.<br />

Ese control pue<strong>de</strong> estar organizado <strong>en</strong> tres niveles:<br />

• control inmediato;<br />

• control diferido; y<br />

• control a posteriori<br />

(Vergnaud, 1983)<br />

Se pue<strong>de</strong> m<strong>en</strong>cionar adicionalm<strong>en</strong>te un nivel previo, más <strong>de</strong> carácter comercial o cambiario, o sea <strong>la</strong><br />

autorización o lic<strong>en</strong>cia para importar o exportar, que no cabría <strong>en</strong> el concepto estrecho <strong>de</strong> control aduanero.<br />

El control inmediato se realiza <strong>en</strong> el mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l <strong>de</strong>spacho aduanero, <strong>en</strong> <strong>la</strong>s <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncias autorizadas a<br />

tal efecto por <strong>la</strong> aduana y compr<strong>en</strong><strong>de</strong>:<br />

• el exam<strong>en</strong> <strong>de</strong> docum<strong>en</strong>tos; y<br />

• el control físico <strong>de</strong> <strong>la</strong> mercancía.<br />

El control diferido es realizado por el órgano aduanero, <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> liberada <strong>la</strong> mercancía, y permite:<br />

• proce<strong>de</strong>r a <strong>la</strong> revisión <strong>de</strong>l control inmediato;<br />

• complem<strong>en</strong>tar el control inmediato; y<br />

• verificar <strong>la</strong>s <strong>de</strong>c<strong>la</strong>raciones no examinadas <strong>en</strong> el control inmediato.<br />

El control a posteriori es realizado <strong>en</strong> el establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>los</strong> operadores <strong>de</strong> comercio exterior, con el<br />

objetivo <strong>de</strong> profundizar el control <strong>de</strong> ciertas operaciones, <strong>de</strong> ciertos tráficos o <strong>de</strong> <strong>la</strong> actividad <strong>de</strong> comercio<br />

exterior <strong>de</strong> ciertas empresas. Se hace a través <strong>de</strong> técnicas <strong>de</strong> auditoría aduanera, <strong>en</strong> base a un p<strong>la</strong>n <strong>de</strong><br />

fiscalización previam<strong>en</strong>te establecido o cuando existe sospecha <strong>de</strong> frau<strong>de</strong>.<br />

Aunque <strong>los</strong> controles inmediatos sean, aún, necesarios, <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser complem<strong>en</strong>tados por <strong>los</strong> controles<br />

realizados <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> <strong>la</strong> liberación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mercancías.<br />

<strong>La</strong>s razones para <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> esos controles posteriores al <strong>de</strong>spacho aduanero son <strong>de</strong> diverso tipo:<br />

• el pasaje <strong>de</strong> <strong>la</strong> frontera (punto <strong>de</strong> <strong>en</strong>trada o salida) es fugaz;<br />

• el funcionario no dispone <strong>en</strong> ese mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> todos <strong>los</strong> medios y elem<strong>en</strong>tos para ejercer el control<br />

total <strong>de</strong> <strong>la</strong> operación;<br />

• el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>los</strong> intercambios no permite que todas <strong>la</strong>s operaciones sean contro<strong>la</strong>das;<br />

• <strong>la</strong> rapi<strong>de</strong>z <strong>de</strong>l transporte impi<strong>de</strong> <strong>la</strong> ret<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> <strong>los</strong> vehícu<strong>los</strong> utilizados;<br />

• <strong>la</strong>s mo<strong>de</strong>rnas formas <strong>de</strong> acondicionami<strong>en</strong>to y <strong>de</strong> transporte dificultan <strong>la</strong> interv<strong>en</strong>ción rápida y ágil <strong>de</strong>l<br />

funcionario aduanero;<br />

• el número creci<strong>en</strong>te y <strong>la</strong> complejidad <strong>de</strong> <strong>los</strong> reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tos exig<strong>en</strong> una acción aduanera más<br />

prolongada, cuidadosa y reflexionada;<br />

• <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> asegurar <strong>la</strong> rapi<strong>de</strong>z <strong>de</strong>l <strong>de</strong>spacho aduanero; y<br />

• el <strong>de</strong>spacho aduanero no es el mejor medio <strong>de</strong> contro<strong>la</strong>r ciertos elem<strong>en</strong>tos.<br />

(Vergnaud 1983).<br />

En esta visión <strong>de</strong>l control aduanero, éste no se agotaría con <strong>la</strong> liberación <strong>de</strong> <strong>la</strong> mercancía.<br />

23


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

El control aduanero físico, como compon<strong>en</strong>te <strong>de</strong>l control aduanero global está re<strong>la</strong>cionado con el exam<strong>en</strong><br />

visual <strong>de</strong> <strong>la</strong> mercancía y <strong>de</strong> <strong>la</strong> unidad <strong>de</strong> transporte. De manera g<strong>en</strong>eral, es ese control directo <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

mercancía, y no <strong>la</strong> simple escrituración contable lo que caracteriza <strong>la</strong>s especificida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong>s técnicas<br />

aduaneras <strong>de</strong> recaudación y constituye <strong>la</strong> originalidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> administración aduanera.<br />

De esa manera, es <strong>la</strong> verificación directa <strong>de</strong> <strong>la</strong> mercancía lo que permite asegurar que el<strong>la</strong> pres<strong>en</strong>ta <strong>la</strong><br />

naturaleza, <strong>la</strong>s características y <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong>c<strong>la</strong>radas. El control físico es <strong>la</strong> base <strong>de</strong> cualesquiera otros<br />

controles aduaneros que se hagan posteriorm<strong>en</strong>te.<br />

Por otro <strong>la</strong>do, ese control físico <strong>de</strong> <strong>la</strong> mercancía y <strong>de</strong> <strong>la</strong> unidad <strong>de</strong> transporte ti<strong>en</strong>e otras funciones, tales<br />

como, por ejemplo, el combate <strong>de</strong>l contrabando, <strong>de</strong> <strong>la</strong> corrupción y <strong>de</strong>l tráfico <strong>de</strong> armas y estupefaci<strong>en</strong>tes,<br />

que, con seguridad, no se cumpl<strong>en</strong> a través <strong>de</strong>l exam<strong>en</strong> <strong>de</strong> docum<strong>en</strong>tos contables.<br />

El ejercicio <strong>de</strong>l control aduanero físico <strong>de</strong>scansa <strong>en</strong> <strong>la</strong> reconocida necesidad <strong>de</strong> combatir el tráfico ilegal <strong>de</strong><br />

mercancías, lo cual pue<strong>de</strong> causar serios daños a <strong>la</strong> economía, ya sea <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el punto <strong>de</strong> vista empresarial<br />

por <strong>los</strong> cambios <strong>de</strong> condiciones <strong>de</strong> mercado que provoca, ya sea <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el punto <strong>de</strong> vista <strong>de</strong>l país, <strong>en</strong> lo que<br />

se refiere a <strong>la</strong> frustración <strong>de</strong> <strong>los</strong> objetivos <strong>de</strong> políticas económicas, tales como el equilibrio <strong>de</strong> <strong>la</strong> ba<strong>la</strong>nza <strong>de</strong><br />

pagos y el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>los</strong> sectores industrial y comercial.<br />

En términos aduaneros, ese control aduanero físico está re<strong>la</strong>cionado a <strong>la</strong> revisación y liberación <strong>de</strong><br />

mercancías y a <strong>la</strong> inspección <strong>de</strong> <strong>la</strong> unidad <strong>de</strong> transporte (2), pudi<strong>en</strong>do ser consi<strong>de</strong>rado <strong>la</strong> base <strong>de</strong>l control<br />

aduanero global, conforme a lo que se ha expuesto anteriorm<strong>en</strong>te.<br />

Finalm<strong>en</strong>te, sólo <strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong> realizar ese control físico repres<strong>en</strong>ta un po<strong>de</strong>roso instrum<strong>en</strong>to a<br />

disposición <strong>de</strong> <strong>la</strong> aduana <strong>en</strong> el control <strong>de</strong>l flujo <strong>de</strong> mercancías <strong>de</strong> importación y exportación. Es el po<strong>de</strong>r <strong>de</strong><br />

ret<strong>en</strong>er <strong>la</strong> mercancía que jamás <strong>de</strong>bería ser retirado <strong>de</strong> ninguna administración aduanera.<br />

5. PROBLEMAS RELACIONADOS CON LA EFECTIVIDAD DE LA ORGANIZACION ADUANERA<br />

A mi manera <strong>de</strong> ver, exist<strong>en</strong> dos problemas básicos que impi<strong>de</strong>n a <strong>la</strong> administración aduanera ser más<br />

efectiva, pues dificultan su visión <strong>de</strong>l "qué hacer". El<strong>la</strong>s son:<br />

• <strong>La</strong> arquitectura organizacional <strong>de</strong> <strong>la</strong> administración aduanera; y<br />

• Los conflictos <strong>de</strong> compet<strong>en</strong>cia con otros órganos que actúan <strong>en</strong> comercio exterior.<br />

5.1 <strong>La</strong> arquitectura organizacional aduanera<br />

Enti<strong>en</strong>do por arquitectura organizacional aduanera <strong>la</strong> configuración que <strong>la</strong> administración aduanera recibe<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> estructura orgánica <strong>de</strong> <strong>los</strong> gobiernos. En ese s<strong>en</strong>tido, el<strong>la</strong> pue<strong>de</strong> obe<strong>de</strong>cer a un mo<strong>de</strong>lo<br />

<strong>de</strong>partam<strong>en</strong>talizado propio o a otro don<strong>de</strong> el<strong>la</strong> está compr<strong>en</strong>dida <strong>en</strong> el organismo responsable <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

recaudación <strong>de</strong> impuestos. Este último es el mo<strong>de</strong>lo brasileño.<br />

Hoy <strong>en</strong> día se observa una cierta t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia internacional a adoptar este mo<strong>de</strong>lo mixto <strong>de</strong> administración<br />

aduanera como compon<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong> Administración tributaria <strong>de</strong>l país.<br />

Ello ti<strong>en</strong>e, a mi juicio, serias implicaciones <strong>en</strong> <strong>la</strong> efectividad y efici<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> administración aduanera.<br />

Si el objetivo <strong>de</strong> <strong>la</strong> Administración tributaria es el <strong>de</strong> recaudar recursos para financiar el Presupuesto, y el<br />

objetivo <strong>de</strong> <strong>la</strong> administración aduanera más importante hoy <strong>en</strong> día, <strong>de</strong>ja <strong>de</strong> ser el fiscal para ser el<br />

económico-financiero, ciertam<strong>en</strong>te siempre existirá un conflicto <strong>en</strong> <strong>la</strong> adjudicación <strong>de</strong> recursos para <strong>la</strong>s<br />

unida<strong>de</strong>s aduaneras; es muy difícil para <strong>la</strong> autoridad responsable visualizar el "qué hacer" para otorgar<br />

efectividad a <strong>la</strong> organización aduanera, dado el conflicto <strong>de</strong> <strong>la</strong>s misiones que le son atribuidas.<br />

Recaudar es una actividad vincu<strong>la</strong>da, <strong>en</strong> el s<strong>en</strong>tido que le otorga el Derecho Tributario brasileño, mi<strong>en</strong>tras<br />

que para <strong>la</strong> administración aduanera sus objetivos son <strong>de</strong> carácter económico-financiero-administrativo<br />

don<strong>de</strong> <strong>la</strong> discrecionalidad <strong>de</strong>l Administrador se vuelve más exigida. <strong>La</strong> recaudación <strong>de</strong> <strong>los</strong> impuestos no<br />

ti<strong>en</strong>e <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>los</strong> ag<strong>en</strong>tes económicos vincu<strong>la</strong>dos al comercio exterior. Así, <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />

organizaciones fiscales, el área aduanera siempre queda marginada <strong>de</strong>l proceso <strong>de</strong>cisorio.<br />

Este es uno <strong>de</strong> <strong>los</strong> puntos que ha contribuido fuertem<strong>en</strong>te a <strong>la</strong> inefectividad, ineficacia e inefici<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

organización aduanera.<br />

24


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

No estoy proponi<strong>en</strong>do <strong>la</strong> separación <strong>de</strong> <strong>la</strong> administración aduanera <strong>de</strong> <strong>la</strong> Administración fiscal, pero sí una<br />

organización aglutinada <strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s aduaneras <strong>en</strong> el s<strong>en</strong>o <strong>de</strong> <strong>la</strong> organización fiscal, <strong>de</strong> manera a<br />

otorgarle mayor autonomía re<strong>la</strong>tiva para que el<strong>la</strong> sea más efectiva y efici<strong>en</strong>te.<br />

En ese mo<strong>de</strong>lo mixto, incluso aquel<strong>la</strong> función <strong>de</strong> (I)ntegración <strong>de</strong> <strong>la</strong> que nos hab<strong>la</strong> Ichak Adizes, es más<br />

difícil, pues el esfuerzo ger<strong>en</strong>cial para agregar <strong>la</strong>s diversas unida<strong>de</strong>s administrativas responsables <strong>en</strong> el<br />

área aduanera, distribuidas <strong>en</strong> <strong>la</strong>s múltiples funciones <strong>de</strong> <strong>la</strong>s organizaciones fiscales, exige un gasto <strong>en</strong>orme<br />

<strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía ger<strong>en</strong>cial para <strong>la</strong> obt<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> pequeños resultados -cuando se obti<strong>en</strong><strong>en</strong>- reve<strong>la</strong>ndo un alto<br />

grado <strong>de</strong> inefici<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> ese tipo <strong>de</strong> organización.<br />

El conflicto <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s tareas fiscal y económica g<strong>en</strong>era otro tipo <strong>de</strong> problema externo, que es el bajo grado<br />

<strong>de</strong> contacto con el cli<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong> organización aduanera, esto es el ag<strong>en</strong>te económico. Dado que <strong>la</strong>s<br />

organizaciones fiscales, a pesar <strong>de</strong> <strong>los</strong> esfuerzos cont<strong>en</strong>idos <strong>en</strong> sus programas <strong>de</strong> integración fiscocontribuy<strong>en</strong>te,<br />

ti<strong>en</strong><strong>en</strong> como atributo máximo empr<strong>en</strong><strong>de</strong>r el esfuerzo recaudador, no siempre están<br />

dispuestas a contemp<strong>la</strong>r al ag<strong>en</strong>te económico como un cli<strong>en</strong>te <strong>de</strong> sus servicios, visión ésta que para <strong>la</strong><br />

organización aduanera es fundam<strong>en</strong>tal para po<strong>de</strong>r ofrecer sus servicios <strong>de</strong> manera efectiva, eficaz, efici<strong>en</strong>te<br />

y económica.<br />

En el caso brasileño, ello es una constante, pues todo el proceso <strong>de</strong> at<strong>en</strong>ción al ag<strong>en</strong>te económico es<br />

extremadam<strong>en</strong>te l<strong>en</strong>to y, por lo tanto, antieconómico. El operador <strong>de</strong> comercio exterior <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> un<br />

sinnúmero <strong>de</strong> autorizaciones para llevar a<strong>de</strong><strong>la</strong>nte sus negocios.<br />

Es necesario que <strong>la</strong>s organizaciones fiscales mixtas administr<strong>en</strong> por igual <strong>la</strong>s tareas <strong>de</strong> recaudar impuestos<br />

y fiscalizar el comercio exterior. Para ello, como fue m<strong>en</strong>cionado <strong>en</strong> <strong>la</strong> XXIV Asamblea G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong>l CIAT,<br />

el<strong>la</strong>s necesitan t<strong>en</strong>er más conci<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>los</strong> que realm<strong>en</strong>te importa para lograr ser organizaciones efectivas:<br />

<strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>los</strong> cli<strong>en</strong>tes, sea éste el contribuy<strong>en</strong>te, sea el operador <strong>de</strong> comercio<br />

exterior. Como vimos, <strong>la</strong> meta <strong>de</strong> <strong>la</strong> recaudación otorga sólo eficacia a esa organización. Su verda<strong>de</strong>ra tarea<br />

es <strong>la</strong> promover <strong>la</strong> justicia fiscal: "Don<strong>de</strong> todos pagan, todos pagan m<strong>en</strong>os". <strong>La</strong> credibilidad pública <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

organización aum<strong>en</strong>ta, mediante una mayor confianza <strong>de</strong>l contribuy<strong>en</strong>te <strong>en</strong> su Administración tributaria.<br />

Del mismo modo, <strong>la</strong> administración aduanera precisa t<strong>en</strong>er pl<strong>en</strong>a conci<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l hecho <strong>de</strong> que para ser<br />

efectiva no basta sólo con recaudar <strong>los</strong> tributos que inci<strong>de</strong>n sobre el comercio exterior, sino, sobre todo,<br />

<strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>r cabalm<strong>en</strong>te sus funciones económico-financieras y <strong>de</strong> protección a <strong>la</strong> economía nacional,<br />

principalm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> un proceso <strong>de</strong> integración económica, <strong>de</strong> manera <strong>de</strong> at<strong>en</strong><strong>de</strong>r a <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s reve<strong>la</strong>das<br />

por <strong>los</strong> operadores <strong>de</strong> comercio exterior.<br />

Una administración aduanera mo<strong>de</strong>rna, <strong>en</strong> un proceso <strong>de</strong> apertura <strong>de</strong> <strong>la</strong>s economías nacionales y <strong>de</strong><br />

integración económica, <strong>de</strong>be volcarse hacia aquel<strong>la</strong>s tareas que m<strong>en</strong>cioné anteriorm<strong>en</strong>te, cuyo<br />

cumplimi<strong>en</strong>to es el que le garantizará <strong>la</strong> efectividad, o sea, el alcance <strong>de</strong> <strong>los</strong> resultados con credibilidad y<br />

con justicia.<br />

5.2 Conflictos <strong>de</strong> compet<strong>en</strong>cia con otros organismos públicos que actúan <strong>en</strong> comercio exterior<br />

Otro problema básico que <strong>de</strong>bilita <strong>la</strong> efectividad <strong>de</strong> <strong>la</strong> organización aduanera es el hecho <strong>de</strong> que existan<br />

compet<strong>en</strong>cias rivales <strong>en</strong>tre el<strong>la</strong> y otros organismos que compon<strong>en</strong> <strong>la</strong> Administración Pública <strong>en</strong> el ejercicio<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> fiscalización <strong>de</strong>l comercio exterior.<br />

Tomando como ejemplo el caso brasileño, el conflicto <strong>de</strong> mayor relevancia es el que existe <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> Aduana<br />

y <strong>la</strong> Policía Fe<strong>de</strong>ral <strong>en</strong> <strong>la</strong> lucha contra el contrabando, <strong>la</strong> corrupción y el tráfico <strong>de</strong> drogas y armas. Esa<br />

compet<strong>en</strong>cia rival nace <strong>de</strong>l mismo texto constitucional <strong>de</strong>l país y se prolonga <strong>en</strong> toda <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción infraconstitucional,<br />

hasta alcanzar <strong>la</strong>s propias acciones operacionales <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>das por ambos organismos.<br />

Ese conflicto impi<strong>de</strong> el ejercicio efici<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong> función <strong>de</strong> vigi<strong>la</strong>ncia y represión, uno <strong>de</strong> <strong>los</strong> principales<br />

atributos <strong>de</strong> <strong>la</strong> administración aduanera, lo que provoca una baja efectividad <strong>de</strong> esa organización <strong>en</strong> el<br />

combate al tráfico <strong>de</strong> bi<strong>en</strong>es, ocasionando, con ello, una compet<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>sleal <strong>en</strong> <strong>la</strong> economía, así como <strong>la</strong><br />

evasión <strong>de</strong> impuestos y <strong>de</strong> divisas.<br />

De esa manera, <strong>la</strong> organización aduanera que, <strong>en</strong> el caso <strong>de</strong>l Brasil, no dispone <strong>de</strong> una fuerza paramilitar,<br />

con capacitación e instrum<strong>en</strong>tos a<strong>de</strong>cuados para el ejercicio <strong>de</strong> esa función policial <strong>de</strong> represión y vigi<strong>la</strong>ncia,<br />

propicia <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> frau<strong>de</strong> aduanero, pues favorece el surgimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> un área gris <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cial<br />

superposición <strong>de</strong> actuaciones <strong>de</strong> esas dos organizaciones.<br />

25


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

Si nos mant<strong>en</strong>emos <strong>en</strong> el ejemplo brasileño, exist<strong>en</strong> otros conflictos <strong>de</strong> atribuciones, tales como por ejemplo<br />

<strong>los</strong> que se refier<strong>en</strong> a <strong>la</strong> nom<strong>en</strong>c<strong>la</strong>tura y c<strong>la</strong>sificación <strong>de</strong> mercancías, operacionalización <strong>de</strong> <strong>los</strong> regím<strong>en</strong>es<br />

aduaneros y valor aduanero. Sobre este particu<strong>la</strong>r, el conflicto se g<strong>en</strong>era, por lo g<strong>en</strong>eral, con el organismo<br />

que administra el comercio exterior brasileño.<br />

6. PROBLEMAS RELACIONADOS CON LA EFICACIA Y LA EFICIENCIA DE LA ORGANIZACION<br />

ADUANERA<br />

<strong>La</strong>s dificulta<strong>de</strong>s seña<strong>la</strong>das para que <strong>la</strong>s organizaciones aduaneras sean más efectivas, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el punto <strong>de</strong><br />

vista <strong>de</strong> sus resultados para <strong>la</strong> comunidad externa, acaban influy<strong>en</strong>do consecu<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong> eficacia y<br />

efici<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>los</strong> servicios por el<strong>la</strong> prestados, o sea <strong>en</strong> <strong>la</strong> previsión y <strong>en</strong> <strong>la</strong> realización <strong>de</strong> <strong>la</strong>s metas que el<strong>la</strong><br />

<strong>de</strong>be alcanzar y <strong>en</strong> <strong>la</strong> disponibilidad y uso <strong>de</strong> <strong>los</strong> recursos con que el<strong>la</strong> cu<strong>en</strong>ta, respectivam<strong>en</strong>te.<br />

Sobre este particu<strong>la</strong>r, me gustaría examinar <strong>los</strong> temas re<strong>la</strong>cionados con <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes áreas:<br />

• Legis<strong>la</strong>ción aduanera;<br />

• Aplicación <strong>de</strong> <strong>los</strong> regím<strong>en</strong>es aduaneros especiales;<br />

• Aplicación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s reg<strong>la</strong>s <strong>de</strong> valor aduanero;<br />

• Recursos humanos;<br />

• Recursos materiales;<br />

• Ger<strong>en</strong>cia aduanera; e,<br />

• Informática aduanera.<br />

6.1 Legis<strong>la</strong>ción aduanera<br />

<strong>La</strong> legis<strong>la</strong>ción aduanera necesita <strong>de</strong> una total reformu<strong>la</strong>ción para adaptarse mejor a una apertura <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

economía <strong>de</strong> nuestros países y facilitar el proceso <strong>de</strong> integración económica.<br />

<strong>La</strong> legis<strong>la</strong>ción brasileña -vuelvo al caso que conozco más <strong>de</strong> cerca- merece una completa revisión, sobre<br />

todo <strong>en</strong> lo que concierne a <strong>la</strong> importación. <strong>La</strong> legis<strong>la</strong>ción fue e<strong>la</strong>borada t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta <strong>la</strong> realidad <strong>de</strong> un<br />

país <strong>de</strong> economía autárquica. Un rápido exam<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> evolución <strong>de</strong> <strong>la</strong> ba<strong>la</strong>nza comercial <strong>de</strong>l país muestra <strong>la</strong><br />

prepon<strong>de</strong>rancia <strong>de</strong> <strong>la</strong>s exportaciones. El volum<strong>en</strong> <strong>de</strong> importaciones fue a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong> varios años mínima y<br />

sujeto a toda suerte <strong>de</strong> barreras.<br />

Del punto <strong>de</strong> vista <strong>de</strong> <strong>la</strong> disponibilidad <strong>de</strong> una legis<strong>la</strong>ción aduanera, ya está <strong>en</strong> e<strong>la</strong>boración el Código<br />

Aduanero <strong>de</strong>l Mercado Común <strong>de</strong>l Sur (MERCOSUR), trabajo que vi<strong>en</strong>e si<strong>en</strong>do realizado por el Subgrupo<br />

<strong>de</strong> Trabajo nº 2 <strong>de</strong> Asuntos Aduaneros, y que contará con <strong>la</strong> cooperación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comunidad Europea (CE),<br />

<strong>de</strong>bi<strong>en</strong>do, con seguridad, incorporar innovaciones necesarias para <strong>la</strong> agilización y <strong>de</strong>sburocratización <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>das por <strong>la</strong>s Administraciones aduaneras <strong>de</strong> <strong>los</strong> países integrantes <strong>de</strong> este mercado<br />

subregional.<br />

Mi<strong>en</strong>tras tanto, es necesario, también, empr<strong>en</strong><strong>de</strong>r un esfuerzo hercúleo <strong>en</strong> el s<strong>en</strong>tido <strong>de</strong> revisar, yo diría<br />

incluso <strong>de</strong> e<strong>la</strong>borar y <strong>de</strong> armonizar, un nuevo conjunto <strong>de</strong> normas aduaneras complem<strong>en</strong>tarias, ya que es a<br />

este nivel que se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran <strong>la</strong>s más difíciles y, hasta ahora, infranqueables trabas burocráticas para <strong>la</strong><br />

agilización <strong>de</strong> <strong>los</strong> controles aduaneros sobre <strong>los</strong> flujos <strong>de</strong> mercancías.<br />

<strong>La</strong> mo<strong>de</strong>rnización, acompañada por <strong>la</strong> simplificación y <strong>de</strong>sburocratización <strong>de</strong> <strong>la</strong>s normas aduaneras<br />

otorgará, con seguridad, mayor efici<strong>en</strong>cia y eficacia a <strong>los</strong> servicios aduaneros, con profundas implicaciones<br />

para <strong>la</strong> economicidad tanto para <strong>la</strong> administración aduanera como para <strong>los</strong> operadores <strong>de</strong> comercio exterior.<br />

6.2 Aplicación <strong>de</strong> <strong>los</strong> regím<strong>en</strong>es aduaneros especiales<br />

A<strong>de</strong>más <strong>de</strong> <strong>la</strong> e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción aduanera, se hace necesario t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta <strong>la</strong> prioridad <strong>de</strong><br />

flexibilizar <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> <strong>los</strong> regím<strong>en</strong>es aduaneros especiales, sobre todo aquel<strong>los</strong> refer<strong>en</strong>tes al<br />

almac<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> mercancías importadas.<br />

Actualm<strong>en</strong>te, <strong>en</strong> el caso brasileño, está vedada <strong>la</strong> concesión <strong>de</strong> regím<strong>en</strong>es <strong>de</strong> <strong>en</strong>trepuerto o <strong>de</strong>pósito franco<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> importación, <strong>de</strong> uso exclusivo para <strong>los</strong> operadores <strong>de</strong> comercio exterior. Esta coacción creada por <strong>la</strong><br />

legis<strong>la</strong>ción aduanera ha dificultado sobremanera el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>los</strong> gran<strong>de</strong>s<br />

importadores.<br />

Por otro <strong>la</strong>do, <strong>en</strong> el caso brasileño, el permiso para operar <strong>de</strong>pósitos francos <strong>de</strong> uso público <strong>de</strong>be ser<br />

precedido <strong>de</strong> un <strong>la</strong>rgo proceso <strong>de</strong> licitación pública, basada <strong>en</strong> normas constitucionales y legales que rig<strong>en</strong>,<br />

26


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

por un <strong>la</strong>do, <strong>la</strong> autorización y concesión <strong>de</strong> servicios públicos y, <strong>de</strong> otro, el funcionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Administración Pública. Asimismo, el p<strong>la</strong>zo actual <strong>de</strong> otorgami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> permisos por un período <strong>de</strong> cinco<br />

años, prorrogable por igual período, se reve<strong>la</strong> insufici<strong>en</strong>te para un a<strong>de</strong>cuado sistema <strong>de</strong> tarifas a ser<br />

cobradas al usuario, tornando excesivam<strong>en</strong>te oneroso el costo <strong>de</strong>l flujo <strong>de</strong> importaciones y exportaciones,<br />

pues el capital invertido precisa ser amortizado a corto p<strong>la</strong>zo.<br />

Otra preocupación que me gustaría exponer se refiere a <strong>la</strong> concesión y aplicación <strong>de</strong>l régim<strong>en</strong> <strong>de</strong> admisión<br />

temporaria, también <strong>de</strong>rivada <strong>de</strong>l caso brasileño, es <strong>la</strong> re<strong>la</strong>tiva a <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción prestada a <strong>la</strong>s situaciones no<br />

previstas por <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción y por <strong>la</strong>s normas reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tarias, situaciones que quedan libradas a <strong>la</strong><br />

discrecionalidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> autoridad compet<strong>en</strong>te para su autorización. Una concesión <strong>de</strong> ese régim<strong>en</strong><br />

<strong>de</strong>svincu<strong>la</strong>da <strong>de</strong> normas c<strong>la</strong>ras y <strong>de</strong> directrices políticas <strong>de</strong> comercio exterior, industrial y tecnológica pue<strong>de</strong><br />

causar serios problemas al mercado, <strong>en</strong> función <strong>de</strong> <strong>la</strong> compet<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>sleal, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> g<strong>en</strong>erar evasión<br />

fiscal.<br />

En el caso brasileño, ese régim<strong>en</strong> ti<strong>en</strong>e hoy un po<strong>de</strong>r económico superior a <strong>la</strong> reducción a cero <strong>de</strong> <strong>la</strong> cuota<br />

<strong>de</strong>l Impuesto <strong>de</strong> Importación (II). Ello se produce <strong>de</strong>bido al hecho <strong>de</strong> que <strong>la</strong> reducción <strong>de</strong> <strong>la</strong> cuota <strong>de</strong> ese<br />

impuesto no aleja <strong>la</strong> inci<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>los</strong> otros dos impuestos que <strong>en</strong>carec<strong>en</strong> <strong>la</strong> importación: el Impuesto sobre<br />

Productos Industrializados (IPI) y el Impuesto sobre <strong>la</strong> Circu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> Mercancías y Servicios (ICMS). Junto<br />

a <strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong> un p<strong>la</strong>zo <strong>de</strong> concesión bastante elástico, se crea un instrum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> política industrial,<br />

tecnológica y <strong>de</strong> comercio exterior que no pasa por el exam<strong>en</strong> <strong>de</strong> similitud <strong>de</strong> <strong>los</strong> productos.<br />

6.3 Aplicación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s reg<strong>la</strong>s <strong>de</strong> valor aduanero<br />

El gran obstáculo que <strong>la</strong>s reg<strong>la</strong>s <strong>de</strong>l Acuerdo G<strong>en</strong>eral sobre Aranceles Aduaneros y Comercio (GATT) sobre<br />

valoración aduanera conllevó para <strong>la</strong>s Administraciones aduaneras, <strong>en</strong> particu<strong>la</strong>r <strong>en</strong> <strong>los</strong> países <strong>de</strong> m<strong>en</strong>or<br />

<strong>de</strong>sarrollo, fue su operacionalización.<br />

Bajo este punto <strong>de</strong> vista, <strong>la</strong>s reg<strong>la</strong>s <strong>de</strong> aplicación complicadas y sin el necesario soporte informático que <strong>la</strong>s<br />

haría operativam<strong>en</strong>te aplicables <strong>de</strong> forma ágil para el importador y para el exportador y ofrecería seguridad<br />

para <strong>la</strong> administración aduanera, pue<strong>de</strong>n llegar a constituirse verda<strong>de</strong>ras barreras no arance<strong>la</strong>rias para el<br />

comercio exterior.<br />

A<strong>de</strong>más, <strong>en</strong> un proceso <strong>de</strong> integración económica, su aplicación operativa <strong>de</strong> forma <strong>de</strong>sor<strong>de</strong>nada pue<strong>de</strong>,<br />

fatalm<strong>en</strong>te, g<strong>en</strong>erar <strong>de</strong>svío <strong>de</strong> tráfico <strong>en</strong>tre <strong>los</strong> países miembros, así como compet<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>sleal <strong>en</strong>tre <strong>los</strong><br />

ag<strong>en</strong>tes económicos, haci<strong>en</strong>do inefici<strong>en</strong>te el control <strong>de</strong>l valor aduanero, g<strong>en</strong>erando costos adicionales al<br />

sistema productivo.<br />

6.4 Recursos humanos<br />

Este es un tema que merecería un artículo aparte. Pero quiero, <strong>en</strong> esta oportunidad, m<strong>en</strong>cionar algunos<br />

problemas re<strong>la</strong>cionados con <strong>los</strong> recursos humanos <strong>en</strong> <strong>la</strong>s Administraciones aduaneras que, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> mi punto<br />

<strong>de</strong> vista, contribuy<strong>en</strong> a <strong>la</strong> inefici<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> esas organizaciones.<br />

En primer lugar, <strong>los</strong> recursos humanos son c<strong>la</strong>ram<strong>en</strong>te insufici<strong>en</strong>tes. Si <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong>l personal <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />

organizaciones fiscales está siempre más allá <strong>de</strong> sus necesida<strong>de</strong>s, para <strong>la</strong> organización aduanera, a<strong>de</strong>más<br />

<strong>de</strong> eso, se acreci<strong>en</strong>ta <strong>la</strong> perman<strong>en</strong>te diputa -siempre <strong>de</strong>sigual- con <strong>la</strong>s áreas que se <strong>de</strong>dican a <strong>la</strong>s<br />

activida<strong>de</strong>s fiscales, o sea g<strong>en</strong>erar ingresos para hacer fr<strong>en</strong>te al gasto público <strong>en</strong> lo que se refiere al <strong>de</strong>stino<br />

<strong>de</strong> <strong>los</strong> recursos humanos disponibles. Nos <strong>en</strong>contramos aquí nuevam<strong>en</strong>te con <strong>la</strong> g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> una<br />

situación conflictiva, producto <strong>de</strong> <strong>la</strong>s tareas llevadas a cabo por estas organizaciones.<br />

En segundo lugar, existe otro problema referido al perfil profesional a<strong>de</strong>cuado para <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s<br />

aduaneras, con miras a una correcta a<strong>de</strong>cuación <strong>de</strong>l proceso selectivo. En g<strong>en</strong>eral, <strong>los</strong> exám<strong>en</strong>es selectivos<br />

se vuelcan hacia <strong>la</strong>s áreas <strong>de</strong> Contabilidad y Derecho. A<strong>de</strong>más <strong>de</strong> un proceso selectivo correcto, es<br />

necesario adoptar un programa más vigoroso <strong>de</strong> capacitación, compr<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do el curso <strong>de</strong> formación para<br />

ingreso <strong>en</strong> <strong>la</strong> carrera y curso <strong>de</strong> recic<strong>la</strong>je y especialización a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong> <strong>la</strong> vida funcional <strong>de</strong>l empleado.<br />

Pero, sobre todo, es imprescindible que <strong>los</strong> empleados aduaneros t<strong>en</strong>gan una a<strong>de</strong>cuada preparación <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

<strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa <strong>de</strong> <strong>los</strong> valores perman<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> <strong>la</strong> organización y <strong>en</strong> el <strong>de</strong>sempeño <strong>de</strong> sus funciones <strong>en</strong> un<br />

ambi<strong>en</strong>te mutable, o sea, que <strong>los</strong> recursos humanos t<strong>en</strong>gan una postura proactiva y no so<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te reactiva<br />

fr<strong>en</strong>te a <strong>los</strong> cambios que <strong>los</strong> procesos <strong>de</strong> apertura económica y <strong>de</strong> integración exig<strong>en</strong>.<br />

Es preciso <strong>de</strong>f<strong>en</strong><strong>de</strong>r aquel<strong>los</strong> valores perman<strong>en</strong>tes, tales como <strong>la</strong> ética profesional, <strong>la</strong> moral administrativa y<br />

<strong>la</strong> compet<strong>en</strong>cia, pero, principalm<strong>en</strong>te, es preciso t<strong>en</strong>er una preocupación hacia <strong>la</strong> efici<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> <strong>la</strong> prestación<br />

27


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

<strong>de</strong> <strong>los</strong> servicios aduaneros, <strong>en</strong> términos <strong>de</strong> calidad y productividad, así como una exacta conci<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>l cli<strong>en</strong>te, <strong>de</strong> modo <strong>de</strong> garantizar una imag<strong>en</strong> <strong>de</strong> efectividad <strong>en</strong> <strong>la</strong> organización aduanera.<br />

Es asimismo fundam<strong>en</strong>tal, e incluso diría, condición necesaria para <strong>la</strong> efici<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> el combate al frau<strong>de</strong><br />

aduanero y al tráfico <strong>de</strong> drogas y armam<strong>en</strong>tos, <strong>la</strong> creación y preparación urg<strong>en</strong>te <strong>de</strong> una carrera<br />

especializada para <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia, represión e investigación <strong>de</strong>l frau<strong>de</strong> aduanero o comercial. Bi<strong>en</strong> preparada<br />

metodológicam<strong>en</strong>te y sufici<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te asistida <strong>en</strong> recursos materiales, esa carrera dará efici<strong>en</strong>cia al<br />

combate a <strong>la</strong> <strong>de</strong>lincu<strong>en</strong>cia económica que se verifica <strong>en</strong> <strong>la</strong>s operaciones <strong>de</strong> comercio exterior y, por<br />

consigui<strong>en</strong>te, dotará <strong>de</strong> mayor efectividad a <strong>la</strong> organización aduanera.<br />

Finalm<strong>en</strong>te, con respecto al control a posteriori, es condición básica <strong>la</strong> preparación <strong>de</strong>l empleado<br />

aduanero <strong>en</strong> auditoría operativa y contable, <strong>de</strong> manera <strong>de</strong> permitir que su acción fiscalizadora <strong>en</strong> <strong>los</strong><br />

establecimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>los</strong> operadores <strong>de</strong> comercio exterior también sea ejercida con efici<strong>en</strong>cia.<br />

6.5 Ger<strong>en</strong>cia aduanera<br />

Se <strong>de</strong>be dar particu<strong>la</strong>r at<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong> formación <strong>de</strong> <strong>los</strong> ger<strong>en</strong>tes aduaneros, tanto para nivel operativo como<br />

para el nivel intermedio y <strong>de</strong> alta administración.<br />

6.6 Recursos materiales<br />

Otro aspecto que contribuye a <strong>la</strong> inefici<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> <strong>los</strong> servicios aduaneros es <strong>la</strong> falta <strong>de</strong> recursos materiales<br />

a<strong>de</strong>cuados, especialm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> lo refer<strong>en</strong>te a vigi<strong>la</strong>ncia y represión. Es inimaginable p<strong>en</strong>sar que se pueda<br />

ejercer esa función sin un fuerte apoyo <strong>de</strong> recursos materiales <strong>de</strong> todo or<strong>de</strong>n, tales como: vehícu<strong>los</strong><br />

terrestres, aparatos <strong>de</strong> comunicación, barcos, armam<strong>en</strong>to, aviones, helicópteros, aparatos <strong>de</strong> rayos-x y<br />

otros.<br />

<strong>La</strong> crisis g<strong>en</strong>erada por <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia, por un <strong>la</strong>do, <strong>de</strong> conflictos inter-organizacionales, <strong>en</strong> términos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

tareas fiscales y aduaneras y, por el otro, <strong>de</strong> compet<strong>en</strong>cias concurr<strong>en</strong>tes <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> Aduana y <strong>la</strong> Policía,<br />

conduce al <strong>de</strong>bilitami<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l <strong>de</strong>stino <strong>de</strong> <strong>los</strong> recursos presupuestarios y financieros para at<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>la</strong>s<br />

necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> organización <strong>de</strong> <strong>los</strong> servicios aduaneros.<br />

6.7 Informática aduanera<br />

Con re<strong>la</strong>ción a este tema, me gustaría formu<strong>la</strong>r so<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te una preocupación <strong>en</strong> lo que se re<strong>la</strong>ciona al<br />

proceso <strong>de</strong> integración.<br />

Enti<strong>en</strong>do que <strong>la</strong> informática no <strong>de</strong>be ser utilizada y <strong>en</strong>t<strong>en</strong>dida solo cómo un soporte al intercambio <strong>de</strong><br />

informaciones sobre flujos <strong>de</strong> comercio <strong>en</strong>tre <strong>los</strong> países que compon<strong>en</strong> un bloque regional, sea <strong>en</strong> re<strong>la</strong>ción<br />

al comercio interregional, sea <strong>en</strong> re<strong>la</strong>ción al comercio con terceros países. Es preciso t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta que<br />

<strong>la</strong>s aduanas están informatizando sus propios servicios aduaneros: el <strong>de</strong>spacho aduanero, el tránsito<br />

aduanero, el pago <strong>de</strong> impuestos, etcétera.<br />

Ese proceso, si no existe una armonización <strong>en</strong>tre <strong>los</strong> sistemas informatizados, llevará innecesariam<strong>en</strong>te al<br />

<strong>de</strong>svío <strong>de</strong> flujos <strong>de</strong> comercio e incluso a <strong>la</strong> compet<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>sleal, pues si el sistema <strong>de</strong> un país fuese más<br />

simple y <strong>de</strong>sburocratizado que el <strong>de</strong> otro, seguram<strong>en</strong>te funcionará como un po<strong>de</strong>roso atractivo para que <strong>los</strong><br />

operadores <strong>de</strong> comercio conduzcan sus operaciones <strong>de</strong> liberación <strong>de</strong> mercancías a través <strong>de</strong> aquel país.<br />

7. PROBLEMAS RELACIONADOS CON LA ECONOMICIDAD DE LA ORGANIZACION ADUANERA<br />

En un proceso <strong>de</strong> apertura <strong>de</strong> <strong>la</strong> economía <strong>de</strong> un país hacia el exterior, se <strong>de</strong>be prestar particu<strong>la</strong>r at<strong>en</strong>ción<br />

al tema <strong>de</strong> <strong>la</strong> economicidad <strong>de</strong> <strong>los</strong> servicios aduaneros, ya que el nivel <strong>de</strong> compet<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> el mercado<br />

internacional es muy fuerte, exigi<strong>en</strong>do que <strong>los</strong> productos ati<strong>en</strong>dan no sólo a patrones elevados <strong>de</strong> calidad,<br />

sino también pres<strong>en</strong>t<strong>en</strong> precios competitivos.<br />

El mismo razonami<strong>en</strong>to se aplica <strong>en</strong> el caso <strong>de</strong> un proceso <strong>de</strong> integración económica. En particu<strong>la</strong>r, <strong>los</strong><br />

países pert<strong>en</strong>eci<strong>en</strong>tes al MERCOSUR se unieron, no para crear una economía regional autárquica, sino<br />

para competir con más efici<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> el mercado internacional. Si<strong>en</strong>do así, sus empresas <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ofrecer<br />

productos que ati<strong>en</strong>dan <strong>los</strong> niveles internacionales <strong>de</strong> calidad a precios competitivos.<br />

En este aspecto, me gustaría examinar tres temas re<strong>la</strong>cionados con <strong>la</strong> economicidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> organización<br />

aduanera:<br />

• Simplificación y <strong>de</strong>sburocratización;<br />

28


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

• Ejercicio <strong>de</strong>l control aduanero: <strong>la</strong> interiorización <strong>de</strong> <strong>los</strong> servicios aduaneros; y<br />

• Coordinación <strong>de</strong> acciones con otros organismos intervini<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> el control <strong>de</strong>l comercio exterior.<br />

7.1 Simplificación y <strong>de</strong>sburocratización<br />

T<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta que el operador <strong>de</strong> comercio exterior <strong>de</strong>shonesto procura no <strong>de</strong>jar escrito <strong>en</strong> <strong>los</strong><br />

docum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> control el frau<strong>de</strong> practicado, sobre todo cuando se trata <strong>de</strong> operaciones <strong>de</strong> contrabando y <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>svío <strong>de</strong> merca<strong>de</strong>rías y, particu<strong>la</strong>rm<strong>en</strong>te, <strong>de</strong> tráfico <strong>de</strong> drogas y armas, se torna necesario que <strong>la</strong><br />

organización aduanera se esfuerce <strong>en</strong> el s<strong>en</strong>tido <strong>de</strong> facilitar el control <strong>de</strong>l comercio exterior al operador<br />

regu<strong>la</strong>r y reconocidam<strong>en</strong>te honesto.<br />

De ser así, <strong>la</strong>s normas procesales y <strong>los</strong> formu<strong>la</strong>rios utilizados por <strong>los</strong> órganos aduaneros <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser<br />

racionalizados, <strong>de</strong> modo a simplificar y <strong>de</strong>sburocratizar el control <strong>de</strong> <strong>la</strong>s operaciones regu<strong>la</strong>res <strong>de</strong><br />

importación y <strong>de</strong> exportación.<br />

Lo mismo sería <strong>de</strong>seable y recom<strong>en</strong>dable con <strong>la</strong> informatización <strong>de</strong> <strong>los</strong> servicios aduaneros, <strong>en</strong> especial <strong>de</strong>l<br />

<strong>la</strong>do <strong>de</strong> <strong>la</strong>s importaciones que, sufri<strong>en</strong>do <strong>la</strong> influ<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> un <strong>la</strong>rgo proceso <strong>de</strong> autarquización <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

economía, g<strong>en</strong>eró una gama <strong>de</strong> controles pesados e innecesarios que <strong>de</strong>sestimu<strong>la</strong>n y <strong>en</strong>carec<strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>trada<br />

<strong>de</strong> bi<strong>en</strong>es, ya sea <strong>en</strong> términos <strong>de</strong> costos administrativos para <strong>la</strong> liberación <strong>de</strong> mercancías o <strong>en</strong> pérdida <strong>de</strong><br />

tiempo para el importador y el exportador.<br />

Finalm<strong>en</strong>te, otra preocupación ori<strong>en</strong>tada a disminuir costos para <strong>la</strong> administración aduanera y para <strong>los</strong><br />

operadores <strong>de</strong> comercio exterior consiste <strong>en</strong> someter a revisión <strong>los</strong> procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> trabajo <strong>de</strong> esas<br />

organizaciones. En ese s<strong>en</strong>tido, sería <strong>de</strong>seable transferir el control docum<strong>en</strong>tal, que es <strong>la</strong> es<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l<br />

control actual, para <strong>la</strong> verificación física con <strong>la</strong> utilización <strong>de</strong> aparatos especiales y para el control a<br />

posteriori, con el empleo <strong>de</strong> técnicas <strong>de</strong> auditoría operativa y contable. Otra posibilidad es, como he<br />

m<strong>en</strong>cionado anteriorm<strong>en</strong>te, fortalecer <strong>la</strong>s acciones <strong>de</strong> vigi<strong>la</strong>ncia y represión y <strong>de</strong> investigación sobre el<br />

frau<strong>de</strong> aduanero. De esa forma, se daría una transición gradual <strong>de</strong> un control meram<strong>en</strong>te formal, inefici<strong>en</strong>te<br />

y antieconómico, a un control físico e "in loco" sobre <strong>los</strong> flujos financieros y <strong>de</strong> comercio <strong>de</strong> <strong>los</strong> operadores<br />

<strong>de</strong> comercio exterior.<br />

<strong>La</strong> simplificación y <strong>la</strong> <strong>de</strong>sburocratización <strong>de</strong> <strong>los</strong> controles aduaneros, sumadas a otras acciones que<br />

examinaré a continuación, contribuirán con seguridad a <strong>la</strong> agilización <strong>de</strong> <strong>los</strong> procedimi<strong>en</strong>tos aduaneros, <strong>de</strong><br />

manera <strong>de</strong> liberar con mayor rapi<strong>de</strong>z <strong>la</strong>s mercancías importadas y exportadas lo que, <strong>en</strong> una época <strong>de</strong><br />

preocupación por <strong>la</strong> calidad total y <strong>la</strong>s operaciones "just in time", reducirá <strong>los</strong> costos financieros <strong>de</strong> esas<br />

mercancías.<br />

7.2 El ejercicio <strong>de</strong>l control aduanero: <strong>la</strong> interiorización <strong>de</strong> <strong>los</strong> servicios aduaneros<br />

Uno <strong>de</strong> <strong>los</strong> principales factores <strong>de</strong> economicidad para <strong>la</strong> organización <strong>de</strong> <strong>los</strong> servicios aduaneros y para <strong>los</strong><br />

operadores <strong>de</strong>l comercio exterior, o sea, para el sistema <strong>en</strong> su globalidad, es <strong>la</strong> interiorización <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />

servicios aduaneros, con <strong>la</strong> realización <strong>de</strong>l control físico (verificado) <strong>en</strong> el interior <strong>de</strong>l territorio aduanero, al<br />

contrario <strong>de</strong> conc<strong>en</strong>trar<strong>los</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> puntos <strong>de</strong> <strong>en</strong>trada y salida. O, <strong>de</strong> otro modo, realizar el control físico <strong>en</strong> <strong>los</strong><br />

po<strong>los</strong> receptores/g<strong>en</strong>eradores <strong>de</strong> flujos <strong>de</strong> comercio exterior, don<strong>de</strong> ocurre <strong>la</strong> ruptura natural <strong>de</strong>l ciclo <strong>de</strong><br />

distribución física <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mercancías.<br />

El esquema pres<strong>en</strong>tado <strong>en</strong> el Gráfico incluido <strong>en</strong> el Anexo IV da <strong>la</strong> exacta configuración <strong>de</strong>l concepto <strong>de</strong><br />

interiorización. Esta medida ti<strong>en</strong>e profundos e importantes efectos sobre <strong>la</strong> economicidad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

operaciones <strong>de</strong> comercio exterior, <strong>en</strong> lo que respecta a <strong>la</strong> disminución tanto <strong>de</strong> <strong>los</strong> costos financieros <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />

stocks <strong>de</strong> mercancías, como <strong>de</strong> <strong>los</strong> costos <strong>de</strong> oportunidad <strong>de</strong> <strong>los</strong> medios <strong>de</strong> transporte (costo <strong>de</strong> capital).<br />

Realicé un exam<strong>en</strong> exhaustivo <strong>de</strong> ese concepto <strong>en</strong> un estudio pres<strong>en</strong>tado <strong>en</strong> <strong>la</strong> 2ª Confer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />

Directores G<strong>en</strong>erales <strong>de</strong> Aduanas <strong>de</strong> <strong>los</strong> países <strong>de</strong> l<strong>en</strong>gua portuguesa, realizada <strong>en</strong> Brasilia <strong>en</strong> el año 1984<br />

titu<strong>la</strong>do "A<strong>de</strong>cuación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Aduanas a <strong>la</strong>s Exig<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> <strong>la</strong> Economía Mo<strong>de</strong>rna".<br />

En lo que concierne a un proceso <strong>de</strong> integración, cuando se permita el <strong>de</strong>nominado <strong>de</strong>spacho interiorizado<br />

o <strong>de</strong> libre práctica, como lo <strong>de</strong>nominan <strong>los</strong> europeos, su utilización <strong>en</strong> el interior <strong>de</strong> <strong>la</strong> economía comunitaria<br />

será <strong>de</strong> vital importancia, pues <strong>la</strong> insta<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> oficinas aduaneras y el permiso para que <strong>los</strong> operadores<br />

privados explot<strong>en</strong> esos locales aduaneros <strong>de</strong>berán hacerse <strong>de</strong> manera armonizada y coordinada <strong>en</strong>tre <strong>los</strong><br />

países, o, <strong>en</strong> caso contrario, se verificarán aquí también, <strong>de</strong>svíos <strong>de</strong> comercio y prácticas <strong>de</strong>sleales.<br />

29


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

7.3 Coordinación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s acciones con otros organismos que intervi<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> el comercio exterior<br />

A<strong>de</strong>más <strong>de</strong> resolver el problema <strong>de</strong> <strong>la</strong>s compet<strong>en</strong>cias para dar una mayor efectividad a <strong>la</strong> organización<br />

aduanera, otro punto a <strong>de</strong>stacar es <strong>la</strong> necesaria coordinación <strong>de</strong> acciones estratégicas, tácticas y sobre<br />

todo, operativas que <strong>de</strong>be existir con <strong>los</strong> <strong>de</strong>más organismos públicos, sean fe<strong>de</strong>rales, estaduales o<br />

municipales, que intervi<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> el flujo <strong>de</strong>l comercio exterior, <strong>de</strong> manera <strong>de</strong> dar economicidad al proceso <strong>de</strong><br />

control.<br />

Acciones <strong>de</strong>scoordinadas ti<strong>en</strong><strong>de</strong>n a elevar <strong>los</strong> costos <strong>de</strong> <strong>los</strong> operadores privados, otorgando un m<strong>en</strong>or<br />

grado <strong>de</strong> competitividad a <strong>los</strong> productos exportados o <strong>la</strong> elevación <strong>de</strong> precios <strong>en</strong> el mercado interno con<br />

re<strong>la</strong>ción a <strong>los</strong> productos importados.<br />

Me refiero aquí a <strong>la</strong>s acciones coordinadas <strong>en</strong>tre <strong>los</strong> organismos <strong>en</strong>cargados <strong>de</strong> <strong>los</strong> controles aduaneros,<br />

zoo-fitosanitarios, policiales, <strong>de</strong> transporte y <strong>de</strong> otro tipo, que permitan el control unificado <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

mercancías, vehícu<strong>los</strong> o personas, con el fin <strong>de</strong> otorgar mayor agilidad a <strong>la</strong> liberación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cargas y <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />

medios <strong>de</strong> transporte. Asimismo, es fundam<strong>en</strong>tal que <strong>la</strong> preocupación <strong>de</strong> <strong>la</strong> coordinación resida no sólo <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong>s fronteras externas <strong>de</strong>l territorio aduanero, sino también <strong>en</strong> <strong>la</strong>s fronteras <strong>de</strong> <strong>los</strong> Estados que <strong>de</strong>t<strong>en</strong>tan<br />

compet<strong>en</strong>cia tributaria para imponer impuestos que incidan sobre el flujo <strong>de</strong>l comercio exterior y que, <strong>en</strong><br />

ejercicio <strong>de</strong> sus acciones fiscalizadoras, pres<strong>en</strong>t<strong>en</strong> por lo tanto, t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncias hacia <strong>la</strong> ret<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> vehícu<strong>los</strong> y<br />

cargas para control fiscal. Ejemplo <strong>de</strong> ese f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o es lo que ocurre <strong>en</strong> Brasil con re<strong>la</strong>ción al ICMS. Por<br />

consigui<strong>en</strong>te, es <strong>de</strong>seable una acción coordinada <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s organizaciones aduaneras y <strong>la</strong>s organizaciones<br />

fiscales estaduales para que no ocurran dobles controles, lo que <strong>en</strong>carecería el precio <strong>de</strong> <strong>los</strong> productos.<br />

8. MEDIDAS PARA AUMENTAR LA EFECTIVIDAD, LA EFICACIA, LA EFICIENCIA Y LA<br />

ECONOMICIDAD DE LA ADMINISTRACION ADUANERA<br />

En este punto pret<strong>en</strong>do sugerir algunas medidas que pue<strong>de</strong>n dar una mayor efectividad, eficacia, efici<strong>en</strong>cia<br />

y economicidad a <strong>la</strong> organización aduanera, sin ánimo <strong>de</strong> ser exhaustivo y a modo ilustrativo.<br />

8.1 Respecto a <strong>la</strong> efectividad<br />

• adopción <strong>de</strong> un p<strong>la</strong>n estratégico y operativo, con <strong>la</strong> participación <strong>en</strong> su formu<strong>la</strong>ción, no sólo <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />

integrantes <strong>de</strong> <strong>la</strong> organización aduanera, sino también <strong>de</strong> otros organismos públicos participantes<br />

<strong>de</strong>l flujo <strong>de</strong> comercio exterior, <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s repres<strong>en</strong>tativas <strong>de</strong> <strong>los</strong> operadores <strong>de</strong> comercio<br />

exterior y <strong>de</strong> algunos operadores con niveles relevantes <strong>de</strong> operaciones;<br />

• imp<strong>la</strong>ntación <strong>de</strong> programas <strong>de</strong> calidad total, e<strong>la</strong>borados conjuntam<strong>en</strong>te con <strong>los</strong> cli<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />

servicios aduaneros;<br />

• realización <strong>de</strong> investigaciones <strong>de</strong> opinión conjuntam<strong>en</strong>te con <strong>los</strong> operadores <strong>de</strong> comercio exterior,<br />

<strong>de</strong> forma <strong>de</strong> captar <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s y/o dificulta<strong>de</strong>s <strong>en</strong> el cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> sus obligaciones<br />

aduaneras;<br />

• eliminación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s compet<strong>en</strong>cias concurr<strong>en</strong>tes <strong>en</strong>tre organismos públicos;<br />

• coordinación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s acciones <strong>de</strong> control <strong>en</strong>tre esos organismos;<br />

• otorgar una autonomía re<strong>la</strong>tiva a <strong>la</strong>s aduanas, con <strong>la</strong> conc<strong>en</strong>tración <strong>de</strong> sus funciones aduaneras<br />

<strong>en</strong> el interior <strong>de</strong> <strong>los</strong> organismo fiscales, <strong>de</strong> modo <strong>de</strong> dotar <strong>de</strong> mayor niti<strong>de</strong>z al cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

tareas organizativas propiam<strong>en</strong>te aduaneras; y<br />

• estrechar <strong>la</strong> cooperación con <strong>los</strong> organismos aduaneros internacionales así como adherir a<br />

acuerdos, conv<strong>en</strong>ios y otros instrum<strong>en</strong>tos establecidos, a nivel internacional, <strong>en</strong> materia aduanera.<br />

8.2 Respecto a <strong>la</strong> eficacia y efici<strong>en</strong>cia<br />

• aprobación <strong>de</strong> una legis<strong>la</strong>ción aduanera mo<strong>de</strong>rna, simplificada y <strong>de</strong>sburocratizada, que inc<strong>en</strong>tive<br />

a <strong>los</strong> operadores <strong>de</strong>l comercio exterior a su cumplimi<strong>en</strong>to;<br />

• armonización o coordinación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s reg<strong>la</strong>s administrativas que rig<strong>en</strong> el funcionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

organizaciones aduaneras <strong>en</strong> el s<strong>en</strong>o <strong>de</strong> <strong>la</strong> Administración Pública <strong>de</strong> <strong>los</strong> países que integran el<br />

mercado comunitario;<br />

• a<strong>de</strong>cuación, cualitativa y cuantitativa <strong>de</strong> <strong>los</strong> recursos humanos y materiales, <strong>de</strong> acuerdo con <strong>la</strong>s<br />

necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>los</strong> servicios aduaneros;<br />

• i<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong> empleados con pot<strong>en</strong>cial para <strong>la</strong> ger<strong>en</strong>cia y capacitación perman<strong>en</strong>te <strong>de</strong> ger<strong>en</strong>tes;<br />

• informatización <strong>de</strong> <strong>los</strong> servicios aduaneros y adopción <strong>de</strong> sistemas que permitan <strong>la</strong> g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong><br />

indicadores ger<strong>en</strong>ciales sobre <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong> organización aduanera, a niveles operativos,<br />

tácticos y estratégicos (retroalim<strong>en</strong>tación para el p<strong>la</strong>neami<strong>en</strong>to, acompañami<strong>en</strong>to, control y<br />

evaluación);<br />

30


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

• realización <strong>de</strong> auditorías administrativas y operativas internas para verificar <strong>la</strong> integridad <strong>de</strong>l<br />

funcionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> organización aduanera y para <strong>la</strong> i<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong> programas <strong>de</strong> trabajo<br />

inefici<strong>en</strong>tes y/o antieconómicos;<br />

• establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> metas y criterios <strong>de</strong> <strong>de</strong>sempeño, <strong>en</strong> términos, por ejemplo, <strong>de</strong> indicadores <strong>de</strong><br />

tiempo/volúm<strong>en</strong>es <strong>de</strong> producción, por ejemplo, para evaluar el tiempo empleado para <strong>la</strong> <strong>en</strong>trega <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> mercancía (3);<br />

• establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> una fuerza paramilitar <strong>de</strong>stinada a <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia y represión al frau<strong>de</strong> aduanero;<br />

• imp<strong>la</strong>ntación <strong>de</strong> <strong>la</strong> intelig<strong>en</strong>cia aduanera, <strong>de</strong> modo <strong>de</strong> permitir sobre todo una acción prev<strong>en</strong>tiva <strong>en</strong><br />

el control <strong>de</strong>l frau<strong>de</strong> aduanero y dar soporte a <strong>la</strong>s acciones <strong>de</strong> auditoría financiera y operativa sobre<br />

<strong>los</strong> flujos financieros <strong>de</strong> el<strong>la</strong> resultantes;<br />

• capacitación <strong>de</strong> <strong>los</strong> recursos humanos con miras a <strong>la</strong> aplicación uniforme <strong>de</strong> <strong>la</strong>s reg<strong>la</strong>s aduaneras<br />

comunitarias <strong>de</strong> forma a evitar <strong>de</strong>svíos <strong>de</strong> tráfico y <strong>de</strong> tributos e impedir <strong>la</strong> compet<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>sleal; y<br />

• adopción <strong>de</strong> reg<strong>la</strong>s y criterios uniformes para <strong>la</strong> concesión, permiso o autorización <strong>de</strong> regím<strong>en</strong>es<br />

aduaneros especiales o <strong>de</strong>pósito <strong>en</strong> aduanas <strong>de</strong> locales bajo control aduanero, con <strong>los</strong> mismos<br />

objetivos <strong>de</strong>finidos <strong>en</strong> el punto anterior.<br />

8.3 Respecto a <strong>la</strong> economicidad<br />

• adopción <strong>de</strong> programas <strong>de</strong> inc<strong>en</strong>tivos a <strong>la</strong> simplificación <strong>de</strong> normas y procedimi<strong>en</strong>tos y para <strong>la</strong><br />

<strong>de</strong>sburocratización y agilización <strong>de</strong> <strong>la</strong>s acciones <strong>de</strong> <strong>la</strong> organización aduanera;<br />

• inc<strong>en</strong>tivar <strong>la</strong> adopción <strong>de</strong> <strong>la</strong> interiorización <strong>de</strong> <strong>los</strong> servicios aduaneros;<br />

• coordinación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s acciones <strong>de</strong> control aduanero con aquel<strong>la</strong>s ejercidas por otros órganos; y<br />

• adopción <strong>de</strong> criterios <strong>de</strong> distribución <strong>de</strong> recursos, según <strong>los</strong> principios aquí <strong>de</strong>finidos, <strong>de</strong> modo <strong>de</strong><br />

reducir <strong>los</strong> costos <strong>de</strong> <strong>la</strong> administración aduanera.<br />

Finalm<strong>en</strong>te, cabe ac<strong>la</strong>rar que <strong>en</strong> un proceso <strong>de</strong> integración económica, tales acciones <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser<br />

implem<strong>en</strong>tadas <strong>de</strong> forma conjunta y coordinada por <strong>la</strong>s Administraciones aduaneras <strong>de</strong> <strong>los</strong> países que<br />

integran ese proceso.<br />

9. CONCLUSIONES Y RECOMENDACIONES<br />

Deseo hacer hincapié <strong>en</strong> que para el logro <strong>de</strong> una organización aduanera efectiva, eficaz, efici<strong>en</strong>te y<br />

económica, consi<strong>de</strong>ro <strong>de</strong> suma importancia <strong>de</strong>stacar el factor humano como el recurso estratégico que<br />

merece una at<strong>en</strong>ción prioritaria.<br />

Para t<strong>en</strong>er una organización <strong>de</strong>l nivel preconizado, es <strong>de</strong> fundam<strong>en</strong>tal importancia que <strong>los</strong> funcionarios<br />

aduaneros, <strong>de</strong> alta administración, <strong>de</strong> <strong>los</strong> diversos niveles <strong>de</strong> ger<strong>en</strong>cia y, sobre todo <strong>los</strong> que se ocupan <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s operaciones aduaneras <strong>de</strong>t<strong>en</strong>t<strong>en</strong> no sólo <strong>la</strong> compet<strong>en</strong>cia requerida, <strong>la</strong> conci<strong>en</strong>cia ética y moral <strong>de</strong>l<br />

<strong>de</strong>sempeño <strong>de</strong> su papel, sino también que estén sufici<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te preparados para <strong>la</strong> <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />

valores perman<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> una organización pública, <strong>en</strong>cargada <strong>de</strong> tan elevadas funciones, que a mi modo<br />

<strong>de</strong> ver pue<strong>de</strong>n ser así sintetizadas:<br />

• compromiso con <strong>la</strong> postura proactiva <strong>de</strong> <strong>la</strong> organización <strong>en</strong> re<strong>la</strong>ción a <strong>los</strong> cambios <strong>en</strong> su <strong>en</strong>torno<br />

<strong>de</strong> actuación y a <strong>la</strong>s dificulta<strong>de</strong>s para su acción, tales como crisis fiscales y <strong>de</strong>sgaste <strong>de</strong> imag<strong>en</strong><br />

ante <strong>la</strong> opinión pública externo;<br />

• compromiso con <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong> <strong>los</strong> servicios prestados;<br />

• uso efici<strong>en</strong>te y económico <strong>de</strong> <strong>los</strong> recursos disponibles <strong>en</strong> <strong>la</strong> organización;<br />

• <strong>de</strong>spersonalización <strong>de</strong> <strong>la</strong>s acciones <strong>de</strong> fiscalización aduanera;<br />

• prefer<strong>en</strong>cia por acciones prev<strong>en</strong>tivas <strong>de</strong> control aduanero;<br />

• voluntad política para el ejercicio <strong>de</strong> <strong>la</strong>s acciones <strong>de</strong> control aduanero; y<br />

• compromiso con <strong>la</strong> excel<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>los</strong> recursos humanos <strong>de</strong> <strong>la</strong> organización y con su a<strong>de</strong>cuado<br />

nivel <strong>de</strong> remuneración.<br />

Finalm<strong>en</strong>te, para <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> una organización aduanera con <strong>la</strong>s cualida<strong>de</strong>s pres<strong>en</strong>tadas anteriorm<strong>en</strong>te,<br />

inserta <strong>en</strong> un proceso <strong>de</strong> integración, se hace necesario p<strong>en</strong>sar <strong>en</strong> otros dos importantes aspectos.<br />

El primero se refiere a <strong>la</strong> imprescindible armonización y coordinación que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> existir <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s<br />

Administraciones aduaneras <strong>de</strong> <strong>los</strong> países que compon<strong>en</strong> el mercado regional. Eso lleva a <strong>la</strong> reflexión sobre<br />

<strong>la</strong> forma <strong>de</strong> realizar este <strong>de</strong>si<strong>de</strong>ratum mediante <strong>la</strong> adopción <strong>de</strong> una organización aduanera supranacional<br />

o <strong>de</strong> un conjunto <strong>de</strong> mecanismos fuertes que garantic<strong>en</strong> esos requisitos. Con base <strong>en</strong> <strong>la</strong> reflexión sobre mi<br />

reci<strong>en</strong>te experi<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> el ámbito <strong>de</strong>l Subgrupo <strong>de</strong> Trabajo nº 2 sobre Asuntos Aduaneros <strong>de</strong>l MERCOSUR,<br />

me parece que <strong>la</strong> primera alternativa se pres<strong>en</strong>ta como <strong>la</strong> más efectiva y eficaz para garantizar esa<br />

armonización y coordinación, aunque es <strong>la</strong> más onerosa para <strong>los</strong> países integrantes <strong>de</strong> ese mercado y <strong>la</strong><br />

que ofrece mayores resist<strong>en</strong>cias políticas para su concreción.<br />

31


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

El segundo punto se re<strong>la</strong>ciona con <strong>los</strong> recursos necesarios para hacer que esas Administraciones<br />

aduaneras puedan actuar <strong>de</strong> <strong>la</strong> forma aquí pres<strong>en</strong>tada. Sobre este particu<strong>la</strong>r, creo que no habrá otra<br />

alternativa que crear un fondo comunitario para hacer fr<strong>en</strong>te a <strong>la</strong> implem<strong>en</strong>tación uniforme <strong>de</strong> <strong>la</strong>s medidas<br />

<strong>de</strong>stacadas a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong> esta pon<strong>en</strong>cia. Por lo tanto, <strong>la</strong> cooperación <strong>de</strong> <strong>la</strong> CE, con sus diversos programas<br />

<strong>de</strong> apoyo, algunos ya <strong>en</strong> operación, pue<strong>de</strong> también, ofrecer algunos <strong>de</strong> <strong>los</strong> medios necesarios para alcanzar<br />

esas ambiciosas metas.<br />

Los recursos obt<strong>en</strong>idos a partir <strong>de</strong>l <strong>de</strong>stino <strong>de</strong> <strong>la</strong> totalidad o parte <strong>de</strong> <strong>los</strong> ingresos <strong>de</strong>rivados <strong>de</strong> <strong>los</strong> impuestos<br />

sobre comercio exterior, <strong>de</strong> <strong>los</strong> aportes administrativos <strong>de</strong>rivados <strong>de</strong> <strong>la</strong>s concesiones o permisos para<br />

explotación <strong>de</strong> locales aduaneros y ti<strong>en</strong>das libres <strong>de</strong> impuestos otorgadas al sector privado y <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

remuneraciones por <strong>los</strong> servicios extraordinarios ofrecidos por <strong>la</strong>s Administraciones aduaneras <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />

países integrantes <strong>de</strong>l mercado regional, podrían financiar no sólo <strong>la</strong> Administración supranacional, sino<br />

también <strong>la</strong> Escue<strong>la</strong> <strong>de</strong> Administración Pública Regional <strong>de</strong>stinada a formar cuadros ger<strong>en</strong>ciales y<br />

operacionales para at<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>l proceso <strong>de</strong> integración.<br />

Sobre este particu<strong>la</strong>r, será compet<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> Escue<strong>la</strong> <strong>de</strong> Administración Pública Regional, <strong>la</strong> importante<br />

misión <strong>de</strong> capacitar a <strong>los</strong> empleados que actuarán <strong>en</strong> el proceso <strong>de</strong> integración económica, <strong>en</strong> <strong>los</strong> tres<br />

niveles requeridos -formu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> políticas y dim<strong>en</strong>siones ger<strong>en</strong>cial y operacional. Pues, <strong>en</strong> <strong>la</strong> aus<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />

ese mecanismo <strong>de</strong> preparación a<strong>de</strong>cuada <strong>de</strong> <strong>los</strong> recursos humanos responsables por <strong>la</strong> e<strong>la</strong>boración y,<br />

sobre todo, aplicación uniforme <strong>de</strong> <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> <strong>los</strong> reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tos y <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>de</strong>más reg<strong>la</strong>s comunitarias,<br />

ciertam<strong>en</strong>te ocurrirán <strong>de</strong>svíos <strong>de</strong> tráficos e impuestos, así como compet<strong>en</strong>cias <strong>de</strong>sleales y tratami<strong>en</strong>to<br />

difer<strong>en</strong>ciado <strong>de</strong> empresas.<br />

Finalm<strong>en</strong>te, nuestra refer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>be ser <strong>la</strong> t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia universal <strong>de</strong> creación <strong>de</strong> un mundo sin fronteras, con<br />

economías interconectadas, con gran movimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> bi<strong>en</strong>es, servicios, factores productivos y personas.<br />

Mundo <strong>en</strong> el cual todos ganan, don<strong>de</strong> no hay per<strong>de</strong>dores ni v<strong>en</strong>cedores absolutos, <strong>en</strong> el que todos pue<strong>de</strong>n<br />

t<strong>en</strong>er acceso a bi<strong>en</strong>es y servicios más baratos, prov<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> cualquier parte <strong>de</strong>l mundo, propiciando <strong>la</strong><br />

g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> un mayor número <strong>de</strong> empleos estables y bi<strong>en</strong> remunerados. Un mundo don<strong>de</strong> haya más<br />

dignidad y mayor respeto hacia <strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos humanos y el medio ambi<strong>en</strong>te, <strong>en</strong> fin, una mejor calidad <strong>de</strong><br />

vida para todos <strong>los</strong> pueb<strong>los</strong> (Ohmae 1991).<br />

GLOSARIO DE TERMINOS<br />

A<strong>de</strong>más <strong>de</strong> <strong>los</strong> conceptos ya pres<strong>en</strong>tados <strong>en</strong> el propio texto, fueron utilizados otros términos que, <strong>en</strong>ti<strong>en</strong>do,<br />

merec<strong>en</strong> ser ac<strong>la</strong>rados:<br />

DISTRIBUCION FISICA DE MERCANCIAS - el concepto <strong>de</strong> distribución física está re<strong>la</strong>cionado a <strong>la</strong><br />

satisfacción <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>manda <strong>de</strong> bi<strong>en</strong>es, g<strong>en</strong>erando utilida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> términos <strong>de</strong> tiempo y lugar. El propósito<br />

<strong>de</strong> todas <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s comprometidas es <strong>la</strong> disminuir <strong>la</strong> "distancia" <strong>en</strong>tre el productor y el consumidor,<br />

asegurando el tras<strong>la</strong>do <strong>de</strong> <strong>los</strong> bi<strong>en</strong>es <strong>en</strong> perfectas condiciones hasta el lugar y <strong>en</strong> el tiempo <strong>en</strong> que son<br />

<strong>de</strong>mandados.<br />

FRAUDE ADUANERO - Refiérese a una infracción aduanera por <strong>la</strong> cual una persona <strong>en</strong>gaña a <strong>la</strong> aduana y,<br />

por consigui<strong>en</strong>te, elu<strong>de</strong> total o parcialm<strong>en</strong>te el pago <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos y gravám<strong>en</strong>es que inci<strong>de</strong>n sobre <strong>la</strong><br />

importación y exportación, <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> medidas <strong>de</strong> prohibición o <strong>de</strong> restricción previstas <strong>en</strong> <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción<br />

aduanera, u obti<strong>en</strong>e alguna v<strong>en</strong>taja al vio<strong>la</strong>r <strong>la</strong> misma.<br />

FRAUDE COMERCIAL - Dícese <strong>de</strong> cualquier vio<strong>la</strong>ción a <strong>la</strong>s disposiciones legales o reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tarias<br />

aplicadas o g<strong>en</strong>eradas por <strong>la</strong>s administraciones aduaneras con miras a:<br />

• eludir o int<strong>en</strong>tar eludir el pago <strong>de</strong> <strong>de</strong>rechos, royalties o gravám<strong>en</strong>es aplicados al movimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

mercancías comerciales;<br />

• eludir o int<strong>en</strong>tar eludir <strong>la</strong>s prohibiciones o <strong>la</strong>s restricciones aplicables a <strong>la</strong>s mercancías o t<strong>en</strong>tar<br />

obt<strong>en</strong>er v<strong>en</strong>tajas comerciales ilícitas, perjudicando <strong>los</strong> principios y <strong>la</strong> práctica <strong>de</strong> <strong>la</strong> compet<strong>en</strong>cia<br />

comercial lícita.<br />

ORGANIZACION ADUANERA PURA - Aquel tipo <strong>de</strong> organización que se ocupa so<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

administración aduanera, disponi<strong>en</strong>do <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> un cuerpo paramilitar para <strong>la</strong>bores <strong>de</strong> vigi<strong>la</strong>ncia y<br />

represión.<br />

ORGANIZACION FISCAL MIXTA - Aquel<strong>la</strong> organización que se ocupa tanto <strong>de</strong> <strong>la</strong> función <strong>de</strong> recaudar<br />

impuestos como <strong>de</strong> <strong>la</strong> misión propiam<strong>en</strong>te dicha <strong>de</strong> administración aduanera. En el caso brasileño, está<br />

organizada <strong>de</strong> acuerdo a sistemas que compr<strong>en</strong><strong>de</strong>n <strong>la</strong>s funciones <strong>de</strong> tributación, fiscalización, recaudación,<br />

32


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

control aduanero, informática, administración <strong>de</strong> recursos humanos y materiales, estudios tributarios y<br />

auditoría y corrección, <strong>de</strong>sdoblándose <strong>en</strong> tres niveles: c<strong>en</strong>tral, regional y sub-regional y local.<br />

NOTAS<br />

1. Es necesario resaltar que <strong>los</strong> cometidos <strong>de</strong> <strong>la</strong> administración aduanera pue<strong>de</strong>n variar <strong>de</strong> país <strong>en</strong><br />

país, tanto <strong>en</strong> lo que se refiere a sus propios cometidos, como al <strong>de</strong>stinar esos cometidos a otros<br />

organismos públicos. Por otro <strong>la</strong>do, <strong>en</strong> este trabajo utilizamos <strong>la</strong> expresión Administración <strong>Aduanera</strong><br />

abarcando sus funciones técnica y paramilitar.<br />

2. El término unidad <strong>de</strong> transporte compr<strong>en</strong><strong>de</strong>, aquí, <strong>los</strong> vehícu<strong>los</strong> <strong>de</strong> transporte carretero, incluy<strong>en</strong>do<br />

remolques y semirremolques, nexos ferroviarios, barcos, aviones, embarcaciones empleadas <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

navegación interior y cont<strong>en</strong>edores.<br />

3. <strong>La</strong> Coordinación G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong>l Sistema <strong>de</strong> Control Aduanero imp<strong>la</strong>ntó <strong>en</strong> <strong>los</strong> años 1991, 1992 y 1993<br />

un sistema <strong>de</strong> información a efectos <strong>de</strong> evaluar el <strong>de</strong>sempeño <strong>de</strong> <strong>la</strong>s unida<strong>de</strong>s administrativas <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Secretaria <strong>de</strong> <strong>la</strong> Receita Fe<strong>de</strong>ral que se ocupan <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s aduaneras, para efectos <strong>de</strong>l pago <strong>de</strong><br />

parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> remuneración <strong>de</strong> <strong>la</strong> mano <strong>de</strong> obra fiscal, que, al final, g<strong>en</strong>eraba un Indice <strong>de</strong><br />

Productividad <strong>Aduanera</strong> (IPA). Así, <strong>en</strong> base a un conjunto <strong>de</strong> 36 indicadores, <strong>la</strong>s 31 unida<strong>de</strong>s<br />

administrativas aduaneras eran evaluadas, m<strong>en</strong>sualm<strong>en</strong>te, g<strong>en</strong>erando el IPA/por Auditor Fiscal<br />

Equival<strong>en</strong>te/Mes.<br />

BIBLIOGRAFIA<br />

ADIZES, Ichak<br />

1990 Os Cic<strong>los</strong> <strong>de</strong> Vida das Organizaçoes: Como e Por Que as Empresas Crescem e Morrem e o que<br />

Fazer a Respeito. Sao Paulo: Pioneira.<br />

BIO, Sérgio Rodrigues<br />

1985 Sistemas <strong>de</strong> Informaçäo: um Enfoque Ger<strong>en</strong>cial. Sao Paulo: ALAS.<br />

CENTRO INTERAMERICANO DE ADMINISTRADORES TRIBUTARIOS/ INSTITUTO DE ESTUDIOS<br />

FISCALES<br />

1990 "Medición <strong>de</strong> <strong>la</strong> Efici<strong>en</strong>cia y <strong>la</strong> Efectividad <strong>de</strong> <strong>la</strong> Administración Tributaria", Ministerio <strong>de</strong> Economía y<br />

Haci<strong>en</strong>da, Madrid.<br />

OHMAE, K<strong>en</strong>ichi<br />

1991 Mundo sem Fronteiras: Po<strong>de</strong>r e Estratégia em uma Economia Global. Sao Paulo: Makron Books<br />

PALOMBA, R<strong>en</strong>ato Carreri<br />

1983 "<strong>La</strong> Evasión Fiscal <strong>en</strong> el Area <strong>Aduanera</strong>: el Caso Brasileño". CEPAL, Santiago <strong>de</strong> Chile.<br />

1984 "A<strong>de</strong>quaçao das Alfân<strong>de</strong>gas às Exigências da Economia Mo<strong>de</strong>rna". Ministerio <strong>de</strong> Faz<strong>en</strong>da/Secretaría<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Receita Fe<strong>de</strong>ral, Brasília DF.<br />

VERGNOUD, M. P.<br />

1983 "L'Organization <strong>de</strong>s Controles Après Dedouanem<strong>en</strong>t", Berna.<br />

1983 "L'Organization d'un Service d'Enquêtes", Berna.<br />

33


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

EL PAPEL DE LAS TECNOLOGIAS DE INFORMACION EN LA MODERNIZACION<br />

ADUANERA<br />

Ignacio GONZALEZ<br />

Subdirector G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Aplicaciones <strong>de</strong> Aduanas e Impuestos Especiales,<br />

Ag<strong>en</strong>cia Estatal <strong>de</strong> Administración Tributaria, Departam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Informática<br />

Tributaria y Haci<strong>en</strong>da. Madrid, ESPAÑA<br />

El propósito <strong>de</strong> esta pres<strong>en</strong>tación es reflexionar sobre <strong>los</strong> aspectos <strong>en</strong> que <strong>la</strong> toma <strong>de</strong> <strong>de</strong>cisiones <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />

directivos, y como caso particu<strong>la</strong>r aquel<strong>los</strong> que <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>n su actividad <strong>en</strong> re<strong>la</strong>ción con <strong>la</strong>s Aduanas, <strong>de</strong>be<br />

estar influida por <strong>la</strong>s nuevas tecnologías y el nuevo <strong>en</strong>torno <strong>en</strong> el que <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>mos nuestra actividad. Para<br />

ello, el primer paso será <strong>de</strong>limitar lo que <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>mos por nuevas tecnologías, haciéndolo <strong>de</strong> forma tal que el<br />

constante fluir <strong>de</strong> <strong>la</strong>s innovaciones no haga obsoleta nuestra <strong>de</strong>finición con rapi<strong>de</strong>z.<br />

En mi experi<strong>en</strong>cia, <strong>la</strong>s nuevas tecnologías están asociadas intuitivam<strong>en</strong>te a <strong>la</strong> imag<strong>en</strong> que <strong>de</strong>spertó <strong>la</strong><br />

pelícu<strong>la</strong> "2001. Una odisea <strong>de</strong>l espacio" y sobre esta refer<strong>en</strong>cia construiré <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>tación.<br />

En <strong>la</strong>s versiones españo<strong>la</strong>s <strong>de</strong> <strong>los</strong> libros <strong>de</strong> C<strong>la</strong>rke publicadas por Ultramar se explica al final <strong>de</strong> cada libro<br />

<strong>la</strong> tecnología con que ha sido escrito. Concretam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> el "2010. Odisea dos" dice:<br />

"Este libro fue escrito <strong>en</strong> una microcomputadora con "software" Wordstar y <strong>en</strong>viado <strong>de</strong> Colombo (Sri<br />

<strong>La</strong>nka) a New York. <strong>La</strong>s correcciones <strong>de</strong> último minuto fueron trasmitidas a través <strong>de</strong> <strong>la</strong> Padukka<br />

Earth Station y el Indian Ocean Intelsat V".<br />

Esta forma <strong>de</strong> escribir que habría asombrado no ya a Cervantes ni a Tolstoi, sino a Ortega y a Jung es <strong>la</strong><br />

que hace que el mismo C<strong>la</strong>rke nos diga "Estamos vivi<strong>en</strong>do una época <strong>en</strong> <strong>la</strong> que <strong>la</strong> historia reti<strong>en</strong>e el ali<strong>en</strong>to<br />

y el pres<strong>en</strong>te se separa <strong>de</strong>l pasado lo mismo que un "iceberg" que ha soltado amarras para ir a navegar por<br />

un océano sin límites".<br />

Me gustaría que durante estos minutos me acompañaran es ese iceberg y no para recibir información,<br />

porque como nos dice Salvador Paniker, "Ya no se trata <strong>de</strong> conv<strong>en</strong>cer a nadie <strong>de</strong> nada pues todo int<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

conv<strong>en</strong>cer es inútilm<strong>en</strong>te coactivo. De lo que hoy se trata es <strong>de</strong> <strong>de</strong>jar <strong>en</strong> libertad <strong>la</strong>s infinitas perspectivas<br />

<strong>de</strong>l mundo".<br />

Con este espíritu libre <strong>de</strong> prejuicios a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong> esta pon<strong>en</strong>cia voy a tratar tres puntos:<br />

• Nuevos Directivos y sus <strong>de</strong>cisiones sobre nuevas tecnologías.<br />

• Directivos y <strong>de</strong>cisiones bajo un nuevo paradigma.<br />

• Decisiones sobre <strong>la</strong> utilización <strong>de</strong> Nuevas Tecnologías para crear nuevos tipos <strong>de</strong> re<strong>la</strong>ción <strong>en</strong>tre <strong>los</strong><br />

Directivos y <strong>la</strong> Organización.<br />

Y para cada uno <strong>de</strong> el<strong>los</strong> expondré <strong>de</strong> qué forma estos nuevos paradigmas pue<strong>de</strong>n aplicarse, como no<br />

pue<strong>de</strong> ser m<strong>en</strong>os, a <strong>la</strong> institución aduanera, con ejemp<strong>los</strong> concretos <strong>de</strong> soluciones basados <strong>en</strong> estos<br />

principios.<br />

1. DIRECTIVOS Y NUEVAS TECNOLOGIAS<br />

1.1 I<strong>de</strong>a Principal<br />

<strong>La</strong>s Nuevas Tecnologías constituy<strong>en</strong> el <strong>en</strong>torno <strong>en</strong> que el directivo <strong>de</strong>be modificar su organización <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

situación actual hasta esquemas <strong>de</strong> tipo "cluster" <strong>en</strong> organizaciones muy p<strong>la</strong>nas necesarias para respon<strong>de</strong>r<br />

con <strong>la</strong> celeridad necesaria a un Nuevo Mundo caracterizado por <strong>la</strong> velocidad <strong>de</strong> <strong>los</strong> cambios.<br />

¿Cuál es el punto omega al que ti<strong>en</strong><strong>de</strong>n todas <strong>la</strong>s organizaciones? Esta cuestión es una forma rebuscada<br />

<strong>de</strong> preguntarse si todas <strong>la</strong>s organizaciones ti<strong>en</strong><strong>de</strong>n hacia un mismo punto. <strong>La</strong> pregunta es importante<br />

porque si <strong>la</strong> respuesta es afirmativa, compartir <strong>la</strong>s experi<strong>en</strong>cias <strong>en</strong>tre organizaciones <strong>de</strong> distinto tamaño y<br />

naturaleza será útil y <strong>en</strong> caso contrario inútil.<br />

Mintzberg nos ha <strong>de</strong>mostrado <strong>en</strong> "Mintzberg y <strong>la</strong> organización" que no so<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te <strong>la</strong> estructura <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

organizaciones no ti<strong>en</strong><strong>de</strong> hacia un solo punto, esto es hacia una so<strong>la</strong> forma organizacional, sino que, por el<br />

contrario, evoluciona <strong>de</strong> forma cíclica <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresas innovadoras o carismáticas hacia <strong>la</strong>s burocráticas<br />

34


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

para, una vez agotada <strong>la</strong> fórmu<strong>la</strong>, verse obligadas a una reg<strong>en</strong>eración. ¿Debe esto <strong>de</strong>sanimarnos?<br />

¿Debemos ais<strong>la</strong>rnos <strong>en</strong> nuestras organizaciones?<br />

No, <strong>los</strong> aspectos a <strong>los</strong> que <strong>de</strong>be prestar at<strong>en</strong>ción el directivo para tomar sus <strong>de</strong>cisiones converg<strong>en</strong> y por ello<br />

utilizo esta expresión <strong>de</strong> Teihl<strong>la</strong>rd <strong>de</strong> Chardin, aún sabi<strong>en</strong>do que él <strong>la</strong> utiliza <strong>en</strong> otro contexto ya que se está<br />

g<strong>en</strong>eralizando su uso para <strong>de</strong>scribir el punto <strong>en</strong> que algo disperso se "fun<strong>de</strong> íntegram<strong>en</strong>te <strong>en</strong> si mismo".<br />

<strong>La</strong>s organizaciones ti<strong>en</strong><strong>en</strong> una <strong>la</strong>rga historia. Hace 20 años se iniciaron políticas <strong>de</strong> mecanización <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

única forma que era técnicam<strong>en</strong>te posible, es <strong>de</strong>cir mediante <strong>la</strong> insta<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> un equipo c<strong>en</strong>tralizado, don<strong>de</strong><br />

se ejecutaban aplicaciones corporativas <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>das <strong>en</strong> ese lugar por personal especializado. A partir <strong>de</strong><br />

aquí cada organización y aun cada <strong>de</strong>partam<strong>en</strong>to <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> el<strong>la</strong> se ha movido <strong>de</strong> una forma distinta.<br />

Sigui<strong>en</strong>do <strong>la</strong> terminología <strong>de</strong> Donovan (1) po<strong>de</strong>mos repres<strong>en</strong>tar <strong>en</strong> tres ejes, tal como indico <strong>en</strong> el Gráfico<br />

Nº 1, <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes variables:<br />

• Eje X.- <strong>La</strong> medida <strong>en</strong> que se han distribuido procesadores, minis y PC's por <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>tes oficinas<br />

<strong>de</strong>sc<strong>en</strong>tralizadas.<br />

• Eje Y.- <strong>La</strong> medida <strong>en</strong> que <strong>los</strong> programas y su imp<strong>la</strong>ntación son codificados y ejecutados por el<br />

personal <strong>de</strong>sc<strong>en</strong>tralizado o por el c<strong>en</strong>tralizado.<br />

• Eje Z.- <strong>La</strong> medida <strong>en</strong> que <strong>la</strong> política re<strong>la</strong>tiva a sistemas <strong>de</strong> información es adoptada <strong>de</strong> forma<br />

c<strong>en</strong>tralizada o <strong>de</strong>sc<strong>en</strong>tralizada.<br />

Todas <strong>la</strong>s organizaciones han partido <strong>de</strong>l punto 0 y se pue<strong>de</strong>n <strong>en</strong>contrar <strong>en</strong> alguna <strong>de</strong> <strong>la</strong>s situaciones que<br />

c<strong>la</strong>sificamos mediante <strong>los</strong> nombres sigui<strong>en</strong>tes:<br />

0.- Dinosaurios<br />

Organizaciones que no han evolucionado y <strong>en</strong> <strong>la</strong>s que el proceso, <strong>la</strong> programación y <strong>la</strong> <strong>de</strong>finición <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

necesida<strong>de</strong>s se sigu<strong>en</strong> haci<strong>en</strong>do <strong>de</strong> forma c<strong>en</strong>tralizada. Se trata <strong>de</strong> "monstruos" tecnológicos fuera <strong>de</strong><br />

época y l<strong>la</strong>mados a <strong>de</strong>saparecer.<br />

35


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

1.- Gran Hermano<br />

Esta política rige <strong>en</strong> <strong>la</strong>s organizaciones que emplean sistemas dirigidos a realizar transacciones don<strong>de</strong> <strong>los</strong><br />

usuarios ti<strong>en</strong><strong>en</strong> poca experi<strong>en</strong>cia técnica. Es el <strong>en</strong>foque <strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresas con un or<strong>de</strong>nador y muchos<br />

puntos <strong>de</strong> v<strong>en</strong>ta, como cajeros <strong>de</strong> supermercado o cajas <strong>en</strong> gran<strong>de</strong>s almac<strong>en</strong>es. Se apoyan <strong>en</strong> que el<br />

proceso <strong>de</strong> gestión es muy simple y <strong>en</strong> que el personal que usa el sistema, por su bajo nivel <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

organización, carece <strong>de</strong> fuerzas para conseguir que el sistema varíe.<br />

El objetivo <strong>de</strong> <strong>la</strong> dirección es mant<strong>en</strong>er el coste bajo control y no existe interés ni <strong>en</strong> mant<strong>en</strong>er <strong>los</strong> tiempos<br />

<strong>de</strong> respuesta bajos, ni <strong>en</strong> at<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>la</strong>s críticas <strong>de</strong>l usuario por lo que "una vez que <strong>los</strong> usuarios <strong>en</strong> el <strong>en</strong>torno<br />

<strong>de</strong>l Gran Hermano alcanzan un nivel crítico <strong>de</strong> <strong>de</strong>sasosiego el status es imposible <strong>de</strong> mant<strong>en</strong>er".<br />

2.- Mano Amiga<br />

Esta es <strong>la</strong> política que se ha utilizado para manejar aplicaciones complejas utilizadas por ejecutivos que<br />

conoci<strong>en</strong>do muy bi<strong>en</strong> lo que necesitan <strong>en</strong> un <strong>en</strong>torno cambiante necesitan soporte informativo, como ocurre<br />

<strong>en</strong> el caso <strong>de</strong> analistas financieros o <strong>en</strong> proyectos <strong>de</strong> ing<strong>en</strong>iería.<br />

<strong>La</strong> preocupación <strong>de</strong> <strong>la</strong> organización radica <strong>en</strong> mant<strong>en</strong>er el control, bajo <strong>la</strong> i<strong>de</strong>a <strong>de</strong> que cada peseta gastada<br />

<strong>en</strong> <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r un programa necesita otras cuatro para mant<strong>en</strong>erlo. <strong>La</strong> organización juega un papel <strong>de</strong><br />

soporte y no autoritario <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>ndo "software" que se basa <strong>en</strong> <strong>la</strong>s especificaciones <strong>de</strong> usuarios, pero<br />

conforme a estándares <strong>de</strong> l<strong>en</strong>guajes y procedimi<strong>en</strong>tos que maximizan <strong>la</strong> conectividad <strong>de</strong> <strong>la</strong> red.<br />

<strong>La</strong> limitación <strong>de</strong> esta fi<strong>los</strong>ofía radica <strong>en</strong> que <strong>los</strong> usuarios, frustrados por no disponer <strong>de</strong> total libertad<br />

compromet<strong>en</strong> <strong>la</strong> integridad <strong>de</strong>l sistema <strong>de</strong> difer<strong>en</strong>tes modos, que van <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> contratación <strong>de</strong> consultores<br />

para <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r programas o incluso aplicaciones por su propia cu<strong>en</strong>ta, hasta <strong>la</strong> masiva compra <strong>de</strong> PC's<br />

como material <strong>de</strong> oficina, don<strong>de</strong> se ejecutan paquetes homologados <strong>de</strong> proceso <strong>de</strong> datos. Se suele<br />

reaccionar int<strong>en</strong>tando ganar tiempo mediante <strong>la</strong> insta<strong>la</strong>ción <strong>en</strong> el or<strong>de</strong>nador principal <strong>de</strong> versiones <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />

paquetes <strong>de</strong> PC's, pero es una i<strong>de</strong>a que se agota <strong>en</strong> sí misma.<br />

3.- Perro Guardián<br />

Es <strong>la</strong> empleada <strong>en</strong> gran<strong>de</strong>s burocracias con líneas c<strong>la</strong>ras <strong>de</strong> autoridad como ocurre <strong>en</strong> <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones<br />

militares. Se caracteriza porque especialistas <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>n, bajo estricto control y vigi<strong>la</strong>ncia, especificaciones<br />

<strong>de</strong> <strong>los</strong> oficiales <strong>de</strong> alto nivel, si<strong>en</strong>do el procedimi<strong>en</strong>to que más t<strong>en</strong>siones crea <strong>de</strong> todas <strong>la</strong>s que hemos visto<br />

hasta aquí.<br />

4.- Mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> Red<br />

En todos <strong>los</strong> mo<strong>de</strong><strong>los</strong> que hemos visto hasta aquí <strong>los</strong> usuarios están bajo control (directo o indirecto,<br />

respetado o ignorado) <strong>de</strong>l staff <strong>de</strong> <strong>la</strong> organización.<br />

Bajo esta nueva fi<strong>los</strong>ofía <strong>la</strong>s <strong>de</strong>cisiones <strong>de</strong>sc<strong>en</strong>tralizadas son <strong>la</strong>s que se ocupan <strong>de</strong>l día a día, adquier<strong>en</strong> el<br />

"hardware" y <strong>los</strong> periféricos <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>n e imp<strong>la</strong>ntan <strong>los</strong> programas y "software" <strong>de</strong> base, respetando siempre<br />

<strong>la</strong>s reg<strong>la</strong>s <strong>de</strong> conectividad marcadas por <strong>los</strong> responsables <strong>de</strong> <strong>la</strong> red.<br />

Esta conectividad <strong>de</strong>be ser física, <strong>de</strong> sistemas y <strong>de</strong> aplicaciones, y dado que <strong>los</strong> fabricantes no <strong>la</strong><br />

proporcionan, el diseño e imp<strong>la</strong>ntación <strong>de</strong> esta estrategia es, aunque <strong>de</strong> extrema dificultad, el punto hacia el<br />

que ti<strong>en</strong><strong>de</strong>n <strong>la</strong>s gran<strong>de</strong>s organizaciones.<br />

<strong>La</strong> <strong>de</strong>cisión sobre cuál es el camino más acertado ti<strong>en</strong>e consecu<strong>en</strong>cias pues <strong>la</strong> tecnología no es neutral.<br />

Cada <strong>de</strong>cisión nos ofrece un mundo que ganar y un mundo que per<strong>de</strong>r.<br />

Ya <strong>la</strong> Red es uno <strong>de</strong> <strong>los</strong> activos más valiosos <strong>de</strong> <strong>la</strong> Organización y se manti<strong>en</strong>e el esfuerzo <strong>en</strong> incorporar<br />

"Intelig<strong>en</strong>cia Material" <strong>en</strong> <strong>la</strong> misma. El esfuerzo <strong>de</strong>l directivo <strong>de</strong> nuestra organización <strong>de</strong>be c<strong>en</strong>trarse, por<br />

tanto, <strong>en</strong> tomar <strong>de</strong>cisiones que impuls<strong>en</strong> soluciones organizativas, que aprovech<strong>en</strong> <strong>la</strong> pot<strong>en</strong>cialidad aún<br />

oculta y rechazar soluciones que supongan ais<strong>la</strong>mi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> información, ais<strong>la</strong>mi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> personas o<br />

ais<strong>la</strong>mi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> recursos.<br />

1.2 Posibilidad <strong>de</strong> emplear nuevas soluciones<br />

<strong>La</strong>s Nuevas Tecnologías que fueron empleadas <strong>en</strong> principio para permitir el control <strong>de</strong> gran<strong>de</strong>s empresas<br />

<strong>en</strong> fases <strong>de</strong> expansión hoy se han convertido <strong>en</strong> un instrum<strong>en</strong>to para <strong>la</strong> reestructuración mediante <strong>la</strong><br />

reducción <strong>de</strong>l número <strong>de</strong> cuadros intermedios al asumir el Sistema <strong>de</strong> Información funciones <strong>de</strong> or<strong>de</strong>nación<br />

y control que hasta ahora estos realizaban.<br />

36


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

El mo<strong>de</strong>lo <strong>en</strong> cuatro escalones <strong>de</strong>l Gartner Group soportado informáticam<strong>en</strong>te por una estructura <strong>de</strong> tres<br />

niveles, local, <strong>de</strong>partam<strong>en</strong>tal y <strong>de</strong> "mainframe" se reconoce hoy equivocado y, <strong>en</strong> el caso <strong>de</strong> que se <strong>de</strong>see<br />

emplear una organización muy p<strong>la</strong>na ("f<strong>la</strong>tt<strong>en</strong>ing"), que por otra parte es <strong>de</strong>squiciante, <strong>la</strong> tecnología lo hace<br />

posible.<br />

En términos <strong>de</strong> organización, <strong>la</strong> t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia es <strong>la</strong> aparición <strong>de</strong> organizaciones "cluster" <strong>en</strong> <strong>la</strong>s que grupos <strong>de</strong><br />

personas trabajarán conjuntam<strong>en</strong>te para resolver problemas o <strong>de</strong>finir procesos para disgregarse una vez<br />

que el trabajo está hecho. Estos grupos podrán estar, incluso geográficam<strong>en</strong>te, dispersos, pero <strong>la</strong>s Nuevas<br />

Tecnologías permitirán que <strong>la</strong> coordinación, el control y <strong>los</strong> mecanismos <strong>de</strong> comp<strong>en</strong>sación económica estén<br />

contro<strong>la</strong>dos por el propio sistema <strong>de</strong> información.<br />

En términos <strong>de</strong> recursos humanos <strong>los</strong> empleados dirigirán <strong>la</strong> tecnología <strong>en</strong> vez <strong>de</strong> ser dirigidos por el<strong>la</strong>. Los<br />

empleados se <strong>en</strong>contrarán m<strong>en</strong>os ligados a <strong>la</strong> organización, <strong>la</strong>s <strong>de</strong>scripciones <strong>de</strong> trabajo y <strong>los</strong> manuales <strong>de</strong><br />

normas y procedimi<strong>en</strong>tos serán figuras obsoletas y <strong>la</strong> comp<strong>en</strong>sación estará <strong>de</strong> forma más exacta unida a <strong>la</strong><br />

contribución no re<strong>la</strong>cionada con su posición <strong>en</strong> <strong>la</strong> jerarquía.<br />

1.3 Nuevas soluciones para nuestro problema<br />

Dice Alvin Toffler <strong>en</strong> Powershift: "<strong>La</strong> revuelta contra <strong>la</strong> burocracia .... coinci<strong>de</strong> con <strong>la</strong> transición a <strong>la</strong><br />

economía supersimbólica <strong>de</strong>l Siglo XXI y explica por qué aquel<strong>los</strong> que crean <strong>la</strong>s organizaciones -<br />

posburocráticas- son verda<strong>de</strong>ram<strong>en</strong>te revolucionarios, tanto si pert<strong>en</strong>ec<strong>en</strong> al mundo empresarial como si<br />

están integrados <strong>en</strong> <strong>la</strong> Administración".<br />

Toffler nos dice que <strong>la</strong>s organizaciones como <strong>la</strong> Aduana, ti<strong>en</strong><strong>en</strong> dos características c<strong>la</strong>ras: "cubícu<strong>los</strong>" y<br />

"canales" y su control rutinario está <strong>en</strong> dos tipos <strong>de</strong> ejecutivos. Unos son especialistas que "adquier<strong>en</strong> su<br />

po<strong>de</strong>r gracias al control <strong>de</strong> <strong>la</strong> información <strong>en</strong> <strong>los</strong> cubícu<strong>los</strong>" y otros gestores "que adquier<strong>en</strong> el suyo<br />

mediante el control <strong>de</strong> <strong>la</strong> información que va por <strong>los</strong> canales".<br />

En gran<strong>de</strong>s empresas y <strong>en</strong> <strong>la</strong> Administración este mo<strong>de</strong>lo que ha t<strong>en</strong>ido éxito, empuja a <strong>de</strong>smoronar bajo su<br />

propio peso. Algunos cubícu<strong>los</strong> están ll<strong>en</strong>os a rebosar, otros vacíos. "El p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> cubícu<strong>los</strong> para el Año Uno<br />

no vale para el Año Dos". Cuanto mayor necesidad <strong>de</strong> cambio, mayores son <strong>la</strong>s luchas que se g<strong>en</strong>eran por<br />

el po<strong>de</strong>r. Cuanto más necesario es el cambio, más fuerte es <strong>la</strong> fricción y <strong>la</strong>s luchas. Si <strong>de</strong>cidimos ligar el<br />

trabajo con <strong>la</strong> información <strong>de</strong>l or<strong>de</strong>nador y no el trabajo con el cubículo, cambiar <strong>la</strong> organización sería tan<br />

simple como copiar un archivo <strong>en</strong> un nuevo directorio.<br />

2. NUEVOS RETOS INTELECTUALES PARA EL DIRECTIVO<br />

2.1 I<strong>de</strong>a principal<br />

El mayor reto intelectual para el directivo es compr<strong>en</strong><strong>de</strong>r y asumir un nuevo paradigma sobre lo que es una<br />

oficina, lo que es <strong>la</strong> gestión y lo que son <strong>la</strong>s re<strong>la</strong>ciones humanas <strong>en</strong> este Nuevo Mundo.<br />

Thomas Khun <strong>en</strong> 1962 <strong>en</strong> "<strong>La</strong> Estructura <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Revoluciones Ci<strong>en</strong>tíficas" utilizó el término paradigma para<br />

<strong>de</strong>scribir un esquema <strong>de</strong> refer<strong>en</strong>cia que nos explica <strong>la</strong> realidad. Un cambio <strong>de</strong> paradigma supone una nueva<br />

forma <strong>de</strong> ver un antiguo problema. Por ejemplo, durante sig<strong>los</strong> se ha visto el mundo bajo el paradigma <strong>de</strong><br />

Newton hasta que Einstein lo <strong>de</strong>sp<strong>la</strong>zó por otro que integra al anterior y no lo sustituye como equivocado<br />

sino que lo perfecciona.<br />

Dado que nuestra actividad se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong> <strong>en</strong> una oficina, es útil preguntarse ¿Cuál es nuestro paradigma<br />

sobre lo que es una oficina?, ¿Cuál es nuestro paradigma sobre <strong>la</strong> naturaleza <strong>de</strong> <strong>la</strong>s re<strong>la</strong>ciones <strong>la</strong>borales?.<br />

2.2 Naturaleza <strong>de</strong> <strong>la</strong> oficina<br />

Hay dos gran<strong>de</strong>s interpretaciones (Hirscheim 1985):<br />

2.2.1 Analítica: Es el <strong>en</strong>foque <strong>de</strong> aquel que lo estudia como si fuera un proceso industrial <strong>en</strong> el que lo único<br />

que ha cambiado es el material con el que se trabaja. El <strong>en</strong>foque se c<strong>en</strong>tra, según Sánchez Vacas, <strong>en</strong> el<br />

"comportami<strong>en</strong>to manifiesto", <strong>en</strong> el qué o <strong>en</strong> el cómo se hac<strong>en</strong> <strong>la</strong>s cosas, y hay a su vez tres <strong>en</strong>foques<br />

posibles:<br />

• Enfoque por activida<strong>de</strong>s don<strong>de</strong> se concibe <strong>la</strong> oficina "como un <strong>en</strong>torno don<strong>de</strong> se llevan a cabo<br />

ciertas activida<strong>de</strong>s <strong>en</strong>caminadas a apoyar <strong>la</strong> gestión <strong>de</strong> una organización". <strong>La</strong> i<strong>de</strong>a <strong>de</strong> adquirir PC's<br />

surge <strong>de</strong> <strong>la</strong> consi<strong>de</strong>ración <strong>de</strong>l por qué se utiliza (actividad <strong>de</strong> escribir cartas) y no <strong>de</strong>l para qué.<br />

37


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

• Enfoque semántico <strong>en</strong> el que int<strong>en</strong>tamos compr<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>la</strong>s razones que hay <strong>de</strong>trás <strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s<br />

"con el punto <strong>de</strong> mira puesto <strong>en</strong> facilitar <strong>la</strong> integración a<strong>de</strong>cuada <strong>de</strong> todos <strong>los</strong> compon<strong>en</strong>tes y<br />

herrami<strong>en</strong>tas individuales". Es <strong>la</strong> perspectiva <strong>de</strong>l que solicita un "edificio intelig<strong>en</strong>te".<br />

• Enfoque funcional <strong>en</strong> el que se percibe "como un conjunto <strong>de</strong> funciones y procedimi<strong>en</strong>tos" si<strong>en</strong>do <strong>la</strong><br />

razón <strong>de</strong>l que e<strong>la</strong>bora "manuales <strong>de</strong> normas y procedimi<strong>en</strong>tos".<br />

Durante <strong>los</strong> últimos años se ha prestado especial at<strong>en</strong>ción a un nuevo <strong>en</strong>foque que l<strong>la</strong>mamos:<br />

2.2.2 Interpretativista: Bajo esta i<strong>de</strong>a nos fijamos "<strong>en</strong> el intercambio <strong>de</strong> información" sin fijarnos <strong>de</strong> forma<br />

precisa <strong>en</strong> <strong>la</strong>s tareas <strong>de</strong> <strong>la</strong> oficina, distinguiéndose cuatro perspectivas:<br />

• Papel <strong>en</strong> el trabajo <strong>en</strong>caminada a <strong>la</strong> gestión <strong>de</strong> recursos humanos y analizando <strong>la</strong> serie <strong>de</strong> <strong>de</strong>rechos<br />

y obligaciones adquiridas <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> un <strong>en</strong>torno social.<br />

• Toma <strong>de</strong> <strong>de</strong>cisiones don<strong>de</strong> se concibe <strong>la</strong> oficina como un mecanismo ori<strong>en</strong>tado a esta toma <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>cisiones, don<strong>de</strong> el trabajo <strong>de</strong>l personal m<strong>en</strong>os cualificado está ori<strong>en</strong>tado a dar soporte al personal<br />

que toma <strong>la</strong>s <strong>de</strong>cisiones.<br />

• Transaccional don<strong>de</strong> percibimos que <strong>en</strong> <strong>la</strong> oficina se "intercambia información" y se hace más<br />

hincapié <strong>en</strong> el aspecto comercial que <strong>en</strong> el social. En este caso no sólo c<strong>en</strong>tramos el foco <strong>de</strong><br />

análisis <strong>en</strong> <strong>la</strong> comunicación sino <strong>en</strong> el formato y el protocolo <strong>de</strong>l mismo.<br />

• Lingüística don<strong>de</strong> se concibe <strong>la</strong> oficina como una serie <strong>de</strong> acciones llevadas a cabo por medio <strong>de</strong>l<br />

l<strong>en</strong>guaje.<br />

<strong>La</strong>s <strong>de</strong>cisiones <strong>de</strong>b<strong>en</strong> adoptarse cada vez más compr<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do el problema <strong>de</strong>s<strong>de</strong> un paradigma<br />

interpretativista que abarque pero no sustituya al anterior.<br />

Un ejemplo <strong>de</strong> <strong>la</strong> evolución <strong>de</strong>l concepto <strong>de</strong> Aduana <strong>de</strong>s<strong>de</strong> una concepción por activida<strong>de</strong>s hasta una<br />

perspectiva interpretativista, <strong>en</strong> <strong>la</strong> que prima <strong>la</strong> velocidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> transmisión <strong>de</strong> <strong>la</strong> información y <strong>la</strong><br />

estandarización <strong>de</strong>l l<strong>en</strong>guaje lo <strong>en</strong>contramos <strong>en</strong> el proyecto C.O.M.P.A.S. (Comunicación <strong>de</strong> Manifiestos a<br />

Puertos y Aduanas) con el que se ha establecido un procedimi<strong>en</strong>to para el <strong>de</strong>spacho por teleproceso<br />

basado <strong>en</strong> el standard Electronic Data Interchange for Administration, Commerce and Transport (EDIFACT).<br />

2.3 Naturaleza <strong>de</strong> <strong>la</strong>s re<strong>la</strong>ciones <strong>la</strong>borales<br />

En el <strong>en</strong>torno <strong>de</strong>l trabajo, <strong>la</strong> autoridad ha sido el <strong>la</strong>zo que ha mant<strong>en</strong>ido unidos a <strong>los</strong> miembros <strong>en</strong> activa<br />

producción y ha legitimado <strong>la</strong> coordinación por supervisión.<br />

Los motivos por <strong>los</strong> que se respeta esa autoridad han sido:<br />

• Cre<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> que formaba parte <strong>de</strong>l or<strong>de</strong>n divino, sost<strong>en</strong>ida por Locke, Adan Smith y <strong>la</strong> noción<br />

Calvinista. (Sig<strong>los</strong> XVII y XVIII).<br />

• Conceptos <strong>de</strong> Darwin tras<strong>la</strong>dados <strong>en</strong> términos sociológicos por Sp<strong>en</strong>cer (XIX hasta 1920).<br />

• Conceptos <strong>de</strong> <strong>la</strong> Era <strong>de</strong>l Progreso y <strong>la</strong> i<strong>de</strong>a <strong>de</strong>l "one best way" que apoyó <strong>la</strong> gestión ci<strong>en</strong>tífica.<br />

Hacia 1940 Elton Mayo dio una solución al problema p<strong>la</strong>nteado por el hecho <strong>de</strong> que teóricam<strong>en</strong>te era<br />

precisa una organización jerárquica pero que era preciso abrir un nuevo l<strong>en</strong>guaje <strong>de</strong> cooperación y<br />

cons<strong>en</strong>so, por lo que el directivo <strong>de</strong>be diseñar métodos que satisfagan <strong>los</strong> <strong>de</strong>seos <strong>de</strong> <strong>los</strong> trabajadores para<br />

lograr una actividad con s<strong>en</strong>tido que les proporcione prestigio social.<br />

Hoy estamos fatigados por <strong>la</strong> estructura jerárquica <strong>de</strong> <strong>la</strong> sociedad: t<strong>en</strong>emos siempre algui<strong>en</strong> <strong>en</strong>cima o<br />

algui<strong>en</strong> <strong>de</strong>bajo, casi nunca algui<strong>en</strong> al <strong>la</strong>do. <strong>La</strong>s <strong>de</strong>cisiones que permitan insta<strong>la</strong>r sistemas <strong>de</strong> información<br />

que permitan t<strong>en</strong>er a algui<strong>en</strong> al <strong>la</strong>do disminuirán <strong>la</strong> frustración y <strong>la</strong> ansiedad y serán imprescindibles para<br />

lograr <strong>la</strong> armonía <strong>en</strong> organizaciones <strong>en</strong> <strong>la</strong>s que se haya impuesto el "f<strong>la</strong>tt<strong>en</strong>ing".<br />

Un ejemplo <strong>de</strong> esta fi<strong>los</strong>ofía lo t<strong>en</strong>emos <strong>en</strong> el uso <strong>de</strong>l correo y <strong>de</strong> <strong>la</strong> aplicación informa.<br />

2.4 ¿Cómo po<strong>de</strong>mos crear el estado m<strong>en</strong>tal <strong>en</strong> que <strong>la</strong> <strong>de</strong>cisión para elegir el camino a<strong>de</strong>cuado fluya<br />

<strong>de</strong> forma natural?<br />

Sigui<strong>en</strong>do a Marilyn Ferguson vemos que nuestras m<strong>en</strong>tes ti<strong>en</strong><strong>en</strong> cuatro formas <strong>de</strong> cambiar cuando recib<strong>en</strong><br />

información nueva.<br />

<strong>La</strong> más s<strong>en</strong>cil<strong>la</strong> es el cambio por excepción y respon<strong>de</strong> al esquema "Yo t<strong>en</strong>go razón, salvo ...", <strong>la</strong> nueva<br />

información es <strong>la</strong> excepción que confirma <strong>la</strong> reg<strong>la</strong>. Así ocurre al que afirma que <strong>los</strong> f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>os psíquicos y<br />

38


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

<strong>los</strong> espíritus son m<strong>en</strong>tira, pero prohíbe a su familia participar <strong>en</strong> una ouija. Es nuestra postura cuando<br />

afirmamos "El Directivo no <strong>de</strong>be utilizar un terminal, pero hay que reconocer que el correo, a veces, es útil".<br />

El cambio p<strong>en</strong>du<strong>la</strong>r es el abandono <strong>de</strong>l sistema antiguo afirmando "Antes estaba equivocado y ahora t<strong>en</strong>go<br />

razón". Afirmando, por ejemplo, "Antes no creía <strong>en</strong> <strong>los</strong> PC's pero ahora he visto que cada persona <strong>de</strong>be<br />

t<strong>en</strong>er uno, y a<strong>de</strong>más, con un paquete integrado con hoja <strong>de</strong> cálculo, gráficos y procesador <strong>de</strong> textos".<br />

El cambio pau<strong>la</strong>tino es el que se traduce <strong>en</strong> "Yo casi t<strong>en</strong>ía razón; ahora <strong>la</strong> t<strong>en</strong>go". Cada día apr<strong>en</strong>do cosas<br />

nuevas y <strong>la</strong>s integro <strong>en</strong> mi experi<strong>en</strong>cia. Cada día uso un poco <strong>la</strong>s nuevas tecnologías y voy compr<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do<br />

lo que es bu<strong>en</strong>o y lo que es malo.Es mejor pero no basta.<br />

Necesitamos un nuevo paradigma y <strong>en</strong> expresión <strong>de</strong> Einstein "Crear una teoría nueva no es levantar un<br />

rascacie<strong>los</strong> don<strong>de</strong> había un granero. Es mas bi<strong>en</strong> como trepar a una montaña, <strong>de</strong>scubri<strong>en</strong>do nuevas y más<br />

amplias perspectivas, conexiones inesperadas <strong>en</strong>tre el punto <strong>de</strong> partida y toda <strong>la</strong> riqueza <strong>de</strong> su <strong>en</strong>torno.<br />

Pero el punto <strong>de</strong> partida sigue existi<strong>en</strong>do y po<strong>de</strong>mos verlo aunque aparezca más pequeño, como una parte<br />

diminuta <strong>en</strong> todo el amplio panorama.<br />

<strong>La</strong>s i<strong>de</strong>as a ret<strong>en</strong>er son:<br />

• Este cambio <strong>de</strong> visión no lo po<strong>de</strong>mos obt<strong>en</strong>er mediante el simple estudio sino mediante <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción<br />

continuada <strong>en</strong> nuestra organización y <strong>los</strong> cambios que hoy experim<strong>en</strong>ta.<br />

• El cambio <strong>de</strong> percepción no es algo simi<strong>la</strong>r a apr<strong>en</strong><strong>de</strong>rse <strong>los</strong> ríos <strong>de</strong> Europa o pasar a creer <strong>en</strong> <strong>los</strong><br />

p<strong>la</strong>til<strong>los</strong> vo<strong>la</strong>ntes. Es más parecido al proceso con el que reconocemos que <strong>en</strong> un dibujo pue<strong>de</strong>n<br />

verse dos caras a <strong>la</strong> vez. Una vez que se ha visto lo <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>mos <strong>de</strong> forma fulminante, para siempre<br />

y sin t<strong>en</strong>er que memorizar concepto alguno.<br />

• <strong>La</strong> <strong>de</strong>cisión <strong>de</strong> adoptar Nuevas Tecnologías g<strong>en</strong>era cambios <strong>en</strong> todas <strong>la</strong>s funciones y puestos <strong>de</strong><br />

trabajo. Como dijo Robert Teobald ante <strong>la</strong> Oficina <strong>de</strong> Asesorami<strong>en</strong>to Tecnológico <strong>de</strong>l Congreso <strong>de</strong><br />

<strong>los</strong> Estados Unidos: "Es imposible cambiar uno <strong>de</strong> <strong>los</strong> elem<strong>en</strong>tos <strong>en</strong> una cultura sin cambiar todas<br />

<strong>la</strong>s <strong>de</strong>más".<br />

• Es conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te proporcionar información y <strong>de</strong>cidir transmitir po<strong>de</strong>r a <strong>los</strong> partidarios <strong>de</strong> este cambio y<br />

a <strong>los</strong> perceptores <strong>de</strong>l paradigma. Como dice Prigogine "<strong>La</strong>s organizaciones son <strong>la</strong>s estructuras<br />

disipativas más coher<strong>en</strong>tes y extrañas que exist<strong>en</strong>. Un número crítico <strong>de</strong> partidarios <strong>de</strong>l cambio<br />

pue<strong>de</strong> crear una "dirección privilegiada", <strong>de</strong> modo semejante a como un cristal o un imán organiza<br />

el <strong>en</strong>torno a su alre<strong>de</strong>dor por su propia virtualidad interna.<br />

3. LA UTILIZACION DE NUEVAS TECNOLOGIAS PARA CREAR NUEVOS TIPOS DE RELACION<br />

ENTRE LOS DIRECTIVOS Y LA ORGANIZACION<br />

Debemos recordar que estamos <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tados a un nuevo tipo <strong>de</strong> trabajo <strong>en</strong> un nuevo mundo. En este<br />

<strong>en</strong>torno <strong>de</strong>bemos tomar <strong>de</strong>cisiones no neuróticas. Veamos <strong>en</strong> qué consist<strong>en</strong> sus características:<br />

3.1 Un nuevo tipo <strong>de</strong> trabajo<br />

3.1.1 El trabajo es emin<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te simbólico<br />

El trabajador ha sido educado para <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r su actividad con <strong>la</strong>s cosas ("acting-with"). Ahora se le pi<strong>de</strong><br />

que actúe sobre <strong>la</strong>s cosas ("acting-on"). Esta pérdida <strong>de</strong>l s<strong>en</strong>tido <strong>de</strong> materialidad g<strong>en</strong>era tres problemas:<br />

• Necesidad <strong>de</strong> un trabajador más intelig<strong>en</strong>te pues lo necesita para establecer conexiones <strong>en</strong>tre <strong>los</strong><br />

símbo<strong>los</strong> y <strong>la</strong> realidad.<br />

• Ais<strong>la</strong>mi<strong>en</strong>to emocional e intelectual <strong>de</strong>l trabajador ya que un docum<strong>en</strong>to, y más aún cuando es<br />

manuscrito, aviva memorias y recuerdos.<br />

• Descont<strong>en</strong>to, ya que salvo que esté bi<strong>en</strong> dirigido pue<strong>de</strong> consi<strong>de</strong>rarse sobre-cualificado para el<br />

trabajo que realiza.<br />

3.1.2 Es un trabajo con distinto grado <strong>de</strong> responsabilidad<br />

Este s<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to se manifiesta <strong>en</strong> distintas áreas.<br />

• El trabajador que actúa sobre un terminal se ve sometido a <strong>la</strong> presión <strong>de</strong>l flujo <strong>de</strong> datos y al control<br />

subyac<strong>en</strong>te <strong>en</strong> el proceso <strong>de</strong> informatización.<br />

• A medida que <strong>la</strong>s <strong>de</strong>cisiones se i<strong>de</strong>ntifican con <strong>la</strong> elección <strong>de</strong> <strong>la</strong> tec<strong>la</strong> que hay que pulsar, trabajo y<br />

responsabilidad se i<strong>de</strong>ntifican.<br />

• Se exige que, a medida que el trabajador se familiariza con el sistema "cree nuevas formas <strong>de</strong><br />

trabajar" y <strong>de</strong> nuevas soluciones a viejos problemas.<br />

39


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

3.2 Percibimos una nueva naturaleza <strong>de</strong>l mundo<br />

Es un mundo sin límites "ya que <strong>la</strong> característica revolucionaria <strong>de</strong>l conocimi<strong>en</strong>to es que también el débil y<br />

el pobre pue<strong>de</strong>n adquirirlo".<br />

Es un mundo "culto". San Agustín, <strong>en</strong> el siglo V, se refiere a su m<strong>en</strong>tor, San Ambrosio, pon<strong>de</strong>rando que era<br />

tan culto que podía leer sin mover <strong>los</strong> <strong>la</strong>bios. Hoy evi<strong>de</strong>ntem<strong>en</strong>te, casi todos, pue<strong>de</strong>n leer con mayor<br />

facilidad que San Ambrosio.<br />

Es un mundo abierto a <strong>la</strong> comunicación, don<strong>de</strong> se está perman<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te apr<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do. El apr<strong>en</strong>dizaje no<br />

es algo que se hace antes <strong>de</strong> conseguir trabajo o <strong>en</strong> un au<strong>la</strong> aparte, fuera <strong>de</strong> horas <strong>de</strong> oficina.<br />

3.3 Errores <strong>de</strong> estrategia<br />

<strong>La</strong>s Nuevas Tecnologías no son un recurso más <strong>de</strong> <strong>la</strong> organización. Con un presupuesto dado <strong>la</strong> opción no<br />

es comprar "Nuevas Tecnologías" o aire acondicionado. No es posible <strong>de</strong>cidir si gasta o no <strong>en</strong> nuevas<br />

tecnologías. Primero hay que respirar. Luego todo lo <strong>de</strong>más. <strong>La</strong>s Nuevas Tecnologías hac<strong>en</strong> que t<strong>en</strong>gamos<br />

un presupuesto cautivo y unos recursos intelectuales cautivos si no queremos vivir ais<strong>la</strong>dos como San Alejo.<br />

Según R<strong>en</strong>é Girard, si queremos compr<strong>en</strong><strong>de</strong>r el concepto <strong>de</strong> <strong>la</strong> cultura es preciso compr<strong>en</strong><strong>de</strong>r, primero, el<br />

f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o <strong>de</strong> <strong>la</strong> mimesis, y particu<strong>la</strong>rm<strong>en</strong>te, <strong>de</strong> <strong>la</strong> mimesis <strong>de</strong> apropiación: <strong>la</strong> t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia instintiva <strong>de</strong>l animal<br />

humano a apo<strong>de</strong>rarse <strong>de</strong> aquello mismo <strong>de</strong> lo que se apo<strong>de</strong>ra otro animal humano.<br />

De aquí que para <strong>la</strong>s socieda<strong>de</strong>s humanas <strong>la</strong> represión <strong>de</strong> <strong>la</strong> mimesis constituya <strong>la</strong> tarea primordial. <strong>La</strong><br />

informática cooperativa permite satisfacer <strong>en</strong> mayor medida <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> mimesis <strong>de</strong> apropiación que<br />

cualquier otra tecnología.<br />

3.4 Decisiones neuróticas<br />

De <strong>la</strong> misma forma que <strong>los</strong> hindúes adiestraban con el Hitopa<strong>de</strong>za a <strong>los</strong> príncipes con fábu<strong>la</strong>s <strong>de</strong> animales,<br />

<strong>los</strong> psicólogos adiestran hoy a <strong>los</strong> directivos con anécdotas <strong>de</strong> <strong>la</strong>boratorio. Recorreremos algunas <strong>de</strong> el<strong>la</strong>s.<br />

3.4.1 El experim<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l caballo neurótico<br />

Se realizó el sigui<strong>en</strong>te experim<strong>en</strong>to. A un caballo situado <strong>en</strong> un establo se le instaló una p<strong>la</strong>ca metálica <strong>en</strong> el<br />

suelo. Se hizo sonar una campana y a <strong>los</strong> pocos segundos se hizo sonar una <strong>de</strong>scarga eléctrica. A <strong>la</strong>s<br />

pocas veces el caballo subía <strong>la</strong> pata cada vez que sonaba <strong>la</strong> campana. Entonces se <strong>de</strong>sconectó <strong>la</strong> p<strong>la</strong>ca. El<br />

caballo siguió durante un <strong>la</strong>rgo período subi<strong>en</strong>do <strong>la</strong> pata cada vez que sonaba <strong>la</strong> campana, puesto que, el<br />

propio hecho <strong>de</strong> que no pasara nada le producía un refuerzo que <strong>en</strong> términos psiquiátricos se pue<strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>nominar neurótico.<br />

En el campo <strong>de</strong> <strong>la</strong> organización t<strong>en</strong>emos el ejemplo <strong>de</strong> una empresa que ante una caída <strong>de</strong> <strong>la</strong>s v<strong>en</strong>tas<br />

redujo el personal y salvó <strong>la</strong> situación y que <strong>en</strong> mom<strong>en</strong>tos sucesivos ante caídas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s v<strong>en</strong>tas reacciona<br />

<strong>de</strong>l mismo modo. Si se trata <strong>de</strong> una he<strong>la</strong><strong>de</strong>ría es un error.<br />

REGLA: Cada vez que hacemos algo para que no pase algo, una vez hecho unas cuantas veces convi<strong>en</strong>e,<br />

salvo que sea mortal, <strong>de</strong>jar <strong>de</strong> hacerlo para ver si sigue pasando ese efecto inesperado. Por el hecho <strong>de</strong><br />

que gestionáramos <strong>la</strong> red <strong>de</strong>s<strong>de</strong> un "mainframe" <strong>en</strong> <strong>los</strong> años 70 y que hayamos evitado con éxito problemas<br />

durante <strong>los</strong> 80 empleando <strong>la</strong> misma solución, no po<strong>de</strong>mos <strong>de</strong>ducir con precisión que <strong>de</strong>bamos seguir<br />

haci<strong>en</strong>do exactam<strong>en</strong>te lo mismo siempre. Esto es importante <strong>en</strong> épocas <strong>de</strong> recesión don<strong>de</strong> <strong>de</strong>cidimos para<br />

evitar.<br />

3.4.2 El caso <strong>de</strong> <strong>la</strong>s ratas supersticiosas<br />

Se <strong>en</strong>ti<strong>en</strong><strong>de</strong> por superstición <strong>la</strong> realización <strong>de</strong> int<strong>en</strong>tos mágicos para conseguir resultados tangibles. Lo<br />

original se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> un experim<strong>en</strong>to diseñado con objeto <strong>de</strong> hacer a <strong>la</strong>s ratas supersticiosas.<br />

Se dispuso una serie <strong>de</strong> corredores que <strong>la</strong>s ratas tardaban <strong>en</strong> recorrer dos segundos. En uno <strong>de</strong> el<strong>los</strong> se les<br />

suministraba comida. <strong>La</strong> rata apr<strong>en</strong>dió rápidam<strong>en</strong>te cual era el bu<strong>en</strong>o. <strong>La</strong> perversidad <strong>de</strong>l experim<strong>en</strong>to<br />

residía <strong>en</strong> que aunque <strong>la</strong> rata tardase dos segundos, se le esperaba otros diez, para darle <strong>de</strong> comer. Como<br />

<strong>la</strong> rata no sabía que pasaba empezó a hacer movimi<strong>en</strong>tos <strong>los</strong> primeros días y al ver que a <strong>los</strong> diez<br />

segundos caía <strong>la</strong> comida empezó a re<strong>la</strong>cionar sus movimi<strong>en</strong>tos con <strong>los</strong> resultados, por lo que, al poco<br />

40


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

tiempo había memorizado una danza mágica que ejecutaba durante diez segundos e inmediatam<strong>en</strong>te<br />

<strong>de</strong>spués se dirigía a obt<strong>en</strong>er <strong>la</strong> comida.<br />

REGLA: Hay que probar si todos <strong>los</strong> actos que hacemos son necesarios o si basta con esperar un cierto<br />

tiempo para que aparezca un <strong>de</strong>terminado suceso, puesto que, si no lo único que hacemos es consagrar<br />

rituales <strong>en</strong> <strong>la</strong> organización.<br />

3.4.3 El caso <strong>de</strong>l ignorante conv<strong>en</strong>cido<br />

Se ha hecho el sigui<strong>en</strong>te experim<strong>en</strong>to: Se <strong>en</strong>señó a una persona un problema para ver si estaba bi<strong>en</strong><br />

resuelto. Al cabo <strong>de</strong>l tiempo se le <strong>de</strong>cía si su diagnóstico era bu<strong>en</strong>o o malo.<br />

Así al cabo <strong>de</strong>l tiempo esta persona acertaba con una precisión <strong>de</strong>l 80%. A otra persona se le <strong>en</strong>señaron <strong>los</strong><br />

mismos ejemp<strong>los</strong>, pero <strong>en</strong> vez <strong>de</strong> <strong>de</strong>cirle que había acertado, cuando había acertado él, se le indicaba sin<br />

saber <strong>los</strong> aciertos o <strong>los</strong> fal<strong>los</strong> <strong>de</strong>l otro. Como no había re<strong>la</strong>ción <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s reg<strong>la</strong>s que él estaba creando y <strong>la</strong>s<br />

contestaciones que obt<strong>en</strong>ía fue creando una teoría cada vez más e<strong>la</strong>borada y confusa sobre el problema.<br />

Lo interesante es que cuando se puso <strong>en</strong> contacto a <strong>los</strong> dos para que discuties<strong>en</strong> sus teorías, el que <strong>la</strong><br />

había e<strong>la</strong>borado <strong>la</strong> equivocó, <strong>de</strong>slumbrando, totalm<strong>en</strong>te, al que t<strong>en</strong>ía <strong>la</strong> teoría cierta por lo complejo y sutil<br />

<strong>de</strong> <strong>los</strong> razonami<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> forma que el que estaba <strong>en</strong> lo cierto quedó prácticam<strong>en</strong>te abotargado.<br />

En una organización, <strong>los</strong> resultados obt<strong>en</strong>idos por uno <strong>de</strong> sus niveles son frecu<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te influidos por <strong>la</strong>s<br />

<strong>de</strong>cisiones adoptadas <strong>en</strong> otra área. Supongamos una empresa <strong>en</strong> <strong>la</strong> que un <strong>de</strong>partam<strong>en</strong>to realiza tareas <strong>de</strong><br />

v<strong>en</strong>tas mediante <strong>la</strong> ejecución por parte <strong>de</strong> ag<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> visitas previam<strong>en</strong>te concertadas por un <strong>de</strong>partam<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> estudios <strong>de</strong> mercado cuyo trabajo consiste <strong>en</strong> seleccionar colectivos especialm<strong>en</strong>te a<strong>de</strong>cuados para <strong>la</strong><br />

adquisición <strong>de</strong>l producto. Si <strong>los</strong> ag<strong>en</strong>tes no son informados <strong>de</strong> este hecho pue<strong>de</strong>n suponer que se trata <strong>de</strong><br />

una v<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> frío y por tanto que <strong>la</strong> habilidad <strong>en</strong> v<strong>en</strong><strong>de</strong>r el producto <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> su re<strong>la</strong>ción con el cli<strong>en</strong>te.<br />

Con el tiempo, es posible que se cre<strong>en</strong> teorías sobre cual es el mejor método para v<strong>en</strong><strong>de</strong>r el producto a un<br />

cli<strong>en</strong>te y que esta teoría sea muy sofisticada ya que <strong>de</strong> hecho no se conoce <strong>la</strong> verda<strong>de</strong>ra razón <strong>de</strong> que<br />

existan candidatos más aptos que otros. El principal problema no es que <strong>los</strong> ag<strong>en</strong>tes vivan <strong>en</strong> <strong>la</strong> ignorancia<br />

sino que experim<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>dos <strong>en</strong> <strong>la</strong> Universidad <strong>de</strong> Stanford <strong>en</strong>señan que <strong>en</strong> circunstancias como<br />

estas cuando ambas personas, <strong>los</strong> que se realizan <strong>la</strong>s <strong>en</strong>trevistas y <strong>los</strong> ag<strong>en</strong>tes, muestran sus teorías sobre<br />

cuáles son <strong>la</strong>s causas por <strong>la</strong>s que se v<strong>en</strong><strong>de</strong> mejor el producto, el que ti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> información falseada por<br />

obt<strong>en</strong>er sus aciertos no <strong>de</strong> sus acciones sino <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>de</strong> un tercero e<strong>la</strong>bora supuestos tan complejos y<br />

bril<strong>la</strong>ntes que <strong>de</strong>slumbra al que percibe <strong>la</strong> realidad tal como es.<br />

REGLA: Entre dos explicaciones, una compleja y otra simple sobre un mismo f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o es muy probable<br />

que <strong>la</strong> equivocada sea <strong>la</strong> compleja. Imp<strong>la</strong>nte soluciones simples que requieran explicaciones simples.<br />

3.4.4 Se hace imperativo no <strong>de</strong>cidir "reaccionando"<br />

Como dice el adagio "El ciego se lo <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra todo <strong>de</strong> rep<strong>en</strong>te". Los directivos que <strong>de</strong>cidan reaccionando<br />

fr<strong>en</strong>te a <strong>los</strong> cambios per<strong>de</strong>rán el control <strong>de</strong> <strong>la</strong>s organizaciones <strong>de</strong>bido a <strong>la</strong> aceleración <strong>de</strong>l cambio que ha<br />

reducido <strong>en</strong> extremo <strong>la</strong> brecha <strong>en</strong>tre un estímulo y el mom<strong>en</strong>to <strong>en</strong> que po<strong>de</strong>mos reaccionar sin causar<br />

daños. Más útil que reaccionar fr<strong>en</strong>te a <strong>los</strong> cambios será p<strong>en</strong>sar qué organización necesitamos y p<strong>la</strong>nificar<br />

el camino para llegar al Nuevo Mundo al que me refiero. ¿Quiere esto <strong>de</strong>cir que el viejo <strong>de</strong>be <strong>de</strong>saparecer?.<br />

No. Como dijo A<strong>la</strong>n Watts "Lo que <strong>la</strong>s orugas l<strong>la</strong>man Fin <strong>de</strong>l Mundo, nosotros lo l<strong>la</strong>mamos mariposas".<br />

4. CONCLUSION<br />

En todo caso el directivo ti<strong>en</strong>e como misión llevar su organización <strong>de</strong>s<strong>de</strong> don<strong>de</strong> está hasta don<strong>de</strong> nunca ha<br />

estado. ¿Cómo <strong>de</strong>be hacerlo?<br />

En el mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> tomar nuevas <strong>de</strong>cisiones nos preguntamos:<br />

• ¿Es posible utilizar nuevas tecnologías?<br />

• ¿Es posible que <strong>la</strong>s nuevas tecnologías respondan <strong>de</strong> forma más a<strong>de</strong>cuada que <strong>la</strong>s conv<strong>en</strong>cionales<br />

a <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>l trabajador y <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa?<br />

• ¿Es posible que dispongamos hoy y aquí <strong>de</strong> estas tecnologías?<br />

Cuando F<strong>en</strong>ymann, el g<strong>en</strong>ial creador <strong>de</strong> <strong>la</strong> electrodinámica cuántica señaló que ciertas partícu<strong>la</strong>s eran <strong>la</strong><br />

manifestación <strong>de</strong> materia viajando hacia el pasado sus oy<strong>en</strong>tes reaccionaron con esta misma cuestión: ¿es<br />

posible?<br />

Sigui<strong>en</strong>do el ejemplo <strong>de</strong> F<strong>en</strong>yman contesto: "No he v<strong>en</strong>ido a <strong>de</strong>cirles que es posible, he v<strong>en</strong>ido a <strong>de</strong>cirles<br />

que es verdad".<br />

41


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

EL PAPEL DE LAS TECNOLOGIAS DE INFORMACION EN LA MODERNIZACION<br />

ADUANERA<br />

Ronaldo Eustachio ROCHA<br />

Jefe <strong>de</strong> <strong>la</strong> División <strong>de</strong> Control y Evaluación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Coordinación G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong>l<br />

Sistema <strong>de</strong> Control Aduanero, Secretaría <strong>de</strong> <strong>la</strong> Receita Fe<strong>de</strong>ral. Brasilia, BRASIL.<br />

1. INTRODUCCION<br />

No parece haber ninguna duda sobre <strong>la</strong> importancia y efectividad <strong>de</strong> <strong>la</strong> informática como instrum<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> cualquier organismo social; y <strong>la</strong> actividad aduanera no podría, por lo tanto, escapar a esta<br />

reg<strong>la</strong>, ya sea <strong>en</strong> países don<strong>de</strong> sus aduanas, por diversos motivos, pasaron por un período <strong>de</strong> ostracismo, ya<br />

sea don<strong>de</strong> fueron mejor estructuradas y efici<strong>en</strong>tes. En ambos casos, <strong>la</strong>s tecnologías <strong>de</strong> información actúan<br />

como el principal y más efectivo instrum<strong>en</strong>to para mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> estas <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s.<br />

No se pue<strong>de</strong>, por otro <strong>la</strong>do, olvidar <strong>la</strong> importancia <strong>de</strong> otros factores <strong>en</strong> este proceso. De esa manera, el<br />

perfeccionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s estructuras funcionales y reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tarias <strong>de</strong> aduanas, <strong>la</strong> revisión normativa y el<br />

<strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> personal, se cu<strong>en</strong>tan <strong>en</strong>tre otras medidas <strong>de</strong> acción mo<strong>de</strong>rnizadora <strong>de</strong> estos organismos.<br />

Otro aspecto significativo es el re<strong>la</strong>cionado con <strong>la</strong> efectividad <strong>de</strong> un proceso <strong>de</strong> mo<strong>de</strong>rnización empr<strong>en</strong>dido<br />

mediante <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> tecnologías <strong>de</strong> información. Por compr<strong>en</strong><strong>de</strong>r cambios relevantes <strong>en</strong> el<br />

funcionami<strong>en</strong>to y <strong>en</strong> <strong>la</strong> estructura <strong>de</strong> cualquier forma <strong>de</strong> organización social, a partir, inclusive, <strong>de</strong> su<br />

concepción, el análisis <strong>de</strong> este proceso podrá contribuir positivam<strong>en</strong>te a nuevas discusiones y otras<br />

experi<strong>en</strong>cias <strong>de</strong>l mismo género.<br />

Ac<strong>la</strong>ro que <strong>la</strong>s aseveraciones y conclusiones formu<strong>la</strong>das <strong>en</strong> este trabajo se basan casi exclusivam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

experi<strong>en</strong>cia brasileña. Por lo tanto, cualquier tipo <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eralización sobre el<strong>la</strong>s, <strong>de</strong>berá, necesariam<strong>en</strong>te,<br />

pasar por estudios más <strong>de</strong>tal<strong>la</strong>dos, aunque, muchas veces, estas aseveraciones y conclusiones, por su<br />

apar<strong>en</strong>te obviedad, nos llev<strong>en</strong> a g<strong>en</strong>eralizaciones precipitadas.<br />

2. EL AMBIENTE PARA LA MODERNIZACION<br />

Cualquier país que quiera t<strong>en</strong>er o t<strong>en</strong>ga un proceso <strong>de</strong> crecimi<strong>en</strong>to y dinamización <strong>de</strong> su comercio exterior,<br />

<strong>de</strong>be buscar, lo antes posible, <strong>la</strong> a<strong>de</strong>cuación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s aduaneras a esta nueva realidad.<br />

Son evi<strong>de</strong>ntes <strong>la</strong>s profundas modificaciones <strong>en</strong> <strong>la</strong> estructura <strong>de</strong> comercio exterior que han ocurrido <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

actualidad; <strong>de</strong>tal<strong>la</strong>mos algunos ejemp<strong>los</strong> <strong>de</strong> esa dinámica:<br />

• <strong>la</strong> diversificación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s merca<strong>de</strong>rías negociadas;<br />

• <strong>la</strong> introducción <strong>de</strong> modalida<strong>de</strong>s y formas <strong>de</strong> transporte, carga y <strong>de</strong>scarga más rápidas y a veces<br />

in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> <strong>la</strong>s estructuras <strong>de</strong> local disponibles; y<br />

• <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> aceleración y simplificación <strong>de</strong> esas operaciones y <strong>la</strong> reducción <strong>de</strong> sus costos.<br />

Este panorama <strong>de</strong>muestra <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> que <strong>la</strong>s aduanas se capacit<strong>en</strong> para que, <strong>en</strong> un p<strong>la</strong>zo muy corto,<br />

puedan prestar servicios más complejos y <strong>de</strong> una forma más ágil y por consigui<strong>en</strong>te dotar<strong>la</strong>s <strong>de</strong><br />

instrum<strong>en</strong>tos, recursos y administración que condigan con esta realidad. Se resalta <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> adoptar<br />

tecnologías <strong>de</strong> información, ya sea para simplificar y agilizar procedimi<strong>en</strong>tos, ya sea para equipar a <strong>la</strong>s<br />

aduanas con informaciones ger<strong>en</strong>ciales flexibles e inmediatas, capaces <strong>de</strong> agilizar el proceso <strong>de</strong> toma <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>cisiones, fundam<strong>en</strong>tal para acelerar el flujo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s operaciones, sin pérdida <strong>de</strong> control.<br />

Hay que at<strong>en</strong><strong>de</strong>r, también, al hecho <strong>de</strong> que <strong>la</strong>s aduanas no ejerc<strong>en</strong> más sus activida<strong>de</strong>s so<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te <strong>en</strong><br />

puertos, aeropuertos y zonas <strong>de</strong> frontera, sino también <strong>en</strong> otros puntos <strong>de</strong>l territorio nacional, garantizando<br />

su pres<strong>en</strong>cia cada vez más próxima a <strong>los</strong> importadores y exportadores, acompañando <strong>la</strong> t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia<br />

internacional para el transporte puerta a puerta. Señálese, también, <strong>la</strong> creci<strong>en</strong>te utilización <strong>de</strong> regím<strong>en</strong>es<br />

aduaneros especiales como instrum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> política económica y <strong>de</strong> fom<strong>en</strong>to al comercio.<br />

Pero el problema no se restringe, por lo tanto, a mejorar <strong>la</strong> estructura aduanera vig<strong>en</strong>te, sino, también y<br />

principalm<strong>en</strong>te, a dotar<strong>la</strong> <strong>de</strong> condiciones compatibles con <strong>la</strong>s exig<strong>en</strong>cias y expectativas <strong>de</strong>l futuro.<br />

42


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

3. LOS INSTRUMENTOS PARA LA MODERNIZACION<br />

Un proceso <strong>de</strong> esa <strong>en</strong>vergadura exige un esfuerzo significativo <strong>de</strong> <strong>los</strong> gobiernos, para viabilizar, <strong>en</strong>tre otras<br />

medidas:<br />

• <strong>la</strong> reestructuración administrativa <strong>de</strong> <strong>la</strong>s organizaciones aduaneras;<br />

• <strong>la</strong> revisión <strong>de</strong> <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción que sosti<strong>en</strong>e su actuación;<br />

• <strong>la</strong> motivación y perfeccionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> su personal; y<br />

• <strong>la</strong> informatización <strong>de</strong> sus procedimi<strong>en</strong>tos y <strong>de</strong> <strong>los</strong> instrum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> apoyo a <strong>la</strong> acción fiscal.<br />

<strong>La</strong> importancia prestada a <strong>la</strong> informatización <strong>en</strong> el proceso <strong>de</strong> mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>los</strong> servicios aduaneros se<br />

<strong>de</strong>be al hecho <strong>de</strong> que el<strong>la</strong> provocará consecu<strong>en</strong>cias más inmediatas y a <strong>la</strong>rgo alcance y reacciones <strong>en</strong><br />

ca<strong>de</strong>na, no so<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te <strong>en</strong> el ambi<strong>en</strong>te interno <strong>de</strong> <strong>la</strong>s aduanas, sino <strong>en</strong> todo el universo <strong>de</strong> <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s que<br />

participan <strong>de</strong>l comercio exterior.<br />

No se pret<strong>en</strong><strong>de</strong> con ello, volvemos a insistir, disminuir <strong>la</strong> importancia <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>de</strong>más factores <strong>de</strong><br />

mo<strong>de</strong>rnización. Pero tampoco se pue<strong>de</strong> ignorar que <strong>la</strong> informatización provoca consecu<strong>en</strong>cias inmediatas<br />

<strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>de</strong>más factores:<br />

• exige una mejor estructura <strong>de</strong> <strong>los</strong> servicios, <strong>en</strong> razón <strong>de</strong>l cerc<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> soluciones localizadas y<br />

difer<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> aquel<strong>la</strong>s previstas <strong>en</strong> <strong>los</strong> sistemas informatizados;<br />

• establece alteraciones <strong>en</strong> <strong>la</strong>s estructuras formales <strong>de</strong> <strong>la</strong>s organizaciones, a veces no <strong>en</strong>t<strong>en</strong>didas o<br />

no percibidas por sus ger<strong>en</strong>tes principales o, aún, imposibles <strong>de</strong> ser formalizadas a mediano p<strong>la</strong>zo,<br />

<strong>en</strong> razón <strong>de</strong> <strong>la</strong> m<strong>en</strong>or dinamicidad <strong>de</strong> esos factores;<br />

• obliga a una revisión profunda <strong>de</strong> <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción para viabilizar <strong>la</strong> adopción <strong>de</strong> <strong>los</strong> nuevos<br />

procedimi<strong>en</strong>tos; y<br />

• provoca una mejora <strong>en</strong> <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones, por <strong>la</strong> propia exig<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> mejores condiciones<br />

ambi<strong>en</strong>tales para <strong>los</strong> equipos.<br />

4. OBJETIVOS DE LA MODERNIZACION<br />

<strong>La</strong> amplitud y vastedad <strong>de</strong> <strong>los</strong> objetivos -bastante ambiciosos- pret<strong>en</strong>didos por todos <strong>los</strong> países con <strong>la</strong><br />

automatización, confirman <strong>la</strong>s aseveraciones anteriores <strong>de</strong> mayor eficacia, efici<strong>en</strong>cia y efectividad<br />

esperadas por <strong>los</strong> responsables <strong>de</strong> <strong>la</strong> mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>los</strong> servicios aduaneros. Es interesante, aunque<br />

lógica y pl<strong>en</strong>am<strong>en</strong>te explicada, <strong>la</strong> coinci<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>los</strong> objetivos pret<strong>en</strong>didos con <strong>la</strong> informatización <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />

servicios aduaneros <strong>en</strong> todo el mundo.<br />

Veamos. En casi todos <strong>los</strong> docum<strong>en</strong>tos que tratan <strong>de</strong> <strong>los</strong> sistemas informatizados <strong>de</strong> <strong>la</strong>s aduanas, están<br />

más o m<strong>en</strong>os explicitados <strong>los</strong> sigui<strong>en</strong>tes objetivos:<br />

• ext<strong>en</strong><strong>de</strong>r el control a todas <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s aduaneras (<strong>en</strong>trada <strong>de</strong> vehícu<strong>los</strong>, carga, tránsito<br />

aduanero, formu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración para <strong>de</strong>spacho aduanero, valoración aduanera, pago <strong>de</strong><br />

tributos, <strong>de</strong>spacho aduanero propiam<strong>en</strong>te dicho y regím<strong>en</strong>es aduaneros especiales);<br />

• simplificar procedimi<strong>en</strong>tos, con miras a agilizar <strong>los</strong> trámites burocráticos y reducir costos<br />

operacionales <strong>de</strong> <strong>los</strong> importadores, exportadores, <strong>de</strong>positarios, transportadores y órganos <strong>de</strong><br />

control;<br />

• facilitar a <strong>los</strong> usuarios el acceso al sistema para el otorgami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> información;<br />

• agilizar el control aduanero, a través <strong>de</strong> una selección por parámetros <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>de</strong>spachos que serán<br />

objeto <strong>de</strong> revisión;<br />

• dotar a <strong>la</strong>s aduanas y <strong>los</strong> <strong>de</strong>más usuarios <strong>de</strong> otros instrum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> apoyo a sus activida<strong>de</strong>s, para,<br />

<strong>en</strong>tre otras cosas, <strong>la</strong> valoración aduanera <strong>de</strong> merca<strong>de</strong>rías, con el objeto <strong>de</strong> conseguir una a<strong>de</strong>cuada<br />

aplicación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s tarifas, para ori<strong>en</strong>tación y consulta a <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción y con fines <strong>de</strong> <strong>en</strong>tr<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to;<br />

• mejorar el control <strong>de</strong> recaudación <strong>de</strong> impuestos;<br />

• dotar al gobierno <strong>de</strong> estadísticas <strong>de</strong> comercio exterior casi instantáneas, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> confiables; y<br />

• poner a disposición, <strong>de</strong> manera ágil y flexible, un sistema <strong>de</strong> informaciones ger<strong>en</strong>ciales y <strong>de</strong><br />

acompañami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s operaciones.<br />

No podrían ser otros <strong>los</strong> objetivos, ya pl<strong>en</strong>am<strong>en</strong>te conocidos por todos <strong>los</strong> que tratan esta materia. En<br />

realidad, lo que pue<strong>de</strong> interesar a <strong>los</strong> estudiosos y responsables, para dirigir otras experi<strong>en</strong>cias simi<strong>la</strong>res,<br />

son <strong>los</strong> resultados alcanzados - semejantes y siempre útiles a <strong>la</strong>s experi<strong>en</strong>cias individuales <strong>de</strong> cada país - y<br />

<strong>la</strong> dinámica que se experim<strong>en</strong>tó <strong>en</strong> el proceso <strong>de</strong> mo<strong>de</strong>rnización.<br />

43


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

5. CARACTERISTICAS DE LOS SISTEMAS PROYECTADOS<br />

Los sistemas <strong>de</strong> administración aduanera están si<strong>en</strong>do concebidos obe<strong>de</strong>ci<strong>en</strong>do especificaciones que<br />

posibilit<strong>en</strong>:<br />

• el establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> procedimi<strong>en</strong>tos operacionales; y<br />

• <strong>la</strong> coordinación <strong>de</strong> esos procedimi<strong>en</strong>tos y <strong>de</strong>l comercio exterior como un todo.<br />

En el primer conjunto están incluidas todas <strong>la</strong>s rutinas automatizadas <strong>de</strong> procesami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

exportaciones y <strong>de</strong> <strong>la</strong>s importaciones (<strong>de</strong>c<strong>la</strong>raciones <strong>de</strong> merca<strong>de</strong>rías e informaciones sobre el vehículo<br />

transportador y <strong>la</strong> carga transportada) y el control, por el gobierno, <strong>de</strong> esas operaciones. Este conjunto<br />

<strong>en</strong>globa aún <strong>los</strong> servicios prestados por <strong>la</strong>s aduanas, cuando éstas colocan a disposición <strong>de</strong> sus usuarios,<br />

por ejemplo, tab<strong>la</strong>s <strong>de</strong> códigos <strong>de</strong> merca<strong>de</strong>rías y tarifas, legis<strong>la</strong>ción aduanera, informaciones sobre<br />

acuerdos internacionales y programas <strong>de</strong> <strong>en</strong>tr<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to.<br />

En el grupo sigui<strong>en</strong>te, están contemp<strong>la</strong>das todas <strong>la</strong>s operaciones <strong>de</strong> procesami<strong>en</strong>to <strong>de</strong>stinadas a suplir a <strong>los</strong><br />

administradores, tanto a nivel operacional como a nivel <strong>de</strong> ger<strong>en</strong>cia g<strong>en</strong>eral, <strong>de</strong> informaciones para<br />

evaluación <strong>de</strong> <strong>la</strong> efici<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> actividad aduanera y <strong>de</strong> <strong>la</strong> efectividad <strong>de</strong> <strong>de</strong>terminados institutos o<br />

regím<strong>en</strong>es aduaneros especiales. Integran este grupo <strong>los</strong> instrum<strong>en</strong>tos disponibles para apoyar al gobierno<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> administración y p<strong>la</strong>neami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s medidas económicas re<strong>la</strong>tivas a comercio exterior.<br />

6. CONSECUENCIAS DE LA MODERNIZACION DE ADUANAS<br />

Como consecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l proceso <strong>de</strong> mo<strong>de</strong>rnización, resultan <strong>la</strong>s manifestaciones <strong>de</strong>l sistema, o sea, <strong>la</strong>s<br />

influ<strong>en</strong>cias que <strong>los</strong> procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>rivados ejercerán sobre <strong>los</strong> sectores que actúan <strong>en</strong> comercio exterior,<br />

<strong>en</strong> el s<strong>en</strong>tido <strong>de</strong> que adopt<strong>en</strong> medidas individuales <strong>de</strong> mo<strong>de</strong>rnización, como forma <strong>de</strong> usufructuar mejor <strong>los</strong><br />

recursos puestos a disposición y sobrevivir a <strong>la</strong> compet<strong>en</strong>cia. En el caso <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>de</strong>spachantes <strong>de</strong> aduana,<br />

posibilitará el mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to y ampliación <strong>de</strong> <strong>la</strong> cartera <strong>de</strong> cli<strong>en</strong>tes al ofrecer servicios <strong>en</strong> <strong>la</strong>s condiciones<br />

exigidas por <strong>la</strong> nueva tecnología.<br />

De esta forma, cuando el gobierno establece, como <strong>en</strong> el caso <strong>de</strong>l Brasil, que <strong>los</strong> usuarios trasmitan <strong>la</strong>s<br />

informaciones necesarias al control aduanero, directam<strong>en</strong>te <strong>de</strong> terminales conectados a su sistema, <strong>la</strong>s<br />

empresas conectadas al sector - a partir <strong>de</strong>l mom<strong>en</strong>to <strong>en</strong> que percib<strong>en</strong> y compr<strong>en</strong><strong>de</strong>n mejor el proceso <strong>de</strong><br />

mo<strong>de</strong>rnización <strong>en</strong> curso - t<strong>en</strong>drán que informatizarse y <strong>en</strong>tr<strong>en</strong>ar a sus empleados <strong>en</strong> estas nuevas<br />

tecnologías o hacer uso <strong>de</strong> repres<strong>en</strong>tantes legales que les proporcion<strong>en</strong> esos servicios <strong>en</strong> mejores<br />

condiciones. A consecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> ello, se espera que <strong>los</strong> usuarios m<strong>en</strong>os informatizados aprovech<strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

oportunidad para perfeccionar sus instrum<strong>en</strong>tos internos <strong>de</strong> trabajo.<br />

7. ANALISIS DE RESULTADOS<br />

Este aspecto ha sido objeto <strong>de</strong> perman<strong>en</strong>tes intercambios <strong>de</strong> experi<strong>en</strong>cias <strong>en</strong>tre <strong>los</strong> diversos países,<br />

mediante programas <strong>de</strong> visitas y asist<strong>en</strong>cia técnica mutuas e intercambio <strong>de</strong> docum<strong>en</strong>tos sobre el tema.<br />

En el caso <strong>de</strong> <strong>los</strong> países <strong>de</strong>l Mercado Común <strong>de</strong>l Sur (MERCOSUR), están previstas visitas <strong>de</strong> técnicos<br />

especializados <strong>de</strong> cada país para acompañar <strong>la</strong> evolución <strong>de</strong> <strong>los</strong> sistemas <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>de</strong>más países, con <strong>la</strong><br />

finalidad <strong>de</strong>, por un <strong>la</strong>do, perfeccionar cada uno <strong>de</strong> el<strong>los</strong> y, por otro, posibilitar el intercambio <strong>de</strong><br />

informaciones estadísticas y <strong>la</strong> integración <strong>de</strong> procedimi<strong>en</strong>tos comunes que posibilit<strong>en</strong> una mayor<br />

efectividad <strong>en</strong> <strong>la</strong> administración aduanera <strong>de</strong> esos países como un todo. Sin embargo, cualquier<br />

consi<strong>de</strong>ración más concluy<strong>en</strong>te <strong>en</strong> cuanto a estos aspectos exige estudios más <strong>de</strong>tal<strong>la</strong>dos. A<strong>de</strong>más, <strong>en</strong><br />

razón <strong>de</strong> <strong>la</strong> importancia <strong>de</strong>l tema, estos estudios <strong>de</strong>berían recibir un mayor inc<strong>en</strong>tivo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s<br />

internacionales y países interesados, int<strong>en</strong>sificando el intercambio <strong>en</strong>tre <strong>los</strong> países.<br />

8. ANALISIS DEL PROCESO<br />

8.1 <strong>La</strong> situación i<strong>de</strong>al<br />

Tan importante como conocer <strong>los</strong> resultados <strong>de</strong> <strong>la</strong> mo<strong>de</strong>rnización -y convi<strong>en</strong>e repetir que aquí estamos<br />

hab<strong>la</strong>ndo <strong>de</strong> <strong>los</strong> procedimi<strong>en</strong>tos e instrum<strong>en</strong>tos adoptados para el procesami<strong>en</strong>to y control <strong>de</strong> <strong>los</strong> servicios<br />

aduaneros- es conocer <strong>los</strong> difer<strong>en</strong>tes procesos adoptados <strong>en</strong> <strong>la</strong> búsqueda <strong>de</strong> resultados.<br />

No resta <strong>la</strong> m<strong>en</strong>or duda <strong>de</strong> que <strong>la</strong> eficacia <strong>de</strong> cualquier proceso <strong>de</strong> mo<strong>de</strong>rnización, por lo tanto, <strong>de</strong> cambio,<br />

está sujeto a riesgos que <strong>de</strong>rivan, principalm<strong>en</strong>te, <strong>de</strong> <strong>la</strong> reacción <strong>de</strong> <strong>los</strong> miembros <strong>de</strong> una organización ante<br />

ese cambio, por <strong>de</strong>sconocer, <strong>en</strong>tre otras razones, el proceso y <strong>los</strong> objetivos a que se aspira y temer por sus<br />

44


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

posiciones o <strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>los</strong> grupos que repres<strong>en</strong>tan. Es conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te resaltar, aunque <strong>en</strong> forma sumaria, algunos<br />

aspectos <strong>de</strong> este proceso.<br />

Cualquier organismo social, a través <strong>de</strong> sus dirig<strong>en</strong>tes, se <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>ta diariam<strong>en</strong>te a problemas y <strong>de</strong>mandas <strong>de</strong><br />

innovaciones necesarias para mant<strong>en</strong>er <strong>los</strong> sistemas dinámicos y actualizados. De forma contraria, estos<br />

organismos se <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tan a segm<strong>en</strong>tos -incluso <strong>en</strong> el propio cuadro <strong>de</strong> dirig<strong>en</strong>tes- que no están dispuestos a<br />

un esfuerzo <strong>de</strong> adaptación a <strong>los</strong> cambios.<br />

<strong>La</strong> práctica, sin embargo, ha v<strong>en</strong>ido <strong>de</strong>mostrando que este proceso no pue<strong>de</strong> obe<strong>de</strong>cer, so<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te, a una<br />

causalidad y dinámica naturales. Ante <strong>la</strong>s exig<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> <strong>la</strong> propia sociedad, no es posible, o por lo m<strong>en</strong>os<br />

conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te, que el cambio ocurra so<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te como un proceso espontáneo; <strong>en</strong> <strong>de</strong>terminadas situaciones<br />

este <strong>de</strong>be ser acelerado, necesitando por lo tanto <strong>de</strong> otros estímu<strong>los</strong>. Y, <strong>en</strong> <strong>la</strong> medida que se pret<strong>en</strong><strong>de</strong><br />

acelerar este proceso, aum<strong>en</strong>ta <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> su p<strong>la</strong>neami<strong>en</strong>to, como forma <strong>de</strong> reducir <strong>la</strong>s posibles<br />

consecu<strong>en</strong>cias negativas para <strong>los</strong> segm<strong>en</strong>tos sociales que participan <strong>de</strong> el<strong>la</strong>.<br />

Sin embargo, <strong>la</strong>s estrategias para <strong>la</strong> difusión e imp<strong>la</strong>ntación <strong>de</strong> cambios, no siempre son o pue<strong>de</strong>n ser<br />

observadas, por lo m<strong>en</strong>os <strong>en</strong> todos sus aspectos. Para administrar el proceso, con énfasis <strong>en</strong> <strong>la</strong> efectividad,<br />

reduci<strong>en</strong>do, por lo tanto, <strong>la</strong>s reacciones contrarias y at<strong>en</strong>uando <strong>la</strong>s consecu<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> esas reacciones, es<br />

fundam<strong>en</strong>tal:<br />

• divulgar <strong>los</strong> objetivos a que se aspira así como <strong>la</strong>s exig<strong>en</strong>cias, requisitos o condiciones requeridas<br />

ante todos <strong>los</strong> segm<strong>en</strong>tos sociales involucrados;<br />

• p<strong>la</strong>near <strong>la</strong> modificación <strong>en</strong> el sistema vig<strong>en</strong>te y divulgar <strong>la</strong>s nuevas formas <strong>de</strong> trabajo <strong>de</strong> el<strong>la</strong><br />

<strong>de</strong>rivadas; y<br />

• buscar <strong>la</strong> participación <strong>de</strong> todos estos segm<strong>en</strong>tos, aunque parte <strong>de</strong> el<strong>los</strong> sea contraria a <strong>la</strong><br />

mo<strong>de</strong>rnización pret<strong>en</strong>dida.<br />

8.2 <strong>La</strong> realidad <strong>de</strong>l proceso<br />

<strong>La</strong> adopción <strong>de</strong> esas medidas -sin duda alguna primordiales- <strong>de</strong>be t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta <strong>la</strong> realidad; y el <strong>de</strong>safío<br />

consistirá, exactam<strong>en</strong>te, <strong>en</strong> buscar el equilibrio <strong>en</strong>tre el i<strong>de</strong>al y aquello que, <strong>de</strong> hecho, sea posible realizar.<br />

El tiempo disponible para <strong>la</strong> introducción <strong>de</strong> nuevas tecnologías es g<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te corto y, creemos, así <strong>de</strong>be<br />

ser, para evitar que se cristalic<strong>en</strong> reacciones negativas al proceso. Por otro <strong>la</strong>do, el p<strong>la</strong>zo exiguo pue<strong>de</strong><br />

implicar el establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> procesos <strong>de</strong> trabajos incompletos o mal concebidos, <strong>de</strong>svirtuados <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

realidad, pudi<strong>en</strong>do ser utilizados como instrum<strong>en</strong>to para manipu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> reacciones <strong>de</strong> <strong>los</strong> segm<strong>en</strong>tos más<br />

rebel<strong>de</strong>s.<br />

Así, <strong>la</strong> participación <strong>de</strong> toda <strong>la</strong> comunidad <strong>en</strong> <strong>la</strong> conceptualización <strong>de</strong>l nuevo proceso <strong>de</strong> trabajo, dada su<br />

amplitud, no es posible <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el punto <strong>de</strong> vista práctico; <strong>de</strong> otro modo, simples pedidos para co<strong>la</strong>borar con<br />

críticas y suger<strong>en</strong>cias -para <strong>de</strong>scargar <strong>la</strong> conci<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>los</strong> ag<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> mo<strong>de</strong>rnización- g<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te no<br />

surt<strong>en</strong> <strong>los</strong> efectos <strong>de</strong>seados y <strong>la</strong> mejor forma <strong>de</strong> participación es a través <strong>de</strong> contactos directos y<br />

estructurados con <strong>los</strong> usuarios. También, se corre el peligro al consultar a toda <strong>la</strong> comunidad, <strong>de</strong> per<strong>de</strong>r <strong>la</strong>s<br />

condiciones favorables a empresas <strong>de</strong> esta naturaleza.<br />

No se pue<strong>de</strong>, tampoco, solicitar <strong>la</strong> co<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> un segm<strong>en</strong>to <strong>en</strong> <strong>de</strong>trim<strong>en</strong>to <strong>de</strong> otros ya que, como<br />

consecu<strong>en</strong>cia, algunos sectores pue<strong>de</strong>n, por s<strong>en</strong>tirse <strong>de</strong>jados <strong>de</strong> <strong>la</strong>do, tornarse <strong>en</strong> focos <strong>de</strong> resist<strong>en</strong>cia,<br />

exigi<strong>en</strong>do, tar<strong>de</strong> o temprano, una actuación directa <strong>de</strong>l gobierno para involucrar<strong>los</strong> <strong>de</strong>finitivam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> el<br />

proceso.<br />

Por todo ello, el p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> acción es condición básica para conducir el proceso con m<strong>en</strong>ores posibilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />

error.<br />

De igual modo, también <strong>la</strong> divulgación es fundam<strong>en</strong>tal <strong>en</strong> <strong>la</strong> viabilización <strong>de</strong> nuevas tecnologías. En primer<br />

lugar, el<strong>la</strong> posibilita el at<strong>en</strong><strong>de</strong>r, al m<strong>en</strong>os parcialm<strong>en</strong>te, <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> segm<strong>en</strong>tos que no pudieron o no<br />

fueron l<strong>la</strong>mados a participar <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>finición <strong>de</strong> <strong>los</strong> nuevos procesos <strong>de</strong> trabajo. Sin embargo, como finalidad<br />

principal, el<strong>la</strong> objetiviza, a través <strong>de</strong> ac<strong>la</strong>raciones sobre <strong>la</strong> meta <strong>de</strong>seada, aum<strong>en</strong>tar el grado <strong>de</strong><br />

conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>los</strong> interesados y, por consigui<strong>en</strong>te, reducir <strong>la</strong>s reacciones que existan <strong>en</strong> razón <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>sinformación sobre <strong>la</strong> tecnología a utilizarse.<br />

Un aspecto secundario <strong>de</strong>l problema, aunque digno <strong>de</strong> ser <strong>de</strong>stacado, es que existirán sectores que<br />

so<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te se adaptarán a <strong>los</strong> nuevos sistemas a partir <strong>de</strong> su puesta <strong>en</strong> práctica.<br />

45


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

9. ALGUNOS ASPECTOS DE LA EXPERIENCIA BRASILEÑA<br />

El reci<strong>en</strong>te trabajo <strong>de</strong> informatización <strong>de</strong> <strong>la</strong> aduana brasileña ofrece un rico material sobre <strong>la</strong> forma cómo se<br />

realizó. El cuadro vig<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong> época establecía, <strong>en</strong> re<strong>la</strong>ción al Sistema Integrado <strong>de</strong> Comercio Exterior<br />

(SISCOMEX):<br />

• <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> algunos sectores <strong>de</strong> gobierno y <strong>de</strong> <strong>la</strong> sociedad interesados <strong>en</strong> <strong>la</strong> mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong><br />

<strong>los</strong> procedimi<strong>en</strong>tos y <strong>de</strong>l control sobre el comercio exterior;<br />

• el establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> un p<strong>la</strong>zo re<strong>la</strong>tivam<strong>en</strong>te corto para el <strong>de</strong>sarrollo e imp<strong>la</strong>ntación <strong>de</strong>l proyecto;<br />

• <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> segm<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> usuarios con niveles <strong>de</strong> informatización bastante difer<strong>en</strong>ciados y<br />

algunos <strong>de</strong> el<strong>los</strong> (tal vez <strong>la</strong> mayoría) poco familiarizados con <strong>la</strong> informática;<br />

• <strong>la</strong> imposibilidad <strong>de</strong> todos <strong>los</strong> segm<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> involucrarse <strong>en</strong> <strong>la</strong> concepción <strong>de</strong>l sistema, <strong>en</strong> razón <strong>de</strong>l<br />

tiempo disponible;<br />

• <strong>la</strong> limitación <strong>de</strong> proce<strong>de</strong>r a <strong>la</strong>s modificaciones que exig<strong>en</strong> alteración <strong>de</strong> textos legales <strong>de</strong> mayor<br />

jerarquía, <strong>en</strong> razón <strong>de</strong>l tiempo disponible;<br />

• <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> condiciones y <strong>de</strong> tecnologías disponibles capaces <strong>de</strong> posibilitar, no sin mucho<br />

esfuerzo, <strong>los</strong> objetivos pret<strong>en</strong>didos; y<br />

• <strong>de</strong> altam<strong>en</strong>te positivo, <strong>la</strong> casi obligación <strong>de</strong> aprovechar el mom<strong>en</strong>to histórico que favorezca el<br />

empr<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to y justifique alguna precipitación <strong>en</strong> el andar <strong>de</strong>l carruaje.<br />

Así, se partió hacia una actuación conc<strong>en</strong>trada <strong>de</strong> algunos funcionarios <strong>de</strong>l gobierno, que fueron <strong>los</strong><br />

responsables <strong>de</strong> <strong>la</strong> concepción, proyecto, divulgación e implem<strong>en</strong>tación <strong>de</strong>l sistema.<br />

Se promovió también un amplio programa <strong>de</strong> divulgación, resaltando <strong>los</strong> principales aspectos <strong>de</strong>l sistema,<br />

sin <strong>en</strong>trar <strong>en</strong> <strong>de</strong>talle, una vez que el proyecto estaba aún <strong>en</strong> fase <strong>de</strong> concepción y <strong>de</strong>sarrollo. Los <strong>de</strong>talles<br />

fueron pres<strong>en</strong>tados, más tar<strong>de</strong>, <strong>en</strong> el programa <strong>de</strong> <strong>en</strong>tr<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to.<br />

No fue posible escuchar, por lo m<strong>en</strong>os <strong>de</strong> forma efectiva, <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> todos <strong>los</strong> usuarios. Pero, <strong>en</strong><br />

contrapartida, se contó con sectores que se vincu<strong>la</strong>ron significativam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> el proceso, durante y <strong>de</strong>spués<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> imp<strong>la</strong>ntación <strong>de</strong>l sistema, posibilitando ecuacionar problemas como <strong>los</strong> re<strong>la</strong>tivos a comunicación,<br />

equipos, insta<strong>la</strong>ciones y aún operacionales.<br />

Luego <strong>de</strong> <strong>la</strong> imp<strong>la</strong>ntación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s medidas innovadoras, todo lo que no obe<strong>de</strong>ciera a <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong><br />

efectividad, tuvo que ser tratado fr<strong>en</strong>te a fr<strong>en</strong>te, por <strong>los</strong> técnicos comprometidos:<br />

• <strong>la</strong> casi totalidad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s críticas y suger<strong>en</strong>cias -constatadas como imprescindibles para <strong>la</strong> operación<br />

<strong>de</strong>l sistema- recién surgieron <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> su imp<strong>la</strong>ntación y tuvieron que ser rápidam<strong>en</strong>te at<strong>en</strong>didas;<br />

• algunas necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> segm<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> usuarios so<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te fueron i<strong>de</strong>ntificadas posteriorm<strong>en</strong>te a <strong>la</strong><br />

imp<strong>la</strong>ntación <strong>de</strong>l sistema; y<br />

• también surgieron dificulta<strong>de</strong>s <strong>de</strong> operación <strong>de</strong>l sistema por <strong>los</strong> usuarios, <strong>en</strong> razón <strong>de</strong>l<br />

<strong>de</strong>sconocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> su operatividad y poco trato con <strong>los</strong> procesos informatizados.<br />

De cualquier forma no se observó una reacción negativa g<strong>en</strong>eralizada al proyecto. Algunos segm<strong>en</strong>tos, al<br />

contrario, se mostraron s<strong>en</strong>sibilizados a favor <strong>de</strong>l proceso y participaron <strong>en</strong> él como co<strong>la</strong>boradores<br />

espontáneos, tal vez más por <strong>la</strong> <strong>de</strong>manda <strong>de</strong> sistemas más ágiles y <strong>de</strong>sburocratizados, que por <strong>los</strong><br />

cuidados tomados <strong>en</strong> su imp<strong>la</strong>ntación.<br />

10. CONCLUSIONES<br />

De <strong>la</strong>s aseveraciones sost<strong>en</strong>idas <strong>en</strong> este docum<strong>en</strong>to, pue<strong>de</strong>n extraerse tres conclusiones:<br />

• que <strong>la</strong> tecnología <strong>de</strong> <strong>la</strong> información, aunque no sea <strong>la</strong> única, constituye el principal instrum<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> aduanas, por su efectividad;<br />

• que es importante <strong>la</strong> adopción <strong>de</strong> diversas medidas adicionales <strong>en</strong> cualquier proceso <strong>de</strong> cambio y,<br />

por lo tanto, también al tratarse <strong>de</strong> <strong>la</strong> introducción <strong>de</strong> tecnología <strong>de</strong> información; y<br />

• que, cuanto mejor p<strong>la</strong>neadas, administradas y más vastas <strong>la</strong>s acciones, mejores <strong>los</strong> resultados<br />

alcanzados, aunque esta conclusión sea obvia.<br />

46


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

INTEGRACION Y COOPERACION ADMINISTRATIVA<br />

Humberto RIOS RODRIGUEZ<br />

Ex-Director G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Aduanas. Madrid, ESPAÑA.<br />

1. INTRODUCCION<br />

<strong>La</strong> simple <strong>en</strong>umeración <strong>de</strong> <strong>los</strong> epígrafes que constituy<strong>en</strong> esta sesión nos indica que nos <strong>en</strong>contramos ante<br />

uno <strong>de</strong> <strong>los</strong> aspectos c<strong>en</strong>trales <strong>de</strong>l proceso <strong>de</strong> construcción <strong>de</strong> una integración económica. Este proceso<br />

complejo y ll<strong>en</strong>o <strong>de</strong> dificulta<strong>de</strong>s <strong>de</strong>be afrontar con carácter prioritario cuáles son <strong>la</strong>s formas organizativas<br />

más conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tes para asegurar <strong>la</strong> aplicación uniforme <strong>de</strong> <strong>la</strong> normativa que disciplina <strong>la</strong> integración<br />

económica, cuáles son <strong>los</strong> cauces que garantizan <strong>la</strong> resolución <strong>de</strong> <strong>la</strong>s controversias que inevitablem<strong>en</strong>te se<br />

irán p<strong>la</strong>nteando <strong>en</strong> el proceso <strong>de</strong> gestión, cuál es el camino para conseguir una creci<strong>en</strong>te integración<br />

mediante un a<strong>de</strong>cuado mecanismo <strong>de</strong> cooperación <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s Administraciones <strong>de</strong> Aduanas integradas, que<br />

proporcione el resultado <strong>de</strong> <strong>la</strong> ejecución <strong>de</strong> <strong>la</strong>s normas comunes sin disparida<strong>de</strong>s y que mejore <strong>la</strong> lucha<br />

contra el frau<strong>de</strong> respecto a <strong>la</strong> situación originaria <strong>en</strong> <strong>la</strong> que <strong>los</strong> Estados Asociados se <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>taban al<br />

problema <strong>de</strong> forma autónoma, pero ais<strong>la</strong>da.<br />

Todo ello, lo consi<strong>de</strong>ro importante, ya que como quedó seña<strong>la</strong>do <strong>en</strong> <strong>la</strong> sesión anterior, el elem<strong>en</strong>to <strong>de</strong>cisivo<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> conformación <strong>de</strong> un área económica integrada, el objetivo básico es <strong>la</strong> gestión que conduzca a <strong>la</strong><br />

obt<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> un resultado homogéneo.<br />

Para ello, afirmar que es necesario reforzar <strong>la</strong> cooperación administrativa o <strong>la</strong> asist<strong>en</strong>cia mutua es un lugar<br />

común.<br />

<strong>La</strong> cooperación es el instrum<strong>en</strong>to que <strong>de</strong>be permitir a <strong>la</strong>s Administraciones <strong>de</strong> Aduanas <strong>de</strong> <strong>los</strong> Estados<br />

Asociados progresar <strong>en</strong> <strong>la</strong> dirección <strong>de</strong> constituir progresivam<strong>en</strong>te una so<strong>la</strong> Administración <strong>Aduanera</strong> que<br />

sirva al área integrada.<br />

Los <strong>de</strong>sarrol<strong>los</strong> <strong>en</strong> este campo <strong>de</strong>b<strong>en</strong> contemp<strong>la</strong>rse <strong>de</strong>s<strong>de</strong> diversos ángu<strong>los</strong>:<br />

• Co<strong>la</strong>boración <strong>en</strong>tre <strong>los</strong> Servicios c<strong>en</strong>trales <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Administraciones Nacionales.<br />

• Co<strong>la</strong>boración <strong>en</strong>tre <strong>los</strong> Servicios regionales y locales <strong>de</strong> <strong>los</strong> distintos países.<br />

• Coordinación <strong>de</strong> <strong>los</strong> Órganos Comunes y <strong>la</strong>s Administraciones Nacionales.<br />

Pero, ante todo, <strong>la</strong> i<strong>de</strong>a que <strong>de</strong>be presidir <strong>la</strong>s <strong>de</strong>cisiones que se adopt<strong>en</strong> es que <strong>la</strong> integración y <strong>la</strong><br />

cooperación van indisolublem<strong>en</strong>te unidas. Si <strong>en</strong> <strong>los</strong> mom<strong>en</strong>tos iniciales, para darle un impulso al proceso,<br />

es preciso un esfuerzo <strong>de</strong> cooperación, <strong>en</strong> <strong>los</strong> mom<strong>en</strong>tos subsigui<strong>en</strong>tes, a medida que avance el proceso<br />

integrador, más evi<strong>de</strong>nte y necesario se hará el increm<strong>en</strong>to <strong>de</strong> cooperación <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s partes.<br />

Con el ánimo <strong>de</strong> or<strong>de</strong>nar <strong>la</strong>s i<strong>de</strong>as que consi<strong>de</strong>ro conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te examinar <strong>en</strong> esta sesión, empezaría por<br />

seña<strong>la</strong>r <strong>los</strong> aspectos que facilitan <strong>la</strong> aplicación uniforme <strong>de</strong> <strong>la</strong>s normas comunes.<br />

2. ASPECTOS NORMATIVOS<br />

<strong>La</strong> complejidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> normativa aduanera hace aconsejable <strong>en</strong> un proceso <strong>de</strong> integración económica <strong>la</strong><br />

e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> una texto aduanero codificado como uno <strong>de</strong> <strong>los</strong> elem<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> partida para <strong>la</strong> aplicación<br />

uniforme <strong>de</strong>l <strong>de</strong>recho aduanero.<br />

<strong>La</strong> <strong>la</strong>bor codificadora suele llevar consigo, como valor añadido, una verti<strong>en</strong>te <strong>de</strong> simplificación y racionalidad<br />

que es siempre positiva <strong>en</strong> el ámbito aduanero. Este Código inicialm<strong>en</strong>te pue<strong>de</strong> limitarse a contemp<strong>la</strong>r <strong>los</strong><br />

elem<strong>en</strong>tos es<strong>en</strong>ciales <strong>de</strong> <strong>los</strong> intercambios, para incluir sucesivam<strong>en</strong>te normas <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> aquel<strong>los</strong><br />

aspectos iniciales.<br />

El segundo apartado, importante <strong>en</strong>tre <strong>los</strong> normativos, es el constituido por el rigor y <strong>la</strong> pureza <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

trasposición a <strong>los</strong> or<strong>de</strong>nami<strong>en</strong>tos nacionales <strong>de</strong> <strong>la</strong>s normas comunes.<br />

En el conjunto normativo común, no todas <strong>la</strong>s disposiciones pres<strong>en</strong>tan <strong>los</strong> mismos efectos jurídicos: unas<br />

normas son directam<strong>en</strong>te aplicables <strong>en</strong> <strong>los</strong> Estados Asociados, pero otras, <strong>de</strong> distinto rango, requier<strong>en</strong> para<br />

que t<strong>en</strong>gan fuerza <strong>de</strong> obligar su trasposición al or<strong>de</strong>nami<strong>en</strong>to interno <strong>de</strong> <strong>los</strong> Estados. Pues bi<strong>en</strong>, resulta<br />

es<strong>en</strong>cial, para <strong>la</strong> aplicación uniforme <strong>de</strong>l <strong>de</strong>recho común que esta trasposición se realice al mismo ritmo y<br />

47


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

con idéntico criterio para evitar distorsiones temporales o <strong>de</strong>finitivas <strong>en</strong>tre <strong>los</strong> Estados. Debería incluso<br />

preverse <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> mecanismos sancionadores para conseguir posibles retrasos.<br />

El tercer aspecto <strong>de</strong>stacable <strong>en</strong> <strong>la</strong> verti<strong>en</strong>te normativa es el <strong>de</strong> <strong>la</strong> coordinación <strong>en</strong> el <strong>de</strong>recho sancionador.<br />

<strong>La</strong> igualdad <strong>de</strong> trato y seguridad jurídica que <strong>los</strong> operadores económicos requier<strong>en</strong> ante <strong>la</strong>s<br />

Administraciones <strong>Aduanera</strong>s, para evitar <strong>de</strong>sconfianza y <strong>de</strong>sviaciones <strong>de</strong> tráfico, exige contemp<strong>la</strong>r una<br />

similitud <strong>en</strong> <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s normas sancionadoras administrativas y p<strong>en</strong>ales con el esfuerzo<br />

armonizador que sea preciso <strong>en</strong> este campo también.<br />

Finalm<strong>en</strong>te, <strong>en</strong> este bloque normativo, es necesario seña<strong>la</strong>r asimismo <strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong> adopción <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>cisiones vincu<strong>la</strong>ntes para <strong>la</strong>s Administraciones <strong>Aduanera</strong>s, especialm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> campos tan dinámicos<br />

como c<strong>la</strong>sificación arance<strong>la</strong>ria <strong>de</strong> mercancías para evitar situaciones distorsionantes a <strong>los</strong> importadores y<br />

exportadores.<br />

3. ASPECTOS OPERATIVOS<br />

Los mecanismos para <strong>la</strong> aplicación uniforme <strong>de</strong> <strong>la</strong>s normas comunes ti<strong>en</strong><strong>en</strong> otro gran bloque <strong>en</strong>tre <strong>los</strong><br />

aspectos meram<strong>en</strong>te operativos <strong>en</strong>tre <strong>los</strong> que se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran:<br />

<strong>La</strong> adaptación <strong>de</strong> <strong>los</strong> métodos y medios <strong>de</strong> trabajo:<br />

a. Los funcionarios <strong>de</strong> Aduanas <strong>de</strong>b<strong>en</strong> s<strong>en</strong>tirse partícipes no sólo <strong>de</strong> <strong>la</strong> Administración <strong>Aduanera</strong><br />

Nacional a <strong>la</strong> que sirv<strong>en</strong>, sino también <strong>de</strong> <strong>la</strong> Unión <strong>Aduanera</strong> (UA) que se quiere construir, lo cual<br />

<strong>los</strong> conduce a una preocupación constante por <strong>la</strong> homog<strong>en</strong>eidad y selectividad <strong>de</strong> comportami<strong>en</strong>tos.<br />

b. <strong>La</strong> adaptación <strong>de</strong> <strong>los</strong> métodos <strong>de</strong> trabajo <strong>de</strong>be pasar por <strong>los</strong> Programas <strong>de</strong> Formación, con una<br />

política coordinada <strong>de</strong> <strong>los</strong> mismos, búsqueda <strong>de</strong> programas comunes y si es posible C<strong>en</strong>tros<br />

Comunes <strong>de</strong> Formación para ciertos niveles funcionales.<br />

c. Los intercambios <strong>de</strong> funcionarios <strong>en</strong>tre países por períodos temporales pres<strong>en</strong>tan altas<br />

r<strong>en</strong>tabilida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> este aspecto.<br />

<strong>La</strong> adaptación <strong>de</strong> <strong>los</strong> medios <strong>de</strong> trabajo <strong>de</strong>be contemp<strong>la</strong>rse <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el recurso a <strong>la</strong>s Tecnologías <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Información que por si misma exige criterios comunes para que exista intercomunicación <strong>en</strong>tre <strong>los</strong> sistemas<br />

y no <strong>de</strong>cisiones basadas <strong>en</strong> criterios uni<strong>la</strong>terales. <strong>La</strong> automatización, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> ser indisp<strong>en</strong>sable <strong>en</strong> una<br />

gestión mo<strong>de</strong>rna, favorece <strong>la</strong> uniformidad <strong>en</strong> <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> normas comunes, tanto <strong>en</strong> <strong>los</strong> procedimi<strong>en</strong>tos<br />

<strong>de</strong> <strong>de</strong>spacho, como <strong>en</strong> <strong>la</strong> gestión <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral o <strong>en</strong> <strong>la</strong>s transfer<strong>en</strong>cias y e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> bancos <strong>de</strong> datos, para<br />

un control eficaz y lucha contra el frau<strong>de</strong>.<br />

<strong>La</strong> exig<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> informática para <strong>los</strong> intercambios <strong>de</strong> m<strong>en</strong>sajes electrónicos y <strong>la</strong> comunicación recíproca<br />

es también un valor añadido para conseguir el factor <strong>de</strong> homog<strong>en</strong>eidad buscado como objetivo <strong>en</strong> el<br />

funcionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> integración.<br />

Asimismo, el <strong>de</strong>sarrollo informático precisa <strong>de</strong> <strong>la</strong> creación <strong>de</strong> nuevas infraestructuras <strong>en</strong> <strong>los</strong> Estados<br />

Asociados y <strong>en</strong> <strong>los</strong> Órganos Comunes, que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser organizados con criterios <strong>de</strong> gestión común para ser<br />

utilizados por todas <strong>la</strong>s administraciones implicadas, y <strong>en</strong> consecu<strong>en</strong>cia, constituy<strong>en</strong> re<strong>de</strong>s que ayudan a <strong>la</strong><br />

aplicación uniforme <strong>de</strong> <strong>la</strong> normativa común.<br />

En cuanto a <strong>la</strong> resolución <strong>de</strong> controversias sólo me cabe p<strong>la</strong>ntear <strong>la</strong> cuestión seña<strong>la</strong>ndo que el cauce<br />

elegido para resolver<strong>la</strong>s parece <strong>de</strong>terminante para el éxito <strong>de</strong>l proceso integrador.<br />

Todo or<strong>de</strong>nami<strong>en</strong>to jurídico se apoya <strong>en</strong> el principio <strong>de</strong> <strong>la</strong> primacía <strong>de</strong> <strong>la</strong>s normas.<br />

El reconocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> este principio <strong>en</strong> el proceso <strong>de</strong> integración, constituye ya por si mismo una forma <strong>de</strong><br />

resolver controversias que inevitablem<strong>en</strong>te se irán poni<strong>en</strong>do <strong>de</strong> manifiesto <strong>en</strong> <strong>los</strong> procesos habituales <strong>de</strong><br />

gestión y <strong>en</strong> <strong>la</strong> interpretación normativa.<br />

Si bi<strong>en</strong>, <strong>en</strong> este s<strong>en</strong>tido, resulta <strong>de</strong>cisivo que <strong>la</strong>s partes integrantes conozcan con c<strong>la</strong>ridad cuál es su campo<br />

<strong>de</strong> actuación <strong>en</strong> función <strong>de</strong>l objetivo fijado por el proceso <strong>de</strong> integración, no es m<strong>en</strong>os cierto que es<br />

necesario prever <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> un tribunal que se sitúe <strong>en</strong> <strong>la</strong> cima <strong>de</strong>l complejo institucional diseñado <strong>en</strong><br />

el tratado y que resultará fundam<strong>en</strong>tal para su funcionami<strong>en</strong>to.<br />

Este órgano jurisdiccional no sólo <strong>de</strong>be constituirse <strong>en</strong> el supremo intérprete <strong>de</strong>l or<strong>de</strong>nami<strong>en</strong>to común, sino<br />

que a<strong>de</strong>más <strong>de</strong>be ser pieza c<strong>la</strong>ve <strong>en</strong> <strong>la</strong> construcción y <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong>l propio or<strong>de</strong>nami<strong>en</strong>to.<br />

Sin embargo, me parece importante poner <strong>de</strong> manifiesto, una vez reconocida <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia<br />

<strong>de</strong>l Tribunal, que <strong>la</strong> mayor parte <strong>de</strong> <strong>la</strong>s controversias <strong>de</strong>berían <strong>en</strong>contrar cauces <strong>de</strong> resolución sin necesidad<br />

<strong>de</strong> llegar a <strong>la</strong> vía jurisdiccional que <strong>de</strong>bería reservarse para <strong>la</strong>s situaciones más <strong>de</strong>licadas.<br />

48


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

Otras vías <strong>de</strong> m<strong>en</strong>or coste político perfectam<strong>en</strong>te utilizables para al<strong>la</strong>nar conflictos interpretativos podrían<br />

ser <strong>los</strong> comités mixtos o comités <strong>de</strong> gestión, formados por expertos <strong>de</strong> <strong>los</strong> Estados Asociados y <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />

propios Órganos Comunes y <strong>de</strong>sempeñar así el papel <strong>de</strong> filtros, reservando al órgano jurisdiccional sólo <strong>la</strong>s<br />

cuestiones que requieran su alto parecer jurídico, porque roc<strong>en</strong> temas <strong>de</strong> gran repercusión,<br />

constitucionales, etcétera.<br />

4. LA COOPERACION ADUANERA<br />

Acabo <strong>de</strong> seña<strong>la</strong>r que cuanto más avanzado está el edificio integrador, más necesidad existe <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

cooperación aduanera <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s partes integradas y <strong>en</strong>tre éstas y <strong>los</strong> Órganos Comunes.<br />

Esta mayor co<strong>la</strong>boración se explica por el carácter complem<strong>en</strong>tario <strong>de</strong> <strong>los</strong> intereses y por <strong>la</strong>s nuevas<br />

exig<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> <strong>los</strong> intercambios exteriores, <strong>en</strong>tre el área integrada como una unidad y el resto <strong>de</strong>l mundo o<br />

países terceros, por un <strong>la</strong>do, y <strong>en</strong> el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong>l comercio exterior al área por otro, para asegurar una<br />

correcta aplicación <strong>de</strong> <strong>la</strong> reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tación y a <strong>la</strong> vez afrontar con mayor eficacia <strong>la</strong> lucha contra el frau<strong>de</strong> y <strong>la</strong>s<br />

irregu<strong>la</strong>rida<strong>de</strong>s.<br />

<strong>La</strong> lucha contra el frau<strong>de</strong> <strong>de</strong>be abordarse <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> perspectiva <strong>de</strong> mejor funcionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> integración,<br />

contemp<strong>la</strong>ndo intereses globales y no sólo <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el punto <strong>de</strong> vista <strong>de</strong> <strong>los</strong> daños inferidos al presupuesto <strong>de</strong><br />

éste o aquel Estado Asociado.<br />

Pero también <strong>de</strong>be consi<strong>de</strong>rarse <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el ángulo <strong>de</strong> que <strong>los</strong> operadores económicos <strong>de</strong>l área integrada<br />

trabaj<strong>en</strong> <strong>en</strong> un marco competitivo sano y uniforme y no sólo con <strong>la</strong> preocupación puesta <strong>en</strong> <strong>la</strong> pérdida <strong>de</strong><br />

recaudación que pue<strong>de</strong> <strong>de</strong>rivarse <strong>de</strong> operaciones irregu<strong>la</strong>res o fraudul<strong>en</strong>tas.<br />

En un marco común, <strong>la</strong> <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa <strong>de</strong> <strong>los</strong> intereses económicos individuales requiere <strong>la</strong> cooperación <strong>de</strong> todos.<br />

Hay que evitar <strong>la</strong>s distorsiones <strong>en</strong> <strong>la</strong> compet<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> cada sector económico y esto no se hace factible sin <strong>la</strong><br />

co<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> <strong>los</strong> socios y sin <strong>la</strong> coordinación <strong>de</strong>bida.<br />

Es indisp<strong>en</strong>sable inculcar un reflejo comunitario <strong>en</strong> <strong>la</strong> m<strong>en</strong>talidad <strong>de</strong> <strong>los</strong> funcionarios responsables <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Administración <strong>Aduanera</strong> a todos <strong>los</strong> niveles. Será conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> reuniones<br />

institucionalizadas y periódicas <strong>de</strong> <strong>los</strong> Directores G<strong>en</strong>erales <strong>de</strong> Aduanas, y a <strong>la</strong> vez que <strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />

responsables directos <strong>de</strong> <strong>la</strong> investigación y lucha contra el frau<strong>de</strong>, para <strong>de</strong>batir <strong>los</strong> <strong>en</strong>foques <strong>en</strong> común y<br />

evitar situaciones dispares <strong>de</strong> protección <strong>en</strong>tre una parte y otra <strong>de</strong> <strong>la</strong> frontera exterior común protegida por<br />

un cordón aduanero que es <strong>de</strong> todos y afecta <strong>en</strong> su funcionami<strong>en</strong>to a todos <strong>los</strong> operadores <strong>de</strong>l área<br />

integrada.<br />

Un primer aspecto para aproximarse al problema es el <strong>de</strong> <strong>la</strong> distribución <strong>de</strong> funciones, <strong>en</strong> este punto se trata<br />

<strong>de</strong> <strong>de</strong>slindar aspectos compet<strong>en</strong>ciales y <strong>de</strong> responsabilidad. ¿Quién <strong>de</strong>be llevar el papel principal <strong>en</strong> una<br />

investigación? ¿El Estado Asociado más perjudicado? ¿El primero <strong>en</strong> <strong>de</strong>scubrir el frau<strong>de</strong>? ¿El Órgano<br />

Común?.<br />

Mi experi<strong>en</strong>cia me hace inclinarme por el principio <strong>de</strong> subsidiariedad para abordar <strong>la</strong> cuestión.<br />

Es <strong>de</strong>cir, que <strong>la</strong> investigación <strong>en</strong> <strong>los</strong> casos <strong>de</strong> frau<strong>de</strong> o irregu<strong>la</strong>ridad <strong>de</strong>be correspon<strong>de</strong>r a <strong>los</strong> Estados<br />

Asociados a través <strong>de</strong> sus Administraciones <strong>Aduanera</strong>s, mi<strong>en</strong>tras que el Organo Común <strong>de</strong>be actuar como<br />

complem<strong>en</strong>to <strong>en</strong> <strong>los</strong> casos que se haga necesaria una coordinación a nivel comunitario o <strong>de</strong> todo el área <strong>de</strong><br />

integración, proporcionando apoyo o ayuda concreta y operacional.<br />

Se trataría así <strong>de</strong> realizar, <strong>de</strong> forma cotidiana, un trabajo <strong>en</strong> común mediante contactos directos y<br />

personalizados con un interés común y <strong>en</strong> <strong>los</strong> casos necesarios, incluso mediante equipos mixtos.<br />

<strong>La</strong> necesidad <strong>de</strong> alcanzar una mayor coordinación a nivel global <strong>en</strong> <strong>la</strong> lucha contra el frau<strong>de</strong> nos irá<br />

obligando a contemp<strong>la</strong>r nuevas situaciones como:<br />

• Revisar <strong>la</strong> noción <strong>de</strong> límite territorial nacional.<br />

• Facilitar el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> asist<strong>en</strong>cia mutua agilizando <strong>los</strong> procedimi<strong>en</strong>tos internos para mejorar su<br />

eficacia.<br />

• Interconectar <strong>los</strong> bancos <strong>de</strong> datos y <strong>los</strong> ficheros, aún con <strong>la</strong> obligación <strong>de</strong> respetar y proteger <strong>los</strong><br />

datos personales.<br />

Estas son acciones que <strong>de</strong>berían abordarse a medida que vayan haciéndose necesarias y conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tes,<br />

pero que <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el principio <strong>de</strong>b<strong>en</strong> estar previstas <strong>en</strong> <strong>la</strong> concepción <strong>de</strong> lo que por cooperación <strong>de</strong>be<br />

<strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>rse.<br />

49


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

Con in<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> cuestiones <strong>de</strong> compet<strong>en</strong>cia, que pue<strong>de</strong>n suscitarse <strong>en</strong> campos concretos (conv<strong>en</strong>io<br />

CITES o <strong>de</strong> Washington o lucha contra <strong>la</strong> droga...), lo es<strong>en</strong>cial es <strong>la</strong> realización <strong>de</strong> acciones concretas y<br />

coordinadas.<br />

En <strong>la</strong> cooperación aduanera, al marg<strong>en</strong> <strong>de</strong> lucha contra el frau<strong>de</strong> e irregu<strong>la</strong>rida<strong>de</strong>s, <strong>de</strong>be examinarse<br />

también <strong>la</strong> i<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s posibles <strong>la</strong>gunas que pres<strong>en</strong>tan <strong>la</strong>s normativas y <strong>la</strong>s diverg<strong>en</strong>cias suscitadas<br />

<strong>en</strong> su aplicación.<br />

Todo ello sólo supone una somera <strong>en</strong>umeración <strong>de</strong> <strong>los</strong> aspectos más evi<strong>de</strong>ntes, pero lo importante, a mi<br />

juicio, es contemp<strong>la</strong>r <strong>la</strong> cooperación con una m<strong>en</strong>talidad <strong>de</strong> eficacia y <strong>de</strong> g<strong>en</strong>erosidad <strong>en</strong> <strong>los</strong><br />

p<strong>la</strong>nteami<strong>en</strong>tos, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> perspectiva <strong>de</strong> un interés común que pueda dar lugar a situaciones imaginativas y<br />

fórmu<strong>la</strong>s <strong>de</strong> equipos mixtos que coadyuv<strong>en</strong> a una mayor eficacia y credibilidad <strong>de</strong>l proceso integrador.<br />

50


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

COOPERACION ENTRE LAS ADMINISTRACIONES ADUANERAS NACIONALES PARA<br />

LA EJECUCION DE NORMAS COMUNES Y LUCHA CONTRA EL FRAUDE<br />

Juan Francisco ROJAS<br />

Secretario G<strong>en</strong>eral Adjunto, Asociación <strong>La</strong>tinoamericana <strong>de</strong> Integración (ALADI).<br />

Montevi<strong>de</strong>o, URUGUAY.<br />

1. INTRODUCCION<br />

Un espectador aj<strong>en</strong>o a <strong>la</strong> operatividad <strong>de</strong> <strong>los</strong> procesos <strong>de</strong> integración supondría que <strong>en</strong> <strong>la</strong> medida que esos<br />

procesos se profundizan, <strong>la</strong>s posibilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>l ilícito aduanero se reduc<strong>en</strong> como consecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> que<br />

automáticam<strong>en</strong>te se estrecha <strong>la</strong> cooperación <strong>en</strong>tre <strong>los</strong> servicios aduaneros nacionales, por un <strong>la</strong>do, y por <strong>la</strong><br />

<strong>de</strong>sregu<strong>la</strong>ción y uniformidad <strong>de</strong> <strong>los</strong> trámites para concretar <strong>la</strong> operatividad comercial que lleva implícita <strong>la</strong><br />

integración, por el otro.<br />

Sin embargo, eso no es así. <strong>La</strong> cooperación <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s aduanas se va dando, también, como se da el<br />

proceso <strong>de</strong> integración, es <strong>de</strong>cir, a través <strong>de</strong>l continuo osci<strong>la</strong>r <strong>en</strong>tre contracciones y expansiones lo cual<br />

implica <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> g<strong>en</strong>erar <strong>la</strong>s condiciones para que esa cooperación se lleve efectivam<strong>en</strong>te a <strong>la</strong><br />

práctica. Es ese el objetivo <strong>de</strong> esta pon<strong>en</strong>cia.<br />

A tales efectos, el trabajo se ha dividido <strong>en</strong> dos gran<strong>de</strong>s capítu<strong>los</strong>, correspondi<strong>en</strong>do el primero <strong>de</strong> el<strong>los</strong> a <strong>la</strong>s<br />

distintas condicionantes que <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tan <strong>los</strong> países socios <strong>de</strong> un proceso <strong>de</strong> integración para incorporar, a sus<br />

respectivos or<strong>de</strong>nami<strong>en</strong>tos jurídicos, <strong>la</strong>s normas comunes re<strong>la</strong>tivas al sector aduanero, que están<br />

íntimam<strong>en</strong>te re<strong>la</strong>cionadas con <strong>los</strong> objetivos últimos <strong>de</strong>l mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> integración que se persigue instrum<strong>en</strong>tar.<br />

Asimismo, se discut<strong>en</strong> brevem<strong>en</strong>te <strong>los</strong> efectos que acarrean esas normas y <strong>la</strong> forma como van <strong>de</strong>limitando<br />

<strong>la</strong> cooperación exigida para su a<strong>de</strong>cuada aplicación.<br />

Por su parte, <strong>en</strong> el segundo capítulo se incluye, <strong>en</strong> su primera sección, una refer<strong>en</strong>cia a <strong>la</strong> vincu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong>l<br />

sector aduanero al proceso <strong>de</strong> toma <strong>de</strong> <strong>de</strong>cisiones <strong>en</strong> el campo <strong>de</strong> <strong>la</strong> integración, o sea, a <strong>la</strong> forma <strong>de</strong><br />

participación <strong>de</strong>l sector <strong>en</strong> el sistema institucional <strong>de</strong>l proceso. El capítulo concluye con <strong>la</strong> discusión <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

exig<strong>en</strong>cias para hacer efectiva <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s normas comunes y <strong>la</strong> cooperación <strong>en</strong>tre <strong>los</strong> servicios<br />

aduaneros nacionales.<br />

Ahora bi<strong>en</strong>, <strong>en</strong> el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> pon<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>liberadam<strong>en</strong>te se ha <strong>de</strong>jado <strong>de</strong> m<strong>en</strong>cionar <strong>los</strong> factores<br />

humanos que inci<strong>de</strong>n <strong>en</strong> forma <strong>de</strong>terminante sobre <strong>la</strong> actuación irregu<strong>la</strong>r ante el cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

obligaciones que impone <strong>la</strong> tributación <strong>en</strong> aduanas. Los actores públicos y privados que intervi<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

operativa aduanera <strong>de</strong>b<strong>en</strong>, fundam<strong>en</strong>talm<strong>en</strong>te, investirse <strong>de</strong> un alto profesionalismo y actuar <strong>de</strong><br />

conformidad con <strong>la</strong> responsabilidad que le impon<strong>en</strong> <strong>la</strong> moralidad y <strong>la</strong>s leyes correspondi<strong>en</strong>tes. De no ser<br />

así, por más profundidad que alcance un proceso <strong>de</strong> integración, no será posible <strong>de</strong>sterrar o at<strong>en</strong>uar el<br />

frau<strong>de</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> actividad aduanera.<br />

2. NORMAS COMUNES EN LOS PROCESOS DE INTEGRACION<br />

Los objetivos finales <strong>de</strong> todo esquema <strong>de</strong> integración condicionan directam<strong>en</strong>te <strong>la</strong> amplitud y profundidad <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> totalidad <strong>de</strong> normas que requiera cada uno <strong>de</strong> el<strong>los</strong> para instrum<strong>en</strong>tar <strong>los</strong> distintos mecanismos<br />

contemp<strong>la</strong>dos <strong>en</strong> sus respectivos or<strong>de</strong>nami<strong>en</strong>tos jurídicos.<br />

Ello lleva a suponer que <strong>en</strong> <strong>la</strong> medida que <strong>los</strong> procesos <strong>de</strong> integración persigu<strong>en</strong> objetivos más ambiciosos,<br />

<strong>en</strong> esa misma medida serán amplios y profundos <strong>los</strong> compromisos que se asuman <strong>en</strong> el marco <strong>de</strong> esos<br />

procesos. En efecto, <strong>la</strong> experi<strong>en</strong>cia <strong>la</strong>tinoamericana es supremam<strong>en</strong>te valiosa <strong>en</strong> este campo y, a <strong>la</strong> vez, ha<br />

puesto <strong>de</strong> relieve <strong>la</strong> estrecha vincu<strong>la</strong>ción <strong>en</strong>tre <strong>los</strong> compromisos y <strong>la</strong> forma como se estructura <strong>la</strong><br />

cooperación <strong>en</strong>tre <strong>los</strong> servicios aduaneros <strong>de</strong> <strong>los</strong> países que forman parte <strong>de</strong> <strong>los</strong> esquemas integracionistas<br />

(2).<br />

2.1 Condicionantes<br />

En at<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong>s distintas modalida<strong>de</strong>s que pue<strong>de</strong> adoptar un proceso <strong>de</strong> integración es preciso <strong>de</strong>stacar,<br />

<strong>en</strong> primer lugar, que <strong>en</strong> una Zona <strong>de</strong> Prefer<strong>en</strong>cias Arance<strong>la</strong>rias (ZPA), cuyos objetivos son muy limitados, <strong>la</strong><br />

toma <strong>de</strong> <strong>de</strong>cisiones se caracteriza por su discontinuidad <strong>en</strong> el tiempo y por <strong>la</strong> voluntariedad <strong>en</strong> el<br />

cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>los</strong> compromisos que adquier<strong>en</strong> <strong>los</strong> países que <strong>la</strong> conforman. En este caso, <strong>la</strong> cooperación<br />

51


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

que pudiera estructurarse <strong>en</strong>tre <strong>los</strong> servicios aduaneros <strong>de</strong> esos países, sería bastante limitada también y<br />

ap<strong>en</strong>as si conseguiría sus raíces <strong>en</strong> <strong>la</strong> voluntad que pudieran mostrar <strong>los</strong> directivos <strong>de</strong> <strong>los</strong> servicios<br />

nacionales para intercambiar información <strong>en</strong>tre el<strong>los</strong>, <strong>de</strong>bido a <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong> <strong>los</strong> compromisos adquiridos<br />

formalm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> el proceso <strong>de</strong> integración <strong>en</strong> el cual se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran inmersos.<br />

D<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> ese ámbito bi<strong>en</strong> podrían <strong>en</strong>marcarse <strong>la</strong>s <strong>de</strong>cisiones adoptadas <strong>en</strong> el s<strong>en</strong>o <strong>de</strong> <strong>la</strong> Asociación<br />

<strong>La</strong>tinoamericana <strong>de</strong> Integración (ALADI) durante <strong>la</strong> primera década <strong>de</strong> vig<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l Tratado <strong>de</strong> Montevi<strong>de</strong>o<br />

1980 (TM80), situación que ap<strong>en</strong>as comi<strong>en</strong>za a revertirse a partir <strong>de</strong> 1991 con el surgimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> acuerdos<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>rgo alcance y amplio espectro que, no obstante ampararse <strong>en</strong> <strong>los</strong> mecanismos <strong>de</strong>l Tratado, superan<br />

ampliam<strong>en</strong>te <strong>los</strong> objetivos previstos <strong>en</strong> <strong>los</strong> acuerdos suscritos a todo lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong>l <strong>de</strong>c<strong>en</strong>io <strong>de</strong> <strong>los</strong> 80.<br />

<strong>La</strong> reversión antes aludida estaría poni<strong>en</strong>do <strong>en</strong> evi<strong>de</strong>ncia el carácter supletorio que adquirirían <strong>la</strong>s normas<br />

acordadas por <strong>los</strong> órganos políticos <strong>de</strong> <strong>la</strong> Asociación, <strong>de</strong> forma tal <strong>de</strong> procurar <strong>la</strong> converg<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>tre <strong>los</strong><br />

acuerdos subregionales y bi<strong>la</strong>terales <strong>de</strong> integración hoy vig<strong>en</strong>tes o <strong>en</strong> vías <strong>de</strong> concertación <strong>en</strong> <strong>la</strong> región. De<br />

consolidarse esa t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia, es esperable que el nivel <strong>de</strong> compromisos cobre tal fuerza que pueda s<strong>en</strong>tar <strong>la</strong>s<br />

bases <strong>de</strong> una int<strong>en</strong>sa cooperación <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s administraciones <strong>de</strong> aduanas nacionales.<br />

Cuando el objetivo <strong>de</strong> un esquema <strong>de</strong> integración se refiere a <strong>la</strong> constitución <strong>de</strong> una Zona <strong>de</strong> Libre<br />

Comercio (ZLC), <strong>la</strong>s exig<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> normas comunes se eleva sustancialm<strong>en</strong>te fr<strong>en</strong>te al nivel<br />

requerido <strong>en</strong> <strong>la</strong> ZPA, y que son at<strong>en</strong>uados ante <strong>la</strong> aus<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> un Arancel Externo Común (AEC), como<br />

sería el caso <strong>de</strong> una Unión <strong>Aduanera</strong> (UA) o un Mercado Común (MC).<br />

En <strong>la</strong> ZLC ti<strong>en</strong><strong>en</strong> una especial relevancia <strong>la</strong>s normas comunes re<strong>la</strong>tivas a <strong>la</strong> nom<strong>en</strong>c<strong>la</strong>tura común, <strong>la</strong><br />

valoración <strong>de</strong> mercancías <strong>en</strong> aduanas y el régim<strong>en</strong> <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> <strong>de</strong> merca<strong>de</strong>rías. Por su parte, <strong>en</strong> el caso <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

UA y el MC, cuando se aplica el AEC, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> <strong>la</strong>s normas antes m<strong>en</strong>cionadas, se <strong>de</strong>b<strong>en</strong> consi<strong>de</strong>rar<br />

también <strong>los</strong> Regím<strong>en</strong>es Arance<strong>la</strong>rios <strong>de</strong> Excepción (RAE) y <strong>la</strong> facilitación aduanera, cuya instrum<strong>en</strong>tación<br />

se inscribe <strong>en</strong> el contexto <strong>de</strong> un alto grado <strong>de</strong> armonización <strong>en</strong> este sector. Al llevarse a <strong>la</strong> práctica esa<br />

armonización, simultáneam<strong>en</strong>te se irá estructurando el sistema <strong>de</strong> cooperación <strong>en</strong> el esquema <strong>de</strong><br />

integración <strong>de</strong> que se trate, que se nutrirá <strong>de</strong> <strong>los</strong> distintos elem<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>rivados <strong>de</strong> <strong>la</strong>s normas comunes<br />

aplicadas, tal y como se <strong>de</strong>scribe <strong>en</strong> <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te sección <strong>de</strong> este capítulo (3).<br />

2.2 <strong>La</strong>s normas comunes y su instrum<strong>en</strong>tación<br />

Como se indicara anteriorm<strong>en</strong>te, <strong>en</strong> un esquema don<strong>de</strong> se persigue <strong>la</strong> conformación <strong>de</strong> <strong>la</strong> ZLC, <strong>la</strong><br />

armonización <strong>de</strong> <strong>los</strong> instrum<strong>en</strong>tos aduaneros se pres<strong>en</strong>ta más at<strong>en</strong>uada que <strong>en</strong> aquel<strong>los</strong> don<strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

consecución <strong>de</strong> estadios superiores <strong>de</strong> integración exige un mayor grado <strong>de</strong> armonización y don<strong>de</strong>,<br />

lógicam<strong>en</strong>te, <strong>la</strong> cooperación <strong>en</strong>tre <strong>los</strong> servicios nacionales <strong>de</strong> aduanas <strong>de</strong>be caracterizarse por una gran<br />

int<strong>en</strong>sidad y profundidad <strong>en</strong> procura <strong>de</strong> <strong>los</strong> objetivos propuestos <strong>en</strong> cada esquema.<br />

A partir <strong>de</strong> esa afirmación es preciso seña<strong>la</strong>r, <strong>en</strong> primer lugar, que sólo con bases <strong>en</strong> una nom<strong>en</strong>c<strong>la</strong>tura<br />

común se podrá asegurar <strong>la</strong> efectiva aplicación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s prefer<strong>en</strong>cias arance<strong>la</strong>rias pactadas con el propósito<br />

<strong>de</strong> liberar el intercambio comercial <strong>en</strong>tre <strong>los</strong> países socios. En el caso <strong>de</strong> una UA o un MC, <strong>la</strong> nom<strong>en</strong>c<strong>la</strong>tura<br />

será el primer garante <strong>de</strong> <strong>la</strong> aplicación a<strong>de</strong>cuada <strong>de</strong> <strong>los</strong> gravám<strong>en</strong>es arance<strong>la</strong>rios comunes, así como <strong>de</strong><br />

aquel<strong>los</strong> otros <strong>de</strong> efectos equival<strong>en</strong>tes previam<strong>en</strong>te armonizados. De esta forma, se asegurará el marg<strong>en</strong> <strong>de</strong><br />

prefer<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> favor <strong>de</strong> <strong>la</strong> producción doméstica <strong>de</strong>l área integrada.<br />

Aparejada a <strong>la</strong> nom<strong>en</strong>c<strong>la</strong>tura se sitúan <strong>la</strong>s normas comunes para <strong>la</strong> valoración <strong>de</strong> mercancías <strong>en</strong> aduanas,<br />

cuya estricta aplicación constituye uno <strong>de</strong> <strong>los</strong> aspectos es<strong>en</strong>ciales para <strong>la</strong> cooperación <strong>en</strong>tre <strong>los</strong> servicios<br />

aduaneros integrados. El intercambio <strong>de</strong> información sobre precios <strong>de</strong> merca<strong>de</strong>rías <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s<br />

administraciones nacionales es vital no sólo para evitar distorsiones <strong>en</strong> el proceso <strong>de</strong> integración que se<br />

postule, sino que ti<strong>en</strong>e una especial significación para evitar prácticas fraudul<strong>en</strong>tas <strong>en</strong> <strong>la</strong> liquidación <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />

<strong>de</strong>rechos aduaneros sean el<strong>los</strong> <strong>de</strong>rivados <strong>de</strong>l comercio <strong>en</strong>tre <strong>los</strong> socios <strong>de</strong>l proceso o con terceros países.<br />

En el caso particu<strong>la</strong>r <strong>de</strong> <strong>la</strong> ZPA y, aún más, <strong>en</strong> <strong>la</strong> ZLC <strong>la</strong>s normas <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> se constituy<strong>en</strong> <strong>en</strong> puntos <strong>de</strong><br />

prácticas fraudul<strong>en</strong>tas cuando <strong>los</strong> países que procuran integrarse no son capaces <strong>de</strong> estructurar un<br />

mecanismo <strong>de</strong> comprobación "ex-ante" a <strong>la</strong> operativa comercial. Ello se agrava cuando <strong>los</strong> servicios<br />

aduaneros también se muestran limitados <strong>de</strong> realizar <strong>la</strong> comprobación <strong>en</strong> el mom<strong>en</strong>to <strong>en</strong> que se concreta el<br />

ingreso <strong>de</strong> <strong>la</strong> mercancía al territorio <strong>de</strong> otro país socio <strong>de</strong>l esquema <strong>de</strong> integración.<br />

Reci<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te, esta situación ha sido objeto <strong>de</strong> un profundo análisis <strong>en</strong> el s<strong>en</strong>o <strong>de</strong> <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>tes instancias<br />

institucionales <strong>de</strong> <strong>los</strong> acuerdos <strong>de</strong> integración <strong>en</strong> <strong>la</strong> región, así como <strong>en</strong> <strong>la</strong> ALADI, concluyéndose <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

necesidad <strong>de</strong> incorporar <strong>en</strong> <strong>la</strong>s normas <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> mecanismos que, sin perjuicio <strong>de</strong> permitir el ingreso <strong>de</strong><br />

merca<strong>de</strong>rías al territorio <strong>de</strong> un país, se pueda impugnar <strong>la</strong> vali<strong>de</strong>z <strong>de</strong> <strong>la</strong> certificación <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> <strong>de</strong>l país<br />

52


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

aportador, y luego <strong>de</strong> realizada <strong>la</strong> investigación correspondi<strong>en</strong>te se establezcan <strong>la</strong>s responsabilida<strong>de</strong>s y<br />

sanciones que el caso amerite (4).<br />

Elem<strong>en</strong>to fundam<strong>en</strong>tal <strong>de</strong> todo proceso <strong>de</strong> integración lo constituye <strong>la</strong> facilitación aduanera <strong>en</strong>t<strong>en</strong>dida ésta<br />

como <strong>la</strong> simplificación <strong>de</strong> trámites y <strong>la</strong> uniformidad <strong>en</strong> <strong>la</strong> tramitación que <strong>de</strong>be concretarse <strong>en</strong> pasos<br />

integrados. <strong>La</strong> utilización <strong>de</strong> docum<strong>en</strong>tación única agilizará el trámite y <strong>la</strong> uniformación <strong>de</strong> <strong>los</strong> sistemas para<br />

<strong>la</strong> tramitación facilitarán el ingreso <strong>de</strong> mercancías, reducirá costos, s<strong>en</strong>tarán <strong>la</strong>s bases <strong>de</strong> una fluida<br />

trasmisión <strong>de</strong> información <strong>en</strong>tre <strong>los</strong> servicios nacionales y redundará <strong>en</strong> una mayor efici<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> lo que se<br />

refiere a <strong>la</strong> recaudación <strong>de</strong> tributos. Dado que esa tramitación podrá requerir, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> docum<strong>en</strong>tos<br />

aduaneros, otros vincu<strong>la</strong>dos a activida<strong>de</strong>s re<strong>la</strong>cionadas con el transporte, <strong>la</strong>s migraciones o certificaciones<br />

fito o zoosanitarias, <strong>en</strong>tre otros, será <strong>de</strong>terminante <strong>de</strong> <strong>la</strong> efectiva cooperación <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s administraciones<br />

aduaneras.<br />

Este esquema <strong>de</strong> facilitación ti<strong>en</strong>e una relevancia aún mayor cuando el propósito <strong>de</strong>l proceso <strong>de</strong> integración<br />

es el <strong>de</strong> conformar un MC, <strong>en</strong> el cual <strong>la</strong> libertad <strong>de</strong> circu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> bi<strong>en</strong>es se exti<strong>en</strong><strong>de</strong> también a <strong>la</strong>s<br />

personas, capitales y servicios.<br />

Y es precisam<strong>en</strong>te cuando esos fines comi<strong>en</strong>zan a perseguirse a partir <strong>de</strong> <strong>la</strong> UA cuando <strong>en</strong>tran <strong>en</strong> juego <strong>los</strong><br />

regím<strong>en</strong>es arance<strong>la</strong>rios <strong>de</strong> excepción, mediante <strong>los</strong> cuales se permite <strong>la</strong> susp<strong>en</strong>sión, rebaja o reducción <strong>en</strong><br />

el pago <strong>de</strong> <strong>los</strong> gravám<strong>en</strong>es causados por <strong>la</strong> importación <strong>de</strong> mercancías <strong>de</strong>s<strong>de</strong> terceros países con el objeto<br />

<strong>de</strong> proce<strong>de</strong>r a su transformación y posterior reexportación (5). <strong>La</strong> aplicación <strong>de</strong> tales regím<strong>en</strong>es a partir <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> pl<strong>en</strong>a vig<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> una UA requiere <strong>de</strong> una profunda armonización al tratarse <strong>de</strong> instrum<strong>en</strong>tos que inci<strong>de</strong>n<br />

directam<strong>en</strong>te sobre <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> compet<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> el espacio económico que se pret<strong>en</strong><strong>de</strong> integrar.<br />

<strong>La</strong> pl<strong>en</strong>a armonización <strong>de</strong> tales regím<strong>en</strong>es, <strong>en</strong> comunión con <strong>los</strong> otros instrum<strong>en</strong>tos antes m<strong>en</strong>cionados,<br />

constituy<strong>en</strong> <strong>la</strong> base común <strong>de</strong> <strong>la</strong> más alta expresión <strong>de</strong> <strong>la</strong> cooperación <strong>en</strong>tre <strong>los</strong> servicios nacionales<br />

aduaneros, por cuanto son el punto <strong>de</strong> partida para establecer un código común, cuya aplicación<br />

complem<strong>en</strong>tará esa int<strong>en</strong>sa cooperación que exige implícitam<strong>en</strong>te el esquema <strong>de</strong> integración que se<br />

persigue. Asimismo contribuirá eficazm<strong>en</strong>te a <strong>la</strong> lucha contra el frau<strong>de</strong>, riesgo común <strong>en</strong> todo proceso que<br />

se fundam<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> el <strong>de</strong>smonte <strong>de</strong> gravám<strong>en</strong>es arance<strong>la</strong>rios y <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>sregu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> trámites <strong>en</strong> procura<br />

<strong>de</strong>l crecimi<strong>en</strong>to sost<strong>en</strong>ido <strong>de</strong>l intercambio comercial.<br />

En el contexto <strong>la</strong>tinoamericano, <strong>la</strong> adopción <strong>de</strong> normas aduaneras comunes es objeto <strong>de</strong> tratami<strong>en</strong>to<br />

perman<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>los</strong> distintos acuerdos <strong>de</strong> integración bi<strong>la</strong>terales y subregionales, como el Grupo Andino<br />

(GRAN) y el Mercado Común <strong>de</strong>l Sur (MERCOSUR), así como <strong>en</strong> <strong>la</strong> ALADI. En cada uno <strong>de</strong> el<strong>los</strong>, y <strong>en</strong><br />

función <strong>de</strong>l estadio <strong>de</strong> integración que han alcanzado, se han v<strong>en</strong>ido aplicando <strong>la</strong>s <strong>de</strong>cisiones que<br />

correspon<strong>de</strong>n a cada norma. Obviam<strong>en</strong>te que <strong>los</strong> avances más significativos se verifican <strong>en</strong> el GRAN y es<br />

esperable, <strong>de</strong> cumplirse <strong>los</strong> p<strong>la</strong>zos previstos, que el MERCOSUR <strong>los</strong> alcance, y tal vez <strong>los</strong> supere, ante <strong>la</strong><br />

calidad <strong>de</strong> <strong>los</strong> objetivos que se han propuesto sus Países Miembros (PM).<br />

No obstante, sería factible <strong>de</strong>mostrar que <strong>la</strong>s <strong>de</strong>cisiones acordadas no permit<strong>en</strong> <strong>la</strong> complem<strong>en</strong>tariedad que<br />

se requeriría para establecer un sistema <strong>de</strong> cooperación como el que exigiría <strong>la</strong> conformación <strong>de</strong> un espacio<br />

económico regional. Y es allí don<strong>de</strong> el papel <strong>de</strong> <strong>la</strong> ALADI cobra significación, <strong>de</strong>bido al carácter supletorio<br />

que están adquiri<strong>en</strong>do <strong>la</strong>s <strong>de</strong>cisiones <strong>en</strong> su ámbito.<br />

3. ELEMENTOS PARA ESTRUCTURAR LA COOPERACION ENTRE LOS SERVICIOS ADUANEROS<br />

NACIONALES<br />

A lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong>l capítulo anterior, <strong>en</strong> todas <strong>la</strong>s refer<strong>en</strong>cias a <strong>la</strong> cooperación <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s administraciones<br />

nacionales subyace el concepto <strong>de</strong> <strong>la</strong> complem<strong>en</strong>tariedad como sust<strong>en</strong>to y guía <strong>de</strong> todo proceso <strong>de</strong><br />

cooperación.<br />

Sin embargo, esa complem<strong>en</strong>tariedad no emerge espontáneam<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong> adopción <strong>de</strong> <strong>de</strong>cisiones para ser<br />

aplicadas <strong>en</strong> el marco <strong>de</strong> un proceso <strong>de</strong> integración. Esa característica <strong>de</strong>terminante <strong>de</strong> <strong>la</strong> cooperación<br />

parte <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el mom<strong>en</strong>to <strong>en</strong> que se inicia el proceso para <strong>la</strong> e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> <strong>la</strong> propuesta que inducirá <strong>la</strong><br />

adopción <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>cisión correspondi<strong>en</strong>te y culminará con <strong>la</strong> aplicación simultánea, uniforme y universal <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

<strong>de</strong>cisión adoptada.<br />

3.1 Sistema institucional<br />

Al analizar el ámbito institucional <strong>de</strong>be t<strong>en</strong>erse pres<strong>en</strong>te <strong>la</strong>s dos verti<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> que se bifurca <strong>la</strong> materia. Así,<br />

por un <strong>la</strong>do, <strong>de</strong>b<strong>en</strong> consi<strong>de</strong>rarse a <strong>la</strong>s comunitarias como forma <strong>de</strong> calificar a <strong>la</strong>s instituciones creadas <strong>en</strong> el<br />

53


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

marco <strong>de</strong>l esquema <strong>de</strong> integración y, por el otro, a <strong>la</strong>s instituciones nacionales, es <strong>de</strong>cir, el servicio nacional<br />

<strong>de</strong> aduanas y <strong>los</strong> operadores privados <strong>de</strong>l sector.<br />

En el marco comunitario, <strong>la</strong> institución <strong>en</strong>cargada <strong>de</strong> e<strong>la</strong>borar <strong>la</strong>s propuestas ti<strong>en</strong>e que necesariam<strong>en</strong>te<br />

iniciar sus trabajos a partir <strong>de</strong> <strong>la</strong>s normativas nacionales y, luego <strong>de</strong> <strong>la</strong>s consultas correspondi<strong>en</strong>tes,<br />

estructurar sus propuestas con base <strong>en</strong> <strong>la</strong> realidad <strong>de</strong> <strong>los</strong> países socios y no calcar mo<strong>de</strong><strong>los</strong> aj<strong>en</strong>os a el<strong>la</strong>,<br />

por más exitosa que haya resultado su aplicación <strong>en</strong> otros esquemas <strong>de</strong> integración extrarregionales o,<br />

alternativam<strong>en</strong>te, por <strong>la</strong> perfección teórica con que fueran concebidos <strong>en</strong> organismos internacionales<br />

especializados.<br />

En otras pa<strong>la</strong>bras, a partir <strong>de</strong>l <strong>de</strong>recho comparado y con base <strong>en</strong> <strong>los</strong> aspectos comunes, se <strong>de</strong>berá<br />

estructurar <strong>la</strong> propuesta introduci<strong>en</strong>do <strong>los</strong> correctivos requeridos para <strong>la</strong> armonización prevista mediante <strong>la</strong><br />

fijación <strong>de</strong> p<strong>la</strong>zos estrictos y no difer<strong>en</strong>ciados para alcanzar <strong>la</strong> pl<strong>en</strong>a aplicación <strong>de</strong> <strong>la</strong> norma común.<br />

Sin embargo, esa primera acción exige <strong>la</strong> consulta y pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>los</strong> futuros ejecutores <strong>de</strong> <strong>la</strong> norma <strong>en</strong> el<br />

proceso <strong>de</strong> integración; y, <strong>en</strong> ese s<strong>en</strong>tido, el esquema llevado a <strong>la</strong> práctica por el GRAN pareciera ser un<br />

mo<strong>de</strong>lo a imitar <strong>en</strong> <strong>la</strong> región.<br />

El esquema parte <strong>de</strong>l órgano técnico, <strong>la</strong> Junta <strong>de</strong>l Acuerdo <strong>de</strong> Cartag<strong>en</strong>a (JUNAC), <strong>en</strong>cargado <strong>de</strong> e<strong>la</strong>borar<br />

<strong>la</strong> propuesta, <strong>la</strong> cual es consi<strong>de</strong>rada, <strong>en</strong> primera instancia, por técnicos gubernam<strong>en</strong>tales. Posteriorm<strong>en</strong>te,<br />

<strong>los</strong> resultados alcanzados <strong>en</strong> ese ámbito son elevados a <strong>la</strong> consi<strong>de</strong>ración <strong>de</strong> una instancia política<br />

especializada, <strong>la</strong> reunión <strong>de</strong> Directores Nacionales <strong>de</strong> Aduanas que, a su vez, recomi<strong>en</strong>da a <strong>la</strong> Comisión,<br />

órgano máximo <strong>de</strong>l Acuerdo, adoptar <strong>la</strong> <strong>de</strong>cisión correspondi<strong>en</strong>te. Una vez publicada <strong>la</strong> <strong>de</strong>cisión <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

Gaceta Oficial <strong>de</strong>l Acuerdo <strong>de</strong> Cartag<strong>en</strong>a, esta se convierte <strong>en</strong> ley nacional <strong>de</strong> todos sus PM primando, así,<br />

el <strong>de</strong>recho comunitario sobre el nacional (6).<br />

Por su parte, <strong>los</strong> servicios nacionales y, por supuesto, <strong>los</strong> operadores privados <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong>b<strong>en</strong> estar lo<br />

sufici<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te preparados para asimi<strong>la</strong>r, aplicar y cumplir, <strong>en</strong> condiciones a<strong>de</strong>cuadas, <strong>la</strong> norma adoptada<br />

<strong>en</strong> el esquema <strong>de</strong> integración. Para ello, como se verá más a<strong>de</strong><strong>la</strong>nte, <strong>la</strong> compr<strong>en</strong>sión, difusión y<br />

conocimi<strong>en</strong>to pl<strong>en</strong>o <strong>de</strong> <strong>la</strong>s normas se conviert<strong>en</strong> <strong>en</strong> parte <strong>de</strong> <strong>la</strong>s exig<strong>en</strong>cias para cumplir con el compromiso<br />

adquirido.<br />

3.2 Exig<strong>en</strong>cias para <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s normas comunes y <strong>la</strong> cooperación <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s aduanas<br />

nacionales<br />

Tres son <strong>los</strong> conceptos que <strong>en</strong>vuelv<strong>en</strong> <strong>la</strong>s exig<strong>en</strong>cias para <strong>la</strong> a<strong>de</strong>cuada aplicación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s normas comunes<br />

<strong>en</strong> <strong>los</strong> esquemas <strong>de</strong> integración. Lo mismo se traduc<strong>en</strong> <strong>en</strong> pre-requisitos para <strong>la</strong> conformación <strong>de</strong>l sistema<br />

<strong>de</strong> cooperación requerido, por una parte, para cumplir <strong>los</strong> objetivos postu<strong>la</strong>dos con el esquema y, por <strong>la</strong><br />

otra, por <strong>la</strong> complem<strong>en</strong>tariedad exigida por <strong>los</strong> servicios nacionales <strong>de</strong> aduanas para a<strong>de</strong>cuarse a <strong>la</strong>s<br />

funciones comunitarias que se les impone.<br />

<strong>La</strong> primera exig<strong>en</strong>cia es <strong>la</strong> simultaneidad <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>trada <strong>en</strong> vigor <strong>de</strong> <strong>la</strong>s normas comunes. En otras pa<strong>la</strong>bras,<br />

se requiere que <strong>la</strong> voluntad política expresada <strong>en</strong> <strong>de</strong>cisiones por <strong>los</strong> órganos superiores <strong>de</strong> <strong>los</strong> esquemas<br />

<strong>de</strong> integración se lleve a <strong>la</strong> práctica <strong>en</strong> tiempo y forma simi<strong>la</strong>r por parte <strong>de</strong> todos <strong>los</strong> países socios, sin<br />

establecer excepciones ni p<strong>la</strong>zos difer<strong>en</strong>ciales para exigir el pl<strong>en</strong>o cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s normas pactadas.<br />

El segundo concepto se refiere a uniformidad, <strong>en</strong>t<strong>en</strong>dida como el hecho <strong>de</strong> que <strong>la</strong>s normas g<strong>en</strong>erales y <strong>la</strong>s<br />

específicas mediante <strong>la</strong>s cuales se dictan, a su vez, <strong>la</strong> norma común y su ev<strong>en</strong>tual reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tación, sean<br />

perfectam<strong>en</strong>te pre<strong>de</strong>terminadas, no quedando a <strong>la</strong> voluntad uni<strong>la</strong>teral <strong>de</strong> <strong>los</strong> países socios <strong>la</strong> forma <strong>de</strong><br />

aplicación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>de</strong>cisiones acordadas <strong>en</strong> el ámbito <strong>de</strong> <strong>los</strong> procesos <strong>de</strong> integración.<br />

Finalm<strong>en</strong>te, el tercer elem<strong>en</strong>to es <strong>la</strong> universalidad <strong>de</strong> aplicación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s normas comunes, que se traduce <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> compr<strong>en</strong>sión, difusión y pl<strong>en</strong>o conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s normas concertadas por <strong>los</strong> países socios. Este<br />

concepto, que se vincu<strong>la</strong> directam<strong>en</strong>te con <strong>la</strong> aplicabilidad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s reg<strong>la</strong>s comunes implica, a su vez, dos<br />

aspectos sin <strong>los</strong> cuales no sería viable <strong>la</strong> cooperación <strong>en</strong>tre <strong>los</strong> servicios adicionales <strong>de</strong> aduanas.<br />

Para ello, es preciso establecer un proceso interactivo <strong>en</strong>tre <strong>los</strong> funcionarios <strong>de</strong> <strong>los</strong> servicios nacionales y<br />

<strong>los</strong> operadores privados <strong>de</strong>l sector que facilite <strong>la</strong> más amplia difusión y conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s normas<br />

comunes pactadas <strong>en</strong> el esquema <strong>de</strong> integración, lo cual impone <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> contar con un sistema <strong>de</strong><br />

capacitación perman<strong>en</strong>te y actualizado que, por su parte, exige <strong>la</strong> armonización <strong>de</strong> <strong>los</strong> curricu<strong>la</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong><br />

c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> formación <strong>de</strong> <strong>los</strong> profesionales aduaneros.<br />

54


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

NOTAS<br />

(1) Los conceptos y criterios compr<strong>en</strong>didos <strong>en</strong> esta pon<strong>en</strong>cia son <strong>de</strong> <strong>la</strong> exclusiva responsabilidad <strong>de</strong>l autor<br />

y, <strong>en</strong> ningún caso, compromet<strong>en</strong> <strong>la</strong> opinión <strong>de</strong> <strong>la</strong> Asociación <strong>La</strong>tinoamericana <strong>de</strong> Integración (ALADI). El<br />

autor agra<strong>de</strong>ce a <strong>la</strong> señora Margarita Vil<strong>la</strong>rnobo, funcionaria <strong>de</strong> <strong>la</strong> Secretaría G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>la</strong> ALADI, por su<br />

trabajo mecanográfico.<br />

(2) A lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong> este docum<strong>en</strong>to <strong>la</strong>s refer<strong>en</strong>cias a América <strong>La</strong>tina, <strong>La</strong>tinoamérica, región y regional se<br />

refier<strong>en</strong> exclusivam<strong>en</strong>te a <strong>los</strong> once PM <strong>de</strong> <strong>la</strong> ALADI: Arg<strong>en</strong>tina, Bolivia, Brasil, Colombia, Chile, Ecuador,<br />

México, Paraguay, Perú, Uruguay y V<strong>en</strong>ezue<strong>la</strong>.<br />

(3) Al respecto, cabe m<strong>en</strong>cionar que <strong>los</strong> distintos acuerdos <strong>de</strong> integración concertados o <strong>en</strong> proceso <strong>de</strong><br />

negociación <strong>en</strong> <strong>la</strong> región, amparados o no por el TM80, <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral, procuran <strong>la</strong> conformación <strong>de</strong> una ZLC,<br />

UA o MC, lo cual explica <strong>la</strong> g<strong>en</strong>eralización <strong>de</strong>l análisis pres<strong>en</strong>tado sin invalidar, <strong>en</strong> ningún caso, <strong>la</strong>s<br />

conclusiones que se obti<strong>en</strong><strong>en</strong>.<br />

(4) <strong>La</strong>s situaciones anotadas <strong>de</strong>berían superarse una vez se establezca <strong>la</strong> UA, esquema <strong>en</strong> el cual <strong>la</strong>s<br />

normas <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> se <strong>de</strong>svirtuan <strong>en</strong> razón <strong>de</strong> <strong>la</strong> obligatoriedad <strong>de</strong> aplicar el AEC como condición sufici<strong>en</strong>te<br />

para <strong>la</strong> nacionalización <strong>de</strong> cualquier merca<strong>de</strong>ría originaria <strong>de</strong> un tercer país.<br />

(5) En esta interpretación <strong>de</strong>be <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>rse, <strong>en</strong>tonces, que se exceptúa el perfeccionami<strong>en</strong>to pasivo <strong>de</strong><br />

merca<strong>de</strong>rías.<br />

(6) Es importante ac<strong>la</strong>rar que el sistema institucional <strong>de</strong>l GRAN se caracteriza, fundam<strong>en</strong>talm<strong>en</strong>te, por su<br />

supranacionalidad <strong>de</strong> conformidad con <strong>la</strong>s metas propuestas <strong>en</strong> el Acuerdo <strong>de</strong> Cartag<strong>en</strong>a. Asimismo, es<br />

conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te t<strong>en</strong>er pres<strong>en</strong>te que <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>de</strong>sarrol<strong>los</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> teoría <strong>de</strong> <strong>la</strong> integración se consi<strong>de</strong>ra que todo<br />

proceso que persiga como objetivo una UA o un MC, <strong>de</strong>be dotarse <strong>de</strong> <strong>la</strong> necesaria supranacionalidad <strong>en</strong> el<br />

sistema institucional como medio para garantizar el cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>los</strong> compromisos contraídos por <strong>los</strong><br />

países asociados.<br />

55


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

TECNICAS DE CONTROL Y FACILITACION<br />

R<strong>en</strong>aud GACE<br />

Administrador Civil; Jefe <strong>de</strong> <strong>la</strong> Oficina responsable <strong>de</strong> <strong>la</strong> Política G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Recursos Humanos; Dirección<br />

G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Aduanas. París, FRANCIA.<br />

1. INTRODUCCION<br />

<strong>La</strong> evolución <strong>de</strong>l comercio internacional, el interés por <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresas y <strong>la</strong> compr<strong>en</strong>sión <strong>de</strong><br />

sus activida<strong>de</strong>s hac<strong>en</strong> necesaria <strong>la</strong> adaptación constante <strong>de</strong> <strong>la</strong>s estructuras <strong>de</strong>l dispositivo aduanero. El<br />

Acta Unica, suscrita <strong>en</strong> 1985 por todos <strong>los</strong> Países Miembros (PM) <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comunidad Europea (CE), fijó el<br />

establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> un gran mercado sin fronteras interiores, a partir <strong>de</strong>l 1º <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero <strong>de</strong> 1993 <strong>en</strong> el que<br />

quedaría asegurada <strong>la</strong> libre circu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> mercancías, personas, capitales y servicios.<br />

A partir <strong>de</strong> <strong>en</strong>tonces, el cometido principal <strong>de</strong> <strong>la</strong> mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> administración aduanera está situado<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> intersección <strong>de</strong> dos movimi<strong>en</strong>tos que se ori<strong>en</strong>tan <strong>en</strong> s<strong>en</strong>tidos contrarios: por una parte, se trata <strong>de</strong><br />

mant<strong>en</strong>er un alto nivel <strong>de</strong> seguridad <strong>de</strong> <strong>los</strong> intercambios, por <strong>la</strong> otra, <strong>la</strong> actividad aduanera no <strong>de</strong>be constituir<br />

un factor <strong>de</strong> ral<strong>en</strong>tización <strong>de</strong> <strong>la</strong> flui<strong>de</strong>z <strong>de</strong>l tráfico <strong>de</strong> bi<strong>en</strong>es.<br />

Ciertam<strong>en</strong>te, aun antes <strong>de</strong> <strong>la</strong> adopción <strong>de</strong>l Acta Unica, <strong>la</strong> aduana francesa tuvo que t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> consi<strong>de</strong>ración<br />

<strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresas. Tres ejemp<strong>los</strong> pue<strong>de</strong>n ilustrar esa t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia:<br />

• el establecimi<strong>en</strong>to, a partir <strong>de</strong> 1980, <strong>de</strong> <strong>la</strong> primera oficina interior <strong>de</strong> aduana, con <strong>la</strong> finalidad <strong>de</strong><br />

permitir a <strong>los</strong> operadores el tras<strong>la</strong>do directo <strong>de</strong> sus mercancías con <strong>de</strong>stino o con salida <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

empresa;<br />

• <strong>la</strong> puesta <strong>en</strong> práctica <strong>en</strong> 1976 <strong>de</strong> un Dispositivo <strong>de</strong> Procesami<strong>en</strong>to Informático (el SOFI) <strong>de</strong>l<br />

<strong>de</strong>saduanami<strong>en</strong>to, con el fin <strong>de</strong> autorizar "el procesami<strong>en</strong>to masivo" <strong>de</strong> <strong>los</strong> intercambios;<br />

• <strong>la</strong> creación <strong>en</strong> 1990 <strong>en</strong> el s<strong>en</strong>o <strong>de</strong> cada dirección regional <strong>de</strong> <strong>la</strong>s aduanas francesas <strong>de</strong> una célu<strong>la</strong><br />

<strong>de</strong> asist<strong>en</strong>cia a <strong>la</strong>s empresas, cuya función es <strong>la</strong> <strong>de</strong> ori<strong>en</strong>tar a <strong>los</strong> operadores hacia <strong>los</strong><br />

procedimi<strong>en</strong>tos que mejor se adapt<strong>en</strong> a su tráfico.<br />

De esta forma, <strong>la</strong> aduana francesa ti<strong>en</strong>e muy <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta <strong>la</strong>s aspiraciones <strong>de</strong> <strong>los</strong> operadores que <strong>de</strong>sean que<br />

<strong>los</strong> procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>de</strong>spacho aduanero se integr<strong>en</strong> a <strong>la</strong>s exig<strong>en</strong>cias comerciales. <strong>La</strong> preocupación que<br />

<strong>los</strong> operadores p<strong>la</strong>ntean por <strong>los</strong> p<strong>la</strong>zos <strong>de</strong> espera no <strong>de</strong>berá evi<strong>de</strong>ntem<strong>en</strong>te resolverse <strong>en</strong> <strong>de</strong>trim<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />

imperativos reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tarios <strong>de</strong> control fijados a nivel comunitario. Esta doble exig<strong>en</strong>cia que se impone a <strong>la</strong><br />

aduana ha significado una adaptación <strong>de</strong> <strong>los</strong> métodos <strong>de</strong> trabajo <strong>de</strong> <strong>los</strong> servicios con el fin <strong>de</strong>:<br />

• por un <strong>la</strong>do, no ral<strong>en</strong>tizar inútilm<strong>en</strong>te <strong>la</strong>s operaciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>saduanami<strong>en</strong>to <strong>en</strong> <strong>la</strong>s fronteras externas<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Comunidad;<br />

• por el otro, asegurar al sistema <strong>de</strong> control un nivel elevado <strong>de</strong> eficacia <strong>en</strong> <strong>la</strong> lucha contra el frau<strong>de</strong>.<br />

2. ACELERACION DE LOS DESPACHOS Y PERSONALIZACION DE LOS PROCEDIMIENTOS<br />

Los operadores comunitarios <strong>de</strong>b<strong>en</strong> po<strong>de</strong>r b<strong>en</strong>eficiarse a partir <strong>de</strong> <strong>la</strong> puesta <strong>en</strong> funcionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l mercado<br />

único (MU) <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mismas facilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>de</strong>saduanami<strong>en</strong>to, con in<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia <strong>de</strong>l lugar <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comunidad<br />

don<strong>de</strong> efectúan esas formalida<strong>de</strong>s. Francia, <strong>en</strong> cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> esa directiva, ofrece a sus operadores a<br />

partir <strong>de</strong>l 1º <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero <strong>de</strong> 1993 dos procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>de</strong>saduanami<strong>en</strong>to, cuyas características son <strong>la</strong><br />

aceleración <strong>de</strong>l <strong>de</strong>saduanami<strong>en</strong>to y <strong>la</strong> personalización <strong>de</strong> <strong>los</strong> procedimi<strong>en</strong>tos, lo que confirma <strong>en</strong> forma muy<br />

c<strong>la</strong>ra una evolución que <strong>en</strong> Francia com<strong>en</strong>zó hace 30 años.<br />

<strong>La</strong> libre circu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mercancías <strong>en</strong> el interior <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comunidad significa, <strong>en</strong>tre otras cosas, una<br />

modificación <strong>de</strong>l campo <strong>de</strong> acción <strong>de</strong>l Docum<strong>en</strong>to Administrativo Unico (DAU). En efecto, este docum<strong>en</strong>to<br />

es mant<strong>en</strong>ido únicam<strong>en</strong>te:<br />

• <strong>en</strong> <strong>la</strong>s re<strong>la</strong>ciones con terceros países;<br />

• <strong>en</strong> el comercio con España y Portugal para productos que todavía no gozan <strong>de</strong>l b<strong>en</strong>eficio <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

eliminación <strong>de</strong> <strong>de</strong>rechos e impuestos;<br />

• <strong>en</strong> el comercio con otras zonas <strong>de</strong> <strong>la</strong> CE que están excluidas <strong>de</strong>l territorio fiscal comunitario<br />

(Departam<strong>en</strong>tos franceses <strong>de</strong> Ultramar; Is<strong>la</strong>s anglo-normandas).<br />

56


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

2.1 Procedimi<strong>en</strong>tos simplificados <strong>de</strong> <strong>de</strong>saduanami<strong>en</strong>to<br />

A partir <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero <strong>de</strong> 1993, <strong>los</strong> operadores ti<strong>en</strong><strong>en</strong> a su disposición un procedimi<strong>en</strong>to simplificado <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>saduanami<strong>en</strong>to <strong>en</strong> <strong>la</strong> oficina (PSB), con <strong>la</strong> finalidad <strong>de</strong> acelerar <strong>la</strong>s formalida<strong>de</strong>s, adaptándo<strong>la</strong>s a <strong>la</strong><br />

realidad <strong>de</strong>l MU y a <strong>la</strong> reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tación comunitaria <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> intercambio con terceros países.<br />

Este procedimi<strong>en</strong>to se caracteriza por <strong>la</strong> aceptación <strong>de</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>raciones simplificadas, bajo <strong>la</strong> forma <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>c<strong>la</strong>raciones previas que conti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>la</strong>s estipu<strong>la</strong>ciones necesarias sobre i<strong>de</strong>ntificación y condición <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

mercancías.<br />

<strong>La</strong> versión informatizada <strong>de</strong> este procedimi<strong>en</strong>to estará a disposición <strong>de</strong> <strong>los</strong> operadores hacia principios <strong>de</strong><br />

1994 y quedará integrada al sistema <strong>de</strong> computación para el flete internacional, el SOFI, que es el que<br />

gestiona <strong>en</strong> Francia el <strong>de</strong>saduanami<strong>en</strong>to informatizado.<br />

A<strong>de</strong>más, para po<strong>de</strong>r respon<strong>de</strong>r mejor a <strong>la</strong>s exig<strong>en</strong>cias económicas a <strong>los</strong> que se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran confrontadas<br />

<strong>la</strong>s empresas industriales y comerciales, Francia imp<strong>la</strong>ntó un procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>de</strong>saduanami<strong>en</strong>to a<br />

domicilio (PDD) lo que redunda <strong>en</strong> una reducción, <strong>en</strong> particu<strong>la</strong>r, <strong>de</strong> <strong>los</strong> gastos que g<strong>en</strong>eran <strong>la</strong> inmovilización<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s mercancías y <strong>los</strong> medios <strong>de</strong> transporte.<br />

Este procedimi<strong>en</strong>to autoriza, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el mom<strong>en</strong>to mismo <strong>de</strong>l ingreso <strong>de</strong> <strong>la</strong> importación, <strong>la</strong> <strong>de</strong>scarga <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong><br />

<strong>los</strong> locales <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa <strong>de</strong> <strong>los</strong> medios <strong>de</strong> transporte, 24 horas sobre 24, sin información previa al servicio<br />

aduanero.<br />

<strong>La</strong>s facilida<strong>de</strong>s acordadas a <strong>los</strong> operadores <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>l marco <strong>de</strong>l PDD o el PSB resultan posibles gracias a<br />

<strong>la</strong> adopción <strong>de</strong> métodos nuevos <strong>de</strong> control que pasaremos a examinar a continuación.<br />

2.2 El procedimi<strong>en</strong>to simplificado aplicable a <strong>los</strong> <strong>de</strong>pósitos francos<br />

Este procedimi<strong>en</strong>to prevé <strong>la</strong> introducción <strong>de</strong> mecanismos <strong>de</strong> flexibilización <strong>en</strong> <strong>la</strong>s modalida<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>saduanami<strong>en</strong>to <strong>en</strong> el marco <strong>de</strong>l régim<strong>en</strong> específico <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>de</strong>pósitos francos. Permite <strong>la</strong> utilización <strong>de</strong><br />

nuevos procedimi<strong>en</strong>tos simplificados y domiciliarios, bajo <strong>la</strong>s condiciones previstas por una conv<strong>en</strong>ción o un<br />

acta <strong>de</strong> compromiso acordado <strong>en</strong>tre el jefe <strong>de</strong> <strong>la</strong> oficina <strong>de</strong> control aduanero y el b<strong>en</strong>eficiario.<br />

2.3 <strong>La</strong> adaptación <strong>de</strong> <strong>los</strong> regím<strong>en</strong>es económicos<br />

En el curso <strong>de</strong> 1992, <strong>los</strong> regím<strong>en</strong>es económicos han sido adaptados a <strong>la</strong> nueva situación exist<strong>en</strong>te a partir<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>trada <strong>en</strong> vigor <strong>de</strong>l Mercado Unico:<br />

• mediante el otorgami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> una autorización única para toda <strong>la</strong> CE <strong>en</strong> materia <strong>de</strong><br />

perfeccionami<strong>en</strong>to activo, <strong>de</strong> perfeccionami<strong>en</strong>to pasivo y <strong>de</strong> admisión temporaria;<br />

• mediante modalida<strong>de</strong>s específicas <strong>de</strong> transfer<strong>en</strong>cia bajo el régim<strong>en</strong> <strong>de</strong>l perfeccionami<strong>en</strong>to activo y<br />

<strong>de</strong> gestión <strong>de</strong> <strong>la</strong> garantía <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> cua<strong>de</strong>rno ATA.<br />

2.4 El tránsito<br />

Por un <strong>la</strong>do, el tránsito comunitario <strong>de</strong>saparece, básicam<strong>en</strong>te, <strong>en</strong> <strong>la</strong>s re<strong>la</strong>ciones directas <strong>en</strong>tre <strong>los</strong> Estados<br />

Miembros (EM). Por otro, <strong>en</strong> <strong>los</strong> intercambios que compr<strong>en</strong><strong>de</strong>n mercancías <strong>de</strong> terceros países, el tránsito<br />

comunitario está g<strong>en</strong>eralizado <strong>en</strong> todos <strong>los</strong> medios <strong>de</strong> transporte.<br />

2.5 <strong>La</strong> informatización g<strong>en</strong>eralizada <strong>de</strong>l <strong>de</strong>saduanami<strong>en</strong>to<br />

<strong>La</strong> aduana empr<strong>en</strong>dió, <strong>en</strong> 1992, un esfuerzo sin prece<strong>de</strong>ntes para <strong>la</strong> informatización <strong>de</strong> sus oficinas. Si bi<strong>en</strong><br />

a principios <strong>de</strong> 1992 so<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te 110 oficinas poseían una contabilidad informática conectada al sistema<br />

SOFI, actualm<strong>en</strong>te todos <strong>la</strong>s oficinas <strong>de</strong> <strong>la</strong> aduana están conectadas a dicha red.<br />

También se llevó a cabo un esfuerzo importante para informatizar <strong>los</strong> nuevos procedimi<strong>en</strong>tos:<br />

• preparación para <strong>la</strong> incorporación <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>l SOFI <strong>de</strong>l procedimi<strong>en</strong>to simplificado <strong>en</strong> <strong>la</strong> oficina<br />

(PSB);<br />

• participación <strong>en</strong> el proyecto piloto TRANSIT para <strong>la</strong> verificación automática <strong>de</strong> <strong>los</strong> docum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong><br />

tránsito y el estudio <strong>de</strong> <strong>la</strong> ev<strong>en</strong>tual imp<strong>la</strong>ntación <strong>de</strong> esta función <strong>en</strong> el SOFI.<br />

D<strong>en</strong>tro <strong>de</strong>l marco <strong>de</strong> aplicación <strong>de</strong>l PSB, se realizaron varios trabajos <strong>en</strong> co<strong>la</strong>boración con el C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong><br />

Informática <strong>Aduanera</strong>, a fin <strong>de</strong> procesar este procedimi<strong>en</strong>to mediante el sistema SOFI. <strong>La</strong> informatización<br />

57


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

<strong>de</strong>l procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>berá, sobre todo, paliar <strong>la</strong>s dificulta<strong>de</strong>s re<strong>la</strong>cionadas con <strong>la</strong> realización <strong>de</strong> <strong>la</strong> operación<br />

<strong>de</strong> <strong>de</strong>saduanami<strong>en</strong>to <strong>en</strong> 2 etapas (registro <strong>en</strong> <strong>la</strong> contabilidad <strong>de</strong> exist<strong>en</strong>cias y <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> regu<strong>la</strong>rización).<br />

En efecto, el trámite mediante papel quedará suprimido gracias a <strong>la</strong> verificación automática <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

<strong>de</strong>c<strong>la</strong>raciones por el sistema.<br />

Entre <strong>los</strong> proyectos pilotos susceptibles <strong>de</strong> aportar un a<strong>de</strong><strong>la</strong>nto importante <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> v<strong>en</strong>tajas ofrecidas<br />

a <strong>los</strong> operadores económicos, se propuso a <strong>la</strong> Comisión <strong>la</strong> experim<strong>en</strong>tación <strong>de</strong>l Electronic Data Interchange<br />

for Administration, Commerce and Transport (EDIFACT), utilizado <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>l marco <strong>de</strong>l procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />

<strong>en</strong>víos por expreso.<br />

En este s<strong>en</strong>tido, <strong>la</strong> aduana siguió el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong>l proyecto DOUANEDI, cuyo objetivo es permitir <strong>la</strong><br />

recepción, procesami<strong>en</strong>to y emisión <strong>de</strong> m<strong>en</strong>sajes <strong>en</strong> <strong>la</strong> norma EDIFACT. <strong>La</strong> especificidad <strong>de</strong> este<br />

procedimi<strong>en</strong>to consiste <strong>en</strong> procesar un gran número <strong>de</strong> informaciones <strong>en</strong> un tiempo mínimo y, <strong>en</strong> este<br />

s<strong>en</strong>tido, <strong>la</strong> utilización <strong>de</strong> <strong>los</strong> m<strong>en</strong>sajes <strong>de</strong>l EDIFACT parecería especialm<strong>en</strong>te adaptada a <strong>los</strong> procedimi<strong>en</strong>tos<br />

simplificados o acelerados y a todo procedimi<strong>en</strong>to que exija una pres<strong>en</strong>tación anticipada <strong>de</strong> información.<br />

En el dominio estadístico, algunas transformaciones importantes han permitido adaptar el dispositivo<br />

estadístico al reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to INTRASTAT, con <strong>la</strong> finalidad <strong>de</strong> asegurar <strong>la</strong> producción <strong>de</strong> estadísticas re<strong>la</strong>tivas al<br />

comercio intra-comunitario a partir <strong>de</strong> soportes muy diversos, producidos por <strong>los</strong> sistemas informáticos <strong>de</strong><br />

<strong>los</strong> usuarios.<br />

3. LA ACTIVIDAD DE CONTROL<br />

<strong>La</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> control <strong>de</strong> <strong>la</strong> aduana se ejerc<strong>en</strong> <strong>en</strong> dos niveles.<br />

Primer nivel: <strong>los</strong> controles inmediatos, que cubr<strong>en</strong> todas <strong>la</strong>s acciones <strong>de</strong> control <strong>de</strong>l servicio <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> puesta<br />

<strong>en</strong> aduana <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mercancías hasta su librami<strong>en</strong>to.<br />

Segundo nivel: <strong>los</strong> controles realizados a posteriori <strong>de</strong>l <strong>de</strong>spacho que compr<strong>en</strong><strong>de</strong>n:<br />

• <strong>los</strong> controles diferidos que se traduc<strong>en</strong> <strong>en</strong> un control <strong>de</strong> <strong>los</strong> docum<strong>en</strong>tos, realizado <strong>en</strong> función <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

<strong>de</strong>c<strong>la</strong>raciones <strong>de</strong> aduana y <strong>de</strong> sus docum<strong>en</strong>tos anexos luego <strong>de</strong>l librami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mercancías:<br />

• <strong>los</strong> controles a posteriori efectuados <strong>en</strong> <strong>la</strong>s facturas comerciales y <strong>en</strong> <strong>los</strong> registros contables <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />

operadores <strong>de</strong> comercio exterior;<br />

<strong>La</strong>s técnicas empleadas por <strong>los</strong> servicios varían según <strong>la</strong> naturaleza <strong>de</strong>l control a realizar. Sin embargo,<br />

estas técnicas <strong>de</strong> control han sido objeto <strong>de</strong> una evolución notable, para t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> consi<strong>de</strong>ración el sigui<strong>en</strong>te<br />

doble imperativo:<br />

• asegurar <strong>la</strong> mejor flui<strong>de</strong>z posible <strong>de</strong>l tráfico comercial;<br />

• increm<strong>en</strong>tar el nivel <strong>de</strong> "seguridad" fr<strong>en</strong>te a riesgos mayores <strong>de</strong> frau<strong>de</strong>.<br />

Con el fin <strong>de</strong> reforzar <strong>la</strong> eficacia <strong>de</strong> <strong>los</strong> controles, <strong>los</strong> métodos <strong>de</strong> selección <strong>de</strong> <strong>la</strong>s operaciones a ser<br />

contro<strong>la</strong>das son optimizadas mediante <strong>la</strong> investigación <strong>de</strong>l <strong>de</strong>lito "ex-ante" al <strong>de</strong>saduanami<strong>en</strong>to por<br />

intermedio <strong>de</strong> <strong>la</strong> técnica <strong>de</strong> fijación <strong>de</strong> objetivos.<br />

Por otra parte, <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>l marco <strong>de</strong>l nuevo procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>de</strong>saduanami<strong>en</strong>to, <strong>los</strong> servicios aduaneros<br />

están l<strong>la</strong>mados a aplicar <strong>la</strong> técnica <strong>de</strong> <strong>la</strong> auditoría, cuyo principal objetivo es brindar a <strong>los</strong> servicios un mejor<br />

conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa, <strong>de</strong> sus ev<strong>en</strong>tuales <strong>de</strong>fectos <strong>de</strong> organización y <strong>de</strong> <strong>los</strong> riesgos que pue<strong>de</strong><br />

acarrear su actividad.<br />

Pero cuando el <strong>de</strong>c<strong>la</strong>rante recurre a procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>de</strong>saduanami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>de</strong>recho común, <strong>la</strong> reg<strong>la</strong> es el<br />

levante rápido <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mercancías. <strong>La</strong> inspección sistemática <strong>de</strong> todos <strong>los</strong> <strong>en</strong>víos queda <strong>de</strong>scartada. <strong>La</strong><br />

verificación material so<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te se hace sobre un porc<strong>en</strong>taje compr<strong>en</strong>dido <strong>en</strong>tre el 5 y el 10% <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

<strong>de</strong>c<strong>la</strong>raciones ("control por muestreo").<br />

Cada oficina <strong>de</strong> aduana e<strong>la</strong>bora por computadora o <strong>en</strong> forma manual un programa <strong>de</strong> "pre-selección" <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

<strong>de</strong>c<strong>la</strong>raciones a efectos <strong>de</strong> su verificación física.<br />

De todos modos, si bi<strong>en</strong> <strong>la</strong> importancia acordada a <strong>los</strong> controles físicos sigue si<strong>en</strong>do significativa <strong>en</strong> ciertos<br />

sectores como <strong>la</strong> Política Agríco<strong>la</strong> Común (PAC) -<strong>en</strong> lo que concierne al control físico <strong>de</strong> <strong>la</strong>s operaciones<br />

financiadas por el Fondo Europeo <strong>de</strong> Ori<strong>en</strong>tación y Garantía Agríco<strong>la</strong> (FEOGA) -sección Garantía-, <strong>la</strong><br />

t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia se ori<strong>en</strong>ta hacia su sup<strong>la</strong>ntación por <strong>los</strong> controles a posteriori <strong>en</strong> <strong>la</strong>s empresas <strong>en</strong> el nuevo<br />

58


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

contexto comunitario (simplificación <strong>de</strong> <strong>los</strong> procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>de</strong>saduanami<strong>en</strong>to) signado por <strong>la</strong> voluntad <strong>de</strong><br />

reforzar <strong>la</strong> competitividad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresas europeas.<br />

En todo caso, según <strong>la</strong> opinión <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comisión <strong>de</strong> <strong>la</strong> CE, <strong>la</strong> mejor "organización" aduanera es aquel<strong>la</strong> que<br />

sabe combinar <strong>los</strong> controles primarios y <strong>los</strong> controles posteriores al <strong>de</strong>saduanami<strong>en</strong>to sin <strong>en</strong>g<strong>en</strong>drar<br />

obstácu<strong>los</strong> administrativos excesivos y costos económicos <strong>de</strong>sproporcionados <strong>en</strong> re<strong>la</strong>ción al "b<strong>en</strong>eficio" que<br />

<strong>de</strong> el<strong>los</strong> cabe esperar para el presupuesto <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comunidad.<br />

3.1 <strong>La</strong> ori<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> <strong>los</strong> controles con anterioridad al <strong>de</strong>saduanami<strong>en</strong>to<br />

Para seguir <strong>la</strong> pista <strong>de</strong> <strong>los</strong> circuitos <strong>de</strong> frau<strong>de</strong> el mejor método consiste <strong>en</strong> <strong>de</strong>tectar <strong>la</strong>s operaciones<br />

sospechosas con <strong>la</strong> mayor anterioridad posible a su <strong>de</strong>spacho, <strong>de</strong> forma que <strong>la</strong>s mercancías puedan quedar<br />

bajo estrecha vigi<strong>la</strong>ncia <strong>de</strong>s<strong>de</strong> su pres<strong>en</strong>tación <strong>en</strong> <strong>la</strong> aduana hasta su <strong>en</strong>trega al <strong>de</strong>stinatario. El método <strong>de</strong><br />

fijación <strong>de</strong> objetivos (materialización <strong>de</strong>l análisis <strong>de</strong> riesgo) se correspon<strong>de</strong> con este procedimi<strong>en</strong>to.<br />

Por otra parte, <strong>en</strong> el marco <strong>de</strong>l nuevo procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>de</strong>spacho a domicilio, se introdujo otra innovación<br />

importante: "el conv<strong>en</strong>io <strong>de</strong> auditoría". Esta técnica, que ti<strong>en</strong>e por finalidad hacer que el servicio aduanero<br />

t<strong>en</strong>ga un conocimi<strong>en</strong>to exóg<strong>en</strong>o y <strong>en</strong>dóg<strong>en</strong>o <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa, confiere una mayor eficacia a <strong>los</strong> controles<br />

físicos o <strong>de</strong> <strong>la</strong>s facturas que se realic<strong>en</strong> posteriorm<strong>en</strong>te.<br />

3.2 Fijación <strong>de</strong> objetivos (análisis <strong>de</strong> riesgos)<br />

Los fines que se persigu<strong>en</strong> a través <strong>de</strong> esta técnica son:<br />

• una mejor localización <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>en</strong>víos sospechosos e incluso <strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresas sospechosas;<br />

• apreh<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>de</strong> antemano o <strong>de</strong>scubrir <strong>los</strong> tráficos fraudul<strong>en</strong>tos;<br />

• reducir al mínimo <strong>los</strong> controles físicos improductivos, <strong>en</strong> base a criterios <strong>de</strong> selección;<br />

• interv<strong>en</strong>ir con un máximo <strong>de</strong> fiabilidad <strong>en</strong> <strong>la</strong>s operaciones seleccionadas.<br />

El método empleado comporta:<br />

• el análisis <strong>de</strong> <strong>la</strong> operación comercial <strong>en</strong> sí misma<br />

• el análisis <strong>de</strong> <strong>los</strong> docum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> transporte antes <strong>de</strong>l arribo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mercancías a <strong>la</strong> oficina<br />

Resum<strong>en</strong> sucinto <strong>de</strong> <strong>la</strong> metodología <strong>de</strong> <strong>la</strong> fijación <strong>de</strong> <strong>los</strong> objetivos (flete marítimo y aéreo):<br />

a) Análisis:<br />

• selección <strong>de</strong> un navío o <strong>de</strong> un vuelo. Criterios a t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta: itinerario, compañía, periodicidad.<br />

• selección <strong>de</strong> una o varias <strong>de</strong>c<strong>la</strong>raciones. Criterios: esca<strong>la</strong> <strong>de</strong> expedición, pago <strong>de</strong>l transporte,<br />

naturaleza <strong>de</strong> <strong>la</strong>s merca<strong>de</strong>rías.<br />

• selección <strong>de</strong> <strong>la</strong>s socieda<strong>de</strong>s. Criterios: estructura comercial (dirección, nombre comercial, teléfono);<br />

antece<strong>de</strong>ntes cont<strong>en</strong>ciosos (investigación <strong>en</strong> el FNID); tráfico local (país <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> mercancía<br />

importada, nombre <strong>de</strong>l proveedor <strong>en</strong> el extranjero; cantidad y peso <strong>de</strong> <strong>los</strong> paquetes); nivel <strong>de</strong> riesgo<br />

(grado <strong>de</strong> 1 a 5: 1, normal; 2: mediano; 3: importante; 4: fuerte; 5: grave).<br />

b) Determinación <strong>de</strong> <strong>los</strong> pasos a seguir: control físico o <strong>en</strong>trega vigi<strong>la</strong>da.<br />

c) Cierre <strong>de</strong>l expedi<strong>en</strong>te por incorporación <strong>de</strong> <strong>los</strong> elem<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>l análisis <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> un banco <strong>de</strong> datos<br />

"operacionales".<br />

Esta metodología ya ha sido empleada <strong>en</strong> <strong>la</strong> búsqueda <strong>de</strong> estupefaci<strong>en</strong>tes y se está ext<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do<br />

progresivam<strong>en</strong>te a <strong>la</strong> <strong>de</strong>tección <strong>de</strong> otras corri<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> frau<strong>de</strong>.<br />

<strong>La</strong> creación <strong>de</strong> célu<strong>la</strong>s especializadas <strong>en</strong> <strong>la</strong> fijación <strong>de</strong> objetivos: ("Célu<strong>la</strong> <strong>de</strong> estupefaci<strong>en</strong>tes Fret" <strong>en</strong><br />

Roissy, <strong>la</strong> "CELTIC" <strong>en</strong> El Havre, <strong>la</strong> "ANTICOR" <strong>en</strong> Marsel<strong>la</strong>) ilustran <strong>la</strong> toma <strong>de</strong> conci<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> esta materia<br />

a nivel <strong>de</strong> <strong>la</strong> práctica aduanera.<br />

El Conv<strong>en</strong>io <strong>de</strong> Auditoría (procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>de</strong>spacho a domicilio)<br />

a) Objetivo: permitir al jefe <strong>de</strong> <strong>la</strong> circunscripción apreciar <strong>la</strong> oportunidad <strong>de</strong> cons<strong>en</strong>tir este procedimi<strong>en</strong>to y<br />

adaptar <strong>la</strong> naturaleza <strong>de</strong> <strong>los</strong> controles a <strong>la</strong> realidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa a fin <strong>de</strong> facilitar su actividad.<br />

b) Método:<br />

• Análisis externo <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa para:<br />

59


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

o evaluar el grado <strong>de</strong> saneami<strong>en</strong>to financiera y fiscal <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa (recoger información <strong>de</strong><br />

<strong>los</strong> servicios <strong>de</strong> haci<strong>en</strong>da locales y <strong>de</strong> <strong>los</strong> servicios <strong>en</strong>cargados <strong>de</strong> <strong>la</strong> lucha contra el <strong>de</strong>lito a<br />

nivel regional (CERDOC: antece<strong>de</strong>ntes cont<strong>en</strong>ciosos <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa);<br />

o estudiar el tráfico <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa (evaluación <strong>de</strong>l riesgo <strong>de</strong> frau<strong>de</strong> <strong>en</strong> vista <strong>de</strong>l volum<strong>en</strong> y<br />

naturaleza <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mercancías).<br />

• Análisis interno <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa. Interv<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>l servicio <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa para:<br />

o t<strong>en</strong>er un conocimi<strong>en</strong>to g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa, su actividad, sus modalida<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />

funcionami<strong>en</strong>to;<br />

o disponer <strong>de</strong> una evaluación cualitativa <strong>de</strong> <strong>la</strong>s modalida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> gestión <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa.<br />

A partir <strong>de</strong> <strong>la</strong>s conclusiones <strong>de</strong> <strong>la</strong> auditoría consignadas por el servicio <strong>en</strong> "p<strong>la</strong>nil<strong>la</strong>s <strong>de</strong> auditoría", el<br />

jefe <strong>de</strong> <strong>la</strong> circunscripción pue<strong>de</strong> pronunciarse respecto <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>manda <strong>de</strong> admisión a <strong>la</strong> PDD<br />

formu<strong>la</strong>da por el operador. Estas conclusiones se integrarán <strong>en</strong> el archivo <strong>de</strong> empresas que lleva<br />

cada oficina.<br />

Esta técnica <strong>de</strong> auditoría respon<strong>de</strong> a <strong>la</strong> necesaria evolución que lleva a consi<strong>de</strong>rar, <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />

controles inmediatos, <strong>la</strong> actividad global <strong>de</strong> <strong>los</strong> operadores; correspon<strong>de</strong>, igualm<strong>en</strong>te, al método <strong>de</strong>l<br />

vínculo asociativo y al necesario equilibrio <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s facilida<strong>de</strong>s acordadas a <strong>la</strong> empresa y <strong>la</strong><br />

preocupación <strong>de</strong> preservar <strong>los</strong> intereses <strong>de</strong>l Tesoro y <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comunidad.<br />

• Aduana, empresas y lucha contra el frau<strong>de</strong>:<br />

o Los <strong>de</strong>litos comerciales son perjudiciales tanto para <strong>la</strong>s empresas, castigadas a nivel <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

compet<strong>en</strong>cia, como para el presupuesto <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comunidad, cuyas pérdidas <strong>de</strong> recursos por<br />

este motivo se estiman <strong>en</strong> no inferiores al 10%.<br />

o El interés <strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresas, más allá <strong>de</strong> <strong>la</strong> facilitación <strong>de</strong> su actividad se ori<strong>en</strong>ta, por lo tanto,<br />

a co<strong>la</strong>borar con <strong>los</strong> servicios aduaneros <strong>en</strong> <strong>la</strong> lucha contra el frau<strong>de</strong> y <strong>la</strong>s gran<strong>de</strong>s corri<strong>en</strong>tes<br />

<strong>de</strong>lictivas <strong>de</strong> tráfico (falsificación, b<strong>la</strong>nqueo).<br />

o Esta nueva lógica queda perfectam<strong>en</strong>te ilustrada por <strong>la</strong> práctica <strong>de</strong>l Memorándum <strong>de</strong><br />

Acuerdo que <strong>la</strong> aduana francesa ha celebrado con varias fe<strong>de</strong>raciones <strong>de</strong> transportistas <strong>en</strong><br />

el campo <strong>de</strong>l tráfico <strong>de</strong> estupefaci<strong>en</strong>tes, at<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do a <strong>la</strong>s ori<strong>en</strong>taciones seña<strong>la</strong>das por el G-<br />

7 y que han sido puestas <strong>en</strong> práctica por el Consejo <strong>de</strong> Cooperación <strong>Aduanera</strong> (CCA) <strong>en</strong><br />

1992.<br />

3.3 <strong>La</strong> pre-selección <strong>de</strong> <strong>los</strong> controles durante el <strong>de</strong>saduanami<strong>en</strong>to<br />

Los controles físicos <strong>de</strong>b<strong>en</strong> realizarse <strong>en</strong> base a una muestra repres<strong>en</strong>tativa <strong>de</strong>l tráfico que se somete a <strong>la</strong><br />

revisión <strong>de</strong> <strong>la</strong> oficina aduanera y sobre aquel<strong>la</strong>s, <strong>la</strong>s <strong>de</strong>c<strong>la</strong>raciones que pres<strong>en</strong>t<strong>en</strong> el riesgo <strong>de</strong> irregu<strong>la</strong>ridad<br />

más elevado. <strong>La</strong> oficina <strong>de</strong> aduana ti<strong>en</strong>e que e<strong>la</strong>borar programas <strong>de</strong> pre-selección que combin<strong>en</strong> criterios<br />

variables a fin <strong>de</strong> inspeccionar sólo <strong>la</strong>s operaciones más s<strong>en</strong>sibles.<br />

Este programa está informatizado <strong>en</strong> <strong>la</strong>s oficinas conectadas al SOFI (ficheros CRILOC: criterios locales <strong>de</strong><br />

selección)<br />

3.3.1 <strong>La</strong> pre-selección <strong>en</strong> el procedimi<strong>en</strong>to SOFI:<br />

• e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> "perfiles" <strong>de</strong> selección (99 para <strong>la</strong> importación y 99 para <strong>la</strong> exportación. Cada perfil<br />

compr<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> 1 a 8 criterios) a partir <strong>de</strong> :<br />

o el frau<strong>de</strong> real constatado (FNID, bases <strong>de</strong> datos: ALICE 2, expedi<strong>en</strong>tes SDEC)<br />

o el frau<strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cial (análisis "dinámico" <strong>de</strong>l tráfico local), aunque mant<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do <strong>la</strong> selección<br />

"aleatoria" a título disuasivo;<br />

• utilización <strong>de</strong> <strong>los</strong> medios que ofrece el sistema SOFI para <strong>la</strong> gestión y <strong>la</strong> actualización <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />

criterios <strong>de</strong> selección (explotación <strong>de</strong> <strong>los</strong> m<strong>en</strong>sajes por medio <strong>de</strong> <strong>la</strong> selección, actualización,<br />

etcétera) y <strong>de</strong> <strong>los</strong> estados editados por el sistema estadístico <strong>de</strong> selección.<br />

<strong>La</strong>s <strong>de</strong>c<strong>la</strong>raciones que correspon<strong>de</strong>n a <strong>los</strong> criterios <strong>de</strong> selección son seleccionadas por el sistema <strong>en</strong><br />

"circuito 1" (circuito <strong>de</strong> inspección).<br />

3.3.2 <strong>La</strong> pre-selección por procedimi<strong>en</strong>to manual<br />

• metodología idéntica, aunque su aplicación no es tan fácil por <strong>la</strong> falta <strong>de</strong> "herrami<strong>en</strong>tas" informáticas<br />

(<strong>la</strong> car<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> información es suplida por contactos más frecu<strong>en</strong>tes con el CERDOC).<br />

El objetivo <strong>de</strong> "selectividad" también es t<strong>en</strong>ido <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> <strong>la</strong> ejecución <strong>de</strong> <strong>los</strong> controles posteriores al<br />

<strong>de</strong>saduanami<strong>en</strong>to.<br />

60


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

3.4 <strong>La</strong> evolución <strong>de</strong> <strong>la</strong>s técnicas <strong>de</strong> control posteriores al <strong>de</strong>saduanami<strong>en</strong>to<br />

Los controles posteriores al <strong>de</strong>saduanami<strong>en</strong>to (controles diferidos y posteriores) no pa<strong>de</strong>c<strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />

restricciones re<strong>la</strong>cionadas con <strong>la</strong> flui<strong>de</strong>z <strong>de</strong>l tráfico. Es int<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> nuestra administración hacer más uso<br />

<strong>de</strong> este tipo <strong>de</strong> control <strong>en</strong> el futuro. No obstante, <strong>la</strong> calidad y eficacia <strong>de</strong> <strong>los</strong> controles pasan por <strong>la</strong> <strong>de</strong>finición<br />

<strong>de</strong> un método <strong>de</strong> selección <strong>de</strong> <strong>la</strong>s operaciones más s<strong>en</strong>sibles al frau<strong>de</strong>. Esta selección se produce <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

etapa <strong>de</strong> preparación <strong>de</strong> <strong>los</strong> controles.<br />

3.4.1 <strong>La</strong> preparación <strong>de</strong> <strong>los</strong> controles diferidos:<br />

• El p<strong>la</strong>n <strong>de</strong>l control diferido;<br />

• <strong>La</strong> elección <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>de</strong>c<strong>la</strong>raciones que van a ser contro<strong>la</strong>das <strong>de</strong>be t<strong>en</strong><strong>de</strong>r a cubrir el conjunto <strong>de</strong><br />

tráficos procesados <strong>en</strong> <strong>la</strong> circunscripción, por medio <strong>de</strong> un control diversificado que ponga particu<strong>la</strong>r<br />

at<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> <strong>la</strong>s operaciones más s<strong>en</strong>sibles al frau<strong>de</strong>. Estas elecciones se realizan <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>l marco<br />

<strong>de</strong> <strong>los</strong> p<strong>la</strong>nes regionales <strong>de</strong> ejecución <strong>de</strong> <strong>los</strong> controles;<br />

• Exig<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>raciones:<br />

o exig<strong>en</strong>cia g<strong>en</strong>eral y sistemática <strong>de</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>raciones;<br />

o exig<strong>en</strong>cia selectiva <strong>en</strong> función <strong>de</strong> criterios pre<strong>de</strong>terminados;<br />

o recurso a uno u otro <strong>de</strong> estos sistemas según el control que se vaya a realizar.<br />

3.4.2 <strong>La</strong> preparación <strong>de</strong> <strong>los</strong> controles a posteriori:<br />

• Controles puntuales (limitados a <strong>la</strong> verificación <strong>de</strong> algunas operaciones) o <strong>en</strong> profundidad<br />

(ext<strong>en</strong>didos a una gran parte o a <strong>la</strong> totalidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> actividad <strong>de</strong> comercio exterior <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa).<br />

• Evolución: se privilegian <strong>los</strong> controles <strong>en</strong> profundidad dirigidos a <strong>la</strong> actividad global <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa.<br />

Para preparar estos controles globales es necesario conocer <strong>la</strong> empresa que se va a contro<strong>la</strong>r<br />

(véase <strong>la</strong> técnica <strong>de</strong> <strong>la</strong> auditoría).<br />

El recurso a <strong>la</strong> auditoría <strong>en</strong> <strong>la</strong> actualidad so<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te se refiere al conv<strong>en</strong>io PDD, pero el objetivo consiste <strong>en</strong><br />

ext<strong>en</strong><strong>de</strong>r esta técnica a <strong>los</strong> controles globales <strong>de</strong> actividad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresas, a través <strong>de</strong> <strong>la</strong>s auditorías <strong>de</strong><br />

control.<br />

3.5 Los controles <strong>de</strong> <strong>los</strong> servicios <strong>de</strong> vigi<strong>la</strong>ncia<br />

<strong>La</strong> libre circu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s personas y <strong>la</strong>s mercancías <strong>en</strong> el espacio europeo, <strong>la</strong> supresión corre<strong>la</strong>tiva <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />

controles ejercidos <strong>en</strong> <strong>la</strong>s fronteras interiores y <strong>la</strong> adaptación <strong>de</strong> <strong>la</strong> administración a esa perspectiva lleva<br />

aparejado inci<strong>de</strong>ncias lógicas y directas sobre <strong>la</strong> actividad pot<strong>en</strong>cial <strong>de</strong> <strong>la</strong>s brigadas <strong>de</strong> vigi<strong>la</strong>ncia<br />

establecidas <strong>en</strong> <strong>la</strong>s fronteras interiores.<br />

Decisiones comunitarias tales como <strong>la</strong> anu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong> utilización <strong>de</strong>l DAU <strong>en</strong> <strong>los</strong> intercambios<br />

intracomunitarios, <strong>la</strong> obligación a <strong>de</strong>sp<strong>la</strong>zar <strong>los</strong> controles hacia el interior <strong>de</strong>l territorio <strong>los</strong> controles<br />

residuales aplicables a ciertos productos, sumadas a <strong>la</strong> <strong>de</strong>cisión <strong>de</strong> <strong>los</strong> po<strong>de</strong>res públicos <strong>de</strong> confiar a <strong>la</strong><br />

Dirección G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Impuestos (DGI) <strong>la</strong> recaudación <strong>de</strong>l Impuesto al Valor Agregado (IVA)<br />

intracomunitario, han conducido a una revisión <strong>de</strong> <strong>la</strong>s misiones confiadas a <strong>la</strong>s unida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> vigi<strong>la</strong>ncia.<br />

El adv<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l MU rep<strong>la</strong>ntea, por consigui<strong>en</strong>te, <strong>la</strong> acción y <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Oficinas Nacionales <strong>de</strong><br />

Controles Yuxtapuestos (BCNJ) insta<strong>la</strong>das <strong>en</strong> <strong>la</strong>s fronteras comunitarias. El tráfico <strong>de</strong> mercancías bajo su<br />

control, comunitarias <strong>en</strong> su casi totalidad, escapará a <strong>la</strong> acción <strong>de</strong> <strong>la</strong> aduana. Su imp<strong>la</strong>ntación ha sido<br />

puesta <strong>en</strong> te<strong>la</strong> <strong>de</strong> juicio. <strong>La</strong> administración <strong>de</strong> <strong>la</strong>s aduanas, con el propósito <strong>de</strong> cumplir con <strong>la</strong>s <strong>de</strong>cisiones<br />

ministeriales, <strong>de</strong>finió un nuevo mapa <strong>de</strong> insta<strong>la</strong>ciones aduaneras, fundado <strong>en</strong> el cierre, <strong>en</strong> <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />

casos, <strong>de</strong> <strong>la</strong>s oficinas que se <strong>en</strong>contraban <strong>en</strong> <strong>la</strong>s fronteras comunitarias.<br />

<strong>La</strong> evolución comunitaria también ha puesto <strong>en</strong> te<strong>la</strong> <strong>de</strong> juicio <strong>la</strong> otra razón <strong>de</strong> ser <strong>de</strong> <strong>la</strong>s BCNJ: el control <strong>de</strong><br />

<strong>los</strong> pasajeros. <strong>La</strong> aduana, a partir <strong>de</strong> 1990, preparó <strong>la</strong> adaptación geográfica y funcional <strong>de</strong> <strong>los</strong> servicios <strong>de</strong><br />

vigi<strong>la</strong>ncia para <strong>la</strong> <strong>de</strong>saparición <strong>de</strong> <strong>la</strong>s formalida<strong>de</strong>s y <strong>de</strong> <strong>los</strong> controles re<strong>la</strong>cionados con el paso <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

fronteras interiores. <strong>La</strong> voluntad <strong>de</strong> aplicar, sin reservas, <strong>los</strong> principios <strong>de</strong> <strong>la</strong> libre circu<strong>la</strong>ción y <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

proporcionalidad <strong>de</strong> <strong>los</strong> controles a partir <strong>de</strong>l 1º <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero <strong>de</strong> 1993 han conducido a <strong>la</strong> Administración a<br />

suprimir <strong>la</strong>s estructuras estáticas (casi 75 unida<strong>de</strong>s) que gestionaban esas formalida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> <strong>la</strong>s fronteras<br />

interiores. Ello fue acompañado <strong>de</strong> una reducción importante <strong>de</strong> <strong>los</strong> efectivos insta<strong>la</strong>dos <strong>en</strong> puestos fijos, <strong>en</strong><br />

<strong>de</strong>trim<strong>en</strong>to directo <strong>de</strong> <strong>la</strong> actividad <strong>de</strong> "control <strong>de</strong> pasajeros" <strong>de</strong> <strong>la</strong> BCNJ y <strong>en</strong> b<strong>en</strong>eficio <strong>de</strong> <strong>la</strong>s unida<strong>de</strong>s<br />

móviles <strong>de</strong>splegadas al interior <strong>de</strong> <strong>la</strong>s fronteras.<br />

De lo anterior se <strong>de</strong>spr<strong>en</strong><strong>de</strong> que <strong>la</strong> pérdida <strong>de</strong> vig<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong>s BCNJ <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> control <strong>de</strong> pasajeros no<br />

parece tan drástica como <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>de</strong>saduanami<strong>en</strong>to. En efecto, <strong>la</strong> Administración sugirió mant<strong>en</strong>er <strong>en</strong><br />

61


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

<strong>la</strong> zona fronteriza un dispositivo <strong>de</strong> vigi<strong>la</strong>ncia g<strong>en</strong>eral, capaz <strong>de</strong> preservar, como lo prevé el Acta Unica<br />

Europea, <strong>los</strong> "intereses legítimos" <strong>de</strong> Francia contra el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>los</strong> gran<strong>de</strong>s tráficos ilícitos, lo que<br />

permite a <strong>la</strong> aduana ejercer su compet<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> inmigración irregu<strong>la</strong>r, <strong>de</strong> vigi<strong>la</strong>ncia y <strong>de</strong> cierre <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s fronteras <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>l marco <strong>de</strong> misiones <strong>de</strong> <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa.<br />

<strong>La</strong> Administración ha p<strong>la</strong>nteado que este dispositivo <strong>de</strong> vigi<strong>la</strong>ncia g<strong>en</strong>eral se apoye <strong>en</strong> <strong>la</strong> acción conjugada<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s unida<strong>de</strong>s móviles antes m<strong>en</strong>cionadas y <strong>en</strong> "observatorios <strong>de</strong> vigi<strong>la</strong>ncia" insta<strong>la</strong>dos <strong>en</strong> <strong>los</strong> puntos <strong>de</strong><br />

pasaje más frecu<strong>en</strong>tados y que funcionan bajo el régim<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s BCNJ. Es <strong>en</strong> esta actividad específica que<br />

seguram<strong>en</strong>te residirá el futuro <strong>de</strong> <strong>la</strong>s BCNJ.<br />

El cuadro jurídico <strong>de</strong> <strong>la</strong>s conv<strong>en</strong>ciones BCNJ autoriza, <strong>en</strong> efecto, a <strong>la</strong> búsqueda <strong>de</strong> una utilización racional<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones exist<strong>en</strong>tes para <strong>la</strong> realización <strong>de</strong> dos objetivos:<br />

• <strong>la</strong> meta principal <strong>de</strong> <strong>los</strong> observatorios es <strong>la</strong> <strong>de</strong> ori<strong>en</strong>tar, incluso <strong>de</strong>s<strong>en</strong>ca<strong>de</strong>nar, mediante una<br />

operación <strong>de</strong> <strong>de</strong>tección <strong>de</strong> <strong>los</strong> flujos, <strong>la</strong> interv<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s unida<strong>de</strong>s móviles que operan <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s fronteras;<br />

• el observatorio también ti<strong>en</strong>e por objetivo conservar y <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r <strong>los</strong> contactos con <strong>la</strong>s otras<br />

administraciones francesas <strong>de</strong>l área y otorgar prioridad a <strong>la</strong> cooperación transfronteriza con <strong>la</strong>s<br />

autorida<strong>de</strong>s extranjeras.<br />

<strong>La</strong> aduana ha establecido <strong>en</strong> <strong>la</strong>s fronteras intracomunitarias una treint<strong>en</strong>a <strong>de</strong> observatorios, insta<strong>la</strong>dos bajo<br />

<strong>la</strong> égida <strong>de</strong> <strong>la</strong>s BCNJ correspondi<strong>en</strong>tes. Para ello, se llevan a cabo negociaciones bi<strong>la</strong>terales con sus<br />

homólogas europeas cuyos resultados parec<strong>en</strong> ser g<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te satisfactorios.<br />

Es importante recordar que <strong>la</strong>s gran<strong>de</strong>s misiones <strong>de</strong> <strong>los</strong> servicios <strong>de</strong> vigi<strong>la</strong>ncia, tales como <strong>la</strong> lucha contra<br />

<strong>los</strong> gran<strong>de</strong>s tráficos (estupefaci<strong>en</strong>tes, armas, etcétera) <strong>la</strong>s misiones <strong>de</strong> seguridad (inmigración, sustancias<br />

peligrosas), el control <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mercancías <strong>en</strong> movimi<strong>en</strong>to o <strong>la</strong> interv<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> misiones <strong>de</strong> <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa civil, no<br />

son cuestionadas por el Acta Unica o <strong>la</strong> conv<strong>en</strong>ción complem<strong>en</strong>taria cont<strong>en</strong>ida <strong>en</strong> el Acuerdo <strong>de</strong> Sch<strong>en</strong>g<strong>en</strong>.<br />

Estas misiones <strong>de</strong>berán ejercerse <strong>en</strong> el futuro <strong>en</strong> un medio que ya no será estrictam<strong>en</strong>te aduanero, sino que<br />

estará <strong>en</strong> compet<strong>en</strong>cia directa con <strong>los</strong> servicios <strong>de</strong>l Estado que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> misiones <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma naturaleza.<br />

<strong>La</strong> vigi<strong>la</strong>ncia dispone al m<strong>en</strong>os <strong>en</strong> este aspecto, incluso si <strong>de</strong>be increm<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> movilización <strong>de</strong> sus<br />

unida<strong>de</strong>s, <strong>de</strong> métodos <strong>de</strong> trabajo que han <strong>de</strong>mostrado ser eficaces, pero t<strong>en</strong>drá que mostrar, una vez más,<br />

su capacidad <strong>de</strong> adaptación para:<br />

• Desarrol<strong>la</strong>r su co<strong>la</strong>boración con el servicio <strong>de</strong> operaciones comerciales y, sobre todo, asociarse a<br />

<strong>los</strong> equipos <strong>de</strong> operaciones comerciales que trabajan <strong>en</strong> <strong>la</strong> fijación <strong>de</strong> objetivos y <strong>en</strong> <strong>la</strong> investigación<br />

<strong>de</strong>l frau<strong>de</strong> <strong>en</strong> el flete comercial. Se trata <strong>de</strong> una v<strong>en</strong>taja que no dispon<strong>en</strong> <strong>los</strong> otros servicios <strong>de</strong>l<br />

Estado y que será necesario saber explotar <strong>en</strong> su totalidad.<br />

• Los servicios <strong>de</strong> vigi<strong>la</strong>ncia están, pues, l<strong>la</strong>mados a interv<strong>en</strong>ir <strong>en</strong> el marco <strong>de</strong> <strong>los</strong> controles a <strong>la</strong><br />

circu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> mercancías comunitarias para efectuar controles <strong>de</strong> facturación. <strong>La</strong>s ev<strong>en</strong>tuales<br />

anomalías se transmit<strong>en</strong> a <strong>la</strong> administración impositiva para su tramitación.<br />

• Buscar una mayor co<strong>la</strong>boración <strong>en</strong> el ámbito nacional con <strong>los</strong> servicios <strong>de</strong> policía y <strong>de</strong> g<strong>en</strong>darmería<br />

para lo cual se seguirá una política activa <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> contratación <strong>de</strong> ag<strong>en</strong>tes.<br />

Por otra parte, <strong>la</strong> dim<strong>en</strong>sión comunitaria <strong>de</strong>be conducir a <strong>la</strong> búsqueda <strong>de</strong> una mayor co<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> estos<br />

servicios con sus homólogos <strong>de</strong> otros EM <strong>en</strong> el dominio operativo y <strong>en</strong> el ámbito <strong>de</strong>l intercambio <strong>de</strong><br />

información.<br />

Esta co<strong>la</strong>boración pue<strong>de</strong> revestir múltiples aspectos; resultará, sin duda, muy provechoso que <strong>los</strong> ag<strong>en</strong>tes<br />

puedan, <strong>en</strong> el marco <strong>de</strong>l programa MATTHEUS, analizar <strong>los</strong> métodos <strong>de</strong> trabajo utilizados por nuestros<br />

socios más efici<strong>en</strong>tes y experim<strong>en</strong>tar<strong>los</strong> <strong>en</strong> sus unida<strong>de</strong>s.<br />

De todas formas hay que ir más lejos y <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r, <strong>de</strong> una y otra parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> frontera, acciones conjuntas,<br />

para poner a prueba el dispositivo operativo, por ejemplo, <strong>la</strong> utilización <strong>de</strong> <strong>en</strong><strong>la</strong>ces <strong>de</strong> radio transfronterizos,<br />

con el fin <strong>de</strong> limitar, <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>la</strong> medida <strong>de</strong> lo posible, el obstáculo que pres<strong>en</strong>ta para <strong>los</strong> servicios el control<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s "fronteras jurídicas" <strong>en</strong>tre <strong>los</strong> EM.<br />

D<strong>en</strong>tro <strong>de</strong>l marco <strong>de</strong> <strong>los</strong> trabajos <strong>de</strong>l GAM 92 y consci<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r <strong>la</strong>s posibilida<strong>de</strong>s<br />

<strong>de</strong> acción <strong>de</strong> <strong>los</strong> servicios para <strong>de</strong>tectar <strong>los</strong> frau<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>los</strong> productos s<strong>en</strong>sibles, está <strong>en</strong> curso <strong>la</strong> negociación<br />

<strong>de</strong> un protocolo complem<strong>en</strong>tario a <strong>la</strong> Conv<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Nápoles <strong>de</strong> 1967. Este protocolo prevé, <strong>en</strong>tre otras<br />

cosas, <strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong> imp<strong>la</strong>ntar ag<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> <strong>en</strong><strong>la</strong>ce <strong>en</strong> el s<strong>en</strong>o <strong>de</strong> <strong>los</strong> servicios <strong>de</strong> operaciones nacionales<br />

<strong>en</strong>cargados <strong>en</strong> <strong>los</strong> EM <strong>de</strong> <strong>la</strong> lucha contra el frau<strong>de</strong> y <strong>la</strong> institución <strong>de</strong> un <strong>de</strong>recho <strong>de</strong> persecución y <strong>de</strong><br />

observación transfronterizos. Estas iniciativas se <strong>de</strong>b<strong>en</strong> contribuir a reforzar <strong>la</strong> solidaridad <strong>en</strong>tre <strong>los</strong><br />

servicios, a <strong>la</strong> vez que permit<strong>en</strong> favorecer <strong>la</strong> puesta a punto <strong>de</strong> nuevas técnicas <strong>de</strong> investigación.<br />

62


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

4. CONCLUSION<br />

<strong>La</strong> evolución <strong>de</strong> <strong>la</strong>s técnicas <strong>de</strong> control está marcada por <strong>la</strong> voluntad <strong>de</strong> increm<strong>en</strong>tar <strong>la</strong>s facilida<strong>de</strong>s<br />

otorgadas a <strong>los</strong> operadores para una mejor competitividad <strong>en</strong> materia <strong>de</strong>l comercio exterior, conforme a <strong>la</strong>s<br />

directivas comunitarias. Pero se trata también <strong>de</strong> mant<strong>en</strong>er un nivel <strong>de</strong> protección elevado contra el frau<strong>de</strong>:<br />

<strong>de</strong> ahí <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> mejorar lo más posible <strong>la</strong> selección <strong>de</strong> <strong>los</strong> controles y <strong>de</strong> comunicar su ejecución<br />

<strong>de</strong>spués <strong>de</strong> efectuado el <strong>de</strong>saduanami<strong>en</strong>to.<br />

63


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

METODOLOGIAS DE TRABAJO TECNICAS DE CONTROL Y FACILITACION ADUANERA<br />

B<strong>en</strong>jamín PRADO CASAS<br />

Director Nacional <strong>de</strong> Aduanas <strong>de</strong> Chile. Valparaíso, CHILE.<br />

1. INTRODUCCION<br />

El tema que correspon<strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r requiere <strong>de</strong> precisiones previas re<strong>la</strong>tivas al alcance <strong>de</strong> estos<br />

conceptos, <strong>en</strong> su vincu<strong>la</strong>ción con lo que podríamos <strong>de</strong>nominar "<strong>la</strong> realidad <strong>de</strong> lo aduanero" <strong>en</strong> cada país.<br />

Al respecto, no cabe <strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong> concebir una metodología, ni sistemas <strong>de</strong> control, ni <strong>la</strong>s facilitaciones<br />

consigui<strong>en</strong>tes, temas que <strong>en</strong> sí mismo son subjetivos, si no <strong>los</strong> referimos al sistema legal tributario objetivo<br />

<strong>en</strong> que se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong> el comercio exterior <strong>de</strong> cada país.<br />

Precisar el objeto <strong>de</strong>l control, <strong>en</strong> el marco <strong>de</strong> un régim<strong>en</strong> aduanero <strong>de</strong>terminado, posibilita <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r<br />

facilitaciones a<strong>de</strong>cuadas, con <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> metodologías <strong>de</strong> trabajo consecu<strong>en</strong>tes.<br />

El objeto <strong>de</strong>l control o <strong>de</strong> <strong>la</strong> fiscalización, estimados ambos conceptos como sinónimos, es difer<strong>en</strong>te según<br />

<strong>la</strong> realidad <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> cada país y <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s exig<strong>en</strong>cias propias <strong>de</strong> <strong>la</strong>s políticas económicas<br />

impuestas por <strong>los</strong> po<strong>de</strong>res superiores y <strong>de</strong> su gravitación sobre <strong>la</strong> magnitud y complejidad <strong>de</strong>l comercio<br />

exterior.<br />

Así, teóricam<strong>en</strong>te, podría <strong>de</strong>scribirse un régim<strong>en</strong> aduanero <strong>en</strong> una economía no abierta, cuyo comercio<br />

exterior exija lic<strong>en</strong>cias previas o fije cupos limitativos a <strong>la</strong>s importaciones, imponga prohibiciones y tarifas<br />

arance<strong>la</strong>rias difer<strong>en</strong>ciadas, con reg<strong>la</strong>s complejas <strong>de</strong> valoración, expedi<strong>en</strong>tes todos cuya finalidad podría<br />

estar ori<strong>en</strong>tada a inhibir <strong>la</strong> compet<strong>en</strong>cia externa para proteger <strong>la</strong> producción nacional, o a perseguir un<br />

resultado r<strong>en</strong>tístico.<br />

En este esc<strong>en</strong>ario, el control o fiscalización se vincu<strong>la</strong>n inevitablem<strong>en</strong>te a <strong>de</strong>cisiones a cargo <strong>de</strong><br />

funcionarios que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> resolver casuísticas infinitas.<br />

Los procedimi<strong>en</strong>tos se caracterizan como fuertem<strong>en</strong>te personalizados y, <strong>en</strong> consecu<strong>en</strong>cia, surg<strong>en</strong> riesgos<br />

<strong>de</strong> discriminación, <strong>de</strong>suniformidad, <strong>de</strong>scoordinación y, <strong>la</strong> t<strong>en</strong>tación corruptora que es propia <strong>de</strong> <strong>los</strong> sistemas<br />

excesivam<strong>en</strong>te discrecionales. En cambio, <strong>en</strong> una economía abierta, con régim<strong>en</strong> <strong>de</strong> libre importación, sin<br />

prohibiciones, cupos ni lic<strong>en</strong>cias previas, cuyo arancel aplica una tarifa baja y uniforme, que a<strong>de</strong>más,<br />

fom<strong>en</strong>ta <strong>la</strong> exportación <strong>de</strong> productos que crec<strong>en</strong> <strong>en</strong> diversificación, sofistificación y mayor valor agregado,<br />

<strong>los</strong> sistemas <strong>de</strong> control ti<strong>en</strong><strong>en</strong> que ser necesariam<strong>en</strong>te simplificados para no constituir barreras<br />

contradictorias con <strong>la</strong>s metas <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo económico que persigu<strong>en</strong>.<br />

En estos sistemas, se abr<strong>en</strong> facilida<strong>de</strong>s a <strong>la</strong> importación <strong>de</strong> bi<strong>en</strong>es <strong>de</strong> capital o a su producción <strong>en</strong> el país.<br />

No se exportan impuestos, <strong>de</strong> modo que se crean mecanismos <strong>de</strong> <strong>de</strong>volución o reintegros <strong>de</strong> gravám<strong>en</strong>es<br />

<strong>de</strong> importación o <strong>de</strong> impuestos internos. <strong>La</strong> c<strong>la</strong>sificación arance<strong>la</strong>ria no ti<strong>en</strong>e inci<strong>de</strong>ncia <strong>en</strong> <strong>la</strong> tasa o tarifa,<br />

pero sí para acogerse a alguno <strong>de</strong> <strong>los</strong> regím<strong>en</strong>es <strong>de</strong> inc<strong>en</strong>tivo a <strong>la</strong>s exportaciones. El arancel no ti<strong>en</strong>e<br />

objetivo r<strong>en</strong>tístico, no obstante producir una alta r<strong>en</strong>tabilidad <strong>en</strong> función <strong>de</strong>l dinamismo y <strong>la</strong> productividad <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> economía.<br />

En este contexto, el pot<strong>en</strong>cial <strong>de</strong> <strong>la</strong> economía exportadora no admite sistemas fiscalizadores caros, l<strong>en</strong>tos y<br />

burocráticos. Los sistemas <strong>de</strong> control <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser aj<strong>en</strong>os a posibilida<strong>de</strong>s discriminatorias y <strong>la</strong> fiscalización<br />

<strong>de</strong>be basarse mucho más <strong>en</strong> <strong>la</strong> información, <strong>en</strong> el conocimi<strong>en</strong>to histórico <strong>de</strong> <strong>la</strong> conducta <strong>de</strong> <strong>los</strong> ag<strong>en</strong>tes que<br />

actúan <strong>en</strong> el mercado exterior, <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mercancías que son objeto <strong>de</strong> sus operaciones, <strong>de</strong>l orig<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />

mercados y <strong>de</strong> <strong>la</strong> apreciación <strong>de</strong> <strong>los</strong> riesgos re<strong>la</strong>tivos que tales factores, u otros, repres<strong>en</strong>t<strong>en</strong> para <strong>los</strong><br />

objetivos económicos que se persigu<strong>en</strong> con el control o fiscalización aduanera.<br />

Por lo tanto, es factible afirmar que <strong>en</strong> una economía productiva que se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> un período dinámico<br />

<strong>de</strong> su <strong>de</strong>sarrollo, es imp<strong>en</strong>sable p<strong>la</strong>ntear controles aduaneros conservadores y lo que correspon<strong>de</strong> es<br />

buscar modalida<strong>de</strong>s nuevas <strong>de</strong> control que no se bas<strong>en</strong> única y mayoritariam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong> verificación visual<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s mercancías o <strong>de</strong> <strong>la</strong> docum<strong>en</strong>tación por parte <strong>de</strong> <strong>los</strong> ag<strong>en</strong>tes aduaneros.<br />

<strong>La</strong> metodología <strong>de</strong>l control o fiscalización sólo pue<strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>rse con el apoyo <strong>de</strong> mo<strong>de</strong>rnos sistemas<br />

informáticos, que permitan "saber", sin necesidad <strong>de</strong> "ver".<br />

64


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

Concebido así el control <strong>en</strong> aduanas, resulta por sí mismo facilitador <strong>de</strong> <strong>la</strong>s operaciones <strong>de</strong> comercio<br />

exterior, sin m<strong>en</strong>oscabo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s obligaciones <strong>de</strong> fiscalización, a <strong>la</strong>s que, por supuesto, estas nuevas técnicas<br />

no r<strong>en</strong>uncian. Este sistema <strong>de</strong>be asociar a <strong>los</strong> sectores privados (usuarios) y a <strong>los</strong> ag<strong>en</strong>tes aduanales, al<br />

esfuerzo <strong>de</strong> bu<strong>en</strong> servicio y <strong>de</strong> control. <strong>La</strong> aplicación <strong>de</strong> principios como <strong>la</strong> "bu<strong>en</strong>a fe", <strong>la</strong> subsidiariedad, el<br />

uso <strong>de</strong> cauciones, junto a <strong>la</strong> racionalidad <strong>en</strong> <strong>los</strong> trámites, abre un campo limpio y ágil a <strong>la</strong> tramitación<br />

aduanera, c<strong>la</strong>ram<strong>en</strong>te compatible con <strong>los</strong> necesarios controles que <strong>la</strong> ley y <strong>la</strong> normativa aplicable supon<strong>en</strong>.<br />

2. LAS ADUANAS Y EL COMERCIO EXTERIOR<br />

El comercio exterior como es sabido, supone <strong>la</strong> interv<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> diversos organismos, <strong>en</strong>tre otros, aquel<strong>los</strong><br />

que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> a su cargo el control <strong>de</strong> <strong>la</strong>s divisas; <strong>de</strong> <strong>los</strong> bancos comerciales; <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> control<br />

sanitario y fitosanitario y, naturalm<strong>en</strong>te, <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Aduanas. Estas últimas <strong>de</strong>sempeñan un papel fundam<strong>en</strong>tal y<br />

<strong>de</strong>cisivo, puesto que a el<strong>la</strong>s correspon<strong>de</strong>, <strong>en</strong> <strong>de</strong>finitiva, actuar directam<strong>en</strong>te sobre <strong>la</strong>s mercancías que son<br />

objeto <strong>de</strong> <strong>la</strong> transacción internacional.<br />

El rol <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Aduanas es, por esto mismo, complejo, ya que no se limita a practicar <strong>la</strong>s operaciones que le<br />

son propias (exam<strong>en</strong>, c<strong>la</strong>sificación y valoración <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mercancías; <strong>de</strong>terminación <strong>de</strong> <strong>los</strong> tributos a aplicar y<br />

<strong>de</strong> <strong>los</strong> regím<strong>en</strong>es aduaneros que correspondan), sino que también les compete ve<strong>la</strong>r por el fiel cumplimi<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> difer<strong>en</strong>tes disposiciones emanadas <strong>de</strong> otros organismos que intervi<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> el comercio exterior. Esto<br />

supone que <strong>la</strong>s Aduanas <strong>de</strong>ban disponer <strong>de</strong> un tiempo sufici<strong>en</strong>te para cumplir con estas <strong>la</strong>bores, lo cual<br />

dificulta el pronto <strong>de</strong>saduanami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mercancías.<br />

Si a lo anterior se une el hecho <strong>de</strong> que <strong>la</strong>s legis<strong>la</strong>ciones aduaneras <strong>de</strong> <strong>los</strong> países <strong>la</strong>tinoamericanos son<br />

normalm<strong>en</strong>te <strong>en</strong>gorrosas y datan <strong>de</strong> épocas <strong>en</strong> que <strong>la</strong>s políticas sobre comercio exterior eran <strong>de</strong> carácter<br />

proteccionista, fácil resulta compr<strong>en</strong><strong>de</strong>r que el <strong>de</strong>saduanami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mercancías no se compa<strong>de</strong>ce con <strong>la</strong><br />

dinámica <strong>de</strong>l tráfico internacional, caracterizado por una pau<strong>la</strong>tina eliminación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s trabas que lo<br />

<strong>en</strong>torpec<strong>en</strong>.<br />

En el contexto antes seña<strong>la</strong>do <strong>de</strong>be reconocerse que <strong>la</strong>s Aduanas no ti<strong>en</strong><strong>en</strong> capacidad por sí mismas para<br />

transformarse <strong>en</strong> <strong>en</strong>tes dinámicos cuando se aplican políticas <strong>de</strong> apertura <strong>en</strong> el comercio exterior, razón por<br />

<strong>la</strong> cual <strong>de</strong>biera analizarse que sería lo óptimo para solucionar <strong>la</strong> <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>cia anotada.<br />

3. LA FACILITACION DE LA GESTION ADUANERA<br />

<strong>La</strong> facilitación aduanera implica <strong>la</strong> i<strong>de</strong>a <strong>de</strong> una aduana dinámica. Pero tal como lo hemos seña<strong>la</strong>do, el<br />

dinamismo será mayor <strong>en</strong> <strong>la</strong> medida que se adopt<strong>en</strong> políticas económicas abiertas <strong>en</strong> <strong>la</strong>s que va implícito,<br />

también, el dinamismo <strong>de</strong>l comercio exterior.<br />

Por ello es que <strong>la</strong>s Aduanas <strong>de</strong>b<strong>en</strong> disponer <strong>de</strong> una serie <strong>de</strong> medidas que permitan concretar <strong>los</strong> propósitos<br />

ya <strong>en</strong>unciados. A nuestro <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>r éstas serían <strong>la</strong>s que, a lo m<strong>en</strong>os, <strong>de</strong>berían concurrir:<br />

a. Reemp<strong>la</strong>zo <strong>de</strong> <strong>los</strong> textos legales y reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tarios que rig<strong>en</strong> <strong>la</strong>s operaciones aduaneras, para contar con<br />

normas cuya c<strong>la</strong>ridad y s<strong>en</strong>cillez permitan su aplicación expedita por <strong>los</strong> funcionarios y, al mismo<br />

tiempo, facilit<strong>en</strong> su conocimi<strong>en</strong>to a <strong>los</strong> usuarios <strong>de</strong>l sistema.<br />

b. <strong>La</strong> e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> normas <strong>de</strong> procedimi<strong>en</strong>tos ágiles y s<strong>en</strong>cil<strong>los</strong>, que evit<strong>en</strong> <strong>la</strong> duplicidad <strong>de</strong> trámites y <strong>la</strong><br />

excesiva <strong>de</strong>mora <strong>de</strong> éstos.<br />

c. Tras<strong>la</strong>do al sector privado <strong>de</strong> algunas <strong>la</strong>bores que tradicionalm<strong>en</strong>te le han correspondido al Servicio <strong>de</strong><br />

Aduanas, como el almac<strong>en</strong>aje <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mercancías, y conferir a <strong>los</strong> Despachadores <strong>de</strong> Aduana el carácter<br />

<strong>de</strong> auxiliares <strong>de</strong> <strong>la</strong> función pública aduanera, <strong>de</strong> modo que éstos asuman <strong>la</strong> tarea <strong>de</strong> confeccionar el<br />

docum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>de</strong>stinación y <strong>la</strong> liquidación <strong>de</strong> gravám<strong>en</strong>es t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do a su cargo, a<strong>de</strong>más el archivo <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />

docum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> base <strong>de</strong> cada operación.<br />

d. Des<strong>de</strong> el punto <strong>de</strong> vista administrativo, se <strong>de</strong>be prop<strong>en</strong><strong>de</strong>r a un mejor aprovechami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>los</strong> recursos<br />

humanos; a promover <strong>la</strong> probidad funcionaria, evitando el contacto con <strong>los</strong> particu<strong>la</strong>res; a establecer<br />

p<strong>la</strong>zos y horarios uniformes, y a minimizar <strong>la</strong> discrecionalidad administrativa.<br />

e. Regu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s operaciones previas al trámite aduanero mismo, como son <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

mercancías y su <strong>en</strong>trega a <strong>los</strong> recintos <strong>de</strong> <strong>de</strong>pósito <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> un p<strong>la</strong>zo prefijado, el que <strong>en</strong> todo caso<br />

<strong>de</strong>be ser breve, a fin <strong>de</strong> permitir un rápido <strong>de</strong>saduanami<strong>en</strong>to.<br />

f. Mayor simplificación <strong>de</strong> <strong>los</strong> docum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>de</strong>stinación aduanera, a objeto <strong>de</strong> requerir sólo aquel<strong>la</strong><br />

información que resulta directam<strong>en</strong>te necesaria para <strong>la</strong>s Aduanas y, especialm<strong>en</strong>te, ori<strong>en</strong>tada a <strong>la</strong><br />

informática.<br />

g. Creación <strong>de</strong> docum<strong>en</strong>tos polival<strong>en</strong>tes, esto es, un mismo docum<strong>en</strong>to a utilizarse para varios fines.<br />

h. Mayores faculta<strong>de</strong>s a <strong>los</strong> jefes superiores <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Aduanas, para que puedan dictar normas <strong>de</strong><br />

procedimi<strong>en</strong>to administrativo aduanero, <strong>en</strong> <strong>la</strong> oportunidad que <strong>la</strong> dinámica <strong>de</strong>l comercio exterior lo<br />

requiera, sin perjuicio <strong>de</strong> disponer <strong>de</strong> faculta<strong>de</strong>s interpretativas sobre estas materias.<br />

65


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

4. PRINCIPIOS QUE DEBEN ORIENTAR LA FACILITACION ADUANERA<br />

Los presupuestos anotados <strong>de</strong>b<strong>en</strong> basarse <strong>en</strong> ciertos principios rectores que ori<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>la</strong> actividad <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Aduana. A nuestro juicio, el<strong>los</strong> <strong>de</strong>berían ser <strong>los</strong> sigui<strong>en</strong>tes :<br />

4.1 Bu<strong>en</strong>a fe<br />

Este principio se basa <strong>en</strong> que <strong>la</strong> Aduana consi<strong>de</strong>ra como ciertas <strong>la</strong>s actuaciones que <strong>los</strong> diversos usuarios<br />

realic<strong>en</strong> ante el<strong>la</strong> y, <strong>en</strong> especial, lo re<strong>la</strong>tivo a <strong>los</strong> docum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>de</strong>stinación aduanera que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> t<strong>en</strong>er el<br />

carácter <strong>de</strong> DECLARACIONES, vale <strong>de</strong>cir, que <strong>los</strong> datos que el<strong>los</strong> conti<strong>en</strong><strong>en</strong> se consi<strong>de</strong>ran verídicos, o sea,<br />

que resultan pl<strong>en</strong>am<strong>en</strong>te coinci<strong>de</strong>ntes con <strong>los</strong> antece<strong>de</strong>ntes que sirv<strong>en</strong> <strong>de</strong> base para su confección,<br />

(conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> embarque, factura comercial, etcétera) lo que evita su pres<strong>en</strong>tación a <strong>la</strong> Aduana y <strong>la</strong><br />

consecu<strong>en</strong>te revisión <strong>de</strong> aquel<strong>los</strong> por ésta, g<strong>en</strong>erando economías <strong>de</strong> tiempo y recursos humanos.<br />

4.2 Racionalidad administrativa<br />

Implica proponer procedimi<strong>en</strong>tos uniformes, ágiles, con reg<strong>la</strong>s <strong>de</strong>l juego c<strong>la</strong>ras, tanto para <strong>la</strong> Aduana como<br />

<strong>los</strong> usuarios, evitando <strong>la</strong> duplicidad <strong>de</strong> funciones, a objeto <strong>de</strong> lograr un mayor aprovechami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />

recursos humanos.<br />

Establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> un sistema único <strong>de</strong> tramitación <strong>en</strong> <strong>la</strong> Aduana, para todas <strong>la</strong>s <strong>de</strong>stinaciones aduaneras,<br />

con p<strong>la</strong>zos pre-<strong>de</strong>terminados, sin requerir <strong>la</strong> gestión personal <strong>de</strong>l usuario, realizándose <strong>en</strong> forma impersonal<br />

sin <strong>la</strong>s alteraciones que ello normalm<strong>en</strong>te provoca.<br />

Minimización <strong>de</strong> <strong>la</strong> discrecionalidad administrativa, reservándose ésta sólo para <strong>la</strong>s instancias superiores,<br />

con lo que se obti<strong>en</strong>e una mayor rapi<strong>de</strong>z <strong>de</strong>l flujo docum<strong>en</strong>tal <strong>en</strong> <strong>la</strong> tramitación <strong>de</strong> <strong>los</strong> docum<strong>en</strong>tos<br />

aduaneros.<br />

4.3 Subsidiariedad<br />

Principio mediante el cual se <strong>de</strong>bieran traspasar a <strong>los</strong> Despachadores <strong>de</strong> Aduana una serie <strong>de</strong> funciones<br />

que son <strong>de</strong> compet<strong>en</strong>cia exclusiva <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Aduanas, otorgándosele el carácter <strong>de</strong> auxiliares <strong>de</strong> <strong>la</strong> función<br />

pública aduanera y <strong>de</strong> Ministro <strong>de</strong> Fe <strong>en</strong> sus interv<strong>en</strong>ciones ante <strong>la</strong>s Aduanas.<br />

5. EL CONTROL EN LA GESTION ADUANERA<br />

<strong>La</strong> facilitación <strong>de</strong> <strong>la</strong> gestión aduanera implica necesariam<strong>en</strong>te un rep<strong>la</strong>nteo <strong>de</strong>l control que correspon<strong>de</strong> a<br />

<strong>la</strong>s Aduanas <strong>en</strong> este nuevo esquema, ya que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> <strong>de</strong>sterrarse <strong>los</strong> sistemas o técnicas <strong>de</strong> control que<br />

apuntan más a lo formal y que pue<strong>de</strong>n llevar a un grave <strong>en</strong>torpecimi<strong>en</strong>to <strong>en</strong> el accionar <strong>de</strong> el<strong>la</strong>s y a un<br />

resultado ineficaz.<br />

Por ello, es que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> adoptarse técnicas que se ori<strong>en</strong>t<strong>en</strong> a <strong>los</strong> fines g<strong>en</strong>erales perseguidos, <strong>en</strong>fatizando<br />

más <strong>la</strong> calidad que <strong>la</strong> cantidad <strong>de</strong> <strong>los</strong> controles.<br />

D<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> este contexto po<strong>de</strong>mos seña<strong>la</strong>r <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes técnicas.<br />

a. Selectividad para <strong>la</strong> realización <strong>de</strong> <strong>los</strong> aforos físicos, que consist<strong>en</strong> <strong>en</strong> que sólo una parte <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />

docum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>de</strong>stinación aduanera sea objeto <strong>de</strong> esta operación.<br />

b. Procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> selección aleatorios, que pue<strong>de</strong>n consistir <strong>en</strong> <strong>la</strong> elección al azar <strong>de</strong> un dígito diario.<br />

Conjuntam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> éstos pue<strong>de</strong>n consi<strong>de</strong>rarse otras opciones como elegir sectores o tipos <strong>de</strong><br />

mercancías afectas a tributación o regím<strong>en</strong>es especiales.<br />

c. Establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Areas <strong>de</strong> confiabilidad, <strong>en</strong>tre <strong>los</strong> importadores y exportadores, <strong>en</strong> or<strong>de</strong>n a disminuir<br />

sobre el<strong>los</strong> <strong>los</strong> aforos físicos, ori<strong>en</strong>tando <strong>los</strong> esfuerzos a <strong>los</strong> sectores más s<strong>en</strong>sibles.<br />

d. Promover que <strong>los</strong> aforos físicos puedan realizarse <strong>en</strong> el <strong>de</strong>stino <strong>de</strong> <strong>la</strong> mercancía permiti<strong>en</strong>do su rápido<br />

<strong>de</strong>saduanami<strong>en</strong>to y así, contribuir a que <strong>los</strong> puertos sean lugares <strong>de</strong> tránsito y no <strong>de</strong> perman<strong>en</strong>cia.<br />

e. Establecer sistemas <strong>de</strong> control a posteriori, que implican no tanto el exam<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mercancías, sino <strong>en</strong><br />

especial, <strong>de</strong> <strong>la</strong> docum<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> comercio exterior y contable, <strong>en</strong> <strong>la</strong> que se sust<strong>en</strong>tó una <strong>de</strong>terminada<br />

operación aduanera.<br />

f. Imp<strong>la</strong>ntación <strong>de</strong> sistemas <strong>de</strong> control tanto internos como externos, empleando <strong>en</strong> el primero técnicas <strong>de</strong><br />

control <strong>de</strong> gestión para evaluar perman<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te <strong>la</strong> efici<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> actividad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Aduanas.<br />

En todo caso, <strong>de</strong>be t<strong>en</strong>erse pres<strong>en</strong>te que lograr un bu<strong>en</strong> control <strong>en</strong> sistemas <strong>de</strong> facilitación <strong>de</strong> gestión<br />

aduanera, implica disponer <strong>de</strong> funcionarios capacitados para <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r efici<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te su función.<br />

66


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

De ahí que resulte indisp<strong>en</strong>sable promover una política <strong>de</strong> capacitación, no sólo <strong>de</strong> carácter interno, sino<br />

que también permita contar con el apoyo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s organizaciones internacionales o <strong>de</strong> Aduanas más<br />

avanzadas.<br />

6. METODOLOGIA DE TRABAJO EN UNA ADUANA MODERNA<br />

Los métodos <strong>de</strong> trabajo, como es natural, <strong>de</strong>b<strong>en</strong> basarse <strong>en</strong> <strong>los</strong> objetivos finales que se hayan fijado. Por<br />

ello, es que <strong>en</strong> una aduana mo<strong>de</strong>rna <strong>los</strong> métodos no <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser estáticos, sino que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> estar<br />

adaptándose a <strong>la</strong>s nuevas exig<strong>en</strong>cias <strong>de</strong>l comercio internacional.<br />

Para estos efectos es m<strong>en</strong>ester propiciar que <strong>la</strong>s aduanas se vincul<strong>en</strong> perman<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te con el sector<br />

privado, como un medio <strong>de</strong> <strong>de</strong>terminar cuales son <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s o requerimi<strong>en</strong>tos que son <strong>de</strong> su<br />

compet<strong>en</strong>cia.<br />

Por otra parte, <strong>la</strong>s Aduanas <strong>de</strong>b<strong>en</strong> estar constantem<strong>en</strong>te vincu<strong>la</strong>das con <strong>los</strong> Organismos Internacionales<br />

especializados y con <strong>la</strong>s Aduanas <strong>de</strong> mayor <strong>de</strong>sarrollo, a fin <strong>de</strong> adoptar nuevas técnicas <strong>de</strong> facilitación para<br />

que <strong>de</strong> esta manera pueda lograrse una necesaria armonización <strong>en</strong>tre <strong>los</strong> países que aspiran a una efectiva<br />

integración regional.<br />

7. CONCLUSIONES<br />

Fluye <strong>de</strong> <strong>los</strong> temas analizados, que es m<strong>en</strong>ester consi<strong>de</strong>rar un aspecto que resulta <strong>de</strong>terminante para<br />

concretar <strong>la</strong> mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Aduanas, y ello no es otra cosa, que el cambio <strong>de</strong> m<strong>en</strong>talidad que es<br />

inevitable t<strong>en</strong>er pres<strong>en</strong>te para el logro <strong>de</strong> <strong>los</strong> fines propuestos. Dicho cambio, no es una cuestión<br />

meram<strong>en</strong>te retórica, sino que ti<strong>en</strong>e raíces más profundas que están insertas <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>la</strong> idiosincracia <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />

países <strong>la</strong>tinoamericanos.<br />

En efecto, estamos ciertos que no va a resultar fácil conv<strong>en</strong>cer a <strong>los</strong> funcionarios que han estado por años<br />

realizando <strong>la</strong>bores con esquemas burocráticos para que rápidam<strong>en</strong>te compr<strong>en</strong>dan y tom<strong>en</strong> conci<strong>en</strong>cia que<br />

esas acciones ya no van <strong>de</strong> acuerdo con <strong>la</strong> época <strong>en</strong> que vivimos, y aún más, que <strong>de</strong> continuar <strong>en</strong> ese<br />

estado <strong>de</strong> cosas, lo único que se logra es <strong>de</strong>t<strong>en</strong>er el <strong>de</strong>sarrollo económico <strong>de</strong> sus respectivos países.<br />

Por lo tanto, es un <strong>de</strong>ber <strong>de</strong> <strong>los</strong> aduaneros <strong>de</strong> esta época realizar una ardua tarea <strong>de</strong> conv<strong>en</strong>cimi<strong>en</strong>to para<br />

cambiar estas m<strong>en</strong>talida<strong>de</strong>s lo cual, indudablem<strong>en</strong>te, se va a ver facilitado, cuando <strong>la</strong>s políticas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

diversas Aduanas sean c<strong>la</strong>ras y coher<strong>en</strong>tes con el objetivo mo<strong>de</strong>rnizador.<br />

Debemos utilizar nuestras mejores <strong>en</strong>ergías <strong>en</strong> políticas <strong>de</strong> capacitación <strong>en</strong> que se haga hincapié <strong>en</strong> esta<br />

nueva m<strong>en</strong>talidad, ya que nada o muy poco lograríamos con solo limitarnos a establecer regu<strong>la</strong>ciones<br />

(leyes, reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tos, etcétera), sin que exista una actitud proclive por parte <strong>de</strong> <strong>los</strong> funcionarios a <strong>la</strong>s v<strong>en</strong>tajas<br />

<strong>de</strong> <strong>los</strong> nuevos esquemas.<br />

Por otra parte, <strong>la</strong>s i<strong>de</strong>as sobre facilitación y control que hemos expuesto, no constituy<strong>en</strong> una elucubración<br />

utópica acerca <strong>de</strong> <strong>la</strong>s transformaciones que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> efectuarse <strong>en</strong> <strong>los</strong> servicios aduaneros; muy por el<br />

contrario, conocemos el resultado obt<strong>en</strong>ido <strong>en</strong> países como Chile, <strong>en</strong> que <strong>la</strong> Aduana ha <strong>de</strong>sempeñado un<br />

rol fundam<strong>en</strong>tal <strong>en</strong> <strong>la</strong> apertura <strong>de</strong>l Comercio Exterior, por <strong>la</strong> aplicación irrestricta <strong>de</strong> políticas económicas<br />

abiertas.<br />

Los controles aplicados <strong>en</strong> nuestro país han resultado eficaces, no obstante <strong>la</strong> gran facilitación <strong>de</strong> <strong>la</strong> gestión<br />

aduanera vig<strong>en</strong>te <strong>de</strong>s<strong>de</strong> 1979, lo que ha ratificado <strong>la</strong> voluntad <strong>de</strong> int<strong>en</strong>sificar aún más <strong>la</strong> agilización a través<br />

<strong>de</strong> proyectos tales como:<br />

a. <strong>La</strong> formalización <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>de</strong>c<strong>la</strong>raciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>stinación aduanera, por vía electrónica, <strong>en</strong>tre <strong>los</strong><br />

Despachadores y <strong>la</strong>s Aduanas.<br />

b. El <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> bases <strong>de</strong> datos <strong>de</strong> precios más <strong>de</strong>sagregadas y actualizadas.<br />

c. <strong>La</strong> ejecución <strong>de</strong>l trámite aduanero <strong>en</strong> su integridad con sistemas computacionales.<br />

d. <strong>La</strong> adopción <strong>de</strong> sistemas intelig<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> control a posteriori.<br />

e. <strong>La</strong> aplicación <strong>de</strong> sanciones ejemp<strong>la</strong>rizantes respecto <strong>de</strong> <strong>los</strong> usuarios infractores, acompañado <strong>de</strong><br />

una simplificación <strong>de</strong> <strong>los</strong> procedimi<strong>en</strong>tos ante <strong>los</strong> Tribunales Aduaneros.<br />

En consecu<strong>en</strong>cia, <strong>la</strong> facilitación <strong>de</strong> <strong>la</strong> gestión aduanera es un logro posible ya que <strong>la</strong> experi<strong>en</strong>cia, por lo<br />

m<strong>en</strong>os <strong>en</strong> nuestro país, así lo <strong>de</strong>muestra; pero ciertam<strong>en</strong>te y tal como lo hemos seña<strong>la</strong>do, <strong>los</strong> métodos y<br />

técnicas <strong>de</strong> trabajo y control mo<strong>de</strong>rnos sólo van a resultar eficaces <strong>en</strong> <strong>la</strong> medida que se abor<strong>de</strong>n,<br />

conjuntam<strong>en</strong>te, el cambio <strong>de</strong> m<strong>en</strong>talidad funcionaria, como el <strong>de</strong> <strong>la</strong>s regu<strong>la</strong>ciones ágiles, dinámicas y<br />

simples, sin que por ello se <strong>de</strong>scui<strong>de</strong> el rol fiscalizador que correspon<strong>de</strong> a todas <strong>la</strong>s Aduanas.<br />

67


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

LA GESTION ARANCELARIA EN LA COMUNIDAD EUROPEA<br />

Richardt VORK (*) / Wolfgang KATTENBUSCH (**)<br />

(*) Jefe <strong>de</strong> Unidad, Arancel Aduanero Común, DG XXI,<br />

Comisión <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Comunida<strong>de</strong>s Europeas. Bruse<strong>la</strong>s, BELGICA.<br />

(**) Director Adjunto <strong>de</strong> Nom<strong>en</strong>c<strong>la</strong>tura Y C<strong>la</strong>sificación,<br />

Consejo <strong>de</strong> Cooperación <strong>Aduanera</strong>. Bruse<strong>la</strong>s, BELGICA.<br />

1. INTRODUCCION<br />

El objetivo <strong>de</strong> esta pon<strong>en</strong>cia es ofrecerles <strong>de</strong> forma sucinta una visión más próxima <strong>de</strong> <strong>los</strong> problemas<br />

jurídicos y prácticos que <strong>en</strong>contramos <strong>en</strong> <strong>la</strong> Comunidad Europea (CE) al gestionar el Arancel Aduanero<br />

Común (AAC).<br />

Se pret<strong>en</strong><strong>de</strong> dar respuesta a <strong>los</strong> sigui<strong>en</strong>tes interrogantes:<br />

• ¿Cuál es el papel <strong>de</strong>l AAC <strong>en</strong> <strong>la</strong> CE?<br />

• ¿Cómo se estableció el AAC?<br />

• ¿Cómo se asegura una aplicación uniforme <strong>de</strong>l mismo?<br />

• ¿Cómo se manti<strong>en</strong>e actualizado el AAC con re<strong>la</strong>ción a sus tasas arance<strong>la</strong>rias y a su nom<strong>en</strong>c<strong>la</strong>tura?<br />

• ¿Cuál es el impacto <strong>de</strong> <strong>la</strong>s negociaciones <strong>de</strong>l comercio internacional sobre el AAC?<br />

• ¿Cómo funciona <strong>la</strong> cooperación internacional <strong>en</strong> <strong>la</strong> materia <strong>en</strong> el s<strong>en</strong>o <strong>de</strong>l Consejo <strong>de</strong> Cooperación<br />

<strong>Aduanera</strong> (CCA)?<br />

Concluiré explicando cómo se vincu<strong>la</strong> el AAC con el mercado interior que rige <strong>en</strong> <strong>la</strong> CE a partir <strong>de</strong> este año.<br />

2. DEFINICIONES<br />

Antes <strong>de</strong> <strong>en</strong>trar <strong>en</strong> <strong>la</strong> parte sustancial <strong>de</strong> mi pres<strong>en</strong>tación, me gustaría emplear algún tiempo <strong>en</strong> esc<strong>la</strong>recer<br />

dos términos que son utilizados con mucha frecu<strong>en</strong>cia: fronteras y controles.<br />

2.1 Fronteras<br />

En su s<strong>en</strong>tido más simple, una frontera es el punto <strong>de</strong> <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> <strong>los</strong> territorios <strong>de</strong> dos países. Parti<strong>en</strong>do<br />

<strong>de</strong> una línea <strong>en</strong> un mapa, consagrada <strong>en</strong> tratados, tal vez, creada al calor <strong>de</strong>l combate o <strong>en</strong> <strong>los</strong> resultados<br />

<strong>de</strong>l <strong>de</strong>stino y <strong>la</strong> historia, <strong>la</strong> frontera toma su forma concreta cuando <strong>los</strong> sistemas exist<strong>en</strong>tes a cada <strong>la</strong>do <strong>de</strong><br />

el<strong>la</strong> difier<strong>en</strong> lo sufici<strong>en</strong>te como para que <strong>los</strong> Gobiernos <strong>de</strong>se<strong>en</strong> protegerse <strong>de</strong> lo que percib<strong>en</strong> como<br />

aspectos in<strong>de</strong>seables <strong>de</strong> sus vecinos. Los sistemas pue<strong>de</strong>n ser políticos, sociales, culturales o económicos.<br />

Los aspectos poco atractivos <strong>de</strong> <strong>la</strong> vecindad pue<strong>de</strong>n ser <strong>la</strong> inmigración o <strong>la</strong> emigración in<strong>de</strong>seada, modos<br />

<strong>de</strong> vida y hábitos sociales diverg<strong>en</strong>tes y contemp<strong>la</strong>dos como am<strong>en</strong>azadores, intercambios <strong>de</strong> doctrinas e<br />

i<strong>de</strong>as no <strong>de</strong>seados o una compet<strong>en</strong>cia económica negativa. Sea cual sea <strong>la</strong> causa, el efecto es el mismo: el<br />

levantami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> barreras. Si bi<strong>en</strong> lo más fácil es p<strong>en</strong>sar <strong>en</strong> fronteras <strong>en</strong> el s<strong>en</strong>tido físico <strong>de</strong>l término, es<br />

importante recordar <strong>la</strong>s funciones subyac<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> este dispositivo estatal: <strong>la</strong> separación <strong>de</strong> sistemas<br />

difer<strong>en</strong>tes y rivales.<br />

2.2 Controles<br />

Un control es el medio por el cual <strong>los</strong> Gobiernos pon<strong>en</strong> <strong>en</strong> aplicación medidas <strong>de</strong>stinadas a mant<strong>en</strong>er <strong>la</strong><br />

difer<strong>en</strong>cia que se <strong>de</strong>sea conservar con un Estado vecino. Cuando el precio <strong>de</strong> ciertas mercancías se<br />

increm<strong>en</strong>ta por <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> un arancel aduanero o un impuesto a <strong>la</strong> agricultura, cuando <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas<br />

<strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser el resultado <strong>de</strong> <strong>los</strong> precios <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mercancías importadas, cuando se <strong>de</strong>b<strong>en</strong> excluir categorías <strong>de</strong><br />

bi<strong>en</strong>es o <strong>de</strong> personas <strong>de</strong>l territorio <strong>de</strong> un país o cuando <strong>de</strong>terminadas mercancías <strong>de</strong>b<strong>en</strong> cumplir con<br />

normas técnicas y sanitarias específicas; <strong>en</strong> todos estos casos, <strong>la</strong> técnica básica para el logro <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />

objetivos es el control fronterizo.<br />

Ello implica, <strong>en</strong> primer lugar, un mecanismo para asegurar que todo aquello que pue<strong>de</strong> ser objeto <strong>de</strong> control<br />

sea <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to público y, <strong>en</strong> segundo lugar, que se pone <strong>en</strong> pie el dispositivo <strong>de</strong> vigi<strong>la</strong>ncia e<br />

inspección apropiado y se toma <strong>la</strong> acción necesaria <strong>de</strong> seguimi<strong>en</strong>to.<br />

<strong>La</strong>s fronteras ti<strong>en</strong><strong>en</strong> una magia especial para <strong>los</strong> burócratas, <strong>de</strong>bido a que es más fácil insta<strong>la</strong>r allí "puntos<br />

<strong>de</strong> cont<strong>en</strong>ción" u otros dispositivos que simplifican el trabajo <strong>de</strong> control oficial <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mercancías y <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

personas.<br />

68


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

3. ¿CUAL ES EL PAPEL DEL AAC EN LA CE?<br />

El Tratado <strong>de</strong> Roma <strong>de</strong> 1958 que creó <strong>la</strong> CE ya establecía que:<br />

"<strong>la</strong> Comunidad se basará <strong>en</strong> una Unión <strong>Aduanera</strong> (UA), que abarcará <strong>la</strong> totalidad <strong>de</strong>l comercio <strong>de</strong><br />

mercancías y que implicará <strong>la</strong> prohibición <strong>en</strong>tre <strong>los</strong> Estados Miembros (EM), <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong><br />

aduana <strong>de</strong> importación y exportación y <strong>de</strong> cualesquiera exacciones <strong>de</strong> efecto equival<strong>en</strong>te, así como<br />

<strong>la</strong> adopción <strong>de</strong> un arancel aduanero común <strong>en</strong> sus re<strong>la</strong>ciones con terceros países".<br />

Este artículo se ha mant<strong>en</strong>ido inalterado <strong>en</strong> el Tratado <strong>de</strong> Maastricht que crea <strong>la</strong> Unión Europea y que <strong>en</strong>tró<br />

<strong>en</strong> vigor el 1 <strong>de</strong> noviembre <strong>de</strong> 1993. En consecu<strong>en</strong>cia, el AAC sigue estando pl<strong>en</strong>am<strong>en</strong>te vig<strong>en</strong>te y continúa<br />

revisti<strong>en</strong>do una gran importancia.<br />

El AAC se compone <strong>de</strong> dos elem<strong>en</strong>tos igualm<strong>en</strong>te importantes: <strong>la</strong> nom<strong>en</strong>c<strong>la</strong>tura y <strong>la</strong>s tasas arance<strong>la</strong>rias.<br />

Examinaremos ambos.<br />

3.1 <strong>La</strong> nom<strong>en</strong>c<strong>la</strong>tura<br />

<strong>La</strong> nom<strong>en</strong>c<strong>la</strong>tura es <strong>la</strong> estructura <strong>de</strong>l arancel. <strong>La</strong>s tasas arance<strong>la</strong>rias <strong>de</strong>terminan el monto <strong>de</strong> <strong>la</strong> tarifa que<br />

grava <strong>los</strong> bi<strong>en</strong>es importados (o, <strong>en</strong> ocasiones, exportados).<br />

<strong>La</strong> nom<strong>en</strong>c<strong>la</strong>tura posibilita <strong>la</strong> <strong>de</strong>scripción <strong>de</strong> <strong>los</strong> productos <strong>de</strong> manera concisa e inequívoca. En<br />

consecu<strong>en</strong>cia, es un instrum<strong>en</strong>to idóneo para propósitos y políticas muy diversas. Es importante que <strong>la</strong><br />

nom<strong>en</strong>c<strong>la</strong>tura <strong>de</strong> <strong>la</strong> UA sea <strong>de</strong> fácil manejo y permita respon<strong>de</strong>r a <strong>la</strong>s nuevas necesida<strong>de</strong>s que puedan<br />

surgir.<br />

Como aspecto importante a t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta, <strong>de</strong>be seña<strong>la</strong>rse <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> <strong>los</strong> importadores y<br />

exportadores <strong>de</strong> contar con una nom<strong>en</strong>c<strong>la</strong>tura efici<strong>en</strong>te que permita una aplicación uniforme y transpar<strong>en</strong>te<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s diversas políticas que <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>n <strong>de</strong> el<strong>la</strong>. Una nom<strong>en</strong>c<strong>la</strong>tura que funcione bi<strong>en</strong> es indisp<strong>en</strong>sable a fin<br />

<strong>de</strong> evitar el tratami<strong>en</strong>to discriminatorio <strong>en</strong>tre operadores y, <strong>en</strong> consecu<strong>en</strong>cia, evitar <strong>la</strong> distorsión <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

compet<strong>en</strong>cia.<br />

Asimismo, <strong>la</strong> nom<strong>en</strong>c<strong>la</strong>tura <strong>de</strong>sempeña un papel importante para <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s gubernam<strong>en</strong>tales y<br />

comunitarias, dado que es <strong>la</strong> base para:<br />

• <strong>la</strong> política arance<strong>la</strong>ria<br />

• <strong>la</strong> compi<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> estadísticas<br />

• <strong>la</strong>s negociaciones comerciales internacionales<br />

• diversas políticas internas -<strong>en</strong> <strong>la</strong> Comunidad está basada <strong>en</strong> <strong>la</strong> Nom<strong>en</strong>c<strong>la</strong>tura Combinada (NC) <strong>la</strong><br />

política comercial común, <strong>la</strong> política "antidumping", <strong>la</strong> Política Agríco<strong>la</strong> Común (PAC), <strong>la</strong> política<br />

común <strong>de</strong> pesca, <strong>la</strong>s políticas re<strong>la</strong>tivas a <strong>la</strong> importación y exportación <strong>de</strong> narcóticos y sustancias<br />

peligrosas, <strong>los</strong> controles veterinarios y fitosanitarios y muchas otras políticas.<br />

T<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta lo anterior, <strong>la</strong> elección correcta <strong>de</strong> <strong>la</strong> nom<strong>en</strong>c<strong>la</strong>tura resulta es<strong>en</strong>cial. En 1958, <strong>la</strong><br />

nom<strong>en</strong>c<strong>la</strong>tura <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>en</strong>tonces seis EM <strong>de</strong> <strong>la</strong> CEE se basaba <strong>en</strong> <strong>la</strong> Nom<strong>en</strong>c<strong>la</strong>tura <strong>de</strong> Bruse<strong>la</strong>s, establecida<br />

bajo <strong>los</strong> auspicios <strong>de</strong>l CCA. <strong>La</strong> Nom<strong>en</strong>c<strong>la</strong>tura <strong>de</strong> Bruse<strong>la</strong>s -l<strong>la</strong>mada luego <strong>la</strong> nom<strong>en</strong>c<strong>la</strong>tura <strong>de</strong>l CCA- ha sido<br />

reemp<strong>la</strong>zada reci<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te por el Conv<strong>en</strong>io Internacional sobre el Sistema Armonizado <strong>de</strong> Descripción y<br />

C<strong>la</strong>sificación <strong>de</strong> Mercancías, que <strong>en</strong>tró <strong>en</strong> vigor el 1º <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero <strong>de</strong> 1988.<br />

<strong>La</strong> nom<strong>en</strong>c<strong>la</strong>tura <strong>de</strong>l Sistema Armonizado (SA) se ha transformado rápidam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> el mo<strong>de</strong>lo mundial <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s nom<strong>en</strong>c<strong>la</strong>turas aduaneras. En consecu<strong>en</strong>cia, el SA sería <strong>la</strong> elección natural <strong>de</strong> nom<strong>en</strong>c<strong>la</strong>tura común<br />

para cualquier UA.<br />

<strong>La</strong> nom<strong>en</strong>c<strong>la</strong>tura <strong>de</strong>l SA se compone <strong>de</strong> 21 Secciones, <strong>la</strong>s que se divi<strong>de</strong>n <strong>en</strong> 96 Capítu<strong>los</strong> que conti<strong>en</strong><strong>en</strong> un<br />

total <strong>de</strong> 1.241 partidas <strong>de</strong> cuatro dígitos. Los primeros dos dígitos <strong>de</strong>l número <strong>de</strong> <strong>la</strong> partida son <strong>los</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

posición <strong>de</strong> cuatro dígitos, mi<strong>en</strong>tras que <strong>los</strong> quinto y sexto i<strong>de</strong>ntifican dos niveles inferiores <strong>de</strong> subdivisión.<br />

<strong>La</strong> nom<strong>en</strong>c<strong>la</strong>tura <strong>de</strong>l SA es a<strong>de</strong>cuada tanto para fines aduaneros como estadísticos, porque conti<strong>en</strong>e límites<br />

y <strong>de</strong>finiciones c<strong>la</strong>ras <strong>de</strong>l alcance <strong>de</strong> <strong>los</strong> 5.019 códigos <strong>de</strong> seis dígitos. El gran número <strong>de</strong> subdivisiones<br />

implica que <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s es<strong>en</strong>ciales con respecto a <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> <strong>la</strong>s tasas arance<strong>la</strong>rias y a fines <strong>de</strong><br />

información estadística se cumpl<strong>en</strong> ya al nivel <strong>de</strong> seis dígitos. No obstante, es posible que un país o una<br />

unión aduanera increm<strong>en</strong>t<strong>en</strong> el número <strong>de</strong> dígitos más allá <strong>de</strong>l sexto y cre<strong>en</strong> subdivisiones adicionales si<br />

ello les es necesario para at<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>cias arance<strong>la</strong>rias, <strong>los</strong> requerimi<strong>en</strong>tos estadísticos, o para<br />

asegurar <strong>la</strong> aplicación correcta <strong>de</strong> otras políticas.<br />

69


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

<strong>La</strong> gestión <strong>de</strong>l SA correspon<strong>de</strong> al CCA, con se<strong>de</strong> <strong>en</strong> Bruse<strong>la</strong>s y <strong>en</strong> su s<strong>en</strong>o se ha creado el Comité especial<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Nom<strong>en</strong>c<strong>la</strong>tura <strong>de</strong>l SA, <strong>en</strong> el que participan todas <strong>la</strong>s Partes Contratantes. Dicho Comité e<strong>la</strong>bora<br />

recom<strong>en</strong>daciones que sirv<strong>en</strong> para <strong>la</strong> actualización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Nom<strong>en</strong>c<strong>la</strong>tura <strong>de</strong>l SA cada cuatro o cinco años, a<br />

fin <strong>de</strong> t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta <strong>los</strong> cambios <strong>en</strong> <strong>los</strong> productos y <strong>en</strong> el comercio.<br />

3.2 Derechos <strong>de</strong> aduana<br />

Actualm<strong>en</strong>te, <strong>la</strong> Comunidad carece <strong>de</strong> <strong>de</strong>rechos a <strong>la</strong> exportación, <strong>los</strong> cuales fueron utilizados <strong>en</strong> el pasado<br />

sólo <strong>en</strong> circunstancias excepcionales, cuando se produjo una seria escasez <strong>de</strong> productos es<strong>en</strong>ciales<br />

(patatas).<br />

Por lo tanto, se conc<strong>en</strong>trará <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos a <strong>la</strong> importación.<br />

Un <strong>de</strong>recho <strong>de</strong> importación es <strong>la</strong> tarifa que grava a <strong>los</strong> bi<strong>en</strong>es importados, sin que exista un impuesto<br />

equival<strong>en</strong>te interno aplicado sobre bi<strong>en</strong>es nacionales e<strong>la</strong>borados <strong>en</strong> el país. Esto significa, por ejemplo, que<br />

el impuesto al valor agregado o <strong>los</strong> impuestos indirectos al consumo aplicados a <strong>los</strong> cigarril<strong>los</strong> importados<br />

no constituy<strong>en</strong> un <strong>de</strong>recho <strong>de</strong> importación, dado que un impuesto simi<strong>la</strong>r grava <strong>los</strong> productos e<strong>la</strong>borados<br />

localm<strong>en</strong>te.<br />

El <strong>de</strong>recho <strong>de</strong> importación no constituye el pago <strong>de</strong> un servicio prestado por <strong>la</strong> administración aduanera.<br />

Cuando el pago exigido correspon<strong>de</strong> a un servicio prestado, no hab<strong>la</strong>mos <strong>de</strong> arancel sino <strong>de</strong> un recargo.<br />

Tradicionalm<strong>en</strong>te, se ha establecido una difer<strong>en</strong>ciación <strong>en</strong>tre diversos tipos <strong>de</strong> tasas arance<strong>la</strong>rias, a saber,<br />

<strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos específicos (por unidad <strong>de</strong> cu<strong>en</strong>ta, peso o medida), <strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos "ad valorem" y <strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos<br />

mixtos que combinan <strong>los</strong> dos anteriores. En <strong>la</strong> Comunidad, <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> PAC ha implicado también <strong>la</strong><br />

puesta <strong>en</strong> funcionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> un sistema <strong>de</strong> <strong>de</strong>rechos agríco<strong>la</strong>s. Estos son fijados <strong>en</strong> función <strong>de</strong> <strong>la</strong> difer<strong>en</strong>cia<br />

<strong>en</strong>tre <strong>los</strong> precios <strong>de</strong>l mercado mundial y <strong>los</strong> precios comunitarios. Dado que <strong>los</strong> precios fluctúan, es preciso<br />

también adaptar <strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos <strong>en</strong> forma periódica.<br />

4. ¿CUALES SON LOS EFECTOS DE UN DERECHO DE IMPORTACION?<br />

Los <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> importación ti<strong>en</strong><strong>en</strong> diversos efectos, si<strong>en</strong>do <strong>los</strong> más importantes:<br />

• <strong>La</strong> protección arance<strong>la</strong>ria <strong>de</strong> <strong>la</strong> industria local, dado que el <strong>de</strong>recho <strong>de</strong> importación increm<strong>en</strong>ta el<br />

precio <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mercancías importadas. Los impuestos agríco<strong>la</strong>s ti<strong>en</strong><strong>en</strong> el mismo efecto.<br />

• Un <strong>de</strong>recho <strong>de</strong> importación ti<strong>en</strong>e el efecto <strong>de</strong> conducir a una redistribución <strong>de</strong> <strong>los</strong> ingresos <strong>en</strong>tre <strong>los</strong><br />

Estados (<strong>en</strong> especial cuando <strong>la</strong> situación <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>manda y <strong>la</strong> oferta <strong>en</strong> el país importador es tal que<br />

sólo se pue<strong>de</strong>n v<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>los</strong> bi<strong>en</strong>es si el exportador reduce sus precios <strong>en</strong> el grado <strong>de</strong>l nivel <strong>de</strong>l monto<br />

<strong>de</strong>l <strong>de</strong>recho) y <strong>en</strong>tre productores locales y sus cli<strong>en</strong>tes. Lo último suce<strong>de</strong> cuando <strong>la</strong> situación <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

oferta y <strong>la</strong> <strong>de</strong>manda <strong>en</strong> el país permite que <strong>los</strong> productores locales aum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> sus precios <strong>de</strong> v<strong>en</strong>ta<br />

<strong>de</strong>bido a que el costo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mercancías importadas fue aum<strong>en</strong>tado como resultado <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

imposición <strong>de</strong> un <strong>de</strong>recho <strong>de</strong> importación.<br />

• <strong>La</strong> fu<strong>en</strong>te <strong>de</strong> ingresos fiscales <strong>de</strong> <strong>los</strong> Estados. El <strong>de</strong>recho <strong>de</strong> importación constituye una fu<strong>en</strong>te <strong>de</strong><br />

ingresos para el Estado y este aspecto bi<strong>en</strong> pudo haber sido el más importante antiguam<strong>en</strong>te,<br />

cuando cada ciudad recaudaba sus propios <strong>de</strong>rechos. En <strong>la</strong> actualidad, <strong>en</strong> muchos países, <strong>la</strong><br />

función <strong>de</strong> recaudación <strong>de</strong> ingresos es m<strong>en</strong>os importante que <strong>la</strong> función <strong>de</strong> protección arance<strong>la</strong>ria.<br />

Estos fueron <strong>los</strong> efectos <strong>de</strong>seados que motivaron <strong>la</strong> introducción <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos aduaneros. Sin embargo,<br />

exist<strong>en</strong> también algunos efectos negativos. Los <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> aduana, al increm<strong>en</strong>tar el costo <strong>de</strong> <strong>los</strong> bi<strong>en</strong>es<br />

importados, actúan como obstáculo al <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong>l comercio internacional y, por tanto, un país exportador<br />

<strong>de</strong> bi<strong>en</strong>es pue<strong>de</strong> verse perjudicado <strong>en</strong> sus intereses por <strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> importación aplicados por otro país<br />

En consecu<strong>en</strong>cia, es posible que un país t<strong>en</strong>ga que aceptar reducir sus propios aranceles a cambio <strong>de</strong><br />

obt<strong>en</strong>er un acceso más fácil al mercado <strong>de</strong> otros países.<br />

4.1 Establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>de</strong>rechos arance<strong>la</strong>rios comunes<br />

El Tratado <strong>de</strong> Roma estableció <strong>los</strong> principios para <strong>la</strong> <strong>de</strong>terminación <strong>de</strong> <strong>de</strong>rechos arance<strong>la</strong>rios comunes.<br />

En un principio, <strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos fueron fijados <strong>en</strong> el AAC al nivel <strong>de</strong> <strong>la</strong> media aritmética <strong>de</strong> <strong>los</strong> aranceles<br />

aplicados <strong>en</strong> <strong>los</strong> cuatro territorios aduaneros por <strong>en</strong>tonces exist<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> <strong>la</strong> Comunidad y <strong>la</strong> <strong>de</strong>terminación <strong>de</strong><br />

<strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos fue <strong>en</strong> términos g<strong>en</strong>erales directa, dado que <strong>la</strong>s nom<strong>en</strong>c<strong>la</strong>turas <strong>de</strong> <strong>los</strong> países eran simi<strong>la</strong>res<br />

70


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

<strong>de</strong>s<strong>de</strong> el inicio. Hubo algunas excepciones al principio básico, <strong>en</strong> <strong>la</strong> forma <strong>de</strong> listas <strong>de</strong> bi<strong>en</strong>es para <strong>los</strong><br />

cuales <strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos fueron <strong>de</strong>terminados, <strong>en</strong> ocasiones, tras prolongadas negociaciones.<br />

Existe un problema especial con respecto a <strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos específicos, cuyo valor fue fijado <strong>en</strong> un principio<br />

<strong>en</strong> cada moneda nacional a fin <strong>de</strong> repres<strong>en</strong>tar el mismo porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong>l valor <strong>de</strong>l producto. Si, por ejemplo,<br />

un país <strong>de</strong>valúa su moneda <strong>en</strong> un 50%, el impacto <strong>de</strong>l <strong>de</strong>recho específico <strong>en</strong> esa moneda se verá reducido<br />

proporcionalm<strong>en</strong>te, lo que pue<strong>de</strong> llevar a distorsiones <strong>de</strong>l comercio.<br />

En <strong>la</strong> Comunidad, resolvimos este problema expresando <strong>la</strong>s tasas <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos específicos <strong>en</strong> ECUs<br />

(Unidad Monetaria Europea), <strong>los</strong> que luego se conviert<strong>en</strong> a <strong>la</strong> moneda nacional sobre <strong>la</strong> base <strong>de</strong> un valor<br />

realista. Ciertam<strong>en</strong>te, el inconv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te es que <strong>en</strong> cada país, <strong>en</strong> términos nominales, <strong>la</strong>s tasas <strong>de</strong> lo<br />

<strong>de</strong>rechos específicos se v<strong>en</strong> alterados por <strong>la</strong>s fluctuaciones <strong>en</strong> el tipo <strong>de</strong> cambio <strong>de</strong> <strong>la</strong> moneda.<br />

5. LA GESTION ARANCELARIA<br />

5.1 Criterios para su bu<strong>en</strong> <strong>de</strong>s<strong>en</strong>volvimi<strong>en</strong>to<br />

El AAC <strong>de</strong>be gestionarse <strong>de</strong> modo tal <strong>de</strong> cumplir <strong>los</strong> sigui<strong>en</strong>tes criterios <strong>de</strong> bu<strong>en</strong> <strong>de</strong>s<strong>en</strong>volvimi<strong>en</strong>to:<br />

• garantizar oportunida<strong>de</strong>s y tratami<strong>en</strong>to igualitario a <strong>los</strong> operadores económicos<br />

• brindar efici<strong>en</strong>cia, economía y efectividad a <strong>la</strong> administración <strong>de</strong>l AAC y a <strong>la</strong>s políticas basadas <strong>en</strong> él<br />

• obt<strong>en</strong>er <strong>la</strong> compr<strong>en</strong>sión y <strong>la</strong> aceptación <strong>de</strong>l público<br />

• mant<strong>en</strong>er una fuerza <strong>la</strong>boral cualificada y bi<strong>en</strong> motivada.<br />

El nivel <strong>de</strong> ambición <strong>en</strong> este s<strong>en</strong>tido es alto, a pesar <strong>de</strong> que aún no contamos con una administración<br />

aduanera comunitaria. Se trata <strong>de</strong> compartir dicha responsabilidad <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> Comisión y <strong>los</strong> EM para que <strong>la</strong><br />

UA sea un éxito.<br />

5.2 Marco institucional<br />

En <strong>la</strong> Comunidad, el proceso <strong>de</strong> adopción <strong>de</strong> normas se caracteriza por el principio <strong>de</strong> que el Consejo <strong>de</strong><br />

Ministros <strong>de</strong>ci<strong>de</strong> <strong>la</strong> nueva legis<strong>la</strong>ción a adoptar <strong>en</strong> base a <strong>la</strong>s propuestas que pres<strong>en</strong>ta <strong>la</strong> Comisión y luego<br />

<strong>de</strong> haber oído <strong>los</strong> puntos <strong>de</strong> vista <strong>de</strong>l Par<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to Europeo.<br />

<strong>La</strong> aplicación <strong>de</strong> <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción adoptada por el Consejo es <strong>de</strong>legada por éste <strong>en</strong> <strong>la</strong> Comisión, <strong>la</strong> cual lleva a<br />

cabo su trabajo <strong>en</strong> cooperación con <strong>los</strong> EM, <strong>en</strong> especial <strong>en</strong> el marco <strong>de</strong> <strong>los</strong> Comités Regu<strong>la</strong>torios o <strong>de</strong><br />

Gestión.<br />

5.3 <strong>La</strong> base jurídica <strong>de</strong> <strong>la</strong> gestión aduanera<br />

El Tratado <strong>de</strong> Roma estipu<strong>la</strong> <strong>la</strong>s reg<strong>la</strong>s básicas para <strong>la</strong> gestión <strong>de</strong>l arancel <strong>en</strong> sus Artícu<strong>los</strong> 9, 10, 28, 43 y<br />

113.<br />

A partir <strong>de</strong>l 1º <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero <strong>de</strong> 1988, <strong>la</strong> base jurídica <strong>de</strong> <strong>la</strong> gestión arance<strong>la</strong>ria es <strong>la</strong> Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tación <strong>de</strong>l Consejo<br />

sobre <strong>la</strong> nom<strong>en</strong>c<strong>la</strong>tura arance<strong>la</strong>ria y estadística y sobre el AAC (1). <strong>La</strong> Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tación establece una<br />

nom<strong>en</strong>c<strong>la</strong>tura <strong>de</strong> mercancías basada <strong>en</strong> el SA y <strong>la</strong> Comunidad es signataria <strong>de</strong>l Conv<strong>en</strong>io <strong>de</strong>l SA.<br />

5.4 <strong>La</strong> Nom<strong>en</strong>c<strong>la</strong>tura Combinada<br />

<strong>La</strong> NC es publicada una vez al año por parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comisión. Conti<strong>en</strong>e subdivisiones adicionales a <strong>la</strong>s<br />

previstas <strong>en</strong> el SA. Los EM pue<strong>de</strong>n crear subdivisiones estadísticas nacionales.<br />

<strong>La</strong> NC también conti<strong>en</strong>e disposiciones preliminares, notas adicionales a <strong>la</strong>s Secciones o <strong>los</strong> Capítu<strong>los</strong> y<br />

l<strong>la</strong>madas re<strong>la</strong>cionadas con <strong>la</strong>s subpartidas <strong>de</strong> <strong>la</strong> NC.<br />

<strong>La</strong> NC estipu<strong>la</strong> <strong>la</strong>s tasas autónomas y conv<strong>en</strong>cionales <strong>de</strong>l AAC y <strong>la</strong>s unida<strong>de</strong>s estadísticas<br />

complem<strong>en</strong>tarias.<br />

Cada subpartida <strong>de</strong> <strong>la</strong> NC ti<strong>en</strong>e un número <strong>de</strong> código <strong>de</strong> ocho dígitos. Los primeros seis reflejan <strong>los</strong><br />

números <strong>de</strong> código <strong>de</strong> <strong>la</strong> nom<strong>en</strong>c<strong>la</strong>tura <strong>de</strong>l SA, mi<strong>en</strong>tras que el séptimo y el octavo i<strong>de</strong>ntifican <strong>la</strong>s<br />

subpartidas <strong>de</strong> <strong>la</strong> NC. Cuando una partida o subpartida <strong>de</strong>l SA no se subdivi<strong>de</strong> adicionalm<strong>en</strong>te con fines<br />

comunitarios <strong>los</strong> dígitos séptimo y octavo son "00".<br />

71


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

5.5 El Arancel Integrado <strong>de</strong> Aplicación (TARIC)<br />

<strong>La</strong> exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> aranceles prefer<strong>en</strong>ciales, <strong>de</strong>rechos "antidumping" y restricciones cuantitativas basados <strong>en</strong><br />

reg<strong>la</strong>s <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> implica que <strong>la</strong> tasa arance<strong>la</strong>ria a aplicar o <strong>la</strong>s situaciones que dan lugar a <strong>la</strong> imposición <strong>de</strong><br />

medidas "antidumping" o restricciones cuantitativas sobre un producto pue<strong>de</strong>n variar consi<strong>de</strong>rablem<strong>en</strong>te,<br />

según el orig<strong>en</strong> <strong>de</strong>l mismo y el mom<strong>en</strong>to <strong>en</strong> que es importado. En lugar <strong>de</strong> obligar a cada Administración<br />

<strong>Aduanera</strong> a hacer un seguimi<strong>en</strong>to perman<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong>s numerosas modificaciones y supuestos que afectan al<br />

arancel, <strong>la</strong> Comisión estableció un arancel integrado para el conjunto <strong>de</strong> <strong>la</strong> CE que se conoce como TARIC.<br />

El TARIC está basado <strong>en</strong> <strong>la</strong> NC y compr<strong>en</strong><strong>de</strong>:<br />

• subdivisiones comunitarias adicionales, conocidas como subpartidas <strong>de</strong>l TARIC;<br />

• <strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos aduaneros y otros gravám<strong>en</strong>es aplicables;<br />

• <strong>los</strong> números <strong>de</strong> código <strong>de</strong> once dígitos. Los primeros ocho dígitos son <strong>los</strong> <strong>de</strong>l código <strong>de</strong> <strong>la</strong> NC, el<br />

nov<strong>en</strong>o dígito repres<strong>en</strong>ta <strong>la</strong>s subdivisiones estadísticas nacionales y <strong>los</strong> dígitos décimo y undécimo<br />

son <strong>la</strong>s subdivisiones comunitarias necesarias para <strong>la</strong> <strong>de</strong>scripción <strong>de</strong> mercancías que estén sujetas<br />

a específicas medidas comunitarias.<br />

Para cada producto, el TARIC suministra todas <strong>la</strong>s tasas arance<strong>la</strong>rias que pue<strong>de</strong>n ser aplicadas. Para lograr<br />

esto ha sido necesario crear un mayor número <strong>de</strong> subdivisiones y, <strong>en</strong> consecu<strong>en</strong>cia, hay un total <strong>de</strong><br />

aproximadam<strong>en</strong>te 15.000 subdivisiones <strong>de</strong>l TARIC.<br />

5.6 Los "Aranceles para <strong>los</strong> Usuarios" <strong>de</strong> <strong>los</strong> EM<br />

Cada EM publica su propio "arancel para el usuario". Sería poco práctico que <strong>la</strong> Comisión publicara estos<br />

aranceles para <strong>los</strong> usuarios <strong>de</strong>bido a que hay subdivisiones estadísticas nacionales y medidas a nivel<br />

nacional que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> indicarse <strong>en</strong> el arancel para el usuario.<br />

5.7 El comité <strong>de</strong> nom<strong>en</strong>c<strong>la</strong>tura<br />

Un Comité sobre Aranceles y Nom<strong>en</strong>c<strong>la</strong>tura Estadística, <strong>de</strong>nominado "Comité <strong>de</strong> Nom<strong>en</strong>c<strong>la</strong>tura", asiste a <strong>la</strong><br />

Comisión. Este Comité está integrado por repres<strong>en</strong>tantes <strong>de</strong> <strong>los</strong> EM y es presidido por repres<strong>en</strong>tantes <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Comisión. A partir <strong>de</strong>l 1º <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero <strong>de</strong> 1994, el nombre <strong>de</strong>l Comité pasará a ser "Comité <strong>de</strong>l Código<br />

Aduanero".<br />

5.7.1 El reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to interno <strong>de</strong>l comité <strong>de</strong> nom<strong>en</strong>c<strong>la</strong>tura<br />

<strong>La</strong> experi<strong>en</strong>cia ha <strong>de</strong>mostrado que el reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to interno <strong>de</strong>l Comité es muy importante para el<br />

funcionami<strong>en</strong>to efici<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong> gestión <strong>de</strong>l arancel.<br />

Hasta 1988, <strong>la</strong> Comisión sólo podía adoptar medidas legis<strong>la</strong>tivas que se ajustaran a <strong>la</strong> opinión <strong>de</strong>l Comité.<br />

Legalm<strong>en</strong>te, el Comité podía adoptar una opinión por mayoría cualificada pero, <strong>en</strong> <strong>la</strong> práctica, se requería <strong>la</strong><br />

unanimidad para que ésta emitiera una opinión sobre propuestas importantes. Esta era una característica<br />

importante <strong>en</strong> <strong>la</strong>s etapas iniciales <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comunidad, cuando <strong>la</strong> integración como tal no había llegado muy<br />

lejos, lo que significaba que podía transcurrir mucho tiempo antes <strong>de</strong> que se aprobara una <strong>de</strong>cisión. Por<br />

este motivo, <strong>los</strong> importadores y <strong>los</strong> exportadores a m<strong>en</strong>udo se quejaban <strong>de</strong> <strong>la</strong> l<strong>en</strong>titud <strong>de</strong>l proceso <strong>de</strong> toma<br />

<strong>de</strong> <strong>de</strong>cisiones <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comunidad.<br />

A partir <strong>de</strong> 1988, el Comité <strong>de</strong> Nom<strong>en</strong>c<strong>la</strong>tura funciona sigui<strong>en</strong>do <strong>la</strong>s normas establecidas <strong>en</strong> lo que se l<strong>la</strong>ma<br />

un "comité <strong>de</strong> gestión". Esto significa que el repres<strong>en</strong>tante <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comisión somete a consi<strong>de</strong>ración <strong>de</strong>l<br />

Comité un proyecto <strong>de</strong> <strong>la</strong>s medidas a ser adoptadas. El Comité elevará su opinión sobre el proyecto <strong>de</strong>ntro<br />

<strong>de</strong>l p<strong>la</strong>zo establecido por el presi<strong>de</strong>nte, según <strong>la</strong> urg<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l asunto <strong>en</strong> cuestión. <strong>La</strong>s <strong>de</strong>cisiones se<br />

aprueban por mayoría cualificada.<br />

En caso que <strong>la</strong> <strong>de</strong>cisión sea favorable o que el Comité no logre llegar a el<strong>la</strong> (por ejemplo si <strong>los</strong> EM ti<strong>en</strong><strong>en</strong><br />

puntos <strong>de</strong> vista diverg<strong>en</strong>tes sin que haya una opinión predominante), <strong>la</strong> Comisión adoptará <strong>la</strong> medida <strong>en</strong><br />

cuestión.<br />

En el caso, excepcional, <strong>de</strong> que haya una mayoría cualificada contraria a <strong>la</strong> medida propuesta por <strong>la</strong><br />

Comisión, ésta igualm<strong>en</strong>te adoptará <strong>la</strong> medida, pero su <strong>en</strong>trada <strong>en</strong> vigor se ap<strong>la</strong>zará por un período <strong>de</strong> tres<br />

meses y, <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> ese p<strong>la</strong>zo, el Consejo t<strong>en</strong>drá <strong>la</strong> oportunidad <strong>de</strong> adoptar una <strong>de</strong>cisión distinta a <strong>la</strong><br />

propuesta por mayoría cualificada.<br />

72


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

5.7.2 <strong>La</strong>s compet<strong>en</strong>cias <strong>de</strong>l comité <strong>de</strong> nom<strong>en</strong>c<strong>la</strong>tura<br />

El Comité podrá estudiar cualquier asunto re<strong>la</strong>tivo a <strong>la</strong> NC, al TARIC y a cualquier otra nom<strong>en</strong>c<strong>la</strong>tura que<br />

esté total o parcialm<strong>en</strong>te basada <strong>en</strong> <strong>la</strong> NC y que haya sido establecida con vistas a <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong><br />

aranceles u otras medidas re<strong>la</strong>cionadas con el comercio <strong>de</strong> bi<strong>en</strong>es.<br />

Los asuntos más importantes a ser tratados por el Comité son <strong>los</strong> sigui<strong>en</strong>tes:<br />

• <strong>la</strong> c<strong>la</strong>sificación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mercancías;<br />

• <strong>la</strong> formu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> notas explicativas;<br />

• <strong>la</strong>s modificaciones a <strong>la</strong> NC que result<strong>en</strong> necesarias para tomar <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta <strong>los</strong> cambios <strong>en</strong> <strong>los</strong><br />

requerimi<strong>en</strong>tos que puedan afectar a <strong>la</strong>s estadísticas o a <strong>la</strong> política comercial;<br />

• <strong>la</strong>s modificaciones <strong>de</strong> <strong>la</strong> NC o <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos aduaneros, <strong>de</strong> acuerdo con <strong>la</strong>s <strong>de</strong>cisiones adoptadas<br />

por el Consejo o por <strong>la</strong> Comisión;<br />

• <strong>la</strong>s modificaciones a <strong>la</strong> NC necesarias para tomar cu<strong>en</strong>ta <strong>los</strong> <strong>de</strong>sarrol<strong>los</strong> tecnológicos o comerciales,<br />

o cuya finalidad sea <strong>la</strong> armonización o ac<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> textos (cabe recordar que <strong>la</strong> Comunidad ti<strong>en</strong>e<br />

nueve l<strong>en</strong>guas oficiales);<br />

• <strong>la</strong>s modificaciones a <strong>la</strong> NC que result<strong>en</strong> <strong>de</strong> cambios <strong>en</strong> el SA; <strong>la</strong> próxima revisión <strong>de</strong>l SA <strong>en</strong>trará <strong>en</strong><br />

vigor el 1º <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero <strong>de</strong> 1996;<br />

• <strong>la</strong>s condiciones que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> cumplir <strong>la</strong>s mercancías para ser elegibles <strong>de</strong>ntro <strong>en</strong> un conv<strong>en</strong>io<br />

arance<strong>la</strong>rio favorable <strong>en</strong> el mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> su importación, t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta su naturaleza o su uso<br />

final;<br />

• <strong>la</strong>s cuestiones re<strong>la</strong>cionadas con el SA que <strong>de</strong>ban consi<strong>de</strong>rarse <strong>en</strong> el ámbito <strong>de</strong>l CCA.<br />

<strong>La</strong>s disposiciones adoptadas <strong>de</strong> acuerdo a estos procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>l Comité no pue<strong>de</strong>n modificar <strong>los</strong><br />

<strong>de</strong>rechos aduaneros, <strong>los</strong> gravám<strong>en</strong>es agríco<strong>la</strong>s, <strong>la</strong>s restricciones cuantitativas ni tampoco <strong>la</strong>s<br />

nom<strong>en</strong>c<strong>la</strong>turas que se hubieran adoptado <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>l marco <strong>de</strong> <strong>la</strong> PAC.<br />

5.7.3 Funcionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l comité <strong>de</strong> nom<strong>en</strong>c<strong>la</strong>tura<br />

5.7.3.1 C<strong>la</strong>sificación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mercancías<br />

El problema más frecu<strong>en</strong>te que se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> <strong>la</strong> gestión arance<strong>la</strong>ria es el <strong>de</strong> asegurar <strong>la</strong> c<strong>la</strong>sificación<br />

uniforme <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mercancías y, a <strong>la</strong> vez, resolver <strong>la</strong>s controversias que surg<strong>en</strong> a propósito <strong>de</strong> <strong>la</strong> c<strong>la</strong>sificación.<br />

Incluso <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> un país pue<strong>de</strong> resultar difícil que una administración c<strong>en</strong>tral esté informada <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

prácticas <strong>de</strong> c<strong>la</strong>sificación que se aplican <strong>en</strong> cada oficina <strong>de</strong> aduanas. También lo es asegurar que todas <strong>la</strong>s<br />

oficinas aduaneras c<strong>la</strong>sifiqu<strong>en</strong> <strong>la</strong>s mercancías <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma manera. Estos problemas adquier<strong>en</strong> mucha<br />

mayor <strong>en</strong>vergadura <strong>en</strong> una Comunidad <strong>de</strong> doce EM.<br />

Esta situación se ha visto b<strong>en</strong>eficiada por una mejora consi<strong>de</strong>rable cuando el Consejo adoptó el sistema <strong>de</strong><br />

Información <strong>de</strong> Aranceles Consolidados (BTI) que ofrece a <strong>los</strong> operadores una mayor certidumbre legal.<br />

Este sistema dispone que un importador pue<strong>de</strong> solicitar a <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s aduaneras que emitan un<br />

dictam<strong>en</strong> escrito acerca <strong>de</strong> <strong>la</strong> c<strong>la</strong>sificación <strong>de</strong>l producto <strong>de</strong> su interés. Cuando haya obt<strong>en</strong>ido este dictam<strong>en</strong>,<br />

el importador pue<strong>de</strong> invocarlo y <strong>los</strong> funcionarios <strong>de</strong> aduana están obligados a aplicarlo. Gracias a este<br />

procedimi<strong>en</strong>to, <strong>los</strong> importadores que utilizan el BTI ya no <strong>de</strong>b<strong>en</strong> temer que haya una recuperación <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>rechos posterior al <strong>de</strong>spacho aduanero. Una BTI emitida <strong>en</strong> cualquiera <strong>de</strong> <strong>los</strong> EM <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comunidad es<br />

válida <strong>en</strong> todos <strong>los</strong> <strong>de</strong>más.<br />

Los EM comunican <strong>la</strong>s BTI a <strong>la</strong> Comisión. A fin <strong>de</strong> realizar <strong>la</strong> gestión <strong>de</strong>l BTI, <strong>la</strong> Comisión estableció una<br />

base <strong>de</strong> datos c<strong>en</strong>tralizada don<strong>de</strong> se almac<strong>en</strong>an todas <strong>la</strong>s BTI a <strong>la</strong> que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> acceso todas <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s<br />

aduaneras. Actualm<strong>en</strong>te se está haci<strong>en</strong>do <strong>los</strong> esfuerzos necesarios para que el público <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral también<br />

pueda acce<strong>de</strong>r a esta base <strong>de</strong> datos.<br />

Cuando hay dos BTI que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> c<strong>la</strong>sificaciones distintas para un mismo producto, <strong>la</strong> Comisión invita a <strong>los</strong><br />

EM a que solucion<strong>en</strong> el problema <strong>en</strong>tre sí y modifiqu<strong>en</strong> <strong>la</strong> BTI errónea.<br />

Cuando un EM o <strong>la</strong> Comisión consi<strong>de</strong>ra que ello es necesario, se <strong>en</strong>comi<strong>en</strong>da al CN que estudie el<br />

problema <strong>de</strong> c<strong>la</strong>sificación <strong>en</strong> litigio. Al finalizar ese estudio, el repres<strong>en</strong>tante <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comisión propone un<br />

reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to que establece <strong>la</strong> c<strong>la</strong>sificación correspondi<strong>en</strong>te. <strong>La</strong>s BTI que no están <strong>de</strong> acuerdo con esta<br />

reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> c<strong>la</strong>sificación pier<strong>de</strong>n <strong>en</strong>tonces vali<strong>de</strong>z.<br />

73


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

<strong>La</strong>s <strong>de</strong>cisiones re<strong>la</strong>tivas a c<strong>la</strong>sificación a m<strong>en</strong>udo pue<strong>de</strong>n t<strong>en</strong>er repercusiones que van más allá <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

<strong>de</strong>terminación <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos arance<strong>la</strong>rios a aplicar. Esto se <strong>de</strong>be a que otras políticas frecu<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te<br />

<strong>de</strong>jan que el tratami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mercancías <strong>de</strong>p<strong>en</strong>da <strong>de</strong> <strong>la</strong> c<strong>la</strong>sificación arance<strong>la</strong>ria. A modo <strong>de</strong> ejemplo, si<br />

una c<strong>la</strong>sificación es modificada, esto pue<strong>de</strong> significar que se apliqu<strong>en</strong> restricciones cuantitativas difer<strong>en</strong>tes,<br />

que cambi<strong>en</strong> <strong>la</strong>s reg<strong>la</strong>s <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> o que el producto <strong>de</strong>ba cumplir con nuevos requerimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> tipo<br />

veterinario.<br />

5.7.3.2 Métodos analíticos<br />

En ocasiones, es importante, especialm<strong>en</strong>te con respecto a <strong>la</strong>s productos agríco<strong>la</strong>s, <strong>de</strong>terminar <strong>la</strong><br />

composición exacta <strong>de</strong> <strong>los</strong> productos importados o exportados. En co<strong>la</strong>boración con <strong>los</strong> expertos <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />

<strong>la</strong>boratorios aduaneros <strong>de</strong> <strong>los</strong> EM, <strong>la</strong> Comisión adoptó varias reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>taciones que establec<strong>en</strong> métodos<br />

analíticos que aseguran resultados uniformes y, a <strong>la</strong> vez, garantiza que sean tratados <strong>de</strong> igual manera <strong>en</strong><br />

todos <strong>los</strong> EM.<br />

5.7.3.3 Modificaciones <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos arance<strong>la</strong>rios<br />

Hay una serie <strong>de</strong> motivos por <strong>los</strong> cuales pue<strong>de</strong> resultar necesario modificar <strong>la</strong>s tasas arance<strong>la</strong>rias. Los<br />

cambios más importantes son el producto <strong>de</strong> <strong>los</strong> acuerdos emanados <strong>de</strong> <strong>la</strong>s negociaciones comerciales<br />

multi<strong>la</strong>terales <strong>de</strong>l Acuerdo G<strong>en</strong>eral sobre Aranceles Aduaneros y Comercio (GATT).<br />

<strong>La</strong>s compet<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> modificación <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos reca<strong>en</strong> <strong>en</strong> el Consejo <strong>de</strong> Ministros, que actúa<br />

<strong>en</strong> base a <strong>la</strong>s propuestas que le eleva <strong>la</strong> Comisión. A fin <strong>de</strong> preparar esas propuestas, <strong>la</strong> Comisión manti<strong>en</strong>e<br />

reuniones con <strong>los</strong> expertos <strong>de</strong> <strong>los</strong> EM.<br />

Hay modificaciones específicas, a m<strong>en</strong>udo <strong>de</strong> naturaleza temporaria, que se realizan <strong>en</strong> forma <strong>de</strong><br />

susp<strong>en</strong>siones arance<strong>la</strong>rias o conting<strong>en</strong>tes arance<strong>la</strong>rios. Estas <strong>de</strong>cisiones afectan sobre todo a materias<br />

primas y a mercancías semi-e<strong>la</strong>boradas que no se produc<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> CE o que se produc<strong>en</strong> <strong>en</strong> cantida<strong>de</strong>s<br />

insufici<strong>en</strong>tes para satisfacer <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong> industria comunitaria.<br />

<strong>La</strong> difer<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>tre un conting<strong>en</strong>te arance<strong>la</strong>rio y una susp<strong>en</strong>sión arance<strong>la</strong>ria estriba <strong>en</strong> que el <strong>de</strong>recho<br />

normal se reintroduce automáticam<strong>en</strong>te cuando se agota el conting<strong>en</strong>te arance<strong>la</strong>rio, mi<strong>en</strong>tras que <strong>la</strong><br />

susp<strong>en</strong>sión no está limitada <strong>en</strong> cuanto a volum<strong>en</strong>.<br />

Hay otros motivos por <strong>los</strong> cuales pue<strong>de</strong>n aplicarse tasas arance<strong>la</strong>rias inferiores a <strong>la</strong>s normales, que se<br />

<strong>de</strong>riva <strong>de</strong> <strong>los</strong> acuerdos prefer<strong>en</strong>ciales suscriptos por <strong>la</strong> Comunidad, sea <strong>en</strong> <strong>la</strong> forma dispuesta por el<br />

Sistema <strong>de</strong> Prefer<strong>en</strong>cias G<strong>en</strong>eralizadas (SPG) para <strong>los</strong> países <strong>en</strong> vías <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo, o como acuerdos <strong>de</strong><br />

libre comercio establecidos con terceros países. De conformidad con esos acuerdos, pue<strong>de</strong>n aplicarse<br />

tasas reducidas, sólo sujetas a topes y sub-topes <strong>de</strong> importación. Cuando se alcanza un tope o sub-tope, <strong>la</strong><br />

Comisión y <strong>los</strong> EM estudian si es necesario reintroducir el <strong>de</strong>recho íntegro.<br />

A fin <strong>de</strong> hacer <strong>la</strong> gestión <strong>de</strong> <strong>los</strong> conting<strong>en</strong>tes arance<strong>la</strong>rios y <strong>de</strong> <strong>los</strong> topes arance<strong>la</strong>rios, <strong>la</strong> Comisión cu<strong>en</strong>ta<br />

con una base <strong>de</strong> datos que muestra cuáles son <strong>la</strong>s cantida<strong>de</strong>s que han sido importadas <strong>de</strong> cada producto y<br />

que volum<strong>en</strong> no ha sido utilizado aún <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>los</strong> límites <strong>de</strong>l conting<strong>en</strong>te o tope. Los EM actualizan <strong>la</strong> base<br />

<strong>de</strong> datos <strong>en</strong> un sistema interconectado y pue<strong>de</strong>n consultar a <strong>la</strong> base <strong>de</strong> datos para verificar el estado <strong>de</strong> un<br />

conting<strong>en</strong>te o cuánto falta para llegar al tope.<br />

5.8 Procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> recurso<br />

No hay duda que existe un límite <strong>en</strong> cuanto a <strong>la</strong> cantidad <strong>de</strong> asuntos sobre c<strong>la</strong>sificación que pue<strong>de</strong>n<br />

dirimirse cada año sigui<strong>en</strong>do el procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l Comité.<br />

Cuando un operador no está satisfecho con un dictam<strong>en</strong> <strong>de</strong> c<strong>la</strong>sificación, el procedimi<strong>en</strong>to normal <strong>de</strong><br />

recurso consiste <strong>en</strong> ape<strong>la</strong>r ante un tribunal nacional; el cual <strong>de</strong>berá a su vez solicitar al Tribunal <strong>de</strong> Justicia<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> CE que se exprese acerca <strong>de</strong> cuál es <strong>la</strong> c<strong>la</strong>sificación correcta <strong>de</strong>l producto.<br />

5.9 Publicaciones<br />

Los docum<strong>en</strong>tos más importantes re<strong>la</strong>tivos a <strong>la</strong> unión aduanera <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comunidad son <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes:<br />

• el AAC anual (NC);<br />

• <strong>los</strong> aranceles para <strong>los</strong> usuarios que publican <strong>los</strong> EM <strong>en</strong> base a información suministrada por <strong>la</strong> base<br />

<strong>de</strong> datos TARIC;<br />

• <strong>la</strong>s Notas Explicativas acerca <strong>de</strong> <strong>la</strong> NC;<br />

• <strong>la</strong>s reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>taciones <strong>de</strong> c<strong>la</strong>sificación;<br />

74


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

• el Repertorio <strong>de</strong> Productos Químicos que c<strong>la</strong>sifica unos 32.000 productos. El Repertorio <strong>de</strong><br />

Productos Químicos está cont<strong>en</strong>ido <strong>en</strong> una base <strong>de</strong> datos. Debe añadirse que algunos productos<br />

ti<strong>en</strong><strong>en</strong> varios nombres y esto explica por qué <strong>en</strong> ocasiones aparec<strong>en</strong> distintos nombres con re<strong>la</strong>ción<br />

a un único producto.<br />

5.10 Formación<br />

A fin <strong>de</strong> garantizar que el AAC se interprete y aplique <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma manera <strong>en</strong> toda <strong>la</strong> UA, <strong>los</strong> funcionarios<br />

aduaneros <strong>de</strong>b<strong>en</strong> recibir una formación apropiada. En <strong>la</strong> Comunidad, <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> formación son<br />

llevadas a cabo fundam<strong>en</strong>talm<strong>en</strong>te por <strong>la</strong>s administraciones <strong>de</strong> cada EM, pero hay programas comunitarios<br />

importantes que complem<strong>en</strong>tan <strong>la</strong>s acciones <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>das a nivel nacional. El programa <strong>de</strong> capacitación<br />

más importante se l<strong>la</strong>ma "Matthaeus". Este programa contemp<strong>la</strong> el intercambio <strong>de</strong> funcionarios aduaneros<br />

<strong>en</strong>tre distintos EM así como <strong>la</strong> organización <strong>de</strong> seminarios y talleres. Varios c<strong>en</strong>t<strong>en</strong>ares <strong>de</strong> funcionarios<br />

participan <strong>de</strong> este programa cada año.<br />

6. CONCLUSIONES<br />

Con el transcurso <strong>de</strong> <strong>los</strong> años, <strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos arance<strong>la</strong>rios han sido reducidos <strong>en</strong> todo el mundo. No hay duda<br />

que el nivel <strong>de</strong> <strong>los</strong> aranceles comunitarios es muy bajo y que <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> acuerdos prefer<strong>en</strong>ciales y <strong>de</strong>l<br />

SPG reduce aún más <strong>la</strong> protección arance<strong>la</strong>ria.<br />

Sería un error, sin embargo, p<strong>en</strong>sar que <strong>la</strong> disminución <strong>de</strong> <strong>la</strong> protección arance<strong>la</strong>ria implica que una<br />

c<strong>la</strong>sificación arance<strong>la</strong>ria correcta ya carece <strong>de</strong> importancia. Se trata más bi<strong>en</strong> <strong>de</strong> una situación <strong>en</strong> <strong>la</strong> cual <strong>la</strong><br />

escasa protección arance<strong>la</strong>ria que permanece <strong>en</strong> vigor afecta a sectores <strong>de</strong> <strong>la</strong> industria para <strong>los</strong> cuales <strong>la</strong><br />

correcta aplicación <strong>de</strong>l AAC es <strong>la</strong> base <strong>de</strong> su superviv<strong>en</strong>cia.<br />

<strong>La</strong> gestión arance<strong>la</strong>ria <strong>en</strong> <strong>la</strong> Comunidad es también sumam<strong>en</strong>te importante, ya que hay muchas otras<br />

políticas comunitarias que sólo pue<strong>de</strong>n funcionar correctam<strong>en</strong>te si <strong>la</strong>s mercancías están correctam<strong>en</strong>te<br />

c<strong>la</strong>sificadas.<br />

Hasta el 1º <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero <strong>de</strong> 1993, el paso <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mercancías <strong>de</strong>bía ser autorizado por <strong>la</strong>s aduanas <strong>de</strong> cada EM<br />

y luego seguir otro trámite <strong>de</strong> aprobación si atravesaban una frontera interna. <strong>La</strong> abolición <strong>de</strong> <strong>la</strong>s fronteras<br />

interiores <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comunidad eliminó este control <strong>de</strong> respaldo. Los EM sólo pudieron aceptar este<br />

trasc<strong>en</strong><strong>de</strong>ntal cambio porque han otorgado una mayor confianza al correcto funcionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> fronteras<br />

externas <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comunidad.<br />

<strong>La</strong> aus<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> cualquier interv<strong>en</strong>ción aduanera sobre mercancías que circu<strong>la</strong>n <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>l mercado interior<br />

significa un gran ahorro para <strong>la</strong> industria, el comercio y para <strong>los</strong> consumidores. Este ahorro, a <strong>la</strong> vez,<br />

redunda <strong>en</strong> un fortalecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> competitividad <strong>de</strong> <strong>la</strong> industria comunitaria <strong>en</strong> <strong>los</strong> mercados mundiales.<br />

A fin <strong>de</strong> garantizar el éxito continuado <strong>de</strong>l mercado interior, es crucial mant<strong>en</strong>er <strong>la</strong> confianza <strong>en</strong> el correcto<br />

funcionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s fronteras externas <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comunidad.<br />

<strong>La</strong> gestión arance<strong>la</strong>ria es una piedra angu<strong>la</strong>r <strong>de</strong> <strong>la</strong> UA <strong>de</strong> <strong>la</strong> CE. <strong>La</strong> correcta c<strong>la</strong>sificación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mercancías<br />

es el factor c<strong>la</strong>ve para su bu<strong>en</strong> funcionami<strong>en</strong>to. <strong>La</strong> correcta aplicación <strong>de</strong> <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción aduanera es otro<br />

aspecto fundam<strong>en</strong>tal y <strong>la</strong> reci<strong>en</strong>te adopción <strong>de</strong> un Código Aduanero Comunitario testimonia <strong>de</strong>l compromiso<br />

continuo <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comunidad y <strong>de</strong> sus EM para seguir a<strong>de</strong><strong>la</strong>nte <strong>en</strong> el camino hacia <strong>la</strong> integración <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>l<br />

marco <strong>de</strong> <strong>la</strong> Unión Europea.<br />

<strong>La</strong> Unión Europea es una señal <strong>de</strong> confianza <strong>en</strong> el futuro y ha sido construida sobre <strong>los</strong> cimi<strong>en</strong>tos<br />

establecidos por una UA. Deseo que <strong>la</strong>s iniciativas <strong>la</strong>tinoamericanas ori<strong>en</strong>tadas hacia <strong>la</strong> integración regional<br />

se vean coronadas igualm<strong>en</strong>te por el éxito.<br />

NOTAS<br />

(1) Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tación <strong>de</strong>l Consejo (CEE) No. 2658/87, Diario Oficial No. L 256, 7.9.1987, p. 1. Se estableció <strong>la</strong><br />

nom<strong>en</strong>c<strong>la</strong>tura <strong>de</strong> mercancías para cumplir <strong>de</strong> una vez por todas con <strong>los</strong> requerimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>l Arancel<br />

Aduanero Común y <strong>de</strong> <strong>la</strong>s estadísticas <strong>de</strong> comercio exterior <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comunidad. Se <strong>la</strong> l<strong>la</strong>ma <strong>la</strong> Nom<strong>en</strong>c<strong>la</strong>tura<br />

Combinada o NC.<br />

75


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

LA FORMACION AL SERVICIO DE LA MODERNIZACION DE LAS ADUANAS<br />

RENAUD GACE<br />

Administrador Civil; Jefe <strong>de</strong> <strong>la</strong> Oficina responsable <strong>de</strong> <strong>la</strong> Política G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong><br />

Recursos Humanos; Dirección G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Aduanas. París, FRANCIA.<br />

1. LOS DESAFIOS DE LA MODERNIZACION<br />

El principal <strong>de</strong>safío a que se <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>ta <strong>la</strong> mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> administración <strong>de</strong> <strong>la</strong>s aduanas, es hacer <strong>de</strong><br />

éstas un instrum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> competitividad económica al servicio <strong>de</strong>l público.<br />

1.1. <strong>La</strong> credibilidad <strong>de</strong> <strong>los</strong> servicios aduaneros<br />

Para ser creíble, <strong>la</strong> acción <strong>de</strong> <strong>la</strong> administración <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>l marco <strong>de</strong> su mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong>be ir <strong>en</strong> difer<strong>en</strong>tes<br />

direcciones.<br />

Lo primero es asegurar a <strong>los</strong> usuarios una aplicación rigurosa y homogénea <strong>de</strong> <strong>la</strong> reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tación.<br />

Para ese fin, el respeto por <strong>la</strong>s reg<strong>la</strong>s <strong>de</strong> <strong>de</strong>ontología <strong>de</strong>be ser tal que garantice <strong>la</strong> objetividad <strong>de</strong> <strong>la</strong> acción<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> administración y establezca su credibilidad.<br />

En efecto, hay que luchar contra <strong>la</strong> corrupción que no sólo es susceptible <strong>de</strong> alterar <strong>la</strong>s reg<strong>la</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

compet<strong>en</strong>cia, sino que afecta <strong>la</strong> regu<strong>la</strong>ridad <strong>de</strong> <strong>los</strong> ingresos <strong>de</strong>l Tesoro y también at<strong>en</strong>ta contra <strong>la</strong> imag<strong>en</strong><br />

interna y externa <strong>de</strong> <strong>la</strong> Administración.<br />

El nivel técnico <strong>de</strong> <strong>los</strong> ag<strong>en</strong>tes ti<strong>en</strong>e que ser alto a fin <strong>de</strong> po<strong>de</strong>r proce<strong>de</strong>r con eficacia y rapi<strong>de</strong>z a <strong>la</strong>s<br />

difer<strong>en</strong>tes operaciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>saduanami<strong>en</strong>to.<br />

Es indisp<strong>en</strong>sable asegurar una bu<strong>en</strong>a formación <strong>de</strong>l personal aduanero <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tación y<br />

vigi<strong>la</strong>r, a cada nivel jerárquico, que sea bi<strong>en</strong> compr<strong>en</strong>dida por parte <strong>de</strong> <strong>los</strong> servicios. También hay que<br />

al<strong>en</strong>tar a <strong>los</strong> ag<strong>en</strong>tes a conocer <strong>la</strong>s empresas con el objetivo <strong>de</strong> que establezcan con el<strong>la</strong>s un verda<strong>de</strong>ro<br />

idioma común (compatibilidad comercial, técnicas <strong>de</strong> gestión, evaluación <strong>de</strong> <strong>los</strong> costos, etcétera).<br />

<strong>La</strong> aduana <strong>de</strong>be luchar contra <strong>la</strong> l<strong>en</strong>titud <strong>de</strong> <strong>la</strong>s operaciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>saduanami<strong>en</strong>to.<br />

A tal fin, se <strong>de</strong>be tomar una serie <strong>de</strong> medidas que garantic<strong>en</strong> un alto nivel <strong>de</strong> seguridad y <strong>de</strong> flui<strong>de</strong>z <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />

intercambios comerciales. El servicio público <strong>de</strong>be adaptarse al ritmo <strong>de</strong>l comercio para lo cual le ofrecerá,<br />

<strong>de</strong> ser necesario, servicios durante <strong>la</strong>s 24 horas. A<strong>de</strong>más, <strong>los</strong> procedimi<strong>en</strong>tos que se utilic<strong>en</strong> <strong>de</strong>b<strong>en</strong> t<strong>en</strong><strong>de</strong>r a<br />

favorecer <strong>los</strong> intercambios y no a ral<strong>en</strong>tizar<strong>los</strong>.<br />

<strong>La</strong> administración <strong>de</strong> aduanas <strong>de</strong>be ve<strong>la</strong>r por <strong>la</strong> aplicación homogénea <strong>de</strong> <strong>la</strong> reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tación <strong>en</strong> <strong>la</strong>s fronteras<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Unión <strong>Aduanera</strong> (UA). Se trata, <strong>en</strong> efecto, <strong>de</strong> un imperativo <strong>de</strong> coher<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> acción aduanera <strong>en</strong><br />

<strong>los</strong> límites externos <strong>de</strong>l conjunto regional.<br />

En efecto, si <strong>la</strong> aduana se reve<strong>la</strong>ra incapaz <strong>de</strong> llevar a cabo estas misiones, <strong>la</strong>s mismas podrían ser<br />

confiadas a otras administraciones e incluso a empresas privadas.<br />

1.2 Mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong>s re<strong>la</strong>ciones con <strong>los</strong> usuarios<br />

Resulta evi<strong>de</strong>nte que <strong>los</strong> administradores aduaneros <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser socios <strong>de</strong> <strong>los</strong> operadores comerciales, sin<br />

por ello <strong>de</strong>jar <strong>de</strong> garantizar un nivel sufici<strong>en</strong>te <strong>de</strong> controles.<br />

D<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> este marco, <strong>la</strong> mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong>s re<strong>la</strong>ciones con <strong>los</strong> usuarios pue<strong>de</strong> lograrse <strong>de</strong> difer<strong>en</strong>tes maneras:<br />

• favorecer y <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r <strong>la</strong>s acciones <strong>de</strong> comunicación externa;<br />

• acelerar el <strong>de</strong>saduanami<strong>en</strong>to mediante <strong>la</strong> personalización <strong>de</strong> <strong>los</strong> procedimi<strong>en</strong>tos que se ofrezcan:<br />

procedimi<strong>en</strong>tos simplificados <strong>en</strong> oficina o a domicilio, procedimi<strong>en</strong>tos informatizados, etcétera.<br />

• crear célu<strong>la</strong>s <strong>de</strong> asist<strong>en</strong>cia a <strong>la</strong>s empresas, <strong>la</strong>s que estarán <strong>en</strong>cargadas <strong>de</strong> efectuar auditorías <strong>en</strong><br />

cada empresa y, por consigui<strong>en</strong>te, <strong>de</strong> proponer <strong>la</strong>s soluciones que mejor se adapt<strong>en</strong> a sus<br />

operaciones (regím<strong>en</strong>es económicos, procedimi<strong>en</strong>tos simplificados).<br />

76


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

• imp<strong>la</strong>ntar una red <strong>de</strong> oficinas <strong>de</strong> aduana que esté lo mejor adaptada posible a <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />

<strong>los</strong> operadores.<br />

• poner a disposición <strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresas un cierto número <strong>de</strong> estadísticas que analic<strong>en</strong> <strong>los</strong> flujos <strong>de</strong>l<br />

comercio exterior <strong>en</strong> el ámbito nacional y por rama <strong>de</strong> actividad.<br />

2. LAS NECESIDADES EN MATERIA DE FORMACION PROFESIONAL<br />

2.1 Los gran<strong>de</strong>s ejes <strong>de</strong> <strong>la</strong> formación<br />

<strong>La</strong> formación constituye una medida <strong>de</strong> acompañami<strong>en</strong>to indisp<strong>en</strong>sable para ori<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s administraciones. Deb<strong>en</strong> t<strong>en</strong>erse <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta varios ejes <strong>de</strong> formación para cubrir todo el conjunto <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

actividad aduanera.<br />

a. <strong>La</strong> reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tación es un eje inevitable <strong>de</strong> esta formación. Abarca difer<strong>en</strong>tes dominios y está dirigida, a<br />

<strong>la</strong> vez:<br />

o al estudio <strong>de</strong> <strong>la</strong> especie, el orig<strong>en</strong> y el valor;<br />

o a <strong>la</strong> regu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> <strong>los</strong> regím<strong>en</strong>es económicos, régim<strong>en</strong>es <strong>de</strong> <strong>de</strong>pósitos francos y al tráfico <strong>de</strong><br />

perfeccionami<strong>en</strong>to;<br />

o a <strong>los</strong> procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>de</strong>saduanami<strong>en</strong>to: <strong>la</strong> aduana <strong>de</strong>be promover <strong>los</strong> intercambios<br />

internacionales <strong>en</strong> el s<strong>en</strong>o <strong>de</strong> <strong>la</strong> UA pero <strong>de</strong>be, a <strong>la</strong> vez, preservar <strong>la</strong> eficacia global <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />

controles aduaneros y evitar el escollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>slocalización <strong>de</strong>l <strong>de</strong>saduanami<strong>en</strong>to <strong>en</strong> b<strong>en</strong>eficio<br />

<strong>de</strong> otros países.<br />

En este s<strong>en</strong>tido, convi<strong>en</strong>e hacer hincapié <strong>en</strong> <strong>la</strong> capacitación sobre <strong>los</strong> procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>saduanami<strong>en</strong>to que se puedan ofrecer a <strong>los</strong> operadores: procedimi<strong>en</strong>tos simplificados <strong>en</strong> <strong>la</strong> oficina o<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> se<strong>de</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa, el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> procedimi<strong>en</strong>tos informatizados como el SOFI.<br />

o <strong>los</strong> métodos <strong>de</strong> control <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mercancías: se trata <strong>de</strong> difer<strong>en</strong>tes controles (control docum<strong>en</strong>tal<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>de</strong>c<strong>la</strong>raciones, control físico <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mercancías) que permit<strong>en</strong> verificar <strong>la</strong> exactitud <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

informaciones recogidas <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> aduana (informatizada o manual).<br />

También se pue<strong>de</strong>n establecer controles a posteriori, es <strong>de</strong>cir, posteriores al <strong>de</strong>spacho <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

mercancías: estos controles <strong>los</strong> efectúan servicios especializados (a nivel nacional o regional) que<br />

proce<strong>de</strong>n, no so<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te a <strong>la</strong>s verificaciones <strong>de</strong> <strong>los</strong> docum<strong>en</strong>tos, sino también a verda<strong>de</strong>ras <strong>en</strong>cuestas<br />

dirigidas a <strong>los</strong> operadores <strong>de</strong>l comercio internacional.<br />

b. <strong>La</strong> contabilidad: contabilidad administrativa y comercial<br />

Es conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te, <strong>en</strong> una primera etapa, capacitar a <strong>los</strong> ag<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> cuanto a <strong>la</strong>s reg<strong>la</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong> contabilidad<br />

administrativa, para garantizar <strong>la</strong> seguridad y rigor <strong>de</strong>l cobro <strong>de</strong> <strong>los</strong> ingresos aduaneros.<br />

Por otra parte, capacitar a <strong>los</strong> aduaneros <strong>en</strong> el funcionami<strong>en</strong>to interno <strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresas para asegurar <strong>la</strong><br />

calidad <strong>de</strong> <strong>los</strong> controles <strong>de</strong> compatibilidad que t<strong>en</strong>gan que realizar. En este s<strong>en</strong>tido, habrá que organizar<br />

acciones <strong>de</strong> capacitación <strong>en</strong> contabilidad comercial, ya sea manual o por computadora.<br />

He <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do este aspecto <strong>de</strong> <strong>la</strong> actividad aduanera <strong>en</strong> <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> <strong>la</strong> pon<strong>en</strong>cia sobre<br />

"Técnicas <strong>de</strong> control".<br />

c. <strong>La</strong> lucha contra el frau<strong>de</strong>: capacitación para <strong>la</strong> recopi<strong>la</strong>ción y procesami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> información.<br />

d. <strong>La</strong> informática:<br />

o formación <strong>de</strong> ag<strong>en</strong>tes y usuarios <strong>de</strong>l sistema informatizado <strong>de</strong> <strong>de</strong>saduanami<strong>en</strong>to;<br />

o formación y recic<strong>la</strong>je <strong>de</strong> <strong>los</strong> operadores <strong>de</strong> <strong>los</strong> sistemas <strong>de</strong> computación que están a cargo <strong>de</strong>l<br />

sistema;<br />

o impartir conocimi<strong>en</strong>tos para compr<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>la</strong>s especificaciones que acompañan <strong>los</strong> materiales y<br />

sus aplicaciones;<br />

o <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r <strong>la</strong> utilización <strong>de</strong> <strong>la</strong> informática para mejorar <strong>la</strong> eficacia <strong>de</strong>l trabajo <strong>de</strong> <strong>los</strong> servicios<br />

aduaneros; <strong>en</strong> este marco <strong>la</strong> formación resulta ser <strong>la</strong> herrami<strong>en</strong>ta principal para <strong>la</strong> integración<br />

<strong>de</strong> <strong>los</strong> medios informáticos <strong>en</strong> <strong>la</strong> actividad cotidiana <strong>de</strong> <strong>los</strong> servicios.<br />

e. <strong>La</strong> Seguridad <strong>en</strong> el ejercicio <strong>de</strong> <strong>los</strong> controles<br />

<strong>La</strong>s administraciones aduaneras han conocido un increm<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>los</strong> riesgos inher<strong>en</strong>tes al ejercicio <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s misiones que les correspon<strong>de</strong>n. D<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> este marco, <strong>los</strong> ag<strong>en</strong>tes se v<strong>en</strong> confrontados a traficantes<br />

cada vez más peligrosos y producto <strong>de</strong> <strong>los</strong> intereses económicos y financieros <strong>en</strong> juego (traficantes <strong>de</strong><br />

drogas, <strong>de</strong> armas, etcétera).<br />

A<strong>de</strong>más, <strong>en</strong> el ejercicio <strong>de</strong> <strong>la</strong>s misiones <strong>de</strong> seguridad (<strong>en</strong> el transporte aéreo especialm<strong>en</strong>te) <strong>los</strong> riesgos<br />

que corr<strong>en</strong> <strong>los</strong> aduaneros son consi<strong>de</strong>rables (por ejemplo: exp<strong>los</strong>ivos). Es por ello que <strong>la</strong>s acciones <strong>de</strong><br />

s<strong>en</strong>sibilización y <strong>de</strong> formación <strong>en</strong> este dominio son particu<strong>la</strong>rm<strong>en</strong>te importantes.<br />

Estas misiones revist<strong>en</strong> varios aspectos: <strong>la</strong> seguridad prev<strong>en</strong>tiva (actitud, comportami<strong>en</strong>to, controles) <strong>la</strong><br />

seguridad activa (inmovilización <strong>de</strong> <strong>los</strong> medios <strong>de</strong> transporte y <strong>de</strong> <strong>la</strong>s personas), <strong>la</strong> seguridad <strong>en</strong> el<br />

puesto <strong>de</strong> servicio, <strong>la</strong> revisación <strong>de</strong> equipajes, <strong>la</strong>s fiscalizaciones a domicilio, etcétera.<br />

f. <strong>La</strong> Comunicación, que compr<strong>en</strong><strong>de</strong> dos aspectos: comunicación interna y externa.<br />

77


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

o <strong>La</strong> comunicación interna es una herrami<strong>en</strong>ta es<strong>en</strong>cial para asegurar una bu<strong>en</strong>a difusión <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tación <strong>en</strong>tre <strong>los</strong> difer<strong>en</strong>tes niveles jerárquicos <strong>de</strong> <strong>la</strong> administración.<br />

Parale<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te, ti<strong>en</strong>e por finalidad valorizar el personal y motivarlo. Permite mejorar <strong>la</strong>s<br />

re<strong>la</strong>ciones <strong>en</strong> el s<strong>en</strong>o <strong>de</strong> <strong>los</strong> servicios, a <strong>la</strong> vez que perfeccionar <strong>la</strong> capacidad <strong>de</strong> <strong>los</strong> ag<strong>en</strong>tes<br />

para trabajar <strong>en</strong> conjunto. Es preciso subrayar <strong>la</strong> importancia <strong>de</strong>l papel <strong>de</strong> jerarquía <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

animación <strong>de</strong> estos equipos y <strong>en</strong> <strong>la</strong> gestión <strong>de</strong> <strong>los</strong> recursos humanos.<br />

Finalm<strong>en</strong>te, <strong>los</strong> conocimi<strong>en</strong>tos personales son <strong>de</strong> gran valor para <strong>la</strong> organización <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

acciones preparatorias que abr<strong>en</strong> el acceso a concursos <strong>de</strong> promoción interna.<br />

o <strong>La</strong> comunicación externa permite mejorar <strong>la</strong>s re<strong>la</strong>ciones con <strong>los</strong> turistas, <strong>los</strong> usuarios y <strong>la</strong>s<br />

empresas. Debe hacerse un esfuerzo <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> apr<strong>en</strong>dizaje <strong>de</strong> idiomas extranjeros.<br />

2.2. Formación <strong>de</strong> personal directivo<br />

El objetivo a alcanzar es múltiple:<br />

• asegurar <strong>la</strong> coher<strong>en</strong>cia y bu<strong>en</strong>a ejecución <strong>de</strong> <strong>la</strong>s reg<strong>la</strong>s establecidas por <strong>la</strong> administración;<br />

• verificar <strong>la</strong> organización y el bu<strong>en</strong> funcionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l servicio;<br />

• coordinar <strong>los</strong> medios utilizados;<br />

• motivar al personal, el papel <strong>de</strong> <strong>los</strong> cuadros y <strong>la</strong> animación <strong>de</strong> <strong>los</strong> servicios;<br />

• informar a <strong>la</strong> administración <strong>de</strong> <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> ejecución <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>de</strong>cisiones y ori<strong>en</strong>taciones<br />

tomadas a nivel c<strong>en</strong>tral.<br />

2.3 Deontología<br />

En esta materia convi<strong>en</strong>e aproximarse a <strong>la</strong>s recom<strong>en</strong>daciones formu<strong>la</strong>das por el Consejo <strong>de</strong> Cooperación<br />

<strong>Aduanera</strong> (CCA).<br />

En efecto, el respeto <strong>de</strong> <strong>la</strong>s disposiciones reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tarias por parte <strong>de</strong> <strong>los</strong> ag<strong>en</strong>tes, no ti<strong>en</strong>e s<strong>en</strong>tido a m<strong>en</strong>os<br />

que éstos obe<strong>de</strong>zcan, parale<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te, <strong>la</strong>s reg<strong>la</strong>s <strong>de</strong>ontológicas que se les impone y que garantizan su<br />

probidad.<br />

En este s<strong>en</strong>tido, convi<strong>en</strong>e recordar a <strong>los</strong> ag<strong>en</strong>tes <strong>la</strong>s obligaciones <strong>de</strong> <strong>los</strong> funcionarios <strong>en</strong> el ejercicio <strong>de</strong> sus<br />

misiones y <strong>la</strong>s sanciones a que podrían estar sujetos <strong>en</strong> caso <strong>de</strong> omisión.<br />

Por otra parte, convi<strong>en</strong>e aplicar un mecanismo <strong>de</strong> control para <strong>la</strong> ejecución <strong>de</strong>l servicio (a cargo <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />

difer<strong>en</strong>tes niveles jerárquicos o <strong>de</strong> un servicio <strong>de</strong> inspección que <strong>de</strong>p<strong>en</strong>da <strong>de</strong> <strong>la</strong> administración c<strong>en</strong>tral).<br />

2.4 Cooperación con <strong>la</strong>s otras administraciones <strong>de</strong> <strong>la</strong> Unión <strong>Aduanera</strong><br />

Esta cooperación compr<strong>en</strong><strong>de</strong> dos etapas.<br />

En el curso <strong>de</strong> <strong>la</strong> primera etapa, convi<strong>en</strong>e <strong>de</strong>finir y aplicar reg<strong>la</strong>s comunes <strong>en</strong> <strong>los</strong> distintos dominios <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

acción aduanera. En efecto, esta base reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>taria permitirá luego <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r, <strong>en</strong>tre <strong>los</strong> difer<strong>en</strong>tes países<br />

<strong>en</strong> cuestión, estudios y reflexiones sobre <strong>los</strong> temas <strong>de</strong> interés común, a <strong>la</strong> vez que se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>n <strong>los</strong> medios<br />

técnicos <strong>de</strong> intercambio (normas informáticas, radio).<br />

En el curso <strong>de</strong> <strong>la</strong> segunda etapa, pue<strong>de</strong>n realizarse intercambios <strong>de</strong> funcionarios para <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r <strong>la</strong><br />

cooperación y para armonizar <strong>los</strong> métodos <strong>de</strong> trabajo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s administraciones miembros <strong>de</strong> <strong>la</strong> UA.<br />

Es el objetivo <strong>de</strong>l programa MATTHEUS aplicado <strong>en</strong> el s<strong>en</strong>o <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comunidad Europea (CE). Este<br />

programa, financiado por <strong>la</strong> Comisión <strong>de</strong> <strong>la</strong> CE, permite a <strong>los</strong> difer<strong>en</strong>tes Estados Miembros (EM) realizar<br />

<strong>en</strong>tre el<strong>los</strong> intercambios <strong>de</strong> funcionarios por una p<strong>la</strong>zo <strong>de</strong> un mes. Cada EM p<strong>la</strong>ntea propuestas <strong>de</strong><br />

intercambio <strong>en</strong> función <strong>de</strong>l perfil <strong>de</strong> <strong>los</strong> ag<strong>en</strong>tes y <strong>de</strong>l interés que t<strong>en</strong>ga sobre tal o cual sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> actividad<br />

aduanera.<br />

También se organizan seminarios <strong>en</strong> <strong>los</strong> difer<strong>en</strong>tes EM que versan sobre temas <strong>de</strong> reflexión comunes. Hace<br />

poco tiempo se organizó un programa específico - MATTHEUS TAX - sobre temas fiscales e impositivos.<br />

2.5 Capacitación <strong>de</strong> <strong>los</strong> usuarios<br />

Un bu<strong>en</strong> conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tación aduanera por parte <strong>de</strong> <strong>los</strong> operadores es indisp<strong>en</strong>sable para<br />

asegurar una mejor regu<strong>la</strong>ridad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s operaciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>saduanami<strong>en</strong>to.<br />

78


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

En este s<strong>en</strong>tido, <strong>la</strong> Administración aduanera ti<strong>en</strong>e un papel fundam<strong>en</strong>tal <strong>de</strong> capacitación que <strong>de</strong>sempeñar<br />

para:<br />

• explicar lo que <strong>los</strong> usuarios pue<strong>de</strong>n esperar <strong>de</strong> el<strong>la</strong>;<br />

• precisar algunos puntos <strong>de</strong> <strong>la</strong> reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tación, <strong>de</strong> <strong>la</strong> utilización <strong>de</strong> <strong>los</strong> formu<strong>la</strong>rios, etcétera;<br />

• preparar a <strong>los</strong> usuarios <strong>en</strong> noveda<strong>de</strong>s introducidas [Sistema Armonizado (SA), Docum<strong>en</strong>to<br />

Administrativo Unico (DAU), Dispositivo <strong>de</strong> Procesami<strong>en</strong>to Informático (SOFI)].<br />

3. ORGANIZACION DE LA FORMACION<br />

En términos <strong>de</strong> organización <strong>de</strong> <strong>la</strong> formación pue<strong>de</strong>n haber dos <strong>en</strong>foques posibles:<br />

• un <strong>en</strong>foque especializado: <strong>los</strong> ag<strong>en</strong>tes son capacitados directam<strong>en</strong>te para <strong>la</strong>s funciones que<br />

<strong>de</strong>sempeñarán <strong>en</strong> sus cargos. Esta formación g<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te se efectúa como pasantía, con o sin <strong>la</strong><br />

participación <strong>de</strong> un "tutor" o, lo que es más frecu<strong>en</strong>te, <strong>de</strong> un responsable <strong>de</strong> <strong>la</strong> pasantía. Es una<br />

modalidad <strong>de</strong> capacitación g<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te preferida por <strong>los</strong> responsables <strong>de</strong> <strong>la</strong> formación <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />

países <strong>de</strong>l Norte <strong>de</strong> Europa;<br />

• otro <strong>en</strong>foque, más <strong>la</strong>tino, consiste <strong>en</strong> impartir a <strong>los</strong> funcionarios una formación g<strong>en</strong>eral, que les<br />

permita <strong>de</strong>sempeñar cualquier cargo al cual se les asigne.<br />

Cada uno <strong>de</strong> estos dos <strong>en</strong>foques evi<strong>de</strong>ntem<strong>en</strong>te ti<strong>en</strong>e sus v<strong>en</strong>tajas y sus inconv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tes.<br />

<strong>La</strong> formación especializada ti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> v<strong>en</strong>taja <strong>de</strong>l m<strong>en</strong>or costo. En efecto, se realiza <strong>en</strong> el lugar <strong>de</strong>l trabajo<br />

don<strong>de</strong> el ag<strong>en</strong>te ejerce sus funciones y no necesita ninguna infraestructura pedagógica específica (escue<strong>la</strong>).<br />

A<strong>de</strong>más, si bi<strong>en</strong> no pue<strong>de</strong> trabajar inmediatam<strong>en</strong>te, el ag<strong>en</strong>te <strong>de</strong> todas formas queda <strong>en</strong> seguida disponible<br />

y constituye una fuerza <strong>de</strong> trabajo movilizable <strong>de</strong>s<strong>de</strong> su <strong>en</strong>trada <strong>en</strong> <strong>la</strong> administración.<br />

Por otra parte, esta formación evi<strong>de</strong>ntem<strong>en</strong>te no resulta tan prolongada porque, <strong>en</strong> realidad, no constituye<br />

sino una etapa <strong>de</strong> práctica, sin etapa teórica (<strong>en</strong> algunos casos, sin embargo, esta etapa es posterior a <strong>la</strong><br />

<strong>en</strong>trada <strong>en</strong> funciones).<br />

Finalm<strong>en</strong>te, muchas <strong>de</strong> estas formaciones son nada más que acciones empíricas, que no garantizan un<br />

nivel homogéneo <strong>de</strong> formación. Por añadidura, <strong>la</strong> aus<strong>en</strong>cia o insufici<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> un <strong>en</strong>foque teórico <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />

problemas aduaneros no siempre permite al ag<strong>en</strong>te t<strong>en</strong>er <strong>la</strong> perspectiva necesaria para una compr<strong>en</strong>sión <strong>en</strong><br />

profundidad <strong>de</strong> sus funciones.<br />

El <strong>en</strong>foque <strong>de</strong> formación g<strong>en</strong>eral, <strong>en</strong> cambio, es una formación que resulta cara sobre todo por el costo <strong>de</strong>l<br />

equipami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s <strong>en</strong> <strong>la</strong>s que se brinda <strong>la</strong> formación teórica, <strong>de</strong> mayor o m<strong>en</strong>or duración.<br />

Permit<strong>en</strong>, <strong>en</strong> cambio, formar ag<strong>en</strong>tes polival<strong>en</strong>tes, capaces <strong>de</strong> adaptarse más rápidam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> caso <strong>de</strong><br />

cambio <strong>de</strong> función. Esta formación permite también que <strong>los</strong> ag<strong>en</strong>tes t<strong>en</strong>gan una mejor compr<strong>en</strong>sión <strong>de</strong>l<br />

sistema aduanero g<strong>en</strong>eral y <strong>de</strong> <strong>la</strong> reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tación <strong>en</strong> su conjunto.<br />

A <strong>la</strong> vez que es interesante para el ag<strong>en</strong>te, esta polival<strong>en</strong>cia es también una v<strong>en</strong>taja para <strong>la</strong> administración,<br />

que dispone así <strong>de</strong> mayor flexibilidad <strong>en</strong> <strong>la</strong> organización o reorganización <strong>de</strong> sus servicios.<br />

En Francia, se ha optado por esta segunda solución. Es evi<strong>de</strong>nte que esta elección ha condicionado <strong>la</strong><br />

organización <strong>de</strong> <strong>la</strong>s estructuras exist<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> <strong>la</strong> formación:<br />

• a nivel c<strong>en</strong>tral, <strong>la</strong> concepción <strong>de</strong> <strong>la</strong> política <strong>de</strong> formación está <strong>en</strong> manos <strong>de</strong> <strong>la</strong> dirección g<strong>en</strong>eral<br />

(Oficina A/1);<br />

• <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> <strong>la</strong> política <strong>de</strong> formación <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> luego <strong>de</strong> <strong>la</strong> Dirección Nacional <strong>de</strong> Reclutami<strong>en</strong>to y<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Formación Profesional (DNRFP). Esta dirección coordina <strong>la</strong> acción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s tres Escue<strong>la</strong>s <strong>de</strong><br />

Aduana:<br />

o <strong>la</strong> END-Neuilly, que se <strong>de</strong>dica a <strong>la</strong> formación <strong>de</strong> <strong>los</strong> ag<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> categoría A (inspectores e<br />

inspectores principales) y <strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>los</strong> ag<strong>en</strong>tes extranjeros<br />

o <strong>la</strong> END-ROUEN, que se <strong>en</strong>carga <strong>de</strong> <strong>la</strong> formación <strong>de</strong> <strong>los</strong> ag<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> <strong>la</strong>s categorías B y C <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> rama <strong>de</strong> operaciones comerciales.<br />

o <strong>la</strong> ENBD LA ROCHELLE, que capacita a <strong>los</strong> ag<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> <strong>la</strong>s categorías D y C <strong>de</strong> <strong>la</strong> rama <strong>de</strong><br />

Vigi<strong>la</strong>ncia (+ <strong>la</strong> formación complem<strong>en</strong>taria <strong>de</strong> <strong>los</strong> ag<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> <strong>la</strong> categoría A <strong>de</strong> <strong>la</strong> SUBV).<br />

Cada uno <strong>de</strong> estos tres establecimi<strong>en</strong>tos se <strong>en</strong>carga, a su vez, <strong>de</strong> <strong>la</strong>s acciones <strong>de</strong> formación inicial y <strong>de</strong><br />

formación continua, lo que hace posible una utilización óptima <strong>de</strong> su capacidad.<br />

79


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

3.1 <strong>La</strong>s acciones iniciales <strong>de</strong> formación<br />

Difier<strong>en</strong> según el nivel <strong>de</strong> reclutami<strong>en</strong>to (A, B o C) y compr<strong>en</strong><strong>de</strong>n una parte práctica.<br />

<strong>La</strong> etapa teórica está organizada <strong>en</strong> base a una modalidad "esco<strong>la</strong>r", y marcada por <strong>la</strong> organización <strong>de</strong><br />

controles <strong>de</strong>l conocimi<strong>en</strong>to. <strong>La</strong> etapa práctica también es objeto <strong>de</strong> calificación. Este método clásico permite<br />

verificar <strong>la</strong> capacidad que <strong>los</strong> futuros funcionarios ti<strong>en</strong><strong>en</strong> para adquirir <strong>los</strong> conocimi<strong>en</strong>tos necesarios para<br />

una bu<strong>en</strong>a compr<strong>en</strong>sión <strong>de</strong> sus funciones y <strong>de</strong> su administración.<br />

3.2 <strong>La</strong>s acciones <strong>de</strong> formación continua<br />

Se inscrib<strong>en</strong> <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>l marco <strong>de</strong> un "esquema rector", que por lo g<strong>en</strong>eral reviste <strong>la</strong> forma <strong>de</strong> un p<strong>la</strong>n <strong>de</strong><br />

formación plurianual, e<strong>la</strong>borado por <strong>la</strong> dirección g<strong>en</strong>eral.<br />

Una parte <strong>de</strong> estas acciones se organizan <strong>en</strong> el ámbito nacional, pasantías temáticas, recic<strong>la</strong>je g<strong>en</strong>eral,<br />

etcétera.<br />

<strong>La</strong> otra, <strong>la</strong> más importante, se aplica <strong>en</strong> el ámbito local, <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>l marco <strong>de</strong> <strong>los</strong> principios <strong>de</strong>finidos por el<br />

esquema rector:<br />

• capacitaciones calcadas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s originales <strong>en</strong> el ámbito nacional y reproducidas "<strong>en</strong> cascada" <strong>en</strong> el<br />

ámbito local (redactores <strong>de</strong> <strong>la</strong> FP);<br />

• capacitación a cargo <strong>de</strong> <strong>los</strong> jefes <strong>de</strong> <strong>los</strong> servicios .<br />

4. EVALUACION DE LA FORMACION<br />

Definición: según el diccionario evaluar es juzgar el valor <strong>de</strong> una cosa. En realidad, evaluar una actividad <strong>de</strong><br />

formación consiste <strong>en</strong> medir el impacto, positivo o negativo, sobre <strong>la</strong>s personas que fueron formadas y su<br />

<strong>en</strong>torno.<br />

Convi<strong>en</strong>e <strong>de</strong>terminar <strong>la</strong>s razones <strong>de</strong> <strong>la</strong> eficacia o falta <strong>de</strong> eficacia <strong>de</strong> <strong>la</strong>s acciones que se hayan puesto <strong>en</strong><br />

práctica. El b<strong>en</strong>eficio <strong>de</strong> este análisis es, por lo tanto, es<strong>en</strong>cial, porque se trata <strong>en</strong> efecto <strong>de</strong> mejorar el<br />

capital <strong>de</strong> <strong>la</strong>s compet<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> <strong>los</strong> ag<strong>en</strong>tes, adquiridas <strong>en</strong> el marco <strong>de</strong> <strong>la</strong> formación.<br />

Aun cuando resulte evi<strong>de</strong>nte el interés <strong>de</strong> <strong>la</strong> evaluación, no existe un sistema concreto <strong>de</strong> evaluación. En<br />

efecto, es una empresa difícil <strong>de</strong> concretar porque, para ser satisfactoria, <strong>la</strong> evaluación <strong>de</strong>be referirse <strong>en</strong><br />

primera instancia a <strong>los</strong> efectos <strong>de</strong> <strong>la</strong> formación y <strong>de</strong>be igualm<strong>en</strong>te, por vía <strong>de</strong> consecu<strong>en</strong>cia, interesarse por<br />

el conjunto <strong>de</strong> su <strong>de</strong>sarrollo.<br />

El tema <strong>de</strong> <strong>la</strong> evaluación pue<strong>de</strong>, por lo tanto, abordarse <strong>en</strong> tres puntos: campo <strong>de</strong> <strong>la</strong> evaluación, métodos a<br />

utilizar y efectos <strong>de</strong> <strong>la</strong> evaluación.<br />

4.1 Campo <strong>de</strong> <strong>la</strong> evaluación<br />

Para que sea <strong>de</strong> utilidad, <strong>la</strong> evaluación <strong>de</strong>be abarcar íntegram<strong>en</strong>te <strong>la</strong> acción <strong>de</strong> formación que se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong><br />

<strong>en</strong> tres etapas:<br />

• preparación <strong>de</strong> <strong>la</strong> acción <strong>de</strong> <strong>la</strong> formación: análisis <strong>de</strong> <strong>la</strong> necesidad, redacción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

especificaciones, constitución <strong>de</strong>l módulo pedagógico, logística, elección <strong>de</strong> qui<strong>en</strong> intervi<strong>en</strong>e,<br />

información al público con posibilidad <strong>de</strong> asistir;<br />

• acción pedagógica propiam<strong>en</strong>te dicha: respecto <strong>de</strong> una progresión, recolección <strong>de</strong> impresiones "<strong>en</strong><br />

cali<strong>en</strong>te", <strong>de</strong>mandas complem<strong>en</strong>tarias;<br />

• puesta <strong>en</strong> práctica <strong>de</strong>l cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong> <strong>la</strong> formación disp<strong>en</strong>sada: efectos producidos sobre el cargo y el<br />

medio.<br />

4.2 Métodos <strong>de</strong> evaluación<br />

<strong>La</strong> evaluación pue<strong>de</strong> conducirse <strong>en</strong> base al sigui<strong>en</strong>te esquema:<br />

• Recolección <strong>de</strong> <strong>la</strong> información: se solicita a <strong>los</strong> formadores, a <strong>los</strong> ag<strong>en</strong>tes capacitados y a sus<br />

superiores jerárquicos.<br />

Se realiza a partir <strong>de</strong> difer<strong>en</strong>tes elem<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>los</strong> cuales <strong>los</strong> más importantes son <strong>los</strong> cuestionarios<br />

distribuidos durante <strong>la</strong> acción, pero, sobre todo, algunos meses <strong>de</strong>spués; <strong>la</strong>s guías que son <strong>la</strong>s<br />

herrami<strong>en</strong>tas más completas (por ejemplo: MATTHEUS).<br />

• El procesami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> información: <strong>en</strong> esta etapa se or<strong>de</strong>nan <strong>los</strong> datos recogidos.<br />

80


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

Convi<strong>en</strong>e, <strong>en</strong> efecto estructurar <strong>la</strong>s informaciones, recogidas <strong>en</strong> todos <strong>los</strong> ámbitos <strong>de</strong> <strong>la</strong> acción <strong>de</strong><br />

formación, <strong>en</strong> forma <strong>de</strong> cuadro, prefer<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te hecho <strong>en</strong> computadora y común a todas <strong>la</strong>s<br />

evaluaciones. Este dispositivo permite crear un banco <strong>de</strong> datos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> formación, lo<br />

que permitirá, a partir <strong>de</strong> criterios confiables, comparar su grado <strong>de</strong> eficacia.<br />

No existe, sin embargo, un cuadro i<strong>de</strong>al, por lo que cada formador t<strong>en</strong>drá que constituirlo y<br />

adaptarlo a sus necesida<strong>de</strong>s a partir <strong>de</strong> múltiples criterios: duración <strong>de</strong> <strong>la</strong> formación, métodos<br />

utilizados, organización, grado <strong>de</strong> satisfacción).<br />

Lo que cu<strong>en</strong>ta, ante todo, es <strong>la</strong> precisión y <strong>la</strong> regu<strong>la</strong>ridad <strong>de</strong> <strong>los</strong> datos recogidos para ser utilizados.<br />

Finalm<strong>en</strong>te, para que este dispositivo t<strong>en</strong>ga s<strong>en</strong>tido, es conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te proce<strong>de</strong>r al análisis <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

informaciones recogidas.<br />

El análisis <strong>de</strong> <strong>la</strong>s informaciones <strong>de</strong>be realizarse <strong>en</strong> tres etapas.<br />

o formu<strong>la</strong>r un ba<strong>la</strong>nce objetivo <strong>de</strong> <strong>los</strong> puntos positivos y negativos <strong>de</strong> <strong>la</strong> formación;<br />

o investigar <strong>la</strong>s causas <strong>de</strong> estos resultados;<br />

o ante todo, extraer conclusiones para el futuro. Estas conclusiones <strong>de</strong>berán ser discutidas,<br />

difundidas y seguidas <strong>de</strong> efectos.<br />

4.3 Efectos <strong>de</strong> <strong>la</strong> evaluación<br />

Se trata <strong>de</strong> <strong>en</strong>unciar cosas evi<strong>de</strong>ntes, pero no por ello inútiles. En efecto, esta pon<strong>en</strong>cia ha querido<br />

<strong>de</strong>mostrar que, si bi<strong>en</strong> el principio <strong>de</strong> <strong>la</strong> evaluación parece simple, no es nada fácil <strong>de</strong> llevarlo a <strong>la</strong> práctica.<br />

A<strong>de</strong>más, para que sea provechosa, ti<strong>en</strong>e que ser seguida <strong>de</strong> efectos <strong>en</strong> todos <strong>los</strong> ámbitos <strong>de</strong> <strong>la</strong> acción <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

formación:<br />

• <strong>en</strong> el ámbito práctico <strong>en</strong> lo que respecta a organización, <strong>la</strong> elección <strong>de</strong> métodos, <strong>de</strong> formadores, <strong>de</strong>l<br />

público a formar;<br />

• <strong>en</strong> el ámbito "político". En este s<strong>en</strong>tido, a veces es <strong>la</strong> elección compleja <strong>de</strong> una política <strong>de</strong><br />

formación, <strong>de</strong> alguno <strong>de</strong> sus aspectos, <strong>la</strong> que <strong>de</strong>be ponerse <strong>en</strong> te<strong>la</strong> <strong>de</strong> juicio.<br />

5. CONCLUSION<br />

<strong>La</strong> evaluación es un ejercicio difícil por tres razones:<br />

• porque ti<strong>en</strong>e que ser sistemática y ocuparse <strong>de</strong> todos <strong>los</strong> aspectos y <strong>de</strong> todas <strong>la</strong>s etapas <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

formación (restricciones presupuestarias y humanas);<br />

• porque obliga a ser mo<strong>de</strong>sto pero ambicioso a <strong>la</strong> vez, porque pue<strong>de</strong> cuestionar el proceso <strong>de</strong><br />

formación. No obstante, no hay que temer a <strong>la</strong> evaluación porque, gracias a el<strong>la</strong>, el sistema <strong>de</strong><br />

formación pue<strong>de</strong> adaptarse perman<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te;<br />

• por último, obliga a <strong>la</strong> formación a integrarse aún más <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>la</strong> acción <strong>de</strong>l servicio y viceversa.<br />

81


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

NECESIDADES DE FORMACION PARA LA MODERNIZACION DE LAS ADUANAS<br />

Jorge ENRIGUE LOERA<br />

Administrador C<strong>en</strong>tral <strong>de</strong> P<strong>la</strong>neación <strong>Aduanera</strong>, Secretaría <strong>de</strong> Haci<strong>en</strong>da y<br />

Crédito Público. México, MEXICO.<br />

1. INTRODUCCION<br />

<strong>La</strong>s necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> formación <strong>de</strong> <strong>los</strong> procesos <strong>de</strong> integración están <strong>de</strong>terminadas, como es obvio, por el<br />

grado <strong>de</strong> avance que lleve el proceso. Así, <strong>en</strong> una etapa inicial <strong>de</strong> escaso <strong>de</strong>sarrollo, <strong>en</strong> <strong>la</strong> que sólo se dan<br />

acuerdos bi<strong>la</strong>terales ais<strong>la</strong>dos, para conce<strong>de</strong>r <strong>de</strong>sgravaciones específicas, <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s son mínimas,<br />

porque se limitan a un bu<strong>en</strong> conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong>l acuerdo o acuerdos <strong>de</strong>sgravatorios y al manejo<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> certificación <strong>de</strong> orig<strong>en</strong>.<br />

En una Zona <strong>de</strong> Libre Comercio (ZLC) tal y como <strong>la</strong> concibe el Acuerdo sobre Aranceles Aduaneros y<br />

Comercio (GATT) (1); como se ha dado <strong>en</strong>tre México y Chile y se está dando <strong>en</strong>tre Canadá, Estados Unidos<br />

y México o <strong>en</strong>tre V<strong>en</strong>ezue<strong>la</strong>, Colombia y México, <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s para <strong>la</strong> formación <strong>de</strong> <strong>los</strong> funcionarios que<br />

han <strong>de</strong> llevar a bu<strong>en</strong> puerto estos Tratados, mi<strong>en</strong>tras simultáneam<strong>en</strong>te <strong>de</strong>b<strong>en</strong> manejar sus aduanas para el<br />

comercio fluido y eficaz con países no-miembros <strong>de</strong> <strong>la</strong>s zonas que se establec<strong>en</strong>, son consi<strong>de</strong>rablem<strong>en</strong>te<br />

mayores, tal vez sólo superadas por <strong>la</strong>s que se pres<strong>en</strong>tan cuando se pasa <strong>de</strong> una zona <strong>de</strong> este tipo a una<br />

verda<strong>de</strong>ra Unión <strong>Aduanera</strong> (UA).<br />

Al ponerse <strong>en</strong> marcha un Tratado <strong>de</strong> Libre Comercio, <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> formación compr<strong>en</strong><strong>de</strong>n no sólo a<br />

<strong>los</strong> empleados <strong>de</strong> <strong>la</strong>s aduanas, sino a <strong>los</strong> Ag<strong>en</strong>tes Aduanales o sea a <strong>los</strong> gestores profesionales y<br />

habituales <strong>de</strong> <strong>la</strong>s operaciones aduaneras y aún al público, que utilizará o no <strong>los</strong> b<strong>en</strong>eficios que se pact<strong>en</strong>,<br />

<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do <strong>de</strong> que se le capacite para ello. Los temas <strong>de</strong> reg<strong>la</strong>s <strong>de</strong> orig<strong>en</strong>, arancel específico, certificados<br />

<strong>de</strong> orig<strong>en</strong>, fiscalización <strong>de</strong>l orig<strong>en</strong> y solución <strong>de</strong> controversias, van a ser materias <strong>de</strong> consi<strong>de</strong>rable<br />

complejidad que <strong>de</strong>berán ser manejadas con verda<strong>de</strong>ra precisión por todos <strong>los</strong> involucrados. Y como <strong>en</strong><br />

esta etapa <strong>de</strong> <strong>la</strong> integración cada país conserva su arancel para terceros países y su legis<strong>la</strong>ción aduanera<br />

autónoma, a <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> capacitación tradicionales para el manejo eficaz <strong>de</strong> <strong>la</strong>s aduanas, han <strong>de</strong><br />

sumarse <strong>la</strong>s que hace surgir <strong>la</strong> ZLC.<br />

En una UA don<strong>de</strong> "se sobrepasa <strong>la</strong> mera unión arance<strong>la</strong>ria porque supone, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> ésta, <strong>la</strong><br />

armonización <strong>de</strong> <strong>la</strong> normativa aduanera y su aplicación uniforme <strong>en</strong> todos <strong>los</strong> Estados Miembros"(2), don<strong>de</strong><br />

se da "<strong>la</strong> sustitución <strong>de</strong> dos o más territorios aduaneros por uno único, que conlleva, <strong>en</strong> el p<strong>la</strong>no interno a <strong>la</strong><br />

eliminación, <strong>en</strong> lo es<strong>en</strong>cial, <strong>de</strong> <strong>los</strong> intercambios <strong>en</strong>tre sus países miembros, <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> aduana y <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>taciones comerciales restrictivas; y <strong>en</strong> el ámbito externo, a <strong>la</strong> i<strong>de</strong>ntidad substancial <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />

<strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> aduana y otras reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>taciones aplicadas por <strong>la</strong>s partes contratantes"(3); <strong>en</strong> una UA, se dice,<br />

<strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> formación son aún mayores, puesto que <strong>la</strong>s legis<strong>la</strong>ciones, incluido el arancel, han <strong>de</strong><br />

aplicarse con homog<strong>en</strong>eidad.<br />

Humberto Ríos Rodríguez <strong>de</strong>cía al respecto, que <strong>los</strong> funcionarios <strong>de</strong> <strong>la</strong>s aduanas ..."<strong>de</strong>b<strong>en</strong> s<strong>en</strong>tirse parte no<br />

sólo <strong>de</strong> una administración aduanera nacional, sino <strong>de</strong> una UA, lo cual les conduce a una preocupación aún<br />

mayor por <strong>la</strong> homog<strong>en</strong>eidad y <strong>la</strong> selectividad <strong>de</strong> sus comportami<strong>en</strong>tos. Una parte es<strong>en</strong>cial <strong>de</strong> <strong>la</strong> adaptación<br />

<strong>de</strong> <strong>los</strong> métodos <strong>de</strong>be cubrirse con programas <strong>de</strong> formación. Hay que re<strong>de</strong>finir el papel <strong>de</strong> <strong>los</strong> funcionarios <strong>de</strong><br />

aduanas <strong>de</strong> una UA y para ello es necesaria una política coordinada <strong>de</strong> formación <strong>de</strong> <strong>los</strong> mismos. Resulta<br />

interesante, <strong>en</strong> este s<strong>en</strong>tido, una coordinación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Escue<strong>la</strong>s <strong>de</strong> Aduanas <strong>de</strong> <strong>los</strong> países integrados, que<br />

propicie programas comunes <strong>de</strong> formación y que sirva <strong>de</strong> punto <strong>de</strong> partida para un posible c<strong>en</strong>tro común <strong>de</strong><br />

formación"(4).<br />

En un mercado común, etapa final <strong>de</strong> <strong>la</strong> integración, don<strong>de</strong> <strong>la</strong>s barreras aduaneras e incluso <strong>la</strong>s oficinas<br />

aduaneras intercomunitarias <strong>de</strong>saparec<strong>en</strong>, porque no solo se libera <strong>de</strong> impuestos al comercio exterior el<br />

paso <strong>de</strong> <strong>la</strong> mercancía, sino <strong>de</strong> todo gravam<strong>en</strong>, <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción aduanera se vuelve única, el Sistema Aduanero<br />

fr<strong>en</strong>te a terceros países es totalm<strong>en</strong>te común y paradójicam<strong>en</strong>te, al m<strong>en</strong>os <strong>en</strong> teoría, <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />

formación comi<strong>en</strong>zan a reducirse, porque vuelve a manejarse, como antes <strong>de</strong> <strong>la</strong> integración, un solo arancel<br />

y una so<strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción. "En <strong>la</strong> Comunidad Económica Europea (CEE) funciona <strong>de</strong>s<strong>de</strong> hace más <strong>de</strong> tres años,<br />

un programa <strong>de</strong> formación <strong>de</strong> funcionarios, <strong>de</strong>nominado Matthaeus, que no sólo establece programas<br />

comunes <strong>de</strong> formación <strong>en</strong>tre todos <strong>los</strong> Estados Miembros, sino que a<strong>de</strong>más propicia <strong>los</strong> intercambios <strong>de</strong><br />

funcionarios para que <strong>de</strong>sempeñ<strong>en</strong> sus activida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> el territorio aduanero <strong>de</strong> otra Administración, que no<br />

es <strong>la</strong> suya. <strong>La</strong> experi<strong>en</strong>cia está resultando altam<strong>en</strong>te interesante"(5).<br />

82


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

Tal vez porque <strong>los</strong> operadores <strong>de</strong> <strong>la</strong>s aduanas, <strong>los</strong> aduaneros propiam<strong>en</strong>te tales, no fueron sufici<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te<br />

involucrados <strong>en</strong> <strong>la</strong>s negociaciones <strong>de</strong> <strong>la</strong> integración o por cualquier otro motivo, <strong>en</strong> América <strong>La</strong>tina <strong>los</strong><br />

procesos <strong>de</strong> <strong>la</strong> integración evolucionaron por un <strong>la</strong>do y <strong>la</strong> técnica aduanera, por otro. Esta situación dio<br />

como resultado que, aún cuando aquel<strong>los</strong> procesos llev<strong>en</strong> diversos grados <strong>de</strong> avance a todo lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong><br />

nuestra América, <strong>la</strong>s técnicas aduaneras registran solo una mo<strong>de</strong>sta evolución; más bi<strong>en</strong> una evi<strong>de</strong>nte<br />

incongru<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>tre el avance que registra <strong>la</strong> integración y el estado <strong>de</strong> <strong>la</strong> gestión aduanera. De una manera<br />

g<strong>en</strong>eral, <strong>la</strong>s aduanas <strong>de</strong> <strong>La</strong>tinoamérica permanec<strong>en</strong> con una organización y una operación anticuadas,<br />

ll<strong>en</strong>as <strong>de</strong> trámites complejos y <strong>de</strong> burocratismo hipertrofiado, con sus lógicas secue<strong>la</strong>s <strong>de</strong> corrupción.<br />

Es que casi sin excepción, <strong>los</strong> sistemas aduaneros <strong>de</strong> nuestros países se ori<strong>en</strong>taron, durante <strong>la</strong>s últimas<br />

cuatro décadas, hacia un esquema económico <strong>de</strong> sustitución <strong>de</strong> importaciones o "crecimi<strong>en</strong>to hacia <strong>de</strong>ntro"<br />

con lo que fueron adquiri<strong>en</strong>do características <strong>de</strong> complicación y <strong>en</strong>durecimi<strong>en</strong>to progresivos como resultado<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> política <strong>de</strong> protección a ultranza <strong>de</strong> <strong>los</strong> productores nacionales, a partir <strong>de</strong> aquel<strong>la</strong> i<strong>de</strong>a <strong>de</strong> que así se<br />

auspiciaría su <strong>de</strong>sarrollo, y se evolucionaría hasta alcanzar <strong>los</strong> niveles <strong>de</strong> competitividad <strong>de</strong> <strong>los</strong> gran<strong>de</strong>s<br />

productores extranjeros.<br />

De ahí que nuestros procesos <strong>de</strong> integración hayan tropezado <strong>en</strong> mayor o m<strong>en</strong>or grado con un obstáculo<br />

adicional, que no apareció c<strong>la</strong>ro sino hasta esta época <strong>de</strong> <strong>la</strong> globalización <strong>de</strong> <strong>la</strong> economía y <strong>la</strong> formación <strong>de</strong><br />

bloques: <strong>la</strong> ina<strong>de</strong>cuación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s aduanas al dinamismo <strong>de</strong> <strong>los</strong> tiempos actuales.<br />

2. LA MODERNIZACION ADUANERA COMO REQUISITO INDISPENSABLE PARA PARTICIPAR EN<br />

LOS PROCESOS DE INTEGRACION<br />

2.1 <strong>La</strong> ina<strong>de</strong>cuación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s aduanas a <strong>la</strong> apertura.<br />

Dadas <strong>la</strong>s actuales circunstancias <strong>de</strong> <strong>la</strong> liberalización <strong>de</strong>l comercio internacional auspiciada por el GATT,<br />

exactam<strong>en</strong>te opuestas a <strong>la</strong>s que nos impuso aquel mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> "sustitución <strong>de</strong> importaciones", parece un<br />

requisito indisp<strong>en</strong>sable para que <strong>los</strong> procesos <strong>de</strong> integración t<strong>en</strong>gan éxito, que <strong>la</strong>s aduanas <strong>de</strong> <strong>los</strong> países<br />

que particip<strong>en</strong> <strong>en</strong> el<strong>los</strong>, se mo<strong>de</strong>rnic<strong>en</strong> a fondo. Es muy difícil imaginar una ZLC y más una UA, con el<br />

mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> aduana anterior; <strong>de</strong> poco servirá <strong>de</strong>sgravar formalm<strong>en</strong>te el paso <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mercancías por nuestras<br />

aduanas si <strong>de</strong> todas maneras <strong>los</strong> importadores y exportadores ti<strong>en</strong><strong>en</strong> que pagar el gravam<strong>en</strong> oculto <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

tramitología y el <strong>de</strong> su consecu<strong>en</strong>cia: <strong>los</strong> <strong>la</strong>rgos períodos <strong>de</strong> estancia <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mercancías <strong>en</strong> <strong>la</strong>s aduanas,<br />

con su secue<strong>la</strong> <strong>de</strong> costos extras por almac<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>tos prolongados, pérdidas <strong>de</strong> mercancías y todo tipo <strong>de</strong><br />

prácticas administrativas viciosas.<br />

No hay duda; <strong>en</strong> <strong>los</strong> procesos <strong>de</strong> integración, <strong>la</strong>s aduanas han <strong>de</strong> ser lo contrario: unas oficinas que no<br />

fr<strong>en</strong><strong>en</strong>, sino que facilit<strong>en</strong> <strong>los</strong> flujos <strong>de</strong> mercancías <strong>en</strong>tre <strong>los</strong> países que form<strong>en</strong> parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> ZLC. Y si como lo<br />

hemos dicho, nuestras aduanas hacían durante <strong>los</strong> últimos años exactam<strong>en</strong>te lo contrario, aparecerá <strong>la</strong><br />

convicción <strong>de</strong> que no es posible integrarse rápida y efectivam<strong>en</strong>te si antes no se mo<strong>de</strong>rnizan <strong>la</strong>s aduanas.<br />

Una vez creados <strong>los</strong> pactos <strong>de</strong> integración, una vez establecidas <strong>la</strong>s ZLC, <strong>la</strong>s aduanas <strong>de</strong>sempeñarán el<br />

papel protagónico; el<strong>la</strong>s son <strong>la</strong>s que operarán <strong>los</strong> Tratados, lo que significa que si no operan acor<strong>de</strong>s con su<br />

fi<strong>los</strong>ofía, <strong>los</strong> Tratados serán letra muerta. Si <strong>la</strong>s aduanas no funcionan, <strong>los</strong> Tratados integracionistas no<br />

funcionarán.<br />

2.2 <strong>La</strong>s necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> formación <strong>en</strong> <strong>la</strong> etapa <strong>de</strong> mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> un sistema aduanero<br />

Como ocurre con <strong>la</strong> integración misma, <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> formación para <strong>la</strong> mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

aduanas, se dan <strong>en</strong> razón directa <strong>de</strong>l grado <strong>de</strong> mo<strong>de</strong>rnización que <strong>los</strong> gobiernos quieran dar a su gestión<br />

aduanera, ya que "<strong>la</strong> mo<strong>de</strong>rnidad" <strong>en</strong> <strong>la</strong>s aduanas, especialm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong>s <strong>de</strong> <strong>La</strong>tinoamérica, no obe<strong>de</strong>ce a un<br />

esquema único; m<strong>en</strong>os que eso, ni siquiera hay una <strong>de</strong>finición <strong>de</strong> lo que <strong>de</strong>be <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>rse por "mo<strong>de</strong>rnidad"<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> materia.<br />

Por ello tal vez <strong>la</strong> necesidad inicial sea <strong>la</strong> <strong>de</strong> formar funcionarios <strong>en</strong> <strong>los</strong> diversos aspectos <strong>de</strong> <strong>la</strong> mo<strong>de</strong>rnidad<br />

internacionalm<strong>en</strong>te aceptados, pues será muy difícil que, sin una preparación especial, <strong>los</strong> empleados y<br />

funcionarios, que trabajaron durante toda su vida conforme a un mo<strong>de</strong>lo anticuado <strong>de</strong> aduana, puedan, por<br />

sí, mo<strong>de</strong>rnizar. Siquiera co<strong>la</strong>borar <strong>en</strong> <strong>la</strong> mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> sus aduanas. Antes bi<strong>en</strong>, mi<strong>en</strong>tras más<br />

experi<strong>en</strong>cia t<strong>en</strong>gan <strong>en</strong> el manejo <strong>de</strong> <strong>la</strong> aduana anterior, m<strong>en</strong>os podrán imaginar <strong>la</strong> nueva. Ni siquiera influir<br />

<strong>en</strong> <strong>los</strong> procesos <strong>de</strong> mo<strong>de</strong>rnización, porque naturalm<strong>en</strong>te, marcharán <strong>en</strong> s<strong>en</strong>tido opuesto.<br />

2.3 <strong>La</strong> mo<strong>de</strong>rnidad propiam<strong>en</strong>te dicha.<br />

83


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

Qué es precisam<strong>en</strong>te <strong>la</strong> mo<strong>de</strong>rnidad <strong>en</strong> aduanas? En un trabajo pres<strong>en</strong>tado <strong>en</strong> <strong>la</strong> XIII Reunión Anual <strong>de</strong><br />

Directores Nacionales <strong>de</strong> Aduanas <strong>de</strong> América <strong>La</strong>tina, España y Portugal (6) celebrada <strong>en</strong> Santo Domingo,<br />

República Dominicana, que luego el Consejo <strong>de</strong> Cooperación <strong>Aduanera</strong> (CCA) tradujo a <strong>los</strong> idiomas<br />

oficiales <strong>de</strong>l Organismo y <strong>en</strong>vió a <strong>los</strong> Países Miembros (7), ante <strong>la</strong> dificultad para <strong>de</strong>finir a <strong>la</strong> aduana<br />

mo<strong>de</strong>rna o a<strong>de</strong>cuada a <strong>los</strong> tiempos actuales, se <strong>de</strong>scribió, paso a paso, el proceso <strong>de</strong>l <strong>de</strong>saduanami<strong>en</strong>to y<br />

sus activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>rivadas, señalándose <strong>en</strong> cada tramo lo que era anticuado y lo que era mo<strong>de</strong>rno y<br />

llegando a <strong>la</strong> conclusión <strong>de</strong> que sería una aduana mo<strong>de</strong>rna <strong>la</strong> que:<br />

a. Cu<strong>en</strong>te con procedimi<strong>en</strong>tos ágiles y s<strong>en</strong>cil<strong>los</strong>, si es posible electrónicos, para el control <strong>de</strong> <strong>los</strong> medios <strong>de</strong><br />

transporte <strong>en</strong> <strong>los</strong> que se acarrea y <strong>de</strong> <strong>los</strong> que se <strong>de</strong>scarga <strong>la</strong> mercancía.<br />

b. Suprima el almac<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to y, <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral, <strong>la</strong> ret<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> mercancías <strong>en</strong> frontera, porque el <strong>de</strong>spacho<br />

sea tan ágil que no requiera este paso, y que, por lo que respecta al tráfico marítimo y aéreo, privatice<br />

<strong>los</strong> almac<strong>en</strong>es, indisp<strong>en</strong>sables para conservar intacta <strong>la</strong> mercancía, durante el período que va <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

<strong>de</strong>scarga al <strong>de</strong>saduanami<strong>en</strong>to.<br />

c. Para el <strong>de</strong>spacho <strong>de</strong> <strong>la</strong> mercancía, aplique el sistema <strong>de</strong>l autocumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> obligaciones, con el fin<br />

<strong>de</strong> limitarse a recibir <strong>de</strong>c<strong>la</strong>raciones, comprobaciones anexas y pagos, según <strong>la</strong> <strong>de</strong>terminación hecha por<br />

<strong>los</strong> propios usuarios, reservándose el <strong>de</strong>recho <strong>de</strong> comprobar <strong>la</strong> veracidad y exactitud <strong>de</strong> lo <strong>de</strong>c<strong>la</strong>rado,<br />

<strong>en</strong> el mismo instante y conforme a mecanismos <strong>de</strong> revisión aleatoria in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

discrecionalidad <strong>de</strong> <strong>los</strong> empleados, o a posteriori, mediante auditorías especializadas.<br />

El sistema <strong>de</strong>l autocumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> obligaciones dará como resultado inmediato <strong>la</strong> eliminación <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

necesidad perman<strong>en</strong>te <strong>de</strong> más personal, y aún <strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong> reducir el exist<strong>en</strong>te.<br />

d. <strong>La</strong> que para el proceso <strong>de</strong> este auto<strong>de</strong>spacho, utilice sistemas <strong>de</strong> cómputo que, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> validar <strong>los</strong><br />

términos <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración y el ajuste <strong>de</strong> <strong>la</strong> liquidación que corresponda, capture y formule <strong>la</strong> estadística<br />

<strong>de</strong> comercio exterior. Y p<strong>en</strong>samos que <strong>los</strong> resultados serían aún mejores si pudiera lograrse que el<br />

servicio <strong>de</strong> cómputo fuera privatizado y se adoptaran mecanismos para asegurar <strong>la</strong> confi<strong>de</strong>ncialidad <strong>de</strong><br />

<strong>los</strong> datos. <strong>La</strong> automatización <strong>de</strong> estos procesos, y tal vez su privatización, repres<strong>en</strong>tarán un elem<strong>en</strong>to<br />

adicional para <strong>la</strong> reducción <strong>de</strong>l personal redundante.<br />

e. <strong>La</strong> que reciba <strong>los</strong> pagos <strong>en</strong> bancos y suprima, para ello y para otras hipótesis <strong>de</strong> trabajo, <strong>los</strong> "servicios<br />

extraordinarios" o sea <strong>la</strong>s jornadas <strong>de</strong> trabajo especiales a costa <strong>de</strong>l importador o exportador.<br />

f. <strong>La</strong> que <strong>en</strong> su legis<strong>la</strong>ción utilice <strong>los</strong> regím<strong>en</strong>es y procedimi<strong>en</strong>tos aduaneros mo<strong>de</strong>rnos, recom<strong>en</strong>dados<br />

por conv<strong>en</strong>ciones aduaneras internacionales, como <strong>la</strong> <strong>de</strong> Kyoto; sistemas <strong>de</strong> c<strong>la</strong>sificación y valoración<br />

<strong>de</strong> mercancías, <strong>de</strong> aceptación mundial, como es el caso <strong>de</strong>l Sistema Armonizado (SA), creado por el<br />

CCA, o el Código <strong>de</strong> Valoración <strong>en</strong> Aduana, sugerido por el GATT.<br />

g. <strong>La</strong> que apoye su acción fiscalizadora <strong>en</strong> <strong>la</strong>boratorios aduaneros propios o privatizados; <strong>en</strong> un sistema<br />

<strong>de</strong> infracciones que sea, a <strong>la</strong> vez, justo e inflexible; <strong>en</strong> un sistema <strong>de</strong> capacitación <strong>de</strong> personal<br />

perman<strong>en</strong>te, que busque <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r bu<strong>en</strong>os funcionarios y garantice su carrera <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Administración Pública.<br />

h. <strong>La</strong> que cu<strong>en</strong>te con mecanismos <strong>de</strong> <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa aptos contra prácticas <strong>de</strong>sleales <strong>de</strong> comercio internacional;<br />

contra el tráfico <strong>de</strong> estupefaci<strong>en</strong>tes, armas y objetos <strong>de</strong>l patrimonio cultural, y contra actos que vayan <strong>en</strong><br />

<strong>de</strong>trim<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> propiedad industrial o intelectual.<br />

Será <strong>en</strong> fin, mo<strong>de</strong>rna, aquel<strong>la</strong> aduana que a través <strong>de</strong> todo lo anterior, o simi<strong>la</strong>res supuestos, llegue un día a<br />

<strong>la</strong> asombrosa comprobación <strong>en</strong>teram<strong>en</strong>te factible, <strong>de</strong> que pue<strong>de</strong> hacer <strong>la</strong>s cosas mejor, con m<strong>en</strong>os<br />

recursos.<br />

Consecu<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te con lo anterior, aparece como primera necesidad <strong>en</strong> <strong>los</strong> procesos <strong>de</strong> mo<strong>de</strong>rnización, <strong>la</strong><br />

formación <strong>de</strong> un grupo <strong>de</strong> "mo<strong>de</strong>rnizadores" a <strong>los</strong> que hay que instruir para que dirijan el proceso <strong>de</strong><br />

transformación, sea que se traigan <strong>de</strong> medios aj<strong>en</strong>os al sistema, sea que se utilice a <strong>los</strong> expertos ya<br />

exist<strong>en</strong>tes, a qui<strong>en</strong>es se cambie <strong>la</strong> concepción anticuada, para que adopt<strong>en</strong> <strong>la</strong> nueva fi<strong>los</strong>ofía <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

facilitación y <strong>de</strong>sarroll<strong>en</strong> habilida<strong>de</strong>s ger<strong>en</strong>ciales, para que dirijan el proceso.<br />

2.4 ¿Qué tópicos <strong>de</strong>biera incluir el programa <strong>de</strong> formación <strong>de</strong> un equipo mo<strong>de</strong>rnizador?<br />

a. Como se trata prácticam<strong>en</strong>te <strong>de</strong> invertir el or<strong>de</strong>n <strong>de</strong> cosas, porque hay que hacer pasar a <strong>la</strong>s aduanas,<br />

<strong>de</strong> obstaculizadoras a facilitadoras, es preciso formar, ante todo, <strong>en</strong> el uso <strong>de</strong> <strong>los</strong> procedimi<strong>en</strong>tos, que<br />

se diseñan a partir <strong>de</strong>l principio <strong>de</strong>l autocumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> obligaciones. Como <strong>la</strong> aduana <strong>de</strong> antaño lo<br />

revisaba todo y a todos, y realizaba el<strong>la</strong> misma todos o casi todos <strong>los</strong> actos <strong>de</strong>l <strong>de</strong>saduanami<strong>en</strong>to, es<br />

preciso revisar todo procedimi<strong>en</strong>to para esc<strong>la</strong>recer <strong>en</strong> qué casos lo que hace <strong>la</strong> aduana lo pue<strong>de</strong>n hacer<br />

<strong>los</strong> propios importadores o exportadores, o sus repres<strong>en</strong>tantes, reservándose <strong>la</strong> autoridad <strong>la</strong> facultad <strong>de</strong><br />

comprobar, <strong>en</strong> todo tiempo, <strong>la</strong> legalidad <strong>de</strong> lo que se <strong>de</strong>c<strong>la</strong>re, se pague o se haga.<br />

Aunque parezca paradójico, <strong>la</strong> experi<strong>en</strong>cia seña<strong>la</strong> que el autocumplimi<strong>en</strong>to eleva consi<strong>de</strong>rablem<strong>en</strong>te el<br />

exacto acatami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s obligaciones por parte <strong>de</strong> <strong>los</strong> usuarios <strong>de</strong> <strong>la</strong>s aduanas; pero a<strong>de</strong>más y como<br />

es obvio, acelera el <strong>de</strong>saduanami<strong>en</strong>to, al reducir, al mínimo, <strong>los</strong> tiempos <strong>de</strong> trámite; reduce también <strong>en</strong><br />

gran proporción, <strong>la</strong> necesidad perman<strong>en</strong>te <strong>de</strong> más personal y <strong>de</strong> más espacios físicos <strong>en</strong> <strong>la</strong>s aduanas;<br />

84


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

disminuye <strong>la</strong>s opciones <strong>de</strong> corrupción y por todo ello baja <strong>los</strong> costos <strong>de</strong>l <strong>de</strong>spacho y aún <strong>los</strong> riesgos<br />

fiscales.<br />

Un bu<strong>en</strong> hilo conductor para el estudio y posible transformación <strong>de</strong> <strong>los</strong> procedimi<strong>en</strong>tos, es el análisis<br />

sistemático <strong>de</strong> <strong>la</strong> l<strong>la</strong>mada "Conv<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Kyoto" cuyo nombre formal ilustra mejor <strong>la</strong> suger<strong>en</strong>cia:<br />

"Conv<strong>en</strong>ción Internacional sobre <strong>la</strong> Simplificación y Armonización <strong>de</strong> <strong>los</strong> Procedimi<strong>en</strong>tos Aduaneros". En<br />

este docum<strong>en</strong>to, puesto a disposición <strong>de</strong> cualquier país por el CCA, se propon<strong>en</strong> <strong>en</strong> 30 anexos, otros<br />

tantos procedimi<strong>en</strong>tos y docum<strong>en</strong>tos, <strong>los</strong> que aún pue<strong>de</strong>n simplificarse más, si se consi<strong>de</strong>ra que cuando<br />

<strong>la</strong> Conv<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Kyoto se firmó, <strong>la</strong> electrónica no había llevado a <strong>la</strong>s computadoras al espectacu<strong>la</strong>r<br />

<strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> actualidad. Justam<strong>en</strong>te porque <strong>la</strong>s computadoras no estaban tan <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>das, ni su<br />

uso tan g<strong>en</strong>eralizado <strong>en</strong> el mundo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s aduanas, es que hay procedimi<strong>en</strong>tos nuevos, sobre <strong>los</strong> que<br />

también convi<strong>en</strong>e formar a <strong>los</strong> mo<strong>de</strong>rnizadores <strong>de</strong> aduanas.<br />

b. Uno <strong>de</strong> estos sistemas es el novedoso Electronic Data Interchange (EDI) que ahorra docum<strong>en</strong>tos<br />

("manifiestos" escritos y visados) <strong>en</strong> el control <strong>de</strong> cargam<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> buques y aviones, amén <strong>de</strong> que el<br />

<strong>de</strong>talle <strong>de</strong> <strong>la</strong> carga que conti<strong>en</strong>e el buque o el avión, se recibe instantáneam<strong>en</strong>te, ap<strong>en</strong>as sale el medio<br />

<strong>de</strong> transporte a su <strong>de</strong>stino, <strong>en</strong> <strong>la</strong> aduana <strong>de</strong>l puerto o aeropuerto que <strong>de</strong>berá contro<strong>la</strong>r su carga o<br />

<strong>de</strong>scarga. EDI asegura <strong>la</strong> total limpieza y rapi<strong>de</strong>z <strong>de</strong> esta fase <strong>de</strong> <strong>la</strong> operación y pue<strong>de</strong> por supuesto ser<br />

<strong>la</strong> base segura <strong>de</strong> otras activida<strong>de</strong>s, como <strong>la</strong> <strong>de</strong>l almac<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to. El estudio <strong>de</strong> este sistema o <strong>de</strong> otro<br />

que haga sus veces, será fundam<strong>en</strong>tal <strong>en</strong> todo programa <strong>de</strong> mo<strong>de</strong>rnización. (8)<br />

c. De esta incorporación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s computadoras al trabajo aduanero, ha <strong>de</strong>rivado <strong>la</strong> creación <strong>de</strong> sistemas <strong>de</strong><br />

cómputo para automatizar <strong>los</strong> actos <strong>de</strong>l <strong>de</strong>spacho, <strong>de</strong> suerte tal que <strong>los</strong> importadores y exportadores<br />

pue<strong>de</strong>n hacer sus <strong>de</strong>c<strong>la</strong>raciones a un computador <strong>de</strong> <strong>la</strong>s aduanas, que valida <strong>los</strong> datos <strong>de</strong>c<strong>la</strong>rados,<br />

calcu<strong>la</strong> el impuesto a pagar, hace cargos a <strong>la</strong>s cu<strong>en</strong>tas bancarias <strong>de</strong> <strong>los</strong> usuarios por el monto <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />

impuestos, registra <strong>la</strong>s operaciones y produce <strong>la</strong> estadística, pura e instantánea. Francia, Japón,<br />

España, son algunos <strong>de</strong> <strong>los</strong> países que han logrado impresionantes <strong>de</strong>sarrol<strong>los</strong> <strong>en</strong> esta materia. <strong>La</strong><br />

utilidad <strong>de</strong> estos sistemas es tal, que <strong>la</strong> Confer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Naciones Unidas para el Comercio y el<br />

Desarrollo (UNCTAD) creó un programa <strong>de</strong> muy bajo costo y adaptabilidad a todo tipo <strong>de</strong> países,<br />

l<strong>la</strong>mado ASYCUDA (Automated System for Customs Data) con el que pue<strong>de</strong>n b<strong>en</strong>eficiarse <strong>los</strong> países<br />

<strong>en</strong> <strong>de</strong>sarrollo. Por su parte el CCA editó una guía práctica para el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> estos sistemas para que<br />

cada país, si lo cree conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te, <strong>de</strong>sarrolle su propio sistema (9).<br />

El estudio <strong>de</strong> este tema, como es fácilm<strong>en</strong>te inferible, es sin duda, <strong>la</strong> más alta prioridad para qui<strong>en</strong><br />

necesite estar <strong>en</strong> condiciones <strong>de</strong> proponer medidas <strong>de</strong> mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> un sistema aduanero.<br />

d. Si el país <strong>de</strong> que se trate no usa aún el "Sistema Armonizado <strong>de</strong> Designación y Codificación <strong>de</strong><br />

Mercancías", creado por el CCA, que es <strong>la</strong> nom<strong>en</strong>c<strong>la</strong>tura usada <strong>en</strong> más <strong>de</strong> ci<strong>en</strong> países alre<strong>de</strong>dor <strong>de</strong>l<br />

mundo, será muy difícil que pueda ser tomado <strong>en</strong> serio <strong>en</strong> el comercio mundial. <strong>La</strong>s gran<strong>de</strong>s economías<br />

<strong>de</strong>l p<strong>la</strong>neta usan esta nom<strong>en</strong>c<strong>la</strong>tura que no sólo sirve para fines <strong>de</strong>l <strong>de</strong>spacho aduanero propiam<strong>en</strong>te<br />

dicho, sino para <strong>los</strong> docum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>l transporte, <strong>de</strong> <strong>los</strong> servicios financieros y seguros, pero es,<br />

fundam<strong>en</strong>talm<strong>en</strong>te, <strong>la</strong> herrami<strong>en</strong>ta principal <strong>en</strong> <strong>la</strong> comparabilidad <strong>de</strong> estadísticas a nivel mundial. Aún<br />

si<strong>en</strong>do el caso <strong>de</strong> que el país no usara este método <strong>de</strong> c<strong>la</strong>sificación arance<strong>la</strong>ria, su estudio se impone,<br />

antes que otra materia, si no se hubiere hecho y si realm<strong>en</strong>te se quiere mo<strong>de</strong>rnizar una aduana. Seguro<br />

que como <strong>en</strong> el caso <strong>de</strong> <strong>la</strong> Conv<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Kyoto, su puro estudio pue<strong>de</strong> propiciar <strong>la</strong> <strong>de</strong>cisión <strong>de</strong><br />

suscribir el conv<strong>en</strong>io internacional correspondi<strong>en</strong>te.<br />

e. Otro tanto pue<strong>de</strong> <strong>de</strong>cirse <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>finición <strong>de</strong>l "valor <strong>en</strong> aduana" que postu<strong>la</strong> el Artículo VII <strong>de</strong>l GATT. Es<br />

elem<strong>en</strong>tal, para un comercio exterior mo<strong>de</strong>rno, contar con un sistema <strong>de</strong> calcu<strong>la</strong>r <strong>la</strong> base gravable <strong>de</strong>l<br />

impuesto al comercio exterior, que sea <strong>la</strong> misma <strong>de</strong> nuestros socios o futuros socios comerciales. Es<br />

que <strong>la</strong> <strong>de</strong>finición no sólo sirve para el cálculo <strong>de</strong> <strong>los</strong> impuestos; es también <strong>la</strong> base más frecu<strong>en</strong>te para<br />

el cálculo <strong>de</strong>l "valor incorporado" <strong>en</strong> un país, para efectos <strong>de</strong> conce<strong>de</strong>r "orig<strong>en</strong>" <strong>en</strong> una ZLC, o para <strong>la</strong><br />

dim<strong>en</strong>sión <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cuotas o <strong>de</strong>rechos comp<strong>en</strong>satorios, <strong>en</strong> caso <strong>de</strong> "dumping".<br />

Como ocurre con el SA, aún cuando el país <strong>de</strong> que se trate no adhiriera al conv<strong>en</strong>io internacional<br />

correspondi<strong>en</strong>te, el estudio <strong>de</strong> <strong>la</strong> "Definición GATT <strong>de</strong>l valor" es indisp<strong>en</strong>sable <strong>en</strong> todo int<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

mo<strong>de</strong>rnidad.<br />

f. <strong>La</strong> c<strong>la</strong>sificación arance<strong>la</strong>ria conforme al SA y el "valor <strong>en</strong> aduana" conforme al GATT se complem<strong>en</strong>tan<br />

con otros "Códigos <strong>de</strong> Conducta" <strong>de</strong>l propio GATT, insos<strong>la</strong>yables <strong>en</strong> toda acción mo<strong>de</strong>rnizadora. El<strong>los</strong><br />

son:<br />

o Código <strong>de</strong> <strong>de</strong>rechos "antidumping".<br />

o Código <strong>de</strong> lic<strong>en</strong>cias previas; y<br />

o Código <strong>de</strong> obstácu<strong>los</strong> técnicos.<br />

El estudio <strong>de</strong> estos tres or<strong>de</strong>nami<strong>en</strong>tos completará <strong>la</strong> visión <strong>de</strong> lo que es una aduana mo<strong>de</strong>rna, así<br />

como <strong>de</strong> <strong>la</strong>s modificaciones que han <strong>de</strong> sugerirse a nuestros gobiernos para insertar al país con eficacia<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong>s corri<strong>en</strong>tes <strong>de</strong>l comercio mundial.<br />

g. Se ha m<strong>en</strong>cionado repetidam<strong>en</strong>te al CCA. Por lo que se lleva dicho, se inferirá <strong>la</strong> importancia que<br />

reviste estar muy bi<strong>en</strong> <strong>en</strong>terado <strong>de</strong> qué es, para qué sirve y cuáles son <strong>los</strong> objetivos <strong>de</strong>l gran organismo<br />

mundial <strong>de</strong> <strong>la</strong> materia. Qui<strong>en</strong> se asome a <strong>la</strong> estructura, a sus reuniones, a su c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> publicaciones,<br />

<strong>en</strong>contrará 40 años <strong>de</strong> experi<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> técnicas aduaneras y <strong>la</strong> información continua <strong>de</strong> lo que son <strong>la</strong>s<br />

85


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

aduanas <strong>en</strong> <strong>los</strong> cinco contin<strong>en</strong>tes. Verá cómo se administran dieciséis conv<strong>en</strong>ios internacionales<br />

re<strong>la</strong>tivos a materias tan importantes como el manejo <strong>de</strong> cont<strong>en</strong>edores, <strong>la</strong>s importaciones temporales o <strong>la</strong><br />

lucha contra el frau<strong>de</strong> comercial y el narcotráfico.<br />

Sería muy audaz calificar a una aduana <strong>de</strong> mo<strong>de</strong>rna si no está vincu<strong>la</strong>da al Consejo, aún cuando sea<br />

informalm<strong>en</strong>te.<br />

El estudio <strong>de</strong> <strong>la</strong> historia <strong>de</strong>l Consejo, el único <strong>en</strong> el mundo <strong>de</strong>dicado sólo a <strong>la</strong> técnica aduanera y aj<strong>en</strong>o a<br />

toda cuestión política, es otra materia <strong>en</strong> <strong>la</strong> que hay que capacitar a <strong>los</strong> que pi<strong>en</strong>s<strong>en</strong> transformar una<br />

aduana <strong>de</strong>l pasado <strong>en</strong> otra para el siglo XXI. Después <strong>de</strong>l estudio se concluirá que lo más saludable es<br />

adherir al organismo y participar y b<strong>en</strong>eficiarse con <strong>la</strong> asesoría que brinda y con <strong>la</strong> cooperación mundial<br />

que propicia hacia <strong>los</strong> países, <strong>en</strong> materias tan interesantes como <strong>la</strong> propia capacitación.<br />

h. Ya se dijo, al hab<strong>la</strong>r <strong>de</strong> <strong>la</strong> Conv<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Kyoto, que dada su fecha <strong>de</strong> firma (18 <strong>de</strong> mayo <strong>de</strong> 1973) <strong>los</strong><br />

procedimi<strong>en</strong>tos que sugiere no son ya <strong>los</strong> más mo<strong>de</strong>rnos, especialm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> aquel<strong>la</strong>s materias que<br />

ti<strong>en</strong><strong>en</strong> re<strong>la</strong>ción con <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s computadoras a nuestro trabajo. Tanto es así, que <strong>en</strong> <strong>la</strong> última<br />

reunión <strong>de</strong>l CCA, celebrada <strong>en</strong> junio <strong>de</strong>l pres<strong>en</strong>te año, <strong>en</strong> Arusha, Tanzania, el Consejo <strong>en</strong> pl<strong>en</strong>o aceptó<br />

"revisar" algunos procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>los</strong> Anexos <strong>de</strong> <strong>la</strong> Conv<strong>en</strong>ción, para a<strong>de</strong>cuar<strong>los</strong> a <strong>la</strong> época actual.<br />

Como esta <strong>la</strong>bor pue<strong>de</strong> ser l<strong>en</strong>ta, y el apremio <strong>de</strong> mo<strong>de</strong>rnizar, muy gran<strong>de</strong>, es recom<strong>en</strong>dable no esperar<br />

al remozami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>los</strong> procedimi<strong>en</strong>tos prototipo, sino acudir a <strong>la</strong> fu<strong>en</strong>te más valiosa, que nos parece <strong>la</strong><br />

experi<strong>en</strong>cia real <strong>de</strong> <strong>los</strong> países que han mo<strong>de</strong>rnizado sus aduanas. Los países <strong>de</strong> <strong>la</strong> CEE, especialm<strong>en</strong>te<br />

España, se han mostrado siempre abiertos y g<strong>en</strong>erosos a toda información o asesoría; un estudio<br />

comparado <strong>de</strong> <strong>la</strong>s experi<strong>en</strong>cias simplificadoras <strong>de</strong> <strong>los</strong> países que han transitado o transitan ya por esa<br />

ruta tan ardua, pue<strong>de</strong> ser <strong>la</strong> materia más importante <strong>de</strong> apr<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> mo<strong>de</strong>rnización.<br />

3. ESBOZO DE LAS NECESIDADES DE FORMACION DE LA POSTMODERNIDAD<br />

Una vez a<strong>de</strong>cuada <strong>la</strong> aduana a <strong>los</strong> tiempos actuales e involucrada <strong>en</strong> un proceso <strong>de</strong> integración,<br />

contemp<strong>la</strong>rá <strong>en</strong> el horizonte necesida<strong>de</strong>s adicionales <strong>de</strong> capacitación.<br />

<strong>La</strong> primera es <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>la</strong>s reg<strong>la</strong>s <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> que se establezcan y otra vez, a mayor profundidad, <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />

materias <strong>de</strong> valoración GATT y <strong>de</strong> SA.<br />

Se requiere formación sólida <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> reg<strong>la</strong>s <strong>de</strong> orig<strong>en</strong>, porque éstas son intrínsecas a todo proceso<br />

<strong>de</strong> integración, a todo tipo <strong>de</strong> pacto que t<strong>en</strong>ga como objetivo el establecer tratos prefer<strong>en</strong>ciales para <strong>la</strong>s<br />

mercancías <strong>de</strong> una región. <strong>La</strong>s reg<strong>la</strong>s se utilizan fundam<strong>en</strong>talm<strong>en</strong>te para <strong>de</strong>terminar <strong>la</strong> fu<strong>en</strong>te geográfica <strong>de</strong><br />

<strong>los</strong> productos, para efectos <strong>de</strong> dar o no dar <strong>la</strong>s prefer<strong>en</strong>cias arance<strong>la</strong>rias pactadas, pero también para:<br />

• <strong>La</strong> aplicación <strong>de</strong> cuotas comp<strong>en</strong>satorias (cuyo norte es el orig<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> mercancía).<br />

• El control <strong>de</strong> "cuotas" o "conting<strong>en</strong>tes" <strong>de</strong> importaciones específicas <strong>de</strong> un país.<br />

• <strong>La</strong> ejecución <strong>de</strong> conv<strong>en</strong>ios sobre adquisiciones gubernam<strong>en</strong>tales no-universales.<br />

• <strong>La</strong>s restricciones voluntarias a <strong>la</strong>s exportaciones.<br />

El conocimi<strong>en</strong>to amplio <strong>de</strong>l SA, <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>finición <strong>de</strong>l valor y <strong>de</strong> algunos procesos industriales aparece como<br />

indisp<strong>en</strong>sable <strong>en</strong> esta etapa, porque para "otorgar orig<strong>en</strong>" han <strong>de</strong> probarse "transformaciones sustanciales"<br />

<strong>en</strong> <strong>los</strong> productos, que se dan cuando <strong>los</strong> insumos cambian <strong>de</strong> c<strong>la</strong>sificación arance<strong>la</strong>ria o se incorpora un<br />

valor regional, que ha <strong>de</strong> <strong>de</strong>terminarse con total precisión. Por supuesto <strong>de</strong>stacará <strong>en</strong> este terr<strong>en</strong>o <strong>la</strong><br />

preparación <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> análisis arance<strong>la</strong>rio <strong>de</strong> <strong>la</strong>boratorio, si es que <strong>la</strong> actividad, como parece<br />

aconsejable, no se privatizara.<br />

Enseguida habrá que formar a <strong>los</strong> aduaneros <strong>en</strong> el campo <strong>de</strong> <strong>los</strong> instrum<strong>en</strong>tos que prueban el orig<strong>en</strong>;<br />

certificados <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> y reg<strong>la</strong>s <strong>de</strong> marcado y etiquetado; luego <strong>en</strong> <strong>los</strong> capítu<strong>los</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s acciones <strong>en</strong> <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> propiedad industrial e intelectual. Recuér<strong>de</strong>se que t<strong>en</strong>dremos que ser capaces <strong>de</strong> <strong>de</strong>f<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>la</strong> zona<br />

integrada, <strong>de</strong> <strong>la</strong> introducción <strong>de</strong> mercancías que, no si<strong>en</strong>do originarias, se disfrac<strong>en</strong> <strong>de</strong> tales, para pasar<br />

<strong>de</strong>sgravadas a <strong>la</strong>s otras partes <strong>de</strong>l conv<strong>en</strong>io.<br />

<strong>La</strong> formación se complem<strong>en</strong>tará con lo que se <strong>de</strong>rivará <strong>de</strong>l funcionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> un Tratado: <strong>la</strong> verificación <strong>de</strong>l<br />

orig<strong>en</strong> y <strong>la</strong> solución <strong>de</strong> controversias.<br />

4. NECESIDADES DE FORMACION EN LAS ETAPAS SUPERIORES DE LA INTEGRACION<br />

Ya m<strong>en</strong>cionamos al principio como, al unificarse totalm<strong>en</strong>te <strong>la</strong>s economías <strong>de</strong> varios países <strong>en</strong> un mercado<br />

único, <strong>la</strong> formación se volverá también única y común, porque <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción incluido el arancel, será también<br />

una so<strong>la</strong>. Entonces, como ya ocurre <strong>en</strong> <strong>la</strong> CEE, <strong>los</strong> aduaneros <strong>de</strong>berán ir <strong>de</strong> un país a otro, a trabajar, para<br />

asegurar <strong>la</strong> armonía total <strong>de</strong> <strong>los</strong> procedimi<strong>en</strong>tos, que evite <strong>la</strong> distorsión <strong>de</strong> <strong>la</strong>s corri<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> mercancía,<br />

86


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

porque una aduana <strong>de</strong> algún país, pudiera ofrecer un trato m<strong>en</strong>os exig<strong>en</strong>te que <strong>la</strong>s <strong>de</strong>más <strong>de</strong>l mercado<br />

único.<br />

NOTAS<br />

1. GATT, artículo XXIV, numerales 4 y 5.<br />

2. Humberto Ríos, Director G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Aduanas <strong>de</strong> España, "Establecimi<strong>en</strong>to y Gestión <strong>de</strong> una Unión<br />

<strong>Aduanera</strong>". Pon<strong>en</strong>cia pres<strong>en</strong>tada <strong>en</strong> el Seminario "<strong>La</strong> Integración Comercial y su Dim<strong>en</strong>sión <strong>Aduanera</strong>:<br />

Opciones <strong>de</strong> Políticas Públicas y Requerimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> Gestión" organizado por el C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Formación<br />

para <strong>la</strong> Integración Regional (<strong>CEFIR</strong>), Montevi<strong>de</strong>o, 26-30 <strong>de</strong> abril <strong>de</strong> 1993. Pág. 54.<br />

3. César Calvache, "Establecimi<strong>en</strong>to y Gestión <strong>de</strong> una Unión <strong>Aduanera</strong>". Pon<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> el seminario citado,<br />

Pág. 113.<br />

4. Humberto Ríos.- I<strong>de</strong>m, Pág. 57.<br />

5. Humberto Ríos.- I<strong>de</strong>m. Pág. 57.<br />

6. Jorge Enrigue, "Notas para un concepto <strong>de</strong> aduana "mo<strong>de</strong>rna" para <strong>La</strong>tinoamérica"; pon<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> <strong>la</strong> XIII<br />

Reunión <strong>de</strong> Directores Nacionales <strong>de</strong> Aduanas <strong>de</strong> América <strong>La</strong>tina, España y Portugal. Santo Domingo,<br />

20 <strong>de</strong> octubre <strong>de</strong> 1992.<br />

7. Docum<strong>en</strong>to 93SG.93, Bruse<strong>la</strong>s, 22 March 1993.<br />

8. An introduction to EDI in customs.- Customs Co-operation council; Goemaere, Printer to the King,<br />

Brussels 1990.<br />

9. "Gui<strong>de</strong> to the <strong>de</strong>velopm<strong>en</strong>t of customs ADP Systems".- Customs Co-operation council.- J. Goemaere,<br />

Printer to the King, Brussels, 1989.<br />

87


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

BASES DEL DERECHO DE VALORACION EN ADUANA DE LA COMUNIDAD EUROPEA<br />

Achim ROGMANN<br />

Regierungsrat, C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Formación, Departam<strong>en</strong>to Fe<strong>de</strong>ral<br />

<strong>de</strong> Finanzas. Münster, REPUBLICA FEDERAL DE ALEMANIA.<br />

1. INTRODUCCION<br />

<strong>La</strong> cuantía <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> importación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mercancías introducidas <strong>en</strong> el territorio aduanero <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Comunidad es el producto, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong>l monto <strong>de</strong>l arancel aduanero, <strong>de</strong>l valor <strong>en</strong> aduana. No es sufici<strong>en</strong>te<br />

fijar, <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> un arancel aduanero, una tasa aduanera <strong>de</strong>terminada para una mercancía. Más bi<strong>en</strong> <strong>de</strong>be<br />

establecerse <strong>de</strong> forma obligatoria el valor que se utilizará como base para el cálculo <strong>de</strong>l importe <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />

<strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> importación.<br />

1.1 Evolución <strong>de</strong>l <strong>de</strong>recho <strong>de</strong> valoración <strong>en</strong> aduana<br />

<strong>La</strong> base <strong>de</strong> cálculo <strong>de</strong>l arancel pue<strong>de</strong> consistir <strong>en</strong> criterios <strong>de</strong> unidad <strong>de</strong> peso, cantidad, o tamaño (<strong>de</strong>rechos<br />

específicos), <strong>en</strong> porc<strong>en</strong>tajes sobre el valor <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mercancías (<strong>de</strong>rechos "ad valorem"), o <strong>en</strong> <strong>la</strong> combinación<br />

<strong>de</strong> ambos (<strong>de</strong>rechos mixtos). <strong>La</strong> modalidad más antigua <strong>de</strong> recaudación <strong>de</strong> <strong>de</strong>rechos aduaneros son <strong>los</strong><br />

<strong>de</strong>rechos "ad valorem". Es sin duda <strong>la</strong> forma más s<strong>en</strong>cil<strong>la</strong> <strong>de</strong> recaudación <strong>de</strong> <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> aduana. El<br />

cálculo <strong>de</strong> <strong>los</strong> porc<strong>en</strong>tajes <strong>de</strong>l valor <strong>de</strong> <strong>la</strong> mercancía fue siempre más simple que <strong>la</strong> cuantificación, medición<br />

o peso <strong>de</strong> <strong>la</strong> mercancía importada, <strong>en</strong> especial cuando se trata <strong>de</strong> gran<strong>de</strong>s volúm<strong>en</strong>es.<br />

Con el increm<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> actividad comercial all<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>la</strong>s fronteras, el cobro <strong>de</strong> aranceles basándose <strong>en</strong><br />

criterios específicos sustituyó al basado <strong>en</strong> el valor. T<strong>en</strong>dió a per<strong>de</strong>r importancia cuánto había pagado el<br />

importador por <strong>la</strong> mercancía. El importe <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> importación quedaba <strong>de</strong>terminado por ley.<br />

El cálculo <strong>de</strong>l arancel se hacía <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>de</strong> criterios objetivos tales como unida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> medida como el kilo,<br />

el litro o el metro. De esta manera se pret<strong>en</strong>día <strong>de</strong>terminar el valor <strong>en</strong> aduana in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

naturaleza específica <strong>de</strong> <strong>la</strong> transacción y fijar un arancel más exacto, justo y uniforme.<br />

<strong>La</strong>s mercancías eran gravadas con <strong>los</strong> mismos aranceles sin consi<strong>de</strong>rar el país <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> y el precio <strong>de</strong><br />

costo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mismas.<br />

Aspectos tales como el precio, el escalón comercial, <strong>los</strong> costos adicionales y otros factores <strong>de</strong> influ<strong>en</strong>cia<br />

sobre el precio t<strong>en</strong>dían a per<strong>de</strong>r importancia para <strong>la</strong> recaudación <strong>de</strong> impuestos. Los aspectos propiam<strong>en</strong>te<br />

económicos <strong>de</strong> un mundo cada vez más tecnificado y <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do sólo podían ser consi<strong>de</strong>rados<br />

parcialm<strong>en</strong>te. Ello condujo a que el gravam<strong>en</strong> aduanero, basado <strong>en</strong> el valor, <strong>de</strong>jara <strong>en</strong> segundo p<strong>la</strong>no a <strong>los</strong><br />

<strong>de</strong>rechos específicos tras <strong>la</strong> finalización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Segunda Guerra Mundial.<br />

Los principios g<strong>en</strong>erales <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos "ad valorem" fueron establecidos por el Artículo VII <strong>de</strong>l Acuerdo<br />

G<strong>en</strong>eral sobre Aranceles Aduaneros y Comercio (GATT) suscrito el 30 <strong>de</strong> octubre <strong>de</strong> 1947, y a partir <strong>de</strong><br />

<strong>en</strong>tonces fueron aplicados a esca<strong>la</strong> mundial. Según dicho artículo, el cálculo <strong>de</strong>l arancel <strong>de</strong>be basarse <strong>en</strong> el<br />

"valor real" <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mercancías. El valor real fue <strong>de</strong>finido como el precio al que <strong>la</strong>s mercancías importadas u<br />

otras simi<strong>la</strong>res son v<strong>en</strong>didas <strong>en</strong> el curso <strong>de</strong> operaciones comerciales normales, efectuadas <strong>en</strong> condiciones<br />

<strong>de</strong> libre compet<strong>en</strong>cia. El Artículo VII <strong>de</strong>l GATT, al igual que <strong>la</strong> reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tación <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>da posteriorm<strong>en</strong>te<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> Carta <strong>de</strong> <strong>La</strong> Habana, no conti<strong>en</strong><strong>en</strong>, sin embargo, ninguna <strong>de</strong>finición <strong>de</strong>l valor <strong>en</strong> aduana. Ambos<br />

tratados ofrec<strong>en</strong> únicam<strong>en</strong>te principios g<strong>en</strong>erales que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser t<strong>en</strong>idos <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> el mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

establecer una <strong>de</strong>finición <strong>de</strong>l valor <strong>en</strong> aduana.<br />

Basándose <strong>en</strong> estos principios, el <strong>de</strong>nominado Grupo <strong>de</strong> Estudio para <strong>la</strong> Unión <strong>Aduanera</strong> Europea e<strong>la</strong>boró<br />

el Conv<strong>en</strong>io sobre el Valor <strong>en</strong> Aduana <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Mercancías que fue firmado el 15 <strong>de</strong> diciembre <strong>de</strong> 1950. Este<br />

Conv<strong>en</strong>io se ati<strong>en</strong>e también a <strong>los</strong> principios <strong>de</strong> <strong>la</strong> neutralidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> compet<strong>en</strong>cia y <strong>de</strong> <strong>la</strong> unificación <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

recaudación <strong>de</strong> impuestos. En este texto, no se <strong>de</strong>finió como valor <strong>en</strong> aduana el precio realm<strong>en</strong>te pagado,<br />

sino el concepto teórico <strong>de</strong> valor.<br />

Con el transcurso <strong>de</strong> <strong>los</strong> años, 33 países adhirieron a este Conv<strong>en</strong>io -<strong>en</strong>tre el<strong>los</strong> todos <strong>los</strong> Estados<br />

Miembros (EM) <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comunidad Europea (CE). Sin embargo, un importante número <strong>de</strong> países, algunos <strong>de</strong><br />

el<strong>los</strong> <strong>de</strong> gran significación comercial (por ejemplo, EE UU, Canadá, Japón y Australia), no estuvo dispuesto<br />

a adoptar el concepto teórico <strong>de</strong> valor <strong>en</strong> aduana <strong>de</strong>l Conv<strong>en</strong>io <strong>de</strong> Bruse<strong>la</strong>s.<br />

88


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

<strong>La</strong> promoción <strong>de</strong>l comercio mundial y <strong>la</strong> liberalización progresiva <strong>de</strong> <strong>los</strong> intercambios impulsadas por el<br />

GATT requier<strong>en</strong>, sin embargo, <strong>de</strong> un sistema <strong>de</strong> recaudación <strong>de</strong> <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> aduana uniforme a nivel<br />

mundial. No resulta muy razonable obt<strong>en</strong>er concesiones arance<strong>la</strong>rias <strong>en</strong> <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>tes rondas <strong>de</strong>l GATT si<br />

éstas pue<strong>de</strong>n ser eludidas por <strong>la</strong> vía <strong>de</strong> <strong>los</strong> difer<strong>en</strong>tes cálcu<strong>los</strong> <strong>de</strong>l valor <strong>en</strong> aduana. Tampoco <strong>de</strong>be<br />

conce<strong>de</strong>rse m<strong>en</strong>or importancia a <strong>los</strong> intereses que están <strong>en</strong> juego <strong>en</strong> el comercio internacional. Si <strong>los</strong><br />

operadores económicos no pue<strong>de</strong>n calcu<strong>la</strong>r el monto <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> importación o exportación que va a<br />

serles aplicados, ello g<strong>en</strong>era automáticam<strong>en</strong>te obstácu<strong>los</strong> al comercio.<br />

Parti<strong>en</strong>do <strong>de</strong> estas y otras consi<strong>de</strong>raciones, <strong>la</strong> Ronda <strong>de</strong> Tokio <strong>de</strong>l GATT dio lugar <strong>en</strong> 1979 al<br />

establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l Código <strong>de</strong> Valoración <strong>Aduanera</strong> <strong>de</strong>l GATT. El Código <strong>de</strong>l GATT significó un<br />

apartami<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l precio normal teórico fijado <strong>en</strong> el Conv<strong>en</strong>io <strong>de</strong> Bruse<strong>la</strong>s. El "valor real" <strong>de</strong>l Artículo VII <strong>de</strong>l<br />

GATT se <strong>de</strong>fine a partir <strong>de</strong> <strong>en</strong>tonces como el valor <strong>de</strong> transacción, es <strong>de</strong>cir, como el precio realm<strong>en</strong>te<br />

pagado o por pagar por <strong>la</strong>s mercancías.<br />

Este nuevo Código <strong>de</strong> Valoración fue aprobado por <strong>la</strong> CE para su utilización <strong>en</strong> <strong>la</strong> Comunidad. Mediante el<br />

reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to sobre Valor <strong>en</strong> Aduana <strong>de</strong>l 28 <strong>de</strong> mayo <strong>de</strong> 1980, <strong>la</strong> Comunidad otorgó fuerza legal al Código <strong>de</strong><br />

Valoración <strong>Aduanera</strong> <strong>de</strong>l GATT <strong>de</strong> forma inmediata, que <strong>en</strong>tró <strong>en</strong> vigor el 1 <strong>de</strong> julio <strong>de</strong> 1980 <strong>en</strong> todos <strong>los</strong><br />

EM, <strong>los</strong> cuales revocaron un día antes su pert<strong>en</strong><strong>en</strong>cia al Conv<strong>en</strong>io <strong>de</strong> Bruse<strong>la</strong>s.<br />

El 1 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero <strong>de</strong> 1994 <strong>en</strong>trará <strong>en</strong> vig<strong>en</strong>cia el Código Aduanero (CA) <strong>de</strong> <strong>la</strong> CE. El CA sustituirá, <strong>en</strong>tre otros,<br />

al m<strong>en</strong>cionado reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to sobre el valor <strong>en</strong> aduana. Otras disposiciones complem<strong>en</strong>tarias están<br />

<strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>das <strong>en</strong> el Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Aplicación (RA) <strong>de</strong>l CA. Estos nuevos reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tos están <strong>de</strong>stinados a<br />

poner <strong>en</strong> práctica el Código <strong>de</strong> Valoración <strong>de</strong>l GATT, por lo que sólo se verán alteradas sus normas <strong>de</strong><br />

aplicación y no su cont<strong>en</strong>ido.<br />

1.2 <strong>La</strong>s principales disposiciones <strong>de</strong> <strong>la</strong> valoración <strong>en</strong> aduana <strong>de</strong> Bruse<strong>la</strong>s<br />

En el sistema <strong>de</strong> valoración <strong>en</strong> aduana <strong>de</strong> Bruse<strong>la</strong>s, el precio negociado por <strong>los</strong> socios comerciales se<br />

confronta con un precio normal, es <strong>de</strong>cir, el precio común <strong>de</strong> compet<strong>en</strong>cia. El precio realm<strong>en</strong>te pagado <strong>de</strong>be<br />

compararse con este precio normal y, si es necesario, se proce<strong>de</strong> a ajustar el cálculo <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

importación.<br />

Si <strong>en</strong> el precio <strong>de</strong> factura se han tomado <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta <strong>la</strong> libre compet<strong>en</strong>cia, <strong>la</strong> in<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia <strong>de</strong>l comprador y<br />

<strong>de</strong>l v<strong>en</strong><strong>de</strong>dor y <strong>los</strong> costos <strong>de</strong> transporte hasta <strong>la</strong> frontera, <strong>en</strong>tonces se adoptará el precio <strong>de</strong> factura. Si estas<br />

condiciones no se cumpl<strong>en</strong> <strong>en</strong> su totalidad, el precio <strong>de</strong> factura sirve sin embargo como base <strong>de</strong> valoración,<br />

si<strong>en</strong>do ajustado, por ejemplo, agregándole reducciones <strong>de</strong> precio no comunes o costos <strong>de</strong> transporte.<br />

Durante <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong>l sistema <strong>de</strong> valoración <strong>de</strong> aduana <strong>de</strong> Bruse<strong>la</strong>s <strong>en</strong> <strong>la</strong> CE, g<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te se partía <strong>de</strong>l<br />

precio <strong>de</strong> factura real. Sin embargo, éste <strong>de</strong>bía ser comparado con el precio normal. Ciertam<strong>en</strong>te ello<br />

causaba dificulta<strong>de</strong>s a <strong>la</strong>s Administraciones <strong>Aduanera</strong>s, ya que no siempre era posible averiguar el precio<br />

común <strong>de</strong> compet<strong>en</strong>cia (por ejemplo, <strong>en</strong> el caso <strong>de</strong> importadores exclusivos).<br />

El Sistema <strong>de</strong> Bruse<strong>la</strong>s t<strong>en</strong>ía <strong>la</strong> v<strong>en</strong>taja <strong>de</strong> mant<strong>en</strong>er <strong>la</strong> uniformidad <strong>de</strong>l arancel y posibilitaba <strong>de</strong>terminar el<br />

valor <strong>en</strong> aduana <strong>en</strong> base al precio normal también <strong>en</strong> casos <strong>de</strong> suministros gratuitos, <strong>de</strong> "leasing" y <strong>en</strong><br />

casos <strong>de</strong> vincu<strong>la</strong>ción económica <strong>en</strong>tre comprador y v<strong>en</strong><strong>de</strong>dor. Por otra parte, se mant<strong>en</strong>ían discusiones<br />

<strong>en</strong>tre importadores y oficinas <strong>de</strong> aduana sobre si el precio realm<strong>en</strong>te pagado no era el reconocido como<br />

valor <strong>en</strong> aduana. A<strong>de</strong>más, <strong>la</strong> construcción <strong>de</strong>l precio normal <strong>en</strong> base a una operación <strong>de</strong> compra imaginada,<br />

g<strong>en</strong>eraba resultados artificiales. Estos eran difícil <strong>de</strong> compr<strong>en</strong><strong>de</strong>r por parte <strong>de</strong> <strong>los</strong> importadores, ya que era<br />

igualm<strong>en</strong>te difícil <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>los</strong> mecanismos <strong>de</strong> fijación <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos a <strong>la</strong> importación. <strong>La</strong> consecu<strong>en</strong>cia<br />

automática <strong>de</strong> esta situación era el <strong>de</strong>s<strong>en</strong>ca<strong>de</strong>nami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> un gran número <strong>de</strong> litigios.<br />

2. EL CODIGO ADUANERO DE LA COMUNIDAD EUROPEA COMO EJEMPLO DEL CODIGO DE<br />

VALOR EN ADUANA DEL GATT<br />

Los aspectos re<strong>la</strong>tivos al valor <strong>en</strong> aduana <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mercancías se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>dos <strong>en</strong> <strong>los</strong> Artícu<strong>los</strong><br />

28 al 36 <strong>de</strong>l CA y <strong>en</strong> <strong>los</strong> Artícu<strong>los</strong> 141 a 181 y Anexos 23 al 30 <strong>de</strong>l RA-CA<br />

2.1 Métodos para <strong>de</strong>terminar el valor <strong>en</strong> aduana<br />

Según el Código <strong>de</strong>l GATT, el procedimi<strong>en</strong>to para <strong>de</strong>terminar el valor <strong>en</strong> aduana parte <strong>de</strong>l precio realm<strong>en</strong>te<br />

pagado o <strong>de</strong>l que se va a pagar. De acuerdo a <strong>la</strong>s disposiciones válidas <strong>en</strong> <strong>la</strong> CE, sólo <strong>de</strong>be p<strong>la</strong>ntearse <strong>la</strong><br />

sigui<strong>en</strong>te pregunta: ¿cuánto <strong>de</strong>be pagar realm<strong>en</strong>te un comprador por <strong>la</strong> mercancía importada?.<br />

89


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

Ejemplo:<br />

<strong>La</strong>s empresas A, B y C compran <strong>la</strong> misma mercancía <strong>en</strong> un tercer país. <strong>La</strong> suma que abonan es <strong>la</strong><br />

sigui<strong>en</strong>te:<br />

A: 1.000 marcos<br />

B: 800 marcos<br />

C: 600 marcos<br />

El valor <strong>en</strong> aduana es, basándose <strong>en</strong> el Derecho vig<strong>en</strong>te, el precio respectivo.<br />

Sin embargo, el precio <strong>de</strong> factura no pue<strong>de</strong> ser aceptado <strong>en</strong> todos <strong>los</strong> casos como precio real. En algunas<br />

operaciones <strong>de</strong> importación no existe ningún precio <strong>de</strong> factura. Ello se <strong>de</strong>be a que <strong>la</strong> mercancía se <strong>en</strong>vía<br />

gratuitam<strong>en</strong>te o <strong>en</strong> régim<strong>en</strong> <strong>de</strong> "leasing", o que el precio conv<strong>en</strong>ido no pue<strong>de</strong> ser aceptado por alguna otra<br />

razón como valor <strong>en</strong> aduana.<br />

Para <strong>de</strong>terminar el valor <strong>en</strong> aduana <strong>en</strong> caso <strong>de</strong> este tipo se dispone <strong>de</strong> seis métodos distintos.<br />

Los métodos <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser aplicados <strong>en</strong> el or<strong>de</strong>n indicado (Artículo 30.1. <strong>de</strong>l CA). El importador pue<strong>de</strong> influir<br />

mínimam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> este or<strong>de</strong>n (Artículo 30. 2. c. y d. <strong>de</strong>l CA). Si el valor <strong>en</strong> aduana es <strong>de</strong>terminado <strong>en</strong> base a<br />

un método, <strong>los</strong> métodos posteriores ya no se pue<strong>de</strong>n aplicar.<br />

Si el precio realm<strong>en</strong>te pagado pue<strong>de</strong> ser adoptado como valor <strong>en</strong> aduana, <strong>en</strong>tonces el valor <strong>en</strong> aduana ya<br />

queda <strong>de</strong>terminado según el primer método y ya no es necesario consi<strong>de</strong>rar <strong>los</strong> <strong>de</strong>más métodos.<br />

2.1.1 Valor <strong>de</strong> transacción<br />

• Valor <strong>de</strong> transacción <strong>en</strong>tre ag<strong>en</strong>tes económicos in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes<br />

El punto <strong>de</strong> partida para <strong>la</strong> <strong>de</strong>terminación <strong>de</strong>l valor <strong>en</strong> aduana es el valor <strong>de</strong> transacción para <strong>la</strong> mercancía<br />

importada <strong>en</strong> el caso <strong>de</strong> que no exista vincu<strong>la</strong>ción <strong>en</strong>tre comprador y v<strong>en</strong><strong>de</strong>dor. Este método <strong>de</strong> valoración<br />

se basa <strong>en</strong> una operación <strong>de</strong> v<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> mercancías para su exportación con <strong>de</strong>stino al territorio aduanero <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> Comunidad. Al <strong>de</strong>terminarse el valor <strong>en</strong> aduana <strong>de</strong>be partirse <strong>de</strong>l precio efectivam<strong>en</strong>te pagado o por<br />

pagar.<br />

Ejemplo: Un v<strong>en</strong><strong>de</strong>dor <strong>de</strong>l Japón provee al comprador B <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comunidad <strong>de</strong> máquinas al precio <strong>de</strong> compra<br />

<strong>de</strong> 50.000 marcos. El valor <strong>en</strong> aduana es el precio realm<strong>en</strong>te pagado <strong>de</strong> 50.000 marcos.<br />

El primer método <strong>de</strong> valoración <strong>de</strong>be ser examinado <strong>en</strong> primer lugar. Sólo si se evi<strong>de</strong>ncia inaceptable, se<br />

podrá recurrir a <strong>los</strong> <strong>de</strong>más métodos <strong>de</strong> valoración (Artículo 30. 1 <strong>de</strong>l CA).<br />

• Valor <strong>de</strong> transacción <strong>en</strong>tre ag<strong>en</strong>tes económicos vincu<strong>la</strong>dos<br />

El primer método <strong>de</strong> valoración también podrá aplicarse <strong>en</strong> un negocio <strong>de</strong> compra <strong>en</strong>tre ag<strong>en</strong>tes<br />

económicos vincu<strong>la</strong>dos <strong>en</strong>tre sí -<strong>de</strong> acuerdo con lo dispuesto <strong>en</strong> el Artículo 29. 1 y 2 <strong>de</strong>l CA-, siempre que <strong>la</strong><br />

vincu<strong>la</strong>ción <strong>en</strong>tre el comprador y el v<strong>en</strong><strong>de</strong>dor no haya influido <strong>en</strong> el precio.<br />

Ejemplo: una casa matriz <strong>en</strong> Japón provee mercancías por valor <strong>de</strong> 50.000 marcos a su filial <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

Comunidad. Al <strong>de</strong>terminar el valor <strong>en</strong> aduana <strong>de</strong>be partirse aquí también <strong>de</strong> dicha cifra <strong>de</strong> 50.000 marcos,<br />

siempre que esté c<strong>la</strong>ro que <strong>los</strong> que pagan este precio <strong>de</strong> compra también son compradores in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes.<br />

2.1.2 Valor <strong>de</strong> transacción para mercancías idénticas<br />

Si el primer método <strong>de</strong> valoración no es aplicable (por ejemplo, <strong>en</strong> el caso <strong>de</strong> suministros gratuitos <strong>en</strong> el<br />

marco <strong>de</strong> operaciones comerciales <strong>de</strong> comp<strong>en</strong>sación) <strong>de</strong>berá recurrirse al segundo método, aplicando el<br />

valor <strong>en</strong> aduana exist<strong>en</strong>te para <strong>la</strong> importación <strong>de</strong> mercancías <strong>de</strong>l mismo tipo. Para <strong>de</strong>terminar si se trata <strong>de</strong><br />

mercancías idénticas, hay que at<strong>en</strong>erse a lo dispuesto <strong>en</strong> el Artículo 142. 1. c <strong>de</strong>l RA-CA.<br />

Ejemplo: El ag<strong>en</strong>te A importa gratis <strong>de</strong> Taiwán una computadora <strong>en</strong> el marco <strong>de</strong> una operación <strong>de</strong><br />

intercambio. El ag<strong>en</strong>te B importa computadoras <strong>de</strong>l mismo tipo <strong>en</strong> base a un negocio <strong>de</strong> compra. <strong>La</strong>s<br />

computadoras importadas por A y B son <strong>la</strong>s mismas.<br />

Si se conoce un valor <strong>en</strong> aduana para <strong>la</strong> misma mercancía, éste también <strong>de</strong>be utilizarse <strong>en</strong> el caso <strong>de</strong>l<br />

suministro gratuito.<br />

2.1.3 Valor <strong>de</strong> transacción para mercancías simi<strong>la</strong>res<br />

90


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

Si <strong>en</strong> el caso <strong>de</strong> suministro gratuito no se conoce un valor <strong>en</strong> aduana prov<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te <strong>de</strong> un negocio <strong>de</strong> compra<br />

para mercancía idénticas, pue<strong>de</strong> recurrirse al tercer método <strong>de</strong> valoración <strong>en</strong> el que se aplica un valor <strong>en</strong><br />

aduana prov<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te <strong>de</strong> un negocio <strong>de</strong> compra para una mercancía importada simi<strong>la</strong>r, <strong>de</strong> acuerdo a lo<br />

dispuesto <strong>en</strong> el Artículo 142. 1.d <strong>de</strong>l RA-CA.<br />

Ejemplo: El fabricante <strong>de</strong> computadoras A <strong>en</strong> Hong Kong suministra gratuitam<strong>en</strong>te al comprador B <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Comunidad una calcu<strong>la</strong>dora <strong>de</strong> <strong>la</strong> marca "Top-Comp". A<strong>de</strong>más v<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>los</strong> "mismos" aparatos <strong>de</strong> <strong>la</strong> marca<br />

"Super-Comp" a una ca<strong>de</strong>na <strong>de</strong> almac<strong>en</strong>es <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comunidad a un precio <strong>de</strong> 2.800 marcos por unidad.<br />

Los aparatos "Super-Comp" v<strong>en</strong>didos recib<strong>en</strong> su valor <strong>en</strong> aduana <strong>de</strong>l primer método. En el caso <strong>de</strong>l<br />

suministro gratuito, el primer método no es t<strong>en</strong>ido <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta (no hay operación <strong>de</strong> compra). El segundo<br />

método no es admisible porque no hay valor <strong>en</strong> aduana para mercancías idénticas (<strong>la</strong>s mercancías no son<br />

<strong>la</strong>s mismas <strong>en</strong> cuanto a sus características físicas, composición y marca comercial). Dado que existe un<br />

valor <strong>en</strong> aduana para mercancías simi<strong>la</strong>res ("Super-Comp"), éste <strong>de</strong>be utilizarse también <strong>en</strong> el caso <strong>de</strong>l<br />

suministro gratuito <strong>de</strong> acuerdo al tercer método <strong>de</strong> evaluación.<br />

2.1.4 Método <strong>de</strong>ductivo<br />

Si no hay negocio <strong>de</strong> compra y no existe ni un valor <strong>en</strong> aduana para mercancías idénticas ni para<br />

mercancías simi<strong>la</strong>res, el Artículo 30. 2. c <strong>de</strong>l CA contemp<strong>la</strong> otro método <strong>de</strong> valoración.<br />

Este método parte <strong>de</strong>l principio <strong>de</strong> que gran cantidad <strong>de</strong> mercancías importadas <strong>en</strong> el territorio aduanero se<br />

sigu<strong>en</strong> comercializando. En <strong>la</strong> importación misma no existe aún un negocio <strong>de</strong> compra, el cual se produce<br />

posteriorm<strong>en</strong>te. Esta v<strong>en</strong>ta posterior <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>l territorio aduanero <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comunidad pue<strong>de</strong> consi<strong>de</strong>rarse<br />

para <strong>de</strong>terminar el valor <strong>en</strong> aduana.<br />

Ejemplo: Una casa matriz <strong>en</strong> Canadá (A) <strong>en</strong>vía gratuitam<strong>en</strong>te mercancías a su filial (B) <strong>en</strong> <strong>la</strong> CE, <strong>la</strong> cual a<br />

su vez <strong>la</strong>s v<strong>en</strong><strong>de</strong> por 25.000 marcos al comprador C <strong>en</strong> <strong>la</strong> CE.<br />

Los métodos 1 a 3 no pue<strong>de</strong>n aplicarse <strong>en</strong> el caso <strong>de</strong> suministros gratuitos (no se trata <strong>de</strong> una operación <strong>de</strong><br />

comprav<strong>en</strong>ta, ni se aplica el valor <strong>en</strong> aduana para mercancías idénticas o simi<strong>la</strong>res). Dado que <strong>en</strong> este caso<br />

el <strong>de</strong>stinatario <strong>de</strong> <strong>la</strong> mercancía importada <strong>la</strong> v<strong>en</strong><strong>de</strong>rá <strong>en</strong> el territorio aduanero <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comunidad, el valor <strong>en</strong><br />

aduana según el Artículo 30. 2. c. <strong>de</strong>l CA pue<strong>de</strong> <strong>de</strong>terminarse sobre <strong>la</strong> base <strong>de</strong>l precio a que <strong>la</strong> mercancía<br />

se v<strong>en</strong>da.<br />

Sin embargo, el precio <strong>de</strong> v<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> 25.000 marcos no pue<strong>de</strong> ser tomado como valor <strong>en</strong> aduana, ya que el<br />

valor <strong>en</strong> aduana para <strong>la</strong> mercancía importada <strong>de</strong>be calcu<strong>la</strong>rse. Por lo tanto, el precio <strong>de</strong> v<strong>en</strong>ta <strong>de</strong>be ser<br />

objeto <strong>de</strong> <strong>de</strong>ducciones (Artículo 152. 1. a <strong>de</strong>l RA-CA).<br />

El concepto más gran<strong>de</strong> a ser <strong>de</strong>traído suele ser el marg<strong>en</strong> comercial cargado por B a C (Artículo 152. 1. a<br />

(i) <strong>de</strong>l RA-CA). A<strong>de</strong>más, <strong>de</strong>b<strong>en</strong> restarse <strong>los</strong> gastos habituales <strong>de</strong> transporte y <strong>de</strong> seguro <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>l país y<br />

<strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> importación y otros impuestos que <strong>de</strong>ban pagarse por <strong>la</strong> importación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mercancías<br />

(Artículo 152. 1. a (ii) y (iii) <strong>de</strong>l RA-CA).<br />

A petición <strong>de</strong>l <strong>de</strong>c<strong>la</strong>rante el or<strong>de</strong>n <strong>de</strong> aplicación <strong>de</strong> <strong>los</strong> literales <strong>de</strong>l Artículo 30. 2. c y d <strong>de</strong>l CA pue<strong>de</strong><br />

invertirse. Si el recurso al literal no conduce <strong>en</strong> este caso (quinto método <strong>de</strong>l valor calcu<strong>la</strong>do) a <strong>de</strong>terminar el<br />

valor <strong>en</strong> aduana, <strong>de</strong>berá emplearse a continuación el artículo "salteado" 30. 2. c <strong>de</strong>l CA (cuarto método <strong>de</strong>l<br />

valor <strong>de</strong>ductivo).<br />

2.1.5 Determinación <strong>de</strong>l valor <strong>en</strong> aduana según el valor calcu<strong>la</strong>do<br />

En caso <strong>de</strong> que ninguno <strong>de</strong> <strong>los</strong> métodos <strong>de</strong>scritos condujeran a <strong>de</strong>terminar el valor <strong>en</strong> aduana, existe <strong>la</strong><br />

posibilidad, <strong>en</strong> base a lo dispuesto por el Artículo 30. 1. d. <strong>de</strong>l CA, <strong>de</strong> recurrir para ello a <strong>los</strong> docum<strong>en</strong>tos<br />

contables <strong>de</strong>l productor extranjero.<br />

<strong>La</strong> oficina <strong>de</strong> aduanas calcu<strong>la</strong> el valor <strong>en</strong> aduana a partir <strong>de</strong> varias informaciones por separado (costos <strong>de</strong><br />

material, gastos g<strong>en</strong>erales, marg<strong>en</strong> <strong>de</strong> ganancia, costos <strong>de</strong> transporte, etcétera).<br />

Sin embargo, el productor <strong>de</strong>be <strong>de</strong>c<strong>la</strong>rarse dispuesto a permitir controles <strong>en</strong> su empresa. Este método<br />

podrá fracasar <strong>en</strong> <strong>la</strong> práctica, ya que el productor extranjero no está obligado a autorizar a <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s<br />

aduaneras <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comunidad el ejercicio <strong>de</strong> dichos controles (Artículo 153. 1. <strong>de</strong>l RA-CA).<br />

2.1.6 Método <strong>de</strong> último recurso o <strong>de</strong> variaciones permisibles<br />

91


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

Si todos <strong>los</strong> métodos ya m<strong>en</strong>cionados no permitieran <strong>de</strong>terminar el valor <strong>en</strong> aduana, éste <strong>de</strong>berá ser<br />

obt<strong>en</strong>ido <strong>de</strong>finitivam<strong>en</strong>te mediante el último método <strong>de</strong> valoración aplicable. De acuerdo a este método, el<br />

valor <strong>en</strong> aduana <strong>de</strong>be ser estimado. Sin embargo, ello no significa que <strong>la</strong> oficina <strong>de</strong> aduana pueda fijar el<br />

valor <strong>en</strong> aduana <strong>de</strong> forma completam<strong>en</strong>te arbitraria. En el cálculo <strong>de</strong> <strong>la</strong> valoración <strong>de</strong>berán utilizarse, <strong>de</strong>ntro<br />

<strong>de</strong> lo posible, valores <strong>en</strong> aduana obt<strong>en</strong>idos anteriorm<strong>en</strong>te (num. 1 <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Notas Explicativas <strong>de</strong>l Artículo 31.<br />

1. <strong>de</strong>l CA; Anexo 23 <strong>de</strong>l RA-CA).<br />

En este caso <strong>de</strong>be preverse que <strong>los</strong> valores <strong>en</strong> aduana empleados no hayan podido consi<strong>de</strong>rarse por algún<br />

motivo <strong>en</strong> el marco <strong>de</strong> <strong>los</strong> métodos <strong>de</strong> evaluación 1 al 5. Ello pue<strong>de</strong> <strong>de</strong>berse a que <strong>los</strong> valores no estén<br />

actualizados o que <strong>los</strong> conceptos para mercancías idénticas o simi<strong>la</strong>res no sean aplicables.<br />

Ejemplo: <strong>La</strong> empresa B <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comunidad recibe un suministro gratuito <strong>de</strong> hornos microonda fabricados <strong>en</strong><br />

Japón. <strong>La</strong> empresa A <strong>en</strong> <strong>la</strong> Comunidad compra hornos microonda fabricados <strong>en</strong> Hong Kong a un valor <strong>de</strong><br />

200 Unida<strong>de</strong>s Monetarias Europea (ECUs) por unidad.<br />

El valor <strong>en</strong> aduana <strong>de</strong> <strong>los</strong> hornos <strong>de</strong> Hong Kong es <strong>de</strong>terminado, según el Artículo 29. 1. <strong>de</strong>l CA, a través<br />

<strong>de</strong>l primer método <strong>de</strong> valoración. Más problemático es <strong>de</strong>terminar el valor <strong>en</strong> aduana <strong>de</strong> <strong>los</strong> aparatos<br />

prov<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> Japón. Para <strong>de</strong>terminar el valor <strong>en</strong> aduana <strong>de</strong>be recurrirse a <strong>los</strong> sigui<strong>en</strong>tes métodos <strong>de</strong><br />

valoración sigui<strong>en</strong>do el or<strong>de</strong>n indicado:<br />

• Primer método <strong>de</strong> valoración (Artículo 29 <strong>de</strong>l CA).<br />

o El caso 1: no es aplicable porque no hay comprav<strong>en</strong>ta<br />

o El caso 2: si bi<strong>en</strong> hay comprav<strong>en</strong>ta, no es aplicable porque <strong>la</strong> vincu<strong>la</strong>ción <strong>en</strong>tre el<br />

comprador y el v<strong>en</strong><strong>de</strong>dor influye sobre el precio<br />

• Segundo método <strong>de</strong> valoración (Artículo 30. 2. a <strong>de</strong>l CA).<br />

o El caso 3 no es aplicable, ya que el valor <strong>en</strong> aduana exist<strong>en</strong>te no provi<strong>en</strong>e <strong>de</strong> una compra<br />

<strong>de</strong> mercancía idéntica (otro país <strong>de</strong> fabricación - Artículo 142. 1. c <strong>de</strong>l RA-CA).<br />

• Tercer método <strong>de</strong> valoración (Artículo 30. 2. b. <strong>de</strong>l CA).<br />

o El caso 4 no es aplicable, ya que el valor <strong>en</strong> aduana exist<strong>en</strong>te no provi<strong>en</strong>e <strong>de</strong> una<br />

comprav<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> mercancía idéntica (otro país <strong>de</strong> fabricación - Artículo 142. 1 <strong>de</strong>l RA-CA);<br />

• Cuarto método <strong>de</strong> valoración (Artículo 30. 2. c. <strong>de</strong>l CA)<br />

o El caso 5 no es aplicable, si no se vuelve a v<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>la</strong> mercancía <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>l territorio<br />

aduanero <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comunidad;<br />

• Quinto método <strong>de</strong> valoración (Artículo 30. 2. d. <strong>de</strong>l CA)<br />

o El caso 6 no es aplicable, si <strong>la</strong>s oficinas <strong>de</strong> aduana no han recibido <strong>los</strong> docum<strong>en</strong>tos<br />

contables <strong>de</strong>l fabricante extranjero que le permitan calcu<strong>la</strong>r el valor <strong>en</strong> aduana;<br />

Se recurre nuevam<strong>en</strong>te al cuarto método <strong>de</strong> valoración (Artículo 30. 2. c <strong>de</strong>l CA).<br />

o El caso 7 no es aplicable cuando:<br />

• El <strong>de</strong>c<strong>la</strong>rante no pres<strong>en</strong>ta una solicitud <strong>de</strong> modificación <strong>de</strong>l or<strong>de</strong>n <strong>de</strong> aplicación<br />

(Artículo 30. 1 <strong>de</strong>l CA) o<br />

• cuando se pres<strong>en</strong>ta una solicitud, pero no ti<strong>en</strong>e lugar posteriorm<strong>en</strong>te una aperación<br />

<strong>de</strong> v<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> el territorio aduanero <strong>de</strong> <strong>la</strong> CE.<br />

• Sexto método <strong>de</strong> valoración (Artículo 31 <strong>de</strong>l CA).<br />

o El caso 8 <strong>de</strong>be emplearse cuando <strong>la</strong> totalidad <strong>de</strong> <strong>los</strong> restantes métodos <strong>de</strong> valoración no<br />

sean aplicables. Sólo <strong>en</strong>tonces podrá <strong>de</strong>terminarse el valor <strong>en</strong> aduana <strong>en</strong> base a este<br />

método.<br />

o En lo posible <strong>de</strong>berán utilizarse <strong>en</strong> el caso m<strong>en</strong>cionado valores <strong>en</strong> aduana exist<strong>en</strong>tes. El<br />

valor <strong>en</strong> aduana <strong>de</strong> <strong>los</strong> hornos <strong>de</strong> Hong Kong no pudo utilizarse <strong>en</strong> <strong>los</strong> métodos 3 y 4,<br />

porque <strong>los</strong> países <strong>de</strong> fabricación no eran <strong>los</strong> mismos (Artículo 142. 1. c y d <strong>de</strong>l RA-CA).<br />

D<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> una interpretación g<strong>en</strong>erosa, este valor <strong>en</strong> aduana se toma <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> el<br />

método final a través <strong>de</strong>l Artículo 31. 1 <strong>de</strong>l CA (mercancía no idéntica pero casi idéntica).<br />

Este sistema <strong>de</strong> <strong>de</strong>terminación <strong>de</strong>l valor <strong>en</strong> aduana parece ser muy complicado y difícil <strong>de</strong> poner <strong>en</strong><br />

práctica. Sin embargo, <strong>los</strong> métodos 2 a 6 sólo podrán ser consi<strong>de</strong>rados si no es posible <strong>de</strong>terminar el valor<br />

<strong>en</strong> aduana utilizando el primer método.<br />

En <strong>la</strong> práctica, <strong>en</strong> más <strong>de</strong>l 90% <strong>de</strong> <strong>los</strong> casos el valor <strong>en</strong> aduana se <strong>de</strong>termina <strong>en</strong> base al primer método <strong>de</strong>l<br />

Artículo 29 <strong>de</strong>l CA. En su <strong>de</strong>fecto, se recurre <strong>en</strong> <strong>la</strong> mayor parte <strong>de</strong> <strong>los</strong> casos al método establecido <strong>en</strong> el<br />

Artículo 31 <strong>de</strong>l CA. Sin embargo, no se pue<strong>de</strong> saltar directam<strong>en</strong>te <strong>de</strong>l primer método al <strong>de</strong> último recurso.<br />

Debe seguirse el arduo camino <strong>de</strong> <strong>los</strong> métodos 2 al 5 antes <strong>de</strong> po<strong>de</strong>r aplicar el método <strong>de</strong> último recurso.<br />

92


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

En <strong>la</strong> mayor parte <strong>de</strong> <strong>la</strong>s importaciones, es posible <strong>de</strong>terminar el valor <strong>en</strong> aduana sin mayores problemas<br />

según el Artículo 29 <strong>de</strong>l CA. De ahí que <strong>en</strong> <strong>la</strong>s consi<strong>de</strong>raciones sigui<strong>en</strong>tes se otorgue mayor importancia a<br />

este primer método <strong>de</strong> evaluación.<br />

3. VALOR DE TRANSACCION PARA LAS MERCANCIAS IMPORTADAS EN BASE AL Artículo 29. 1.<br />

DEL CODIGO ADUANERO<br />

El método <strong>de</strong> evaluación que se ati<strong>en</strong>e a lo dispuesto <strong>en</strong> el Artículo 29. 1 <strong>de</strong>l CA se ocupa <strong>en</strong> primer lugar<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s situaciones más habituales, <strong>en</strong> <strong>la</strong>s que un v<strong>en</strong><strong>de</strong>dor y un comprador <strong>de</strong>sean realizar una operación<br />

<strong>de</strong> comprav<strong>en</strong>ta <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>l territorio comunitario (transacción), pero que, al marg<strong>en</strong> <strong>de</strong> ello, no ti<strong>en</strong><strong>en</strong><br />

vincu<strong>la</strong>ción alguna <strong>en</strong>tre sí.<br />

El <strong>de</strong>c<strong>la</strong>rante <strong>de</strong> aduana <strong>de</strong>be <strong>de</strong>c<strong>la</strong>rar el valor <strong>de</strong> transacción <strong>en</strong> el formu<strong>la</strong>rio D.V. 1 .<br />

3.1 Condiciones para calcu<strong>la</strong>r el valor <strong>en</strong> aduana <strong>en</strong> base al valor <strong>de</strong> transacción para <strong>la</strong> mercancía<br />

importada<br />

El caso 1 <strong>de</strong>l primer método parte <strong>de</strong>l valor <strong>de</strong> transacción para <strong>la</strong> mercancía importada <strong>en</strong> operaciones<br />

realizadas <strong>en</strong>tre actores económicos no vincu<strong>la</strong>dos <strong>en</strong>tre sí. Normalm<strong>en</strong>te, el valor <strong>en</strong> aduana <strong>de</strong><br />

mercancías importadas <strong>de</strong>be ser establecido <strong>de</strong> <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te forma (Artículo 29. 1 <strong>de</strong>l CA):<br />

Si se cumpl<strong>en</strong> <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong>l Artículo 29. 1 <strong>de</strong>l CA, <strong>en</strong>tonces el valor <strong>en</strong> aduana es el valor <strong>de</strong><br />

transacción, es <strong>de</strong>cir:<br />

• el precio realm<strong>en</strong>te pagado o a pagar (véase al respecto <strong>la</strong> sección 3.2 y sigui<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> esta<br />

pon<strong>en</strong>cia)<br />

• cuando corresponda, a continuación <strong>de</strong> <strong>los</strong> ajustes que procedan (<strong>de</strong> acuerdo a lo dispuesto <strong>en</strong> <strong>los</strong><br />

Artícu<strong>los</strong> 32 y 33 <strong>de</strong>l CA - véase <strong>la</strong>s secciones 3.3 y 3.4).<br />

<strong>La</strong>s condiciones que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> cumplirse <strong>en</strong> estos casos se <strong>de</strong>spr<strong>en</strong><strong>de</strong>n <strong>de</strong>l Artículo 29. 1 <strong>de</strong>l CA se<br />

<strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>n a continuación.<br />

3.1.1 V<strong>en</strong>ta para su exportación a <strong>la</strong> Comunidad<br />

<strong>La</strong> condición para <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> una transacción es que <strong>la</strong>s mercancías sean v<strong>en</strong>didas para su<br />

exportación con <strong>de</strong>stino a <strong>la</strong> Comunidad (Artículo 29.1 <strong>de</strong>l CA; Artículo 147 <strong>de</strong>l RA-CA).<br />

El Artículo 29 <strong>de</strong>l CA establece que <strong>la</strong> mercancía a ser aforada <strong>de</strong>be ser importada para una operación <strong>de</strong><br />

comprav<strong>en</strong>ta. El contrato <strong>de</strong> empresa y el contrato <strong>de</strong> suministro <strong>de</strong> empresa se equiparan al contrato <strong>de</strong><br />

comprav<strong>en</strong>ta. Sin embargo, el primer método no es aplicable si, por ejemplo, <strong>la</strong> base <strong>de</strong>l suministro es una<br />

donación o un contrato <strong>de</strong> leasing.<br />

Para cumplir con <strong>la</strong> condición "para su exportación con <strong>de</strong>stino al territorio aduanero <strong>de</strong> <strong>la</strong> CE" es sufici<strong>en</strong>te,<br />

según el Artículo 147. 1. <strong>de</strong>l RA-CA, <strong>la</strong> indicación <strong>de</strong> que <strong>la</strong>s mercancías objeto <strong>de</strong> <strong>la</strong> v<strong>en</strong>ta se <strong>de</strong>c<strong>la</strong>r<strong>en</strong> para<br />

su <strong>de</strong>spacho a libre práctica.<br />

No es necesario que el <strong>de</strong>c<strong>la</strong>rante <strong>de</strong> aduana que <strong>en</strong>trega <strong>la</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> valor <strong>en</strong> aduana, sea el propio<br />

comprador. Sin embargo, su domicilio privado o <strong>de</strong> negocios <strong>de</strong>be <strong>en</strong>contrarse <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>l territorio aduanero<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> CE y se <strong>de</strong>b<strong>en</strong> pres<strong>en</strong>tar todos <strong>los</strong> docum<strong>en</strong>tos que cont<strong>en</strong>gan <strong>los</strong> elem<strong>en</strong>tos importantes re<strong>la</strong>tivos<br />

para el valor <strong>en</strong> aduana (Artículo 178. 2. <strong>de</strong>l RA-CA). Especialm<strong>en</strong>te importante es <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> un<br />

ejemp<strong>la</strong>r <strong>de</strong> <strong>la</strong> factura que haya servido <strong>de</strong> base para <strong>la</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración <strong>de</strong>l valor <strong>en</strong> aduana (Artículo 181. 1 <strong>de</strong>l<br />

RA-CA)<br />

<strong>La</strong> mayoría <strong>de</strong> <strong>la</strong>s importaciones se realiza <strong>en</strong> base a una ca<strong>de</strong>na <strong>de</strong> compradores.<br />

Ejemplo: el fabricante <strong>en</strong> <strong>los</strong> Estados Unidos v<strong>en</strong><strong>de</strong> mercancías por un valor <strong>de</strong> 10.000 marcos a un<br />

comprador <strong>en</strong> Canadá. Este v<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>la</strong> mercancía por 15.000 marcos al comprador 2 <strong>en</strong> Suiza y éste, a su<br />

vez, v<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>la</strong> mercancía al comprador 3 <strong>en</strong> Alemania por 20.000 marcos.<br />

En una ca<strong>de</strong>na <strong>de</strong> compradores el <strong>de</strong>c<strong>la</strong>rante <strong>de</strong> valor <strong>en</strong> aduana <strong>de</strong>ci<strong>de</strong>, mediante <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración <strong>de</strong>l precio<br />

respectivo, qué comprador y, consecu<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te qué precio <strong>de</strong> compra se utilizará como base <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

valoración (el Artículo 147. 1 <strong>de</strong>l RA-CA). Normalm<strong>en</strong>te se <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ra <strong>la</strong> última operación <strong>de</strong> comprav<strong>en</strong>ta (con<br />

93


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

el mayor valor <strong>de</strong> transacción) y <strong>en</strong> tal caso el importador sólo pue<strong>de</strong> pres<strong>en</strong>tar docum<strong>en</strong>tos sobre esta<br />

operación..<br />

3.1.2 Inexist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> restricciones para <strong>la</strong> cesión o utilización <strong>de</strong> <strong>la</strong> mercancía<br />

Respecto al <strong>de</strong>stino o a <strong>la</strong> utilización <strong>de</strong> <strong>la</strong> mercancía no <strong>de</strong>b<strong>en</strong> existir limitaciones para el comprador<br />

(Artículo 29. 1. a. <strong>de</strong>l CA). Exist<strong>en</strong> restricciones <strong>de</strong> ese tipo cuando el comprador no pue<strong>de</strong> hacer lo que<br />

<strong>de</strong>sea con <strong>la</strong> mercancía. <strong>La</strong>s limitaciones que hayan sido impuestas por <strong>la</strong> ley o por <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s se<br />

aplican, sin embargo, a todas <strong>la</strong>s importaciones por igual. Debe suponerse que el importe <strong>de</strong>l precio <strong>de</strong><br />

compra no se verá afectado por esa causa.<br />

Un ejemplo respecto al Artículo 29. 1. a. <strong>de</strong>l CA se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> el Anexo 23 <strong>de</strong>l RA-CA (un v<strong>en</strong><strong>de</strong>dor<br />

solicita a un comerciante <strong>de</strong> automóviles no v<strong>en</strong><strong>de</strong>r o exponer <strong>los</strong> autos antes <strong>de</strong> una fecha <strong>de</strong>terminada <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> cual sale al mercado un nuevo mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong>l mismo).<br />

3.1.3 In<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> condiciones o prestaciones respecto al negocio <strong>de</strong> comprav<strong>en</strong>ta o el precio <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

mercancías<br />

No <strong>de</strong>b<strong>en</strong> existir condiciones o prestaciones <strong>de</strong> ningún tipo según el Artículo 29. 1. b. <strong>de</strong>l CA con re<strong>la</strong>ción al<br />

negocio <strong>de</strong> comprav<strong>en</strong>ta o el precio <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mercancías. Esta condición, <strong>en</strong> realidad, ti<strong>en</strong>e escasa<br />

significación práctica. Sobre todo, <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> compra y <strong>de</strong> precio usuales <strong>en</strong> el intercambio<br />

comercial no forman parte <strong>de</strong> el<strong>la</strong>s. De otro modo, estas condiciones pres<strong>en</strong>tarían problemas jurídicos <strong>en</strong><br />

muchos supuestos.<br />

<strong>La</strong>s Notas Explicativas <strong>de</strong>l Anexo 23 <strong>de</strong>l RA-CA conti<strong>en</strong><strong>en</strong> ejemp<strong>los</strong> respecto al Artículo 29. 1. b <strong>de</strong>l CA (por<br />

ejemplo, el v<strong>en</strong><strong>de</strong>dor establece el precio para <strong>la</strong>s mercancías importadas a condición que el comprador<br />

compre también otras mercancías <strong>en</strong> cantida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>terminadas).<br />

3.1.4 Aus<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> b<strong>en</strong>eficios adicionales para el v<strong>en</strong><strong>de</strong>dor<br />

Según el Artículo 29. 1. c. <strong>de</strong>l CA, ninguna parte <strong>de</strong>l producto <strong>de</strong> cualquier rev<strong>en</strong>ta, cesión o utilización<br />

posterior <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mercancías por el comprador <strong>de</strong>be revertir directa o indirectam<strong>en</strong>te al v<strong>en</strong><strong>de</strong>dor, salvo que<br />

se pueda realizar un ajuste apropiado según el Artículo 32 <strong>de</strong>l CA (recargos).<br />

A través <strong>de</strong> esta disposición se asegura que <strong>la</strong>s prestaciones que el v<strong>en</strong><strong>de</strong>dor reciba <strong>de</strong>l comprador,<br />

a<strong>de</strong>más <strong>de</strong>l precio <strong>de</strong> compra, sean consi<strong>de</strong>rados al <strong>de</strong>terminar el precio <strong>de</strong> valor <strong>en</strong> aduana. Esta norma<br />

hace hincapié <strong>en</strong> el principio <strong>de</strong> que el precio realm<strong>en</strong>te pagado sea el resultado <strong>de</strong>l pago total realizado por<br />

el comprador al v<strong>en</strong><strong>de</strong>dor (Artículo 29. 3. a. <strong>de</strong>l CA).<br />

3.1.5 Inexist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> manipu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> precios originados <strong>en</strong> <strong>la</strong> vincu<strong>la</strong>ción <strong>en</strong>tre comprador y v<strong>en</strong><strong>de</strong>dor<br />

El primer método <strong>de</strong> valoración establece como condición previa que el comprador y el v<strong>en</strong><strong>de</strong>dor no estén<br />

vincu<strong>la</strong>dos <strong>en</strong>tre sí, o que el valor <strong>de</strong> transacción no se vea influido por <strong>la</strong> vincu<strong>la</strong>ción, según lo dispuesto<br />

por el Artículo 29. 2. <strong>de</strong>l CA.<br />

En <strong>los</strong> casos <strong>en</strong> que haya vincu<strong>la</strong>ción, el <strong>de</strong>c<strong>la</strong>rante <strong>de</strong>be indicar<strong>la</strong>, <strong>de</strong> acuerdo a lo dispuesto <strong>en</strong> el Artículo<br />

29. 1. d y <strong>en</strong> el 29. 2. <strong>de</strong>l CA, así como <strong>en</strong> el Artículo 143 <strong>de</strong>l RA-CA (por ejemplo, <strong>en</strong> el caso <strong>de</strong> <strong>los</strong> víncu<strong>los</strong><br />

<strong>en</strong>tre una casa matriz y su filial). Si se niega <strong>la</strong> re<strong>la</strong>ción <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración, sólo <strong>de</strong>berá realizarse un control<br />

si exist<strong>en</strong> indicios <strong>de</strong> una manipu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> precios. Por lo <strong>de</strong>más, <strong>los</strong> controles <strong>en</strong> <strong>la</strong> empresa se <strong>en</strong>cargarán<br />

<strong>de</strong> investigar <strong>la</strong>s posibles manipu<strong>la</strong>ciones.<br />

Si el comprador y el v<strong>en</strong><strong>de</strong>dor están re<strong>la</strong>cionados <strong>en</strong>tre sí comercialm<strong>en</strong>te, este no es un motivo <strong>en</strong> sí<br />

mismo para consi<strong>de</strong>rar el valor <strong>de</strong> transacción como inaceptable (Artículo 29. 2. a. <strong>de</strong>l CA).<br />

3.2 Precio realm<strong>en</strong>te pagado<br />

Si se pres<strong>en</strong>tan <strong>la</strong>s condiciones para aplicar el primer método <strong>de</strong> evaluación, el valor <strong>en</strong> aduana según el<br />

Artículo 29. 1 está <strong>de</strong>terminado por el precio efectivam<strong>en</strong>te pagado o por pagar (Artículo 29. 3 <strong>de</strong>l CA).<br />

El precio efectivam<strong>en</strong>te pagado consiste, según este artículo, <strong>en</strong> todos <strong>los</strong> pagos que <strong>de</strong>be realizar el<br />

comprador para <strong>en</strong>trar <strong>en</strong> posesión <strong>de</strong> <strong>la</strong> mercancía. A<strong>de</strong>más <strong>de</strong>l precio <strong>de</strong> compra, ello incluye todos <strong>los</strong><br />

servicios prestados por el v<strong>en</strong><strong>de</strong>dor, <strong>de</strong>rivados <strong>de</strong> costos <strong>de</strong> transporte o <strong>de</strong> materiales puestos a<br />

disposición.<br />

94


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

Si el precio <strong>de</strong> compra ya ha sido pagado <strong>en</strong> un mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong>terminado, el precio efectivam<strong>en</strong>te pagado<br />

queda establecido <strong>de</strong> esa forma. Si el pago se realiza <strong>de</strong>spués, se trata <strong>en</strong>tonces <strong>de</strong>l precio a ser pagado.<br />

Carece <strong>de</strong> importancia si el comprador cumple con su obligación mediante pago <strong>en</strong> efectivo o lo realiza a<br />

través <strong>de</strong> cartas <strong>de</strong> crédito o instrum<strong>en</strong>tos negociables (véase <strong>la</strong>s Notas Explicativas <strong>de</strong>l Artículo 29.3.a. <strong>de</strong>l<br />

CA; Anexo 23 <strong>de</strong>l RA-CA).<br />

En este caso <strong>de</strong>be partirse básicam<strong>en</strong>te <strong>de</strong>l precio <strong>de</strong> factura. Este precio <strong>de</strong> factura no pue<strong>de</strong> contro<strong>la</strong>rse<br />

<strong>en</strong> su importe. No ti<strong>en</strong>e ninguna importancia si compradores simi<strong>la</strong>res <strong>de</strong>b<strong>en</strong> pagar más por esta mercancía.<br />

Simplem<strong>en</strong>te <strong>de</strong>be contro<strong>la</strong>rse si el precio pres<strong>en</strong>tado es el precio realm<strong>en</strong>te pagado.<br />

<strong>La</strong>s <strong>de</strong>ducciones <strong>de</strong> precios <strong>de</strong>b<strong>en</strong> reconocerse sin control respecto al tipo y al valor <strong>de</strong>l <strong>de</strong>scu<strong>en</strong>to. Deb<strong>en</strong><br />

ser concedidos para <strong>la</strong> mercancía objeto <strong>de</strong> valoración y no por <strong>en</strong>tregas anteriores (véase al respecto, por<br />

ejemplo, <strong>la</strong>s Notas Explicativas <strong>de</strong>l Artículo 29. 1 <strong>de</strong>l CA; Anexo 23 <strong>de</strong>l RA-CA). Sin embargo, si <strong>la</strong>s<br />

<strong>de</strong>ducciones no figuran <strong>en</strong> <strong>la</strong> factura pero están fijadas <strong>en</strong> su importe se <strong>la</strong>s reconoce igualm<strong>en</strong>te<br />

(<strong>de</strong>ducción por cantida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>terminadas <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> un período <strong>de</strong>terminado).<br />

3.3 Ajustes según el Artículo 32. 1 <strong>de</strong>l CA (recargos)<br />

El valor <strong>de</strong> transacción consta <strong>de</strong> tres factores:<br />

Precio efectivam<strong>en</strong>te pagado o por pagar + Sumas adicionales (Artículo 32 <strong>de</strong>l CA) - % <strong>de</strong>ducciones<br />

(Artículo 33 <strong>de</strong>l CA) = Valor <strong>de</strong> transacción<br />

El Artículo 32 <strong>de</strong>l CA establece <strong>los</strong> costos y valores <strong>de</strong>terminados que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> integrar el valor <strong>en</strong> aduana. Se<br />

trata <strong>de</strong> sumas adicionales que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> sumarse al precio <strong>de</strong> factura si no están incluidas ya <strong>en</strong> él.<br />

El Artículo 32 <strong>de</strong>l CA conti<strong>en</strong>e una lista <strong>de</strong> todos <strong>los</strong> elem<strong>en</strong>tos a consi<strong>de</strong>rar <strong>en</strong> adición al precio<br />

efectivam<strong>en</strong>te pagado o por pagar. No se podrán añadir otros costos (Artículo 32. 3. <strong>de</strong>l CA), pero<br />

igualm<strong>en</strong>te pue<strong>de</strong>n estar cont<strong>en</strong>idos <strong>en</strong> el valor <strong>en</strong> aduana. Si, por ejemplo, <strong>los</strong> costos <strong>de</strong>l informe <strong>de</strong><br />

valoración están cont<strong>en</strong>idos <strong>en</strong> el precio <strong>de</strong> compra, repres<strong>en</strong>tan parte constitutiva <strong>de</strong>l precio efectivam<strong>en</strong>te<br />

pagado y están incluidos <strong>en</strong> el valor <strong>en</strong> aduana.<br />

Sólo podrán imponerse ajustes sobre el precio real <strong>en</strong> base a datos objetivos y cuantificables (Artículo 32. 2.<br />

<strong>de</strong>l CA). Si no exist<strong>en</strong> <strong>los</strong> datos correspondi<strong>en</strong>tes, el valor <strong>de</strong> transacción no pue<strong>de</strong> <strong>de</strong>terminarse según el<br />

Artículo 29 <strong>de</strong>l CA (Véase al respecto el ejemplo incluido <strong>en</strong> <strong>la</strong>s Notas Explicativas <strong>de</strong>l Artículo 32. 2. <strong>de</strong>l<br />

CA; Anexo 23 <strong>de</strong>l RA-CA).<br />

Los ajustes sobre el precio efectivam<strong>en</strong>te pagado son <strong>los</strong> sigui<strong>en</strong>tes:<br />

a. comisiones, gastos <strong>de</strong> corretaje, costos <strong>de</strong> emba<strong>la</strong>je (Artículo 32. 1. a. <strong>de</strong>l CA);<br />

b. materiales utilizados para <strong>la</strong> producción y <strong>la</strong> v<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mercancías exportadas suministrados<br />

gratuitam<strong>en</strong>te o a precios reducidos (Artículo 32. 1. b. <strong>de</strong>l CA);<br />

c. canones y <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> lic<strong>en</strong>cia (Artículo 32. 1. c. <strong>de</strong>l CA);<br />

d. b<strong>en</strong>eficios producto <strong>de</strong> <strong>la</strong> rev<strong>en</strong>ta o cesión <strong>la</strong>s mercancías importadas (Artículo 32. 1. d. <strong>de</strong>l CA);<br />

e. gastos <strong>de</strong> transporte (Artículo 32. 1. e (i) <strong>de</strong>l CA;<br />

El tipo <strong>de</strong> costo más importante a que hace refer<strong>en</strong>cia el Artículo 32. 1 <strong>de</strong>l CA son <strong>los</strong> gastos <strong>de</strong><br />

transporte. Los ajustes <strong>de</strong> este tipo, a difer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>los</strong> restantes ajustes <strong>de</strong>l Artículo 32. 1. <strong>de</strong>l CA, son<br />

parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> operatoria diaria <strong>de</strong> tras<strong>la</strong>dar <strong>la</strong>s mercancías al procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> aduana correspondi<strong>en</strong>te.<br />

El Artículo 32. 1. e (i) <strong>de</strong>l CA establece un ajuste <strong>de</strong>l precio efectivam<strong>en</strong>te pagado que correspon<strong>de</strong> a<br />

<strong>los</strong> costos <strong>de</strong> transporte hasta el lugar don<strong>de</strong> se llevan <strong>la</strong>s mercancías, es <strong>de</strong>cir, sólo <strong>de</strong>b<strong>en</strong> t<strong>en</strong>erse <strong>en</strong><br />

cu<strong>en</strong>ta, para <strong>de</strong>terminar el valor <strong>en</strong> aduana, <strong>los</strong> costos <strong>de</strong> transporte hasta el lugar <strong>de</strong> <strong>de</strong>stino.<br />

A fin <strong>de</strong> gravar <strong>la</strong>s mercancías importadas al territorio aduanero <strong>de</strong> <strong>la</strong> CE, con in<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia <strong>de</strong>l lugar<br />

<strong>de</strong> introducción y <strong>de</strong> manera uniforme <strong>en</strong> todas partes, se t<strong>en</strong>drá <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta el lugar don<strong>de</strong> han sido<br />

transportadas <strong>la</strong>s mercancías.<br />

<strong>La</strong> reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tación <strong>de</strong>l lugar <strong>de</strong> <strong>de</strong>stino t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta el tipo <strong>de</strong> transporte correspondi<strong>en</strong>te se<br />

<strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> el Artículo 163 <strong>de</strong>l RA-CA. El Artículo 163. 2. <strong>de</strong>l RA-CA establece que el valor <strong>en</strong> aduana<br />

se <strong>de</strong>terminará tomando <strong>en</strong> consi<strong>de</strong>ración el primer lugar <strong>de</strong> introducción <strong>en</strong> el terr<strong>en</strong>o aduanero <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Comunidad aunque para su transporte al lugar <strong>de</strong> <strong>de</strong>stino <strong>de</strong>ban atravesar territorios extracomunitarios.<br />

El concepto <strong>de</strong> "gastos <strong>de</strong> transporte" <strong>de</strong>be interpretarse <strong>de</strong> forma amplia. A<strong>de</strong>más <strong>de</strong> <strong>los</strong> fletes y <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />

<strong>de</strong>más recargos <strong>de</strong> flete, se agregan todos <strong>los</strong> costos re<strong>la</strong>cionados con el movimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> mercancías<br />

(por ejemplo, costos por <strong>de</strong>pósito intermedio, comisión <strong>de</strong> ag<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> transporte, tasas <strong>de</strong> frontera,<br />

<strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> aduana, alquiler <strong>de</strong>l cont<strong>en</strong>edor). También aquí se p<strong>la</strong>ntea <strong>la</strong> cuestión <strong>de</strong> si <strong>los</strong> costos<br />

están incluidos <strong>en</strong> el precio efectivam<strong>en</strong>te pagado (y por lo tanto <strong>en</strong> el valor <strong>en</strong> aduana), o si estos<br />

95


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

costos <strong>de</strong>be pagar<strong>los</strong> también el comprador con el consecu<strong>en</strong>te ajuste <strong>en</strong> el precio según el Artículo 32<br />

<strong>de</strong>l CA.<br />

<strong>La</strong>s condiciones <strong>de</strong> <strong>en</strong>trega suministran <strong>la</strong> información al respecto, para lo cual <strong>de</strong>be recurrirse a <strong>la</strong>s<br />

Reg<strong>la</strong>s Internacionales para <strong>la</strong> Interpretación <strong>de</strong> <strong>los</strong> Términos Comerciales (INCOTERMS). Son<br />

<strong>de</strong>terminantes <strong>en</strong> cuanto a si <strong>de</strong>be realizarse un ajuste por costos <strong>de</strong> transporte y establec<strong>en</strong> <strong>la</strong> suma<br />

correspondi<strong>en</strong>te. El Artículo 32 <strong>de</strong>l CA sólo prevé ajustes hasta el lugar <strong>de</strong> introducción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

mercancías. En <strong>la</strong> mayor parte <strong>de</strong> <strong>los</strong> casos, sin embargo, el transporte finaliza <strong>en</strong> un punto situado más<br />

allá <strong>de</strong>l lugar <strong>de</strong> introducción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mercancías <strong>en</strong> el territorio aduanero <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comunidad.<br />

Es posible <strong>de</strong>tectar parcialm<strong>en</strong>te <strong>la</strong> porción correspondi<strong>en</strong>te a <strong>los</strong> costos <strong>de</strong> transporte fuera y <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>l<br />

territorio <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comunidad <strong>en</strong> <strong>los</strong> docum<strong>en</strong>tos (carta <strong>de</strong> porte). El <strong>de</strong>sg<strong>los</strong>e no resulta problemático <strong>en</strong><br />

ese caso.<br />

Sin embargo, a m<strong>en</strong>udo se calcu<strong>la</strong> un importe global. En estos casos, el Artículo 164. a. <strong>de</strong>l RA-CA<br />

prevé el <strong>de</strong>sg<strong>los</strong>e <strong>de</strong> <strong>los</strong> gastos <strong>de</strong> transporte <strong>en</strong> forma proporcional a <strong>la</strong>s distancias recorridas fuera y<br />

<strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>l territorio aduanero <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comunidad.<br />

f. gastos <strong>de</strong> transporte y <strong>de</strong> seguro (Artículo 32. 1. e. <strong>de</strong>l CA)<br />

Según el Artículo 32. 1. e. <strong>de</strong>l CA <strong>de</strong>b<strong>en</strong> añadirse al precio efectivam<strong>en</strong>te pagado gastos <strong>de</strong> seguro para <strong>la</strong>s<br />

mercancías importadas hasta el lugar hacia don<strong>de</strong> son <strong>en</strong> cada caso transportadas. Bajo estos gastos <strong>de</strong><br />

seguro se <strong>en</strong>ti<strong>en</strong><strong>de</strong>n <strong>los</strong> gastos <strong>de</strong> transporte y <strong>de</strong> seguro si realm<strong>en</strong>te se pres<strong>en</strong>taron, <strong>de</strong>biéndose pagar<br />

adicionalm<strong>en</strong>te por el comprador.<br />

A<strong>de</strong>más <strong>de</strong>b<strong>en</strong> añadirse, <strong>en</strong> su caso, <strong>los</strong> gastos <strong>de</strong> carga así como <strong>los</strong> gastos <strong>de</strong> manipu<strong>la</strong>ción asociados al<br />

transporte <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mercancías importadas (por ej. refrigeración, v<strong>en</strong>ti<strong>la</strong>ción, alim<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> animales), según<br />

lo dispuesto <strong>en</strong> el Artículo 32. 1. e (ii) <strong>de</strong>l CA.<br />

3.4 Ajustes según el Artículo 33 <strong>de</strong>l CA (<strong>de</strong>ducciones)<br />

3.4.1 Aspectos g<strong>en</strong>erales<br />

Según el Artículo 33 <strong>de</strong>l CA, se pue<strong>de</strong> r<strong>en</strong>unciar a exigir <strong>la</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración <strong>en</strong> aduana <strong>de</strong> <strong>de</strong>terminados<br />

elem<strong>en</strong>tos, si están incluidos <strong>en</strong> el precio pagado o por pagar. A difer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>los</strong> ajustes m<strong>en</strong>cionados <strong>en</strong> el<br />

Artículo 32 <strong>de</strong>l CA, <strong>en</strong> el caso <strong>de</strong> <strong>los</strong> gastos <strong>de</strong>ducibles se trata <strong>de</strong> elem<strong>en</strong>tos (pagos <strong>de</strong>l comprador al<br />

v<strong>en</strong><strong>de</strong>dor) que pue<strong>de</strong>n tratarse aparte, si bi<strong>en</strong> no necesariam<strong>en</strong>te. El <strong>de</strong>c<strong>la</strong>rante <strong>de</strong> aduana pue<strong>de</strong><br />

discrecionalm<strong>en</strong>te hacer valer estos costos que reduc<strong>en</strong> el valor <strong>en</strong> aduana si lo estima conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te. Los<br />

elem<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>ducibles son muy reducidos, aunque no están estrictam<strong>en</strong>te establecidos <strong>en</strong> el Artículo 33 <strong>de</strong>l<br />

CA.<br />

De todas formas es condición para su reconocimi<strong>en</strong>to que:<br />

a. <strong>los</strong> importes a ser <strong>de</strong>ducidos <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser pres<strong>en</strong>tados por separado (Artículo 33 <strong>de</strong>l CA).<br />

b. <strong>la</strong> no inclusión <strong>de</strong> <strong>los</strong> gastos <strong>en</strong> el valor <strong>en</strong> aduana <strong>de</strong>be reflejarse <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> valor <strong>en</strong> aduana<br />

(D.V. 1), es <strong>de</strong>cir, no se trata <strong>de</strong> una <strong>de</strong>ducción <strong>de</strong> oficio.<br />

c. <strong>de</strong>b<strong>en</strong> pres<strong>en</strong>tarse comprobantes <strong>de</strong> <strong>los</strong> importes <strong>de</strong>ducidos.<br />

3.4.2 Cargas <strong>de</strong>ducibles por separado<br />

a. gastos <strong>de</strong> transporte <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mercancías, tras su llegada al lugar <strong>de</strong> <strong>en</strong>trada <strong>en</strong> el territorio aduanero <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> Comunidad (Artículo 33. a. <strong>de</strong>l CA)<br />

En lo refer<strong>en</strong>te a <strong>la</strong> posible división <strong>de</strong> gastos <strong>de</strong> transporte, se aplica lo establecido <strong>en</strong> el Artículo 32. 1.<br />

e (i) <strong>de</strong>l CA. A m<strong>en</strong>udo, <strong>los</strong> gastos <strong>de</strong> transporte se cobran <strong>en</strong> una so<strong>la</strong> suma global a partir <strong>de</strong>l lugar <strong>en</strong><br />

el extranjero <strong>de</strong>s<strong>de</strong> don<strong>de</strong> fueron <strong>en</strong>viados al lugar <strong>de</strong> <strong>de</strong>stino <strong>en</strong> el país. El comprobante <strong>de</strong>l flete no<br />

informa <strong>en</strong> estos casos cuál es el importe <strong>de</strong> <strong>la</strong> parte correspondi<strong>en</strong>te a flete <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el lugar <strong>de</strong><br />

introducción <strong>de</strong> <strong>la</strong> mercancía hasta el lugar <strong>de</strong> <strong>de</strong>stino. En tal caso no se exigiría el comprobante por<br />

separado (Artículo 33 <strong>de</strong>l CA).<br />

Dado que <strong>en</strong> <strong>la</strong> actividad comercial no es habitual facturar por separado, <strong>la</strong> administración no <strong>de</strong>be<br />

establecer requisitos <strong>de</strong>masiado estrictos respecto a <strong>los</strong> comprobantes por separado. Por lo tanto, para<br />

una <strong>de</strong>ducción alcanza si pue<strong>de</strong> pres<strong>en</strong>tarse factura sobre el flete total y el <strong>de</strong>c<strong>la</strong>rante luego <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

<strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> valor <strong>en</strong> aduana realiza un <strong>de</strong>sg<strong>los</strong>e respecto a <strong>los</strong> gastos <strong>de</strong> transporte. Este <strong>de</strong>sg<strong>los</strong>e<br />

<strong>de</strong>be realizarse basándose <strong>en</strong> <strong>los</strong> principios <strong>de</strong>l Artículo 164. a. <strong>de</strong>l RA-CA y por también pue<strong>de</strong> ser<br />

contro<strong>la</strong>do por <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s aduaneras.<br />

Mediante <strong>la</strong>s cláusu<strong>la</strong>s <strong>de</strong> <strong>en</strong>trega (INCOTERMS), también <strong>en</strong> este caso pue<strong>de</strong>n <strong>de</strong>terminarse <strong>los</strong><br />

gastos <strong>de</strong> <strong>en</strong>trega que están incluidos <strong>en</strong> el precio <strong>de</strong> factura.<br />

El <strong>de</strong>sg<strong>los</strong>e como tal se realiza según el Artículo 164. a. <strong>de</strong>l RA-CA <strong>de</strong> acuerdo a <strong>la</strong> distribución<br />

proporcional <strong>de</strong> <strong>la</strong>s distancias <strong>de</strong>ntro y fuera <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comunidad (c<strong>la</strong>ve <strong>en</strong> kilómetros).<br />

96


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

Ejemplo: Transporte <strong>de</strong> Praga a Frankfurt. Gastos <strong>de</strong> carga <strong>en</strong> Praga: 100 ECUs más 1.200 ECUs <strong>en</strong><br />

concepto <strong>de</strong> flete. Trayecto <strong>de</strong> Praga hasta <strong>la</strong> frontera <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comunidad: 100 kms. y <strong>de</strong> <strong>la</strong> frontera <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Comunidad hasta Frankfurt: 200 kms.<br />

Se <strong>en</strong>trega precio franco <strong>en</strong> fábrica <strong>en</strong> Praga: <strong>la</strong> factura aún no conti<strong>en</strong>e <strong>los</strong> importes m<strong>en</strong>cionados. Los<br />

costos <strong>de</strong> flete <strong>de</strong>b<strong>en</strong> dividirse según <strong>la</strong> re<strong>la</strong>ción 1: 2 y <strong>de</strong> este modo, incluir 400 ECUs <strong>en</strong> el valor <strong>de</strong><br />

transacción. Los costos <strong>de</strong> carga <strong>de</strong>b<strong>en</strong> incluirse por el total <strong>de</strong> su valor (sin gastos <strong>de</strong> transporte) <strong>en</strong> el<br />

valor <strong>de</strong> transacción.<br />

Se <strong>en</strong>trega Costo y Flete (CIF) <strong>en</strong> Frankfurt: <strong>la</strong> factura conti<strong>en</strong>e <strong>los</strong> costos m<strong>en</strong>cionados; si se cumple<br />

con <strong>la</strong>s condiciones, <strong>de</strong>b<strong>en</strong> <strong>de</strong>ducirse 800 ECUs. Tampoco <strong>en</strong> este caso se <strong>de</strong>sg<strong>los</strong>an <strong>los</strong> gastos <strong>de</strong><br />

carga.<br />

A m<strong>en</strong>udo <strong>la</strong> mercancía se transporta por avión hasta el territorio aduanero <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comunidad. Mediante<br />

el conocimi<strong>en</strong>to aéreo que <strong>de</strong>be ser pres<strong>en</strong>tado pue<strong>de</strong>n establecerse <strong>los</strong> costos totales <strong>de</strong> flete para el<br />

transporte aéreo. El flete aéreo se calcu<strong>la</strong>, <strong>en</strong> ese caso, <strong>en</strong> base a <strong>la</strong> distancia <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el aeropuerto <strong>de</strong><br />

salida hasta el <strong>de</strong> llegada.<br />

Como el flete aéreo es bastante caro, el importador va a t<strong>en</strong>er interés <strong>en</strong> disminuir el valor <strong>en</strong> aduana<br />

<strong>de</strong>duci<strong>en</strong>do <strong>de</strong>l flete aéreo <strong>la</strong> parte correspondi<strong>en</strong>te al gasto <strong>de</strong> transporte <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comunidad.<br />

Para ello será necesario at<strong>en</strong>erse a lo dispuesto <strong>en</strong> el Artículo 166 <strong>de</strong>l RA-CA y <strong>en</strong> el Anexo 25 <strong>de</strong>l RA-<br />

CA (porc<strong>en</strong>tajes <strong>de</strong> <strong>los</strong> costos <strong>de</strong> flete aéreo pert<strong>en</strong>eci<strong>en</strong>tes al valor <strong>en</strong> aduana).<br />

b. gastos <strong>de</strong> trabajos realizados <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> <strong>la</strong> importación<br />

El Artículo 33. b. <strong>de</strong>l CA consi<strong>de</strong>ra como otras cargas <strong>de</strong>ducibles <strong>los</strong> gastos re<strong>la</strong>tivos a trabajos <strong>de</strong><br />

construcción, insta<strong>la</strong>ción, montaje, mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to o asist<strong>en</strong>cia técnica realizados <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

importación y <strong>en</strong> b<strong>en</strong>eficio <strong>de</strong> <strong>la</strong> mercancía.<br />

c. gastos por intereses <strong>de</strong>rivados <strong>de</strong> un acuerdo sobre financiación que el comprador <strong>de</strong>be pagar al<br />

v<strong>en</strong><strong>de</strong>dor (Artículo 33. c. <strong>de</strong>l CA).<br />

d. <strong>los</strong> gastos re<strong>la</strong>tivos al <strong>de</strong>recho <strong>de</strong> reproducción <strong>en</strong> <strong>la</strong> Comunidad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mercancías importadas (Artículo<br />

33. d.)<br />

e. comisiones <strong>de</strong> compras (Artículo 32.e. <strong>de</strong>l CA)<br />

f. <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> importación y otros gravám<strong>en</strong>es paga<strong>de</strong>ros <strong>en</strong> <strong>la</strong> Comunidad como consecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

importación o <strong>la</strong> v<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mercancías (Artículo 32. f. <strong>de</strong>l CA).<br />

Por lo tanto, <strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos que estén incluidos <strong>en</strong> el valor <strong>en</strong> aduana y <strong>los</strong> impuestos sobre el monto <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s operaciones <strong>de</strong> importación <strong>de</strong>b<strong>en</strong> <strong>de</strong>sg<strong>los</strong>arse <strong>de</strong>l valor <strong>en</strong> aduana para que no sean cobrados<br />

<strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> aduana (nuevam<strong>en</strong>te).<br />

g. pagos por soportes informáticos <strong>de</strong>stinados a equipos <strong>de</strong> tratami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> datos<br />

De acuerdo a lo dispuesto <strong>en</strong> el Artículo 34 <strong>de</strong>l CA y <strong>en</strong> el Artículo 167 <strong>de</strong>l RA-CA, para <strong>de</strong>terminar el<br />

valor <strong>en</strong> aduana <strong>de</strong> soportes informáticos importados se aplican disposiciones especiales. El software<br />

no <strong>de</strong>be incluirse <strong>en</strong> el valor <strong>en</strong> aduana. Por lo tanto, sólo forman parte <strong>de</strong>l valor <strong>en</strong> aduana <strong>los</strong> soportes<br />

<strong>de</strong> datos (disquetes, cintas magnéticas y discos magnéticos, así como discos compactos).<br />

3.5 Elem<strong>en</strong>tos que se indican <strong>en</strong> moneda extranjera<br />

Su base <strong>de</strong> cálculo es el Artículo 35 <strong>de</strong>l CA y <strong>los</strong> Artícu<strong>los</strong> 168 a 172 <strong>de</strong>l RA-CA<br />

Si hay elem<strong>en</strong>tos que sirv<strong>en</strong> para <strong>de</strong>terminar el valor <strong>en</strong> aduana <strong>de</strong> <strong>la</strong> mercancía que están expresados <strong>en</strong><br />

otra moneda que <strong>la</strong> nacional <strong>de</strong>l EM, <strong>de</strong>be realizarse una conversión. Para po<strong>de</strong>r realizar esta conversión<br />

<strong>de</strong> moneda, <strong>de</strong>be existir un criterio unitario <strong>en</strong> todos <strong>los</strong> EM, o <strong>de</strong> lo contrario el importe <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong><br />

importación podrá variar <strong>en</strong>tre el<strong>los</strong>. Ello at<strong>en</strong>taría contra <strong>la</strong> i<strong>de</strong>a <strong>de</strong>l arancel externo común propio a una<br />

Unión <strong>Aduanera</strong> (UA).<br />

El tipo <strong>de</strong> cambio a aplicar <strong>de</strong>be ser el tipo registrado y publicado <strong>de</strong> acuerdo a lo establecido por <strong>la</strong>s<br />

autorida<strong>de</strong>s compet<strong>en</strong>tes <strong>de</strong>l EM (Artículo 35. 1. <strong>de</strong>l CA). Los elem<strong>en</strong>tos indicados <strong>en</strong> una moneda<br />

extranjera pue<strong>de</strong>n ser, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong>l precio <strong>de</strong> factura, gastos pres<strong>en</strong>tados por separado, tales como fletes o<br />

primas <strong>de</strong> seguro.<br />

El tipo <strong>de</strong> cambio <strong>de</strong> aplicación es, según lo dispuesto <strong>en</strong> el Artículo 169. 1. <strong>de</strong>l RA-CA, el tipo <strong>de</strong> cambio<br />

registrado el p<strong>en</strong>último miércoles <strong>de</strong> un mes cal<strong>en</strong>dariquo e será válido, según el Artículo 169. 2. <strong>de</strong>l RA-<br />

CA, para <strong>la</strong> totalidad <strong>de</strong>l mes sigui<strong>en</strong>te. Sin embargo, cuando el tipo <strong>de</strong> cambio registrado <strong>en</strong>tre dos<br />

miércoles difiera <strong>en</strong> más <strong>de</strong> un 5%, el tipo <strong>de</strong> cambio volverá a fijarse según lo dispuesto <strong>en</strong> el Artículo 171<br />

<strong>de</strong>l RA-CA.<br />

4. CONSIDERACIONES FINALES<br />

El Derecho <strong>de</strong> Valoración <strong>en</strong> Aduana <strong>de</strong> <strong>la</strong> CE, basado <strong>en</strong> el Código <strong>de</strong> Valoración <strong>en</strong> Aduana <strong>de</strong>l GATT, se<br />

ajusta a <strong>los</strong> intereses <strong>de</strong> <strong>la</strong> economía y <strong>de</strong> <strong>la</strong>s administraciones aduaneras comunitarias. En <strong>la</strong> mayor parte<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s operaciones <strong>de</strong> importación, el valor <strong>en</strong> aduana pue<strong>de</strong> <strong>de</strong>terminarse <strong>en</strong> base al valor <strong>de</strong> transacción.<br />

97


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

Sin embargo, si <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong>l Artículo 29. 1. <strong>de</strong>l CA no están dadas, <strong>de</strong>be <strong>de</strong>terminarse mediante un<br />

sistema complicado y <strong>la</strong>rgo, cuando el valor <strong>en</strong> aduana <strong>en</strong> realidad no pue<strong>de</strong> establecerse por estimación.<br />

En un trasfondo <strong>de</strong> <strong>de</strong>rechos arance<strong>la</strong>rias <strong>en</strong> <strong>de</strong>sc<strong>en</strong>so, se p<strong>la</strong>ntea <strong>la</strong> cuestión <strong>de</strong> si <strong>los</strong> gastos prov<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tes<br />

<strong>de</strong>l control <strong>de</strong> <strong>los</strong> métodos 2 al 6 aún ti<strong>en</strong><strong>en</strong> re<strong>la</strong>ción con <strong>la</strong> difer<strong>en</strong>cia obt<strong>en</strong>ida <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong><br />

importación. En el caso, por ejemplo, <strong>de</strong> un arancel aduanero <strong>de</strong> un 3,5%, es escasam<strong>en</strong>te importante si el<br />

valor <strong>en</strong> aduana se establece <strong>en</strong> 980 o <strong>en</strong> 1.020 ECUs.<br />

<strong>La</strong> <strong>de</strong>terminación <strong>de</strong>l valor <strong>en</strong> aduana según el valor <strong>de</strong> transacción suscita rechazo <strong>en</strong> algunos sectores,<br />

<strong>de</strong>bido sobre todo al temor exist<strong>en</strong>te a manipu<strong>la</strong>ciones con facturas fraudul<strong>en</strong>tas o falsificadas. Para permitir<br />

un <strong>de</strong>spacho <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mercancías <strong>en</strong> frontera rápido y sin <strong>de</strong>mora, <strong>la</strong>s facturas comerciales no pue<strong>de</strong>n<br />

contro<strong>la</strong>rse una a una para <strong>de</strong>tectar si hay manipu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> precios. Unos controles <strong>en</strong> <strong>la</strong>s mismas<br />

empresas que funcione a<strong>de</strong>cuadam<strong>en</strong>te <strong>de</strong>be po<strong>de</strong>r <strong>de</strong>scubrir <strong>la</strong>s manipu<strong>la</strong>ciones mediante una inspección<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s contabilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mismas. Asimismo, es muy importante promover una int<strong>en</strong>sificación <strong>de</strong>l<br />

intercambio internacional <strong>de</strong> información.<br />

Sin embargo, no <strong>de</strong>be olvidarse que <strong>en</strong> <strong>la</strong> actualidad países cuyos intercambios superan el 75% <strong>de</strong>l<br />

comercio mundial realizan <strong>la</strong> <strong>de</strong>terminación <strong>de</strong>l valor <strong>en</strong> aduana basándose <strong>en</strong> el Código <strong>de</strong> Valoración <strong>en</strong><br />

Aduana <strong>de</strong>l GATT. Es <strong>de</strong>seable, <strong>en</strong> interés <strong>de</strong> un comercio mundial libre que <strong>los</strong> restantes Estados que no<br />

lo han hecho se <strong>de</strong>cidan a su vez, <strong>en</strong> <strong>la</strong> medida <strong>de</strong> sus posibilida<strong>de</strong>s, a aplicarlo.<br />

98


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

EL ACTUAL SISTEMA DEL CONTROL DE LA VALORACION DE LAS MERCADERIAS DE<br />

LA ADUANA ARGENTINA<br />

Osvaldo AQUIERI<br />

Segundo Jefe <strong>de</strong>l Departam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Valoración <strong>Aduanera</strong>, Administración<br />

Nacional <strong>de</strong> Aduanas. Bu<strong>en</strong>os Aires, ARGENTINA.<br />

1. MARCO GENERAL<br />

Los <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> aduana son instrum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> política fiscal y por consigui<strong>en</strong>te, una fu<strong>en</strong>te <strong>de</strong> recursos<br />

<strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>l presupuesto g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong>l Estado.<br />

Según sea su base <strong>de</strong> imposición, pue<strong>de</strong>n ser: específicos y "ad valorem". Los primeros establec<strong>en</strong> su base<br />

por unidad <strong>de</strong> cu<strong>en</strong>ta, peso o medida, mi<strong>en</strong>tras que <strong>los</strong> segundos a través <strong>de</strong> un porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong>l valor <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

merca<strong>de</strong>ría.<br />

<strong>La</strong> inclinación g<strong>en</strong>eral es <strong>en</strong> favor <strong>de</strong> estos últimos, no sólo por su mayor flexibilidad a <strong>los</strong> cambios <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

bases <strong>de</strong> valoración y a su s<strong>en</strong>cil<strong>la</strong> aplicación administrativa, sino porque <strong>la</strong>s t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncias actuales <strong>en</strong> el<br />

mundo se dirig<strong>en</strong> a formar áreas económicas supranacionales. Si<strong>en</strong>do <strong>la</strong>s Uniones <strong>Aduanera</strong>s uno <strong>de</strong> esos<br />

objetivos, se hace necesario que <strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos se hagan fácilm<strong>en</strong>te comparables y unificables. Con una<br />

nom<strong>en</strong>c<strong>la</strong>tura común y un mismo sistema <strong>de</strong> imposición como el "ad valorem" se va camino a el<strong>la</strong>.<br />

El perfeccionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> forma <strong>de</strong> recaudación por parte <strong>de</strong>l Estado será mayor cuanto más acertada sea<br />

<strong>la</strong> base para <strong>la</strong> valoración <strong>en</strong> Aduana.<br />

Esta constituye uno <strong>de</strong> <strong>los</strong> elem<strong>en</strong>tos es<strong>en</strong>ciales para <strong>la</strong> <strong>de</strong>terminación tributaria <strong>en</strong> <strong>los</strong> sistemas<br />

arance<strong>la</strong>rios mo<strong>de</strong>rnos, proporcionando ingresos a <strong>la</strong> r<strong>en</strong>ta fiscal y fom<strong>en</strong>tando y protegi<strong>en</strong>do <strong>la</strong> industria<br />

nacional.<br />

Los procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> valoración que para ello se establezcan han <strong>de</strong> permitir que el servicio aduanero<br />

cump<strong>la</strong> con sus funciones <strong>de</strong> manera satisfactoria con un sistema <strong>de</strong> valoración equitativo, uniforme y<br />

neutro.<br />

El cumplimi<strong>en</strong>to eficaz <strong>de</strong> estas funciones <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>rá, <strong>en</strong> consecu<strong>en</strong>cia, <strong>de</strong>l Servicio <strong>de</strong> Valoración que,<br />

para ello, haya creado <strong>la</strong> propia institución aduanera.<br />

A partir <strong>de</strong> un sistema <strong>de</strong> control selectivo <strong>de</strong> verificación física y docum<strong>en</strong>tal <strong>de</strong> <strong>la</strong>s merca<strong>de</strong>rías, basado <strong>en</strong><br />

c<strong>la</strong>ves azarosas y/o intelig<strong>en</strong>tes, <strong>la</strong> Administración Nacional <strong>de</strong> Aduanas <strong>de</strong> <strong>la</strong> República Arg<strong>en</strong>tina<br />

<strong>de</strong>sarrolló y conformó su actual Servicio C<strong>en</strong>tral <strong>de</strong> Valoración.<br />

Si<strong>en</strong>do un objetivo el Despacho <strong>de</strong> Importación <strong>en</strong> confianza, el Departam<strong>en</strong>to Técnica <strong>de</strong> Valoración<br />

constituye el sistema c<strong>en</strong>tral para <strong>la</strong> valoración <strong>de</strong> <strong>la</strong>s merca<strong>de</strong>rías, asumi<strong>en</strong>do <strong>la</strong> responsabilidad g<strong>en</strong>eral<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> valoración y <strong>de</strong> <strong>la</strong> comprobación <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> <strong>la</strong> importación a <strong>los</strong> efectos <strong>de</strong> <strong>la</strong> valoración, a cuyo fin se<br />

<strong>en</strong>carga <strong>de</strong> i<strong>de</strong>ntificar y seleccionar <strong>la</strong>s <strong>de</strong>c<strong>la</strong>raciones dudosas y <strong>de</strong> comprobar el valor <strong>de</strong>c<strong>la</strong>rado.<br />

El sistema <strong>de</strong> selectividad puesto <strong>en</strong> práctica compr<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>la</strong> creación <strong>de</strong> tres canales por <strong>los</strong> cuales se<br />

<strong>de</strong>saduanará <strong>la</strong> merca<strong>de</strong>ría:<br />

a. Canal Ver<strong>de</strong>: Despachos, que por aplicación <strong>de</strong> <strong>la</strong> selectividad, resultan no sujetos a <strong>la</strong> verificación y<br />

control docum<strong>en</strong>tal. Proce<strong>de</strong>, <strong>en</strong> consecu<strong>en</strong>cia, el librami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> merca<strong>de</strong>ría sin mas trámites.<br />

b. Canal Naranja: Los Despachos <strong>de</strong> Importación compr<strong>en</strong>didos <strong>en</strong> situaciones especiales como<br />

afectación <strong>de</strong> cupos, autorizaciones especiales o que <strong>de</strong>c<strong>la</strong>r<strong>en</strong> niveles arance<strong>la</strong>rios distintos a <strong>los</strong> <strong>de</strong>l<br />

régim<strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral, <strong>de</strong>berán complem<strong>en</strong>tar un control docum<strong>en</strong>tal, <strong>de</strong>stinado a constatar <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> totalidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> docum<strong>en</strong>tación complem<strong>en</strong>taria y que <strong>la</strong> misma permita corroborar fehaci<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te <strong>la</strong><br />

exactitud <strong>de</strong>l nivel arance<strong>la</strong>rio <strong>de</strong>c<strong>la</strong>rado.<br />

c. Canal Rojo: Aquí <strong>la</strong> selectividad ha <strong>de</strong>terminado que <strong>los</strong> Despachos <strong>de</strong> Importación result<strong>en</strong> sujetos a <strong>la</strong><br />

verificación física y docum<strong>en</strong>tal y, <strong>en</strong> consecu<strong>en</strong>cia, sometidos al control <strong>de</strong> <strong>la</strong> valoración que, con<br />

posterioridad al librami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> merca<strong>de</strong>ría, realiza el ya referido Departam<strong>en</strong>to Técnica <strong>de</strong><br />

Valoración.<br />

99


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

Compr<strong>en</strong><strong>de</strong> aproximadam<strong>en</strong>te el 15% <strong>de</strong>l universo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s importaciones registradas a consumo <strong>en</strong> todas <strong>la</strong>s<br />

Aduanas <strong>de</strong>l país.<br />

2. INTERVENCION DEL DEPARTAMENTO TECNICA DE VALORACION<br />

D<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> <strong>los</strong> cinco días <strong>de</strong> recibido el Despacho <strong>de</strong> Importación, el Departam<strong>en</strong>to Técnica <strong>de</strong> Valoración<br />

que, como se dijo, se constituye <strong>en</strong> el área c<strong>en</strong>tral y única responsable <strong>de</strong>l control <strong>de</strong> <strong>la</strong> valoración, adopta<br />

una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cuatro sigui<strong>en</strong>tes medidas <strong>en</strong> re<strong>la</strong>ción al docum<strong>en</strong>to aduanero que le es sometido a su <strong>de</strong>cisión:<br />

a. Aprobar el valor docum<strong>en</strong>tado: En cuyo caso, el Despacho <strong>de</strong> Importación continúa su trámite para su<br />

archivo.<br />

b. Supeditar el valor docum<strong>en</strong>tado: Aquí no se pue<strong>de</strong>, con <strong>la</strong> rapi<strong>de</strong>z <strong>de</strong>seada, <strong>de</strong>terminar <strong>la</strong> base<br />

imponible para el pago <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos y <strong>de</strong>más gravám<strong>en</strong>es.<br />

En consecu<strong>en</strong>cia, se supedita el valor a <strong>la</strong>s resultas <strong>de</strong> una investigación posterior sin trabar <strong>la</strong><br />

operatoria comercial normal <strong>de</strong> <strong>los</strong> importadores. En <strong>los</strong> casos que lo juzgue conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te, el Servicio<br />

Aduanero, podrá solicitar al importador, a fin <strong>de</strong> salvaguardar <strong>la</strong> r<strong>en</strong>ta fiscal, una garantía que cubra <strong>la</strong><br />

posible difer<strong>en</strong>cia tributaria.<br />

c. Efectuar <strong>la</strong>s recomposiciones y/o ajustes <strong>de</strong> valores a que hubiere lugar: En este caso el Servicio <strong>de</strong><br />

Valoración estima que correspon<strong>de</strong>, luego <strong>de</strong> un análisis, recomponer el valor docum<strong>en</strong>tado. Un listado<br />

confeccionado diariam<strong>en</strong>te y exhibido <strong>en</strong> cada Aduana, indicará <strong>la</strong>s recomposiciones y/o ajustes <strong>de</strong><br />

valor que, <strong>en</strong> principio, se estim<strong>en</strong> aplicables, con especificación <strong>de</strong>l número <strong>de</strong> Despacho <strong>de</strong><br />

Importación, importador, <strong>de</strong>spachante, merca<strong>de</strong>ría, valor docum<strong>en</strong>tado, porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> recomposición<br />

y/o ajuste estimado, método utilizado y fundam<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l mismo.<br />

En un p<strong>la</strong>zo que osci<strong>la</strong> <strong>en</strong>tre 10 y 20 días -según <strong>la</strong> Aduana que corresponda- <strong>los</strong> importadores podrán<br />

hacer valer sus <strong>de</strong>rechos, <strong>de</strong>f<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do y acreditando su valor docum<strong>en</strong>tado mediante el aporte <strong>de</strong><br />

elem<strong>en</strong>tos probatorios y/o celebrando consultas con el Servicio Aduanero, el que y como resultado <strong>de</strong><br />

ello, ratificará o rectificará su posición inicial.<br />

d. Formu<strong>la</strong>r <strong>de</strong>nuncia: Ante <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> presuntos ilícitos y/o frau<strong>de</strong>s que observare <strong>en</strong> base a estudios<br />

practicados y/o cuando <strong>los</strong> valores <strong>de</strong>c<strong>la</strong>rados fuer<strong>en</strong> fundadam<strong>en</strong>te alejados <strong>en</strong> forma ost<strong>en</strong>sible <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

realidad económica y resultar<strong>en</strong> inaceptables como expresión <strong>de</strong>l valor real <strong>de</strong> transacción, formu<strong>la</strong><br />

<strong>de</strong>nuncia ante <strong>la</strong> autoridad cont<strong>en</strong>ciosa-administrativa y/o judicial que corespondiere.<br />

<strong>La</strong>s conclusiones a que arriba el Servicio <strong>de</strong> Valoración <strong>en</strong> todos y cada uno <strong>de</strong> <strong>los</strong> Despachos <strong>de</strong><br />

Importación sometidos a su análisis, son publicados <strong>en</strong> forma diaria y a través <strong>de</strong> listados con todos <strong>los</strong><br />

elem<strong>en</strong>tos que i<strong>de</strong>ntifican a <strong>los</strong> docum<strong>en</strong>tos aduaneros interv<strong>en</strong>idos e i<strong>de</strong>ntidad <strong>de</strong>l Valorador actuante.<br />

El Departam<strong>en</strong>to Técnica <strong>de</strong> Valoración, para el <strong>de</strong>sempeño <strong>de</strong> su actividad y tal como se explicitó<br />

prece<strong>de</strong>ntem<strong>en</strong>te, se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra dividido <strong>en</strong> un área operativa integrada por Equipos <strong>de</strong> Valoración y un área<br />

que recibe <strong>los</strong> Despachos <strong>de</strong> Importación que, a juicio <strong>de</strong>l Equipo intervini<strong>en</strong>te, exig<strong>en</strong> un estudio y análisis<br />

que <strong>de</strong>manda un p<strong>la</strong>zo superior al <strong>de</strong> <strong>los</strong> 5 días ya com<strong>en</strong>tado. Su participación se produce, <strong>en</strong>tonces, como<br />

consecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> supeditación <strong>de</strong> valor realizada por el Equipo actuante.<br />

Cada Equipo, conformado <strong>de</strong> acuerdo a <strong>los</strong> distintos tipos <strong>de</strong> merca<strong>de</strong>rías que compon<strong>en</strong> <strong>la</strong> Nom<strong>en</strong>c<strong>la</strong>tura,<br />

está integrado por técnicos y profesionales cuyas funciones <strong>de</strong> Valorador les son específicam<strong>en</strong>te<br />

asignadas como resultado <strong>de</strong> una previa capacitación.<br />

En conclusión, el mejor control logrado, el aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> recaudación aduanera, <strong>la</strong> notoria disminución <strong>de</strong><br />

<strong>los</strong> porc<strong>en</strong>tajes <strong>de</strong> subfacturación, el reconocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>los</strong> usuarios <strong>de</strong> un mejor servicio prestado, <strong>la</strong><br />

informatización <strong>en</strong> todas sus áreas, <strong>la</strong> mo<strong>de</strong>rnizacion y a<strong>de</strong>cuación a <strong>la</strong>s exig<strong>en</strong>cias actuales <strong>de</strong> toda su<br />

normativa y sobre todo, <strong>la</strong> transpar<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> todos sus actos, nos permite reconocer que <strong>la</strong> Aduana arg<strong>en</strong>tina<br />

atraviesa <strong>la</strong> gran transformación que exige el comercio internacional <strong>de</strong> hoy <strong>en</strong> día, dando <strong>la</strong>s condiciones<br />

necesarias para el éxito <strong>de</strong> <strong>los</strong> fines propuestos.<br />

100


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

LAS REGLAS DE ORIGEN<br />

Albert HAZELOOP<br />

Ex-Director DG XXI, Aduanas e Impuestos Indirectos,<br />

Comisión <strong>de</strong> <strong>la</strong> CE. Bruse<strong>la</strong>s, BELGICA.<br />

1. INTRODUCCION<br />

El concepto <strong>de</strong>l orig<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mercancías no siempre revistió <strong>la</strong> misma importancia que <strong>en</strong> <strong>la</strong> actualidad.<br />

En efecto, cuando <strong>la</strong> reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tación <strong>de</strong>l comercio exterior se aplica uniformem<strong>en</strong>te a todas <strong>la</strong>s mercancías,<br />

sin importar el lugar y <strong>la</strong>s condiciones <strong>en</strong> que se <strong>la</strong>s fabricó, el interés que pres<strong>en</strong>ta <strong>la</strong> <strong>de</strong>terminación <strong>de</strong>l<br />

orig<strong>en</strong> radica so<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong> seguir <strong>la</strong> evolución <strong>de</strong> <strong>la</strong>s corri<strong>en</strong>tes comerciales a través <strong>de</strong><br />

datos estadísticos. <strong>La</strong> aplicación g<strong>en</strong>eralizada <strong>de</strong> <strong>la</strong> cláusu<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> nación más favorecida [Artículo 1 <strong>de</strong>l<br />

Acuerdo G<strong>en</strong>eral sobre Aranceles Aduaneros y Comercio (GATT)] redundaría <strong>en</strong> una situación <strong>de</strong> ese tipo.<br />

<strong>La</strong> realidad que vemos alre<strong>de</strong>dor nuestro es completam<strong>en</strong>te difer<strong>en</strong>te. El propio GATT prevé excepciones<br />

importantes a dicha cláusu<strong>la</strong>, especialm<strong>en</strong>te cuando <strong>en</strong> su Artículo XXIV reconoce <strong>la</strong>s Uniones <strong>Aduanera</strong>s<br />

(UA) y <strong>la</strong>s Zonas <strong>de</strong> Libre Comercio (ZLC). A<strong>de</strong>más, bajo <strong>la</strong> égida <strong>de</strong> <strong>la</strong> Confer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Naciones Unidas<br />

para el Comercio y el Desarrollo (UNCTAD), se instituyeron <strong>la</strong>s prefer<strong>en</strong>cias arance<strong>la</strong>rias a favor <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />

países <strong>en</strong> <strong>de</strong>sarrollo. Por otra parte, abundan <strong>los</strong> casos <strong>en</strong> <strong>los</strong> que un tratami<strong>en</strong>to aduanero difer<strong>en</strong>ciado,<br />

según <strong>los</strong> países, es el resultado <strong>de</strong> medidas <strong>de</strong> política comercial tales como el otorgami<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

conting<strong>en</strong>tes, <strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos comp<strong>en</strong>satorios y <strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos "antidumping", y <strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> represalia o <strong>la</strong>s<br />

prohibiciones a <strong>la</strong> importación, o a <strong>la</strong> exportación, <strong>de</strong>cretadas por consi<strong>de</strong>raciones <strong>de</strong> or<strong>de</strong>n político.<br />

En esta <strong>en</strong>umeración, que está lejos <strong>de</strong> ser exhaustiva, no <strong>de</strong>bería faltar <strong>la</strong> práctica que exige <strong>la</strong> marcación<br />

<strong>de</strong>l orig<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s mercancías y <strong>en</strong> sus ev<strong>en</strong>tuales emba<strong>la</strong>jes.<br />

A efectos <strong>de</strong>l análisis <strong>de</strong> <strong>la</strong>s reg<strong>la</strong>s <strong>de</strong> orig<strong>en</strong>, convi<strong>en</strong>e distinguir el orig<strong>en</strong> l<strong>la</strong>mado prefer<strong>en</strong>cial <strong>de</strong>l no<br />

prefer<strong>en</strong>cial.<br />

2. ORIGEN PREFERENCIAL<br />

Se trata es<strong>en</strong>cialm<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong>s reg<strong>la</strong>s cont<strong>en</strong>idas <strong>en</strong> <strong>los</strong> acuerdos que prevén <strong>la</strong> instauración <strong>de</strong> una ZLC o<br />

<strong>de</strong> una UA referidas a <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> un tratami<strong>en</strong>to prefer<strong>en</strong>cial (arance<strong>la</strong>rio u otro) al comercio <strong>en</strong>tre<br />

socios. Obsérvese que <strong>la</strong>s reg<strong>la</strong>s re<strong>la</strong>tivas al orig<strong>en</strong> prefer<strong>en</strong>cial <strong>en</strong> ocasiones ti<strong>en</strong><strong>en</strong> un carácter autónomo,<br />

especialm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> ayuda al <strong>de</strong>sarrollo. Es por ello que <strong>la</strong>s reg<strong>la</strong>s <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> aplicadas por <strong>los</strong><br />

países donantes, con el fin <strong>de</strong> conce<strong>de</strong>r prefer<strong>en</strong>cias g<strong>en</strong>eralizadas, son dictadas por cada uno <strong>de</strong> el<strong>los</strong>,<br />

aun cuando su cont<strong>en</strong>ido esté <strong>en</strong> gran medida <strong>de</strong>terminado por el resultado <strong>de</strong> concertaciones <strong>en</strong> el ámbito<br />

internacional.<br />

Asimismo, <strong>la</strong> Comunidad Europea (CE) conce<strong>de</strong>, <strong>en</strong> base a reg<strong>la</strong>s <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> autónomas, un tratami<strong>en</strong>to<br />

prefer<strong>en</strong>cial a <strong>la</strong>s mercancías originarias <strong>de</strong> <strong>los</strong> territorios <strong>de</strong> ultramar que manti<strong>en</strong><strong>en</strong> re<strong>la</strong>ciones especiales<br />

con alguno <strong>de</strong> sus Estados Miembros (EM), a <strong>la</strong>s originarias <strong>de</strong> algunas partes <strong>de</strong> <strong>la</strong> ex Yugos<strong>la</strong>via, como<br />

también <strong>de</strong> <strong>los</strong> territorios ocupados <strong>de</strong>l Cercano Ori<strong>en</strong>te.<br />

2.1 <strong>La</strong>s finalida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>l orig<strong>en</strong> prefer<strong>en</strong>cial<br />

<strong>La</strong> aplicación <strong>de</strong>l criterio <strong>de</strong>l orig<strong>en</strong> está dirigida, <strong>en</strong> primer lugar, a evitar que <strong>los</strong> terceros países se<br />

b<strong>en</strong>efici<strong>en</strong> in<strong>de</strong>bidam<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong>s prefer<strong>en</strong>cias que <strong>los</strong> socios se conce<strong>de</strong>n <strong>en</strong>tre sí o, <strong>en</strong> aus<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />

reciprocidad, que un socio haya concedido a otro. Especialm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> el contexto <strong>de</strong> una ZLC don<strong>de</strong>, por<br />

<strong>de</strong>finición, cada socio conserva su autonomía <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> política arance<strong>la</strong>ria y comercial, el papel <strong>de</strong>l<br />

criterio <strong>de</strong>l orig<strong>en</strong> es es<strong>en</strong>cial. De no existir este criterio, <strong>los</strong> productos <strong>de</strong> terceros países serían<br />

constantem<strong>en</strong>te objeto <strong>de</strong> una <strong>de</strong>sviación <strong>de</strong>l tráfico; el <strong>de</strong>spacho <strong>de</strong> aduana se haría <strong>en</strong> el país socio que<br />

practica el régim<strong>en</strong> aduanero más liberal, <strong>en</strong> <strong>de</strong>trim<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>los</strong> otros socios (1).<br />

Dejando <strong>de</strong> <strong>la</strong>do estas consi<strong>de</strong>raciones g<strong>en</strong>erales, <strong>la</strong>s reg<strong>la</strong>s <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> <strong>de</strong>b<strong>en</strong> t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta <strong>los</strong> difer<strong>en</strong>tes<br />

factores económicos propios <strong>de</strong> cada uno <strong>de</strong> <strong>los</strong> socios. Así por ejemplo, <strong>en</strong> una ZLC que agrupe a países<br />

fuertem<strong>en</strong>te industrializados [por ejemplo: <strong>la</strong> Comunidad y <strong>los</strong> países <strong>de</strong> <strong>la</strong> Asociación Europea <strong>de</strong> Libre<br />

Comercio (EFTA)], <strong>la</strong>s reg<strong>la</strong>s <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> <strong>de</strong>b<strong>en</strong> favorecer <strong>la</strong> cooperación industrial <strong>en</strong>tre empresas. Cuando<br />

se trata <strong>de</strong> prefer<strong>en</strong>cias otorgadas por un país industrializado a países <strong>en</strong> vías <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo, es importante<br />

101


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

que <strong>la</strong>s reg<strong>la</strong>s <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> sean sufici<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te liberales como para al<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> creación <strong>de</strong> nuevas activida<strong>de</strong>s<br />

industriales, sin por ello abrir <strong>la</strong> puerta a <strong>los</strong> productos que prov<strong>en</strong>gan <strong>de</strong> una actividad <strong>de</strong> <strong>en</strong>samb<strong>la</strong>je<br />

insignificante, cuyo fin principal sea conseguir un acceso privilegiado al mercado <strong>de</strong>l país industrializado,<br />

pero que no aport<strong>en</strong> una v<strong>en</strong>taja apreciable para <strong>la</strong> economía local.<br />

También habría que favorecer <strong>la</strong> utilización <strong>de</strong> materias primas producidas <strong>en</strong> el lugar. Como contrapartida,<br />

<strong>la</strong>s reg<strong>la</strong>s <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> no <strong>de</strong>berían ignorar <strong>la</strong> ev<strong>en</strong>tualidad <strong>de</strong> que el crecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s importaciones ponga<br />

<strong>en</strong> peligro <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> ciertas activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>l socio industrializado.<br />

De lo anterior se <strong>de</strong>spr<strong>en</strong><strong>de</strong> que <strong>la</strong>s reg<strong>la</strong>s <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> prefer<strong>en</strong>cial varían consi<strong>de</strong>rablem<strong>en</strong>te <strong>de</strong><br />

una zona prefer<strong>en</strong>cial a otra. Dada <strong>la</strong> aus<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> uniformidad, una pon<strong>en</strong>cia sobre el orig<strong>en</strong> prefer<strong>en</strong>cial<br />

obligatoriam<strong>en</strong>te pasa por el análisis <strong>de</strong> <strong>los</strong> difer<strong>en</strong>tes tipos <strong>de</strong> soluciones que se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran <strong>en</strong> <strong>los</strong><br />

difer<strong>en</strong>tes acuerdos y reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>taciones autónomas.<br />

2.2 Productos obt<strong>en</strong>idos <strong>de</strong> <strong>la</strong> explotación <strong>de</strong> <strong>los</strong> recursos naturales<br />

En lo que respecta a <strong>los</strong> productos cosechados, extraídos <strong>de</strong>l suelo u obt<strong>en</strong>idos sin empleo <strong>de</strong> una materia<br />

prima, o <strong>de</strong> un producto o semiproducto importado -<strong>la</strong>s mercancías <strong>de</strong>nominadas "totalm<strong>en</strong>te obt<strong>en</strong>idas"- es<br />

evi<strong>de</strong>nte que <strong>la</strong> <strong>de</strong>terminación <strong>de</strong>l orig<strong>en</strong> no p<strong>la</strong>ntea ningún problema. No obstante, pue<strong>de</strong>n surgir<br />

difer<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> lo que respecta a <strong>los</strong> productos asimi<strong>la</strong>dos a dichas mercancías tales como:<br />

• <strong>los</strong> productos <strong>de</strong> <strong>la</strong> pesca marítima: el orig<strong>en</strong> pue<strong>de</strong> estar <strong>de</strong>terminado o bi<strong>en</strong> por <strong>la</strong> ban<strong>de</strong>ra <strong>de</strong>l<br />

barco <strong>de</strong> pesca, o bi<strong>en</strong> por otros factores a t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta como, por ejemplo, <strong>la</strong> composición <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

tripu<strong>la</strong>ción, <strong>la</strong> nacionalidad <strong>de</strong>l propietario, etcétera.<br />

• <strong>los</strong> productos extraídos <strong>de</strong>l suelo o <strong>de</strong>l subsuelo marino más allá <strong>de</strong> <strong>la</strong>s aguas territoriales.<br />

• <strong>los</strong> artícu<strong>los</strong> usados que no sirv<strong>en</strong> más que para <strong>la</strong> recuperación <strong>de</strong> sus materias primas.<br />

2.3 E<strong>la</strong>boración y transformación sufici<strong>en</strong>te<br />

Para que <strong>la</strong>s mercancías <strong>en</strong> cuya fabricación se hayan empleado productos importados <strong>de</strong> otros países<br />

adquieran el estado <strong>de</strong> mercancías "originarias", es importante que esos productos hayan sido objeto <strong>de</strong><br />

e<strong>la</strong>boraciones o transformaciones sufici<strong>en</strong>tes. Los métodos corri<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te utilizados para <strong>la</strong> apreciación <strong>de</strong>l<br />

carácter <strong>de</strong> sufici<strong>en</strong>cia, o <strong>de</strong> no sufici<strong>en</strong>cia, son <strong>los</strong> sigui<strong>en</strong>tes:<br />

a. el método basado <strong>en</strong> el criterio l<strong>la</strong>mado <strong>de</strong>l valor agregado adquirido: se consi<strong>de</strong>ra que una mercancía<br />

es originaria <strong>de</strong>l país <strong>de</strong> fabricación cuando el valor <strong>de</strong> <strong>los</strong> productos no originarios empleados no<br />

exce<strong>de</strong> un porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong>terminado <strong>de</strong> su precio <strong>en</strong> fábrica, <strong>de</strong>ducidos <strong>los</strong> impuestos internos<br />

reembolsables <strong>en</strong> el mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> exportación. <strong>La</strong> v<strong>en</strong>taja <strong>de</strong> este sistema resi<strong>de</strong> <strong>en</strong> su simplicidad.<br />

Permite, a<strong>de</strong>más, por el método <strong>de</strong> <strong>la</strong> difer<strong>en</strong>ciación <strong>de</strong>l porc<strong>en</strong>taje, t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta <strong>la</strong>s condiciones<br />

particu<strong>la</strong>res propias <strong>de</strong> <strong>la</strong> fabricación <strong>de</strong> ciertas categorías <strong>de</strong> mercancías.<br />

Entre <strong>la</strong>s <strong>de</strong>sv<strong>en</strong>tajas <strong>de</strong>l sistema pue<strong>de</strong>n citarse:<br />

o <strong>la</strong> incitación a utilizar productos no originarios a precios bajos y quizás <strong>de</strong> inferior calidad.<br />

o <strong>la</strong> incertidumbre <strong>en</strong> <strong>la</strong> medida <strong>en</strong> que <strong>la</strong>s fluctuaciones <strong>de</strong> <strong>los</strong> precios <strong>de</strong> <strong>los</strong> productos<br />

empleados, o <strong>la</strong>s fluctuaciones monetarias, pudieran obrar <strong>de</strong> modo tal que el orig<strong>en</strong><br />

prece<strong>de</strong>ntem<strong>en</strong>te obt<strong>en</strong>ido <strong>de</strong>jara <strong>de</strong> ser orig<strong>en</strong> adquirido.<br />

b. el método basado <strong>en</strong> el tipo <strong>de</strong> e<strong>la</strong>boración o <strong>de</strong> transformación aplicado a <strong>los</strong> productos no originarios<br />

empleados. Este método es trabajoso porque requiere <strong>la</strong> <strong>de</strong>scripción <strong>de</strong> innumerables procesos <strong>de</strong><br />

fabricación, al igual que frecu<strong>en</strong>tes puestas al día para t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta <strong>la</strong>s evoluciones tecnológicas.<br />

c. el método basado <strong>en</strong> el criterio <strong>de</strong> cambio <strong>de</strong> <strong>la</strong> posición arance<strong>la</strong>ria : el orig<strong>en</strong> se adquiere cuando <strong>la</strong><br />

mercancía cont<strong>en</strong>ida está c<strong>la</strong>sificada <strong>en</strong> una posición <strong>de</strong>l sistema armonizado (SA) ("4 dígitos")<br />

difer<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong> resultante <strong>de</strong> cada uno <strong>de</strong> <strong>los</strong> productos empleados (2).<br />

Este método ha sido conservado por todos <strong>los</strong> acuerdos que <strong>la</strong> Comunidad ha celebrado, al igual que para<br />

su reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tación autónoma. A pesar <strong>de</strong> su <strong>en</strong>foque apar<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te arbitrario, este método ha satisfecho<br />

pl<strong>en</strong>am<strong>en</strong>te, t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta <strong>la</strong> estructura <strong>de</strong>l SA cuyas posiciones reflejan, lo más posible, el grado <strong>de</strong><br />

e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> cada producto <strong>en</strong> re<strong>la</strong>ción a <strong>la</strong> materia prima <strong>de</strong> <strong>la</strong> cual provi<strong>en</strong>e. No es m<strong>en</strong>os cierto que, <strong>en</strong><br />

algunos casos, <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong>l principio <strong>de</strong>l "salto arance<strong>la</strong>rio" <strong>de</strong>semboca <strong>en</strong> casos económicam<strong>en</strong>te<br />

in<strong>de</strong>seables. Un ejemplo <strong>de</strong> ello está <strong>en</strong> el sector <strong>de</strong> <strong>los</strong> productos textiles <strong>en</strong> que, <strong>en</strong>tre otros, <strong>la</strong> confección<br />

<strong>de</strong> vestim<strong>en</strong>tas a partir <strong>de</strong> te<strong>la</strong>s no se consi<strong>de</strong>ra como transformación "sufici<strong>en</strong>te".<br />

El método resulta también m<strong>en</strong>os apto para regu<strong>la</strong>r <strong>los</strong> problemas <strong>de</strong> fabricaciones complejas. Por<br />

consigui<strong>en</strong>te se ha establecido una lista <strong>de</strong> excepciones <strong>en</strong> <strong>la</strong>s que se precisa, para cada categoría <strong>de</strong><br />

mercancías que allí figura, <strong>la</strong>s condiciones que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser respetadas con el fin <strong>de</strong> obt<strong>en</strong>er el orig<strong>en</strong>:<br />

102


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

porc<strong>en</strong>taje mínimo <strong>de</strong> valor agregado adquirido, <strong>de</strong>scripción <strong>de</strong> <strong>la</strong> e<strong>la</strong>boración o transformación requerida,<br />

porc<strong>en</strong>taje máximo <strong>de</strong> incorporación <strong>de</strong> piezas no originarias, etcétera.<br />

Por otra parte, hay ciertas operaciones que <strong>en</strong> ningún caso confier<strong>en</strong> el orig<strong>en</strong>, sin importar que t<strong>en</strong>gan o no<br />

el efecto <strong>de</strong> cambiar <strong>la</strong> posición arance<strong>la</strong>ria. Aparte <strong>de</strong> <strong>la</strong>s operaciones simples <strong>de</strong> (re)emba<strong>la</strong>je, <strong>de</strong><br />

c<strong>la</strong>sificación o <strong>de</strong> mezc<strong>la</strong>, pue<strong>de</strong>n citarse operaciones tales como <strong>la</strong> simple reunión <strong>de</strong> partes <strong>de</strong> productos,<br />

con miras a constituir una mercancía completa, y <strong>la</strong> fa<strong>en</strong>a <strong>de</strong> animales.<br />

2.4 Acumu<strong>la</strong>ción<br />

Un problema importante que hay que reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tar <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>l cuadro <strong>de</strong>l orig<strong>en</strong> prefer<strong>en</strong>cial es el <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

acumu<strong>la</strong>ción.<br />

Se <strong>en</strong>ti<strong>en</strong><strong>de</strong> por esta noción <strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong> utilizar, <strong>en</strong> el país <strong>de</strong> fabricación <strong>de</strong> una mercancía<br />

<strong>de</strong>terminada, productos fabricados <strong>en</strong> otro país que pert<strong>en</strong>ezca a <strong>la</strong> misma zona <strong>de</strong> prefer<strong>en</strong>cia (3), sin que<br />

se exija, respecto <strong>de</strong> estos últimos, una e<strong>la</strong>boración o transformación sufici<strong>en</strong>te.<br />

<strong>La</strong> ext<strong>en</strong>sión <strong>de</strong> <strong>la</strong> acumu<strong>la</strong>ción varía consi<strong>de</strong>rablem<strong>en</strong>te <strong>de</strong> una zona prefer<strong>en</strong>cial a otra.<br />

En primer lugar, no se aplica, al m<strong>en</strong>os <strong>en</strong> lo que respecta a <strong>la</strong> Comunidad, <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>l cuadro <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

prefer<strong>en</strong>cias g<strong>en</strong>eralizadas. Los productos originarios <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comunidad que <strong>en</strong>tran <strong>en</strong> una fabricación<br />

realizada <strong>en</strong> un país b<strong>en</strong>eficiario, se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran, a partir <strong>de</strong> ese mom<strong>en</strong>to, <strong>en</strong> <strong>la</strong> misma situación que <strong>los</strong><br />

productos <strong>de</strong> cualquier orig<strong>en</strong> "tercero". Podría preguntarse si <strong>la</strong>s razones que llevaron a esta situación -<strong>la</strong><br />

preocupación por evitar un ev<strong>en</strong>tual dominio <strong>de</strong> <strong>la</strong>s industrias <strong>de</strong>l país donante sobre <strong>la</strong>s <strong>de</strong>l país <strong>en</strong> vías <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>sarrollo- continúan vig<strong>en</strong>tes.<br />

No se excluye, pues, que <strong>en</strong> un futuro próximo <strong>la</strong> Comunidad acepte <strong>la</strong> introducción <strong>en</strong> su sistema <strong>de</strong>l<br />

l<strong>la</strong>mado "donor-country cont<strong>en</strong>t".<br />

<strong>La</strong> única excepción que pres<strong>en</strong>ta actualm<strong>en</strong>te <strong>la</strong> reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tación comunitaria es <strong>la</strong> acumu<strong>la</strong>ción regional<br />

aplicable respectivam<strong>en</strong>te al Grupo Andino (GRAN), al Mercado Común <strong>de</strong> América C<strong>en</strong>tral y a <strong>la</strong><br />

Asociación <strong>de</strong> Naciones <strong>de</strong>l Su<strong>de</strong>ste Asiático (ASEAN).<br />

L<br />

os productos originarios <strong>de</strong> cualquier país que pert<strong>en</strong>ezca a una <strong>de</strong> esas tres zonas se consi<strong>de</strong>ran como<br />

originarios <strong>de</strong> otro país pert<strong>en</strong>eci<strong>en</strong>te a <strong>la</strong> misma zona, cuando se les emplea <strong>en</strong> ese último país. En otras<br />

pa<strong>la</strong>bras, esos productos no están sometidos a <strong>la</strong> condición <strong>de</strong> <strong>la</strong> transformación sufici<strong>en</strong>te. Esta facilidad<br />

c<strong>la</strong>ram<strong>en</strong>te ti<strong>en</strong>e como objetivo favorecer <strong>la</strong> cooperación industrial <strong>en</strong>tre países socios.<br />

En todas <strong>la</strong>s otras zonas prefer<strong>en</strong>ciales <strong>en</strong> <strong>la</strong>s que participa <strong>la</strong> Comunidad se aplica <strong>la</strong> acumu<strong>la</strong>ción. Pue<strong>de</strong>n<br />

distinguirse dos variantes:<br />

a. <strong>la</strong> acumu<strong>la</strong>ción parcial: <strong>la</strong> utilización <strong>de</strong> productos originarios <strong>de</strong>l país socio no está sometida a <strong>la</strong><br />

condición <strong>de</strong> <strong>la</strong> e<strong>la</strong>boración o transformación sufici<strong>en</strong>te. Esta fórmu<strong>la</strong> figura, <strong>en</strong>tre otras, <strong>en</strong> <strong>los</strong> acuerdos<br />

celebrados <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> Comunidad e Israel, Malta y Chipre;<br />

b. <strong>la</strong> acumu<strong>la</strong>ción integral: aun cuando <strong>la</strong> e<strong>la</strong>boración o transformación operada <strong>en</strong> un país socio no sea<br />

sufici<strong>en</strong>te para obt<strong>en</strong>er un producto originario, pue<strong>de</strong> t<strong>en</strong>erse <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> el otro país o países socios<br />

<strong>en</strong> que se opere una nueva e<strong>la</strong>boración o transformación. <strong>La</strong> fórmu<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> acumu<strong>la</strong>ción integral fue<br />

incluida <strong>en</strong> <strong>los</strong> acuerdos celebrados por <strong>la</strong> Comunidad con <strong>los</strong> países <strong>de</strong> Acuerdo Comercial<br />

Prefer<strong>en</strong>cial (ACP) y también con <strong>los</strong> países <strong>de</strong>l Magreb y, más reci<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te, <strong>en</strong> el acuerdo referido al<br />

Espacio Económico Europeo.<br />

2.5 Docum<strong>en</strong>tos justificativos<br />

Por el hecho <strong>de</strong> que <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>l país exportador se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran <strong>en</strong> mejor posición para verificar <strong>la</strong>s<br />

condiciones bajo <strong>la</strong>s cuales se efectúa <strong>la</strong> fabricación y, <strong>en</strong> consecu<strong>en</strong>cia, para <strong>de</strong>terminar el orig<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

mercancías exportadas, le correspon<strong>de</strong> emitir el docum<strong>en</strong>to justificativo que permite obt<strong>en</strong>er, <strong>en</strong> el país<br />

socio, el b<strong>en</strong>eficio <strong>de</strong>l tratami<strong>en</strong>to prefer<strong>en</strong>cial. Normalm<strong>en</strong>te es a <strong>la</strong> aduana a qui<strong>en</strong> correspon<strong>de</strong> expedir<br />

este certificado, si fuera <strong>de</strong>l caso, previa consulta con otros servicios, por ejemplo: con <strong>los</strong> <strong>de</strong>l Ministerio <strong>de</strong><br />

Industria. <strong>La</strong>s dudas posibles (que pudiera t<strong>en</strong>er <strong>la</strong> aduana <strong>de</strong>l país importador) <strong>en</strong> cuanto a <strong>la</strong> aut<strong>en</strong>ticidad<br />

o exactitud <strong>de</strong>l certificado, podrán disiparse (o confirmarse) <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>l marco <strong>de</strong> <strong>la</strong> cooperación<br />

administrativa <strong>en</strong>tre <strong>los</strong> países <strong>en</strong> cuestión.<br />

103


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

2.6 <strong>La</strong> reg<strong>la</strong> <strong>de</strong>l transporte directo<br />

Finalm<strong>en</strong>te, es <strong>de</strong>l caso notar que, salvo <strong>de</strong>rogación acordada especialm<strong>en</strong>te a <strong>los</strong> países sin litoral, el<br />

otorgami<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l régim<strong>en</strong> prefer<strong>en</strong>cial está tradicionalm<strong>en</strong>te subordinado a <strong>la</strong> condición <strong>de</strong> que <strong>la</strong>s<br />

mercancías se transport<strong>en</strong> directam<strong>en</strong>te <strong>de</strong>l país exportador al país importador, utilizando un conocimi<strong>en</strong>to<br />

directo (transporte marítimo) u otro docum<strong>en</strong>to simi<strong>la</strong>r <strong>de</strong> transporte. <strong>La</strong> reg<strong>la</strong> <strong>de</strong>nominada <strong>de</strong>l transporte<br />

directo es a fines <strong>de</strong> evitar, <strong>en</strong> primer lugar, <strong>la</strong>s manipu<strong>la</strong>ciones o sustituciones <strong>de</strong> <strong>la</strong>s que podrían ser objeto<br />

<strong>la</strong>s mercancías, especialm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> caso <strong>de</strong> trasbordos, pero también apunta a reservar el b<strong>en</strong>eficio <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

prefer<strong>en</strong>cia a <strong>los</strong> naturales <strong>de</strong> <strong>los</strong> países socios (4).<br />

3. ORIGEN NO PREFERENCIAL<br />

Como se <strong>de</strong>spr<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> lo prece<strong>de</strong>nte, el orig<strong>en</strong> no prefer<strong>en</strong>cial sirve, es<strong>en</strong>cialm<strong>en</strong>te, como instrum<strong>en</strong>to<br />

para <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> medidas <strong>de</strong> política comercial tales como <strong>la</strong>s restricciones cuantitativas, <strong>la</strong>s medidas<br />

<strong>de</strong> autolimitación <strong>en</strong> el sector textil (véase el Acuerdo Multifibras), <strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos "antidumping", etcétera.<br />

3.1 Instrum<strong>en</strong>to neutro<br />

G<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te se acepta que, contrariam<strong>en</strong>te a su homólogo prefer<strong>en</strong>cial, el orig<strong>en</strong> no prefer<strong>en</strong>cial es un<br />

instrum<strong>en</strong>to neutro y no <strong>de</strong>bería ser "manipu<strong>la</strong>do" para perseguir un objetivo relevante <strong>de</strong> <strong>la</strong> política<br />

comercial. De todas formas, t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta que <strong>la</strong>s reg<strong>la</strong>s que rig<strong>en</strong> el orig<strong>en</strong> no prefer<strong>en</strong>cial<br />

g<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te no son sufici<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te precisas para excluir interpretaciones <strong>en</strong> contrario, su aplicación<br />

efectiva algunas veces p<strong>la</strong>ntea dudas <strong>en</strong> cuanto al respeto <strong>de</strong>l principio anteriorm<strong>en</strong>te <strong>en</strong>unciado.<br />

De ahí que no sorpr<strong>en</strong>da que, al marg<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ronda <strong>de</strong> Tokio, se hayan llevado a cabo esfuerzos con<br />

miras a una armonización a término <strong>de</strong> <strong>la</strong> noción <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> no prefer<strong>en</strong>cial (5).<br />

Actualm<strong>en</strong>te, <strong>la</strong>s reg<strong>la</strong>s <strong>en</strong> esta materia ti<strong>en</strong><strong>en</strong> un carácter rigurosam<strong>en</strong>te autónomo sin perjuicio, por<br />

supuesto, <strong>de</strong> su armonización al interior <strong>de</strong>, por ejemplo, una UA.<br />

3.2 Productos obt<strong>en</strong>idos <strong>de</strong> <strong>la</strong> explotación <strong>de</strong> recursos naturales<br />

Entre <strong>los</strong> productos completam<strong>en</strong>te obt<strong>en</strong>idos -cuya <strong>de</strong>finición no difiere <strong>en</strong> absoluto <strong>de</strong> <strong>la</strong> examinada <strong>de</strong>ntro<br />

<strong>de</strong>l marco <strong>de</strong>l orig<strong>en</strong> prefer<strong>en</strong>cial- <strong>la</strong> <strong>de</strong>finición <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mercancías cuya fabricación implica <strong>la</strong><br />

participación <strong>de</strong> dos o más países, normalm<strong>en</strong>te está c<strong>en</strong>trada <strong>en</strong> el concepto <strong>de</strong> última transformación<br />

sustancial.<br />

3.3 Ultima transformación sustancial<br />

Con el fin evi<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> excluir <strong>la</strong>s operaciones ficticias, <strong>la</strong> reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tación comunitaria establece que <strong>la</strong> última<br />

transformación sustancial <strong>de</strong>berá ser económicam<strong>en</strong>te justificada, realizada <strong>en</strong> una empresa equipada a<br />

esos efectos y <strong>de</strong>berá resultar <strong>en</strong> <strong>la</strong> fabricación <strong>de</strong> un producto nuevo o que repres<strong>en</strong>te un estado<br />

importante <strong>de</strong> fabricación. En el caso <strong>de</strong> ciertos productos s<strong>en</strong>sibles, resultó necesario precisar, a fines <strong>de</strong><br />

asegurar una aplicación uniforme <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comunidad, <strong>la</strong>s condiciones bajo <strong>la</strong>s cuales se adquiere el<br />

orig<strong>en</strong> <strong>en</strong> el país <strong>de</strong> <strong>la</strong> última transformación, ya sea fijando porc<strong>en</strong>tajes para el valor agregado adquirido, o<br />

por <strong>la</strong> incorporación <strong>de</strong> piezas no originarias (véase <strong>la</strong> lista <strong>de</strong> excepciones <strong>en</strong> el cuadro <strong>de</strong>l orig<strong>en</strong><br />

prefer<strong>en</strong>cial). A<strong>de</strong>más, tratándose <strong>de</strong>l sector textil, <strong>la</strong> Comunidad utiliza, <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma forma que para el<br />

orig<strong>en</strong> prefer<strong>en</strong>cial, el criterio <strong>de</strong> cambio <strong>de</strong> posición arance<strong>la</strong>ria, acompañado <strong>de</strong> una lista <strong>de</strong> excepciones.<br />

4. EL ORIGEN NO PREFERENCIAL MENOS SEVERO QUE EL ORIGEN PREFERENCIAL (6)<br />

En líneas g<strong>en</strong>erales se constata que <strong>la</strong>s reg<strong>la</strong>s <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> no prefer<strong>en</strong>cial son m<strong>en</strong>os severas que<br />

<strong>la</strong>s que rig<strong>en</strong> el orig<strong>en</strong> prefer<strong>en</strong>cial. Por ejemplo, <strong>la</strong>s vestim<strong>en</strong>tas incluidas <strong>en</strong> el capítulo 62 <strong>de</strong>l SA<br />

so<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te adquier<strong>en</strong> el orig<strong>en</strong> prefer<strong>en</strong>cial <strong>de</strong>l país don<strong>de</strong> fueron confeccionadas a condición que <strong>la</strong>s te<strong>la</strong>s<br />

utilizadas hayan sido fabricadas <strong>en</strong> el mismo país (7), (principio <strong>de</strong> <strong>la</strong> "doble transformación"), mi<strong>en</strong>tras que,<br />

para obt<strong>en</strong>er el orig<strong>en</strong> prefer<strong>en</strong>cial es sufici<strong>en</strong>te que se hayan efectuado todas <strong>la</strong>s operaciones posteriores<br />

al corte <strong>de</strong> <strong>la</strong> te<strong>la</strong> ("complete making up"). Por supuesto que esta difer<strong>en</strong>cia se explica por el concepto<br />

propio <strong>de</strong> cada tipo <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> y el papel que se le atribuya. A<strong>de</strong>más, es importante notar que <strong>la</strong>s reg<strong>la</strong>s<br />

re<strong>la</strong>tivas al orig<strong>en</strong> no prefer<strong>en</strong>cial, no so<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te aseguran <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> medidas restrictivas o <strong>de</strong> <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa<br />

a <strong>la</strong> importación, sino que <strong>de</strong>ci<strong>de</strong>n igualm<strong>en</strong>te el otorgami<strong>en</strong>to (o no) <strong>de</strong> <strong>los</strong> certificados <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

exportación, <strong>en</strong> caso que éstos sean exigidos <strong>en</strong> el país <strong>de</strong> <strong>de</strong>stino. Consecu<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te, una severidad muy<br />

gran<strong>de</strong> fr<strong>en</strong>te a <strong>los</strong> productos importados correría el riesgo <strong>de</strong> perjudicar a <strong>los</strong> intereses <strong>de</strong> <strong>los</strong> exportadores.<br />

104


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

Contrariam<strong>en</strong>te a <strong>los</strong> docum<strong>en</strong>tos justificativos que atestiguan el orig<strong>en</strong> prefer<strong>en</strong>cial, <strong>los</strong> certificados <strong>de</strong><br />

orig<strong>en</strong> anteriorm<strong>en</strong>te m<strong>en</strong>cionados normalm<strong>en</strong>te son emitidos por <strong>la</strong>s cámaras <strong>de</strong> comercio u otros<br />

organismos públicos o privados, y no por <strong>la</strong> aduana. Es <strong>de</strong>l caso seña<strong>la</strong>r que, como <strong>los</strong> certificados <strong>de</strong><br />

orig<strong>en</strong> se expi<strong>de</strong>n <strong>en</strong> función <strong>de</strong> <strong>la</strong>s normas vig<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> el país exportador, <strong>en</strong> caso <strong>de</strong> dudas fundadas<br />

respecto <strong>de</strong> <strong>la</strong> exactitud <strong>de</strong>l orig<strong>en</strong> atestiguado, <strong>la</strong> aduana <strong>de</strong>l país importador pue<strong>de</strong> exigir pruebas<br />

adicionales (8).<br />

NOTAS<br />

1. En una Unión <strong>Aduanera</strong> caracterizada por <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> un arancel aduanero común y una política<br />

comercial armonizada, no se justificaría más el mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l orig<strong>en</strong> <strong>en</strong> cuanto instrum<strong>en</strong>to para<br />

evitar <strong>la</strong>s <strong>de</strong>sviaciones <strong>de</strong>l tráfico.<br />

2. El rigor <strong>de</strong> este principio pue<strong>de</strong> mo<strong>de</strong>rarse un poco, adjudicándole una tolerancia que le permita <strong>la</strong><br />

incorporación <strong>de</strong> productos no originarios, con un valor mínimo, no obstante el hecho <strong>de</strong> que estén<br />

c<strong>la</strong>sificados <strong>en</strong> <strong>la</strong> misma posición arance<strong>la</strong>ria que <strong>la</strong> mercancía obt<strong>en</strong>ida.<br />

3. En algunas oportunida<strong>de</strong>s, esta facilidad se exti<strong>en</strong><strong>de</strong> a <strong>los</strong> productos fabricados <strong>en</strong> otra zona<br />

prefer<strong>en</strong>cial. Es así que el acuerdo celebrado <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> Comunidad y <strong>los</strong> ACP admite <strong>la</strong> acumu<strong>la</strong>ción con<br />

productos originarios <strong>de</strong>l país b<strong>en</strong>eficiario <strong>de</strong> <strong>la</strong>s prefer<strong>en</strong>cias g<strong>en</strong>eralizadas.<br />

4. Es evi<strong>de</strong>nte que esta norma no <strong>de</strong>bería constituir un obstáculo a <strong>la</strong>s transacciones comerciales que se<br />

refier<strong>en</strong> a mercancías "<strong>en</strong> tránsito".<br />

5. Consci<strong>en</strong>tes <strong>de</strong>l hecho <strong>de</strong> que <strong>la</strong>s reg<strong>la</strong>s <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> prefer<strong>en</strong>cial se construy<strong>en</strong> <strong>en</strong> función <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s propias <strong>de</strong> <strong>la</strong> zona <strong>en</strong> <strong>la</strong> cual están l<strong>la</strong>madas a regir <strong>los</strong> intercambios internos, <strong>los</strong><br />

negociadores <strong>de</strong>l GATT se limitaron a formu<strong>la</strong>r, a su respecto, algunos principios g<strong>en</strong>erales tales como<br />

<strong>la</strong> transpar<strong>en</strong>cia, <strong>la</strong> aus<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> retroactividad <strong>en</strong> caso <strong>de</strong> modificación, etcétera.<br />

6. <strong>La</strong>s reg<strong>la</strong>s <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> orig<strong>en</strong>, ya sea prefer<strong>en</strong>cial o no prefer<strong>en</strong>cial, ti<strong>en</strong><strong>en</strong> una complejidad tal que <strong>la</strong><br />

<strong>de</strong>scripción <strong>de</strong> <strong>los</strong> difer<strong>en</strong>tes sistemas y <strong>de</strong> sus variantes sólo pudo hacerse <strong>en</strong> forma sucinta. Si se<br />

<strong>de</strong>jan <strong>de</strong> <strong>la</strong>do <strong>la</strong>s listas referidas a <strong>la</strong>s condiciones particu<strong>la</strong>res <strong>de</strong> un gran número <strong>de</strong> productos y cuyo<br />

cont<strong>en</strong>ido no se presta a una recapitu<strong>la</strong>ción, <strong>la</strong> <strong>de</strong>scripción ha <strong>de</strong>bido limitarse al análisis <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />

principios y <strong>de</strong> <strong>la</strong>s disposiciones más importantes.<br />

7. A excepción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s reg<strong>la</strong>s <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> acumu<strong>la</strong>ción.<br />

8. En el cuadro <strong>de</strong>l Acuerdo Multifibras, <strong>los</strong> países exportadores se comprometieron a ajustarse a <strong>la</strong><br />

reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tación <strong>de</strong>l país importador.<br />

105


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

LA CUESTION DE LAS NORMAS DE ORIGEN EN LOS DISTINTOS ESQUEMAS DE<br />

INTEGRACION: El Caso <strong>de</strong> <strong>la</strong> ALADI, <strong>de</strong>l Acuerdo <strong>de</strong> Cartag<strong>en</strong>a y <strong>de</strong>l MERCOSUR.<br />

Héctor ROMERO<br />

Asesor <strong>de</strong> <strong>la</strong> División Acuerdos y Comercio, Secretaría G<strong>en</strong>eral,<br />

Asociación <strong>La</strong>tinoamericana <strong>de</strong> Integración (ALADI), Montevi<strong>de</strong>o, URUGUAY.<br />

1. INTRODUCCION<br />

<strong>La</strong> cuestión <strong>de</strong>l orig<strong>en</strong> surge con el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>los</strong> tratados comerciales pactando prefer<strong>en</strong>cias<br />

arance<strong>la</strong>rias o <strong>de</strong> otro or<strong>de</strong>n <strong>en</strong> función <strong>de</strong> <strong>la</strong> vincu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s merca<strong>de</strong>rías con el territorio <strong>de</strong>l país<br />

b<strong>en</strong>eficiario.<br />

Sin embargo, el orig<strong>en</strong> como problema teórico es posterior a <strong>la</strong> aparición <strong>de</strong> tales tratados ya que <strong>en</strong> un<br />

principio <strong>la</strong> naturaleza s<strong>en</strong>cil<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>los</strong> procesos <strong>de</strong> fabricación no pres<strong>en</strong>taba mayores problemas.<br />

Es con el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong>l comercio internacional luego <strong>de</strong> <strong>la</strong> segunda guerra mundial y el f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

participación <strong>de</strong> varios países <strong>en</strong> <strong>los</strong> procesos <strong>de</strong> fabricación o producción <strong>de</strong> merca<strong>de</strong>rías, lo que<br />

constituye el núcleo <strong>de</strong> <strong>la</strong> cuestión <strong>de</strong>l orig<strong>en</strong>.<br />

En el mom<strong>en</strong>to actual, se pres<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> <strong>la</strong> región un creci<strong>en</strong>te y significativo dinamismo <strong>en</strong> <strong>la</strong> concertación <strong>de</strong><br />

acuerdos regionales, subregionales, pluri<strong>la</strong>terales y bi<strong>la</strong>terales, ori<strong>en</strong>tados a <strong>la</strong> constitución <strong>de</strong> espacios<br />

económicos ampliados, don<strong>de</strong> una normativa sobre orig<strong>en</strong> basada <strong>en</strong> principios, terminología,<br />

procedimi<strong>en</strong>tos y docum<strong>en</strong>tación comunes, sin perjuicio <strong>de</strong> su a<strong>de</strong>cuación a <strong>la</strong> naturaleza y objetivos <strong>de</strong><br />

cada mecanismo concreto, facilitaría <strong>los</strong> intercambios.<br />

A<strong>de</strong>más <strong>de</strong> ello, hay que tomar <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta que <strong>la</strong> <strong>de</strong>terminación <strong>de</strong>l orig<strong>en</strong> constituye uno <strong>de</strong> <strong>los</strong> elem<strong>en</strong>tos<br />

importantes <strong>de</strong> <strong>la</strong> política comercial, sin <strong>de</strong>jar <strong>de</strong> consi<strong>de</strong>rar su inci<strong>de</strong>ncia <strong>en</strong> otras áreas <strong>de</strong> <strong>la</strong> economía<br />

como por ejemplo <strong>la</strong>s inversiones.<br />

El pres<strong>en</strong>te trabajo tratará algunas consi<strong>de</strong>raciones teóricas sobre el orig<strong>en</strong> y su concreción <strong>en</strong> <strong>los</strong><br />

regím<strong>en</strong>es <strong>de</strong> <strong>la</strong> Asociación <strong>La</strong>tinoamericana <strong>de</strong> Integración (ALADI), <strong>de</strong>l Acuerdo <strong>de</strong> Cartag<strong>en</strong>a y <strong>de</strong>l<br />

Mercado Común <strong>de</strong>l Sur (MERCOSUR).<br />

2. DISPOSICIONES VIGENTES<br />

2.1 Tratado <strong>de</strong> Montevi<strong>de</strong>o<br />

El Tratado <strong>de</strong> Montevi<strong>de</strong>o celebrado <strong>en</strong> 1980 (TM80) que instituyó <strong>la</strong> ALADI no conti<strong>en</strong>e normas expresas<br />

<strong>de</strong> política comercial para regu<strong>la</strong>r el intercambio intrarregional con carácter g<strong>en</strong>eral.<br />

En esta materia, el Tratado sólo establece que <strong>los</strong> Acuerdos <strong>de</strong> Alcance Parcial (AAP) "podrán cont<strong>en</strong>er,<br />

<strong>en</strong>tre otras, normas específicas" sobre orig<strong>en</strong>, cláusu<strong>la</strong>s <strong>de</strong> salvaguardia, restricciones no arance<strong>la</strong>rias,<br />

etcétera, previ<strong>en</strong>do que <strong>en</strong> el caso <strong>de</strong> que tales normas específicas no se hubieran adoptado, "se t<strong>en</strong>drán<br />

<strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta <strong>la</strong>s disposiciones que establezcan <strong>los</strong> Países Miembros (PM) <strong>en</strong> <strong>la</strong>s respectivas materias, con<br />

carácter g<strong>en</strong>eral" (Artículo 9, literal g). Sobre estas últimas se limitó a establecer <strong>la</strong> potestad <strong>de</strong> <strong>los</strong> PM para<br />

adoptar "normas complem<strong>en</strong>tarias" <strong>de</strong> política comercial que regul<strong>en</strong>, <strong>en</strong>tre otros, el régim<strong>en</strong> <strong>de</strong> orig<strong>en</strong><br />

(Artículo 49).<br />

Al reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> concertación <strong>de</strong> <strong>los</strong> AAP, <strong>la</strong> Resolución 2 <strong>de</strong>l Consejo <strong>de</strong> Ministros reiteró como norma<br />

g<strong>en</strong>eral a <strong>la</strong> que <strong>de</strong>bían sujetarse dichos acuerdos, el texto <strong>de</strong>l referido Artículo 9 literal g.<br />

A su amparo, prácticam<strong>en</strong>te todos <strong>los</strong> AAP celebrados por <strong>los</strong> PM <strong>en</strong> <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>tes modalida<strong>de</strong>s previstas<br />

por el TM80 (comerciales y <strong>de</strong> complem<strong>en</strong>tación económica, fundam<strong>en</strong>talm<strong>en</strong>te) así como <strong>en</strong> <strong>los</strong> Acuerdos<br />

<strong>de</strong> R<strong>en</strong>egociación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s concesiones otorgadas <strong>en</strong> el período 1962/1980, establecieron normas propias <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> materia.<br />

Por Resolución 78 <strong>de</strong>l 24 <strong>de</strong> noviembre <strong>de</strong> 1987, el Comité <strong>de</strong> Repres<strong>en</strong>tantes, cumpli<strong>en</strong>do una<br />

<strong>en</strong>comi<strong>en</strong>da <strong>de</strong>l Consejo <strong>de</strong> Ministros, estableció un Régim<strong>en</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Orig<strong>en</strong>, el que <strong>de</strong>bía aplicarse a<br />

<strong>los</strong> Acuerdos <strong>de</strong> Alcance regional que se celebraran a partir <strong>de</strong> su aprobación -inclusive al Acuerdo<br />

106


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

Regional que había instituido <strong>la</strong> Prefer<strong>en</strong>cia Arance<strong>la</strong>ria regional- y t<strong>en</strong>ía carácter supletorio respecto <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />

AAP <strong>en</strong> <strong>los</strong> que no se adoptaran normas específicas <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> orig<strong>en</strong>.<br />

En <strong>la</strong> actualidad, <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> <strong>los</strong> acuerdos concertados y vig<strong>en</strong>tes, se basan <strong>en</strong> <strong>la</strong>s disposiciones <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Resolución 78, salvo algunos casos <strong>en</strong> que manti<strong>en</strong><strong>en</strong>, aún hoy, <strong>la</strong>s disposiciones <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> basadas <strong>en</strong> el<br />

régim<strong>en</strong> establecido <strong>en</strong> <strong>la</strong> Asociación <strong>La</strong>tinoamericana <strong>de</strong> Libre Comercio (ALALC) e incluso un régim<strong>en</strong><br />

propio, total o parcialm<strong>en</strong>te distinto a cualquiera <strong>de</strong> <strong>los</strong> anteriores.<br />

2.2 Acuerdo <strong>de</strong> Cartag<strong>en</strong>a<br />

<strong>La</strong> Decisión 293 <strong>de</strong>l 21 <strong>de</strong> marzo <strong>de</strong> 1991 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Junta <strong>de</strong>l Acuerdo, estableció <strong>la</strong>s normas especiales para <strong>la</strong><br />

calificación <strong>de</strong>l orig<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s merca<strong>de</strong>rías. Asimismo, distintas Resoluciones <strong>en</strong>tre otras <strong>la</strong>s 306, 307 y 327<br />

<strong>de</strong> 1991 han establecido requisitos específicos <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> para <strong>de</strong>terminadas merca<strong>de</strong>rías.<br />

2.3 Tratado <strong>de</strong> Asunción<br />

Para <strong>la</strong> constitución <strong>de</strong> un mercado común <strong>en</strong>tre Arg<strong>en</strong>tina, Brasil, Paraguay y Uruguay, el tratado<br />

constitutivo <strong>de</strong>l MERCOSUR establece que durante el período <strong>de</strong> transición, es <strong>de</strong>cir hasta el 31 <strong>de</strong><br />

diciembre <strong>de</strong> 1994, regirá el Régim<strong>en</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Orig<strong>en</strong> que consta <strong>en</strong> su Anexo II.<br />

Cabe <strong>de</strong>stacar que <strong>los</strong> referidos países suscribieron <strong>en</strong> el marco <strong>de</strong> <strong>la</strong> ALADI el Acuerdo <strong>de</strong><br />

Complem<strong>en</strong>tación Económica (ACE) Nº 18 conforme a <strong>la</strong>s ori<strong>en</strong>taciones <strong>de</strong>l Tratado <strong>de</strong> Asunción, no<br />

obstante lo cual a efectos metodológicos, lo consi<strong>de</strong>raremos <strong>en</strong> forma separada como el "régim<strong>en</strong> <strong>de</strong>l<br />

MERCOSUR".<br />

3. ASPECTOS MAS RELEVANTES DE LA CUESTION DE LAS NORMAS DE ORIGEN<br />

En <strong>los</strong> distintos regím<strong>en</strong>es <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> <strong>en</strong> análisis se distingu<strong>en</strong> con c<strong>la</strong>ridad algunos aspectos más relevantes<br />

cuya i<strong>de</strong>ntificación facilitará el análisis comparativo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s disposiciones que regu<strong>la</strong>n <strong>la</strong> calificación,<br />

<strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración y certificación <strong>de</strong>l orig<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s merca<strong>de</strong>rías. Tales aspectos se pue<strong>de</strong>n sintetizar <strong>de</strong> <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te<br />

manera:<br />

3.1 Principio g<strong>en</strong>eral.<br />

3.2 Criterios g<strong>en</strong>erales para <strong>la</strong> calificación <strong>de</strong>l orig<strong>en</strong>:<br />

3.2.1 Productos originarios por el solo hecho <strong>de</strong> ser producidos - concepto <strong>de</strong> producido.<br />

3.2.2 Criterio <strong>de</strong> <strong>la</strong> transformación sustancial.<br />

3.2.3 Criterio <strong>de</strong>l valor agregado.<br />

3.3 Criterios específicos <strong>de</strong> orig<strong>en</strong>.<br />

3.4 Tratami<strong>en</strong>to acumu<strong>la</strong>tivo.<br />

3.5 Concepto <strong>de</strong> "proce<strong>de</strong>ncia".<br />

3.6 Tratami<strong>en</strong>tos difer<strong>en</strong>ciales.<br />

3.7 Dec<strong>la</strong>ración, certificación y comprobación <strong>de</strong>l orig<strong>en</strong>.<br />

3.8 Certificado <strong>de</strong> orig<strong>en</strong>.<br />

El análisis comparativo <strong>de</strong> estos aspectos permite extraer <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes conclusiones.<br />

3.1 Principio g<strong>en</strong>eral<br />

De conformidad con <strong>la</strong>s normas que regu<strong>la</strong>n <strong>la</strong> calificación <strong>de</strong>l orig<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s merca<strong>de</strong>rías <strong>en</strong> <strong>los</strong> regím<strong>en</strong>es<br />

<strong>en</strong> estudio, un producto adquiere <strong>la</strong> condición <strong>de</strong> originario, indisp<strong>en</strong>sable para b<strong>en</strong>eficiarse <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

prefer<strong>en</strong>cias pactadas <strong>en</strong> cada uno <strong>de</strong> sus esquemas <strong>de</strong> liberación, cuando ha sido producido <strong>en</strong> el territorio<br />

<strong>de</strong> un PM y cumple con <strong>los</strong> requisitos establecidos <strong>de</strong> conformidad con <strong>la</strong>s normas y procedimi<strong>en</strong>tos<br />

vig<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> tales esquemas.<br />

De lo cual se infiere que el hecho <strong>de</strong> que un producto haya sido producido <strong>en</strong> el territorio <strong>de</strong> PM, es<br />

condición necesaria pero no sufici<strong>en</strong>te a <strong>los</strong> efectos <strong>de</strong> su calificación como originario.<br />

De ahí <strong>la</strong> difer<strong>en</strong>ciación establecida <strong>en</strong> todos <strong>los</strong> regím<strong>en</strong>es vig<strong>en</strong>tes <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s merca<strong>de</strong>rías consi<strong>de</strong>radas<br />

como originarias por el solo hecho <strong>de</strong> ser producidas <strong>en</strong> el territorio <strong>de</strong> un PM y aquel<strong>la</strong>s que, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong><br />

haber sido producidas <strong>en</strong> su territorio, <strong>de</strong>b<strong>en</strong> satisfacer <strong>de</strong>terminados requisitos establecidos conforme a <strong>la</strong>s<br />

disposiciones vig<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> cada mecanismo.<br />

3.2 Criterios g<strong>en</strong>erales para <strong>la</strong> calificación<br />

Todos <strong>los</strong> regím<strong>en</strong>es sin excepción, se refier<strong>en</strong>, <strong>en</strong> primer lugar, al régim<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s merca<strong>de</strong>rías producidas<br />

integralm<strong>en</strong>te, para calificar<strong>la</strong>s como originarias. Este criterio por su s<strong>en</strong>cillez es el único aceptado sin<br />

107


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

discusión <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> orig<strong>en</strong>, y por el hecho <strong>de</strong> que el producto ti<strong>en</strong>e vincu<strong>la</strong>ción con un solo país, lo hace<br />

sin duda originario <strong>de</strong>l mismo.<br />

El problema que se p<strong>la</strong>ntea <strong>en</strong> torno a <strong>la</strong> <strong>de</strong>finición <strong>de</strong>l orig<strong>en</strong> <strong>en</strong> un esquema <strong>de</strong> prefer<strong>en</strong>cias consiste <strong>en</strong><br />

<strong>de</strong>terminar <strong>en</strong> qué condiciones <strong>la</strong>s merca<strong>de</strong>rías producidas <strong>en</strong> un PM utilizando materiales importados<br />

<strong>de</strong>s<strong>de</strong> terceros países pue<strong>de</strong>n gozar <strong>de</strong> <strong>la</strong>s v<strong>en</strong>tajas arance<strong>la</strong>rias pactadas.<br />

En estos casos todos <strong>los</strong> esquemas vig<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> el mundo part<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> base <strong>de</strong> que <strong>la</strong>s merca<strong>de</strong>rías ti<strong>en</strong><strong>en</strong><br />

que haber sido objeto <strong>de</strong> procesos u operaciones realizados <strong>en</strong> el territorio <strong>de</strong>l país b<strong>en</strong>eficiario <strong>en</strong> virtud <strong>de</strong><br />

<strong>los</strong> cuales se haya transformado sustancialm<strong>en</strong>te su naturaleza y características específicas. No obstante,<br />

este criterio -conocido como <strong>de</strong> <strong>la</strong> "transformación operada" o "transformación sustancial"- no es sufici<strong>en</strong>te<br />

para <strong>de</strong>terminar por sí solo <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong> originario <strong>de</strong> un producto.<br />

De ahí que <strong>en</strong> el comercio internacional <strong>de</strong> una u otra forma, se ha llegado a precisar el criterio <strong>de</strong><br />

transformación sustancial, mediante <strong>la</strong> adición <strong>de</strong> otros criterios, positivos o negativos, para po<strong>de</strong>r<br />

<strong>de</strong>terminar fehaci<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te el orig<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s merca<strong>de</strong>rías.<br />

D<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> <strong>los</strong> criterios negativos t<strong>en</strong>emos por ejemplo <strong>la</strong> <strong>de</strong>terminación <strong>de</strong> procesos mínimos que no<br />

confier<strong>en</strong> <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong> originarios a <strong>los</strong> productos a el<strong>los</strong> sometidos. Entre estos procesos que <strong>en</strong> términos<br />

g<strong>en</strong>erales no se consi<strong>de</strong>ran aptos para producir <strong>la</strong> transformación atributiva <strong>de</strong>l orig<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s merca<strong>de</strong>rías,<br />

se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran el montaje o <strong>en</strong>samble, emba<strong>la</strong>jes, fraccionami<strong>en</strong>to o procedimi<strong>en</strong>tos simi<strong>la</strong>res.<br />

Cuando se trata <strong>de</strong> <strong>de</strong>finir <strong>en</strong> forma positiva <strong>los</strong> procesos que llevan a <strong>la</strong> transformación sustancial <strong>de</strong> un<br />

producto, se tropieza con dificulta<strong>de</strong>s y surg<strong>en</strong> distintas interpretaciones y métodos.<br />

Es evi<strong>de</strong>nte que no es fácil <strong>de</strong>finir <strong>en</strong> forma precisa y uniforme qué <strong>de</strong>be consi<strong>de</strong>rarse una transformación<br />

sustancial, habida cu<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> <strong>la</strong> infinidad <strong>de</strong> productos y procesos. De <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción comparada surge que ha<br />

quedado a criterio <strong>de</strong> <strong>la</strong>s partes <strong>la</strong> <strong>de</strong>terminación <strong>de</strong> <strong>la</strong> forma y el mom<strong>en</strong>to <strong>en</strong> que se verifica tal<br />

transformación.<br />

En forma g<strong>en</strong>eral, se pue<strong>de</strong>n distinguir tres grupos <strong>de</strong> métodos o mejor dicho <strong>de</strong> criterios que permit<strong>en</strong><br />

<strong>de</strong>terminar cuando se produce una transformación sustancial:<br />

a. criterio <strong>de</strong>l proceso <strong>de</strong> fabricación o e<strong>la</strong>boración, el cual se pue<strong>de</strong> subdividir <strong>en</strong> dos:<br />

o criterio <strong>de</strong>l proceso calificador o proceso específico.<br />

o criterio <strong>de</strong>l salto <strong>de</strong> partida arance<strong>la</strong>ria.<br />

b. criterio <strong>de</strong>l porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> valor agregado<br />

c. criterio <strong>de</strong>l proceso <strong>de</strong> transformación final o proceso <strong>de</strong> terminación.<br />

Los tres métodos se pue<strong>de</strong>n emplear <strong>en</strong> diversas combinaciones; el primero y el tercero ti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>la</strong> v<strong>en</strong>taja <strong>de</strong><br />

permitir establecer, <strong>en</strong> forma objetiva, <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>terminación <strong>de</strong>l orig<strong>en</strong> a pesar <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

dificulta<strong>de</strong>s <strong>de</strong> i<strong>de</strong>ntificar <strong>los</strong> procesos o el conocimi<strong>en</strong>to previo <strong>de</strong> una nom<strong>en</strong>c<strong>la</strong>tura.<br />

Estos métodos pres<strong>en</strong>tan el inconv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te <strong>de</strong> exigir una perman<strong>en</strong>te actualización para el seguimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

evolución <strong>de</strong> <strong>la</strong>s técnicas <strong>de</strong> transformación.<br />

Por su parte, el método <strong>de</strong>l valor agregado es <strong>de</strong> más s<strong>en</strong>cil<strong>la</strong> aplicación dado su carácter g<strong>en</strong>eral sobre<br />

una base global, lo que permite un trato uniforme a <strong>los</strong> distintos sectores <strong>de</strong> <strong>la</strong> producción.<br />

Su mayor <strong>de</strong>sv<strong>en</strong>taja radica <strong>en</strong> que, <strong>en</strong> gran medida, está sujeto a <strong>la</strong>s fluctuaciones <strong>de</strong> <strong>los</strong> precios o costos<br />

<strong>de</strong> <strong>los</strong> insumos, <strong>la</strong> mano <strong>de</strong> obra, gastos g<strong>en</strong>erales <strong>de</strong> fabricación e incluso variaciones <strong>de</strong> tipo cambiario.<br />

Los criterios más usados con carácter g<strong>en</strong>eral <strong>en</strong> <strong>los</strong> esquemas <strong>de</strong> <strong>la</strong> región, son el criterio <strong>de</strong>l proceso <strong>de</strong><br />

fabricación <strong>en</strong> su versión referida al salto <strong>de</strong> partida arance<strong>la</strong>rio y el criterio <strong>de</strong>l porc<strong>en</strong>taje.<br />

Los otros criterios no son utilizados a nivel regional con carácter g<strong>en</strong>eral; han sido utilizados, <strong>en</strong> cambio, <strong>en</strong><br />

el establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> requisitos específicos <strong>de</strong> orig<strong>en</strong>.<br />

3.2.1 Productos originarios por el solo hecho <strong>de</strong> ser producidos - concepto <strong>de</strong> producido<br />

Entre <strong>la</strong>s merca<strong>de</strong>rías que son consi<strong>de</strong>radas como originarias por el solo hecho <strong>de</strong> ser producidas <strong>en</strong> el<br />

territorio <strong>de</strong> <strong>los</strong> PM, <strong>los</strong> países coinci<strong>de</strong>n <strong>en</strong> términos g<strong>en</strong>erales, <strong>en</strong> consi<strong>de</strong>rar como "producidos" <strong>en</strong> el<br />

territorio <strong>de</strong> un PM:<br />

108


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

a. <strong>los</strong> productos <strong>de</strong> <strong>los</strong> reinos mineral, vegetal y animal (incluy<strong>en</strong>do <strong>los</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> caza y <strong>la</strong> pesca),<br />

extraídos, cosechados o recolectados, nacidos <strong>en</strong> su territorio o <strong>en</strong> sus aguas territoriales,<br />

patrimoniales y zonas económicas exclusivas;<br />

b. <strong>los</strong> productos <strong>de</strong>l mar extraídos fuera <strong>de</strong> sus aguas territoriales patrimoniales y zonas económicas<br />

exclusivas, por barcos <strong>de</strong> su ban<strong>de</strong>ra o arr<strong>en</strong>dados por empresas establecidas <strong>en</strong> su territorio; y<br />

c. <strong>los</strong> productos que result<strong>en</strong> <strong>de</strong> operaciones o procesos efectuados <strong>en</strong> su territorio por <strong>los</strong> que<br />

adquieran <strong>la</strong> forma final <strong>en</strong> que serán comercializados.<br />

<strong>La</strong>s principales difer<strong>en</strong>cias <strong>en</strong>tre <strong>los</strong> regím<strong>en</strong>es vig<strong>en</strong>tes se adviert<strong>en</strong> precisam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>terminación <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s operaciones o procesos que <strong>los</strong> PM excluy<strong>en</strong> <strong>de</strong>l concepto <strong>de</strong> "producido", que <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral se refier<strong>en</strong> a<br />

ciertos "procesos mínimos" que no atribuy<strong>en</strong> <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong> originarios a <strong>los</strong> productos a el<strong>los</strong> sometidos.<br />

3.2.2 Criterio <strong>de</strong> <strong>la</strong> transformación sustancial<br />

Para <strong>los</strong> productos que a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> ser producidos <strong>en</strong> el territorio <strong>de</strong> un PM <strong>de</strong>b<strong>en</strong> satisfacer <strong>de</strong>terminados<br />

requisitos, <strong>los</strong> regím<strong>en</strong>es <strong>en</strong> estudio distingu<strong>en</strong> <strong>en</strong> primer lugar, <strong>la</strong>s merca<strong>de</strong>rías que han sido producidas<br />

utilizando exclusivam<strong>en</strong>te materiales <strong>de</strong> <strong>la</strong> región "<strong>de</strong> cualquiera <strong>de</strong> <strong>los</strong> países participantes <strong>de</strong>l acuerdo".<br />

En el caso <strong>de</strong> <strong>la</strong> ALADI, <strong>la</strong> Resolución 78 exceptúa aquel<strong>la</strong>s merca<strong>de</strong>rías que resultan <strong>de</strong> operaciones o<br />

procesos que consist<strong>en</strong> <strong>en</strong> simples montajes o <strong>en</strong>sambles; emba<strong>la</strong>je, fraccionami<strong>en</strong>to <strong>en</strong> lotes, piezas o<br />

volúm<strong>en</strong>es; selección, c<strong>la</strong>sificación, marcación, composición <strong>de</strong> surtidos <strong>de</strong> merca<strong>de</strong>rías u otras<br />

operaciones que no impliqu<strong>en</strong> una transformación sustancial (Artículo 1º letra a).<br />

<strong>La</strong> excepción se origina <strong>en</strong> el principio <strong>de</strong>l tratami<strong>en</strong>to difer<strong>en</strong>cial: una merca<strong>de</strong>ría producida <strong>en</strong> el territorio<br />

<strong>de</strong> un PM b<strong>en</strong>eficiario <strong>de</strong> dicho tratami<strong>en</strong>to, estaría <strong>en</strong> mejores condiciones para colocar su merca<strong>de</strong>ría que<br />

qui<strong>en</strong>es no ost<strong>en</strong>tan esa v<strong>en</strong>taja.<br />

Esta situación no se pres<strong>en</strong>ta ni <strong>en</strong> el Acuerdo <strong>de</strong> Cartag<strong>en</strong>a, ni <strong>en</strong> el MERCOSUR <strong>en</strong> virtud <strong>de</strong> que no<br />

ti<strong>en</strong><strong>en</strong> tratami<strong>en</strong>tos difer<strong>en</strong>ciales <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> programa <strong>de</strong> liberación.<br />

En cuanto se refiere a <strong>la</strong>s merca<strong>de</strong>rías producidas <strong>en</strong> el territorio <strong>de</strong> un PM utilizando materiales originarios<br />

<strong>de</strong> terceros países, "países no participantes <strong>en</strong> el acuerdo", el criterio rector <strong>de</strong> calificación es <strong>en</strong> términos<br />

g<strong>en</strong>erales el <strong>de</strong>l salto <strong>de</strong> partida arance<strong>la</strong>ria. (Criterio conocido como "Salto Nom<strong>en</strong>c<strong>la</strong>tura Arance<strong>la</strong>ria <strong>de</strong><br />

Bruse<strong>la</strong>s (NAB)" y que ahora <strong>de</strong>bería ser l<strong>la</strong>mado "Salto Sistema Armonizado").<br />

<strong>La</strong> v<strong>en</strong>taja <strong>de</strong> este criterio radica fundam<strong>en</strong>talm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> que permite a <strong>la</strong>s administraciones aduaneras<br />

<strong>de</strong>terminar el orig<strong>en</strong> <strong>en</strong> función <strong>de</strong> una técnica que dominan profesionalm<strong>en</strong>te, sin exigirles conocimi<strong>en</strong>tos<br />

especiales, a lo que se agrega su aplicación prácticam<strong>en</strong>te a todo el universo arance<strong>la</strong>rio.<br />

<strong>La</strong> precisión <strong>de</strong> <strong>la</strong> nom<strong>en</strong>c<strong>la</strong>tura al distinguir <strong>los</strong> productos que compon<strong>en</strong> el universo arance<strong>la</strong>rio <strong>en</strong> función<br />

<strong>de</strong> su naturaleza, permite afirmar que el cambio <strong>de</strong> c<strong>la</strong>sificación respon<strong>de</strong> a una variación <strong>en</strong> <strong>la</strong> naturaleza<br />

intrínseca <strong>de</strong>l producto y lleva a <strong>la</strong> conclusión <strong>de</strong> que el proceso apto para producir ese cambio confiere una<br />

nueva individualidad al producto <strong>de</strong> que se trate.<br />

Sólo es necesaria una lista <strong>de</strong> normas suplem<strong>en</strong>tarias para cubrir <strong>los</strong> casos <strong>en</strong> que aún habi<strong>en</strong>do una<br />

transformación es<strong>en</strong>cial el producto no cambie <strong>de</strong> posición; o <strong>en</strong> <strong>los</strong> casos <strong>en</strong> que cambia <strong>de</strong> posición, pero<br />

cuyo proceso <strong>de</strong> transformación no se consi<strong>de</strong>ra es<strong>en</strong>cial.<br />

Otra v<strong>en</strong>taja <strong>de</strong> <strong>la</strong> aplicabilidad <strong>de</strong> este criterio radica <strong>en</strong> <strong>la</strong> utilización prácticam<strong>en</strong>te universal que ti<strong>en</strong>e <strong>la</strong><br />

nom<strong>en</strong>c<strong>la</strong>tura <strong>de</strong>l Sistema Armonizado <strong>de</strong> C<strong>la</strong>sificación y Codificación <strong>de</strong> Mercancías, que supera <strong>en</strong> este<br />

aspecto a su antecesora <strong>la</strong> Nom<strong>en</strong>c<strong>la</strong>tura <strong>de</strong>l Consejo <strong>de</strong> Cooperación <strong>Aduanera</strong> (NCCA).<br />

En lo que respecta a <strong>la</strong> utilización <strong>de</strong> este criterio <strong>en</strong> <strong>los</strong> regím<strong>en</strong>es vig<strong>en</strong>tes, cabe seña<strong>la</strong>r que <strong>en</strong> <strong>la</strong> ALADI,<br />

<strong>la</strong> Resolución 78 vincu<strong>la</strong> <strong>la</strong> transformación sustancial con el salto <strong>en</strong> <strong>la</strong> c<strong>la</strong>sificación arance<strong>la</strong>ria, al<br />

establecer que "<strong>la</strong>s merca<strong>de</strong>rías producidas <strong>en</strong> un PM utilizando materiales originarios <strong>de</strong> países no<br />

participantes <strong>en</strong> el Acuerdo, serán consi<strong>de</strong>radas originarias cuando result<strong>en</strong> <strong>de</strong> un proceso <strong>de</strong><br />

transformación realizado <strong>en</strong> alguno <strong>de</strong> <strong>los</strong> países participantes, que les confiera una nueva individualidad<br />

caracterizada por el hecho <strong>de</strong> quedar c<strong>la</strong>sificadas <strong>en</strong> <strong>la</strong> Nom<strong>en</strong>c<strong>la</strong>tura Arance<strong>la</strong>ria <strong>de</strong> <strong>la</strong> ALADI -base NCCA-<br />

(NALADI) <strong>en</strong> una posición difer<strong>en</strong>te a <strong>la</strong> <strong>de</strong> dichos materiales". Se exceptúan <strong>los</strong> procesos <strong>de</strong> cierta<br />

s<strong>en</strong>cillez como <strong>la</strong>s operaciones <strong>de</strong> montaje o <strong>en</strong>samble, emba<strong>la</strong>je, fraccionami<strong>en</strong>to <strong>en</strong> lotes, selección,<br />

c<strong>la</strong>sificación u operaciones simi<strong>la</strong>res.<br />

109


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

<strong>La</strong> reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tación actual ha superado <strong>los</strong> inconv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tes <strong>de</strong>rivados <strong>de</strong> <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> este criterio g<strong>en</strong>eral,<br />

con re<strong>la</strong>ción a <strong>la</strong>s merca<strong>de</strong>rías que resultan <strong>de</strong> un proceso que implica una transformación sustancial sin<br />

que se opere cambio alguno <strong>en</strong> <strong>la</strong> c<strong>la</strong>sificación <strong>de</strong>l producto final (Resolución 78, Artículo 2).<br />

En estos casos bastará con que el valor Costo y Flete (CIF) puerto <strong>de</strong> <strong>de</strong>stino o CIF puerto marítimo <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />

materiales <strong>de</strong> <strong>los</strong> países no participantes <strong>de</strong>l acuerdo no excedan <strong>de</strong>l 50% <strong>de</strong>l valor Franco a Bordo (FOB)<br />

<strong>de</strong> exportación <strong>de</strong> <strong>la</strong> mercancía <strong>de</strong> que se trate.<br />

Es <strong>de</strong>cir que, <strong>en</strong> forma subsidiaria a <strong>la</strong> exig<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l salto NALADI, se complem<strong>en</strong>tó el criterio <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

transformación sustancial con el criterio <strong>de</strong>l valor agregado, ll<strong>en</strong>ando un vacío exist<strong>en</strong>te <strong>en</strong> el anterior<br />

régim<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> ALALC.<br />

No obstante, manti<strong>en</strong>e una situación que ha merecido críticas toda vez que otorga <strong>la</strong> condición <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> a<br />

merca<strong>de</strong>rías sometidas a procesos <strong>de</strong> e<strong>la</strong>boración re<strong>la</strong>tivam<strong>en</strong>te s<strong>en</strong>cil<strong>los</strong> que implican un cambio <strong>de</strong><br />

posición <strong>en</strong> <strong>la</strong> nom<strong>en</strong>c<strong>la</strong>tura sin operar una transformación sustancial.<br />

Estos casos ameritarían ser complem<strong>en</strong>tados con otras exig<strong>en</strong>cias a<strong>de</strong>más <strong>de</strong>l salto NAB.<br />

El Acuerdo <strong>de</strong> Cartag<strong>en</strong>a, por su parte, prevé <strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong> que <strong>la</strong> transformación que le confiera a un<br />

producto una nueva individualidad, caracterizada por el hecho <strong>de</strong> estar c<strong>la</strong>sificada <strong>en</strong> una posición difer<strong>en</strong>te<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> nom<strong>en</strong>c<strong>la</strong>tura, sea so<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te para <strong>los</strong> productos a <strong>los</strong> que no se les hubiera fijado requisitos<br />

específicos <strong>de</strong> orig<strong>en</strong>.<br />

En cuanto al MERCOSUR también ha adoptado el criterio <strong>de</strong> <strong>la</strong> transformación sustancial caracterizado por<br />

el salto <strong>en</strong> <strong>la</strong> nom<strong>en</strong>c<strong>la</strong>tura, pero agrega "excepto <strong>en</strong> <strong>los</strong> casos <strong>en</strong> que <strong>los</strong> Estados Partes <strong>de</strong>termin<strong>en</strong> que<br />

a<strong>de</strong>más se cump<strong>la</strong> con el requisito previsto <strong>en</strong> el Artículo 2 <strong>de</strong>l pres<strong>en</strong>te Anexo". Este Artículo es el que<br />

establece el criterio <strong>de</strong>l valor agregado, es <strong>de</strong>cir que a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> <strong>la</strong> condición <strong>de</strong> cumplir con el salto <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

nom<strong>en</strong>c<strong>la</strong>tura, se pue<strong>de</strong> exigir <strong>la</strong> condición <strong>de</strong> cumplir con un <strong>de</strong>terminado porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> valor agregado.<br />

3.2.3 Criterio <strong>de</strong>l valor agregado<br />

Conforme al mismo, <strong>la</strong> transformación sustancial <strong>de</strong> una merca<strong>de</strong>ría está implícita cuando como<br />

consecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l proceso <strong>de</strong> producción cumplido <strong>en</strong> el territorio <strong>de</strong> un PM, dicha merca<strong>de</strong>ría alcanza el<br />

porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> valor que se ha establecido.<br />

Este criterio, utilizado prácticam<strong>en</strong>te como complem<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l cambio <strong>de</strong> posición <strong>en</strong> <strong>la</strong> nom<strong>en</strong>c<strong>la</strong>tura,<br />

pres<strong>en</strong>ta según algunas opiniones técnicas indudables v<strong>en</strong>tajas fr<strong>en</strong>te a aquél: pue<strong>de</strong> formu<strong>la</strong>rse fácilm<strong>en</strong>te<br />

(<strong>en</strong> particu<strong>la</strong>r cuando se aplica el mismo porc<strong>en</strong>taje a todas <strong>la</strong>s merca<strong>de</strong>rías susceptibles <strong>de</strong> ampararse al<br />

sistema prefer<strong>en</strong>cial); no es necesario confeccionar listas <strong>de</strong> operaciones o procesos <strong>de</strong> e<strong>la</strong>boración; no es<br />

preciso t<strong>en</strong>er un conocimi<strong>en</strong>to previo y exhaustivo <strong>de</strong> <strong>la</strong> Nom<strong>en</strong>c<strong>la</strong>tura y facilita el establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />

mismos o distintos requisitos económicos <strong>de</strong> integración vertical, medidos por su valor, para iguales o<br />

difer<strong>en</strong>tes tipos <strong>de</strong> industrias (el nivel al que se fija el porc<strong>en</strong>taje pue<strong>de</strong> influir <strong>en</strong> <strong>la</strong> integración vertical <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

industrias e incluso pue<strong>de</strong> conducir a un mayor grado <strong>de</strong> integración horizontal <strong>en</strong>tre <strong>los</strong> países<br />

participantes <strong>de</strong>l esquema prefer<strong>en</strong>cial, <strong>de</strong>bido al increm<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l comercio <strong>de</strong> materias primas y productos<br />

intermedios <strong>en</strong>tre <strong>los</strong> mismos).<br />

En el caso <strong>de</strong> <strong>la</strong> ALADI, <strong>la</strong> Resolución 78 a<strong>de</strong>más <strong>de</strong>l caso ya seña<strong>la</strong>do <strong>de</strong> utilizar el valor agregado <strong>en</strong> <strong>los</strong><br />

casos <strong>en</strong> que no existe Salto NAB, utiliza el criterio para <strong>los</strong> casos <strong>de</strong> <strong>en</strong>samble o montaje. Establece que<br />

serán consi<strong>de</strong>radas originarias <strong>la</strong>s merca<strong>de</strong>rías que result<strong>en</strong> <strong>de</strong> operaciones, "utilizando materiales<br />

originarios <strong>de</strong> <strong>los</strong> países participantes <strong>de</strong>l acuerdo y <strong>de</strong> terceros países, cuando el valor CIF puerto <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>stino o CIF puerto marítimo <strong>de</strong> <strong>los</strong> materiales originarios <strong>de</strong> terceros países no exceda el 50% <strong>de</strong>l valor<br />

FOB <strong>de</strong> exportación <strong>de</strong> tales mercancías". Para <strong>los</strong> países <strong>de</strong> m<strong>en</strong>or <strong>de</strong>sarrollo, este porc<strong>en</strong>taje será <strong>de</strong><br />

60%.<br />

El régim<strong>en</strong> <strong>de</strong>l Acuerdo <strong>de</strong> Cartag<strong>en</strong>a es simi<strong>la</strong>r al <strong>de</strong> <strong>la</strong> Resolución 78. En el ACE 18 (MERCOSUR)<br />

también se aplica <strong>la</strong> reg<strong>la</strong> <strong>de</strong>l 50%, pero sin hacer distinción <strong>en</strong>tre <strong>los</strong> países participantes.<br />

Se ha <strong>en</strong>contrado una <strong>de</strong>bilidad <strong>en</strong> esta reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tación y radica <strong>en</strong> el concepto <strong>de</strong> valoración con que se<br />

califican <strong>los</strong> productos que resultan <strong>de</strong> estas operaciones, toda vez que <strong>la</strong> re<strong>la</strong>ción <strong>en</strong>tre el valor CIF <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />

materiales importados <strong>de</strong>s<strong>de</strong> terceros países y el valor FOB <strong>de</strong>l producto exportado, impone al criterio una<br />

flexibilidad ev<strong>en</strong>tualm<strong>en</strong>te no <strong>de</strong>seada <strong>en</strong> un esquema <strong>de</strong> prefer<strong>en</strong>cias arance<strong>la</strong>rias (bastaría con aum<strong>en</strong>tar<br />

uno solo <strong>de</strong> <strong>los</strong> compon<strong>en</strong>tes que integran dicho valor para facilitar el cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l requisito<br />

establecido).<br />

110


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

En este s<strong>en</strong>tido, cabe recordar que previam<strong>en</strong>te a <strong>la</strong> sanción <strong>de</strong> <strong>la</strong> reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tación vig<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong> ALADI,<br />

surgió <strong>la</strong> i<strong>de</strong>a <strong>de</strong> referir el valor CIF <strong>de</strong> <strong>los</strong> materiales originarios <strong>de</strong> terceros países al valor total <strong>de</strong><br />

compon<strong>en</strong>tes <strong>de</strong>l producto y no al valor FOB <strong>de</strong> exportación <strong>de</strong>l producto terminado.<br />

3.3 Criterios específicos <strong>de</strong> orig<strong>en</strong><br />

Algunas veces, el carácter g<strong>en</strong>érico <strong>de</strong> <strong>los</strong> criterios que hemos seña<strong>la</strong>do, se pres<strong>en</strong>ta como insufici<strong>en</strong>te<br />

para calificar <strong>en</strong> forma a<strong>de</strong>cuada a ciertas mercancías, que por su importancia -<strong>de</strong>bida a diversas razones:<br />

sectores prioritarios para el <strong>de</strong>sarrollo o s<strong>en</strong>sibles para su economía, etcétera-, exig<strong>en</strong> un control mayor.<br />

De ahí <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> establecer, <strong>en</strong> algunos casos, al <strong>la</strong>do <strong>de</strong> <strong>los</strong> requisitos <strong>de</strong> carácter g<strong>en</strong>eral,<br />

condiciones que signifiqu<strong>en</strong> criterios más exig<strong>en</strong>tes aplicables a <strong>de</strong>terminadas mercancías y que<br />

prevalecerán sobre <strong>los</strong> primeros, a fin <strong>de</strong> evitar el comercio <strong>de</strong> bi<strong>en</strong>es que <strong>en</strong> <strong>de</strong>finitiva pudieran resultar<br />

perjudiciales para el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong>l esquema <strong>de</strong> integración <strong>de</strong> que se trate.<br />

En el actual Régim<strong>en</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>la</strong> ALADI, el Comité <strong>de</strong> Repres<strong>en</strong>tantes ti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> facultad -no <strong>la</strong> obligación<strong>de</strong><br />

establecer <strong>los</strong> requisitos específicos <strong>de</strong> orig<strong>en</strong>, e inclusive modificar <strong>los</strong> que se hubier<strong>en</strong> establecido (<strong>la</strong><br />

modificación <strong>de</strong>be referirse, obviam<strong>en</strong>te, a <strong>los</strong> requisitos establecidos con carácter g<strong>en</strong>eral por el mismo<br />

órgano).<br />

<strong>La</strong> nómina <strong>de</strong> requisitos específicos <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> que registra como Anexo II <strong>la</strong> Resolución 78, es <strong>la</strong> misma que<br />

regía <strong>en</strong> el Régim<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> ALALC, <strong>en</strong> don<strong>de</strong> el Comité Ejecutivo Perman<strong>en</strong>te t<strong>en</strong>ía <strong>la</strong> <strong>en</strong>comi<strong>en</strong>da <strong>de</strong> fijar<br />

<strong>los</strong> requisitos específicos <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> que, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong>l cambio <strong>de</strong> posición, <strong>de</strong>bían t<strong>en</strong>erse <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta para<br />

calificar <strong>los</strong> productos objeto <strong>de</strong> intercambio.<br />

En <strong>la</strong> actualidad, <strong>la</strong> fijación <strong>de</strong> requisitos específicos <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> corre por cu<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> <strong>los</strong> países signatarios <strong>de</strong><br />

<strong>los</strong> AAP <strong>en</strong> que participan; son aplicables exclusivam<strong>en</strong>te a <strong>los</strong> intercambios g<strong>en</strong>erados <strong>en</strong> el programa <strong>de</strong><br />

liberación <strong>de</strong>l Acuerdo y sus signatarios son <strong>los</strong> únicos obligados a cumplir<strong>los</strong> para obt<strong>en</strong>er <strong>los</strong> b<strong>en</strong>eficios<br />

<strong>de</strong>rivados <strong>de</strong> <strong>la</strong> liberación comercial pactada.<br />

Este hecho ocasiona no pocos inconv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tes a <strong>los</strong> ag<strong>en</strong>tes económicos vincu<strong>la</strong>dos por <strong>los</strong> Acuerdos<br />

concertados, toda vez que un mismo producto compr<strong>en</strong>dido <strong>en</strong> distintos AAP pue<strong>de</strong> llegar a t<strong>en</strong>er más <strong>de</strong><br />

un requisito <strong>de</strong> orig<strong>en</strong>, según que su productor o exportador pret<strong>en</strong>da b<strong>en</strong>eficiarse <strong>de</strong> uno u otro esquema.<br />

Los acuerdos celebrados <strong>en</strong> <strong>la</strong> modalidad <strong>de</strong> acuerdos comerciales pon<strong>en</strong> <strong>de</strong> manifiesto innumerables<br />

ejemp<strong>los</strong> <strong>en</strong> este s<strong>en</strong>tido.<br />

En el Acuerdo <strong>de</strong> Cartag<strong>en</strong>a, dicha compet<strong>en</strong>cia le correspon<strong>de</strong> a <strong>la</strong> Junta y sólo <strong>los</strong> productos que no<br />

tuvier<strong>en</strong> requisitos específicos fijados, <strong>en</strong> cuya e<strong>la</strong>boración se utilic<strong>en</strong> materiales importados <strong>de</strong>s<strong>de</strong> fuera <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> subregión, son susceptibles <strong>de</strong> ser calificados mediante el criterio <strong>de</strong>l Salto NAB.<br />

Por su parte, <strong>en</strong> el MERCOSUR se conce<strong>de</strong> a <strong>los</strong> Estados Partes <strong>la</strong> facultad <strong>de</strong> fijar requisitos específicos<br />

<strong>de</strong> orig<strong>en</strong>, estableci<strong>en</strong>do, como <strong>en</strong> <strong>los</strong> otros sistemas, <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> tomar <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta <strong>de</strong>terminados<br />

elem<strong>en</strong>tos referidos al proceso <strong>de</strong> e<strong>la</strong>boración, materias primas, materiales, insumos, etcétera.<br />

Por último, cabe seña<strong>la</strong>r como principio g<strong>en</strong>eral que <strong>los</strong> requisitos específicos <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> prevalec<strong>en</strong> sobre<br />

<strong>los</strong> criterios g<strong>en</strong>erales.<br />

3.4 Tratami<strong>en</strong>to acumu<strong>la</strong>tivo<br />

El hecho <strong>de</strong> que un país que forma parte <strong>de</strong> un esquema prefer<strong>en</strong>cial, regional o subregional, sea<br />

consi<strong>de</strong>rado con el conjunto <strong>de</strong> <strong>los</strong> restantes países compr<strong>en</strong>didos <strong>en</strong> dicho esquema como uno sólo a <strong>los</strong><br />

efectos <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>terminación <strong>de</strong>l orig<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s merca<strong>de</strong>rías que exporta, significa el reconocimi<strong>en</strong>to o <strong>la</strong><br />

aceptación <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>l esquema, <strong>de</strong>l principio re<strong>la</strong>tivo al trato acumu<strong>la</strong>tivo <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> orig<strong>en</strong>.<br />

<strong>La</strong> acumu<strong>la</strong>ción se podría <strong>de</strong>finir como el principio <strong>en</strong> virtud <strong>de</strong>l cual <strong>los</strong> productos originarios <strong>de</strong> uno <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />

países <strong>de</strong> un Acuerdo Prefer<strong>en</strong>cial utilizados <strong>en</strong> <strong>la</strong> e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> cualquier merca<strong>de</strong>ría <strong>en</strong> otro PM <strong>de</strong>l<br />

mismo Acuerdo, son tratados como si fueran originarios <strong>de</strong> aquél <strong>en</strong> el cual ha t<strong>en</strong>ido lugar <strong>la</strong> e<strong>la</strong>boración<br />

<strong>de</strong> dicho producto.<br />

Tal es el concepto registrado <strong>en</strong> el Acuerdo <strong>de</strong> Cartag<strong>en</strong>a <strong>en</strong> el que se establece que <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>terminación<br />

<strong>de</strong>l orig<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>los</strong> productos, "se consi<strong>de</strong>rarán como originarios <strong>de</strong>l territorio <strong>de</strong> un PM, <strong>los</strong> materiales<br />

importados originarios <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>de</strong>más PM" (Decisión 293, Artículo3º).<br />

También el Anexo II <strong>de</strong>l Tratado <strong>de</strong> Asunción <strong>en</strong> su Artículo 7 registra un concepto simi<strong>la</strong>r.<br />

111


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

Dicho principio, cuyo antece<strong>de</strong>nte más próximo <strong>en</strong> <strong>la</strong> región se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> <strong>la</strong>s normas y procedimi<strong>en</strong>tos<br />

para <strong>la</strong> <strong>de</strong>terminación <strong>de</strong>l orig<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> ALALC, no fue recogido por <strong>la</strong> Resolución 78 <strong>de</strong>l Comité <strong>de</strong><br />

Repres<strong>en</strong>tantes.<br />

No obstante, el principio ha sido recogido a través <strong>de</strong> requisitos específicos adoptados para <strong>la</strong><br />

<strong>de</strong>terminación <strong>de</strong>l orig<strong>en</strong> <strong>de</strong> algunas merca<strong>de</strong>rías negociadas <strong>en</strong> <strong>la</strong>s que se admite que el país exportador<br />

pueda t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta no solo <strong>los</strong> procesos <strong>de</strong> e<strong>la</strong>boración realizados <strong>en</strong> su territorio -o sea el valor<br />

agregado <strong>en</strong> su país- sino también <strong>la</strong>s materias primas y productos intermedios e<strong>la</strong>borados <strong>en</strong>teram<strong>en</strong>te o<br />

que hubieran sufrido un proceso <strong>de</strong> transformación, <strong>en</strong> cualquier otro PM <strong>de</strong> <strong>la</strong> Asociación, utilizados <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> dichas merca<strong>de</strong>rías.<br />

3.5 Concepto <strong>de</strong> "proce<strong>de</strong>ncia"<br />

<strong>La</strong> Resolución 78 ll<strong>en</strong>ó un vacío <strong>de</strong> <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción anterior al establecer como condición para que <strong>la</strong>s<br />

merca<strong>de</strong>rías originarias <strong>de</strong> <strong>los</strong> PM se b<strong>en</strong>efici<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>los</strong> tratami<strong>en</strong>tos prefer<strong>en</strong>ciales pactados, que <strong>la</strong>s<br />

mismas hayan sido expedidas directam<strong>en</strong>te <strong>de</strong>l país exportador al país importador y, a esos efectos,<br />

establece el concepto <strong>de</strong> "expedición directa".<br />

El concepto aparece <strong>en</strong> dicha Resolución como una condición que <strong>de</strong>be ser cumplida "a<strong>de</strong>más <strong>de</strong>" <strong>la</strong><br />

condición <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> para obt<strong>en</strong>er el b<strong>en</strong>eficio <strong>de</strong>rivado <strong>de</strong>l esquema prefer<strong>en</strong>cial.<br />

No parece ser el mismo criterio utilizado por <strong>la</strong> Decisión 293 <strong>de</strong>l Acuerdo <strong>de</strong> Cartag<strong>en</strong>a y por <strong>la</strong>s normas <strong>de</strong><br />

orig<strong>en</strong> vig<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> <strong>la</strong> Comunidad Económica Europea (CEE) y/o <strong>en</strong> otros países <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>dos <strong>de</strong>l mundo.<br />

En el Grupo Andino (GRAN), por ejemplo, se pres<strong>en</strong>ta como una condición propia <strong>de</strong>l orig<strong>en</strong> y no como una<br />

condición que se agrega a <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong> originario.<br />

El último párrafo <strong>de</strong>l Artículo 1ero. establece que "para ser consi<strong>de</strong>rados originarios <strong>de</strong>l territorio <strong>de</strong><br />

cualquier PM <strong>los</strong> productos <strong>de</strong>berán ser expedidos directam<strong>en</strong>te...".<br />

<strong>La</strong> "expedición directa" es una condición que no hace a <strong>la</strong> naturaleza <strong>de</strong>l producto. En realidad, si tal como<br />

se concibe <strong>en</strong> <strong>la</strong> Resolución 78 y <strong>en</strong> el Tratado <strong>de</strong> Asunción, un producto es originario por haber sufrido una<br />

transformación sustancial conforme al "Salto NAB", por ejemplo, <strong>la</strong> expedición "indirecta" o sea aquel<strong>la</strong> que<br />

se produce <strong>en</strong> circunstancias no admitidas, no lo priva <strong>de</strong> <strong>la</strong> condición <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> pero sí <strong>de</strong> <strong>la</strong> capacidad <strong>de</strong><br />

uso o goce <strong>de</strong> <strong>la</strong>s prefer<strong>en</strong>cias pactadas <strong>en</strong> el esquema.<br />

De ahí que <strong>los</strong> productos <strong>de</strong>ban cumplir dos condiciones para b<strong>en</strong>eficiarse <strong>de</strong> <strong>los</strong> tratami<strong>en</strong>tos<br />

prefer<strong>en</strong>ciales: ser originarios y a<strong>de</strong>más ser "proce<strong>de</strong>ntes" <strong>de</strong>l país que ha recibido el b<strong>en</strong>eficio. El concepto<br />

<strong>de</strong> proce<strong>de</strong>ncia coinci<strong>de</strong>, precisam<strong>en</strong>te, con el <strong>de</strong> <strong>la</strong> expedición directa.<br />

Los parámetros establecidos para <strong>de</strong>finir <strong>la</strong> expedición directa son prácticam<strong>en</strong>te iguales <strong>en</strong> <strong>los</strong> distintos<br />

regím<strong>en</strong>es y <strong>la</strong> c<strong>la</strong>ridad con que han sido expresados exime <strong>de</strong> mayores com<strong>en</strong>tarios.<br />

3.6 Tratami<strong>en</strong>tos difer<strong>en</strong>ciales<br />

Tanto el régim<strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral vig<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong> ALADI como <strong>en</strong> el Acuerdo <strong>de</strong> Cartag<strong>en</strong>a, conti<strong>en</strong><strong>en</strong> previsiones<br />

expresas <strong>en</strong> torno a <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong>l principio <strong>de</strong> <strong>los</strong> tratami<strong>en</strong>tos difer<strong>en</strong>ciales, aunque exclusivam<strong>en</strong>te <strong>en</strong><br />

favor <strong>de</strong> <strong>los</strong> países <strong>de</strong> m<strong>en</strong>or <strong>de</strong>sarrollo económico re<strong>la</strong>tivo.<br />

<strong>La</strong> Resolución 78 establece una difer<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> favor <strong>de</strong> <strong>los</strong> Países <strong>de</strong> M<strong>en</strong>or Desarrollo Económico Re<strong>la</strong>tivo<br />

con re<strong>la</strong>ción al porc<strong>en</strong>taje requerido a <strong>la</strong>s merca<strong>de</strong>rías que resultan <strong>de</strong> operaciones <strong>de</strong> <strong>en</strong>samble o montaje<br />

para ser consi<strong>de</strong>radas como originarias <strong>de</strong> <strong>los</strong> PM y también <strong>en</strong> <strong>los</strong> casos <strong>en</strong> que el "Salto NAB" no pueda<br />

ser cumplido porque el proceso <strong>de</strong> transformación operado no implica cambio <strong>de</strong> posición <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

nom<strong>en</strong>c<strong>la</strong>tura arance<strong>la</strong>ria utilizada por <strong>la</strong> Asociación. En tales casos el porc<strong>en</strong>taje establecido con carácter<br />

g<strong>en</strong>eral pasa a ser <strong>de</strong> 60% <strong>en</strong> favor <strong>de</strong> <strong>los</strong> países <strong>de</strong> m<strong>en</strong>or <strong>de</strong>sarrollo económico re<strong>la</strong>tivo.<br />

Dicho tratami<strong>en</strong>to ti<strong>en</strong>e, a<strong>de</strong>más, un alcance que obviam<strong>en</strong>te no pue<strong>de</strong> t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> el Acuerdo <strong>de</strong> Cartag<strong>en</strong>a<br />

por tratarse <strong>de</strong> dos esquemas prefer<strong>en</strong>ciales con estructuras totalm<strong>en</strong>te distintas: el b<strong>en</strong>eficio <strong>de</strong> un mayor<br />

porc<strong>en</strong>taje se exti<strong>en</strong><strong>de</strong> automáticam<strong>en</strong>te a <strong>la</strong>s prefer<strong>en</strong>cias que recib<strong>en</strong> <strong>los</strong> países <strong>de</strong> m<strong>en</strong>or <strong>de</strong>sarrollo<br />

económico re<strong>la</strong>tivo <strong>en</strong> <strong>los</strong> AAP <strong>de</strong> naturaleza comercial.<br />

<strong>La</strong> Decisión 293, por su parte, al tiempo <strong>de</strong> establecer para Bolivia y Ecuador el mismo porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> 60%<br />

para <strong>la</strong>s merca<strong>de</strong>rías que resultan <strong>de</strong> operaciones <strong>de</strong> <strong>en</strong>samble o montaje, prevé que al modificar <strong>la</strong>s<br />

112


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

normas g<strong>en</strong>erales <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> o fijar requisitos específicos, <strong>la</strong> Comisión y <strong>la</strong> Junta "establecerán" que Bolivia<br />

cump<strong>la</strong> <strong>en</strong> forma diferida y progresiva dichas normas y requisitos.<br />

En el MERCOSUR no exist<strong>en</strong> difer<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> el tratami<strong>en</strong>to <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> <strong>en</strong>tre <strong>los</strong> Estados Partes.<br />

3.7 Dec<strong>la</strong>ración, certificación y comprobación <strong>de</strong>l orig<strong>en</strong><br />

En estos aspectos <strong>la</strong>s normas <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> aplicadas por <strong>la</strong> Asociación, por el Acuerdo <strong>de</strong> Cartag<strong>en</strong>a y por <strong>los</strong><br />

AAP <strong>de</strong> concertación reci<strong>en</strong>te y el MERCOSUR, pres<strong>en</strong>tan marcadas difer<strong>en</strong>cias.<br />

a. En <strong>la</strong> Resolución 78 <strong>de</strong> <strong>la</strong> ALADI y <strong>en</strong> el MERCOSUR se establece como principio g<strong>en</strong>eral <strong>la</strong> obligación<br />

<strong>de</strong> acompañar <strong>los</strong> docum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> exportación con una <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración que acredite el cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />

requisitos <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> que correspon<strong>de</strong>n <strong>de</strong> acuerdo con su calificación.<br />

También lo prevé <strong>la</strong> Decisión 293 <strong>de</strong>l Acuerdo <strong>de</strong> Cartag<strong>en</strong>a, pero mi<strong>en</strong>tras <strong>los</strong> primeros admit<strong>en</strong> que<br />

dicha <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración pue<strong>de</strong> ser expedida por el productor final o el exportador <strong>de</strong> <strong>la</strong> merca<strong>de</strong>ría, <strong>la</strong><br />

segunda pone <strong>la</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración a cargo <strong>de</strong>l productor y solo "si por <strong>la</strong>s modalida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong> exportación" el<strong>la</strong><br />

no pue<strong>de</strong> realizarse por parte <strong>de</strong>l productor, "ésta pue<strong>de</strong> ser efectuada por el exportador" (Artículo 10).<br />

<strong>La</strong> Decisión admite, incluso -cosa que no hace <strong>la</strong> Resolución 78- que <strong>en</strong> el caso <strong>de</strong> <strong>los</strong> productos<br />

calificados como originarios por el solo hecho <strong>de</strong> ser producidos <strong>en</strong> el territorio <strong>de</strong> <strong>los</strong> PM "será<br />

sufici<strong>en</strong>te <strong>la</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración proporcionada por el productor o por una persona autorizada a firmar <strong>en</strong> su<br />

nombre o por el exportador".<br />

b. <strong>La</strong> certificación <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración no varía <strong>de</strong>masiado: tanto <strong>en</strong> el Acuerdo <strong>de</strong> Cartag<strong>en</strong>a como <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

ALADI, <strong>la</strong> misma <strong>de</strong>be estar certificada por una "autoridad gubernam<strong>en</strong>tal", dice <strong>la</strong> Decisión 293,<br />

("repartición oficial" expresa <strong>la</strong> Resolución 78 y el Anexo II <strong>de</strong>l Tratado <strong>de</strong> Asunción), habilitada a tal<br />

efecto por el PM exportador, o por una <strong>en</strong>tidad gremial cuya acreditación, a difer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tación vig<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong> ALADI, el Acuerdo <strong>de</strong> Cartag<strong>en</strong>a pone a cargo <strong>de</strong> "<strong>la</strong> autoridad<br />

gubernam<strong>en</strong>tal" y actúa "bajo su supervisión y vigi<strong>la</strong>ncia" (Artículo 10 párrafo 1ero.).<br />

c. A partir <strong>de</strong> este Capítulo <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>cias <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> Resolución 78 y <strong>la</strong> Decisión 293, se profundizan. El<br />

régim<strong>en</strong> <strong>de</strong>l Acuerdo <strong>de</strong> Cartag<strong>en</strong>a, se asemeja más al régim<strong>en</strong> adoptado por el Consejo <strong>de</strong>l Mercado<br />

Común y registrado como Segundo Protocolo Adicional <strong>de</strong>l Acuerdo <strong>de</strong> Complem<strong>en</strong>tación Económica nº<br />

18, que al establecido por <strong>la</strong> Resolución 78.<br />

No obstante, también estos últimos manti<strong>en</strong><strong>en</strong> importantes diverg<strong>en</strong>cias. Así por ejemplo, el Acuerdo <strong>de</strong><br />

Complem<strong>en</strong>tación Nº 18 (MERCOSUR) establece a texto expreso <strong>los</strong> procedimi<strong>en</strong>tos que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> seguir <strong>los</strong><br />

pedidos <strong>de</strong> certificación <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> ante <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s correspondi<strong>en</strong>tes <strong>de</strong>l exportador. <strong>La</strong> previsión <strong>de</strong>l<br />

Consejo <strong>de</strong> MERCOSUR es inédita. En términos g<strong>en</strong>erales dichos procedimi<strong>en</strong>tos forman parte <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tación interna <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Administraciones Nacionales.<br />

Lo mismo acontece con <strong>la</strong>s previsiones adoptadas <strong>en</strong> torno a <strong>la</strong> "emisión <strong>de</strong> <strong>los</strong> certificados <strong>de</strong> orig<strong>en</strong>" y al<br />

régim<strong>en</strong> <strong>de</strong> "sanciones"; materias que no han sido previstas <strong>en</strong> <strong>la</strong> Decisión 293 ni <strong>en</strong> <strong>la</strong> Resolución 78 <strong>de</strong>l<br />

Comité <strong>de</strong> Repres<strong>en</strong>tantes.<br />

3.8 Certificados <strong>de</strong> orig<strong>en</strong><br />

<strong>La</strong> Dec<strong>la</strong>ración que acredita el cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>los</strong> requisitos <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> que correspon<strong>de</strong>n conforme a <strong>la</strong><br />

calificación <strong>de</strong> <strong>los</strong> productos negociados, <strong>de</strong>be ser registrada "<strong>en</strong> el formu<strong>la</strong>rio tipo adoptado por <strong>la</strong><br />

Asociación" (Resolución 78, Artículo 7). (Ver Acuerdo Nº 25 <strong>de</strong>l Comité <strong>de</strong> Repres<strong>en</strong>tantes).<br />

En ello coinci<strong>de</strong>, asimismo, <strong>la</strong> Decisión 293 <strong>de</strong>l Acuerdo <strong>de</strong> Cartag<strong>en</strong>a <strong>en</strong> cuanto dispone que para <strong>la</strong><br />

"<strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración y certificación <strong>de</strong>l orig<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>los</strong> productos se utilizará el formu<strong>la</strong>rio adoptado por <strong>la</strong> Asociación<br />

<strong>La</strong>tinoamericana <strong>de</strong> Integración" (Artículo 12).<br />

El ACE Nº 18 (MERCOSUR) ha adoptado un nuevo formu<strong>la</strong>rio, <strong>en</strong> el que se <strong>de</strong>b<strong>en</strong> i<strong>de</strong>ntificar con precisión<br />

<strong>los</strong> datos correspondi<strong>en</strong>tes al exportador, al importador, al puerto o lugar <strong>de</strong> embarque <strong>de</strong> <strong>la</strong> merca<strong>de</strong>ría, al<br />

medio <strong>de</strong> transporte, al peso neto <strong>de</strong> <strong>la</strong> merca<strong>de</strong>ría, su valor FOB <strong>en</strong> dó<strong>la</strong>res, etcétera.<br />

4. CONCLUSIONES<br />

<strong>La</strong> multiplicidad <strong>de</strong> normas adoptadas por <strong>los</strong> países <strong>de</strong> <strong>la</strong> región que participan <strong>en</strong> <strong>los</strong> distintos esquemas<br />

<strong>de</strong> integración, para regu<strong>la</strong>r <strong>la</strong> calificación, <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración, certificación y comprobación <strong>de</strong>l orig<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

merca<strong>de</strong>rías, pone <strong>de</strong> manifiesto una situación un tanto caótica <strong>en</strong> <strong>la</strong> materia.<br />

a. En <strong>la</strong> ALADI coexist<strong>en</strong> distintos regím<strong>en</strong>es <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> como consecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> multiplicidad y<br />

flexibilidad propios <strong>de</strong>l esquema <strong>de</strong> integración adoptado por el TM80.<br />

113


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

En <strong>la</strong> actualidad, el Régim<strong>en</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Orig<strong>en</strong> establecido por <strong>la</strong> Resolución 78 es aplicable<br />

automáticam<strong>en</strong>te y <strong>en</strong> su totalidad, al esquema prefer<strong>en</strong>cial instituido por el Acuerdo Regional Nº 4,<br />

re<strong>la</strong>tivo a <strong>la</strong> Prefer<strong>en</strong>cia Arance<strong>la</strong>ria Regional.<br />

En <strong>los</strong> AAP es <strong>en</strong> <strong>los</strong> que se advierte mayor diversidad: mi<strong>en</strong>tras unos han adoptado parcialm<strong>en</strong>te <strong>la</strong><br />

Resolución 78 <strong>de</strong>l Comité <strong>de</strong> Repres<strong>en</strong>tantes otros continúan aplicando <strong>la</strong>s disposiciones <strong>de</strong> <strong>la</strong> ALALC,<br />

adaptadas a <strong>los</strong> esquemas <strong>de</strong> liberación establecidos <strong>en</strong> cada Acuerdo y aún otros ost<strong>en</strong>tan un régim<strong>en</strong><br />

propio distinto a <strong>los</strong> anteriores.<br />

b. Si a ello se agregan <strong>la</strong>s normas especiales dictadas por el Acuerdo <strong>de</strong> Cartag<strong>en</strong>a o por el MERCOSUR<br />

para regu<strong>la</strong>r <strong>los</strong> intercambios <strong>de</strong>rivados <strong>de</strong> sus propios programas <strong>de</strong> liberación, resulta que <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

Región coexist<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> actualidad distintos regím<strong>en</strong>es <strong>de</strong> orig<strong>en</strong>, algunos <strong>de</strong> <strong>los</strong> cuales son aplicados -<br />

no obstante <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>cias que registran- por un mismo país a un mismo producto <strong>en</strong> función <strong>de</strong>l<br />

esquema <strong>de</strong> liberación que lo compr<strong>en</strong><strong>de</strong>.<br />

En esas condiciones es posible advertir, por ejemplo, productos negociados por un mismo país<br />

simultáneam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> Acuerdos <strong>de</strong> distinta naturaleza que han sido calificados con requisitos específicos<br />

<strong>en</strong> uno <strong>de</strong> el<strong>los</strong> mi<strong>en</strong>tras <strong>en</strong> <strong>los</strong> restantes se rig<strong>en</strong> por criterios g<strong>en</strong>erales <strong>de</strong> calificación.<br />

c. <strong>La</strong> aus<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> normas comunes no sólo <strong>en</strong>torpece <strong>la</strong> tarea <strong>de</strong> <strong>la</strong>s administraciones aduaneras, sino<br />

también <strong>la</strong> interv<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> <strong>los</strong> operadores económicos que participan <strong>en</strong> el comercio internacional, toda<br />

vez que pue<strong>de</strong>n verse obligados a modificar o a<strong>de</strong>cuar sus fu<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> suministro <strong>de</strong> materiales o<br />

procesos <strong>de</strong> fabricación <strong>en</strong> función <strong>de</strong> criterios más o m<strong>en</strong>os restrictivos establecidos <strong>en</strong> <strong>los</strong> difer<strong>en</strong>tes<br />

mecanismos <strong>de</strong> liberación.<br />

Es <strong>de</strong>cir, que <strong>en</strong> pl<strong>en</strong>o proceso <strong>de</strong> <strong>de</strong>sregu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong>l comercio exterior <strong>en</strong> que están empeñados<br />

nuestros países, se estaría al mismo tiempo contribuy<strong>en</strong>do a crear "obstácu<strong>los</strong> técnicos al comercio".<br />

d. No cabe duda <strong>de</strong> que si todos <strong>los</strong> PM <strong>de</strong> <strong>los</strong> distintos esquemas <strong>de</strong> integración aplicaran, <strong>en</strong> materia <strong>de</strong><br />

orig<strong>en</strong>, una terminología, procedimi<strong>en</strong>tos y docum<strong>en</strong>tación comunes, <strong>la</strong>s dificulta<strong>de</strong>s que <strong>en</strong> esta<br />

materia pudieran existir para alcanzar <strong>los</strong> b<strong>en</strong>eficios <strong>de</strong>l sistema, podrían reducirse consi<strong>de</strong>rablem<strong>en</strong>te.<br />

Con ello se facilitaría <strong>la</strong> tarea no sólo <strong>de</strong> <strong>los</strong> exportadores o productores, sino también <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

autorida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> aplicación <strong>de</strong> cada país <strong>en</strong>cargadas <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ir <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración, certificación y<br />

comprobación <strong>de</strong>l orig<strong>en</strong>.<br />

e. Por último, cabe <strong>de</strong>stacar que <strong>la</strong> cuestión <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> es motivo <strong>de</strong> prefer<strong>en</strong>te at<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> <strong>los</strong> distintos<br />

esquemas <strong>de</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> región.<br />

En el caso <strong>de</strong>l MERCOSUR, el tema ha com<strong>en</strong>zado a tratarse <strong>en</strong> el Subgrupo <strong>de</strong> Trabajo Nº 1 sobre<br />

Asuntos Comerciales. Se está <strong>en</strong> <strong>la</strong> etapa <strong>de</strong> i<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong> criterios <strong>en</strong> <strong>los</strong> procesos <strong>de</strong> integración<br />

económica y <strong>en</strong> el s<strong>en</strong>o <strong>de</strong> <strong>la</strong>s negociaciones <strong>de</strong>l Acuerdo G<strong>en</strong>eral sobre Aranceles Aduaneros y<br />

Comercio (GATT), para e<strong>la</strong>borar, con posterioridad, criterios básicos comunes sobre reg<strong>la</strong>s <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

el MERCOSUR.<br />

Por su parte, <strong>en</strong> ALADI el Consejo <strong>de</strong> Ministros formuló algunas directivas básicas para ser cumplidas<br />

por <strong>la</strong> Asociación <strong>en</strong> <strong>la</strong>s actuales circunstancias <strong>de</strong>l proceso <strong>de</strong> integración regional, una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cuales<br />

se refiere precisam<strong>en</strong>te al perfeccionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l marco normativo común <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> orig<strong>en</strong>.<br />

El tema fue analizado por un Grupo <strong>de</strong> Especialistas convocado a instancias <strong>de</strong> <strong>la</strong> Secretaría G<strong>en</strong>eral,<br />

cuyas conclusiones sirvieron <strong>de</strong> base para un Proyecto <strong>de</strong> Resolución que <strong>la</strong> Secretaría G<strong>en</strong>eral ha<br />

sometido reci<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te a <strong>la</strong> consi<strong>de</strong>ración <strong>de</strong>l Comité <strong>de</strong> Repres<strong>en</strong>tantes, sugiri<strong>en</strong>do que sea adoptado<br />

como marco normativo común <strong>de</strong> todos <strong>los</strong> mecanismos <strong>de</strong> liberación concertados al amparo <strong>de</strong>l TM80.<br />

BIBLIOGRAFIA<br />

Régim<strong>en</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Orig<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> ALADI (Resolución 78 <strong>de</strong>l Comité <strong>de</strong> Repres<strong>en</strong>tantes).<br />

Régim<strong>en</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Orig<strong>en</strong> <strong>de</strong>l MERCOSUR (Anexo II <strong>de</strong>l Tratado <strong>de</strong> Asunción).<br />

Normas especiales para <strong>la</strong> calificación <strong>de</strong>l orig<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s merca<strong>de</strong>rías <strong>en</strong> el Acuerdo <strong>de</strong> Cartag<strong>en</strong>a (Decisión<br />

293 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comisión <strong>de</strong>l Acuerdo <strong>de</strong> Cartag<strong>en</strong>a).<br />

Distintos docum<strong>en</strong>tos sobre el tema <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> ALALC (Asociación <strong>La</strong>tinoamericana <strong>de</strong> Libre Comercio)<br />

y <strong>de</strong> <strong>la</strong> ALADI (Asociación <strong>La</strong>tinoamericana <strong>de</strong> Integración).<br />

114


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

LOS PROCEDIMIENTOS ADUANEROS CON IMPACTO ECONOMICO EN EL DERECHO<br />

ARANCELARIO DE LA COMUNIDAD EUROPEA<br />

Achim ROGMANN<br />

Regierungsrat, C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Formación, Departam<strong>en</strong>to Fe<strong>de</strong>ral <strong>de</strong> Finanzas.<br />

Münster, ALEMANIA.<br />

1. INTRODUCCION<br />

El 1º <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero <strong>de</strong> 1994, el Código Aduanero (CA) <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comunidad Europea (CE) <strong>en</strong>trará pl<strong>en</strong>am<strong>en</strong>te <strong>en</strong><br />

vigor. De esta manera se crea un cuerpo uniforme <strong>de</strong> procedimi<strong>en</strong>tos que regu<strong>la</strong>rá el intercambio <strong>de</strong><br />

mercancías <strong>de</strong> todos <strong>los</strong> Estados Miembros (EM) <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comunidad con terceros países.<br />

2. DISPOSICIONES DEL DERECHO ARANCELARIO<br />

Basándose <strong>en</strong> el concepto principal <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos económicos <strong>de</strong> aduana, toda mercancía que sea<br />

importada por <strong>la</strong> Comunidad, sólo <strong>de</strong>berá pagar <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> importación si <strong>en</strong>tra <strong>en</strong> el ciclo económico <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> CE y compite efectivam<strong>en</strong>te con bi<strong>en</strong>es producidos <strong>en</strong> el mercado europeo.<br />

Por lo tanto, no t<strong>en</strong>drá mucho s<strong>en</strong>tido proce<strong>de</strong>r al cobro <strong>de</strong>l arancel <strong>en</strong> <strong>la</strong> frontera. Si <strong>la</strong> mercancía sólo está<br />

<strong>en</strong> tránsito, es reexportada tras permanecer <strong>en</strong> un <strong>de</strong>pósito aduanero, o es parcialm<strong>en</strong>te utilizada, mejorada<br />

o terminada, no <strong>de</strong>berán cobrarse <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> aduana ya que, <strong>de</strong> otra manera, estos aranceles <strong>de</strong>berán<br />

ser reintegrados a <strong>la</strong> salida <strong>de</strong> <strong>la</strong> mercancía.<br />

Sin embargo, si <strong>la</strong> mercancía <strong>en</strong>tra <strong>en</strong> el ciclo económico <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comunidad, sólo será gravada con un<br />

<strong>de</strong>recho <strong>de</strong> importación si realm<strong>en</strong>te participa <strong>en</strong> <strong>la</strong> compet<strong>en</strong>cia. Pero si <strong>la</strong> mercancía es transportada<br />

<strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> frontera al lugar <strong>de</strong> <strong>de</strong>stino, o almac<strong>en</strong>ada <strong>en</strong> <strong>de</strong>pósito antes <strong>de</strong> ser comercializada, no <strong>de</strong>b<strong>en</strong><br />

surgir <strong>de</strong>udas por aranceles <strong>de</strong> importación durante esta situación intermedia.<br />

Este sistema difer<strong>en</strong>ciado para el tratami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> mercancías requiere una panoplia igualm<strong>en</strong>te amplia <strong>de</strong><br />

disposiciones aduaneras para permitir su a<strong>de</strong>cuación a <strong>la</strong>s exig<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> <strong>la</strong> economía. Basándose <strong>en</strong> ello,<br />

el CA establece <strong>de</strong> forma obligatoria y <strong>de</strong>finitiva <strong>la</strong>s disposiciones <strong>de</strong> Derecho Aduanero (DA) que <strong>en</strong> cada<br />

caso se aplicarán a toda mercancía introducida <strong>en</strong> el territorio aduanero <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comunidad.<br />

Según el Artículo 48 <strong>de</strong>l CA, toda mercancía no comunitaria que ingrese al territorio <strong>de</strong> <strong>la</strong> CE <strong>de</strong>berá estar<br />

sujeta a una disposición <strong>de</strong>terminada <strong>de</strong>l DA. En base al Artículo 37 y sgs. <strong>de</strong>l CA, toda mercancía<br />

introducida <strong>en</strong> el territorio comunitario <strong>de</strong>be ser pres<strong>en</strong>tada <strong>en</strong> aduana por <strong>la</strong> persona que <strong>la</strong> haya<br />

introducido o por aquel<strong>la</strong> que se haga cargo <strong>de</strong> su transporte, quedando asegurado que <strong>la</strong> totalidad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

mismas estén sujetas a disposiciones <strong>de</strong>l DA. De ello se <strong>de</strong>duce que una mercancía que haya sido<br />

introducida al territorio aduanero por error, sólo pueda ser reexportada <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>l territorio aduanero <strong>en</strong> el<br />

marco <strong>de</strong> una disposición <strong>de</strong>l DA. Sin embargo, si se ingresan mercancías vulnerando <strong>la</strong>s disposiciones<br />

vig<strong>en</strong>tes (importación <strong>de</strong> contrabando), se crea inmediatam<strong>en</strong>te una <strong>de</strong>uda arance<strong>la</strong>ria, <strong>en</strong> razón <strong>de</strong> que<br />

estas mercancías <strong>en</strong>tran <strong>en</strong> forma natural al ciclo económico <strong>de</strong> <strong>la</strong> CE.<br />

El Artículo 58 inc. 1 <strong>de</strong>l CA otorga al responsable <strong>de</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>rar <strong>la</strong> mercancía libertad <strong>de</strong> elección respecto al<br />

<strong>de</strong>stino aduanero al cual <strong>de</strong>sea acogerse. <strong>La</strong> mercancía, in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te <strong>de</strong> sus características, su<br />

cantidad, su orig<strong>en</strong> o su lugar <strong>de</strong> <strong>de</strong>stino, pue<strong>de</strong> estar sujeta, <strong>en</strong> cualquier mom<strong>en</strong>to, a cualquier disposición<br />

<strong>de</strong>l DA, cumpli<strong>en</strong>do <strong>de</strong> este modo con <strong>la</strong>s condiciones establecidas.<br />

Por consigui<strong>en</strong>te, <strong>la</strong> persona que <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ra <strong>la</strong>s mercancías disfruta <strong>de</strong> discrecionalidad para elegir, <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> multiplicidad <strong>de</strong> disposiciones <strong>de</strong>l DA, aquel<strong>la</strong> que le parezca más conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el punto <strong>de</strong> vista<br />

económico. Sin embargo, <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong>l DA requiere un conocimi<strong>en</strong>to exacto <strong>de</strong> <strong>la</strong> materia.<br />

Ciertam<strong>en</strong>te, esta libertad <strong>de</strong> elección pue<strong>de</strong> verse limitada por disposiciones que restrinjan su empleo. Una<br />

barrera <strong>de</strong> este tipo consiste <strong>en</strong> <strong>la</strong>s prohibiciones y limitaciones <strong>en</strong>unciadas <strong>en</strong> el Artículo 58 inc. 2 <strong>de</strong>l CA<br />

para <strong>los</strong> <strong>de</strong>nominados bi<strong>en</strong>es protegidos. Otras limitaciones <strong>de</strong> <strong>la</strong> libertad <strong>de</strong> elección se <strong>de</strong>spr<strong>en</strong><strong>de</strong>n <strong>de</strong>l<br />

Artículo 161 num. 1 <strong>de</strong>l CA y <strong>de</strong>l Artículo 1 num. 7 <strong>de</strong>l Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Aplicación (RA) <strong>de</strong>l CA sobre<br />

aplicación <strong>de</strong> medidas <strong>de</strong> política comercial (por ejemplo, limitaciones <strong>de</strong>l sector externo <strong>de</strong> <strong>la</strong> economía o<br />

regu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> <strong>los</strong> permisos <strong>de</strong> importación <strong>de</strong>rivada <strong>de</strong> <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> organizaciones comunes <strong>de</strong><br />

mercado para <strong>de</strong>terminados productos).<br />

115


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

<strong>La</strong>s disposiciones sobre DA previstas <strong>en</strong> el Derecho Comunitario se <strong>de</strong>duc<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>de</strong>finiciones <strong>de</strong>l Artículo<br />

4 nums. 15 y 16 <strong>de</strong>l CA. En el<strong>los</strong>, al igual que <strong>en</strong> el Título IV <strong>de</strong>l CA se difer<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>tre procedimi<strong>en</strong>tos<br />

aduaneros y <strong>de</strong>más disposiciones <strong>de</strong>l DA.<br />

2.1 <strong>La</strong>s disposiciones particu<strong>la</strong>res <strong>de</strong>l Derecho Aduanero<br />

En el Artículo 4 num. 15 <strong>de</strong>l CA se m<strong>en</strong>cionan <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes disposiciones <strong>de</strong>l DA aplicables a <strong>la</strong>s<br />

mercancías :<br />

a. <strong>La</strong> inclusión <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mercancías <strong>en</strong> un régim<strong>en</strong> aduanero;<br />

b. <strong>La</strong> introducción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mercancías <strong>en</strong> una zona franca o <strong>en</strong> un <strong>de</strong>pósito franco;<br />

c. <strong>La</strong> reexportación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mercancías fuera <strong>de</strong>l territorio aduanero <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comunidad;<br />

d. <strong>La</strong> <strong>de</strong>strucción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mercancías;<br />

e. El abandono <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mercancías <strong>en</strong> b<strong>en</strong>eficio <strong>de</strong>l erario público.<br />

2.2 Procedimi<strong>en</strong>tos aduaneros<br />

2.2.1 G<strong>en</strong>eralida<strong>de</strong>s<br />

Según el Artículo 4, inc. 15 num. a <strong>de</strong>l CA, <strong>la</strong> inclusión <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mercancías <strong>en</strong> un procedimi<strong>en</strong>to aduanero<br />

forma parte <strong>de</strong> <strong>la</strong>s disposiciones aduaneras. Los procedimi<strong>en</strong>tos aduaneros autorizados por el CA se<br />

<strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran <strong>en</strong> el Artículo 4, inc. 16 <strong>de</strong>l CA:<br />

a. El <strong>de</strong>spacho a libre práctica;<br />

b. El tránsito;<br />

c. El <strong>de</strong>pósito aduanero;<br />

d. El perfeccionami<strong>en</strong>to activo;<br />

e. <strong>La</strong> transformación bajo control aduanero;<br />

f. <strong>La</strong> importación temporal;<br />

g. El perfeccionami<strong>en</strong>to pasivo;<br />

h. <strong>La</strong> exportación.<br />

En <strong>los</strong> seis primeros casos -a) a f)-, se trata <strong>de</strong> disposiciones <strong>de</strong>l DA referidas a <strong>la</strong> importación <strong>de</strong><br />

mercancías no comunitarias, mi<strong>en</strong>tras que el perfeccionami<strong>en</strong>to pasivo y el procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> exportación<br />

repres<strong>en</strong>tan procedimi<strong>en</strong>tos aduaneros <strong>en</strong> re<strong>la</strong>ción con el movimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> mercancías comunitarias hacia<br />

fuera <strong>de</strong>l territorio aduanero <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comunidad.<br />

2.2.2 Procedimi<strong>en</strong>tos aduaneros con impacto económico<br />

En el Título IV <strong>de</strong>l CA (disposición <strong>de</strong> DA) se <strong>en</strong>uncian (Artículo 84 inc. 1 num. b <strong>de</strong>l CA), <strong>los</strong> sigui<strong>en</strong>tes<br />

procedimi<strong>en</strong>tos aduaneros con significación económica:<br />

a. el <strong>de</strong>pósito aduanero;<br />

b. el perfeccionami<strong>en</strong>to activo;<br />

c. <strong>la</strong> transformación bajo control aduanero;<br />

d. <strong>la</strong> importación temporaria;<br />

e. el perfeccionami<strong>en</strong>to pasivo.<br />

Al no figurar <strong>en</strong> esta lista ni el <strong>de</strong>spacho a libre práctica, ni el tránsito, ni el procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> exportación,<br />

pue<strong>de</strong> afirmarse que estos procedimi<strong>en</strong>tos aduaneros no cumpl<strong>en</strong> con el concepto <strong>de</strong> significación<br />

económica.<br />

A continuación, se pres<strong>en</strong>tarán <strong>la</strong>s características principales <strong>de</strong> <strong>los</strong> procedimi<strong>en</strong>tos aduaneros con<br />

significación económica.<br />

3. DISPOSICIONES COMUNES A PROCEDIMIENTOS ADUANEROS CON IMPACTO ECONOMICO.<br />

Los Artícu<strong>los</strong> 85 al 90 <strong>de</strong>l CA conti<strong>en</strong><strong>en</strong> disposiciones comunes a varios procedimi<strong>en</strong>tos. Estas<br />

disposiciones son válidas también, junto a <strong>los</strong> regím<strong>en</strong>es aduaneros con impacto económico, para<br />

procedimi<strong>en</strong>tos <strong>en</strong> <strong>los</strong> cuales no se recaudan <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> aduana. El Artículo 84 inc. 1 lit. a <strong>de</strong>l CA <strong>de</strong>signa<br />

<strong>los</strong> procedimi<strong>en</strong>tos aduaneros que se contemp<strong>la</strong>n.<br />

3.1 Autorización<br />

El Artículo 85 <strong>de</strong>l CA establece que <strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong> acogerse a <strong>de</strong>terminado régim<strong>en</strong> aduanero económico<br />

está supeditada a <strong>la</strong> concesión <strong>de</strong> una autorización (previa) por parte <strong>de</strong> <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s aduaneras. El<br />

Artículo 86 <strong>de</strong>l CA establece, al mismo tiempo, <strong>la</strong>s condiciones que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> reunirse para obt<strong>en</strong>er dicha<br />

116


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

autorización. En primer lugar, se exige que <strong>la</strong>s personas involucradas ofrezcan todas <strong>la</strong>s garantías para <strong>la</strong><br />

bu<strong>en</strong>a marcha <strong>de</strong> <strong>la</strong>s operaciones. En segundo lugar, se fija <strong>la</strong> condición <strong>de</strong> que <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s aduaneras<br />

puedan garantizar <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia y el control <strong>de</strong>l régim<strong>en</strong>, sin verse obligadas a poner <strong>en</strong> marcha un<br />

dispositivo administrativo <strong>de</strong>sproporcionado respecto a <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s económicas correspondi<strong>en</strong>tes.<br />

<strong>La</strong>s restantes condiciones exigidas para <strong>la</strong> autorización (por ejemplo necesidad económica, estar<br />

establecido <strong>en</strong> <strong>la</strong> CE) están incluidas <strong>en</strong> <strong>la</strong>s respectivas reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>taciones especiales para cada uno <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />

procedimi<strong>en</strong>tos aduaneros (por ejemplo Artícu<strong>los</strong> 100 inc. 2, 117, 139 y 148 <strong>de</strong>l CA).<br />

Con respecto al procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> autorización, <strong>de</strong>be difer<strong>en</strong>ciarse <strong>en</strong>tre procedimi<strong>en</strong>tos normales<br />

(aprobación previa por escrito) y simplificados (inmediatam<strong>en</strong>te tras el <strong>de</strong>spacho <strong>en</strong> frontera). Mi<strong>en</strong>tras que<br />

el procedimi<strong>en</strong>to normal se rige por <strong>la</strong>s disposiciones g<strong>en</strong>erales <strong>de</strong>l Artículo 496 y sigs. <strong>de</strong>l RA-CA, <strong>la</strong>s<br />

disposiciones para <strong>los</strong> procedimi<strong>en</strong>tos simplificados se incluy<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s normas especiales que regu<strong>la</strong>n <strong>los</strong><br />

respectivos procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> aduana.<br />

3.2 Despacho a libre práctica<br />

Según el Artículo 59 inc. 1 <strong>de</strong>l CA, toda mercancía <strong>de</strong>stinada a ser incluida <strong>en</strong> un procedimi<strong>en</strong>to aduanero<br />

<strong>de</strong>be ser objeto <strong>de</strong> una <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración que cont<strong>en</strong>ga explícitam<strong>en</strong>te <strong>los</strong> datos necesarios para <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong><br />

dicho procedimi<strong>en</strong>to aduanero. <strong>La</strong> operación <strong>de</strong> <strong>de</strong>spacho comi<strong>en</strong>za a partir <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>trega <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración<br />

<strong>de</strong> aduana correspondi<strong>en</strong>te.<br />

<strong>La</strong>s modalida<strong>de</strong>s admitidas para <strong>la</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración <strong>en</strong> aduana se <strong>de</strong>spr<strong>en</strong><strong>de</strong>n <strong>de</strong>l Artículo 61 <strong>de</strong>l CA. A<strong>de</strong>más<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración por escrito, también es posible hacer <strong>la</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración por procedimi<strong>en</strong>to informático e<br />

incluso oralm<strong>en</strong>te, o a través <strong>de</strong> cualquier forma mediante el cual <strong>la</strong> persona <strong>en</strong> cuyo po<strong>de</strong>r se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tre <strong>la</strong><br />

mercancía <strong>de</strong>muestre su voluntad <strong>de</strong> incluir<strong>la</strong>s <strong>en</strong> un <strong>de</strong>terminado régim<strong>en</strong> aduanero.<br />

En re<strong>la</strong>ción a este tema, <strong>la</strong>s posibilida<strong>de</strong>s que ofrec<strong>en</strong> <strong>los</strong> procedimi<strong>en</strong>tos simplificados son <strong>de</strong> gran<br />

importancia. Dichos procedimi<strong>en</strong>tos se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tados <strong>en</strong> el Artículo 76 <strong>de</strong>l CA, así como <strong>en</strong> <strong>los</strong><br />

Artículo 253 al 289 <strong>de</strong>l RA-CA. Estas simplificaciones se refier<strong>en</strong> básicam<strong>en</strong>te a todos <strong>los</strong> procedimi<strong>en</strong>tos<br />

aduaneros. Están previstas cuatro posibilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> simplificación, que también pue<strong>de</strong>n combinarse <strong>en</strong>tre sí:<br />

• <strong>la</strong> <strong>en</strong>trega <strong>de</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>raciones <strong>de</strong> aduana incompletas (Artículo 76 inc. 1 lit. a <strong>de</strong>l CA y Artículo 253 inc.<br />

1 <strong>de</strong>l RA-CA);<br />

• <strong>la</strong> <strong>en</strong>trega <strong>de</strong> una <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración simplificada (Artículo 76 inc. 1 lits. a y b <strong>de</strong>l CA y Artículo 253 inc. 2<br />

<strong>de</strong>l RA-CA);<br />

• <strong>la</strong> <strong>en</strong>trega <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> aduana mediante <strong>la</strong> inscripción <strong>de</strong> <strong>la</strong> mercancía <strong>en</strong> <strong>los</strong> registros<br />

contables (Artículo 76 inc. 1 lit. c y Artículo 253 inc. 3 <strong>de</strong>l RA-CA);<br />

• <strong>la</strong> <strong>en</strong>trega <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> aduana quedando disp<strong>en</strong>sado el <strong>de</strong>c<strong>la</strong>rante <strong>de</strong> <strong>la</strong> obligación <strong>de</strong><br />

pres<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> mercancía <strong>en</strong> aduana (Artículo 76 inc. 1 lit. c <strong>de</strong>l CA y Artículo 253 inc. 3 <strong>de</strong>l RA-CA).<br />

En <strong>los</strong> casos <strong>de</strong> simplificación -que atañ<strong>en</strong>, por ejemplo, a una factura comercial- el que realiza <strong>la</strong><br />

<strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración está obligado necesariam<strong>en</strong>te a <strong>en</strong>tregar posteriorm<strong>en</strong>te una <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración complem<strong>en</strong>taria<br />

según el Artículo 76 inc. 3 <strong>de</strong>l CA. Ello pue<strong>de</strong> hacerse, por ejemplo, una vez por mes mediante una<br />

<strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración colectiva <strong>de</strong> aduana.<br />

El procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> inscripción <strong>de</strong> <strong>la</strong> mercancía <strong>en</strong> <strong>los</strong> registros contables facilita especialm<strong>en</strong>te que el<br />

<strong>de</strong>c<strong>la</strong>rante pueda tras<strong>la</strong>dar sin <strong>de</strong>mora <strong>la</strong> mercancía directam<strong>en</strong>te a su empresa (Artículo 38 inc. 1 lit. a <strong>de</strong>l<br />

CA) y realizar el <strong>de</strong>spacho <strong>de</strong> aduana correspondi<strong>en</strong>te prácticam<strong>en</strong>te sin participación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s<br />

aduaneras,<br />

El recurso a estos procedimi<strong>en</strong>tos simplificados <strong>de</strong> amplia aplicación permite evitar <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong><br />

pres<strong>en</strong>tar <strong>la</strong>s mercancías <strong>en</strong> <strong>los</strong> puestos aduaneros y, <strong>de</strong> esta forma, resulta mucho más difícil a <strong>la</strong>s<br />

autorida<strong>de</strong>s aduaneras acce<strong>de</strong>r a <strong>la</strong> mercancía. Sin embargo, <strong>la</strong> realización <strong>de</strong> controles a posteriori <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />

empresas facilitan una amplia <strong>la</strong>bor <strong>de</strong> inspección. A<strong>de</strong>más, con in<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia <strong>de</strong>l carácter <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

mercancía, <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s aduaneras pue<strong>de</strong>n llevar a cabo controles exhaustivos para asegurar el<br />

cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s disposiciones arance<strong>la</strong>rias.<br />

Por tanto, <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ormes simplificaciones exist<strong>en</strong>tes para facilitar <strong>la</strong> circu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> mercancías all<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

fronteras constituy<strong>en</strong> un instrum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> promoción <strong>de</strong>l intercambio internacional <strong>de</strong> mercancías y realzan<br />

<strong>la</strong>s t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncias favorables a <strong>la</strong> economía <strong>de</strong>l DA mo<strong>de</strong>rno.<br />

4. DISPOSICIONES ESPECIFICAS PARA PROCEDIMIENTOS ADUANEROS CON IMPACTO<br />

ECONOMICO<br />

117


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

4.1 El procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>de</strong>pósito aduanero<br />

Los fundam<strong>en</strong>tos jurídicos <strong>de</strong> este procedimi<strong>en</strong>to aduanero están cont<strong>en</strong>idos <strong>en</strong> <strong>los</strong> Artícu<strong>los</strong> 98 al 113 <strong>de</strong>l<br />

CA, así como <strong>en</strong> <strong>los</strong> Artícu<strong>los</strong> 503 al 548 <strong>de</strong>l RA-CA.<br />

4.1.1 Significación económica<br />

En <strong>los</strong> procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>de</strong>pósito aduanero queda c<strong>la</strong>ram<strong>en</strong>te <strong>de</strong>mostrado hasta qué punto <strong>la</strong><br />

administración aduanera es una administración prestadora <strong>de</strong> servicios para <strong>la</strong> economía.<br />

En principio, <strong>los</strong> ag<strong>en</strong>tes económicos <strong>de</strong>berían abonar <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> aduana sobre toda mercancía<br />

importada con fines <strong>de</strong> comercialización. Sin embargo, aquel<strong>los</strong> operadores que aún no dispon<strong>en</strong> <strong>de</strong><br />

compradores <strong>de</strong> <strong>la</strong> mercancía <strong>de</strong> importación, o que aún no <strong>de</strong>sean v<strong>en</strong><strong>de</strong>r<strong>la</strong>, no ti<strong>en</strong><strong>en</strong> interés <strong>en</strong> que <strong>la</strong><br />

mercancía pase rápidam<strong>en</strong>te por aduana ni tampoco <strong>de</strong>sean abonar <strong>los</strong> correspondi<strong>en</strong>tes <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong><br />

importación antes <strong>de</strong> lo previsto.<br />

El régim<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>de</strong>pósito aduanero permite a <strong>los</strong> importadores almac<strong>en</strong>ar <strong>la</strong> mercancía libre <strong>de</strong> <strong>de</strong>rechos y,<br />

<strong>en</strong> caso <strong>de</strong> necesidad, retirar<strong>la</strong> <strong>de</strong>l <strong>de</strong>pósito abonando <strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> importación correspondi<strong>en</strong>tes<br />

(<strong>de</strong>pósito a crédito). El p<strong>la</strong>zo <strong>de</strong>l <strong>de</strong>pósito <strong>en</strong> este caso es prácticam<strong>en</strong>te ilimitado (Artículo 108 inc. 1 <strong>de</strong>l<br />

CA). Si, por el contrario, el importador no hal<strong>la</strong> compradores para <strong>la</strong> mercancía <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>l territorio aduanero<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Comunidad, o si <strong>de</strong>sea distribuir <strong>la</strong> mercancía <strong>en</strong> terceros países, pue<strong>de</strong> volver a exportar <strong>la</strong><br />

mercancía sin abonar <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> importación (<strong>de</strong>pósito <strong>en</strong> tránsito).<br />

Según el Artículo 98 inc. 1 lit. a <strong>de</strong>l CA, pue<strong>de</strong>n almac<strong>en</strong>arse mercancías acogidas al procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>pósito aduanero, sin que <strong>la</strong>s mismas estén sujetas a medidas <strong>de</strong> política comercial.<br />

Entre el<strong>la</strong>s cabe m<strong>en</strong>cionar medidas no arance<strong>la</strong>rias que, <strong>en</strong> el marco <strong>de</strong> <strong>la</strong> política comercial común, han<br />

sido establecidas por disposiciones <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comunidad aplicables a operaciones <strong>de</strong> importación y <strong>de</strong><br />

exportación <strong>de</strong> mercancías (Artículo 1 num. 7 <strong>de</strong>l RA-CA): medidas <strong>de</strong> vigi<strong>la</strong>ncia o <strong>de</strong> salvaguarda,<br />

restricciones o límites cuantitativos y prohibiciones <strong>de</strong> importación y exportación (por ejemplo, conting<strong>en</strong>tes<br />

o el sistema <strong>de</strong> lic<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> importación para productos textiles establecido <strong>en</strong> el Acuerdo Multifibras).<br />

En función <strong>de</strong> <strong>los</strong> difer<strong>en</strong>tes objetivos <strong>de</strong> cada una <strong>de</strong> estas medidas particu<strong>la</strong>res, <strong>de</strong>be distinguirse si <strong>de</strong>b<strong>en</strong><br />

o no consi<strong>de</strong>rarse al almac<strong>en</strong>ar mercancías <strong>en</strong> un <strong>de</strong>pósito <strong>de</strong> aduana. El Artículo 507 <strong>de</strong>l RA-CA prevé una<br />

resolución difer<strong>en</strong>ciada sobre su aplicación:<br />

• Si <strong>la</strong>s medidas se aplican at<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do a <strong>la</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración o al <strong>de</strong>stino, <strong>en</strong> el caso <strong>de</strong>l <strong>de</strong>spacho a libre<br />

práctica, no son aplicables ni <strong>en</strong> el mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> inclusión <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mercancía <strong>en</strong> el procedimi<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> <strong>de</strong>pósito aduanero, ni tampoco durante el tiempo <strong>de</strong> su estancia (por ejemplo, pres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong><br />

un permiso <strong>de</strong> importación)<br />

• Si, por el contrario, <strong>la</strong>s medidas se aplican <strong>en</strong> el mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l ingreso <strong>de</strong> <strong>la</strong> mercancía <strong>en</strong> el<br />

territorio aduanero <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comunidad, son efectivas a partir <strong>de</strong>l mom<strong>en</strong>to <strong>en</strong> que se incluyan <strong>en</strong> el<br />

procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>de</strong>pósito aduanero (por ejemplo, prohibición absoluta <strong>de</strong> importación <strong>en</strong> el caso <strong>de</strong><br />

sustancias químicas peligrosas).<br />

El procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>de</strong>pósito aduanero, gracias a sus múltiples funciones, es un instrum<strong>en</strong>to básico <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

política comercial <strong>de</strong> <strong>la</strong> CE, ya que pue<strong>de</strong> significar un aporte a <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s re<strong>la</strong>cionadas con el comercio<br />

exterior y a <strong>la</strong> necesaria movilidad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mercancías <strong>de</strong>ntro y fuera <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comunidad.<br />

Según el Artículo 523 inc. 1 <strong>de</strong>l RA-CA, el interesado <strong>de</strong>be solicitar por escrito, caso por caso, <strong>en</strong> <strong>la</strong> aduana<br />

<strong>de</strong> control <strong>la</strong> autorización para <strong>la</strong> manipu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong> mercancía.<br />

<strong>La</strong>s posibles manipu<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> mercancías extra-comunitarias incluidas <strong>en</strong> procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>de</strong>pósito<br />

aduanero, pue<strong>de</strong>n c<strong>la</strong>sificarse <strong>en</strong> tres categorías:<br />

• <strong>La</strong> manipu<strong>la</strong>ción <strong>en</strong> <strong>de</strong>pósito. Incluye el movimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mercancías <strong>en</strong> re<strong>la</strong>ción a su<br />

almac<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to, <strong>de</strong>pósito, cambio <strong>de</strong> <strong>de</strong>pósito y <strong>de</strong>salmac<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to. Dado que estas<br />

manipu<strong>la</strong>ciones están íntimam<strong>en</strong>te re<strong>la</strong>cionados con el procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l <strong>de</strong>pósito aduanero, no<br />

requier<strong>en</strong> un permiso especial.<br />

• <strong>La</strong>s manipu<strong>la</strong>ciones usuales contemp<strong>la</strong>das <strong>en</strong> el Artículo 109 inc. 1 <strong>de</strong>l CA, <strong>de</strong>finidas como aquel<strong>la</strong>s<br />

<strong>de</strong>stinadas a garantizar <strong>la</strong> conservación <strong>de</strong> <strong>la</strong> mercancía, mejorar su pres<strong>en</strong>tación o su calidad<br />

comercial o a preparar su distribución o su rev<strong>en</strong>ta.<br />

• El perfeccionami<strong>en</strong>to activo. Se trata <strong>de</strong> una transformación <strong>de</strong> <strong>la</strong> mercancía <strong>en</strong> <strong>de</strong>pósito mediante<br />

procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> e<strong>la</strong>boración que le otorgu<strong>en</strong> nueva i<strong>de</strong>ntidad. Para ello se precisa disponer <strong>de</strong> un<br />

118


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

permiso específico <strong>de</strong> perfeccionami<strong>en</strong>to activo, cuya concesión <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> criterios especiales <strong>en</strong><br />

cada caso.<br />

4.1.2 Ultimación <strong>de</strong>l procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>de</strong>pósito aduanero<br />

El procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>de</strong>pósito aduanero finaliza, según el Artículo 89 <strong>de</strong>l CA, cuando <strong>la</strong>s mercancías<br />

afectadas a este procedimi<strong>en</strong>to que<strong>de</strong>n sujetas a un nuevo <strong>de</strong>stino aduanero autorizado. En <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong><br />

<strong>los</strong> casos se proce<strong>de</strong> a su <strong>de</strong>spacho a libre práctica según el DA, o a su reexportación. Es interesante<br />

m<strong>en</strong>cionar que <strong>en</strong> este último caso el cálculo <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> importación está re<strong>la</strong>cionado, según el tipo<br />

<strong>de</strong> <strong>de</strong>pósito aduanero, bi<strong>en</strong> con el mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l <strong>de</strong>pósito, bi<strong>en</strong> con el <strong>de</strong>l <strong>de</strong>salmac<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to.<br />

4.2 El perfeccionami<strong>en</strong>to activo<br />

4.2.1 Significación económica<br />

En el marco <strong>de</strong> <strong>la</strong> división internacional <strong>de</strong>l trabajo, pue<strong>de</strong> resultar imprescindible para <strong>la</strong>s empresas que<br />

operan <strong>en</strong> <strong>la</strong> Comunidad importar materias primas, productos semie<strong>la</strong>borados y otras mercancías<br />

prov<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> terceros países para su propia producción. En función <strong>de</strong> <strong>los</strong> gran<strong>de</strong>s volúm<strong>en</strong>es <strong>de</strong><br />

exportación, muchos <strong>de</strong> <strong>los</strong> productos acabados están <strong>de</strong>stinados a su comercialización <strong>en</strong> terceros países.<br />

A fin <strong>de</strong> no perjudicar a <strong>la</strong>s empresas que <strong>de</strong>sean abastecerse <strong>de</strong> insumos <strong>en</strong> terceros países respecto a<br />

aquel<strong>la</strong>s que fabrican esos mismos productos <strong>en</strong> <strong>la</strong> Comunidad, se les <strong>de</strong>be conce<strong>de</strong>r a aquel<strong>la</strong>s <strong>la</strong><br />

posibilidad <strong>de</strong> adquirir <strong>los</strong> productos semie<strong>la</strong>borados bajo <strong>la</strong>s mismas condiciones que <strong>la</strong>s empresas <strong>de</strong><br />

terceros países.<br />

De esta manera, se promuev<strong>en</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> exportación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresas comunitarias y, al mismo<br />

tiempo, se refuerza su competitividad <strong>en</strong> el comercio internacional.<br />

Basándose <strong>en</strong> esta posición <strong>de</strong> partida y <strong>en</strong> el principio que rige <strong>la</strong> imposición <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos arance<strong>la</strong>rios,<br />

<strong>los</strong> productos no e<strong>la</strong>borados prov<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> terceros países no <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser gravados con aranceles a su<br />

<strong>en</strong>trada <strong>en</strong> <strong>la</strong> Comunidad, si vuelv<strong>en</strong> a abandonar el territorio aduanero <strong>de</strong> <strong>la</strong> CE como productos<br />

manufacturados. Sin embargo, una condición previa para <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> este régim<strong>en</strong> es que <strong>la</strong>s<br />

necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong> industria <strong>de</strong> exportación no sean perjudiciales para <strong>los</strong> intereses es<strong>en</strong>ciales <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

empresas que fabrican productos semie<strong>la</strong>borados <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comunidad, productos que son comparables<br />

con <strong>la</strong> mercancía prov<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te <strong>de</strong> terceros países.<br />

El régim<strong>en</strong> <strong>de</strong> perfeccionami<strong>en</strong>to activo, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> este tratami<strong>en</strong>to aduanero favorable, permite <strong>en</strong> ciertos<br />

casos <strong>la</strong> ex<strong>en</strong>ción a algunas medidas <strong>de</strong> política comercial a <strong>la</strong> importación.<br />

Los fundam<strong>en</strong>tos jurídicos <strong>de</strong>l régim<strong>en</strong> <strong>de</strong> perfeccionami<strong>en</strong>to activo se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran <strong>en</strong> <strong>los</strong> Artícu<strong>los</strong> 114 a<br />

129 <strong>de</strong>l CA, así como <strong>en</strong> <strong>los</strong> Artícu<strong>los</strong> 549 a 649 <strong>de</strong>l RA-CA.<br />

4.2.2 Concepto<br />

El concepto <strong>de</strong> perfeccionami<strong>en</strong>to está <strong>de</strong>finido <strong>en</strong> el Artículo 114 inc. 2 lit. c <strong>de</strong>l CA y compr<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

sigui<strong>en</strong>tes operaciones <strong>de</strong> perfeccionami<strong>en</strong>to:<br />

• <strong>la</strong> e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> mercancías (por ejemplo, teñido <strong>de</strong> hilo, refinado <strong>de</strong> productos brutos);<br />

• <strong>la</strong> transformación <strong>de</strong> mercancías (por ejemplo, <strong>la</strong> fabricación <strong>de</strong> zapatos <strong>de</strong> cuero, el horneado <strong>de</strong><br />

pan <strong>en</strong> base a <strong>la</strong> harina);<br />

• <strong>la</strong> reparación <strong>de</strong> mercancías (por ejemplo, corrección <strong>de</strong> mercancía fal<strong>la</strong>da, arreglo <strong>de</strong> mercancía<br />

<strong>de</strong>sgastada, regu<strong>la</strong>ción y limpieza <strong>de</strong> relojes);<br />

• el empleo <strong>de</strong> mercancías que permitan <strong>la</strong> obt<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> otros productos, aunque ello suponga <strong>la</strong><br />

<strong>de</strong>saparición total o parcial durante su utilización (por ejemplo, <strong>la</strong> producción <strong>de</strong> formas requeridas o<br />

lubricantes).<br />

4.2.3 Tipos <strong>de</strong> procedimi<strong>en</strong>to<br />

El CA distingue <strong>en</strong>tre el procedimi<strong>en</strong>to <strong>en</strong> el que <strong>la</strong> mercancía no está sujeta a <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> importación y<br />

aquel otro <strong>en</strong> el que se contemp<strong>la</strong> el reintegro o <strong>la</strong> condonación <strong>de</strong> <strong>los</strong> mismos. Al primer caso se puedan<br />

integrar <strong>la</strong>s mercancías no comunitarias sin abonar <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> importación. (Artículo 114 inc. 1 num. a e<br />

inc. 2 num. a <strong>de</strong>l CA).<br />

119


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

El procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> reintegro <strong>de</strong> <strong>de</strong>rechos es válida para mercancías <strong>de</strong>spachadas a libre práctica, para <strong>la</strong>s<br />

cuales <strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> importación se restituy<strong>en</strong> a posteriori, o se condonan <strong>en</strong> el caso <strong>de</strong> que esta<br />

mercancía sea reexportada fuera <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comunidad <strong>en</strong> forma <strong>de</strong> productos manufacturados (Artículo 114 inc.<br />

1 num. b e inc. 2 num.b <strong>de</strong>l CA).<br />

Como el procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> condonación <strong>de</strong> <strong>de</strong>rechos no requiere capital, es el que mejor respon<strong>de</strong> a <strong>los</strong><br />

intereses <strong>de</strong> <strong>los</strong> operadores económicos.<br />

4.2.4 Ultimación <strong>de</strong>l perfeccionami<strong>en</strong>to<br />

También <strong>en</strong> el caso <strong>de</strong>l perfeccionami<strong>en</strong>to activo se aplica el principio por el cual el procedimi<strong>en</strong>to finaliza al<br />

recibir <strong>la</strong> mercancía <strong>de</strong> importación (productos comp<strong>en</strong>sadores o mercancías sin transformar) un nuevo<br />

<strong>de</strong>stino aduanero (Artículo 9 <strong>de</strong>l CA y Artícu<strong>los</strong> 577 y 581 a 584 <strong>de</strong>l RA- CA).<br />

Es<strong>en</strong>cialm<strong>en</strong>te, aquí <strong>de</strong>be consi<strong>de</strong>rarse <strong>en</strong> primer lugar <strong>la</strong> reexportación. Sin embargo, también es posible el<br />

<strong>de</strong>spacho a libre práctica ex<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>de</strong>rechos aduaneros u otro procedimi<strong>en</strong>to aduanero (Artículo 120 <strong>de</strong>l<br />

CA y Artículo 580 <strong>de</strong>l RA-CA). No obstante, <strong>en</strong> base al Artículo 214 inc. 3 <strong>de</strong>l CA y al Artículo 589 <strong>de</strong>l RA-<br />

CA <strong>en</strong> este caso <strong>de</strong>berán aplicarse intereses comp<strong>en</strong>satorios, a fin <strong>de</strong> evitar que por causa <strong>de</strong>l retraso <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

fecha <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> contabilización <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>uda aduanera se puedan obt<strong>en</strong>er abusivam<strong>en</strong>te b<strong>en</strong>eficios<br />

financieros.<br />

Al culminar el procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> perfeccionami<strong>en</strong>to activo, <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s aduaneras fijan el p<strong>la</strong>zo <strong>en</strong> el cual<br />

<strong>los</strong> productos comp<strong>en</strong>sadores <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser exportados o reexportados o <strong>de</strong>b<strong>en</strong> recibir otro <strong>de</strong>stino aduanero<br />

autorizado (Artículo 118 inc. 1 <strong>de</strong>l CA).<br />

4.3 El procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> transformación<br />

4.3.1 Significación económica<br />

Tal como suce<strong>de</strong> <strong>en</strong> el perfeccionami<strong>en</strong>to activo, <strong>en</strong> <strong>la</strong> transformación se modifica el estado, el carácter o el<br />

valor <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mercancías prov<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> terceros países con posterioridad a su importación al territorio<br />

aduanero <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comunidad. Sin embargo, <strong>la</strong> mercancía, a difer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> lo que ocurre <strong>en</strong> el<br />

perfeccionami<strong>en</strong>to activo, baja <strong>de</strong> nivel <strong>en</strong> <strong>la</strong> etapa productiva, lo que permite el ahorro <strong>de</strong>l arancel <strong>de</strong><br />

importación mediante bases <strong>de</strong> cálculo más favorables. <strong>La</strong> necesidad <strong>de</strong> transformación pue<strong>de</strong> basarse <strong>en</strong><br />

que <strong>la</strong> mercancía no pue<strong>de</strong> ser exportada <strong>de</strong>l tercer país <strong>en</strong> estado bruto y sólo pue<strong>de</strong> ser importada por <strong>la</strong><br />

Comunidad <strong>en</strong> estado e<strong>la</strong>borado (por ejemplo, el a<strong>la</strong>mbre <strong>de</strong> cobre que se vuelve a transformar <strong>en</strong> cobre<br />

bruto).<br />

Ello pue<strong>de</strong> suce<strong>de</strong>r <strong>en</strong> el caso que el producto transformado pierda <strong>en</strong> cantidad o <strong>en</strong> valor y pueda <strong>de</strong> este<br />

modo acogerse a una posición más favorable <strong>de</strong> <strong>la</strong> tarifa aduanera, o <strong>en</strong> el caso que reúna <strong>la</strong>s condiciones<br />

para recibir privilegios aduaneros que no estaban previstos para <strong>la</strong> mercancía <strong>en</strong> su estado original.<br />

El objetivo <strong>de</strong> <strong>la</strong> transformación es principalm<strong>en</strong>te <strong>la</strong> inclusión <strong>de</strong> <strong>la</strong> mercancía <strong>en</strong> el <strong>de</strong>spacho a libre<br />

práctica y su ex<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>l pago <strong>de</strong> <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> importación.<br />

A través <strong>de</strong> <strong>la</strong> transformación, el importador figura como si hubiera importado <strong>la</strong> mercancía ya transformada.<br />

Des<strong>de</strong> el punto <strong>de</strong> vista económico, el procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> transformación <strong>de</strong>be t<strong>en</strong>er como efecto que <strong>la</strong>s<br />

operaciones que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> como consecu<strong>en</strong>cia <strong>la</strong> rebaja <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> importación aplicados a <strong>la</strong>s<br />

mercancías no se realic<strong>en</strong> fuera <strong>de</strong>l territorio aduanero <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comunidad.<br />

4.4 <strong>La</strong> importación temporal<br />

4.4.1 Significación económica<br />

El principio que rige <strong>la</strong> imposición <strong>de</strong> <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> aduana, que ti<strong>en</strong>e su orig<strong>en</strong> <strong>en</strong> el Derecho Comunitario,<br />

prevé el cobro <strong>de</strong> <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> importación sólo cuando <strong>la</strong>s mercancías no comunitarias <strong>en</strong>tran<br />

efectivam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> el ciclo económico <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comunidad. Por consigui<strong>en</strong>te, <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong><br />

importación a mercancías cuyo <strong>de</strong>stino final es ser reexportadas, tras ser utilizadas transitoriam<strong>en</strong>te <strong>de</strong><br />

acuerdo con su finalidad <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>l territorio aduanero, es incompatible con el Derecho <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comunidad.<br />

Sin embargo, <strong>de</strong>be evitarse que <strong>la</strong> importación temporal <strong>de</strong> mercancías pueda causar un perjuicio<br />

económico a <strong>los</strong> fabricantes <strong>de</strong> mercancías simi<strong>la</strong>res <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comunidad o a <strong>los</strong> usuarios <strong>de</strong><br />

mercancías no comunitarias <strong>de</strong>spachadas <strong>en</strong> libre práctica.<br />

120


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

Acor<strong>de</strong> también a <strong>los</strong> principios que rig<strong>en</strong> <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> aduana, el p<strong>la</strong>zo máximo <strong>de</strong><br />

perman<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mercancías <strong>en</strong> el régim<strong>en</strong> <strong>de</strong> importación temporal es <strong>de</strong> 24 meses, contemplándose <strong>en</strong><br />

ciertos casos el cobro <strong>de</strong> <strong>de</strong>rechos cuando ello sea b<strong>en</strong>eficioso para <strong>la</strong> economía local. Por ello, el CA prevé<br />

dos supuestos:<br />

• <strong>la</strong> ex<strong>en</strong>ción total <strong>de</strong>l pago <strong>de</strong> <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> importación<br />

• <strong>la</strong> ex<strong>en</strong>ción parcial <strong>de</strong>l pago <strong>de</strong> <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> importación.<br />

<strong>La</strong>s disposiciones especiales que regu<strong>la</strong>n <strong>la</strong> importación temporal se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran cont<strong>en</strong>idas <strong>en</strong> <strong>los</strong> Artícu<strong>los</strong><br />

137 a 144 <strong>de</strong>l CA y <strong>en</strong> <strong>los</strong> Artícu<strong>los</strong> 670 a 747 <strong>de</strong>l RA-CA. El RA-CA establece <strong>en</strong> este caso difer<strong>en</strong>cias <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong>s condiciones que rig<strong>en</strong> para <strong>la</strong> importación temporal <strong>de</strong> medios <strong>de</strong> transporte (incluy<strong>en</strong>do paletas,<br />

cont<strong>en</strong>edores, p<strong>la</strong>taformas <strong>de</strong> carga, carrocerías, piezas <strong>de</strong> recambio, accesorios, etcétera) y <strong>la</strong> importación<br />

temporal <strong>de</strong> otras mercancías como medios <strong>de</strong> transporte.<br />

4.4.2 Ex<strong>en</strong>ción total <strong>de</strong>l pago <strong>de</strong> <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> importación<br />

Su regu<strong>la</strong>ción se m<strong>en</strong>ciona <strong>en</strong> el Artículo 141 <strong>de</strong>l CA y <strong>en</strong> <strong>los</strong> Artícu<strong>los</strong> 671 y 689 <strong>de</strong>l RA-CA. Se b<strong>en</strong>efician<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> ex<strong>en</strong>ción total, por ejemplo.:<br />

• Material profesional (Artículo 671 <strong>de</strong>l RA-CA);<br />

• Mercancías <strong>de</strong>stinadas a ser pres<strong>en</strong>tadas o utilizadas <strong>en</strong> ferias, exposiciones, congresos o<br />

manifestaciones simi<strong>la</strong>res (Artículo 673 <strong>de</strong>l RA-CA);<br />

• Material <strong>de</strong>stinado a combatir <strong>los</strong> efectos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s catástrofes(Artículo 679 <strong>de</strong>l RA-CA);<br />

• Efectos personales para uso personal <strong>de</strong> <strong>los</strong> viajeros (Artículo 684 <strong>de</strong>l RA-CA).<br />

4.4.3 Ex<strong>en</strong>ción parcial <strong>de</strong>l pago <strong>de</strong> <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> importación<br />

El b<strong>en</strong>eficio <strong>de</strong> <strong>la</strong> importación temporal con ex<strong>en</strong>ción parcial <strong>de</strong>l pago <strong>de</strong> <strong>de</strong>rechos (Artículo 142 inc. 1 <strong>de</strong>l<br />

CA), se conce<strong>de</strong> a <strong>la</strong>s mercancías que sin <strong>de</strong>jar <strong>de</strong> ser propiedad <strong>de</strong> una persona establecida fuera <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Comunidad no cumpl<strong>en</strong> todas <strong>la</strong>s condiciones previstas para que les sea otorgada <strong>la</strong> importación temporal<br />

con ex<strong>en</strong>ción total.<br />

El importe <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> importación exigibles a <strong>la</strong>s mercancías incluidas <strong>en</strong> este régim<strong>en</strong> se fijan, por<br />

cada mes o fracción <strong>de</strong> mes <strong>en</strong> que <strong>la</strong>s mercancías permanezcan <strong>en</strong> régim<strong>en</strong> <strong>de</strong> importación temporal, <strong>en</strong><br />

el 3% <strong>de</strong> <strong>la</strong> cuantía <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos que habrían sido percibidos por dichas mercancías si hubieran sido<br />

<strong>de</strong>spachadas a libre práctica <strong>en</strong> <strong>la</strong> fecha <strong>en</strong> que se incluyeron <strong>en</strong> este régim<strong>en</strong>.<br />

<strong>La</strong> finalidad <strong>de</strong> esta disposición es asegurar que el usuario no esté <strong>en</strong> peor o mejor posición <strong>en</strong> lo que se<br />

refiere al monto <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> importación que <strong>en</strong> el caso que <strong>la</strong> hubiera <strong>de</strong>spachado a libre práctica<br />

<strong>de</strong>s<strong>de</strong> un comi<strong>en</strong>zo.<br />

4.4.4 Ultimación <strong>de</strong> <strong>la</strong> importación temporal<br />

Este procedimi<strong>en</strong>to se rige según <strong>la</strong>s normas g<strong>en</strong>erales <strong>de</strong>l Artículo 89 <strong>de</strong>l CA. Como nueva disposición <strong>de</strong><br />

DA admitida para mercancía usada <strong>de</strong>be consi<strong>de</strong>rarse sobre todo <strong>la</strong> reexportación.<br />

4.5 El perfeccionami<strong>en</strong>to pasivo<br />

4.5.1 Significación económica<br />

El perfeccionami<strong>en</strong>to pasivo se fundam<strong>en</strong>ta también <strong>en</strong> <strong>los</strong> requerimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>la</strong> división internacional <strong>de</strong><br />

trabajo. A m<strong>en</strong>udo, <strong>de</strong>terminados procesos productivos ti<strong>en</strong><strong>en</strong> lugar <strong>en</strong> un país <strong>en</strong> el que <strong>los</strong> costos<br />

sa<strong>la</strong>riales son especialm<strong>en</strong>te bajos. Sin embargo, <strong>en</strong> muchas ocasiones, <strong>de</strong>terminadas fases productivas se<br />

tras<strong>la</strong>dan a otros países por motivos <strong>de</strong> calidad. Esta división internacional <strong>de</strong> trabajo se vería perjudicada si<br />

a una mercancía exportada temporariam<strong>en</strong>te se le impusieran <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> importación al ser reimportada.<br />

Por ello se creó el procedimi<strong>en</strong>to aduanero <strong>de</strong> perfeccionami<strong>en</strong>to pasivo. Es prácticam<strong>en</strong>te <strong>la</strong> otra cara <strong>de</strong>l<br />

perfeccionami<strong>en</strong>to activo. En este procedimi<strong>en</strong>to, <strong>la</strong>s mercancías comunitarias son exportadas<br />

temporariam<strong>en</strong>te fuera <strong>de</strong>l territorio aduanero <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comunidad para ser objeto <strong>de</strong> procesos <strong>de</strong><br />

perfeccionami<strong>en</strong>to <strong>en</strong> el exterior. Los productos resultantes <strong>de</strong> estos procesos <strong>de</strong> perfeccionami<strong>en</strong>to pue<strong>de</strong>n<br />

ser <strong>de</strong>spachados a libre práctica con ex<strong>en</strong>ción total (por ejemplo reparación <strong>de</strong> un producto por motivos <strong>de</strong><br />

obligación contractual o legal <strong>de</strong> garantía) o parcial <strong>de</strong> <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> importación (Artículo 145 inc. 1 <strong>de</strong>l CA).<br />

121


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

Los fundam<strong>en</strong>tos jurídicos específicos <strong>de</strong>l perfeccionami<strong>en</strong>to pasivo están cont<strong>en</strong>idos <strong>en</strong> <strong>los</strong> Artícu<strong>los</strong> 145 a<br />

160 <strong>de</strong>l CA así como <strong>en</strong> <strong>los</strong> Artícu<strong>los</strong> 748 a 787 <strong>de</strong>l RA-CA.<br />

4.5.2 Etapas <strong>de</strong>l procedimi<strong>en</strong>to<br />

El procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> perfeccionami<strong>en</strong>to pasivo se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong> <strong>en</strong> tres fases:<br />

a. <strong>La</strong> mercancía <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comunidad es exportada temporariam<strong>en</strong>te fuera <strong>de</strong>l territorio aduanero <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Comunidad. Para ello, <strong>la</strong>s mercancías <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser incluidas <strong>en</strong> el procedimi<strong>en</strong>to aduanero <strong>de</strong><br />

perfeccionami<strong>en</strong>to pasivo mediante una <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> exportación (Artículo 764 inc. 1 RA-CA), aunque<br />

ello no significa que <strong>la</strong> mercancía se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tre, al mismo tiempo, <strong>en</strong> régim<strong>en</strong> <strong>de</strong> exportación (Artículo<br />

161 inc. 2 <strong>de</strong>l CA).<br />

En el caso <strong>de</strong> <strong>la</strong>s exportaciones, <strong>de</strong>be aplicarse sobre todo el procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> exportación <strong>en</strong> dos<br />

etapas. En este caso, el usuario <strong>de</strong>be <strong>en</strong>tregar <strong>la</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> exportación <strong>en</strong> <strong>la</strong> oficina <strong>de</strong> aduana <strong>de</strong><br />

su país (Artículo 161 inc. 5 <strong>de</strong>l CA). Esta verificará <strong>la</strong> pertin<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> exportación (por ejemplo,<br />

examinando si cabe <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> medidas <strong>de</strong> política comercial) y, <strong>en</strong> su caso, inspeccionará el<br />

estado <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mercancías. Finalm<strong>en</strong>te <strong>la</strong> mercancía se exporta a través <strong>de</strong> <strong>la</strong> oficina <strong>de</strong> aduana <strong>de</strong><br />

salida según el Artículo 793 <strong>de</strong>l RA-CA. Esta comprueba que <strong>la</strong> mercancía pres<strong>en</strong>tada allí concuer<strong>de</strong><br />

con aquel<strong>la</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>rada para su exportación. A<strong>de</strong>más, vigi<strong>la</strong> y certifica <strong>la</strong> salida física <strong>de</strong> <strong>la</strong> mercancía <strong>de</strong>l<br />

territorio aduanero (Artículo 793 inc. 3 RA-CA). En este caso, <strong>la</strong> oficina <strong>de</strong> aduana <strong>en</strong>cargada <strong>de</strong> realizar<br />

<strong>la</strong> operación <strong>de</strong> exportación (aduana <strong>de</strong> salida) pue<strong>de</strong> pert<strong>en</strong>ecer a otro EM difer<strong>en</strong>te al <strong>de</strong> <strong>la</strong> oficina<br />

aduanera <strong>de</strong>l exportador (aduana <strong>de</strong> exportación).<br />

b. <strong>La</strong> mercancía es sometida al proceso <strong>de</strong> perfeccionami<strong>en</strong>to <strong>en</strong> un tercer país. Sólo podrán realizarse <strong>la</strong>s<br />

transformaciones previstas <strong>en</strong> <strong>la</strong> autorización o permiso correspondi<strong>en</strong>te, admitiéndose como producto<br />

perfeccionado durante <strong>la</strong> reimportación. De otro modo no recibirá <strong>los</strong> b<strong>en</strong>eficios aduaneros.<br />

c. Los productos perfeccionados se reintroduc<strong>en</strong> <strong>en</strong> el territorio aduanero <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comunidad. Luego se<br />

<strong>de</strong>spachan a libre práctica con ex<strong>en</strong>ción total o parcial <strong>de</strong>l pago <strong>de</strong> <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> importación. Recién<br />

<strong>en</strong>tonces culmina el procedimi<strong>en</strong>to aduanero <strong>de</strong> perfeccionami<strong>en</strong>to pasivo.<br />

4.5.3 Aranceles difer<strong>en</strong>ciales<br />

El cálculo <strong>de</strong>l monto <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> importación para <strong>los</strong> productos manufacturados importados se rige<br />

por <strong>la</strong>s disposiciones <strong>de</strong> <strong>los</strong> Artícu<strong>los</strong> 151 a 153 <strong>de</strong>l CA y <strong>de</strong> <strong>los</strong> Artícu<strong>los</strong> 770 a 776 <strong>de</strong>l RA-CA. El importe<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>uda aduanera se calcu<strong>la</strong> básicam<strong>en</strong>te a través <strong>de</strong> un doble cálculo arance<strong>la</strong>rio.<br />

Ejemplo: Se exporta tejido <strong>de</strong> algodón (al cual se aplica <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> aduana <strong>de</strong> un 10%) por un valor <strong>de</strong><br />

10.000 Unida<strong>de</strong>s Económicas Europeas (ECUs). Con esta te<strong>la</strong> se fabrican camisas para hombre <strong>en</strong> un<br />

tercer país (<strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> aduana <strong>de</strong> un 15%) por un valor <strong>de</strong> aduana <strong>de</strong> 20.000 ECUs.<br />

Arancel aplicado productos manufacturados (15%<br />

<strong>de</strong> 20.000 ECUs)<br />

Se le <strong>de</strong>scu<strong>en</strong>ta <strong>la</strong> tasa arance<strong>la</strong>ria <strong>de</strong> importación<br />

para <strong>la</strong> mercancía exportada temporariam<strong>en</strong>te<br />

(10% <strong>de</strong> 10.000 ECUs)<br />

Arancel difer<strong>en</strong>cial<br />

3.000 ECUs<br />

1.000 ECUs<br />

2.000 ECUs<br />

5. CONSIDERACIONES FINALES<br />

El CA <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comunidad, que será el mismo para todos <strong>los</strong> EM <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comunidad a partir <strong>de</strong>l 1 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero <strong>de</strong><br />

1994 se basa <strong>en</strong> <strong>los</strong> principios que animan el Acuerdo G<strong>en</strong>eral sobre Aranceles Aduaneros y Comercio<br />

(GATT) y se correspon<strong>de</strong> con <strong>los</strong> criterios básicos <strong>de</strong> una circu<strong>la</strong>ción libre <strong>de</strong> mercancías a nivel mundial.<br />

<strong>La</strong>s reducciones <strong>de</strong> aranceles aduaneros acordadas <strong>en</strong> <strong>la</strong>s sucesivas rondas <strong>de</strong>l GATT y <strong>la</strong>s múltiples<br />

prefer<strong>en</strong>cias concedidas, <strong>en</strong> ocasiones uni<strong>la</strong>teralm<strong>en</strong>te, por <strong>la</strong> CE, relegan cada vez más a un segundo<br />

p<strong>la</strong>no el cobro <strong>de</strong> aranceles.<br />

A pesar <strong>de</strong> <strong>la</strong> disminución <strong>de</strong> <strong>la</strong> carga arance<strong>la</strong>ria, el CA pres<strong>en</strong>ta una amplia gama <strong>de</strong> disposiciones <strong>de</strong>l DA<br />

que permit<strong>en</strong> el <strong>de</strong>pósito, e<strong>la</strong>boración y distribución <strong>de</strong> mercancías, para <strong>la</strong>s cuales sólo se aplican<br />

<strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> importación <strong>en</strong> aquel<strong>los</strong> casos <strong>en</strong> que <strong>la</strong>s mismas <strong>en</strong>tran <strong>en</strong> el ciclo económico <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Comunidad. Combinados con <strong>la</strong>s facilida<strong>de</strong>s ofrecidas por <strong>los</strong> procedimi<strong>en</strong>to simplificados, <strong>los</strong><br />

procedimi<strong>en</strong>tos aduaneros <strong>de</strong>stacan <strong>la</strong> t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia es<strong>en</strong>cialm<strong>en</strong>te favorable al libre comercio <strong>de</strong>l Derecho<br />

Arance<strong>la</strong>rio Europeo.<br />

122


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

Y no sólo <strong>en</strong> interés <strong>de</strong> un comercio mundial libre es <strong>de</strong>seable <strong>la</strong> continuación <strong>de</strong> medidas <strong>de</strong> supresión <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s barreras al comercio. También <strong>la</strong> promoción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> exportación <strong>de</strong> <strong>los</strong> difer<strong>en</strong>tes Estados<br />

exige una armonización <strong>de</strong>l Derecho Arance<strong>la</strong>rio a nivel mundial. El Derecho Arance<strong>la</strong>rio europeo ofrece, a<br />

través <strong>de</strong>l CA, una obra jurídica digna <strong>de</strong> ser imitada.<br />

123


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

REGIMENES ADUANEROS ESPECIALES<br />

María <strong>de</strong>l Carm<strong>en</strong> PACOR<br />

Asesor Jurídico, Dirección Nacional <strong>de</strong> Aduanas. Montevi<strong>de</strong>o, URUGUAY.<br />

1. INTRODUCCION<br />

<strong>La</strong>s legis<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> <strong>La</strong>tinoamérica <strong>en</strong> el tema <strong>de</strong> regím<strong>en</strong>es aduaneros especiales han sido dictadas<br />

basándose principalm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong>s normas establecidas <strong>en</strong> el Conv<strong>en</strong>io <strong>de</strong> Kyoto, si bi<strong>en</strong> <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />

países no han adherido a esta Conv<strong>en</strong>ción.<br />

Al realizarse un análisis comparativo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>tes legis<strong>la</strong>ciones nacionales, se observan difer<strong>en</strong>cias <strong>en</strong><br />

el tratami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> estos regím<strong>en</strong>es, especialm<strong>en</strong>te con lo que ti<strong>en</strong>e que ver con el grado <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo,<br />

<strong>de</strong>talle o mo<strong>de</strong>rnización con el que se trata <strong>de</strong>terminado régim<strong>en</strong>.<br />

En otros casos se observa <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia o no <strong>de</strong> <strong>de</strong>terminado régim<strong>en</strong> <strong>en</strong> una legis<strong>la</strong>ción, por ejemplo, el<br />

régim<strong>en</strong> <strong>de</strong> reposición <strong>de</strong> stock por el cual se permite <strong>la</strong> importación con exoneración <strong>de</strong> <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong><br />

merca<strong>de</strong>ría que sea equival<strong>en</strong>te <strong>en</strong> calidad y cantidad a otra ya incorporada o utilizada <strong>en</strong> <strong>la</strong> fabricación <strong>de</strong><br />

productos exportados, solo está previsto <strong>en</strong> <strong>la</strong>s legis<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> Brasil, Colombia, Perú y V<strong>en</strong>ezue<strong>la</strong>.<br />

También exist<strong>en</strong> diverg<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> <strong>la</strong>s soluciones adoptadas para alguno <strong>de</strong> <strong>los</strong> regím<strong>en</strong>es aduaneros. Todas<br />

<strong>la</strong>s legis<strong>la</strong>ciones ti<strong>en</strong><strong>en</strong> normas que refier<strong>en</strong> a <strong>los</strong> Depósitos <strong>de</strong> Aduana, pero algunas <strong>de</strong> el<strong>la</strong>s no<br />

contemp<strong>la</strong>n <strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong> establecer <strong>de</strong>pósitos industriales y otras sí lo hac<strong>en</strong>.<br />

Son también importantes <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>cias que cada legis<strong>la</strong>ción nacional conti<strong>en</strong>e respecto <strong>de</strong>l tratami<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s Zonas Francas. Nos <strong>en</strong>contramos con una diversidad <strong>de</strong> tratami<strong>en</strong>to que van <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> mera previsión <strong>de</strong><br />

su insta<strong>la</strong>ción y algunas pocas normas sobre su funcionami<strong>en</strong>to, hasta <strong>los</strong> casos <strong>de</strong> leyes completas<br />

<strong>de</strong>dicadas al tema que preve<strong>en</strong> hasta <strong>los</strong> mínimos <strong>de</strong>talle <strong>de</strong>l régim<strong>en</strong> como <strong>en</strong> Bolivia, Chile, Ecuador,<br />

Perú, Uruguay y V<strong>en</strong>ezue<strong>la</strong>.<br />

Consi<strong>de</strong>ramos que <strong>en</strong> función <strong>de</strong> <strong>la</strong> inci<strong>de</strong>ncia que cada régim<strong>en</strong> ti<strong>en</strong>e <strong>en</strong> <strong>la</strong> actividad comercial <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

región, es <strong>de</strong> interés el análisis específico <strong>de</strong> <strong>los</strong> sigui<strong>en</strong>tes:<br />

• Depósitos <strong>de</strong> Aduana<br />

• "Draw Back"<br />

• Admisión Temporal con Reexportación <strong>en</strong> el mismo estado<br />

• Admisión Temporal para Perfeccionami<strong>en</strong>to Activo<br />

• Reaprovisionami<strong>en</strong>to <strong>en</strong> Franquicia<br />

• Exportación Temporal para Perfeccionami<strong>en</strong>to Pasivo<br />

• Zonas Francas<br />

2. TRATAMIENTO DE LOS DIFERENTES REGIMENES ESPECIALES<br />

2.1 Depósitos <strong>de</strong> aduana<br />

Cuando por prácticas <strong>de</strong>l comercio internacional no se conoce el <strong>de</strong>stino final <strong>de</strong> <strong>la</strong>s merca<strong>de</strong>rías a su<br />

llegada a un país, éstas se pue<strong>de</strong>n <strong>de</strong>positar a <strong>la</strong> espera <strong>de</strong> su <strong>de</strong>stinación a alguno <strong>de</strong> <strong>los</strong> regím<strong>en</strong>es<br />

previstos por <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción aduanera.<br />

Todos <strong>los</strong> países miembros <strong>de</strong> <strong>la</strong> Asociación <strong>La</strong>tinoamericana <strong>de</strong> Integración (ALADI) cu<strong>en</strong>tan con normas<br />

sobre Depósitos <strong>de</strong> Aduana <strong>en</strong> sus legis<strong>la</strong>ciones, <strong>en</strong> todas el<strong>la</strong>s está previsto el <strong>de</strong>pósito <strong>de</strong><br />

almac<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> merca<strong>de</strong>rías o <strong>de</strong>pósito comercial, admiti<strong>en</strong>do <strong>la</strong> perman<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> éstas por períodos<br />

que osci<strong>la</strong>n <strong>en</strong>tre un mes y tres años, <strong>en</strong> algunos casos como <strong>en</strong> el Código aduanero <strong>de</strong> Paraguay el p<strong>la</strong>zo<br />

lo fija <strong>la</strong> Aduana <strong>en</strong> cada autorización.<br />

En estos <strong>de</strong>pósitos <strong>de</strong>nominados comerciales solo se autoriza realizar <strong>la</strong>s operaciones usuales para facilitar<br />

el <strong>de</strong>spacho <strong>de</strong> <strong>la</strong>s merca<strong>de</strong>rías y su posterior transporte y <strong>la</strong>s operaciones necesarias para su<br />

conservación, tales como limpieza, c<strong>la</strong>sificación, sustitución <strong>de</strong> emba<strong>la</strong>jes, reacondicionami<strong>en</strong>to, etcétera.<br />

124


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

<strong>La</strong>s legis<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> Brasil, Colombia, Chile, Ecuador, Paraguay, Uruguay y V<strong>en</strong>ezue<strong>la</strong> preve<strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

posibilidad <strong>de</strong> insta<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> Depósitos Industriales, <strong>en</strong> esos casos <strong>los</strong> p<strong>la</strong>zos <strong>de</strong> perman<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

merca<strong>de</strong>rías <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>rá <strong>de</strong>l proceso industrial que se haya previsto efectuar <strong>en</strong> cada Depósito.<br />

En casi todos <strong>los</strong> casos <strong>la</strong> responsabilidad por el pago <strong>de</strong> <strong>de</strong>rechos que pudiera g<strong>en</strong>erar <strong>la</strong> merca<strong>de</strong>ría<br />

<strong>de</strong>positada, por faltantes, difer<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> calidad o peso o averías es <strong>de</strong> cargo <strong>de</strong>l <strong>de</strong>positario qui<strong>en</strong> ti<strong>en</strong>e <strong>la</strong><br />

administración <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>de</strong>pósitos.<br />

Cuando <strong>la</strong>s merca<strong>de</strong>rías no han sido retiradas <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>de</strong>pósitos <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>los</strong> p<strong>la</strong>zos estipu<strong>la</strong>dos, ni se ha<br />

procedido a su <strong>de</strong>spacho para consumo o su ingreso a cualquier otro régim<strong>en</strong> aduanero ni a su<br />

reexportación, <strong>la</strong>s legis<strong>la</strong>ciones preve<strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> abandono <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mismas y su v<strong>en</strong>ta o remate por<br />

parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> Aduana. En el caso <strong>de</strong> que se haya prestado garantía para el cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> operación y <strong>la</strong>s<br />

merca<strong>de</strong>rías permanezcan mas allá <strong>de</strong> <strong>los</strong> p<strong>la</strong>zos permitidos se <strong>de</strong>berá ejecutar <strong>la</strong> garantía prestada.<br />

2.2 "Draw back"<br />

El objetivo <strong>de</strong> este régim<strong>en</strong> <strong>de</strong> restitución total o parcial <strong>de</strong> <strong>los</strong> gravám<strong>en</strong>es a <strong>la</strong> importación, es facilitar <strong>la</strong><br />

actividad comercial <strong>de</strong> exportación apoyando al sector industrial. No se aplica cuando se trata <strong>de</strong><br />

exportación <strong>de</strong> merca<strong>de</strong>rías que hayan ingresado al país con exoneración <strong>de</strong> <strong>de</strong>rechos e impuestos.<br />

Este b<strong>en</strong>eficio se otorga a <strong>los</strong> sectores industriales <strong>de</strong> productos <strong>de</strong> exportación y <strong>en</strong> base a él se <strong>de</strong>vuelv<strong>en</strong><br />

<strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos que se hubieran pagado a <strong>la</strong>s materias primas, artícu<strong>los</strong>, piezas, etcétera, que se hayan<br />

incorporado o consumido <strong>en</strong> <strong>la</strong> e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> productos exportados efectivam<strong>en</strong>te. En algunas<br />

legis<strong>la</strong>ciones, por ejemplo <strong>en</strong> <strong>la</strong>s <strong>de</strong> Arg<strong>en</strong>tina y Paraguay es el Po<strong>de</strong>r Ejecutivo <strong>la</strong> autoridad <strong>en</strong>cargada <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>terminar <strong>los</strong> casos concretos <strong>en</strong> que se otorgará este b<strong>en</strong>eficio.<br />

En <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> <strong>la</strong>s legis<strong>la</strong>ciones se establece <strong>la</strong> <strong>de</strong>volución <strong>de</strong> <strong>los</strong> tributos que se hayan pagado <strong>en</strong><br />

oportunidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> importación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s merca<strong>de</strong>rías que serán reexportadas, pero exist<strong>en</strong> ciertas difer<strong>en</strong>cias,<br />

<strong>en</strong> algunos casos esta <strong>de</strong>volución es solo parcial mi<strong>en</strong>tras que <strong>en</strong> otros incluye a<strong>de</strong>más <strong>los</strong> tributos internos<br />

que se hubier<strong>en</strong> abonado al ingreso <strong>de</strong> <strong>los</strong> bi<strong>en</strong>es al país.<br />

<strong>La</strong> legis<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> Bolivia prevé <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> un coefici<strong>en</strong>te <strong>de</strong>l 4% o <strong>de</strong>l 2% sobre el valor Franco a Bordo<br />

(FOB) <strong>de</strong> <strong>la</strong> merca<strong>de</strong>ría o <strong>de</strong>l Gravam<strong>en</strong> Aduanero Consolidado para el cálculo <strong>de</strong> esta <strong>de</strong>volución <strong>de</strong><br />

tributos. Y <strong>en</strong> V<strong>en</strong>ezue<strong>la</strong> existe también una modalidad especial <strong>de</strong> "draw back" que consiste <strong>en</strong> el reintegro<br />

parcial <strong>de</strong>l 5% <strong>de</strong>l valor FOB <strong>de</strong> <strong>la</strong> exportación que se realice, <strong>de</strong>biéndose probar so<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te <strong>la</strong> efectiva<br />

realización <strong>de</strong> <strong>la</strong> exportación.<br />

El pago <strong>de</strong> <strong>los</strong> tributos se realiza <strong>en</strong> casi todos <strong>los</strong> casos <strong>en</strong> efectivo o <strong>en</strong> cheque a favor <strong>de</strong>l exportador<br />

salvo <strong>en</strong> Brasil, Ecuador y Perú que se cance<strong>la</strong> con crédito fiscal que pue<strong>de</strong> ser utilizado <strong>en</strong> cualquier<br />

importación posterior.<br />

2.3 Admisión temporal con reexportación <strong>en</strong> el mismo Estado<br />

Cuando <strong>la</strong>s merca<strong>de</strong>rías no <strong>de</strong>b<strong>en</strong> permanecer sino temporalm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> el territorio aduanero <strong>de</strong> un Estado,<br />

el pago <strong>de</strong>finitivo <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos e impuestos a <strong>la</strong> importación no se justifica, por lo que se prevé una<br />

susp<strong>en</strong>sión <strong>de</strong> <strong>de</strong>rechos a <strong>la</strong>s merca<strong>de</strong>rías importadas temporalm<strong>en</strong>te. Estas merca<strong>de</strong>rías son importadas<br />

con un fin <strong>de</strong>terminado y están <strong>de</strong>stinadas a ser reexportadas <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> un p<strong>la</strong>zo establecido, sin haber<br />

sufrido modificaciones, salvo <strong>la</strong> <strong>de</strong>preciación normal producida como consecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l uso que se haya<br />

hecho <strong>de</strong> el<strong>la</strong>s.<br />

Este régim<strong>en</strong> se aplica <strong>en</strong> todos <strong>los</strong> casos al ingreso <strong>de</strong> bi<strong>en</strong>es para ferias y exposiciones, ev<strong>en</strong>tos<br />

culturales o <strong>de</strong>portivos, material pedagógico y ci<strong>en</strong>tífico, vehícu<strong>los</strong> <strong>de</strong> turistas, medios <strong>de</strong> transporte,<br />

emba<strong>la</strong>jes y <strong>en</strong>vases, bi<strong>en</strong>es <strong>de</strong> capital, muestras comerciales, mol<strong>de</strong>s y material publicitario, y otros que<br />

particip<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mismas características.<br />

<strong>La</strong> susp<strong>en</strong>sión <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos a <strong>la</strong> importación <strong>en</strong> algunos casos es total y <strong>en</strong> otros parcial, cuando su uso<br />

<strong>en</strong> el país justifique el cobro parcial <strong>de</strong> gravám<strong>en</strong>es.<br />

<strong>La</strong>s Administraciones <strong>de</strong> Aduana autorizan <strong>en</strong> cada caso el ingreso <strong>de</strong> estos bi<strong>en</strong>es especificando el fin<br />

para el cual serán utilizados y el p<strong>la</strong>zo <strong>de</strong> perman<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>los</strong> mismos <strong>en</strong> el territorio aduanero. En algunos<br />

países y para cierto tipo <strong>de</strong> bi<strong>en</strong>es, se reserva esta compet<strong>en</strong>cia al Ministerio <strong>de</strong> Haci<strong>en</strong>da.<br />

125


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

<strong>La</strong>s previsiones <strong>de</strong> cada legis<strong>la</strong>ción nacional respecto a <strong>los</strong> p<strong>la</strong>zos osci<strong>la</strong>n <strong>en</strong>tre <strong>los</strong> tres meses y <strong>los</strong> 5 años,<br />

si<strong>en</strong>do siempre prorrogables a criterio <strong>de</strong> <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s aduaneras.<br />

Es necesario <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> una solicitud cont<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do <strong>los</strong> datos y características <strong>de</strong> cada operación y <strong>la</strong><br />

prestación <strong>de</strong> garantía que cubra el monto <strong>de</strong> <strong>los</strong> tributos que ev<strong>en</strong>tualm<strong>en</strong>te sean exigibles, <strong>la</strong> que será<br />

ejecutada si <strong>los</strong> bi<strong>en</strong>es no son reexportados <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>los</strong> p<strong>la</strong>zos que se hubieran autorizado o se acog<strong>en</strong> a<br />

otro régim<strong>en</strong> aduanero, como por ejemplo el ingreso a <strong>de</strong>pósito <strong>de</strong> aduana o a zona franca. Cuando <strong>la</strong><br />

operación es cumplida correctam<strong>en</strong>te se proce<strong>de</strong> a <strong>la</strong> <strong>de</strong>volución <strong>de</strong> <strong>la</strong> garantía.<br />

En todos <strong>los</strong> casos se prevé <strong>la</strong> verificación aduanera <strong>de</strong> <strong>los</strong> efectos al ingreso y al egreso <strong>de</strong> cada territorio<br />

aduanero nacional.<br />

El fin normal <strong>de</strong> este régim<strong>en</strong> <strong>de</strong> admisión temporal es <strong>la</strong> reexportación <strong>de</strong> <strong>los</strong> bi<strong>en</strong>es, pudi<strong>en</strong>do efectuarse<br />

también <strong>la</strong> importación para consumo <strong>de</strong> <strong>los</strong> mismos o el amparo a otro régim<strong>en</strong> aduanero, cumpli<strong>en</strong>do con<br />

todos <strong>los</strong> requisitos y trámites establecidos para ese tipo <strong>de</strong> operación.<br />

2.4 Admisión temporaria para perfeccionami<strong>en</strong>to activo<br />

El propósito principal <strong>de</strong> este régim<strong>en</strong> aduanero es permitir a <strong>la</strong>s empresas nacionales ofrecer sus servicios<br />

<strong>en</strong> <strong>los</strong> mercados externos a precios competitivos y contribuir <strong>de</strong> este modo a dar mejores posibilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />

empleo a <strong>la</strong> mano <strong>de</strong> obra nacional.<br />

Se acuerda <strong>la</strong> susp<strong>en</strong>sión <strong>de</strong> <strong>de</strong>rechos e impuestos a <strong>la</strong> importación a merca<strong>de</strong>rías que ingresan para ser<br />

reexportadas <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> haber sufrido una transformación, e<strong>la</strong>boración o reparación <strong>de</strong>terminada. Los<br />

<strong>de</strong>sperdicios resultantes <strong>de</strong> <strong>la</strong> e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> estas merca<strong>de</strong>rías pue<strong>de</strong>n estar gravados por <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong><br />

importación.<br />

Pue<strong>de</strong> acordarse también una exoneración <strong>de</strong> <strong>de</strong>rechos a <strong>los</strong> productos que son consumidos <strong>en</strong> el proceso<br />

<strong>de</strong> producción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s merca<strong>de</strong>rías a exportarse, aunque no estén cont<strong>en</strong>idos <strong>en</strong> el<strong>la</strong>s como por ejemplo <strong>los</strong><br />

catalizadores y aceleradores.<br />

Este régim<strong>en</strong> está previsto <strong>en</strong> todas <strong>la</strong>s legis<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> <strong>los</strong> países miembros <strong>de</strong> <strong>la</strong> ALADI, salvo <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

legis<strong>la</strong>ción chil<strong>en</strong>a.<br />

Son minuciosas <strong>la</strong>s reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>taciones dictadas respecto a <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> este régim<strong>en</strong> puesto que exig<strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> aprobación previa <strong>de</strong> programas <strong>de</strong> producción, <strong>la</strong> inscripción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresas que operarán <strong>en</strong> el mismo<br />

<strong>en</strong> un registro especial y el cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> controles especiales por parte <strong>de</strong> <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s aduaneras.<br />

En algunos casos se exige a <strong>la</strong>s empresas que realic<strong>en</strong> una contabilidad especial para el control <strong>de</strong>l<br />

ingreso, e<strong>la</strong>boración y egreso <strong>de</strong> <strong>los</strong> materiales o bi<strong>en</strong>es admitidos temporalm<strong>en</strong>te y <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong><br />

informes periódicos sobre <strong>la</strong>s operaciones <strong>en</strong> trámite.<br />

En todos <strong>los</strong> casos se exige <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> garantía que cubra <strong>los</strong> tributos aduaneros y tasas<br />

ev<strong>en</strong>tualm<strong>en</strong>te exigibles.<br />

Los p<strong>la</strong>zos máximos previstos van <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>los</strong> tres meses y <strong>los</strong> cinco años, <strong>de</strong>biéndose fijar <strong>en</strong> cada<br />

autorización el p<strong>la</strong>zo que corresponda a <strong>la</strong> misma. En algunos casos <strong>la</strong> autoridad aduanera está habilitada<br />

para autorizar <strong>la</strong> prórroga <strong>de</strong>l p<strong>la</strong>zo inicialm<strong>en</strong>te fijado.<br />

El fin normal <strong>de</strong> <strong>la</strong> admisión temporaria para perfeccionami<strong>en</strong>to activo es <strong>la</strong> reexportación <strong>de</strong> <strong>los</strong> bi<strong>en</strong>es<br />

luego <strong>de</strong> haber sufrido <strong>la</strong> transformación o reparación prevista <strong>en</strong> cada caso, no obstante se prevé que <strong>los</strong><br />

mismos puedan egresar <strong>de</strong>l territorio aduanero sin haber sido sometidos a algún proceso <strong>de</strong> transformación,<br />

o su importación para consumo o su ingreso a <strong>de</strong>pósito aduanero o a otro régim<strong>en</strong> previsto por <strong>la</strong><br />

legis<strong>la</strong>ción, cumpli<strong>en</strong>do <strong>en</strong> cada caso <strong>la</strong>s formalida<strong>de</strong>s y requisitos establecidos, y el pago <strong>de</strong> <strong>los</strong> tributos a<br />

que hubiere lugar.<br />

En algunos casos se establece que <strong>los</strong> residuos resultantes <strong>de</strong>l proceso <strong>de</strong> perfeccionami<strong>en</strong>to pue<strong>de</strong>n ser<br />

importados para consumo con el valor y <strong>en</strong> el estado <strong>en</strong> que se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tr<strong>en</strong>, o solicitar su <strong>de</strong>strucción.<br />

2.5 Reaprovisionami<strong>en</strong>to <strong>en</strong> franquicia<br />

Por el régim<strong>en</strong> <strong>de</strong> reaprovisionami<strong>en</strong>to <strong>en</strong> franquicia o reposición <strong>de</strong> stock se permite importar, con<br />

exoneración <strong>de</strong> <strong>los</strong> gravám<strong>en</strong>es respectivos, merca<strong>de</strong>rías equival<strong>en</strong>tes a otras que, habi<strong>en</strong>do pagado<br />

126


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

anteriorm<strong>en</strong>te dichos gravám<strong>en</strong>es, han sido utilizadas <strong>en</strong> <strong>la</strong> producción <strong>de</strong> artícu<strong>los</strong> ya exportados a título<br />

<strong>de</strong>finitivo.<br />

Este régim<strong>en</strong> se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra contemp<strong>la</strong>do <strong>en</strong> <strong>la</strong>s legis<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> Brasil, Colombia, Perú y V<strong>en</strong>ezue<strong>la</strong>.<br />

Los b<strong>en</strong>eficiarios <strong>de</strong> este régim<strong>en</strong> son <strong>la</strong>s empresas exportadoras y <strong>la</strong>s merca<strong>de</strong>rías que pue<strong>de</strong>n ampararse<br />

al mismos son <strong>los</strong> insumos <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral, <strong>la</strong>s materias primas, productos intermedios, partes y piezas <strong>de</strong><br />

maquinarias y <strong>los</strong> materiales <strong>de</strong> emba<strong>la</strong>je u otros elem<strong>en</strong>tos que se incorpor<strong>en</strong> a un proceso <strong>de</strong> producción.<br />

En algunos casos se exige que <strong>la</strong> importación <strong>de</strong> <strong>la</strong> merca<strong>de</strong>ría <strong>en</strong> reposición se realice <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>terminado p<strong>la</strong>zo a contar <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> realización <strong>de</strong> <strong>la</strong> exportación. Y <strong>en</strong> otros se requiere que el interesado<br />

indique su voluntad <strong>de</strong> acogerse al régim<strong>en</strong> <strong>de</strong> reposición <strong>en</strong> franquicia <strong>en</strong> el mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> exportación <strong>de</strong><br />

<strong>los</strong> productos, brindando información <strong>de</strong>tal<strong>la</strong>da respecto <strong>de</strong> <strong>los</strong> insumos importados que fueron incorporados<br />

el producto que se exporta.<br />

<strong>La</strong>s administraciones <strong>de</strong> aduana <strong>de</strong>be adoptar especiales medidas <strong>de</strong> control que incluy<strong>en</strong> el libre acceso a<br />

<strong>los</strong> docum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> contabilidad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresas y a <strong>la</strong> inspección <strong>de</strong>l proceso <strong>de</strong> producción.<br />

2.6 Exportación temporal para perfeccionami<strong>en</strong>to pasivo<br />

En algunas ocasiones es necesario que <strong>la</strong>s merca<strong>de</strong>rías sean sometidas a <strong>de</strong>terminados procesos o<br />

reparaciones fuera <strong>de</strong>l país, cuando éstas reingresan al mismo no g<strong>en</strong>eran tributos a <strong>la</strong> importación, salvo<br />

<strong>en</strong> lo que atañe al mayor valor que les haya sido agregado <strong>en</strong> el exterior.<br />

Todas <strong>la</strong>s legis<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> <strong>los</strong> países miembros <strong>de</strong> <strong>la</strong> ALADI conti<strong>en</strong><strong>en</strong> previsiones respecto a este régim<strong>en</strong>.<br />

Algunas legis<strong>la</strong>ciones requier<strong>en</strong> que <strong>la</strong> operación <strong>de</strong> perfeccionami<strong>en</strong>to <strong>en</strong> el exterior no perjudique <strong>los</strong><br />

intereses económicos <strong>de</strong>l país, otras exig<strong>en</strong> que se pruebe que <strong>los</strong> procesos <strong>de</strong> transformación a realizarse<br />

<strong>en</strong> el exterior no puedan ser efectuados <strong>en</strong> el país. En otros casos es necesario que <strong>la</strong>s merca<strong>de</strong>rías a<br />

exportarse temporalm<strong>en</strong>te no sean <strong>de</strong> exportación restringida ni prohibida.<br />

En todos <strong>los</strong> casos se exige que <strong>la</strong>s merca<strong>de</strong>rías que se ampar<strong>en</strong> a este régim<strong>en</strong> sean susceptibles <strong>de</strong><br />

i<strong>de</strong>ntificación, y si no lo fueran es necesario que cump<strong>la</strong>n con condiciones y medidas especiales <strong>de</strong> control<br />

establecidas <strong>en</strong> <strong>la</strong> resolución que autorice <strong>la</strong> operación.<br />

En <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> <strong>los</strong> casos el solicitante <strong>de</strong> <strong>la</strong> operación <strong>de</strong>be prestar garantía por <strong>los</strong> tributos<br />

ev<strong>en</strong>tualm<strong>en</strong>te exigibles y <strong>en</strong> algunos casos por el valor <strong>de</strong> <strong>la</strong> merca<strong>de</strong>ría que egresa temporalm<strong>en</strong>te <strong>de</strong>l<br />

país.<br />

El p<strong>la</strong>zo <strong>de</strong> perman<strong>en</strong>cia fuera <strong>de</strong>l país lo <strong>de</strong>termina <strong>la</strong> autoridad aduanera, o <strong>la</strong> autoridad compet<strong>en</strong>te <strong>en</strong><br />

caso <strong>de</strong> exigirse una autorización previa, no aduanera, a <strong>la</strong> solicitud <strong>de</strong> esta operación, y el máximo previsto<br />

va <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>los</strong> seis meses a <strong>los</strong> dos años prorrogables por períodos <strong>de</strong>terminados <strong>en</strong> cada reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tación.<br />

<strong>La</strong>s administraciones <strong>de</strong> aduana <strong>de</strong>b<strong>en</strong> verificar y valorar <strong>la</strong>s merca<strong>de</strong>rías <strong>en</strong> el mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> su egreso <strong>de</strong>l<br />

país y <strong>en</strong> el mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> su retorno a fin <strong>de</strong> <strong>de</strong>terminar su i<strong>de</strong>ntificación y el mayor valor que <strong>la</strong>s mismas<br />

hayan adquirido luego <strong>de</strong>l perfeccionami<strong>en</strong>to o reparación sufrida <strong>en</strong> el exterior, y sobre ese mayor valor se<br />

<strong>de</strong>berá liquidar <strong>los</strong> tributos a <strong>la</strong> importación que correspondan <strong>en</strong> cada caso.<br />

2.7 Zonas francas<br />

Actualm<strong>en</strong>te es necesario, para favorecer el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong>l comercio exterior, otorgar <strong>la</strong> exoneración <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>rechos y gravám<strong>en</strong>es a <strong>la</strong> importación, sin límite <strong>de</strong> tiempo, a <strong>la</strong>s merca<strong>de</strong>rías que sean introducidas <strong>en</strong><br />

una parte <strong>de</strong>limitada <strong>de</strong>l territorio <strong>de</strong> un Estado <strong>en</strong> don<strong>de</strong> se consi<strong>de</strong>ra que <strong>la</strong>s mismas no se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran <strong>en</strong><br />

el territorio aduanero, se produce una ficción <strong>de</strong> extraterritorialidad, y <strong>en</strong> consecu<strong>en</strong>cia no están sujetas al<br />

control habitual <strong>de</strong> <strong>la</strong> aduana.<br />

<strong>La</strong>s difer<strong>en</strong>tes legis<strong>la</strong>ciones establec<strong>en</strong> varias categorías <strong>de</strong> zonas francas, comerciales o <strong>de</strong> <strong>de</strong>pósito,<br />

industriales, <strong>de</strong> servicios turísticos o tecnológicos, especiales <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>en</strong> <strong>la</strong>s que se promuev<strong>en</strong><br />

<strong>de</strong>terminados programas <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo.<br />

En algunas legis<strong>la</strong>ciones se instituye un organismo especial <strong>en</strong>cargado <strong>de</strong>l estudio <strong>de</strong> <strong>la</strong> factibilidad técnica,<br />

financiera y económica <strong>de</strong> <strong>los</strong> proyectos <strong>de</strong> insta<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> cada zona franca, <strong>de</strong> <strong>los</strong> lugares propuestos para<br />

su insta<strong>la</strong>ción, su <strong>de</strong>limitación y medidas <strong>de</strong> seguridad, <strong>de</strong>bi<strong>en</strong>do <strong>la</strong> aduana pronunciarse también sobre<br />

este último extremo. En <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> <strong>los</strong> casos es el Po<strong>de</strong>r Ejecutivo por medio <strong>de</strong>l Ministerio <strong>de</strong> Haci<strong>en</strong>da<br />

o <strong>de</strong> Industria y Comercio qui<strong>en</strong> autoriza <strong>la</strong> insta<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> una zona franca.<br />

127


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

Se admite el ingreso <strong>de</strong> toda c<strong>la</strong>se <strong>de</strong> merca<strong>de</strong>rías a <strong>la</strong>s zonas francas excepto <strong>la</strong>s armas, municiones y<br />

exp<strong>los</strong>ivos <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral, estupefaci<strong>en</strong>tes y aquel<strong>la</strong>s que at<strong>en</strong>t<strong>en</strong> contra <strong>la</strong> moral, <strong>la</strong> salud o <strong>la</strong> sanidad vegetal<br />

o animal. En algunos casos tampoco se admite el ingreso <strong>de</strong> perfumes, cigarril<strong>los</strong> y bebidas alcohólicas,<br />

automóviles <strong>de</strong> pasajeros, café, animales <strong>en</strong> extinción, flora o fauna protegidas, <strong>la</strong>s merca<strong>de</strong>rías <strong>de</strong><br />

exportación prohibida o restringida, material radioactivo, merca<strong>de</strong>rías que caus<strong>en</strong> contaminación, y <strong>en</strong><br />

g<strong>en</strong>eral aquello que sea aj<strong>en</strong>o al objetivo <strong>de</strong> <strong>la</strong> respectiva zona franca.<br />

A <strong>los</strong> efectos <strong>de</strong> <strong>la</strong> introducción <strong>de</strong> bi<strong>en</strong>es <strong>en</strong> zona franca se exige <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> una solicitud,<br />

requiriéndose <strong>en</strong> algunas legis<strong>la</strong>ciones que <strong>la</strong> merca<strong>de</strong>ría <strong>de</strong>stinada a zona franca esté especialm<strong>en</strong>te<br />

consignada a este <strong>de</strong>stino <strong>en</strong> <strong>los</strong> docum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> transporte <strong>de</strong> <strong>la</strong> carga.<br />

<strong>La</strong>s operaciones que se pue<strong>de</strong>n realizar <strong>en</strong> cada zona franca <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>rán <strong>de</strong> <strong>la</strong> categoría <strong>de</strong> zona <strong>de</strong> que se<br />

trate y <strong>de</strong>l tipo <strong>de</strong> proceso previsto <strong>en</strong> cada autorización, permitiéndose <strong>en</strong> algunos casos <strong>la</strong> realización <strong>de</strong><br />

procesami<strong>en</strong>tos parciales <strong>en</strong> territorio no franco con <strong>de</strong>terminadas condiciones y autorización expresa <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

autorida<strong>de</strong>s aduaneras.<br />

En <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> <strong>los</strong> casos no está permitido el comercio al por m<strong>en</strong>or o <strong>de</strong> <strong>de</strong>talle <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>la</strong> zona franca,<br />

excepto <strong>en</strong> <strong>la</strong>s <strong>de</strong> Tratami<strong>en</strong>to Especial Comercial previstas <strong>en</strong> <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción peruana.<br />

3. CONCLUSIONES<br />

Del análisis prece<strong>de</strong>nte se observa que existe una multiplicidad <strong>de</strong> formas <strong>en</strong> cuanto a <strong>la</strong> regu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />

diversos aspectos <strong>de</strong> <strong>los</strong> regím<strong>en</strong>es aduaneros especiales. Esta circunstancia crea incertidumbres <strong>en</strong> el<br />

ejercicio <strong>de</strong>l comercio exterior que se pue<strong>de</strong>n traducir <strong>en</strong> importantes pérdidas <strong>de</strong> tiempo y su consigui<strong>en</strong>te<br />

aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> costos, y <strong>en</strong> el riesgo <strong>de</strong> incurrir <strong>en</strong> errores e irregu<strong>la</strong>rida<strong>de</strong>s no <strong>de</strong>seadas <strong>en</strong> el trámite <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

difer<strong>en</strong>tes operaciones aduaneras.<br />

Como consecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> esta realidad, <strong>los</strong> operadores <strong>de</strong>l comercio internacional <strong>de</strong>b<strong>en</strong> estar continuam<strong>en</strong>te<br />

informados respecto <strong>de</strong> <strong>la</strong>s normas específicas, <strong>de</strong> todo nivel, que rig<strong>en</strong> <strong>en</strong> cada país para el otorgami<strong>en</strong>to,<br />

tramitación y culminación <strong>de</strong> cada régim<strong>en</strong> aduanero especial.<br />

Por ello se consi<strong>de</strong>ra que, con el objetivo <strong>de</strong> facilitar el comercio intrarregional, eliminar obstácu<strong>los</strong> y<br />

restricciones, y darle una mayor transpar<strong>en</strong>cia que se traduzca <strong>en</strong> <strong>la</strong> igualdad <strong>de</strong> oportunida<strong>de</strong>s para <strong>los</strong><br />

operadores, <strong>la</strong> alternativa más recom<strong>en</strong>dable es <strong>la</strong> <strong>de</strong> buscar <strong>la</strong> armonización <strong>de</strong> <strong>la</strong>s normas que regu<strong>la</strong>n <strong>los</strong><br />

difer<strong>en</strong>tes regím<strong>en</strong>es aduaneros especiales, dado que <strong>los</strong> mismos consagran b<strong>en</strong>eficios y condiciones<br />

favorables a <strong>la</strong> flui<strong>de</strong>z <strong>de</strong>l comercio internacional.<br />

Des<strong>de</strong> el punto <strong>de</strong> vista jurídico se <strong>de</strong>berían introducir modificaciones <strong>en</strong> <strong>la</strong>s legis<strong>la</strong>ciones nacionales, <strong>la</strong>s<br />

que serán <strong>de</strong> difer<strong>en</strong>te grado <strong>de</strong> dificultad según el nivel jerárquico <strong>de</strong> <strong>la</strong> norma que cont<strong>en</strong>ga cada régim<strong>en</strong>.<br />

Des<strong>de</strong> el punto <strong>de</strong> vista económico este proceso <strong>de</strong> armonización implica a<strong>de</strong>más una armonización <strong>de</strong><br />

políticas económicas y <strong>de</strong> mecanismos <strong>de</strong> estímulo al comercio exterior.<br />

Con este objetivo es que se está e<strong>la</strong>borando a nivel <strong>de</strong>l Mercado Común <strong>de</strong>l Sur (MERCOSUR) un proyecto<br />

<strong>de</strong> Código Aduanero Comunitario <strong>en</strong> el que se adoptarán soluciones uniformes no solo con respecto al<br />

tratami<strong>en</strong>to y procedimi<strong>en</strong>to aplicable a cada uno <strong>de</strong> <strong>los</strong> regím<strong>en</strong>es aduaneros especiales, sino también <strong>en</strong><br />

lo que refiere a <strong>los</strong> <strong>de</strong>más temas aduaneros tales como <strong>la</strong> <strong>de</strong>finición <strong>de</strong>l territorio aduanero, el<br />

establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> un arancel externo común, <strong>la</strong> valoración <strong>de</strong> <strong>la</strong>s merca<strong>de</strong>rías, <strong>la</strong> uniformidad <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

c<strong>la</strong>sificación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mismas, etcétera.<br />

128


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

SIMPLIFICACION DE LOS PROCEDIMIENTOS ADUANEROS<br />

Albert HAZELOOP<br />

Ex-Director DG XXI, Aduanas e Impuestos Indirectos,<br />

Comisión <strong>de</strong> <strong>la</strong> CE. Bruse<strong>la</strong>s, BELGICA.<br />

Es bi<strong>en</strong> sabido que el comercio transfronterizo <strong>de</strong> mercancías ocasiona gastos: el costo <strong>de</strong> preparación <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s <strong>de</strong>c<strong>la</strong>raciones a pres<strong>en</strong>tar ante <strong>la</strong> aduana y otros docum<strong>en</strong>tos varios, <strong>los</strong> costos inher<strong>en</strong>tes a <strong>los</strong><br />

controles aduaneros (<strong>de</strong>scarga, apertura <strong>de</strong>l emba<strong>la</strong>je), <strong>la</strong> inmovilización <strong>de</strong> <strong>los</strong> medios <strong>de</strong> transporte, el<br />

costo <strong>de</strong> <strong>la</strong> interv<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>rantes profesionales (1) y otros.<br />

Los estudios llevados a cabo para evaluar estos gastos han llegado a <strong>la</strong> conclusión <strong>de</strong> que su inci<strong>de</strong>ncia es<br />

comparable a <strong>la</strong> <strong>de</strong> un <strong>de</strong>recho <strong>de</strong> aduana <strong>de</strong> una tasa media. <strong>La</strong>s cifras que g<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te se manejan son<br />

<strong>de</strong>l or<strong>de</strong>n <strong>de</strong>l 5 al 7,5 por ci<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l valor <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mercancías. Por supuesto que se trata <strong>de</strong> una media: una<br />

carga homogénea <strong>de</strong> materias primas ocasiona m<strong>en</strong>os gastos que un <strong>en</strong>vío restringido, que compr<strong>en</strong>da<br />

varias c<strong>la</strong>ses <strong>de</strong> mercancías manufacturadas; otro tanto suce<strong>de</strong> con el costo <strong>de</strong>l <strong>de</strong>spacho <strong>de</strong> aduana que<br />

varía consi<strong>de</strong>rablem<strong>en</strong>te <strong>de</strong> un país a otro. Sea como fuere, estos gastos a m<strong>en</strong>udo ti<strong>en</strong><strong>en</strong> un efecto<br />

disuasivo sobre <strong>la</strong>s empresas <strong>de</strong> tamaño mo<strong>de</strong>sto que pudieran t<strong>en</strong>er int<strong>en</strong>ciones <strong>de</strong> ext<strong>en</strong><strong>de</strong>r sus<br />

activida<strong>de</strong>s más allá <strong>de</strong> <strong>la</strong>s fronteras nacionales.<br />

Todo esfuerzo t<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te a hacer que <strong>la</strong>s formalida<strong>de</strong>s aduaneras sean m<strong>en</strong>os onerosas y más expeditivas<br />

reviste gran interés, tanto para <strong>la</strong>s empresas como para <strong>la</strong> economía nacional <strong>en</strong> su totalidad.<br />

En términos g<strong>en</strong>erales pue<strong>de</strong> <strong>de</strong>cirse que <strong>los</strong> esfuerzos que se vi<strong>en</strong><strong>en</strong> realizando <strong>de</strong>s<strong>de</strong> hace algunas<br />

décadas <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> armonización, han contribuido muchísimo a <strong>la</strong> transpar<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>taciones <strong>en</strong> vigor <strong>en</strong> <strong>los</strong> difer<strong>en</strong>tes países, con <strong>la</strong>s consigui<strong>en</strong>tes v<strong>en</strong>tajas para qui<strong>en</strong>es participan<br />

<strong>en</strong> el comercio internacional. En particu<strong>la</strong>r, <strong>la</strong> aplicación g<strong>en</strong>eralizada <strong>de</strong>l sistema Armonizado y <strong>de</strong>l Código<br />

<strong>de</strong> Valoración <strong>en</strong> Aduana [Artículo VII <strong>de</strong>l Acuerdo G<strong>en</strong>eral sobre Aranceles Aduaneros y Comercio (GATT)]<br />

han constituido un progreso consi<strong>de</strong>rable. En el mismo contexto pue<strong>de</strong> citarse <strong>la</strong> Conv<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Kioto y sus<br />

Anexos, e<strong>la</strong>borada <strong>en</strong> el s<strong>en</strong>o <strong>de</strong>l Consejo <strong>de</strong> Cooperación <strong>Aduanera</strong> (CCA), que versa sobre <strong>la</strong><br />

armonización y <strong>la</strong> simplificación <strong>de</strong> <strong>los</strong> regím<strong>en</strong>es aduaneros. Finalm<strong>en</strong>te, convi<strong>en</strong>e citar <strong>la</strong> Conv<strong>en</strong>ción<br />

Internacional re<strong>la</strong>tiva a <strong>la</strong> armonización <strong>de</strong> <strong>los</strong> controles <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mercancías <strong>en</strong> <strong>la</strong>s fronteras, concluida <strong>en</strong><br />

Ginebra el 21 <strong>de</strong> octubre <strong>de</strong> 1982.<br />

Entre <strong>la</strong>s medidas específicas que <strong>los</strong> Estados están facultados a tomar con el fin <strong>de</strong> facilitar <strong>la</strong>s<br />

operaciones <strong>de</strong> comercio exterior, pue<strong>de</strong>n m<strong>en</strong>cionarse <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes:<br />

a. <strong>La</strong> simplificación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s formalida<strong>de</strong>s requeridas: <strong>La</strong> experi<strong>en</strong>cia ha <strong>de</strong>mostrado que el "red tape" es una<br />

<strong>en</strong>fermedad contra <strong>la</strong> que ningún país está inmunizado. <strong>La</strong>s formalida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> utilidad dudosa o, peor<br />

aún, nu<strong>la</strong>, son más frecu<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> lo que se pudiera p<strong>en</strong>sar. También sería oportuno un exam<strong>en</strong><br />

periódico <strong>de</strong> <strong>los</strong> fundam<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s formalida<strong>de</strong>s vig<strong>en</strong>tes.<br />

Lo mismo suce<strong>de</strong> con <strong>la</strong>s informaciones que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> suministrarse <strong>en</strong> el marco <strong>de</strong>l cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> esas<br />

formalida<strong>de</strong>s: un exam<strong>en</strong> <strong>de</strong>l uso que <strong>de</strong> el<strong>la</strong>s se hace podría conducir a <strong>la</strong> supresión lisa y l<strong>la</strong>na <strong>de</strong><br />

algunas <strong>de</strong> el<strong>la</strong>s.<br />

b. <strong>La</strong> aceptación, <strong>en</strong> lugar <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración tradicional, <strong>de</strong> otros medios para <strong>la</strong> "trasmisión" <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

información que hay que pres<strong>en</strong>tar. <strong>La</strong> utilización <strong>de</strong> sistemas <strong>de</strong> tratami<strong>en</strong>to automático <strong>de</strong> datos<br />

("automatic data processing") hace que <strong>la</strong> aduana, <strong>en</strong>tre otras cosas, pueda aceptar que <strong>los</strong> datos<br />

estadísticos refer<strong>en</strong>tes a <strong>la</strong>s importaciones y exportaciones que una empresa realiza, se trasmitan<br />

periódicam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> forma <strong>de</strong> "listings".<br />

A<strong>de</strong>más, <strong>en</strong> <strong>la</strong> medida <strong>en</strong> que el propio procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>de</strong>spacho esté automatizado <strong>en</strong> <strong>la</strong> oficina <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> aduana, será posible hacer una trasmisión <strong>de</strong> todos <strong>los</strong> datos necesarios para el <strong>de</strong>spacho,<br />

directam<strong>en</strong>te <strong>en</strong>tre el sistema <strong>de</strong> <strong>la</strong> aduana y el <strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresas, prescindi<strong>en</strong>do <strong>de</strong> todo soporte<br />

material (2).<br />

c. <strong>La</strong> normalización <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>de</strong>c<strong>la</strong>raciones y otros soportes materiales <strong>de</strong> <strong>la</strong> información: <strong>en</strong> el caso <strong>de</strong><br />

soportes materiales, no so<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te sus dim<strong>en</strong>siones <strong>de</strong>b<strong>en</strong> normalizarse (<strong>en</strong> Europa 21 por 29 cm), sino<br />

que también se <strong>de</strong>b<strong>en</strong> fijan con precisión <strong>los</strong> emp<strong>la</strong>zami<strong>en</strong>tos don<strong>de</strong> <strong>de</strong>b<strong>en</strong> inscribirse <strong>los</strong> distintos tipos<br />

<strong>de</strong> información. Esto incluye a todos <strong>los</strong> docum<strong>en</strong>tos utilizados <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>l marco <strong>de</strong> una operación <strong>de</strong><br />

comercio exterior (<strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> aduana, factura comercial, título <strong>de</strong> transporte, docum<strong>en</strong>to bancario,<br />

etcétera).<br />

129


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

<strong>La</strong> v<strong>en</strong>taja <strong>de</strong>l establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> formu<strong>la</strong>rios normalizados radica <strong>en</strong> <strong>la</strong> consigui<strong>en</strong>te facilitación <strong>de</strong> su<br />

manejo, tanto para <strong>los</strong> "<strong>de</strong>c<strong>la</strong>rantes" como para <strong>la</strong>s instancias <strong>de</strong> control, a <strong>la</strong> vez que faculta a <strong>los</strong><br />

primeros a establecer <strong>los</strong> difer<strong>en</strong>tes docum<strong>en</strong>tos simultáneam<strong>en</strong>te ("one run system").<br />

En el mismo or<strong>de</strong>n <strong>de</strong> i<strong>de</strong>as, <strong>la</strong>s informaciones tradicionalm<strong>en</strong>te suministradas "con todas <strong>la</strong>s letras",<br />

cada vez más se están reemp<strong>la</strong>zando por códigos, establecidos <strong>en</strong> el ámbito nacional o comunitario y,<br />

prefer<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te, internacional (véase el Sistema Armonizado (SA)).<br />

Los códigos utilizados <strong>en</strong> <strong>los</strong> docum<strong>en</strong>tos y, especialm<strong>en</strong>te <strong>los</strong> que revist<strong>en</strong> carácter internacional, son<br />

indisp<strong>en</strong>sables <strong>en</strong> el marco <strong>de</strong>l tratami<strong>en</strong>to automático <strong>de</strong> datos, a <strong>la</strong> vez que <strong>de</strong> gran utilidad, ya que<br />

facilitan <strong>la</strong> compr<strong>en</strong>sión porque funcionan a modo <strong>de</strong> "idioma universal".<br />

<strong>La</strong> normalización se aplica <strong>en</strong> forma simi<strong>la</strong>r a <strong>los</strong> m<strong>en</strong>sajes electrónicos, <strong>en</strong> cuyo caso es necesaria una<br />

sintaxis uniforme para que <strong>los</strong> sistemas <strong>de</strong> informática se puedan comunicar <strong>en</strong>tre sí.<br />

d. Mejorami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> infraestructura aduanera: Cuando <strong>la</strong>s operaciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>spacho ti<strong>en</strong><strong>en</strong> lugar<br />

únicam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong>s fronteras terrestres y <strong>en</strong> <strong>los</strong> puertos marítimos, es inevitable que <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

expediciones acus<strong>en</strong> retrasos. Por una parte, el volum<strong>en</strong> <strong>de</strong> tráfico corre el riesgo <strong>de</strong> causar un<br />

atascami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s oficinas aduaneras, por <strong>la</strong> otra, <strong>la</strong> distancia a que se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran <strong>la</strong>s firmas<br />

importadoras o exportadoras es un impedim<strong>en</strong>to para <strong>la</strong> obt<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong> información o <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />

docum<strong>en</strong>tos complem<strong>en</strong>tarios que <strong>la</strong> aduana pudiera necesitar. <strong>La</strong> creación <strong>de</strong> <strong>la</strong> oficina aduanera <strong>en</strong> el<br />

interior, <strong>en</strong> particu<strong>la</strong>r <strong>en</strong> <strong>la</strong> proximidad <strong>de</strong> <strong>los</strong> c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> actividad industrial y comercial, ti<strong>en</strong>e como<br />

objetivo <strong>la</strong> reducción <strong>de</strong>l tiempo durante el cual permanec<strong>en</strong> <strong>de</strong>t<strong>en</strong>idos <strong>los</strong> medios <strong>de</strong> transporte y <strong>los</strong><br />

cont<strong>en</strong>edores, al igual que <strong>la</strong>s mercancías que conti<strong>en</strong><strong>en</strong>.<br />

Otro método apto para acelerar <strong>la</strong>s operaciones aduaneras es <strong>la</strong> celebración <strong>de</strong> acuerdos <strong>en</strong>tre países<br />

limítrofes con miras a yuxtaponer sus oficinas <strong>de</strong> aduana situadas <strong>en</strong> <strong>la</strong>s fronteras terrestres. De esta<br />

manera, <strong>los</strong> dos servicios aduaneros podrían interv<strong>en</strong>ir conjunta o sucesivam<strong>en</strong>te, sin que <strong>los</strong> medios<br />

<strong>de</strong> transporte t<strong>en</strong>gan que <strong>de</strong>sp<strong>la</strong>zarse y sin que exista el riesgo <strong>de</strong> <strong>de</strong>scargas repetidas.<br />

Es <strong>de</strong>l caso seña<strong>la</strong>r que <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> un régim<strong>en</strong> internacional <strong>de</strong> paso por aduana (tal como el<br />

basado <strong>en</strong> el carnet Transporte Internacional por Carretera (TIR), o el tránsito comunitario <strong>en</strong> vigor <strong>en</strong><br />

Europa Occi<strong>de</strong>ntal), contribuye s<strong>en</strong>siblem<strong>en</strong>te a <strong>la</strong> aceleración <strong>de</strong> <strong>los</strong> transportes, ya que <strong>la</strong>s<br />

formalida<strong>de</strong>s fronterizas se limitan g<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te a <strong>la</strong> <strong>en</strong>trega <strong>de</strong> una papeleta -a modo <strong>de</strong> prueba <strong>de</strong>l<br />

pasaje <strong>de</strong>l medio <strong>de</strong> transporte- y una verificación <strong>de</strong>l precintado <strong>de</strong>l camión, cont<strong>en</strong>edor, etcétera (3).<br />

e. Diversificación <strong>de</strong> <strong>los</strong> controles aduaneros: <strong>La</strong> aduana no <strong>de</strong>bería limitarse a <strong>los</strong> controles físicos <strong>en</strong> <strong>los</strong><br />

lugares <strong>de</strong> <strong>de</strong>spacho, sino que <strong>de</strong>bería igualm<strong>en</strong>te utilizar <strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong> proce<strong>de</strong>r a <strong>los</strong> controles<br />

posteriores indirectos, mediante una auditoría <strong>de</strong> <strong>los</strong> docum<strong>en</strong>tos disponibles <strong>en</strong> <strong>la</strong>s firmas importadoras<br />

y exportadoras.<br />

Este último método pue<strong>de</strong> reemp<strong>la</strong>zar, <strong>en</strong> bu<strong>en</strong>a medida, el control físico que <strong>los</strong> servicios aduaneros,<br />

confrontados a un volum<strong>en</strong> creci<strong>en</strong>te <strong>de</strong> tráfico, cada vez ti<strong>en</strong><strong>en</strong> m<strong>en</strong>os posibilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> realizar (4).<br />

Sin embargo, el control físico conserva todo su valor <strong>en</strong> <strong>la</strong> medida que permite relevar ciertas<br />

particu<strong>la</strong>rida<strong>de</strong>s que una auditoría no pondría <strong>en</strong> evi<strong>de</strong>ncia, por ejemplo, <strong>la</strong>s marcas <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> que<br />

aparec<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> emba<strong>la</strong>jes. Por otra parte, el hecho <strong>de</strong> que <strong>la</strong> aduana siempre haya t<strong>en</strong>ido <strong>la</strong> facultad<br />

<strong>de</strong> proce<strong>de</strong>r a un control físico ti<strong>en</strong>e un efecto prev<strong>en</strong>tivo nada <strong>de</strong>spreciable ("el temor a <strong>la</strong> autoridad").<br />

f. Derogación <strong>de</strong> <strong>los</strong> procedimi<strong>en</strong>tos normales: <strong>La</strong> base <strong>de</strong> <strong>la</strong> instauración <strong>de</strong> estas <strong>de</strong>rogaciones se<br />

apoya <strong>en</strong> <strong>la</strong> observación <strong>de</strong> que, ciertas empresas que participan <strong>de</strong>l comercio exterior, pres<strong>en</strong>tan<br />

características que justifican un tratami<strong>en</strong>to aduanero particu<strong>la</strong>r, difer<strong>en</strong>te <strong>de</strong> aquel a que están<br />

sometidas <strong>la</strong>s otras empresas. Es así que <strong>la</strong> propia actividad <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa (por ejemplo: <strong>la</strong> importación<br />

<strong>de</strong> materias ex<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> <strong>de</strong>rechos), <strong>la</strong> necesidad absoluta <strong>de</strong> un <strong>en</strong>caminami<strong>en</strong>to rápido <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

mercancías (por ejemplo: el transporte <strong>de</strong> material <strong>de</strong> socorro) pue<strong>de</strong>n justificar una <strong>de</strong>rogación <strong>de</strong>l<br />

procedimi<strong>en</strong>to normal. Pero, son sobre todo <strong>la</strong>s <strong>de</strong>rogaciones susceptibles <strong>de</strong> ser otorgadas a <strong>la</strong>s<br />

empresas que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> un volum<strong>en</strong> importante <strong>de</strong> transacciones con el extranjero, <strong>la</strong>s que merec<strong>en</strong> ser<br />

m<strong>en</strong>cionadas. El otorgami<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l tratami<strong>en</strong>to particu<strong>la</strong>r normalm<strong>en</strong>te está subordinado a <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>tes<br />

condiciones:<br />

o docum<strong>en</strong>tos que permitan a <strong>la</strong> aduana contro<strong>la</strong>r eficazm<strong>en</strong>te <strong>la</strong> regu<strong>la</strong>ridad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

operaciones efectuadas;<br />

o una bu<strong>en</strong>a reputación <strong>en</strong> cuanto al respeto <strong>de</strong> <strong>la</strong> reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tación aduanera.<br />

<strong>La</strong> Comunidad instituyó estos procedimi<strong>en</strong>tos particu<strong>la</strong>res, no sólo para aplicar<strong>los</strong> a <strong>la</strong> libre práctica y a<br />

<strong>la</strong> exportación, sino también <strong>en</strong> el marco <strong>de</strong> <strong>los</strong> regím<strong>en</strong>es l<strong>la</strong>mados económicos (puertos francos,<br />

perfeccionami<strong>en</strong>to activo, etcétera), <strong>de</strong>l régim<strong>en</strong> <strong>de</strong> tránsito (paso por aduana), al igual que <strong>en</strong> el marco<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tación <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> prefer<strong>en</strong>cial (emisión <strong>de</strong> docum<strong>en</strong>tos justificativos).<br />

A continuación se <strong>de</strong>scrib<strong>en</strong> algunos ejemp<strong>los</strong> <strong>de</strong> procedimi<strong>en</strong>tos que ilustran cabalm<strong>en</strong>te <strong>la</strong><br />

importancia <strong>de</strong> <strong>la</strong>s v<strong>en</strong>tajas que éstos pose<strong>en</strong>.<br />

o En lo que respecta a <strong>la</strong> libre práctica, <strong>la</strong> aceptación <strong>de</strong> <strong>la</strong> auditoría <strong>de</strong> <strong>los</strong> docum<strong>en</strong>tos <strong>en</strong><br />

tanto que método <strong>de</strong> control por un <strong>la</strong>do, y el establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> oficina <strong>de</strong> <strong>la</strong> aduana <strong>en</strong><br />

130


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

el interior <strong>de</strong>l territorio por el otro, han permitido establecer el procedimi<strong>en</strong>to l<strong>la</strong>mado<br />

domiciliario (5).<br />

Para b<strong>en</strong>eficio <strong>de</strong>l importador, <strong>la</strong>s mercancías prov<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tes <strong>de</strong>l extranjero pue<strong>de</strong>n<br />

<strong>en</strong>tregarse directam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> su negocio. En cuanto a <strong>la</strong> oficina <strong>de</strong> <strong>la</strong> aduana <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> cuya<br />

compet<strong>en</strong>cia está establecido el importador, se le informa, según <strong>la</strong>s modalida<strong>de</strong>s a<br />

<strong>de</strong>terminar caso por caso, <strong>de</strong> <strong>la</strong> llegada <strong>de</strong> un <strong>en</strong>vío. Gracias a esta información, <strong>la</strong> aduana<br />

pue<strong>de</strong>, <strong>en</strong> su mom<strong>en</strong>to, proce<strong>de</strong>r a una verificación, <strong>en</strong> el lugar, antes <strong>de</strong> liberar <strong>la</strong>s<br />

mercancías. <strong>La</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración propiam<strong>en</strong>te dicha se establece con posterioridad, <strong>en</strong> forma <strong>de</strong><br />

recapitu<strong>la</strong>ción, para todas <strong>la</strong>s importaciones efectuadas <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> un período <strong>de</strong>terminado.<br />

<strong>La</strong>s facilida<strong>de</strong>s anteriorm<strong>en</strong>te <strong>de</strong>scritas son, a su vez, complem<strong>en</strong>tadas por facilida<strong>de</strong>s<br />

simi<strong>la</strong>res <strong>en</strong> lo que respecta al régim<strong>en</strong> <strong>de</strong> tránsito (paso por aduana) <strong>en</strong> virtud <strong>de</strong>l cual <strong>la</strong>s<br />

mercancías son transportadas <strong>en</strong> el interior <strong>de</strong>l territorio: se suprime el pasaje obligatorio<br />

por <strong>la</strong> oficina <strong>de</strong> <strong>de</strong>stino (<strong>la</strong> oficina interior antes m<strong>en</strong>cionada) don<strong>de</strong> normalm<strong>en</strong>te se<br />

vuelv<strong>en</strong> a pres<strong>en</strong>tar <strong>la</strong>s mercancías <strong>en</strong> tránsito, pudi<strong>en</strong>do el importador - exportador recibir<br />

el <strong>en</strong>vío directam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> su empresa.<br />

El procedimi<strong>en</strong>to domiciliario se aplica <strong>en</strong> forma simi<strong>la</strong>r a <strong>la</strong> exportación.<br />

o En cuanto a <strong>los</strong> regím<strong>en</strong>es económicos tales como el perfeccionami<strong>en</strong>to activo, pue<strong>de</strong>n<br />

otorgarse facilida<strong>de</strong>s simi<strong>la</strong>res a <strong>la</strong>s anteriorm<strong>en</strong>te <strong>de</strong>scritas, tanto para su colocación bajo<br />

el régim<strong>en</strong> como para su interv<strong>en</strong>ción.<br />

o En cuanto a <strong>los</strong> docum<strong>en</strong>tos justificativos que atestiguan el orig<strong>en</strong> prefer<strong>en</strong>cial <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

mercancías que constituy<strong>en</strong> su objeto, el acuerdo que establece el Espacio Económico<br />

Europeo abre <strong>la</strong> posibilidad a <strong>los</strong> exportadores <strong>de</strong> estar autorizados a testimoniar, el<strong>los</strong><br />

mismos, el estado originario <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mercancías <strong>en</strong> <strong>la</strong> factura comercial, <strong>en</strong> lugar <strong>de</strong> que sea<br />

<strong>la</strong> aduana <strong>la</strong> que emita <strong>la</strong> prueba <strong>de</strong>l orig<strong>en</strong>.<br />

<strong>La</strong>s condiciones que el exportador <strong>de</strong>be satisfacer para su otorgami<strong>en</strong>to son, <strong>en</strong> gran<strong>de</strong>s<br />

líneas, <strong>la</strong>s mismas que se exig<strong>en</strong> para el procedimi<strong>en</strong>to domiciliario.<br />

Este sobrevuelo al paisaje <strong>de</strong> <strong>la</strong>s simplificaciones es una <strong>de</strong>mostración más que sufici<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong> amplitud <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> gama <strong>de</strong> acciones susceptibles <strong>de</strong> ser puestas <strong>en</strong> práctica para reducir el peso <strong>de</strong> <strong>los</strong> controles y<br />

formalida<strong>de</strong>s aduaneros y sus consigui<strong>en</strong>tes costos.<br />

<strong>La</strong> búsqueda <strong>de</strong> simplificaciones es perfectam<strong>en</strong>te coher<strong>en</strong>te con el concepto mo<strong>de</strong>rno <strong>de</strong> <strong>la</strong> función<br />

aduanera. En efecto, si <strong>en</strong> el pasado su misión se limitaba al cobro <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos y <strong>la</strong> protección <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

economía nacional, <strong>en</strong> <strong>la</strong> actualidad lo que vale es el eslogan "<strong>La</strong> aduana al servicio <strong>de</strong>l comercio exterior".<br />

Por supuesto que esto no significa, <strong>en</strong> modo alguno, que <strong>la</strong> misión tradicional <strong>de</strong> <strong>la</strong> aduana esté <strong>en</strong> vías <strong>de</strong><br />

extinción. Es <strong>en</strong> <strong>la</strong> forma como se está cumpli<strong>en</strong>do esa misión que está surgi<strong>en</strong>do un nuevo <strong>en</strong>foque.<br />

Los <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sores <strong>de</strong> lo que podría l<strong>la</strong>marse <strong>la</strong> vieja aduana, sugier<strong>en</strong>, g<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te, que <strong>la</strong> simplificación <strong>de</strong><br />

<strong>los</strong> procedimi<strong>en</strong>tos es tal, que se está facilitando el frau<strong>de</strong>. Este temor carece, por cierto, <strong>de</strong> fundam<strong>en</strong>to, a<br />

condición que <strong>la</strong>s medidas <strong>de</strong> simplificación no se <strong>de</strong>cidan sino <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> una evaluación realista <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />

riesgos <strong>en</strong> que se pue<strong>de</strong> incurrir.<br />

No hay que olvidar que <strong>la</strong>s empresas que se <strong>de</strong>dican a <strong>los</strong> negocios fraudul<strong>en</strong>tos repres<strong>en</strong>tan una minoría<br />

poco importante <strong>en</strong> comparación al conjunto <strong>de</strong> empresas que participan <strong>en</strong> el comercio exterior.<br />

A<strong>de</strong>más, es un <strong>en</strong>gaño p<strong>en</strong>sar que <strong>la</strong> multiplicación <strong>de</strong> <strong>los</strong> trámites, <strong>de</strong> <strong>los</strong> sel<strong>los</strong> y <strong>de</strong> <strong>la</strong>s firmas, e incluso<br />

<strong>de</strong> <strong>los</strong> controles <strong>de</strong> rutina son <strong>los</strong> medios más eficaces para luchar contra el frau<strong>de</strong>.<br />

Por el contrario, siempre que sea posible introducir una medida <strong>de</strong> simplificación y suprimir <strong>la</strong>s tareas<br />

administrativas poco significativas o simplem<strong>en</strong>te <strong>de</strong> rutina, <strong>la</strong> capacidad disponible podrá utilizarse para<br />

tareas realm<strong>en</strong>te importantes. Dicho <strong>en</strong> otras pa<strong>la</strong>bras, lejos <strong>de</strong> abrir <strong>la</strong> puerta al frau<strong>de</strong>, <strong>la</strong> simplificación<br />

bi<strong>en</strong> concebida permite increm<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> productividad (efectividad) <strong>de</strong> <strong>los</strong> servicios aduaneros.<br />

NOTAS<br />

1. Aun cuando g<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te el recurso a sus servicios no sea obligatorio, <strong>la</strong> complejidad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

formalida<strong>de</strong>s hace que su interv<strong>en</strong>ción resulte oportuna <strong>en</strong> <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> <strong>los</strong> casos.<br />

2. El l<strong>la</strong>mado "direct tra<strong>de</strong>r input" será examinado <strong>en</strong> mayor <strong>de</strong>talle <strong>en</strong> el punto "information technology".<br />

3. Se recuerda que, <strong>en</strong> el marco <strong>de</strong> <strong>los</strong> regím<strong>en</strong>es citados, el problema <strong>de</strong> <strong>la</strong> constitución <strong>de</strong> una garantía<br />

para el pago <strong>de</strong> ev<strong>en</strong>tuales <strong>de</strong>rechos e impuestos se resolvió <strong>en</strong> forma global.<br />

4. El <strong>en</strong>foque para seleccionar <strong>la</strong>s importaciones y exportaciones que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser sometidas a un control<br />

físico, <strong>en</strong> base a un análisis <strong>de</strong> riesgos, será examinado bajo el tema "working methods".<br />

5. El procedimi<strong>en</strong>to domiciliario será examinado <strong>en</strong> mayor <strong>de</strong>talle bajo el tema "Working methods".<br />

131


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

SIMPLIFICACION DE PROCEDIMIENTOS ADUANEROS Y CONTROLES INTEGRADOS<br />

EN FRONTERA<br />

Mauricio VILLEGAS ECHEVERRI<br />

Ex-Director <strong>de</strong> Aduanas <strong>de</strong> Colombia; Ministro Pl<strong>en</strong>ipot<strong>en</strong>ciario <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Embajada <strong>de</strong> Colombia ante <strong>la</strong>s Comunida<strong>de</strong>s Europeas. Bruse<strong>la</strong>s, BELGICA.<br />

1. INTRODUCCION<br />

<strong>La</strong>s aduanas se han vincu<strong>la</strong>do tar<strong>de</strong> a <strong>los</strong> procesos <strong>de</strong> integración económica. En el caso <strong>de</strong> América<br />

<strong>La</strong>tina, casi se podría afirmar que <strong>los</strong> servicios <strong>de</strong> aduana han sido aj<strong>en</strong>os a estos procesos, y que <strong>en</strong><br />

muchos casos, se han convertido <strong>de</strong> hecho <strong>en</strong> verda<strong>de</strong>ros obstácu<strong>los</strong> a <strong>la</strong> integración.<br />

Varias podrían ser <strong>la</strong>s causas <strong>de</strong> este problema. El orig<strong>en</strong> pue<strong>de</strong> hal<strong>la</strong>rse <strong>en</strong> el hecho <strong>de</strong> que <strong>la</strong> integración<br />

ha sido tradicionalm<strong>en</strong>te impulsada por <strong>los</strong> ministerios e institutos <strong>de</strong> comercio exterior. También es posible<br />

adjudicarlo a <strong>la</strong> perman<strong>en</strong>te contradicción <strong>en</strong>tre integración e ingreso fiscal, que ha alim<strong>en</strong>tado con difer<strong>en</strong>te<br />

int<strong>en</strong>sidad, según el país, el conflicto <strong>en</strong>tre <strong>los</strong> Ministerios <strong>de</strong> Haci<strong>en</strong>da y Comercio Exterior o Industria.<br />

Asimismo, se podría afirmar que con base <strong>en</strong> un concepto puram<strong>en</strong>te fiscalista, ha existido una t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia<br />

g<strong>en</strong>eralizada a reconocer a <strong>la</strong>s aduanas <strong>de</strong> nuestros países una importancia secundaria.<br />

Hab<strong>la</strong>r <strong>de</strong>l papel <strong>de</strong> <strong>la</strong>s aduanas <strong>en</strong> <strong>los</strong> procesos <strong>de</strong> integración requiere que se <strong>de</strong>fina el objetivo <strong>de</strong> éstos y<br />

<strong>la</strong> función que, una vez concluidos <strong>de</strong>b<strong>en</strong> asumir <strong>la</strong>s aduanas.<br />

<strong>La</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong>s economías <strong>de</strong>be conducir a <strong>la</strong> construcción <strong>de</strong> un Mercado Unico (MU) <strong>en</strong> el cual <strong>la</strong>s<br />

mercancías, <strong>los</strong> capitales, <strong>los</strong> servicios y <strong>la</strong>s personas circul<strong>en</strong> librem<strong>en</strong>te; haci<strong>en</strong>do posible <strong>en</strong>contrar<br />

economías <strong>de</strong> esca<strong>la</strong> que hagan competitiva <strong>la</strong> producción <strong>de</strong> nuestras industrias.<br />

Lo anterior implica, por tanto, <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r procesos que permitan eliminar <strong>la</strong>s fronteras interiores y, con el<strong>la</strong>s,<br />

el retiro <strong>de</strong> <strong>la</strong>s aduanas <strong>de</strong> esas fronteras interiores y su consecu<strong>en</strong>te conc<strong>en</strong>tración <strong>en</strong> <strong>la</strong>s fronteras<br />

exteriores y <strong>en</strong> <strong>los</strong> puestos, puertos y aeropuertos <strong>de</strong> <strong>en</strong>trada <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mercancías al MU.<br />

<strong>La</strong>s aduanas solo ocuparán el papel que les correspon<strong>de</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> procesos <strong>de</strong> integración económica si <strong>los</strong><br />

programas a <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r se ori<strong>en</strong>tan, <strong>en</strong>tre otros, por <strong>los</strong> sigui<strong>en</strong>tes principios:<br />

a. Eliminación, al máximo posible, <strong>de</strong> <strong>los</strong> sobrecostos que incorporan <strong>los</strong> trámites y procedimi<strong>en</strong>tos: Para<br />

el caso colombiano se llegó a estimar <strong>en</strong> 1991, que <strong>los</strong> sobrecostos a <strong>la</strong>s importaciones <strong>de</strong>rivados <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

inefici<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l Estado repres<strong>en</strong>taban el equival<strong>en</strong>te a un arancel g<strong>en</strong>eralizado para todas <strong>la</strong><br />

importaciones <strong>de</strong> un 15%. Si bi<strong>en</strong> una parte importante <strong>de</strong> estos sobrecostos pue<strong>de</strong> ser imputada a <strong>la</strong><br />

inefici<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>los</strong> puertos, <strong>los</strong> controles sanitarios o <strong>de</strong> otra especie, una parte importante <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />

mismos se <strong>de</strong>riva <strong>de</strong> <strong>la</strong> inefici<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>los</strong> servicios <strong>de</strong> aduana.<br />

b. Aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> efici<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> <strong>la</strong> salvaguarda <strong>de</strong> <strong>los</strong> intereses <strong>de</strong>l Estado: tanto <strong>los</strong> <strong>de</strong> carácter fiscal -<br />

garantizando que cada cual tribute lo justo, eliminando <strong>los</strong> instrum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> compet<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>sleal<br />

<strong>de</strong>rivados <strong>de</strong>l frau<strong>de</strong> aduanero-, como <strong>los</strong> <strong>de</strong>más intereses que trasci<strong>en</strong><strong>de</strong>n <strong>la</strong> frontera fiscal, <strong>en</strong>tre <strong>los</strong><br />

cuales se <strong>de</strong>staca el medio ambi<strong>en</strong>te, <strong>la</strong> salud, <strong>la</strong> seguridad, <strong>la</strong> protección <strong>de</strong> <strong>la</strong>s especies <strong>en</strong> peligro <strong>de</strong><br />

extinción y <strong>la</strong> propiedad intelectual.<br />

c. Precisión y oportunidad <strong>en</strong> <strong>la</strong> producción <strong>de</strong> estadísticas: <strong>la</strong> información <strong>de</strong> <strong>la</strong>s operaciones <strong>de</strong> comercio<br />

exterior, constituye un elem<strong>en</strong>to fundam<strong>en</strong>tal para <strong>la</strong> toma <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>de</strong>cisiones <strong>de</strong> <strong>los</strong> difer<strong>en</strong>tes actores<br />

económicos y <strong>de</strong> <strong>los</strong> gobiernos. De <strong>la</strong> precisión y oportunidad <strong>de</strong> tal información <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>rá <strong>en</strong> gran<br />

medida que <strong>la</strong>s <strong>de</strong>cisiones macroeconómicas que adoptan <strong>los</strong> Estados y <strong>la</strong>s que, a nivel individual,<br />

adoptan <strong>los</strong> empresarios correspondan a <strong>los</strong> parámetros indicados.<br />

2. SIMPLIFICACION DE LOS TRAMITES ADUANEROS<br />

Antes <strong>de</strong> abordar el tema concreto <strong>de</strong> <strong>la</strong> simplificación <strong>de</strong> <strong>los</strong> trámites y procedimi<strong>en</strong>tos aduaneros,<br />

convi<strong>en</strong>e <strong>de</strong>finir una serie <strong>de</strong> principios ori<strong>en</strong>tadores <strong>de</strong>l proceso.<br />

a. <strong>La</strong> bu<strong>en</strong>a fe: <strong>los</strong> servicios <strong>de</strong> aduana, <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción aduanera y <strong>los</strong> procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>b<strong>en</strong> estructurarse<br />

sobre <strong>la</strong> base <strong>de</strong> que <strong>los</strong> actores <strong>de</strong>l comercio internacional actúan ori<strong>en</strong>tados por <strong>la</strong> bu<strong>en</strong>a fe.<br />

b. <strong>La</strong> efici<strong>en</strong>cia: <strong>la</strong> aduana <strong>de</strong>be estar <strong>en</strong> capacidad <strong>de</strong> garantizar a cualquier usuario, importador o<br />

exportador, procedimi<strong>en</strong>tos ágiles y justos que no agregu<strong>en</strong> costos difer<strong>en</strong>tes a <strong>los</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> política<br />

arance<strong>la</strong>ria <strong>de</strong>finida por cada gobierno. En consecu<strong>en</strong>cia, correspon<strong>de</strong> a <strong>los</strong> servicios aduaneros tomar<br />

132


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

<strong>la</strong>s medidas necesarias para eliminar <strong>la</strong> corrupción <strong>de</strong> <strong>los</strong> funcionarios, y adoptar <strong>los</strong> controles<br />

pertin<strong>en</strong>tes para evitar el frau<strong>de</strong> aduanero.<br />

c. El control a<strong>de</strong>cuado: <strong>los</strong> servicios <strong>de</strong> aduana ti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>la</strong> obligación y <strong>la</strong> responsabilidad <strong>de</strong> crear controles<br />

que garantic<strong>en</strong> a <strong>los</strong> actores económicos condiciones <strong>de</strong> libre y sana compet<strong>en</strong>cia, y <strong>de</strong>n al Estado <strong>la</strong><br />

garantía <strong>de</strong> percibir <strong>los</strong> ingresos justos.<br />

d. El <strong>de</strong>recho a <strong>la</strong> controversia: <strong>los</strong> servicios <strong>de</strong> aduana <strong>de</strong>b<strong>en</strong> garantizar al usuario el <strong>de</strong>recho a rec<strong>la</strong>mar,<br />

cuando estime que <strong>la</strong>s <strong>de</strong>cisiones adoptadas por <strong>la</strong> administración lo afectan, o cuando a su juicio no se<br />

ajustan a <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción.<br />

e. <strong>La</strong> sanción ejemp<strong>la</strong>r: <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción aduanera y <strong>los</strong> procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>b<strong>en</strong> garantizar <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong><br />

sanciones oportunas y sufici<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te onerosas como para evitar comportami<strong>en</strong>tos fraudul<strong>en</strong>tos.<br />

f. <strong>La</strong> no discriminación: <strong>los</strong> procedimi<strong>en</strong>tos aduaneros se <strong>de</strong>b<strong>en</strong> estructurar <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> un esquema <strong>de</strong><br />

equilibrio y no discriminación, lo cual implica que, si bi<strong>en</strong> <strong>de</strong>be predominar el principio FIFO (primeros <strong>en</strong><br />

<strong>en</strong>trar primeros <strong>en</strong> salir), <strong>de</strong>b<strong>en</strong> existir alternativas que le garantic<strong>en</strong> al usuario tradicional y perman<strong>en</strong>te<br />

procedimi<strong>en</strong>tos ágiles para sus operaciones.<br />

g. Internacionalización: Los servicios <strong>de</strong> aduana y, por lo tanto <strong>los</strong> países, <strong>de</strong>b<strong>en</strong> adoptar <strong>la</strong>s medidas<br />

necesarias para garantizar el acceso a <strong>los</strong> foros internacionales don<strong>de</strong> se <strong>de</strong>bat<strong>en</strong> <strong>los</strong> temas aduaneros.<br />

De igual manera, <strong>la</strong>s aduanas y <strong>los</strong> países están <strong>en</strong> <strong>la</strong> obligación <strong>de</strong> estudiar con miras a adoptar <strong>los</strong><br />

conv<strong>en</strong>ios y conv<strong>en</strong>ciones internacionales que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> por objetivo simplificar <strong>los</strong> procesos.<br />

3. SIMPLIFICACION Y FACILITACION DE TRAMITES ADUANEROS<br />

3.1 Unificación y simplificación <strong>de</strong> docum<strong>en</strong>tos aduaneros<br />

<strong>La</strong> Conv<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Kyoto, suscrita <strong>en</strong> mayo 18 <strong>de</strong> 1973, establece <strong>en</strong> su apéndice II un formu<strong>la</strong>rio marco, el<br />

cual <strong>de</strong>bería ser adoptado por <strong>los</strong> países signatarios, para el <strong>de</strong>spacho <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mercancías objeto <strong>de</strong><br />

comercio exterior.<br />

Este instrum<strong>en</strong>to <strong>de</strong>fine espacios mínimos básicos, <strong>los</strong> cuales <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser respetados por todas <strong>la</strong>s aduanas,<br />

y un conjunto <strong>de</strong> espacios <strong>de</strong> libre disposición, adaptables a <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> cada país, busca<br />

normalizar <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>tación y <strong>la</strong> dim<strong>en</strong>sión <strong>de</strong> <strong>los</strong> formu<strong>la</strong>rios, <strong>de</strong>jando a <strong>la</strong>s administraciones nacionales<br />

sufici<strong>en</strong>te discrecionalidad para acomodar <strong>la</strong> información requerida.<br />

En 1985, mediante el reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to 2855 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comisión, <strong>la</strong> CE adoptó el Docum<strong>en</strong>to Administrativo Unico<br />

(DAU), el cual ha sufrido sucesivas modificaciones. El docum<strong>en</strong>to vig<strong>en</strong>te se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> el reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to<br />

2453 <strong>de</strong> 1992, recogido posteriorm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> el reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to 2454/93 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comisión, mediante el cual se<br />

estableció el Código Aduanero Comunitario.<br />

<strong>La</strong> utilización <strong>de</strong> DAU <strong>en</strong> <strong>los</strong> países <strong>de</strong> América <strong>La</strong>tina es más reci<strong>en</strong>te. Todavía exist<strong>en</strong> una gran cantidad<br />

<strong>de</strong> países don<strong>de</strong> <strong>los</strong> docum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>de</strong>spacho no se ajustan a <strong>la</strong>s normas mínimas ISO/A4 consignadas <strong>en</strong><br />

<strong>los</strong> apéndices II <strong>de</strong>l anexo B.1 y B.2 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Conv<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Kyoto.<br />

Así como se buscó <strong>la</strong> armonización <strong>de</strong> <strong>los</strong> docum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>de</strong>spacho, <strong>en</strong> Kyoto también se hizo lo propio<br />

con <strong>los</strong> docum<strong>en</strong>tos comerciales que acompañan <strong>la</strong> mercancía: factura comercial, docum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong><br />

embarque, docum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> orig<strong>en</strong>, <strong>en</strong>tre otros.<br />

El DAU comunitario se ha sofisticado hasta el punto que, un solo formu<strong>la</strong>rio se utiliza para <strong>la</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración <strong>de</strong><br />

todos <strong>los</strong> regím<strong>en</strong>es aduaneros, e incluso para mercancías que son sometidas a regím<strong>en</strong>es aduaneros<br />

sucesivos (ejemplo: tránsito - almac<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to - <strong>de</strong>spacho).<br />

3.2 Pl<strong>en</strong>a aplicación <strong>de</strong> <strong>los</strong> regím<strong>en</strong>es aduaneros<br />

Kyoto, <strong>en</strong> sus diversos anexos, recogió <strong>los</strong> regím<strong>en</strong>es aduaneros que existían <strong>de</strong> manera dispersa <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />

múltiples legis<strong>la</strong>ciones aduaneras; a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> <strong>los</strong> regím<strong>en</strong>es aduaneros <strong>de</strong> <strong>de</strong>spacho para consumo y <strong>de</strong><br />

exportación, <strong>de</strong> <strong>de</strong>pósito temporal y <strong>de</strong> transporte, recopiló <strong>los</strong> concerni<strong>en</strong>tes a <strong>la</strong> admisión <strong>en</strong> franquicia,<br />

admisión temporal para reexportación <strong>en</strong> el mismo Estado y una serie <strong>de</strong> alternativas para <strong>la</strong> transformación<br />

<strong>de</strong> mercancías para <strong>la</strong> reexportación: perfeccionami<strong>en</strong>to activo, zonas francas y "draw back". Finalm<strong>en</strong>te,<br />

incorporó <strong>los</strong> concerni<strong>en</strong>tes a <strong>los</strong> <strong>de</strong>spachos urg<strong>en</strong>tes, el tráfico postal y <strong>los</strong> viajeros.<br />

Si bi<strong>en</strong> estamos hab<strong>la</strong>ndo <strong>de</strong> una conv<strong>en</strong>ción firmada hace más <strong>de</strong> 20 años, dada <strong>la</strong> amplia gama <strong>de</strong><br />

posibilida<strong>de</strong>s que ofrece y <strong>la</strong> distancia exist<strong>en</strong>te <strong>en</strong>tre nuestras legis<strong>la</strong>ciones y administraciones, y <strong>los</strong><br />

instrum<strong>en</strong>tos que p<strong>la</strong>ntea, su refer<strong>en</strong>cia sigue vig<strong>en</strong>te.<br />

133


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

3.3 Régim<strong>en</strong> a<strong>de</strong>cuado <strong>de</strong> fianzas y garantías<br />

Se requiere un sistema amplio <strong>de</strong> garantías que asegure al usuario <strong>la</strong> disponibilidad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mercancías con<br />

in<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>los</strong> trámites o docum<strong>en</strong>tos, y <strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong> disponer <strong>de</strong> el<strong>la</strong>s aún cuando existan<br />

cont<strong>en</strong>ciosos con el Estado.<br />

En comercio internacional no existe nada más oneroso ni más negativo para <strong>la</strong> producción que <strong>la</strong> no<br />

disposición oportuna <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mercancías. Kyoto p<strong>la</strong>ntea <strong>en</strong> su anexo A-2 <strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong> crear Garantías<br />

Globales que permitan afianzar diversas operaciones aduaneras.<br />

<strong>La</strong>s administraciones aduaneras <strong>de</strong>b<strong>en</strong> contar con instrum<strong>en</strong>tos que permitan gestionar un "Sistema global<br />

<strong>de</strong> garantías" para todas <strong>la</strong>s obligaciones aduaneras <strong>de</strong>l usuario, lo que disminuye <strong>los</strong> trámites <strong>de</strong> garantías<br />

individuales y cubre al Estado <strong>de</strong> <strong>los</strong> riesgos fiscales, ambi<strong>en</strong>tales, <strong>de</strong> salud y <strong>de</strong> seguridad, <strong>en</strong>tre otros.<br />

Pese a <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> mecanismos <strong>de</strong> esta naturaleza <strong>en</strong> diversas <strong>la</strong>titu<strong>de</strong>s, es frecu<strong>en</strong>te <strong>en</strong>contrar <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />

legis<strong>la</strong>ciones aduaneras <strong>de</strong> <strong>los</strong> países <strong>la</strong>tinoamericanos, <strong>la</strong> exig<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> garantías individuales, e incluso,<br />

una gran variedad <strong>de</strong> trámites y operaciones aduaneras que no son susceptibles <strong>de</strong> ser afianzadas.<br />

3.4 Desc<strong>en</strong>tralización <strong>de</strong>l trámite y conc<strong>en</strong>tración <strong>de</strong> <strong>la</strong> función<br />

<strong>La</strong>s formalida<strong>de</strong>s aduaneras <strong>de</strong>b<strong>en</strong> reducirse al mínimo necesario para garantizar el cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> ley<br />

y para eliminar <strong>los</strong> riesgos <strong>de</strong> daño a <strong>la</strong> economía, <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción y el medio ambi<strong>en</strong>te.<br />

En este contexto <strong>la</strong>s <strong>de</strong>cisiones y operaciones se <strong>de</strong>b<strong>en</strong> cumplir <strong>en</strong> <strong>la</strong> instancia más próxima posible al<br />

usuario y a <strong>la</strong>s mercancías objeto <strong>de</strong>l comercio internacional. En consecu<strong>en</strong>cia, <strong>los</strong> vistos bu<strong>en</strong>os previos,<br />

<strong>la</strong>s autorizaciones caso por caso, <strong>la</strong>s consultas a instancias superiores o c<strong>en</strong>tralizadas, <strong>de</strong>b<strong>en</strong> evitarse o<br />

cambiarse por registros perman<strong>en</strong>tes.<br />

<strong>La</strong> legis<strong>la</strong>ción aduanera <strong>de</strong> <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> nuestros países divi<strong>de</strong> <strong>la</strong> operación <strong>en</strong> una multiplicidad <strong>de</strong><br />

acciones (comprobación, aforo, liquidación, levante). Cada una <strong>de</strong> el<strong>la</strong>s es ejecutada por uno o varios<br />

funcionarios difer<strong>en</strong>tes. Se impone <strong>la</strong> cre<strong>en</strong>cia según <strong>la</strong> cual <strong>la</strong> discrecionalidad y <strong>la</strong> corrupción se evitan<br />

diluy<strong>en</strong>do <strong>la</strong> responsabilidad. <strong>La</strong> realidad seña<strong>la</strong> que este tipo <strong>de</strong> acciones contribuye a agravar <strong>la</strong><br />

corrupción y riñe con <strong>la</strong> efici<strong>en</strong>cia y con <strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong> establecer responsabilida<strong>de</strong>s precisas.<br />

Debe por tanto, imponerse el concepto <strong>de</strong> funcionario aduanero integral que responda por el conjunto <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

operación aduanera, a qui<strong>en</strong> se pueda exigir responsabilidad.<br />

3.5 Control posterior<br />

<strong>La</strong>s legis<strong>la</strong>ciones aduaneras <strong>de</strong> nuestros países son prolíficas <strong>en</strong> controles previos, caso por caso, totales y<br />

g<strong>en</strong>erales. El Estado presume que <strong>los</strong> usuarios pret<strong>en</strong><strong>de</strong>n vio<strong>la</strong>r <strong>la</strong> obligación fiscal, y <strong>los</strong> funcionarios<br />

exist<strong>en</strong> para salvaguardar <strong>los</strong> intereses <strong>de</strong>l Estado. El funcionario aduanero bajo este <strong>en</strong>foque cumple <strong>la</strong><br />

misma función <strong>de</strong>l portero <strong>en</strong> un equipo <strong>de</strong> fútbol, y a este tipo <strong>de</strong> control lo <strong>de</strong>nominamos control portería.<br />

Los servicios <strong>de</strong> aduana carec<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong> analizar <strong>de</strong> manera global <strong>la</strong>s operaciones <strong>de</strong> un<br />

usuario y mucho m<strong>en</strong>os <strong>la</strong>s <strong>de</strong> un sector. Muy pocas veces el funcionario aduanero ti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> opción <strong>de</strong> volver<br />

sobre <strong>la</strong>s operaciones ya autorizadas. Este es un esquema costoso, inefici<strong>en</strong>te e ina<strong>de</strong>cuado, susceptible<br />

<strong>de</strong> ser sustituido por un sistema <strong>de</strong> control selectivo, aleatorio, intelig<strong>en</strong>te y posterior.<br />

3.5.1 Selectivo<br />

Que permita conc<strong>en</strong>trar el esfuerzo <strong>en</strong> <strong>la</strong>s operaciones que repres<strong>en</strong>tan un mayor riesgo fiscal, o aquel<strong>la</strong>s<br />

que puedan at<strong>en</strong>tar contra <strong>la</strong> economía, <strong>la</strong> seguridad, <strong>la</strong> salud, el medio ambi<strong>en</strong>te, <strong>la</strong>s especies <strong>en</strong> vías <strong>de</strong><br />

extinción, el patrimonio artístico, cultural o histórico y <strong>la</strong> propiedad intelectual, <strong>en</strong>tre otros.<br />

3.5.2 Aleatorio<br />

Un sistema que permita al usuario actuar librem<strong>en</strong>te, creando <strong>la</strong> posibilidad o alternativa <strong>de</strong> control, que<br />

logre disuadirlo <strong>de</strong> recurrir al frau<strong>de</strong>.<br />

134


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

3.5.3 Intelig<strong>en</strong>te<br />

Un sistema que se estructure sobre <strong>la</strong> base <strong>de</strong> <strong>la</strong> información, don<strong>de</strong> el principal elem<strong>en</strong>to lo constituy<strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />

operaciones anteriores <strong>de</strong>l usuario y <strong>la</strong>s <strong>de</strong> su compet<strong>en</strong>cia.<br />

3.5.4 Posterior<br />

Que le permita al Estado y a <strong>la</strong> aduana volver sobre <strong>la</strong>s operaciones <strong>de</strong>l usuario y analizar <strong>la</strong> globalidad <strong>de</strong><br />

su negocio.<br />

3.6 Sistematización y automatización <strong>de</strong> <strong>los</strong> procesos<br />

<strong>La</strong>s aduanas <strong>la</strong>tinoamericanas se aproximan tímidam<strong>en</strong>te a <strong>la</strong> utilización masiva <strong>de</strong> <strong>la</strong> informática. Casos<br />

como el <strong>de</strong> Chile o México se constituy<strong>en</strong> <strong>en</strong> excepciones. Es difícil explicar <strong>la</strong> razón <strong>de</strong> este atraso<br />

tecnológico, cuando exist<strong>en</strong> sectores, incluido el <strong>de</strong> <strong>los</strong> impuestos, don<strong>de</strong> nuestros países se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran a<br />

<strong>la</strong> altura <strong>de</strong> <strong>los</strong> estandares internacionales.<br />

<strong>La</strong> explicación no está <strong>en</strong> <strong>la</strong> inexist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> sistemas aptos, ni <strong>en</strong> <strong>los</strong> costos exagerados <strong>de</strong> <strong>la</strong> tecnología.<br />

Exist<strong>en</strong> sistemas disponibles <strong>en</strong> todas <strong>la</strong>s l<strong>en</strong>guas y para toda <strong>la</strong> gama <strong>de</strong> máquinas, <strong>en</strong> consecu<strong>en</strong>cia para<br />

todo tipo <strong>de</strong> presupuesto. Nada disculpa, por lo tanto, que <strong>los</strong> gran<strong>de</strong>s volúm<strong>en</strong>es <strong>de</strong> información y <strong>la</strong> gran<br />

responsabilidad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s aduanas se maneje aún <strong>de</strong> manera manual.<br />

Por todas estas razones, resulta indisp<strong>en</strong>sable iniciar a <strong>la</strong> mayor brevedad posible y con <strong>de</strong>cisión un<br />

proceso <strong>de</strong> sistematización y automatización <strong>de</strong> <strong>la</strong> operación aduanera.<br />

3.7 Oportunidad y precisión <strong>de</strong> <strong>la</strong>s estadísticas<br />

<strong>La</strong> operación aduanera y el uso <strong>de</strong> <strong>la</strong> informática conviert<strong>en</strong> a <strong>la</strong>s aduanas <strong>en</strong> una importantísima fu<strong>en</strong>te <strong>de</strong><br />

producción <strong>de</strong> información, vital para el registro, <strong>la</strong> evaluación y <strong>la</strong> proyección <strong>de</strong> <strong>la</strong> economía y <strong>la</strong> empresa.<br />

<strong>La</strong> información aduanera se constituye igualm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> el principal insumo para el control y <strong>la</strong> facilitación <strong>de</strong><br />

<strong>los</strong> trámites. En consecu<strong>en</strong>cia, se <strong>de</strong>be t<strong>en</strong>er especial cuidado <strong>en</strong> el manejo y auditoría <strong>de</strong> <strong>los</strong> sistemas <strong>de</strong><br />

información.<br />

3.8 Información y formación<br />

<strong>La</strong> información se convierte <strong>en</strong> uno <strong>de</strong> <strong>los</strong> principales instrum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> simplificación y facilitación aduanera,<br />

por cuanto garantiza que el usuario acceda <strong>de</strong> una manera a<strong>de</strong>cuada a <strong>la</strong>s operaciones, elimina <strong>los</strong> riesgos<br />

<strong>de</strong> discrecionalidad <strong>de</strong>l funcionario y permite hacer uso <strong>de</strong> <strong>los</strong> recursos que ofrece <strong>la</strong> ley.<br />

<strong>La</strong>s administraciones <strong>de</strong> aduana <strong>de</strong>b<strong>en</strong>, por lo tanto, int<strong>en</strong>sificar sus esfuerzos <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> publicación <strong>de</strong><br />

manuales y cartil<strong>la</strong>s, <strong>de</strong> creación <strong>de</strong> líneas cali<strong>en</strong>tes o <strong>de</strong> respuesta inmediata y <strong>de</strong> estructuración <strong>de</strong><br />

oficinas y servicios <strong>de</strong> información.<br />

De igual manera, <strong>la</strong> formación y <strong>la</strong> capacitación permit<strong>en</strong> elevar el nivel <strong>de</strong> <strong>los</strong> funcionarios y <strong>los</strong> usuarios y<br />

contribuy<strong>en</strong> a mejorar <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong> <strong>los</strong> servicios.<br />

En este campo el esfuerzo <strong>de</strong>be hacerse <strong>en</strong> tres direcciones:<br />

a. Formación <strong>de</strong> <strong>los</strong> funcionarios aduaneros.<br />

b. Formación <strong>de</strong> <strong>los</strong> intermediarios aduaneros y <strong>de</strong> <strong>los</strong> operadores económicos: ag<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> aduana,<br />

ag<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> carga, transportadores y empresarios.<br />

c. Programas <strong>de</strong> visitas <strong>de</strong> <strong>los</strong> funcionarios aduaneros a <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> <strong>los</strong> usuarios, para<br />

garantizar el conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>l empresario.<br />

3.9 Internacionalización<br />

El ingreso al Consejo <strong>de</strong> Cooperación <strong>Aduanera</strong> (CCA) <strong>de</strong> <strong>los</strong> países que aún no forman parte <strong>de</strong> este<br />

organismo y <strong>la</strong> suscripción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s conv<strong>en</strong>ciones internacionales <strong>de</strong> simplificación y facilitación <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />

trámites aduaneros, tales como <strong>la</strong> Conv<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Kyoto, <strong>la</strong> <strong>de</strong> Estambul y <strong>la</strong> <strong>de</strong> Nairobi, garantizarán a <strong>los</strong><br />

países y <strong>la</strong>s aduanas <strong>la</strong> participación <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>de</strong>bates internacionales que <strong>la</strong>s afectan y disponer <strong>de</strong><br />

instrum<strong>en</strong>tos que permit<strong>en</strong> facilitar y mejorar el servicio.<br />

135


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

4. LA ADUANA Y LA INTEGRACION<br />

Como m<strong>en</strong>cionábamos al principio, el futuro <strong>de</strong> <strong>la</strong>s aduanas <strong>en</strong> un proceso <strong>de</strong> integración es c<strong>la</strong>ro: "su<br />

<strong>de</strong>saparición <strong>de</strong> <strong>la</strong>s fronteras interiores y su conc<strong>en</strong>tración <strong>en</strong> <strong>la</strong>s fronteras exteriores y <strong>en</strong> <strong>los</strong> lugares <strong>de</strong><br />

manejo <strong>de</strong> mercancías <strong>de</strong> circu<strong>la</strong>ción restringida".<br />

Este objetivo solo se logrará cuando se estructure el MU y se <strong>de</strong>n con pl<strong>en</strong>itud <strong>la</strong>s cuatro liberta<strong>de</strong>s: libre<br />

circu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> mercancías, capitales, servicios y personas.<br />

En consecu<strong>en</strong>cia, <strong>la</strong>s aduanas <strong>de</strong>b<strong>en</strong> evolucionar parale<strong>la</strong> y simultáneam<strong>en</strong>te con el proceso <strong>de</strong> integración,<br />

<strong>en</strong> áreas difer<strong>en</strong>tes a <strong>la</strong> simple adopción <strong>de</strong> un Arancel Externo Común (AEC) y un proceso <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>sgravación interior.<br />

4.1 Normas comunes <strong>de</strong> <strong>de</strong>finición y c<strong>la</strong>sificación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mercancías<br />

<strong>La</strong> adopción <strong>de</strong>l arancel armonizado no es sufici<strong>en</strong>te. En una Unión <strong>Aduanera</strong> (UA) se requier<strong>en</strong> criterios<br />

comunes <strong>de</strong> c<strong>la</strong>sificación <strong>de</strong> mercancías y un espacio común para <strong>la</strong> discusión <strong>de</strong> <strong>los</strong> problemas <strong>de</strong><br />

c<strong>la</strong>sificación arance<strong>la</strong>ria.<br />

4.2 Criterios comunes <strong>de</strong> valoración <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mercancías y una interpretación común <strong>de</strong> <strong>la</strong>s normas<br />

sobre valor <strong>en</strong> aduana<br />

En <strong>los</strong> procesos <strong>de</strong> integración <strong>la</strong>tinoamericanos se ha avanzado l<strong>en</strong>tam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong> adopción <strong>de</strong> criterios<br />

uniformes <strong>de</strong> valoración aduanera, un ejemplo <strong>de</strong> ello lo constituye el Grupo Andino (GRAN), don<strong>de</strong> a<br />

m<strong>en</strong>os <strong>de</strong> 3 meses <strong>de</strong>l pl<strong>en</strong>o funcionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> UA, ap<strong>en</strong>as se comi<strong>en</strong>zan a dar <strong>los</strong> primeros pasos para<br />

<strong>la</strong> adopción común <strong>de</strong> <strong>la</strong>s normas <strong>de</strong> valoración <strong>de</strong>l Acuerdo G<strong>en</strong>eral sobre Aranceles Aduaneros y<br />

Comercio (GATT).<br />

4.3 Normas comunes <strong>de</strong> tránsito <strong>de</strong> mercancías<br />

El régim<strong>en</strong> uniforme <strong>de</strong> tránsito internacional <strong>de</strong> mercancías es imprescindible para garantizar <strong>los</strong> flujos <strong>de</strong><br />

carga al interior <strong>de</strong> una región o subregión.<br />

En este campo se ha avanzado con re<strong>la</strong>tiva facilidad a un nivel legis<strong>la</strong>tivo. Sin embargo, <strong>la</strong> puesta <strong>en</strong><br />

práctica <strong>de</strong> <strong>los</strong> instrum<strong>en</strong>tos para su pl<strong>en</strong>a vig<strong>en</strong>cia reviste mayor dificultad e incorpora <strong>de</strong>cisiones <strong>de</strong> una<br />

serie <strong>de</strong> autorida<strong>de</strong>s difer<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> <strong>la</strong>s aduaneras:<br />

• Autorida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> transporte <strong>en</strong> el registro y autorización <strong>de</strong> <strong>los</strong> vehícu<strong>los</strong>.<br />

• Autorida<strong>de</strong>s sanitarias, fitosanitarias y zoosanitarias, <strong>en</strong> el control <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mercancías.<br />

• Autorida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> policía y antinarcóticos.<br />

Esta multiplicidad <strong>de</strong> objetivos e intereses constituye un <strong>de</strong>safío para <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s aduaneras, a qui<strong>en</strong>es<br />

correspon<strong>de</strong> conciliar y coordinar <strong>los</strong> procesos con <strong>la</strong>s <strong>de</strong>más <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s, para que el tránsito <strong>de</strong> mercancías<br />

funcione pl<strong>en</strong>am<strong>en</strong>te.<br />

4.4 Estandarización y unificación <strong>de</strong> docum<strong>en</strong>tos<br />

<strong>La</strong>s experi<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> <strong>los</strong> procesos <strong>de</strong> integración <strong>de</strong> América <strong>la</strong>tina <strong>en</strong> este campo son muy pobres.<br />

Los transportadores <strong>de</strong> Bolivia y Perú, por ejemplo, según el caso, <strong>de</strong>b<strong>en</strong> utilizar docum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> transporte<br />

<strong>de</strong> un tipo para mercancías <strong>de</strong>stinadas al resto <strong>de</strong> <strong>los</strong> países andinos, y <strong>de</strong> otro tipo si se trata <strong>de</strong> Chile o el<br />

Mercado Común <strong>de</strong>l Sur (MERCOSUR). Bastaría con que <strong>los</strong> países se pusieran <strong>de</strong> acuerdo <strong>en</strong> el s<strong>en</strong>o <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> Asociación <strong>La</strong>tinoamericana <strong>de</strong> Integración (ALADI) sobre un esquema regional <strong>de</strong> tránsito internacional<br />

<strong>de</strong> mercancías.<br />

4.5, Armonización <strong>de</strong> <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción aduanera<br />

<strong>La</strong> aproximación <strong>de</strong> <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción aduanera <strong>en</strong> <strong>los</strong> procesos <strong>de</strong> integración <strong>de</strong> América <strong>La</strong>tina se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra<br />

<strong>en</strong> un significativo estado <strong>de</strong> atraso. En el GRAN y el MERCOSUR ap<strong>en</strong>as se empiezan a adoptar <strong>la</strong>s<br />

primeras <strong>de</strong>cisiones <strong>en</strong> esta materia, a través <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>finición <strong>de</strong> proyectos <strong>de</strong> cooperación con <strong>la</strong> Comisión<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s Comunida<strong>de</strong>s Europeas (CCE).<br />

Una propuesta para avanzar <strong>en</strong> esta área <strong>de</strong>be contar con <strong>los</strong> sigui<strong>en</strong>tes elem<strong>en</strong>tos:<br />

136


"<strong>La</strong> Mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>Aduanera</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>Procesos</strong> <strong>de</strong> Integración Regional"<br />

a. <strong>La</strong> conformación <strong>de</strong> un Consejo <strong>de</strong> Asuntos Aduaneros, a nivel <strong>de</strong> Directores <strong>de</strong> Aduana, ojalá con<br />

capacidad <strong>de</strong> <strong>de</strong>cisión.<br />

b. <strong>La</strong> prohibición <strong>de</strong> avanzar <strong>en</strong> <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción interna <strong>de</strong> <strong>los</strong> países <strong>en</strong> <strong>los</strong> temas sujetos a estudio por parte<br />

<strong>de</strong>l Consejo, o por <strong>los</strong> grupos técnicos que lo apoyan.<br />

c. <strong>La</strong> estructuración <strong>de</strong> un sistema <strong>de</strong> garantías que opere pl<strong>en</strong>am<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong> subregión.<br />

d. <strong>La</strong> <strong>de</strong>finición <strong>de</strong> un objetivo común, un cronograma y un presupuesto que permitan avanzar<br />

rápidam<strong>en</strong>te hacia <strong>la</strong> <strong>de</strong>finición <strong>de</strong> un Código Aduanero Común.<br />

e. Conformación <strong>de</strong> C<strong>en</strong>tros Unificados <strong>de</strong> Control <strong>en</strong> Fronteras: lugares don<strong>de</strong> se instal<strong>en</strong>, con capacidad<br />

<strong>de</strong> <strong>de</strong>cisión, todas <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>los</strong> países que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> injer<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> el manejo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mercancías.<br />

En <strong>la</strong> frontera Colombo-V<strong>en</strong>ezo<strong>la</strong>na se vi<strong>en</strong>e discuti<strong>en</strong>do <strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong> avanzar <strong>en</strong> <strong>la</strong> conformación<br />

<strong>de</strong> C<strong>en</strong>tros que acojan <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> ambos países, para lo cual Colombia se ocuparía <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

construcción, dotación y mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Cúcuta y, V<strong>en</strong>ezue<strong>la</strong> haría lo propio con el <strong>de</strong><br />

Paraguachón <strong>en</strong> <strong>la</strong> Guajira.<br />

f. Definición <strong>de</strong> protoco<strong>los</strong> internacionales comunes <strong>de</strong> comunicación por medios informáticos: lo i<strong>de</strong>al <strong>en</strong><br />

esta materia sería hab<strong>la</strong>r <strong>de</strong> sistemas comunes <strong>de</strong> procesami<strong>en</strong>to automatizado <strong>de</strong> información<br />

aduanera, sin embargo, dado que <strong>los</strong> países cu<strong>en</strong>tan con inversiones <strong>en</strong> "hardware" resulta conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te<br />

garantizar <strong>la</strong> comunicación <strong>en</strong>tre <strong>los</strong> sistemas nacionales. Lo anterior <strong>de</strong>be garantizar <strong>la</strong> estandarización<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> producción <strong>de</strong> estadísticas.<br />

137

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!