FRAGMENTO

Horizontes del saber I
Perú Mama llaqtapa Anti urqunkunapa inti chinkaykuyninpiqa 1.000 thatkiy
wichaypi allpakunaqa serranía esteparia sutiyuq, chaypitaqmi urqukunaqa ancha
hatun sayayniyuq, wayq’ukunataq ancha ancha ukhu, chay ukhupim tarikun allin
ruruchiq yunkakuna, mayunkunataq anchata qaparispa utqayllataq phawan.
Mayukunaqa mana yaykuy atiy k’ikllukunantam rin, chaykunatataqmi cañón nispa
sutiyanku.
Anti urqukunapiqa aycha mikhuq pumam tiyan, kaqtaq uqi tarukapas, wanakupas,
wisk’achapas, atuqpas, huk sallqa uywakunapas kallantaqmi. Hanaqnin
phawaq uywakunapas kallantaqmi, chay ukhupim tarikun: q’intikuna, ankakuna,
k’illichukuna, huch’uychaq pisquchakunapas kallantaqmi. Kay urqukunapiqa niraq
niraq kichkakunapas kan, munay llimp’iyuq t’ikaq sach’achakunapas kallantaqmi.
Anti urqukunapiqa 3.800 thatkiymanta wichaymanqa puna sutiyuq allpam tarikun.
Puna allpapiqa anchatam chirin. Chiri kaypas q’uñi kaypas huk p’unchawpiqa
anchatam t’ikrakun, tutaqa sinchita chirin, p’unchawtaq ruphanñataq.
Puna allpapa takyayninqa hatun pampakunayuqtaq, sayasqa urqukunayuqtaqmi,
chaykunapiqa rit’i qasasqa tarikun, kaqtaq rit’isqakunallapas. Chaypim rikukun kay
chikan chhullunkukunapas, rit’ipas. Kaykunaqa 5.000 thatkiymanta wichayniqman
tarikun. Kay rit’isqakunapa chullurisqanmantam yaqa llapan mayukunapas
paqarimun kay Perú Mama llaqtanchikpiqa.
Kay Anti urqukunapi chiripas, wayrapa oxigenonpa pisi kayninpas kay urqukunapi
kawsaytaqa anchata sasachan, chayraykutaqmi pisi uywakunalla kaykunapiqa
yachakun, kaqtaq yurakunapas pisilla kay allpakunapiqa wiñan. Chay ukhupim
kan: qulli sach’apas, qiwña sach’apas; kallantaqmi uqhu pampakunapas, t’ula
pampakunapas. Ichhuqa niraq niraqmi chaninta wiñan, may maypiqa Puya
Raimondi sutiyuq sach’apas kallantaqmi. Kay allpakunapim kunturpas pariwanapas
kawsan, kaqtaq wik’uñapas, pumapas, wisk’achapas, huk uywakunapas
kallantaqmi.
Anti urqukunaqa qullqitapas huk kawsaykunatapas chanintam Perú Mama
llaqtamanqa qun. Kay urqukunapim quri qullqi qhuyakunapas tarikun, chayta
llamk’achispataq llaqtanchikqa chanin qullqita chaskin. Kaqtaq chay q’illaykunaqa
metalmecánica sutiyuq llamk’anapaq allin. Kaykunapi llamk’aspam runaqa
kawsayta tarillantaq.
Chay urqukunamanta uraykamuq mayukunaq a chakrakuna qarpanapaq ancha
allinpuni, kaqtaq llaqta runapa upyananpaqpas, imakunaña ruranapaqpas.
K’anchaq lus paqarichinapaqpas chay unuqa ancha allinmi. Chay mayukunapiqa
challwakunapas mirallantaqmi, chayqa mikhunapaqpas, imakuna ruranapaqpas.
Chay urqukunamanta uraykamuq unuwanmi chakrakunapas qarpakun, niraq
niraq yurakuna puqumun, chaykunata mikhuspataq runakunapas uywakunapas
kawsan.
Anti urqukunapi aswan hatun llaqtakunaqa kaykunam: Arequipa, Huaraz, Puno,
Cajamarca, Ayacucho, Huancavelica, Andahuaylas, Apurímac.
106