Educación para todos: el imperativo de la calidad - unesdoc - Unesco
Educación para todos: el imperativo de la calidad - unesdoc - Unesco
Educación para todos: el imperativo de la calidad - unesdoc - Unesco
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
5<br />
0<br />
62 / CAPÍTULO 2<br />
2<br />
0<br />
Informe <strong>de</strong> Seguimiento <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Educación</strong> <strong>para</strong> Todos en <strong>el</strong> Mundo<br />
Brasil y Chile<br />
son dos países<br />
representativos<br />
<strong>de</strong> los enormes<br />
avances hacia<br />
<strong>la</strong> consecución<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> EPT en <strong>la</strong><br />
región <strong>de</strong> América<br />
Latina y <strong>el</strong> Caribe.<br />
43. Salvo que se indique<br />
lo contrario, <strong>la</strong> información<br />
sobre Brasil proviene <strong>de</strong><br />
Gusso (2004) y d<strong>el</strong> Anexo<br />
Estadístico d<strong>el</strong> presente<br />
Informe.<br />
44. Salvo que se indique<br />
lo contrario, <strong>la</strong> información<br />
sobre Chile proviene <strong>de</strong> Cox<br />
(2004) y d<strong>el</strong> Anexo Estadístico<br />
d<strong>el</strong> presente Informe.<br />
45. No obstante, cabe<br />
recordar nuevamente<br />
que <strong>la</strong>s puntuaciones <strong>de</strong><br />
rendimiento no reflejan<br />
íntegramente <strong>la</strong> situación.<br />
46. Véase en <strong>el</strong> Capítulo 4<br />
<strong>la</strong> sección “Empezar por<br />
<strong>el</strong> educando”. El grado <strong>de</strong><br />
pre<strong>para</strong>ción <strong>de</strong> los niños<br />
<strong>para</strong> <strong>la</strong> escu<strong>el</strong>a es muy<br />
variable, ya que <strong>el</strong> medio<br />
social <strong>de</strong>sempeña un pap<strong>el</strong><br />
importante.<br />
tiempo <strong>la</strong> presencia <strong>de</strong> los alumnos <strong>de</strong> familias<br />
más acomodadas en <strong>el</strong> sistema <strong>de</strong> educación<br />
pública (Fiske y Ladd, 2004).<br />
En 1997 se inició un nuevo programa <strong>de</strong> estudios.<br />
Con objeto <strong>de</strong> ac<strong>el</strong>erar su aplicación y mejorar sus<br />
repercusiones en <strong>la</strong> <strong>calidad</strong>, se adoptó un p<strong>la</strong>n<br />
<strong>para</strong> 2000-2004 cuyos objetivos principales eran<br />
<strong>el</strong> fortalecimiento <strong>de</strong> <strong>la</strong> autoestima <strong>de</strong> los<br />
profesores, mediante <strong>la</strong> creación <strong>de</strong> un cuerpo<br />
profesional <strong>de</strong> docentes, y <strong>el</strong> suministro <strong>de</strong> un<br />
mejor apoyo a éstos. La importancia capital concedida<br />
a <strong>la</strong> <strong>calidad</strong> <strong>de</strong> los docentes y al compromiso<br />
<strong>de</strong> éstos con <strong>la</strong> educación concuerda con<br />
<strong>la</strong>s experiencias <strong>de</strong> los países con altos rendimientos<br />
académicos, mencionados anteriormente.<br />
Brasil 43 y Chile 44 son dos países representativos<br />
<strong>de</strong> los enormes avances hacia <strong>la</strong> consecución<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> EPT en <strong>la</strong> región <strong>de</strong> América Latina y <strong>el</strong><br />
Caribe. Aunque Cuba es, sin duda alguna, <strong>la</strong><br />
estr<strong>el</strong><strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> región, Brasil y Chile, junto con<br />
Argentina, obtuvieron resultados bastante<br />
satisfactorios en <strong>el</strong> estudio <strong>de</strong> <strong>la</strong> OREALC<br />
(UNESCO). 45 Sin embargo, si se observan <strong>la</strong>s<br />
mediciones a lo <strong>la</strong>rgo d<strong>el</strong> tiempo, <strong>el</strong> aprovechamiento<br />
esco<strong>la</strong>r se ha estancado en <strong>el</strong> Brasil<br />
y Chile, pese a los ambiciosos esfuerzos<br />
realizados <strong>para</strong> mejorarlo.<br />
El caso <strong>de</strong> Brasil <strong>de</strong>be analizarse en <strong>el</strong> contexto<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> expansión d<strong>el</strong> acceso a <strong>la</strong> enseñanza: <strong>la</strong><br />
tasa neta <strong>de</strong> esco<strong>la</strong>rización aumentó <strong>de</strong> 86,4% en<br />
1990 a 96,7% en 2000. La mayoría <strong>de</strong> los nuevos<br />
alumnos proce<strong>de</strong>n probablemente <strong>de</strong> grupos<br />
marginados. Su grado <strong>de</strong> pre<strong>para</strong>ción <strong>para</strong> <strong>la</strong><br />
escu<strong>el</strong>a 46 es generalmente menor que <strong>el</strong> <strong>de</strong> los<br />
niños pertenecientes a grupos que participan en<br />
<strong>el</strong> sistema esco<strong>la</strong>r <strong>de</strong>s<strong>de</strong> hace más tiempo. Por<br />
consiguiente, <strong>el</strong> hecho <strong>de</strong> que <strong>el</strong> promedio d<strong>el</strong><br />
aprovechamiento esco<strong>la</strong>r se haya mantenido<br />
constante durante <strong>el</strong> periodo <strong>de</strong> <strong>la</strong> ampliación<br />
d<strong>el</strong> acceso pue<strong>de</strong> consi<strong>de</strong>rarse en sí una mejora.<br />
A<strong>de</strong>más, en Brasil, <strong>la</strong> disparidad <strong>de</strong> rendimiento<br />
entre los alumnos que obtienen los mejores<br />
resultados y los que obtienen los resultados más<br />
bajos es r<strong>el</strong>ativamente reducida. El país ha<br />
realizado esfuerzos consi<strong>de</strong>rables en su política<br />
<strong>de</strong> educación <strong>para</strong> reducir <strong>la</strong>s <strong>de</strong>sigualda<strong>de</strong>s<br />
regionales y sociales en términos <strong>de</strong> aportes<br />
(sobre todo financieros) y aprovechamiento<br />
esco<strong>la</strong>r. El p<strong>la</strong>n <strong>de</strong>cenal <strong>de</strong> <strong>Educación</strong> <strong>para</strong><br />
Todos (1993-2003) comprendía dos proyectos<br />
emblemáticos: <strong>el</strong> d<strong>el</strong> Fondo <strong>para</strong> <strong>el</strong> Mantenimiento<br />
y Desarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> Enseñanza Elemental<br />
y <strong>la</strong> Valorización d<strong>el</strong> Magisterio (FUNDEF) y <strong>el</strong> <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> “Bolsa Esco<strong>la</strong>” d<strong>el</strong> Programa <strong>de</strong> Erradicación<br />
d<strong>el</strong> Trabajo Infantil (PETI). El primero es un fondo<br />
<strong>de</strong> compensación que ha permitido reducir <strong>la</strong>s<br />
<strong>de</strong>sigualda<strong>de</strong>s regionales en <strong>la</strong> financiación <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
enseñanza primaria, pese a <strong>la</strong> compleja estructura<br />
en tres niv<strong>el</strong>es administrativos (local, estatal<br />
y fe<strong>de</strong>ral). Los fondos <strong>de</strong>stinados a <strong>la</strong>s escu<strong>el</strong>as<br />
más pobres aumentaron <strong>de</strong> manera significativa,<br />
lo cual explica <strong>el</strong> incremento <strong>de</strong> <strong>la</strong>s tasas <strong>de</strong><br />
esco<strong>la</strong>rización y <strong>el</strong> progreso <strong>de</strong> los su<strong>el</strong>dos y<br />
<strong>la</strong> formación <strong>de</strong> los docentes. La “Bolsa Esco<strong>la</strong>”<br />
y <strong>el</strong> PETI son iniciativas muy encomiadas que<br />
preten<strong>de</strong>n impulsar <strong>la</strong> esco<strong>la</strong>rización <strong>de</strong> los<br />
niños <strong>de</strong> familias pobres (UNESCO, 2003a).<br />
Otros proyectos realizados en <strong>el</strong> marco d<strong>el</strong> p<strong>la</strong>n<br />
<strong>de</strong>cenal son: FUNDESCOLA, <strong>de</strong>stinado a mejorar<br />
<strong>la</strong> asistencia a <strong>la</strong> escu<strong>el</strong>a y luchar contra <strong>la</strong><br />
<strong>de</strong>serción; PROFORMAÇAO, encaminado a<br />
formar a profesores no titu<strong>la</strong>dos mediante <strong>el</strong><br />
aprendizaje a distancia; <strong>el</strong> Programa Nacional<br />
<strong>de</strong> Manuales Esco<strong>la</strong>res, que ha permitido<br />
incrementar tanto <strong>el</strong> número <strong>de</strong> ejemp<strong>la</strong>res <strong>de</strong><br />
libros <strong>de</strong> texto como <strong>el</strong> <strong>de</strong> sus títulos; los Ciclos<br />
Esco<strong>la</strong>res, que han hecho automática <strong>la</strong> transición<br />
d<strong>el</strong> primer al segundo grado <strong>de</strong> primaria; y<br />
los Programas <strong>de</strong> Aprendizaje Ac<strong>el</strong>erado, gracias<br />
a los cuales los alumnos esco<strong>la</strong>rizados tardíamente<br />
pue<strong>de</strong>n recuperar su retraso. Estos<br />
programas reflejan <strong>la</strong>s diferentes maneras<br />
en que Brasil y Sudáfrica luchan contra <strong>la</strong>s <strong>de</strong>sigualda<strong>de</strong>s.<br />
Brasil ha optado por varios gran<strong>de</strong>s<br />
proyectos, cada uno <strong>de</strong> los cuales aborda un<br />
aspecto d<strong>el</strong> sistema educativo o <strong>de</strong> su contexto.<br />
Sudáfrica ha escogido una estrategia más<br />
amplia, centrándose en <strong>la</strong> igua<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> los<br />
recursos asignados a <strong>la</strong>s escu<strong>el</strong>as y haciendo<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>calidad</strong> <strong>de</strong> los docentes un <strong>el</strong>emento c<strong>la</strong>ve<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> reforma.<br />
Chile, al igual que Fin<strong>la</strong>ndia, ha hecho d<strong>el</strong>iberadamente<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> educación un <strong>el</strong>emento central<br />
<strong>de</strong> su estrategia <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo socioeconómico.<br />
A principios <strong>de</strong> los años noventa, <strong>el</strong> antiguo<br />
régimen militar había <strong>de</strong>jado al país ante <strong>el</strong> reto<br />
<strong>de</strong> revitalizar y mo<strong>de</strong>rnizar <strong>la</strong> economía, mejorar<br />
<strong>la</strong> cohesión social y construir una sociedad<br />
<strong>de</strong>mocrática. La proporción d<strong>el</strong> gasto público<br />
<strong>de</strong>dicada a <strong>la</strong> educación pasó d<strong>el</strong> 2,4% al 4,4%<br />
d<strong>el</strong> PIB entre 1990 y 2001. En términos<br />
absolutos, se triplicó, o más, entre 1990 y 2003, y<br />
<strong>el</strong> gasto privado también aumentó consi<strong>de</strong>rablemente.<br />
Se está acrecentando <strong>el</strong> número <strong>de</strong> horas<br />
lectivas por año, que pasará <strong>de</strong> 880 a 1.200, a fin<br />
<strong>de</strong> acabar con <strong>la</strong> práctica <strong>de</strong> <strong>la</strong>s c<strong>la</strong>ses que