30.11.2014 Views

Coinfección por leptospirosis y dengue en un paciente de la ...

Coinfección por leptospirosis y dengue en un paciente de la ...

Coinfección por leptospirosis y dengue en un paciente de la ...

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

RELATO DE CASO | RELATO DE CASO | CASE REPORT<br />

Coinfección <strong>por</strong> <strong>leptospirosis</strong> y <strong>d<strong>en</strong>gue</strong> <strong>en</strong> <strong>un</strong> paci<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Amazonía brasileña<br />

Coinfecção <strong>por</strong> leptospirose e <strong>d<strong>en</strong>gue</strong> em um paci<strong>en</strong>te da Amazônia brasileira<br />

Leptospirosis and <strong>d<strong>en</strong>gue</strong> co-infection in a Brazilian Amazon pati<strong>en</strong>t<br />

Lucas Crociati Meguins<br />

Divisão <strong>de</strong> Clínica Médica, Hospital <strong>de</strong> Aeronáutica <strong>de</strong> Belém, Belém,<br />

Pará, Brazil<br />

Honório Onofre <strong>de</strong> Me<strong>de</strong>iro Júnior<br />

Divisão <strong>de</strong> Clínica Médica, Hospital <strong>de</strong> Aeronáutica <strong>de</strong> Belém, Belém,<br />

Pará, Brazil<br />

RESUMEN<br />

Leptospirosis y <strong>d<strong>en</strong>gue</strong> son dos <strong>de</strong> los principales problemas <strong>de</strong> salud pública asociados a altas tasas <strong>de</strong> mortalidad. La<br />

coinfección aguda <strong>por</strong> <strong>leptospirosis</strong> y <strong>d<strong>en</strong>gue</strong> es extremam<strong>en</strong>te rara. El objetivo <strong>de</strong> este re<strong>la</strong>to es el <strong>de</strong> <strong>de</strong>scribir el primer<br />

caso <strong>de</strong> coinfección <strong>por</strong> <strong>leptospirosis</strong> y <strong>d<strong>en</strong>gue</strong> <strong>en</strong> <strong>un</strong> paci<strong>en</strong>te ori<strong>un</strong>do <strong>de</strong> <strong>la</strong> Amazonía occid<strong>en</strong>tal brasileña.<br />

Pa<strong>la</strong>bras c<strong>la</strong>ve: Leptospirosis; D<strong>en</strong>gue; Do<strong>en</strong>ças Transmissíveis; ELISA.<br />

INTRODUCCIÓN<br />

Leptospirosis y <strong>d<strong>en</strong>gue</strong> son <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s infecciosas<br />

<strong>de</strong> im<strong>por</strong>tancia global y dos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s varias causas <strong>de</strong><br />

<strong>en</strong>fermedad febril indifer<strong>en</strong>ciada, especialm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />

1,2,3,4<br />

regiones tropical y subtropical . La estimativa da<br />

incid<strong>en</strong>cia anual <strong>de</strong> <strong>leptospirosis</strong> varía <strong>de</strong> 0,1 a 1,0 para<br />

cada 100 mil <strong>en</strong> climas temp<strong>la</strong>dos a 10 a 100 para cada<br />

100 mil <strong>en</strong> los trópicos húmedos. Incid<strong>en</strong>cias mayores a<br />

100 para cada 100 mil se registran durante brotes y <strong>en</strong><br />

5<br />

grupos con alto riesgo <strong>de</strong> exposición . El <strong>d<strong>en</strong>gue</strong> es<br />

<strong>en</strong>démico <strong>en</strong> <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> <strong>la</strong>s áreas tropicales y<br />

subtropicales <strong>de</strong>l m<strong>un</strong>do. En 2007, se registraron<br />

aproximadam<strong>en</strong>te 1 millón <strong>de</strong> casos ap<strong>en</strong>as <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />

6<br />

Américas . A<strong>de</strong>más, se <strong>de</strong>scubrió que los virus <strong>de</strong>l <strong>d<strong>en</strong>gue</strong><br />

son los arbovirus que más causan infecciones <strong>en</strong> el Oeste<br />

7<br />

<strong>de</strong> América <strong>de</strong>l Sur, con 26% <strong>de</strong> episodios febriles . Sin<br />

embargo, <strong>la</strong> coinfección <strong>por</strong> <strong>leptospirosis</strong> y <strong>d<strong>en</strong>gue</strong> es<br />

extremam<strong>en</strong>te rara, habi<strong>en</strong>do registro <strong>de</strong> ap<strong>en</strong>as cinco<br />

casos <strong>en</strong> <strong>la</strong> literatura médica inglesa hasta el<br />

8,9,10,11<br />

mom<strong>en</strong>to .<br />

El objetivo <strong>de</strong> este re<strong>la</strong>to <strong>de</strong> caso es el <strong>de</strong> <strong>de</strong>scribir el<br />

primer caso <strong>de</strong> coinfección <strong>por</strong> <strong>leptospirosis</strong> y <strong>d<strong>en</strong>gue</strong> <strong>en</strong><br />

<strong>un</strong> paci<strong>en</strong>te originario <strong>de</strong> <strong>la</strong> Amazonía ori<strong>en</strong>tal brasileña.<br />

Correspond<strong>en</strong>cia / Correspondência / Correspond<strong>en</strong>ce:<br />

Lucas Crociati Meguins<br />

Passagem São Cristóvão, 11. Bairro: Guamá<br />

CEP: 66065-670 Belém-Pará-Brazil<br />

Tel.: +55 (91) 8183-8107<br />

E-mail: lucascrociati@libero.it<br />

Traducido <strong>por</strong> / Traduzido <strong>por</strong> / Trans<strong>la</strong>ted by:<br />

Lota Moncada<br />

RELATO DE CASO<br />

Un hombre <strong>de</strong> 41 años <strong>de</strong> edad, previam<strong>en</strong>te<br />

saludable, originario <strong>de</strong> <strong>la</strong> Amazonía brasileña, resid<strong>en</strong>te<br />

<strong>en</strong> <strong>un</strong>a región también habitada <strong>por</strong> roedores e insectos,<br />

fue internado con <strong>un</strong> histórico <strong>de</strong> cinco días <strong>de</strong> fiebre alta<br />

(41º C), dolor abdominal, náusea, vómito no proyectil y no<br />

bilioso, escalofríos, artralgia, mialgia int<strong>en</strong>sa<br />

especialm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong>s extremida<strong>de</strong>s inferiores y anorexia.<br />

No había ning<strong>un</strong>a indicación <strong>de</strong> sangrado. El histórico<br />

médico <strong>de</strong>l paci<strong>en</strong>te no pres<strong>en</strong>taba alteraciones. Al<br />

exam<strong>en</strong> físico, el paci<strong>en</strong>te estaba febril, <strong>de</strong>shidratado y<br />

pres<strong>en</strong>taba erupciones cutáneas eritematosas <strong>por</strong> todo el<br />

cuerpo. El hígado era palpable 3 cm. <strong>de</strong>bajo <strong>de</strong>l bor<strong>de</strong><br />

costal <strong>de</strong>recho y el bazo era palpable 1,5 cm. <strong>de</strong>bajo <strong>de</strong>l<br />

bor<strong>de</strong> costal izquierdo. El análisis <strong>de</strong> <strong>la</strong>boratorio reveló que<br />

los electrolitos séricos y <strong>la</strong>s f<strong>un</strong>ciones r<strong>en</strong>ales estaban<br />

normales. Exám<strong>en</strong>es <strong>de</strong> sangre <strong>de</strong> rutina seña<strong>la</strong>ron <strong>la</strong><br />

3<br />

pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> 13.400 leucocitos/mm y 119.000<br />

3<br />

p<strong>la</strong>quetas/mm . Las pruebas hepáticas mostraron 531 U/L<br />

<strong>de</strong> fosfatasa alcalina (normal 30-250), GGT 221 U/L<br />

(normal 15-90), AST 1432 U/L y ALT 521 U/L. El<br />

electrocardiograma y <strong>la</strong> radiografía <strong>de</strong> tórax estaban<br />

d<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> <strong>la</strong> normalidad. El paci<strong>en</strong>te fue tratado<br />

sintomáticam<strong>en</strong>te. Se realizaron otros exám<strong>en</strong>es para<br />

<strong>de</strong>scubrir su etiología específica. Un frotis <strong>de</strong> sangre<br />

periférica y <strong>un</strong>a prueba <strong>de</strong> Widal arrojaron resultado<br />

negativo para ma<strong>la</strong>ria y para fiebre tifoi<strong>de</strong>a,<br />

respectivam<strong>en</strong>te. Pruebas serológicas para <strong>la</strong>s hepatitis A,<br />

B y C y para HIV dieron resultados negativos. Los análisis <strong>de</strong><br />

seroaglutinación y ELISA-IgM para Leptospira dieron<br />

positivos. La prueba ELISA para <strong>de</strong>tección <strong>de</strong> anticuerpos<br />

IgM (MAC-ELISA) también fue positiva y confirmó <strong>la</strong><br />

infección aguda <strong>por</strong> el virus <strong>d<strong>en</strong>gue</strong> tipo 1. El paci<strong>en</strong>te fue<br />

mant<strong>en</strong>ido <strong>en</strong> observación médica y su cuadro clínico<br />

pres<strong>en</strong>tó mejoría. Recibió alta 21 días <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> su<br />

internación, cuando ya estaba asintomático.<br />

http://revista.iec.pa.gov.br<br />

Rev Pan-Amaz Sau<strong>de</strong> 2010; 1(4):97-99<br />

97


Meguins LC, et al. Coinfección <strong>por</strong> <strong>leptospirosis</strong> y <strong>d<strong>en</strong>gue</strong><br />

DISCUSIÓN<br />

La <strong>leptospirosis</strong> y el <strong>d<strong>en</strong>gue</strong> son <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s<br />

infecciosas <strong>de</strong> im<strong>por</strong>tancia global y dos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s varias<br />

causas <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermedad febril indifer<strong>en</strong>ciada, especialm<strong>en</strong>te<br />

1,2,3,4<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong>s regiones tropical y subtropical . América Latina,<br />

particu<strong>la</strong>rm<strong>en</strong>te <strong>la</strong> Amazonía brasileña es <strong>un</strong>a región<br />

<strong>en</strong>démica para estas dos <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s infecciosas <strong>de</strong>bido<br />

a sus características geográficas y climáticas, bi<strong>en</strong> como al<br />

12,13,14,15<br />

perfil socioeconómico <strong>de</strong> su pob<strong>la</strong>ción .<br />

La <strong>leptospirosis</strong> es <strong>un</strong>a zoonosis que pres<strong>en</strong>ta<br />

ocurr<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> todo el m<strong>un</strong>do, si<strong>en</strong>do causada <strong>por</strong><br />

leptospiras patóg<strong>en</strong>as pert<strong>en</strong>eci<strong>en</strong>tes al género Leptospira;<br />

esta <strong>en</strong>fermedad ataca predominantem<strong>en</strong>te a hombres. La<br />

estimativa <strong>de</strong> su incid<strong>en</strong>cia anual varía <strong>de</strong> 0,1 a 1,0 para<br />

cada 100 mil <strong>en</strong> climas temp<strong>la</strong>dos a 10 a 100 para cada<br />

100 mil <strong>en</strong> los trópicos húmedos. Incid<strong>en</strong>cias mayores a<br />

100 para cada 100 mil se registran durante brotes y <strong>en</strong><br />

5<br />

grupos con alto riesgo <strong>de</strong> exposición . El <strong>d<strong>en</strong>gue</strong> es <strong>un</strong>a<br />

<strong>en</strong>fermedad asociada a arbovirus y está consi<strong>de</strong>rada como<br />

<strong>la</strong> <strong>en</strong>fermedad infecciosa viral transmitida <strong>por</strong> mosquitos<br />

causa más común <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s febriles <strong>en</strong> humanos<br />

7,14,15<br />

<strong>en</strong> América Latina . Los últimos diez años,<br />

aproximadam<strong>en</strong>te 70% <strong>de</strong> los casos <strong>de</strong> <strong>d<strong>en</strong>gue</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />

Américas fueron re<strong>la</strong>tados <strong>en</strong> Brasil, país que registró <strong>un</strong><br />

aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> 45 veces <strong>la</strong> incid<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>d<strong>en</strong>gue</strong> <strong>en</strong>tre los<br />

16<br />

años <strong>de</strong> 2000 y 2002 . A<strong>un</strong>que <strong>la</strong> <strong>leptospirosis</strong> y el<br />

<strong>d<strong>en</strong>gue</strong> sean com<strong>un</strong>es <strong>en</strong> regiones que pres<strong>en</strong>tan ma<strong>la</strong>s<br />

condiciones socioeconómicas, como alg<strong>un</strong>as localida<strong>de</strong>s<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Amazonía ori<strong>en</strong>tal brasileña, <strong>la</strong> coinfección <strong>por</strong> estos<br />

dos patóg<strong>en</strong>os es extremam<strong>en</strong>te rara, habi<strong>en</strong>do registro <strong>de</strong><br />

ap<strong>en</strong>as cinco casos <strong>en</strong> <strong>la</strong> literatura médica inglesa hasta el<br />

8,9,10,11<br />

mom<strong>en</strong>to .<br />

La amplia superposición <strong>de</strong> los espectros <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

manifestaciones sintomáticas <strong>de</strong> <strong>d<strong>en</strong>gue</strong> y <strong>leptospirosis</strong><br />

torna el diagnóstico clínico difícil para los médicos que<br />

ati<strong>en</strong>d<strong>en</strong> a los paci<strong>en</strong>tes cuando hay coinfección aguda.<br />

10<br />

Seg<strong>un</strong>do Kaur y John , <strong>en</strong> tales casos, cuando <strong>la</strong> fiebre<br />

indifer<strong>en</strong>ciada es el principal síntoma observado, <strong>la</strong> única<br />

manera <strong>de</strong> establecer <strong>un</strong> diagnóstico específico y <strong>de</strong>scartar<br />

otras <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s infecciosas es <strong>la</strong> adopción <strong>de</strong> pruebas<br />

17<br />

serológicas. Oliveira et al <strong>de</strong>mostraron que muchos<br />

paci<strong>en</strong>tes con síntomas clínicos <strong>de</strong> <strong>d<strong>en</strong>gue</strong> arrojan<br />

resultado positivo para Leptospira sp. con base <strong>en</strong> análisis<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>boratorio.<br />

CONCLUSIÓN<br />

En conclusión, este re<strong>la</strong>to <strong>de</strong> caso refuerza el hecho <strong>de</strong><br />

que <strong>la</strong> <strong>leptospirosis</strong> y el <strong>d<strong>en</strong>gue</strong> son dos im<strong>por</strong>tantes<br />

<strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s infecciosas <strong>en</strong>démicas <strong>en</strong> <strong>la</strong> Región<br />

Amazónica y ti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>un</strong>a manifestación clínica semejante.<br />

Por lo tanto, los análisis <strong>de</strong> <strong>la</strong>boratorio son <strong>un</strong>a im<strong>por</strong>tante<br />

herrami<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> diagnóstico y <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser iniciados ap<strong>en</strong>as<br />

sea levantada <strong>la</strong> sospecha clínica <strong>de</strong> ambas<br />

<strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s.<br />

Coinfecção <strong>por</strong> leptospirose e <strong>d<strong>en</strong>gue</strong> em um paci<strong>en</strong>te da Amazônia brasileira<br />

RESUMO<br />

Leptospirose e <strong>d<strong>en</strong>gue</strong> são dois dos principais problemas <strong>de</strong> saú<strong>de</strong> pública associados a altas taxas <strong>de</strong> mortalida<strong>de</strong>. A<br />

coinfecção aguda <strong>por</strong> leptospirose e <strong>d<strong>en</strong>gue</strong> é extremam<strong>en</strong>te rara. O objetivo <strong>de</strong>ste re<strong>la</strong>to é <strong>de</strong>screver o primeiro caso <strong>de</strong><br />

coinfecção <strong>por</strong> leptospirose e <strong>d<strong>en</strong>gue</strong> em um paci<strong>en</strong>te originário da Amazônia ocid<strong>en</strong>tal brasileira.<br />

Pa<strong>la</strong>vras-chave: Leptospirose; D<strong>en</strong>gue; Enfermeda<strong>de</strong>s Transmisibles; Prueba ELISA.<br />

Leptospirosis and <strong>d<strong>en</strong>gue</strong> co-infection in a Brazilian Amazon pati<strong>en</strong>t<br />

ABSTRACT<br />

Leptospirosis and <strong>d<strong>en</strong>gue</strong> are infectious diseases of global im<strong>por</strong>tance and are two of the many medical conditions<br />

responsible for <strong>un</strong>differ<strong>en</strong>tiated febrile illness, especially in tropical and subtropical regions. Acute co-infection with<br />

<strong>leptospirosis</strong> and <strong>d<strong>en</strong>gue</strong> is an extremely rare ev<strong>en</strong>t. The aim of the pres<strong>en</strong>t re<strong>por</strong>t is to <strong>de</strong>scribe the first case of <strong>leptospirosis</strong><br />

and <strong>d<strong>en</strong>gue</strong> co-infection in a pati<strong>en</strong>t from the Brazilian eastern Amazonia.<br />

Keywords: Leptospirosis; D<strong>en</strong>gue; Comm<strong>un</strong>icable Diseases; Enzyme-Linked Imm<strong>un</strong>osorb<strong>en</strong>t Assay.<br />

REFERENCIAS<br />

1 S<strong>la</strong>ck A. Leptospirosis. Aust Fam Physician. 2010<br />

Jul;39(7):495-8.<br />

2 Victoriano AF, Smythe LD, Gloriani-Barzaga N,<br />

Cavinta LL, Kasai T, Limpakarnjanarat K, et al.<br />

Leptospirosis in the Asia Pacific region. BMC Infect Dis.<br />

2009 Sep;9:147.<br />

3 Thai KT, Cazelles B, Nguy<strong>en</strong> NV, Simmons CP, Boni MF,<br />

Farrar J, et al. D<strong>en</strong>gue dynamics in Binh Thuan<br />

province, southern Vietnam: periodicity, synchronicity<br />

and climate variability. PLoS Negl Trop Dis. 2010<br />

Jul;4(7):e747.<br />

4 Gue<strong>de</strong>s DR, Cor<strong>de</strong>iro MT, Magalhaes T, Marques E,<br />

Regis L, Furtado AF, et al. Pati<strong>en</strong>t-based <strong>d<strong>en</strong>gue</strong> virus<br />

surveil<strong>la</strong>nce in Ae<strong>de</strong>s aegypti from Recife, Brazil. J<br />

Vector Borne Dis. 2010 J<strong>un</strong>;47(2):67-75.<br />

5 World Health Organization. Human <strong>leptospirosis</strong>:<br />

guidance for diagnosis, surveil<strong>la</strong>nce and control.<br />

G<strong>en</strong>eva: World Health Organization; 2003.<br />

6 C<strong>en</strong>ters for Disease Control and Prev<strong>en</strong>tion. Trave<strong>la</strong>ssociated<br />

D<strong>en</strong>gue surveil<strong>la</strong>nce - United States, 2006-<br />

2008. MMWR Morb Mortal Wkly Rep. 2010<br />

J<strong>un</strong>;59(23):715-9.<br />

98<br />

Rev Pan-Amaz Sau<strong>de</strong> 2010; 1(4):97-99


Meguins LC, et al. Coinfección <strong>por</strong> <strong>leptospirosis</strong> y <strong>d<strong>en</strong>gue</strong><br />

7 Forshey BM, Guevara C, Lag<strong>un</strong>a-Torres VA, Gianel<strong>la</strong><br />

A, Vallejo E, Madrid C, et al. Arboviral etiologies of<br />

acute febrile illnesses in Western South America,<br />

2000-2007. PLoS Negl Trop Dis. 2010 Aug;4(8):<br />

e787.<br />

8 Levett PN, Branch SL, Edwards CN. Detection of<br />

<strong>d<strong>en</strong>gue</strong> infection in pati<strong>en</strong>ts investigated for<br />

<strong>leptospirosis</strong> in Barbados. Am J Trop Med Hyg. 2000<br />

Jan;62(1):112-4.<br />

9 Rele MC, Rasal A, Despan<strong>de</strong> SD, Koppikar GV, Lahiri<br />

KR. Mixed infection due to Leptospira and D<strong>en</strong>gue in a<br />

pati<strong>en</strong>t with pyrexia. Indian J Med Microbiol. 2001<br />

Oct-Dec;19(4):206-7.<br />

10 Kaur H, John M. Mixed infection due to leptospira and<br />

<strong>d<strong>en</strong>gue</strong>. Indian J Gastro<strong>en</strong>terol. 2002 Sep-<br />

Oct;21(5):206.<br />

11 Behera B, Chaudhry R, Pan<strong>de</strong>y A, Gupta E, Broor S,<br />

Aggarwal P, et al. Co-infections due to leptospira,<br />

<strong>d<strong>en</strong>gue</strong> and hepatitis E: a diagnostic chall<strong>en</strong>ge. J Infect<br />

Dev Ctries. 2009 Nov;4(1):48-50.<br />

12 Pappas G, Papadimitriou P, Siozopoulou V, Christou L,<br />

Akritidis N. The globalization of <strong>leptospirosis</strong>:<br />

worldwi<strong>de</strong> incid<strong>en</strong>ce tr<strong>en</strong>ds. Int J Infect Dis. 2008<br />

Jul;12(4):351-7.<br />

13 Lomar AV, Diam<strong>en</strong>t D, Torres JR. Leptospirosis in Latin<br />

America. Infect Dis Clin North Am. 2000<br />

Mar;14(1):23-39, vii-viii.<br />

14 Tapia-Conyer R, Mén<strong>de</strong>z-Galván JF, Gal<strong>la</strong>rdo-Rincón<br />

H. The growing burd<strong>en</strong> of <strong>d<strong>en</strong>gue</strong> in Latin America. J<br />

Clin Virol. 2009 Oct;46 Suppl 2:S3-6.<br />

15 F<strong>la</strong>uzino RF, Souza-Santos R, Oliveira RM. D<strong>en</strong>gue,<br />

geoprocessing, and socioeconomic and <strong>en</strong>vironm<strong>en</strong>tal<br />

indicators: a review. Rev Panam Salud Publica. 2009<br />

May;25(5):456-61.<br />

16 Torres JR, Castro J. The health and economic impact of<br />

<strong>d<strong>en</strong>gue</strong> in Latin America. Cad Sau<strong>de</strong> Publica.<br />

2007;23 Suppl 1:S23-31.<br />

17 Oliveira ACA. Detecção <strong>de</strong> Leptospira sp no sangue<br />

periférico <strong>de</strong> indivíduos com suspeita <strong>de</strong> <strong>d<strong>en</strong>gue</strong>, em<br />

Fortaleza, no ano <strong>de</strong> 2008-2010. Rev Bras Med Trop.<br />

2010;23 supl 1:241.<br />

Recebido <strong>en</strong> / Recibido <strong>en</strong> / Received: 15/11/2010<br />

Aceito <strong>en</strong> / Aceito em / Accepted: 20/12/2010<br />

Rev Pan-Amaz Sau<strong>de</strong> 2010; 1(4):97-99 99

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!