Coinfección por leptospirosis y dengue en un paciente de la ...
Coinfección por leptospirosis y dengue en un paciente de la ...
Coinfección por leptospirosis y dengue en un paciente de la ...
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
RELATO DE CASO | RELATO DE CASO | CASE REPORT<br />
Coinfección <strong>por</strong> <strong>leptospirosis</strong> y <strong>d<strong>en</strong>gue</strong> <strong>en</strong> <strong>un</strong> paci<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
Amazonía brasileña<br />
Coinfecção <strong>por</strong> leptospirose e <strong>d<strong>en</strong>gue</strong> em um paci<strong>en</strong>te da Amazônia brasileira<br />
Leptospirosis and <strong>d<strong>en</strong>gue</strong> co-infection in a Brazilian Amazon pati<strong>en</strong>t<br />
Lucas Crociati Meguins<br />
Divisão <strong>de</strong> Clínica Médica, Hospital <strong>de</strong> Aeronáutica <strong>de</strong> Belém, Belém,<br />
Pará, Brazil<br />
Honório Onofre <strong>de</strong> Me<strong>de</strong>iro Júnior<br />
Divisão <strong>de</strong> Clínica Médica, Hospital <strong>de</strong> Aeronáutica <strong>de</strong> Belém, Belém,<br />
Pará, Brazil<br />
RESUMEN<br />
Leptospirosis y <strong>d<strong>en</strong>gue</strong> son dos <strong>de</strong> los principales problemas <strong>de</strong> salud pública asociados a altas tasas <strong>de</strong> mortalidad. La<br />
coinfección aguda <strong>por</strong> <strong>leptospirosis</strong> y <strong>d<strong>en</strong>gue</strong> es extremam<strong>en</strong>te rara. El objetivo <strong>de</strong> este re<strong>la</strong>to es el <strong>de</strong> <strong>de</strong>scribir el primer<br />
caso <strong>de</strong> coinfección <strong>por</strong> <strong>leptospirosis</strong> y <strong>d<strong>en</strong>gue</strong> <strong>en</strong> <strong>un</strong> paci<strong>en</strong>te ori<strong>un</strong>do <strong>de</strong> <strong>la</strong> Amazonía occid<strong>en</strong>tal brasileña.<br />
Pa<strong>la</strong>bras c<strong>la</strong>ve: Leptospirosis; D<strong>en</strong>gue; Do<strong>en</strong>ças Transmissíveis; ELISA.<br />
INTRODUCCIÓN<br />
Leptospirosis y <strong>d<strong>en</strong>gue</strong> son <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s infecciosas<br />
<strong>de</strong> im<strong>por</strong>tancia global y dos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s varias causas <strong>de</strong><br />
<strong>en</strong>fermedad febril indifer<strong>en</strong>ciada, especialm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />
1,2,3,4<br />
regiones tropical y subtropical . La estimativa da<br />
incid<strong>en</strong>cia anual <strong>de</strong> <strong>leptospirosis</strong> varía <strong>de</strong> 0,1 a 1,0 para<br />
cada 100 mil <strong>en</strong> climas temp<strong>la</strong>dos a 10 a 100 para cada<br />
100 mil <strong>en</strong> los trópicos húmedos. Incid<strong>en</strong>cias mayores a<br />
100 para cada 100 mil se registran durante brotes y <strong>en</strong><br />
5<br />
grupos con alto riesgo <strong>de</strong> exposición . El <strong>d<strong>en</strong>gue</strong> es<br />
<strong>en</strong>démico <strong>en</strong> <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> <strong>la</strong>s áreas tropicales y<br />
subtropicales <strong>de</strong>l m<strong>un</strong>do. En 2007, se registraron<br />
aproximadam<strong>en</strong>te 1 millón <strong>de</strong> casos ap<strong>en</strong>as <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />
6<br />
Américas . A<strong>de</strong>más, se <strong>de</strong>scubrió que los virus <strong>de</strong>l <strong>d<strong>en</strong>gue</strong><br />
son los arbovirus que más causan infecciones <strong>en</strong> el Oeste<br />
7<br />
<strong>de</strong> América <strong>de</strong>l Sur, con 26% <strong>de</strong> episodios febriles . Sin<br />
embargo, <strong>la</strong> coinfección <strong>por</strong> <strong>leptospirosis</strong> y <strong>d<strong>en</strong>gue</strong> es<br />
extremam<strong>en</strong>te rara, habi<strong>en</strong>do registro <strong>de</strong> ap<strong>en</strong>as cinco<br />
casos <strong>en</strong> <strong>la</strong> literatura médica inglesa hasta el<br />
8,9,10,11<br />
mom<strong>en</strong>to .<br />
El objetivo <strong>de</strong> este re<strong>la</strong>to <strong>de</strong> caso es el <strong>de</strong> <strong>de</strong>scribir el<br />
primer caso <strong>de</strong> coinfección <strong>por</strong> <strong>leptospirosis</strong> y <strong>d<strong>en</strong>gue</strong> <strong>en</strong><br />
<strong>un</strong> paci<strong>en</strong>te originario <strong>de</strong> <strong>la</strong> Amazonía ori<strong>en</strong>tal brasileña.<br />
Correspond<strong>en</strong>cia / Correspondência / Correspond<strong>en</strong>ce:<br />
Lucas Crociati Meguins<br />
Passagem São Cristóvão, 11. Bairro: Guamá<br />
CEP: 66065-670 Belém-Pará-Brazil<br />
Tel.: +55 (91) 8183-8107<br />
E-mail: lucascrociati@libero.it<br />
Traducido <strong>por</strong> / Traduzido <strong>por</strong> / Trans<strong>la</strong>ted by:<br />
Lota Moncada<br />
RELATO DE CASO<br />
Un hombre <strong>de</strong> 41 años <strong>de</strong> edad, previam<strong>en</strong>te<br />
saludable, originario <strong>de</strong> <strong>la</strong> Amazonía brasileña, resid<strong>en</strong>te<br />
<strong>en</strong> <strong>un</strong>a región también habitada <strong>por</strong> roedores e insectos,<br />
fue internado con <strong>un</strong> histórico <strong>de</strong> cinco días <strong>de</strong> fiebre alta<br />
(41º C), dolor abdominal, náusea, vómito no proyectil y no<br />
bilioso, escalofríos, artralgia, mialgia int<strong>en</strong>sa<br />
especialm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong>s extremida<strong>de</strong>s inferiores y anorexia.<br />
No había ning<strong>un</strong>a indicación <strong>de</strong> sangrado. El histórico<br />
médico <strong>de</strong>l paci<strong>en</strong>te no pres<strong>en</strong>taba alteraciones. Al<br />
exam<strong>en</strong> físico, el paci<strong>en</strong>te estaba febril, <strong>de</strong>shidratado y<br />
pres<strong>en</strong>taba erupciones cutáneas eritematosas <strong>por</strong> todo el<br />
cuerpo. El hígado era palpable 3 cm. <strong>de</strong>bajo <strong>de</strong>l bor<strong>de</strong><br />
costal <strong>de</strong>recho y el bazo era palpable 1,5 cm. <strong>de</strong>bajo <strong>de</strong>l<br />
bor<strong>de</strong> costal izquierdo. El análisis <strong>de</strong> <strong>la</strong>boratorio reveló que<br />
los electrolitos séricos y <strong>la</strong>s f<strong>un</strong>ciones r<strong>en</strong>ales estaban<br />
normales. Exám<strong>en</strong>es <strong>de</strong> sangre <strong>de</strong> rutina seña<strong>la</strong>ron <strong>la</strong><br />
3<br />
pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> 13.400 leucocitos/mm y 119.000<br />
3<br />
p<strong>la</strong>quetas/mm . Las pruebas hepáticas mostraron 531 U/L<br />
<strong>de</strong> fosfatasa alcalina (normal 30-250), GGT 221 U/L<br />
(normal 15-90), AST 1432 U/L y ALT 521 U/L. El<br />
electrocardiograma y <strong>la</strong> radiografía <strong>de</strong> tórax estaban<br />
d<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> <strong>la</strong> normalidad. El paci<strong>en</strong>te fue tratado<br />
sintomáticam<strong>en</strong>te. Se realizaron otros exám<strong>en</strong>es para<br />
<strong>de</strong>scubrir su etiología específica. Un frotis <strong>de</strong> sangre<br />
periférica y <strong>un</strong>a prueba <strong>de</strong> Widal arrojaron resultado<br />
negativo para ma<strong>la</strong>ria y para fiebre tifoi<strong>de</strong>a,<br />
respectivam<strong>en</strong>te. Pruebas serológicas para <strong>la</strong>s hepatitis A,<br />
B y C y para HIV dieron resultados negativos. Los análisis <strong>de</strong><br />
seroaglutinación y ELISA-IgM para Leptospira dieron<br />
positivos. La prueba ELISA para <strong>de</strong>tección <strong>de</strong> anticuerpos<br />
IgM (MAC-ELISA) también fue positiva y confirmó <strong>la</strong><br />
infección aguda <strong>por</strong> el virus <strong>d<strong>en</strong>gue</strong> tipo 1. El paci<strong>en</strong>te fue<br />
mant<strong>en</strong>ido <strong>en</strong> observación médica y su cuadro clínico<br />
pres<strong>en</strong>tó mejoría. Recibió alta 21 días <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> su<br />
internación, cuando ya estaba asintomático.<br />
http://revista.iec.pa.gov.br<br />
Rev Pan-Amaz Sau<strong>de</strong> 2010; 1(4):97-99<br />
97
Meguins LC, et al. Coinfección <strong>por</strong> <strong>leptospirosis</strong> y <strong>d<strong>en</strong>gue</strong><br />
DISCUSIÓN<br />
La <strong>leptospirosis</strong> y el <strong>d<strong>en</strong>gue</strong> son <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s<br />
infecciosas <strong>de</strong> im<strong>por</strong>tancia global y dos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s varias<br />
causas <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermedad febril indifer<strong>en</strong>ciada, especialm<strong>en</strong>te<br />
1,2,3,4<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong>s regiones tropical y subtropical . América Latina,<br />
particu<strong>la</strong>rm<strong>en</strong>te <strong>la</strong> Amazonía brasileña es <strong>un</strong>a región<br />
<strong>en</strong>démica para estas dos <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s infecciosas <strong>de</strong>bido<br />
a sus características geográficas y climáticas, bi<strong>en</strong> como al<br />
12,13,14,15<br />
perfil socioeconómico <strong>de</strong> su pob<strong>la</strong>ción .<br />
La <strong>leptospirosis</strong> es <strong>un</strong>a zoonosis que pres<strong>en</strong>ta<br />
ocurr<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> todo el m<strong>un</strong>do, si<strong>en</strong>do causada <strong>por</strong><br />
leptospiras patóg<strong>en</strong>as pert<strong>en</strong>eci<strong>en</strong>tes al género Leptospira;<br />
esta <strong>en</strong>fermedad ataca predominantem<strong>en</strong>te a hombres. La<br />
estimativa <strong>de</strong> su incid<strong>en</strong>cia anual varía <strong>de</strong> 0,1 a 1,0 para<br />
cada 100 mil <strong>en</strong> climas temp<strong>la</strong>dos a 10 a 100 para cada<br />
100 mil <strong>en</strong> los trópicos húmedos. Incid<strong>en</strong>cias mayores a<br />
100 para cada 100 mil se registran durante brotes y <strong>en</strong><br />
5<br />
grupos con alto riesgo <strong>de</strong> exposición . El <strong>d<strong>en</strong>gue</strong> es <strong>un</strong>a<br />
<strong>en</strong>fermedad asociada a arbovirus y está consi<strong>de</strong>rada como<br />
<strong>la</strong> <strong>en</strong>fermedad infecciosa viral transmitida <strong>por</strong> mosquitos<br />
causa más común <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s febriles <strong>en</strong> humanos<br />
7,14,15<br />
<strong>en</strong> América Latina . Los últimos diez años,<br />
aproximadam<strong>en</strong>te 70% <strong>de</strong> los casos <strong>de</strong> <strong>d<strong>en</strong>gue</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />
Américas fueron re<strong>la</strong>tados <strong>en</strong> Brasil, país que registró <strong>un</strong><br />
aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> 45 veces <strong>la</strong> incid<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>d<strong>en</strong>gue</strong> <strong>en</strong>tre los<br />
16<br />
años <strong>de</strong> 2000 y 2002 . A<strong>un</strong>que <strong>la</strong> <strong>leptospirosis</strong> y el<br />
<strong>d<strong>en</strong>gue</strong> sean com<strong>un</strong>es <strong>en</strong> regiones que pres<strong>en</strong>tan ma<strong>la</strong>s<br />
condiciones socioeconómicas, como alg<strong>un</strong>as localida<strong>de</strong>s<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> Amazonía ori<strong>en</strong>tal brasileña, <strong>la</strong> coinfección <strong>por</strong> estos<br />
dos patóg<strong>en</strong>os es extremam<strong>en</strong>te rara, habi<strong>en</strong>do registro <strong>de</strong><br />
ap<strong>en</strong>as cinco casos <strong>en</strong> <strong>la</strong> literatura médica inglesa hasta el<br />
8,9,10,11<br />
mom<strong>en</strong>to .<br />
La amplia superposición <strong>de</strong> los espectros <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
manifestaciones sintomáticas <strong>de</strong> <strong>d<strong>en</strong>gue</strong> y <strong>leptospirosis</strong><br />
torna el diagnóstico clínico difícil para los médicos que<br />
ati<strong>en</strong>d<strong>en</strong> a los paci<strong>en</strong>tes cuando hay coinfección aguda.<br />
10<br />
Seg<strong>un</strong>do Kaur y John , <strong>en</strong> tales casos, cuando <strong>la</strong> fiebre<br />
indifer<strong>en</strong>ciada es el principal síntoma observado, <strong>la</strong> única<br />
manera <strong>de</strong> establecer <strong>un</strong> diagnóstico específico y <strong>de</strong>scartar<br />
otras <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s infecciosas es <strong>la</strong> adopción <strong>de</strong> pruebas<br />
17<br />
serológicas. Oliveira et al <strong>de</strong>mostraron que muchos<br />
paci<strong>en</strong>tes con síntomas clínicos <strong>de</strong> <strong>d<strong>en</strong>gue</strong> arrojan<br />
resultado positivo para Leptospira sp. con base <strong>en</strong> análisis<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong>boratorio.<br />
CONCLUSIÓN<br />
En conclusión, este re<strong>la</strong>to <strong>de</strong> caso refuerza el hecho <strong>de</strong><br />
que <strong>la</strong> <strong>leptospirosis</strong> y el <strong>d<strong>en</strong>gue</strong> son dos im<strong>por</strong>tantes<br />
<strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s infecciosas <strong>en</strong>démicas <strong>en</strong> <strong>la</strong> Región<br />
Amazónica y ti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>un</strong>a manifestación clínica semejante.<br />
Por lo tanto, los análisis <strong>de</strong> <strong>la</strong>boratorio son <strong>un</strong>a im<strong>por</strong>tante<br />
herrami<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> diagnóstico y <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser iniciados ap<strong>en</strong>as<br />
sea levantada <strong>la</strong> sospecha clínica <strong>de</strong> ambas<br />
<strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s.<br />
Coinfecção <strong>por</strong> leptospirose e <strong>d<strong>en</strong>gue</strong> em um paci<strong>en</strong>te da Amazônia brasileira<br />
RESUMO<br />
Leptospirose e <strong>d<strong>en</strong>gue</strong> são dois dos principais problemas <strong>de</strong> saú<strong>de</strong> pública associados a altas taxas <strong>de</strong> mortalida<strong>de</strong>. A<br />
coinfecção aguda <strong>por</strong> leptospirose e <strong>d<strong>en</strong>gue</strong> é extremam<strong>en</strong>te rara. O objetivo <strong>de</strong>ste re<strong>la</strong>to é <strong>de</strong>screver o primeiro caso <strong>de</strong><br />
coinfecção <strong>por</strong> leptospirose e <strong>d<strong>en</strong>gue</strong> em um paci<strong>en</strong>te originário da Amazônia ocid<strong>en</strong>tal brasileira.<br />
Pa<strong>la</strong>vras-chave: Leptospirose; D<strong>en</strong>gue; Enfermeda<strong>de</strong>s Transmisibles; Prueba ELISA.<br />
Leptospirosis and <strong>d<strong>en</strong>gue</strong> co-infection in a Brazilian Amazon pati<strong>en</strong>t<br />
ABSTRACT<br />
Leptospirosis and <strong>d<strong>en</strong>gue</strong> are infectious diseases of global im<strong>por</strong>tance and are two of the many medical conditions<br />
responsible for <strong>un</strong>differ<strong>en</strong>tiated febrile illness, especially in tropical and subtropical regions. Acute co-infection with<br />
<strong>leptospirosis</strong> and <strong>d<strong>en</strong>gue</strong> is an extremely rare ev<strong>en</strong>t. The aim of the pres<strong>en</strong>t re<strong>por</strong>t is to <strong>de</strong>scribe the first case of <strong>leptospirosis</strong><br />
and <strong>d<strong>en</strong>gue</strong> co-infection in a pati<strong>en</strong>t from the Brazilian eastern Amazonia.<br />
Keywords: Leptospirosis; D<strong>en</strong>gue; Comm<strong>un</strong>icable Diseases; Enzyme-Linked Imm<strong>un</strong>osorb<strong>en</strong>t Assay.<br />
REFERENCIAS<br />
1 S<strong>la</strong>ck A. Leptospirosis. Aust Fam Physician. 2010<br />
Jul;39(7):495-8.<br />
2 Victoriano AF, Smythe LD, Gloriani-Barzaga N,<br />
Cavinta LL, Kasai T, Limpakarnjanarat K, et al.<br />
Leptospirosis in the Asia Pacific region. BMC Infect Dis.<br />
2009 Sep;9:147.<br />
3 Thai KT, Cazelles B, Nguy<strong>en</strong> NV, Simmons CP, Boni MF,<br />
Farrar J, et al. D<strong>en</strong>gue dynamics in Binh Thuan<br />
province, southern Vietnam: periodicity, synchronicity<br />
and climate variability. PLoS Negl Trop Dis. 2010<br />
Jul;4(7):e747.<br />
4 Gue<strong>de</strong>s DR, Cor<strong>de</strong>iro MT, Magalhaes T, Marques E,<br />
Regis L, Furtado AF, et al. Pati<strong>en</strong>t-based <strong>d<strong>en</strong>gue</strong> virus<br />
surveil<strong>la</strong>nce in Ae<strong>de</strong>s aegypti from Recife, Brazil. J<br />
Vector Borne Dis. 2010 J<strong>un</strong>;47(2):67-75.<br />
5 World Health Organization. Human <strong>leptospirosis</strong>:<br />
guidance for diagnosis, surveil<strong>la</strong>nce and control.<br />
G<strong>en</strong>eva: World Health Organization; 2003.<br />
6 C<strong>en</strong>ters for Disease Control and Prev<strong>en</strong>tion. Trave<strong>la</strong>ssociated<br />
D<strong>en</strong>gue surveil<strong>la</strong>nce - United States, 2006-<br />
2008. MMWR Morb Mortal Wkly Rep. 2010<br />
J<strong>un</strong>;59(23):715-9.<br />
98<br />
Rev Pan-Amaz Sau<strong>de</strong> 2010; 1(4):97-99
Meguins LC, et al. Coinfección <strong>por</strong> <strong>leptospirosis</strong> y <strong>d<strong>en</strong>gue</strong><br />
7 Forshey BM, Guevara C, Lag<strong>un</strong>a-Torres VA, Gianel<strong>la</strong><br />
A, Vallejo E, Madrid C, et al. Arboviral etiologies of<br />
acute febrile illnesses in Western South America,<br />
2000-2007. PLoS Negl Trop Dis. 2010 Aug;4(8):<br />
e787.<br />
8 Levett PN, Branch SL, Edwards CN. Detection of<br />
<strong>d<strong>en</strong>gue</strong> infection in pati<strong>en</strong>ts investigated for<br />
<strong>leptospirosis</strong> in Barbados. Am J Trop Med Hyg. 2000<br />
Jan;62(1):112-4.<br />
9 Rele MC, Rasal A, Despan<strong>de</strong> SD, Koppikar GV, Lahiri<br />
KR. Mixed infection due to Leptospira and D<strong>en</strong>gue in a<br />
pati<strong>en</strong>t with pyrexia. Indian J Med Microbiol. 2001<br />
Oct-Dec;19(4):206-7.<br />
10 Kaur H, John M. Mixed infection due to leptospira and<br />
<strong>d<strong>en</strong>gue</strong>. Indian J Gastro<strong>en</strong>terol. 2002 Sep-<br />
Oct;21(5):206.<br />
11 Behera B, Chaudhry R, Pan<strong>de</strong>y A, Gupta E, Broor S,<br />
Aggarwal P, et al. Co-infections due to leptospira,<br />
<strong>d<strong>en</strong>gue</strong> and hepatitis E: a diagnostic chall<strong>en</strong>ge. J Infect<br />
Dev Ctries. 2009 Nov;4(1):48-50.<br />
12 Pappas G, Papadimitriou P, Siozopoulou V, Christou L,<br />
Akritidis N. The globalization of <strong>leptospirosis</strong>:<br />
worldwi<strong>de</strong> incid<strong>en</strong>ce tr<strong>en</strong>ds. Int J Infect Dis. 2008<br />
Jul;12(4):351-7.<br />
13 Lomar AV, Diam<strong>en</strong>t D, Torres JR. Leptospirosis in Latin<br />
America. Infect Dis Clin North Am. 2000<br />
Mar;14(1):23-39, vii-viii.<br />
14 Tapia-Conyer R, Mén<strong>de</strong>z-Galván JF, Gal<strong>la</strong>rdo-Rincón<br />
H. The growing burd<strong>en</strong> of <strong>d<strong>en</strong>gue</strong> in Latin America. J<br />
Clin Virol. 2009 Oct;46 Suppl 2:S3-6.<br />
15 F<strong>la</strong>uzino RF, Souza-Santos R, Oliveira RM. D<strong>en</strong>gue,<br />
geoprocessing, and socioeconomic and <strong>en</strong>vironm<strong>en</strong>tal<br />
indicators: a review. Rev Panam Salud Publica. 2009<br />
May;25(5):456-61.<br />
16 Torres JR, Castro J. The health and economic impact of<br />
<strong>d<strong>en</strong>gue</strong> in Latin America. Cad Sau<strong>de</strong> Publica.<br />
2007;23 Suppl 1:S23-31.<br />
17 Oliveira ACA. Detecção <strong>de</strong> Leptospira sp no sangue<br />
periférico <strong>de</strong> indivíduos com suspeita <strong>de</strong> <strong>d<strong>en</strong>gue</strong>, em<br />
Fortaleza, no ano <strong>de</strong> 2008-2010. Rev Bras Med Trop.<br />
2010;23 supl 1:241.<br />
Recebido <strong>en</strong> / Recibido <strong>en</strong> / Received: 15/11/2010<br />
Aceito <strong>en</strong> / Aceito em / Accepted: 20/12/2010<br />
Rev Pan-Amaz Sau<strong>de</strong> 2010; 1(4):97-99 99