FRAGMENTO

Horizontes del saber I
1879 watapi aymuray killapi tayta Grauqa yapamanta Iquique llaqtamanta
aswan hurinmanraq lluqsisqa. Chay kutiqa kay wamp’u chayanakunapi
kamusqa: Cobijapi, Tocopillapi, Platillospi ima. Kutimuspataq blindado
Blanco Encalada sutiyuq wamp’uwan awqanakusqa. Yapamanta Iquique
llaqtapa ununkunapi maqanakuypi atipanakuyta qallarillasqataq, chaytaqa
awqankunapa chala quchankunapi. Chaypiqa yapamanta Blanco Encalada
sutiyuq wamp’uwan awqanakullasqataq, chay qhipamanqa Callao llaqtaman
Huáscar sutiyuq wamp’un allinchachiq kutimusqa.
1879 watapi 17 p’unchawta anta sitwa killapi tawa yupayniyuq maqanakuyta
Huáscar wamp’uqa qallarillantaq, kay kutiqa Mejillones llaqtakama chayasqa.
Chaymantaqa Arica llaqtaman kutimusqa Rimac sutiyuq wamp’uta regimiento
de caballería q’ipintinta hap’ispaña. Pisillata samaykuspa tayta Grauqa
yapamanta hurin llaqtakunaman rillasqataq, kay kutiqa Chile Mama llaqtapa
kay llaqtachankunapi kamusqa: Calderapi, Coquimbopi, Taltalpi, Tocopillapi
ima. Miguel Grauqa Huáscar wamp’upi ancha manchakuna kasqa Chile
Mama llaqtapa mama quchankunapi, payqa achka wamp’uchakunata
hap’imuspa Callao llaqtakama apamusqa. 1879 watapi 26 p’unchaw
qhapaq sitwa killapi, tayta Miguel Grautaqa Congreso Contralmirantiman
ñawpachisqaku.
Corbeta Unión sutiyuq wamp’untin qhipa kutiqa lluqsisqa. 7 p’unchaw
kantaray killapi Antofagasta llaqtapi tarikusqa, chaymantataq 8 p’unchaw
kantaray killapi tutachamanta Antofagasta llaqtamantaqa hanaqniqman
lluqsimpusqa, qallariypiqa Chile llaqta wamp’ukunamanta ayqimusqaraq,
ichaqa iskay yupayniyuq ancha manchana wamp’ukunamantaqa manaña.
Kay wamp’ukunaqa muyuriqninmanta wichq’arquspa atiparqapusqaku.
Awqanakuyqa qallarisqa chayraq p’unchaw illarimuchkaptin; tukukusqataqmi
Huáscar wamp’upi manaña pipas maqanakuq kawsaptin. Awqanakuq
Cochranemanta hamuq granada Huáscar wamp’upa torrenpi t’uqyaptin
llapan kay awqanakuy tukupusqa. Chay torrepi sumaq sunqu Miguel
Graupas huk ancha allin yuyayniyuq awqanakuqninchikkunapas Perú Mama
llaqtanchikrayku wañuyninkuta tarisqaku.
Huáscar wamp’upa rurasqankunaqa manas ari qunqay atiychu; chayraykutaqsi
Estados Unidos Mama llaqtapa umalliqnin Teodoro Rooseveltpas kayhina
allinta rimasqa: “Huáscar wamp’uqa allin riqsisqataq, ancha yuyarisqataqmi
qhipanan; chay wamp’u patapim sumaq sunqu runakuna huk runakunarayku
wañuyta tarinku, manam tiqsi muyuntinpi may llaqta wamp’upipas kay
wamp’upi rurasqawanqa tupanmanchu” nispa rimasqa. 1946 watapim, Perú
Mama llaqtanchikpi Congreso llaqtanchikpa riqsikuyninta rikuchiyta munaspa,
grado de Almiranteman wichachinku, chaytaqa wañusqan qhipamantaña.
Chaymantaqa 1984 watapi 24 p’unchaw aymuray killapi chay maqanakuspa
puriykachamusqan mama quchaqa “Tayta Graupa Mama quchan” nispa
sutiyakapun. Chaytam kamachikun 23856 yupayniyuq ley.
156