Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
7 Apéndice docum<strong>en</strong>tal<br />
que Francisco Alcántara diera a conocer esta refer<strong>en</strong>cia<br />
acerca <strong>de</strong>l pionero zaragozano <strong>en</strong> <strong>la</strong> revista<br />
Madrid ci<strong>en</strong>tífico (nº 398, 1902) y, posteriorm<strong>en</strong>te, <strong>en</strong><br />
La Fotografía (Año II, nº 18, marzo <strong>de</strong> 1903) 2 , nada<br />
se haya podido añadir al respecto y que <strong>la</strong> figura <strong>de</strong>l<br />
pionero Ramos Zapetti sea todavía hoy una asignatura<br />
p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te para <strong>la</strong> historiografía <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>fotografía</strong><br />
españo<strong>la</strong>.<br />
Pero, al marg<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> leg<strong>en</strong>daria y suger<strong>en</strong>te figura <strong>de</strong><br />
Ramos Zapetti, <strong>la</strong> ciudad <strong>de</strong> <strong>Zaragoza</strong> vio pronto <strong>en</strong><br />
sus calles <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> los primeros daguerrotipistas<br />
ambu<strong>la</strong>ntes, <strong>la</strong> mayor parte <strong>de</strong> ellos proce<strong>de</strong>ntes<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> vecina Francia, que recorrían <strong>la</strong>s provincias <strong>de</strong><br />
España, con sus equipos fotográficos a cuestas, <strong>de</strong><br />
feria <strong>en</strong> feria 3 . Sin embargo, a día <strong>de</strong> hoy todavía no<br />
se ha publicado o dado a conocer ninguno <strong>de</strong> los daguerrotipos<br />
tomados <strong>en</strong> <strong>la</strong> ciudad, ya fueran retratos<br />
o vistas urbanas.<br />
Posteriorm<strong>en</strong>te, como hemos a<strong>de</strong><strong>la</strong>ntado, se impondría<br />
<strong>la</strong> técnica <strong>de</strong>l colodión húmedo que dio a conocer<br />
el británico Sir Fre<strong>de</strong>rick Scott Archer (1851) y<br />
que, como <strong>la</strong> práctica prece<strong>de</strong>nte <strong>de</strong>l calotipo, permitía<br />
realizar difer<strong>en</strong>tes copias a partir <strong>de</strong> un mismo<br />
negativo. Las copias se positivarán <strong>en</strong> papel a <strong>la</strong> albúmina<br />
y serán pronto distribuidas <strong>en</strong> los comerciales<br />
formatos conocidos como “carte <strong>de</strong> visite”, pat<strong>en</strong>tado<br />
por Disdéri (1854), o “cabinet cards”, según <strong>la</strong><br />
acepción anglosajona <strong>de</strong> <strong>la</strong> pat<strong>en</strong>te impulsada por el<br />
neoyorquino Mathew Brady a partir <strong>de</strong> 1865.<br />
Es el tiempo <strong>en</strong> el que comi<strong>en</strong>zan a abrirse los primeros<br />
gabinetes estables <strong>de</strong> <strong>fotografía</strong> <strong>en</strong> <strong>Zaragoza</strong>.<br />
El más importante <strong>de</strong> todos ellos fue el que<br />
dirigió el jov<strong>en</strong> fotógrafo Mariano Jú<strong>de</strong>z y Ortiz,<br />
<strong>en</strong>tre los años 1856 y 1874. Prácticam<strong>en</strong>te coetáneos,<br />
pronto surgieron los <strong>de</strong> Morera y Garror<strong>en</strong>a<br />
(<strong>de</strong>s<strong>de</strong> 1857), el <strong>de</strong> Gregorio Sabaté Férriz (Vil<strong>la</strong>nueva<br />
<strong>de</strong> Gállego, 1827 – <strong>Zaragoza</strong>, 1891) a partir<br />
<strong>de</strong> 1858, <strong>de</strong> qui<strong>en</strong> pres<strong>en</strong>tamos un álbum inédito<br />
<strong>de</strong> vistas <strong>de</strong> <strong>Zaragoza</strong> 4 y el <strong>de</strong> Manuel Hortet y<br />
Mo<strong>la</strong>da, docum<strong>en</strong>tado <strong>en</strong>tre 1859 y ca. 1880, fotógrafo<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> Comisión <strong>de</strong> Monum<strong>en</strong>tos Provincial<br />
<strong>de</strong> Monum<strong>en</strong>tos Históricos y Artísticos y <strong>de</strong>l Museo<br />
<strong>de</strong> <strong>Zaragoza</strong>. Hortet, seguram<strong>en</strong>te fotógrafo<br />
foráneo afincado <strong>en</strong> <strong>Zaragoza</strong>, fue el primero que<br />
ost<strong>en</strong>tó <strong>en</strong> <strong>la</strong> ciudad el título <strong>de</strong> Fotógrafo <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
Real Casa, a partir <strong>de</strong> 1880 y poseyó uno <strong>de</strong> los<br />
más importantes gabinetes locales, hasta <strong>la</strong> consolidación<br />
<strong>de</strong> Anselmo Mª Coyne Barreras (Pamplona,<br />
1829 - <strong>Zaragoza</strong>, 1896) 5 y <strong>de</strong> su saga, como<br />
sucesores <strong>de</strong> Jú<strong>de</strong>z.<br />
Otros fotógrafos locales cuyos gabinetes tuvieron<br />
una vida más efímera durante estas décadas,<br />
fueron los que abrieron Antonio Gascón (hacia<br />
1866), Enrique Rays (1861), el <strong>de</strong>nominado “Sociedad<br />
Fotográfica <strong>de</strong> <strong>Zaragoza</strong>” <strong>de</strong> Santos Álvarez<br />
y Serra (1864 - 1869), el <strong>de</strong> Marcelino García<br />
Orga (<strong>Zaragoza</strong>, ca. 1841 - 1922) ca. 1865, el <strong>de</strong><br />
V<strong>en</strong>ancio Vil<strong>la</strong>s (1865 - 1880) y el <strong>de</strong> Leandro y<br />
Duplán (ca. 1869), con se<strong>de</strong>s <strong>en</strong> Pamplona y Zara-<br />
2 Se hac<strong>en</strong> eco <strong>de</strong> esta noticia BECCHETTI, Piero: La <strong>fotografía</strong> a Roma, dalle origine al 1915, Editore Colombo, Roma, 1983; y SOUGEZ, Marie-<br />
Loup: Historia <strong>de</strong> <strong>la</strong> Fotografía, Cua<strong>de</strong>rnos <strong>de</strong> Arte Cátedra, Madrid, 1996; <strong>en</strong>tre otros. Y, reci<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te, BATCHEN, Geoffrey: Ar<strong>de</strong>r <strong>en</strong> <strong>de</strong>seos. La<br />
concepción <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>fotografía</strong>, Gustavo Gili, 2004.<br />
3 Según recoge <strong>la</strong> pr<strong>en</strong>sa local, fue amplia <strong>la</strong> nómina <strong>de</strong> daguerrotipistas que reca<strong>la</strong>ron <strong>en</strong> <strong>la</strong> ciudad, habitualm<strong>en</strong>te con motivo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s fiestas <strong>de</strong>l Pi<strong>la</strong>r:<br />
Mr. Constant “retratista <strong>de</strong> París” (1845), Madame S<strong>en</strong>ges (1849), Sr. Díaz (1850), Mr. Anatole (1851), Mr. Monnet (1852), Luis <strong>de</strong> Tannyon (1852),<br />
J.A. Franquesa (1852), Jean H. Gairoard (1852), Mr. Dubois (1852), Mr. Torres (1857) etc.<br />
4 Ver apartado <strong>de</strong> Catálogo núms. 155 a 175. A<strong>de</strong>más, <strong>en</strong> el Apéndice Docum<strong>en</strong>tal se pue<strong>de</strong> consultar <strong>la</strong> transcripción íntegra <strong>de</strong> su acta <strong>de</strong><br />
<strong>de</strong>función, pág. 219.<br />
5 Ver el retrato <strong>de</strong> Anselmo Mª Coyne <strong>en</strong> el apartado <strong>de</strong> Catálogo, nº 30 y su certificado <strong>de</strong> <strong>de</strong>función <strong>en</strong> el Apéndice Docum<strong>en</strong>tal, nº 4, pág. 220.<br />
Sobre los Coyne, ver SÁNCHEZ MILLÁN, A.; ROMERO, A. y TARTÓN, C.: Los Coyne. 100 años <strong>de</strong> <strong>fotografía</strong>, DPZ., <strong>Zaragoza</strong>, 1988. Y CASTRO,<br />
Antón: “Los Coyne: el arte <strong>de</strong> mirar a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong> 150 años”, <strong>en</strong> Pedro Avel<strong>la</strong>ned (comisario): Coyne, Gobierno <strong>de</strong> Aragón, <strong>Zaragoza</strong>, 2003.