14.10.2014 Views

Guía del Estudiante 2006 - Facultad de Enfermería y Podología de ...

Guía del Estudiante 2006 - Facultad de Enfermería y Podología de ...

Guía del Estudiante 2006 - Facultad de Enfermería y Podología de ...

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

Guía <strong><strong>de</strong>l</strong> <strong>Estudiante</strong><br />

Curso Académico <strong>2006</strong>-2007<br />

E.U. ENFERMERÍA Y PODOLOGÍA<br />

UNIVERSIDADE DA CORUÑA<br />

Campus <strong>de</strong> Ferrol


1. PRESENTACIÓN<br />

ÍNDICE<br />

2. UBICACIÓN, ARQUITECTURA Y DISEÑO<br />

3. OBJETIVO DE LA E.U. DE ENFERMERÍA Y PODOLOGÍA<br />

− Perfil <strong>de</strong> la titulación: Diplomado en Enfermería<br />

− Perfil <strong>de</strong> la titulación: Diplomado en Podología<br />

4. INFORMACIÓN GENERAL, EDIFICIO E INSTALACIONES<br />

− Información general<br />

− Edificio e instalaciones<br />

5. DEPARTAMENTO CIENCIAS DE LA SALUD<br />

6. PLAN DE LA DIPLOMATURA EN ENFERMERÍA<br />

− Plan <strong>de</strong> estudios <strong>de</strong> la Escuela Universitaria <strong>de</strong> Enfermería<br />

y Podología <strong>de</strong> Ferrol<br />

− Programas <strong>de</strong> las asignaturas <strong>de</strong> la Diplomatura en<br />

Enfermería, <strong>de</strong> la Escuela Universitaria <strong>de</strong> Enfermería y<br />

Podología <strong>de</strong> Ferrol<br />

− Horarios <strong>de</strong> clases y tutorías <strong>de</strong> la Diplomatura en<br />

Enfermería<br />

− Convocatoria <strong>de</strong> exámenes <strong>de</strong> la Diplomatura en Enfermería<br />

7. NORMAS GENERALES Y MEDIDAS PREVENTIVAS A TENER EN<br />

CUENTA EN LA REALIZACIÓN DE PRÁCTICAS CLÍNICAS EN<br />

ENFERMERÍA<br />

8. PLAN ESTUDIOS DE LA DIPLOMATURA EN PODOLOGÍA<br />

− Programas <strong>de</strong> las asignaturas <strong>de</strong> la Diplomatura en<br />

Podología <strong>de</strong> la Escuela Universitaria <strong>de</strong> Enfermería y<br />

Podología <strong>de</strong> Ferrol<br />

− Horarios <strong>de</strong> clases y tutorías <strong>de</strong> la diplomatura en Podología<br />

Convocatoria <strong>de</strong> exámenes <strong>de</strong> la Diplomatura <strong>de</strong> Podología<br />

9. ASIGNATURAS DE LIBRE CONFIGURACIÓN OFERTADAS PARA<br />

LAS TITULACIONES DE ENFERMERÍA Y PODOLOGÍA<br />

10. NORMAS PARA LAS PRÁCTICAS DE LABORATORIO<br />

11. ORGANIZACIÓN Y FUNCIONAMIENTO DE LA CLÍNICA<br />

UNIVERSITARIA DE PODOLOGÍA<br />

12. LÍNEAS Y HORARIOS DE AUTOBUSES<br />

13. OTRA INFORMACIÓN DE INTERÉS<br />

− ¿Que es la Delegación <strong>de</strong> Alumnos?<br />

− ¿Y la Asociación <strong>de</strong> <strong>Estudiante</strong>?<br />

− Calendario académico <strong>2006</strong>/2007<br />

− Normas <strong>de</strong> convivencia en el centro


PRESENTACIÓN<br />

El sistema Universitario en España está experimentando profundos<br />

cambios en los últimos tiempos. Se trata <strong>de</strong> un proceso <strong>de</strong> transición,<br />

impulsado por lo que para nuestro sistema público <strong>de</strong> enseñanza universitaria<br />

suponen la implantación <strong>de</strong> la “Ley Orgánica <strong>de</strong> Universida<strong>de</strong>s” y en última<br />

instancia las exigencias que plantea la inclusión <strong>de</strong>ntro <strong><strong>de</strong>l</strong> <strong>de</strong>nominado<br />

“Espacio Europeo <strong>de</strong> Educación Superior”. Sin duda, ambos se presentan<br />

como los 2 gran<strong>de</strong>s retos para nuestra Universidad en los próximos años. Se<br />

persigue sin duda, una transformación radical <strong><strong>de</strong>l</strong> sistema universitario.<br />

La “Ley Orgánica <strong>de</strong> Universida<strong>de</strong>s” <strong>de</strong> 21 <strong>de</strong> diciembre <strong>de</strong> 2001, nace con el<br />

propósito <strong>de</strong> impulsar al Estado en la vertebración y cohesión <strong><strong>de</strong>l</strong> sistema<br />

Universitario, <strong>de</strong> profundizar en las competencias <strong>de</strong> las diferentes<br />

Comunida<strong>de</strong>s Autónomas e incrementar el grado <strong>de</strong> autonomía <strong>de</strong> las<br />

Universida<strong>de</strong>s y consecuentemente fortalecer las relaciones que se establecen<br />

entre Universidad y Sociedad.<br />

Por otra parte, el 19 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 1999 con “la <strong>de</strong>claración <strong>de</strong> Bolonia” se<br />

establece, por parte <strong>de</strong> 28 ministros <strong>de</strong> educación <strong>de</strong> diferentes países<br />

europeos, la necesidad y el propósito <strong>de</strong> favorecer la construcción <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

<strong>de</strong>nominado “Espacio Europeo <strong>de</strong> Educación Superior”.<br />

Se trata <strong>de</strong> lograr en un tiempo breve (antes <strong>de</strong> 2010), un sistema <strong>de</strong><br />

enseñanza superior, académica y laboralmente competitivo a través <strong>de</strong> la<br />

instauración <strong>de</strong> medidas que promueven la calidad <strong>de</strong> la enseñanza.<br />

Por su parte, y como primera medida para a<strong>de</strong>ntrarse en el futuro que lo<br />

comentado hasta ahora nos presenta, la Universidad <strong>de</strong> A Coruña aprobó en<br />

su claustro <strong>de</strong> 15 <strong>de</strong> mayo <strong>de</strong> 2003 el proyecto <strong>de</strong> Estatutos que regirán el<br />

funcionamiento <strong>de</strong> esta institución en los años veni<strong>de</strong>ros. Posteriormente han<br />

sido aprobados por la Consellería <strong>de</strong> Educación e Or<strong>de</strong>nación Universitaria <strong>de</strong><br />

la Xunta <strong>de</strong> Galicia por Decreto 101/2004 <strong>de</strong> 13 <strong>de</strong> mayo <strong>de</strong> 2004 (D.O.G 26 <strong>de</strong><br />

mayo <strong>de</strong> 2004).<br />

Un año más, se publica esta Guía <strong><strong>de</strong>l</strong> <strong>Estudiante</strong> <strong>de</strong> la Escuela Universitaria <strong>de</strong><br />

Enfermería y Podología <strong>de</strong> la Universidad <strong>de</strong> A Coruña; Campus <strong>de</strong> Ferrol que<br />

preten<strong>de</strong> proporcionar a todos los integrantes <strong>de</strong> nuestra Escuela, y<br />

especialmente a los estudiantes que se incorporan por primera vez a la vida <strong>de</strong><br />

la Escuela, una información general y <strong>de</strong>tallada que habrá <strong>de</strong> serles <strong>de</strong> gran<br />

utilidad a lo largo <strong>de</strong> este curso académico.<br />

Esta Guía facilita una i<strong>de</strong>a completa <strong>de</strong> la estructura, la organización y el<br />

funcionamiento <strong>de</strong> la Escuela en la que se formarán durante los próximos años,<br />

y contiene los procedimientos a<strong>de</strong>cuados para realizar con agilidad los trámites<br />

propios <strong>de</strong> esta institución. Asimismo, en la Guía se encuentra información<br />

sobre las activida<strong>de</strong>s docentes, y sobre el uso <strong>de</strong> las instituciones y recursos<br />

disponibles.<br />

Reseñar que hemos concebido esta guía como una publicación abierta a<br />

futuras revisiones, <strong>de</strong> modo que agra<strong>de</strong>ceremos aquellas sugerencias que se<br />

estimen oportunas para mejorar la Guía en sucesivas ediciones.<br />

La Dirección


UBICACIÓN, ARQUITECTURA Y DISEÑO


UBICACIÓN, ARQUITECTURA Y DISEÑO<br />

Ferrol se integra en el Sistema Universitario Gallego en el año<br />

1990 con un campus que forma parte <strong>de</strong> la Universidad <strong>de</strong> A Coruña.<br />

En este contexto, el campus <strong>de</strong> Ferrol contó <strong>de</strong>s<strong>de</strong> un principio con el<br />

asentamiento privilegiado que proporcionan unas instalaciones<br />

históricas, gracias a las cuales se evitaron el peregrinaje y <strong>de</strong>sconcierto<br />

<strong>de</strong> otros campus universitarios que nacieron sin un espacio acotado<br />

propio.<br />

La cesión <strong><strong>de</strong>l</strong> antiguo Hospital <strong>de</strong> Marina, en el barrio <strong>de</strong> Esteiro, permite<br />

uno <strong>de</strong> los logros <strong>de</strong> los que esta Universidad se siente más orgullosa, el<br />

crecimiento armónico y compasado <strong>de</strong> titulaciones e instalaciones y<br />

servicios.<br />

El edificio en el que se ubica la Escuela Universitaria <strong>de</strong> Enfermería y<br />

Podología es uno <strong>de</strong> los pabellones “históricos” <strong><strong>de</strong>l</strong> antiguo Hospital <strong>de</strong><br />

Marina situado en el barrio <strong>de</strong> Esteiro.<br />

Se trata <strong><strong>de</strong>l</strong> antiguo pabellón <strong>de</strong> Oficiales, obra <strong><strong>de</strong>l</strong> arquitecto Rodolfo<br />

Ucha, que fue construido en los años 40 sobre uno <strong>de</strong> los baluartes <strong>de</strong> la<br />

muralla <strong><strong>de</strong>l</strong> Hospital. Este edificio <strong>de</strong>staca entre el resto <strong>de</strong> las<br />

construcciones <strong><strong>de</strong>l</strong> Hospital por su mo<strong>de</strong>rnidad para la época <strong>de</strong><br />

construcción, se trata <strong>de</strong> un estilo “racionalista”.<br />

Fue proyectado para su remo<strong><strong>de</strong>l</strong>ación por el arquitecto Felipe Peña<br />

Pereda y se inauguró como Escuela Universitaria <strong>de</strong> Enfermería y<br />

Podología en octubre <strong><strong>de</strong>l</strong> 2000.<br />

La Escuela Universitaria <strong>de</strong> Enfermería y Podología cuenta a<strong>de</strong>más con<br />

la Clínica Podológica Universitaria ubicada en el Hospital Básico para la<br />

Defensa <strong>de</strong> Ferrol (antiguo Hospital Naval), en San Pedro <strong>de</strong> Leixa s/n y<br />

con la Unidad <strong>de</strong> Intervención Familiar ubicada en el 1º piso (Zona C) <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

mismo hospital.


OBJETIVO DE LA E.U. DE ENFERMERÍA Y PODOLOGÍA


OBJETIVO DE LA E.U. DE ENFERMERÍA Y PODOLOGÍA<br />

El objetivo <strong>de</strong> la Escuela <strong>de</strong> Enfermería y Podología <strong>de</strong> Ferrol es<br />

la formación y <strong>de</strong>sarrollo integral <strong><strong>de</strong>l</strong> estudiante, para que llegue a ser un<br />

profesional competente y responsable con el equipo <strong>de</strong> trabajo y con la<br />

sociedad en la que prestará servicios.<br />

Sus objetivos generales:<br />

*Formar profesionales <strong>de</strong> Enfermería y Podología adaptados a las<br />

necesida<strong>de</strong>s sociales, económicas y sanitarias <strong><strong>de</strong>l</strong> país.<br />

*Promocionar la investigación.<br />

*Contribuir a mejorar la asistencia sanitaria mediante la participación en<br />

cursos y especialida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> postgrado.<br />

*Contribuir al perfeccionamiento científico, humanístico y técnico <strong>de</strong> los<br />

profesionales que aquí se forman.<br />

Las enseñanzas conducentes a la obtención <strong><strong>de</strong>l</strong> titulo oficial <strong>de</strong><br />

Diplomado en Enfermería, <strong>de</strong>berán proporcionar:<br />

a) Un conocimiento a<strong>de</strong>cuado <strong>de</strong> las ciencias que constituyen la base<br />

<strong>de</strong> los cuidados generales, incluido un conocimiento suficiente <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

organismo, <strong>de</strong> las funciones fisiológicas y <strong><strong>de</strong>l</strong> comportamiento <strong>de</strong> las<br />

personas en buen estado <strong>de</strong> salud y <strong>de</strong> las personas enfermas, así<br />

como las relaciones que existen entre el estado <strong>de</strong> la salud y el<br />

entorno físico y social <strong><strong>de</strong>l</strong> ser humano<br />

b) Un conocimiento suficiente <strong>de</strong> la naturaleza y <strong>de</strong> la ética <strong>de</strong> la<br />

profesión y <strong>de</strong> los principios generales relacionados con la salud y<br />

sus cuidados<br />

c) Una experiencia clínica a<strong>de</strong>cuada; esta, que conviene elegir por su<br />

valor formativo, <strong>de</strong>berá adquirirse bajo el control <strong>de</strong> personal <strong>de</strong><br />

enfermería cualificado, y en los lugares don<strong>de</strong> la importancia <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

personal cualificado y los equipos sean los apropiados para los<br />

cuidados <strong>de</strong> enfermería que haya que dispensar al paciente.<br />

d) La capacidad para participar en la formación <strong><strong>de</strong>l</strong> personal sanitario y<br />

experiencia en la colaboración con ese personal<br />

e) Experiencia en la colaboración con otros profesionales<br />

Las enseñanzas conducentes a la obtención <strong><strong>de</strong>l</strong> titulo oficial <strong>de</strong><br />

Diplomado en Podología, <strong>de</strong>berán proporcionar:<br />

a) Un conocimiento a<strong>de</strong>cuado en los diferentes campos <strong>de</strong> la<br />

Podología: anatomía, ortopedia, cirugía, farmacología, <strong>de</strong>rmatología,<br />

radiología, etc. así como las relaciones que existen entre el estado<br />

<strong>de</strong> la salud y el entorno físico y social <strong><strong>de</strong>l</strong> ser humano.<br />

b) Un conocimiento suficiente <strong>de</strong> la naturaleza y <strong>de</strong> la ética <strong>de</strong> la<br />

profesión y <strong>de</strong> los principios generales relacionados con la salud.


c) Una experiencia clínica a<strong>de</strong>cuada; esta, que conviene elegir por su<br />

valor formativo, <strong>de</strong>berá adquirirse bajo el control <strong>de</strong> personal <strong>de</strong><br />

titulado cualificado.<br />

d) Experiencia en la colaboración con otros profesionales, en el trabajo<br />

en equipo y multidisciplinar


Perfil <strong>de</strong> la titulación: Diplomado en Enfermería<br />

Así, el perfil <strong><strong>de</strong>l</strong> profesional <strong>de</strong> Enfermería que preten<strong>de</strong> formar la<br />

Escuela compren<strong>de</strong> las siguientes características:<br />

a) Compren<strong>de</strong>r al ser humano tanto en estado <strong>de</strong> salud como <strong>de</strong><br />

enfermedad, en todas sus dimensiones: biológicas, psicológica y social. Por<br />

ello <strong>de</strong>ben adquirir conocimientos sobre:<br />

Las ciencias biológicas básicas.<br />

Las ciencias <strong>de</strong> la conducta.<br />

Las distintas disciplinas <strong>de</strong> Enfermería y <strong>de</strong> la Salud Comunitaria.<br />

b) Estar capacitado para llevar a cabo la función asistencial <strong>de</strong> su profesión:<br />

dispensar cuidados <strong>de</strong> Enfermería al individuo, familia y comunidad (en<br />

salud o enfermedad), trabajando en equipo y orientando sus cuidados a la<br />

promoción <strong>de</strong> la salud, la prevención <strong>de</strong> la enfermedad, la atención a los<br />

enfermos y la rehabilitación <strong>de</strong> los mismos. Por ello, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> los<br />

conocimientos mencionados anteriormente, <strong>de</strong>berán:<br />

-Adquirir las habilida<strong>de</strong>s necesarias para realizar con <strong>de</strong>streza y seguridad<br />

los procedimientos y técnicas propias <strong>de</strong> la Enfermería. Desarrollar las<br />

actitu<strong>de</strong>s pertinentes para manejar <strong>de</strong> una forma eficaz las relaciones<br />

interpersonales con los usuarios <strong>de</strong> los servicios <strong>de</strong> salud, sus familias y el<br />

equipo <strong>de</strong> trabajo.<br />

c) Ser capaz <strong>de</strong> administrar un servicio <strong>de</strong> Enfermería, planificando,<br />

poniendo en práctica y evaluando las distintas activida<strong>de</strong>s.<br />

d) Poseer los fundamentos y conocimientos básicos sobre metodología<br />

científica y las habilida<strong>de</strong>s intelectuales necesarias para po<strong>de</strong>r <strong>de</strong>sarrollar<br />

una actividad investigadora en el campo <strong>de</strong> la Enfermería y <strong>de</strong> la salud en<br />

general.<br />

e) Disponer <strong>de</strong> las capacida<strong>de</strong>s necesarias para mantener una actitud<br />

crítica y creativa ante las distintas situaciones y problemas a los que habrá<br />

<strong>de</strong> enfrentarse.


PERFIL DE LA TITULACIÓN: DIPLOMADO EN PODOLOGÍA<br />

Así, el perfil <strong><strong>de</strong>l</strong> profesional <strong>de</strong> Podología que preten<strong>de</strong> formar la<br />

Escuela compren<strong>de</strong> las siguientes características:<br />

a) Deben adquirir conocimientos sobre:<br />

- El comportamiento biofisiológico <strong>de</strong> los pies. Consi<strong>de</strong>rando al pie como<br />

parte <strong><strong>de</strong>l</strong> sistema <strong>de</strong> sustentación y locomoción <strong><strong>de</strong>l</strong> cual forman parte la<br />

columna y el resto <strong><strong>de</strong>l</strong> miembro inferior.<br />

- Sus alteraciones morfo-funcionales y sus afecciones patológicas.<br />

- Exploración y estudio <strong>de</strong> la estática y dinámica <strong><strong>de</strong>l</strong> pie.<br />

- Tratamientos y cirugía podológica<br />

b) Estar capacitado para llevar a cabo la función asistencial <strong>de</strong> su profesión:<br />

diagnóstico y tratamiento <strong>de</strong> las afecciones y <strong>de</strong>formida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> los pies.<br />

Una función rehabilitadora, orientando sus actuaciones a la educación y<br />

promoción <strong>de</strong> la salud, la prevención <strong>de</strong> la enfermedad, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> los<br />

conocimientos mencionados anteriormente, <strong>de</strong>berán:<br />

-Adquirir las habilida<strong>de</strong>s necesarias para realizar con <strong>de</strong>streza y seguridad<br />

los procedimientos y técnicas propias <strong>de</strong> la Podología. Desarrollar las<br />

actitu<strong>de</strong>s pertinentes para manejar <strong>de</strong> una forma eficaz las relaciones<br />

interpersonales con los usuarios <strong>de</strong> los servicios, y si es preciso, en el<br />

equipo <strong>de</strong> trabajo.<br />

c) Poseer los fundamentos y conocimientos básicos sobre metodología<br />

científica y las habilida<strong>de</strong>s intelectuales necesarias para po<strong>de</strong>r <strong>de</strong>sarrollar<br />

una actividad investigadora y docente en el campo <strong>de</strong> la Podología.


INFORMACIÓN GENERAL, EDIFICIO E INSTALACIONES


INFORMACIÓN GENERAL<br />

La Escuela Universitaria <strong>de</strong> Enfermería y Podología <strong>de</strong> Ferrol, se<br />

encuentra ubicada en el Campus Universitario <strong>de</strong> Esteiro, c/ Naturalista<br />

López Seoane, esq. San Ramón s/n, 15403 Ferrol.<br />

Teléfonos:<br />

Centralita <strong><strong>de</strong>l</strong> Campus <strong>de</strong> Esteiro<br />

(981) 337400<br />

Fax: 337420<br />

Extensiones:<br />

Consejería 3504<br />

Administración 3501-3502<br />

Dirección 3525<br />

Secretaría 3503<br />

Departamento <strong>de</strong><br />

Ciencias <strong>de</strong> la Salud 3520<br />

EDIFICIO E INSTALACIONES<br />

DISTRIBUCIÓN<br />

El edificio <strong>de</strong> la Escuela Universitaria <strong>de</strong> Enfermería y Podología, se<br />

encuentra distribuido en cuatro plantas.<br />

PLANTA SEMISÓTANO<br />

Aula 0.1<br />

Aula 0.2<br />

Laboratorios <strong>de</strong> Podología 1, 2, 3, y 4<br />

PLANTA BAJA<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

Dirección<br />

- Dirección <strong>de</strong> la E.U. <strong>de</strong> Enfermería y Podología<br />

- Subdirección <strong>de</strong> Enfermería<br />

- Subdirección <strong>de</strong> Podología<br />

- Secretaría Académica<br />

Secretaria <strong>de</strong> Dirección<br />

Administración<br />

Conserjería<br />

Aula 1.1<br />

Aula 1.2


PLANTA PRIMERA<br />

Aula 2.1<br />

Aula 2.2<br />

Aula 2.3 (Sala <strong>de</strong>mostración enfermería)<br />

Aula 2.4<br />

Aula 2.6 (Sala <strong>de</strong>mostración enfermería)<br />

Aula <strong>de</strong> Informática<br />

Salón <strong>de</strong> Grados<br />

PLANTA SEGUNDA<br />

Dirección Departamento <strong>de</strong> Ciencias <strong>de</strong> la Salud<br />

Secretaria Departamento <strong>de</strong> Ciencias <strong>de</strong> la Salud<br />

Administración Departamento <strong>de</strong> Ciencias <strong>de</strong> la Salud<br />

Despachos profesores 3.1 al 3.23


DEPARTAMENTO CIENCIAS DE LA SALUD


DEPARTAMENTO CIENCIAS DE LA SALUD<br />

CENTRO DE ADSCRIPCIÓN:<br />

ESCUELA UNIVERSITARIA DE ENFERMERÍA Y PODOLOGÍA.<br />

CAMPUS DE ESTEIRO.<br />

EQUIPO DIRECTIVO<br />

Directora:<br />

Secretario:<br />

Dª. María Josefa Pichel Guerrero<br />

D. Francisco Alonso Tajes<br />

ADMINISTRACIÓN:<br />

Auxiliar administrativo:<br />

Dª. Mª Elena Fraga Martínez<br />

AREAS QUE LO INTEGRAN:<br />

• Enfermería.<br />

• Farmacología.<br />

• Historia <strong>de</strong> la ciencia.<br />

• Medicina preventiva y salud pública.<br />

PERSONAL DOCENTE:<br />

APELLIDOS Y NOMBRE AREA DE CTO. DEPARTAMENTO CATEGORÍA DESPACHO<br />

ALONSO TAJES, Francisco Enfermería Ciencias <strong>de</strong> la Salud Titular - EU 3.6<br />

(Podología)<br />

ÁLVAREZ CASTRO, Carlos Enfermería Ciencias <strong>de</strong> la Salud Asociado-T3 3.8<br />

(Podología)<br />

ANTÓN APARICIO, Luis Medicina Medicina Titular - UNIV 3.10<br />

BARCIA SEOANE, Miriam Fisioterapia Fisoterapia Titular - EU 3.9<br />

BELLIDO GUERRERO, Diego Enfermería Ciencias <strong>de</strong> la Salud Asociado T3 3.18<br />

BERNABEU PIÑEIRO, Enfermería Ciencias <strong>de</strong> la Salud Titular - EU 3.23<br />

Francisco<br />

BOUZA PREGO, Angeles Med.<br />

Ciencias <strong>de</strong> la Salud Interina MC 3.19<br />

Preventiva y<br />

Salud Pública<br />

BOUZA VIVERO, Carmen Enfermería Ciencias <strong>de</strong> la Salud Asociado T3 3.8<br />

(Podología)<br />

CALLEJA SANZ, Jesús Enfermería Ciencias <strong>de</strong> la Salud Contratado 3.8<br />

(Podología)<br />

Interino<br />

CASTRO PASTOR, Avelino Enfermería Ciencias <strong>de</strong> la Salud Titular - EU 3.18<br />

CASTRO RODRÍGUEZ, Pilar Enfermería Ciencias <strong>de</strong> la Salud Titular - EU 3.13<br />

COBAS COUTO, Elvira Enfermería Ciencias <strong>de</strong> la Salud Titular - EU 3.2<br />

CORONADO CARVAJAL, Enfermería Ciencias <strong>de</strong> la Salud Titular - EU 3.17<br />

Carmen<br />

FACIO VILLANUEVA, Ángel Anatomía y Medicina Asociado T3 3.10<br />

Embriología<br />

Humana<br />

FERNÁNDEZ FERNÁNDEZ, Radiología y Medicina Asociado TP 3.10<br />

Mario<br />

Med. Física<br />

FERNÁNDEZ PUENTE, Enfermería Ciencias <strong>de</strong> la Salud Titular - EU 3.1<br />

Elvira<br />

GARCÍA DE CASTRO, Enfermería Ciencias <strong>de</strong> la Salud Asociado S 3.7<br />

Ricardo<br />

(Podología)


APELLIDOS Y NOMBRE AREA DE CTO. DEPARTAMENTO CATEGORÍA DESPACHO<br />

GARCÍA MARTÍNEZ, Carmen Enfermería Ciencias <strong>de</strong> la Salud Titular - EU 3.20<br />

Mª<br />

GARCÍA SÁNCHEZ, Matil<strong>de</strong> Enfermería Ciencias <strong>de</strong> la Salud Titular - EU 3.3<br />

GIL MANSO, Pedro<br />

Enfermería Ciencias <strong>de</strong> la Salud Prof. 3.21<br />

(Podología)<br />

Colaborador.<br />

GONZÁLEZ GUITIÁN, Carlos Hª <strong>de</strong> la Ciencia Ciencias <strong>de</strong> la Salud Asociado T3 3.19<br />

GONZÁLEZ MARTÍN, Cristina Enfermería Ciencias <strong>de</strong> la Salud Contratada 3.8<br />

(Podología)<br />

Interina<br />

HERNÁNDEZ ADEBA, Enfermería Ciencias <strong>de</strong> la Salud Asociada T3 3.5<br />

Remedios<br />

ISASI FERNÁNDEZ, Mª Enfermería Ciencias <strong>de</strong> la Salud Titular - EU 3.16<br />

Carmen<br />

JANEIRO AROCAS, Julia Enfermería Ciencias <strong>de</strong> la Salud Titular - EU 3.6<br />

(Podología)<br />

LÓPEZ LÓPEZ, Luis<br />

Enfermería Ciencias <strong>de</strong> la Salud Titular - EU 3.7<br />

(Podología)<br />

MARIÑO ALFONSO, Jorge Fisiología Medicina Contratado 3.10<br />

Doctor<br />

MARTÍNEZ DEBÉN, Enfermería Ciencias <strong>de</strong> la Salud Titular - EU 3.12<br />

Francisco<br />

MÉNDEZ PAZOS, Carmen Enfermería Ciencias <strong>de</strong> la Salud Titular - EU 3.20<br />

MOSQUERA FERNÁNDEZ, Enfermería Ciencias <strong>de</strong> la Salud Prof. 3.17<br />

Abián<br />

(Podología)<br />

Colaborador<br />

MOURE BUJÁN, Luisa Enfermería Ciencias <strong>de</strong> la Salud Asociada T3 3.16<br />

MOVILLA FERNÁNDEZ, Mª Enfermería Ciencias <strong>de</strong> la Salud Titular - EU 3.4<br />

Jesús<br />

MUÑIZ GARCÍA, Javier Med.<br />

Ciencias <strong>de</strong> la Salud Titular - EU 3.4<br />

Preventiva y<br />

Salud Pública<br />

NOVO CASAL, Carmen Enfermería Ciencias <strong>de</strong> la Salud Titular - EU 3.5<br />

NÚÑEZ PÉREZ, Antonio Mª Psiquiatría Medicina Titular - EU 3.10<br />

PÉREZ MENDAÑA, Javier Enfermería Ciencias <strong>de</strong> la Salud Titular - EU 3.22<br />

PICHEL GUERRERO, Mª Enfermería Ciencias <strong>de</strong> la Salud Titular - EU 3.3<br />

José<br />

PITA FERNÁNDEZ, Salvador Med.<br />

Ciencias <strong>de</strong> la Salud Catedrático - 3.11<br />

Preventiva y<br />

EU<br />

Salud Pública<br />

PRIETO DÍAZ, Amelia Enfermería Ciencias <strong>de</strong> la Salud Titular - EU 3.14<br />

RAPOSO VIDAL, Isabel Fisioterapia Fisioterapia Titular - EU 3.9<br />

RODEÑO ABELLEIRA, Enfermería Ciencias <strong>de</strong> la Salud Asociado T3 3.2<br />

Angeles<br />

RODRÍGUEZ MASEDA, Enfermería Ciencias <strong>de</strong> la Salud Prof. 3.22<br />

Emma<br />

Colaborador<br />

RODRÍGUEZ MORENO, Farmacología Ciencias <strong>de</strong> la Salud Asociado T3 3.22<br />

Carlos<br />

ROMERO MARTÍN, Manuel Enfermería Ciencias <strong>de</strong> la Salud Titular - EU 3.15<br />

ROSENDE BAUTISTA, Enfermería Ciencias <strong>de</strong> la Salud Prof. 3.21<br />

Carolina<br />

(Podología)<br />

Colaborador<br />

SOBRIDO PRIETO, Natalia Enfermería Ciencias <strong>de</strong> la Salud Titular - EU 3.14<br />

VARELA FEAL, Nuria Enfermería Ciencias <strong>de</strong> la Salud Titular - EU 3.1<br />

VIDÁN MARTÍNEZ, Luciano Enfermería Ciencias <strong>de</strong> la Salud Titular - EU 3.23


PLAN DE LA DIPLOMATURA EN ENFERMERÍA


PLAN DE ESTUDIOS DE LA ESCUELA UNIVERSITARIA DE<br />

ENFERMERÍA Y PODOLOGÍA DE FERROL<br />

NOMENCLATURA:<br />

Crédito.- Sistema <strong>de</strong> cómputo <strong><strong>de</strong>l</strong> haber académico. La superación <strong>de</strong><br />

una asignatura conlleva la obtención <strong><strong>de</strong>l</strong> número <strong>de</strong> créditos que ésta<br />

tenga asignados.<br />

Asignaturas Troncales.- Reúnen los contenidos homogéneos mínimos<br />

y <strong>de</strong> obligada inclusión en todos los Planes <strong>de</strong> Estudio que conducen a<br />

la obtención <strong>de</strong> un mismo título oficial en todo el territorio español.<br />

Asignaturas Obligatorias.- Establecidas libremente por cada<br />

Universidad, en el ejercicio <strong>de</strong> su autonomía, se incluyen <strong>de</strong>ntro <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

correspondiente Plan <strong>de</strong> Estudios, como obligatorias para el alumno.<br />

Asignaturas Optativas.- Ofertadas por cada Universidad en los<br />

correspondientes Planes <strong>de</strong> Estudio y que alumno escogerá entre las<br />

mismas, su finalidad es lograr que los alumnos obtengan un curriculum o<br />

especialidad personalizada.<br />

Asignaturas <strong>de</strong> Libre Elección.- De entre los créditos que componen<br />

una titulación, son <strong>de</strong> libre elección aquellas que se ofertan entre las<br />

asignaturas optativas <strong>de</strong> otras titulaciones o <strong>de</strong> la propia, seminarios o<br />

curso ofertados por la Universidad, in<strong>de</strong>pendientemente <strong>de</strong> los estudios<br />

que se estén realizando, en beneficio <strong>de</strong> una configuración flexible <strong>de</strong> los<br />

currículos.<br />

C.- Cuatrimestral<br />

A.- Anual


DIPLOMATURA EN ENFERMERÍA<br />

En la Diplomatura en Enfermería, actualmente se imparte el Plan<br />

<strong>de</strong> Estudios aprobado en Junta <strong>de</strong> Gobierno <strong><strong>de</strong>l</strong> 4 <strong>de</strong> Junio <strong>de</strong> 1996,<br />

publicado en B.O.E. el 12 <strong>de</strong> Enero <strong>de</strong> 1998.<br />

PLAN DE ESTUDIOS<br />

TITULACIÓN:<br />

Diplomado en Enfermería<br />

PLAN DE ESTUDIOS: Código 80 (750 1 11)<br />

NÚMERO TOTAL DE HORAS: 4.615 horas<br />

NÚMERO DE CRÉDITOS:<br />

236 créditos<br />

* Valor crédito teórico = 10 horas<br />

* Valor crédito práctico/aula = 10 horas<br />

* Valor crédito práctico/clínico = 37,5 horas<br />

PRIMER CURSO (77 créditos)<br />

Asignaturas Troncales (44 créditos):<br />

A<br />

A<br />

C<br />

A<br />

C<br />

- Fundamentos <strong>de</strong> Enfermería (13 créditos)<br />

- Estructura y función <strong><strong>de</strong>l</strong> cuerpo humano (10 créditos)<br />

- Ciencias Psicosociales aplicadas a Enfermería I (7,5 créditos)<br />

- Enfermería Comunitaria I (9 créditos)<br />

- Bioestadística (4,5 créditos)<br />

Asignaturas Obligatorias (15 créditos):<br />

A<br />

- Cuidados básicos <strong>de</strong> Enfermería (15 créditos)<br />

Asignaturas Optativas (elección <strong>de</strong> 12 créditos):<br />

C<br />

C<br />

C<br />

C<br />

C<br />

C<br />

- Documentación (6 créditos)<br />

- Informática Sanitaria (6 créditos)<br />

- Higiene Hospitalaria (6 créditos)<br />

- Enfermería Laboral (6 créditos)<br />

- Planes <strong>de</strong> Cuidados en Enfermería (6 créditos)<br />

- Actuación en situaciones <strong>de</strong> emergencia (6 créditos)<br />

Libre Elección (6 créditos)


SEGUNDO CURSO (76.5 créditos)<br />

Asignaturas Troncales (57 créditos):<br />

A<br />

C<br />

C<br />

C<br />

C<br />

C<br />

- Enfermería Médico-Quirúrgica I (33 créditos)<br />

- Farmacología (5 créditos)<br />

- Nutrición y dietética (5 créditos)<br />

- Enfermería Comunitaria II (5,5 créditos)<br />

- Enfermería Psiquiatrica y <strong>de</strong> Salud Mental (6 créditos)<br />

- Ética y legislación (2,5 créditos)<br />

Asignaturas Obligatorias (4.5 créditos):<br />

C - Enfermería Médico-quirúrgica: Bases Fisiopatológicas (4.5<br />

créditos)<br />

Asignaturas Optativas (elección <strong>de</strong> 6 créditos):<br />

C - Metodología avanzada en Enfermería (6 créditos)<br />

C - Psicología <strong>de</strong> grupos aplicados a los cuidados <strong>de</strong> Enfermería<br />

(6 créditos)<br />

C - Técnicas y procedimientos <strong>de</strong> Enfermería en nutrición artificial<br />

(6 créditos)<br />

C - Drogo<strong>de</strong>pen<strong>de</strong>ncias y marginación social (6 créditos)<br />

C - Planes <strong>de</strong> Cuidados en Enfermería Médico-quirúrgica<br />

(6 créditos)<br />

C - Técnicas alternativas en los cuidados (6 créditos)<br />

Libre Elección (9 créditos)<br />

TERCER CURSO (82,5 créditos)<br />

Asignaturas Troncales (63 créditos):<br />

C<br />

A<br />

A<br />

A<br />

C<br />

C<br />

- Enfermería Materno-Infantil I (8,5 créditos)<br />

- Enfermería Materno-Infantil II (9 créditos)<br />

- Enfermería Médico-Quirúrgica II (18 créditos)<br />

- Enfermería Comunitaria III (13 créditos)<br />

- Enfermería Geriátrica (7,5 créditos)<br />

- Administración <strong>de</strong> los servicio <strong>de</strong> Enfermería (7 créditos)<br />

Asignaturas Obligatorias (4,5 créditos):<br />

C<br />

- Promoción <strong>de</strong> la Salud (4,5 créditos)<br />

Asignaturas Optativas (elección <strong>de</strong> 6 créditos):<br />

C<br />

- Gerontología (6 créditos)


C - Garantía <strong>de</strong> la calidad en los cuidados <strong>de</strong> Enfermería (6 créditos)<br />

C - Enfermería intensiva, planes <strong>de</strong> cuidados en unida<strong>de</strong>s<br />

especiales (6 créditos)<br />

C - Cuidados paliativos (6 créditos)<br />

C - Planes <strong>de</strong> cuidados en enfermería infantil (6 créditos)<br />

Libre Elección (9 créditos)


PROGRAMAS DE LAS ASIGNATURAS DE LA<br />

DIPLOMATURA EN ENFERMERÍA, DE LA ESCUELA<br />

UNIVERSITARIA DE ENFERMERÍA Y PODOLOGÍA DE<br />

FERROL


ENFERMERIA COMUNITARIA I (9 Créditos)<br />

<br />

DOCENTES: Dª. Elvira Cobas Couto<br />

Dª. Carmen Coronado Carvajal<br />

Prof. Titular <strong>de</strong> E.U.<br />

Prof. Titular <strong>de</strong> E.U.<br />

1.- PROPOSITO DE LA ASIGNATURA.<br />

Objetivo general.<br />

Formación integral <strong><strong>de</strong>l</strong> alumnado, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> la perspectiva cultural, científica y<br />

profesional, que le capacite para <strong>de</strong>sarrollar su propia personalidad y un sentido<br />

crítico que le facilite adoptar consigo mismo y con los <strong>de</strong>más actitu<strong>de</strong>s y<br />

comportamientos más saludables, <strong>de</strong> cara a su futura participación en la sociedad<br />

tanto como profesional <strong>de</strong> la Enfermería como ciudadano.<br />

Objetivos específicos.<br />

- Al finalizar el curso el alumno <strong>de</strong>berá poseer los conocimientos necesarios<br />

que le capaciten para compren<strong>de</strong>r el proceso salud/enfermedad y cómo este<br />

condiciona la autonomía <strong>de</strong> las personas para la administración <strong>de</strong> sus<br />

autocuidados y <strong>de</strong> los <strong>de</strong> las personas que <strong>de</strong>pen<strong>de</strong>n <strong>de</strong> ellos.<br />

- Al finalizar el curso el alumno tendrá los conocimientos necesarios que le<br />

capaciten para compren<strong>de</strong>r su papel como futuro profesional <strong>de</strong> la Enfermería<br />

en la preservación <strong>de</strong> la salud <strong>de</strong> las familias y la comunidad.<br />

- Al finalizar el curso el alumno tendrá una concepción clara <strong>de</strong> cuál es el<br />

producto que un enfermero comunitario pue<strong>de</strong> prestar en la sociedad en que<br />

vivimos, y hacia dón<strong>de</strong> se habrán <strong>de</strong> orientar los esfuerzos en este sector <strong>de</strong><br />

cara a las ten<strong>de</strong>ncias evolutivas esperadas para el próximo siglo.<br />

- Al finalizar el curso el alumno compren<strong>de</strong>rá la importancia global <strong>de</strong> la<br />

preservación <strong>de</strong> la salud <strong>de</strong> las personas <strong>de</strong>s<strong>de</strong> la perspectiva humana,<br />

social, política y económica, y conocerá las habilida<strong>de</strong>s que son necesarias<br />

para hacer efectivo dicho <strong>de</strong>recho constitucional.<br />

- Al finalizar el curso el alumno conocerá las bases microbiológicas y <strong>de</strong><br />

parasitología, que le capacitarán para un mejor acercamiento al estudio <strong>de</strong> la<br />

fisiopatología y la farmacología, herramientas indispensables para el futuro<br />

profesional <strong>de</strong> enfermería.<br />

2.- UNIDADES DIDACTICAS.<br />

SALUD PÚBLICA Y ENFERMERÍA COMUNITARIA.<br />

- Condicionamientos históricos que han configurado la profesión.<br />

- Evolución histórica <strong>de</strong> la Salud Pública.<br />

- Los mo<strong><strong>de</strong>l</strong>os <strong>de</strong> atención a la salud y su influencia en la enfermería<br />

comunitaria.<br />

EL PROCESO SALUD/ENFERMEDAD.<br />

- Importancia <strong><strong>de</strong>l</strong> concepto <strong>de</strong> salud para el profesional <strong>de</strong> Enfermería.<br />

- Evolución histórica <strong><strong>de</strong>l</strong> proceso salud-enfermedad.<br />

- Concepto <strong>de</strong> salud. Análisis histórico y situación actual.<br />

- Aspectos objetivos, subjetivos y teleológicos <strong>de</strong> la salud.<br />

- El proceso <strong>de</strong> enfermar. Historia natural <strong>de</strong> la enfermedad.<br />

- Las necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> salud. Los factores <strong>de</strong> riesgo.


LOS DETERMINANTES DE LA SALUD.<br />

- La biología humana.<br />

- Los estilos <strong>de</strong> vida.<br />

- El sistema sanitario.<br />

- El medio ambiente.<br />

LA ENFERMERÍA COMUNITARIA.<br />

- Enfermería comunitaria. Definición y elementos integrantes.<br />

- Aportación <strong>de</strong> la enfermería comunitaria a la sociedad.<br />

- Método <strong>de</strong> trabajo <strong>de</strong> la enfermera comunitaria.<br />

- Funciones, activida<strong>de</strong>s y ámbito <strong>de</strong> actuación.<br />

- Roles <strong>de</strong> la enfermera comunitaria.<br />

- Orientación <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajo enfermero hacia las familias y la comunidad.<br />

MICROBIOLOGIA Y PARASITOLOGIA.<br />

1.- PROPOSITO DE LA ASIGNATURA.<br />

Se preten<strong>de</strong> que el alumno adquiera los conocimientos científicos y<br />

técnicos básicos en Microbiología y Parasitología.<br />

Esto le permitirá compren<strong>de</strong>r mejor la importancia <strong>de</strong> los<br />

microorganismos en el equilibrio salud-enfermedad tanto <strong><strong>de</strong>l</strong> individuo como <strong>de</strong><br />

la comunidad y también conocer la relación parásito-hospedador durante la<br />

infección.<br />

2.- UNIDADES DIDACTICAS.<br />

I. INTRODUCCIÓN A LA MICROBIOLOGÍA Y A LA PARASITOLOGÍA<br />

Tema 1.- Microbiología y Parasitología: concepto y contenido.<br />

II. MORFOLOGÍA Y FISIOLOGÍA DE LOS MICROORGANISMOS<br />

Tema 2.- Estructura bacteriana.<br />

Tema 3.- Fisiología bacteriana.<br />

Tema 4.- Genética bacteriana.<br />

III. CONTROL DEL CRECIMIENTO MICROBIANO<br />

Tema 5.- Agentes físicos y químicos.<br />

Tema 6.- Antimicrobianos.<br />

IV: INMUNOMICROBIOLOGÍA<br />

Tema 7.- Microorganismos y enfermedad.<br />

Tema 8.- Inmunidad a la infección.<br />

V. DIAGNÓSTICO MICROBIOLÓGICO<br />

Tema 9.- Diagnóstico microbiológico.<br />

VI. ENFERMEDADES MICROBIANAS Y PARASITOSIS PRINCIPALES.<br />

Tema 10.- Enfermeda<strong>de</strong>s transmitidas por el aire.<br />

Tema 11.- Enfermeda<strong>de</strong>s transmitidas por vía sexual.<br />

Tema 12.- Enfermeda<strong>de</strong>s transmitidas por insectos.


Tema 13.- Enfermeda<strong>de</strong>s transmitidas por alimentos.<br />

Tema 14.- Enfermeda<strong>de</strong>s transmitidas por el agua.<br />

Tema 15.- Micosis.<br />

3.- METODOLOGÍA DOCENTE.<br />

Esta asignatura participa en una experiencia que se enmarca en el<br />

proceso <strong>de</strong> adaptación al Espacio Europeo <strong>de</strong> Educación Superior iniciado por<br />

la Universidad <strong>de</strong> A Coruña. La metodología docente incluye lecciones<br />

magistrales participativas con apoyo importante <strong>de</strong> imágenes y vi<strong>de</strong>o. Así<br />

mismo es importante la utilización <strong>de</strong> la plataforma informática <strong>de</strong> la <strong>Facultad</strong><br />

Virtual <strong>de</strong> la UDC para el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> la asignatura. Se realizará un trabajo<br />

cooperativo obligatorio en grupos <strong>de</strong> seis alumnos y en relación con la<br />

asignatura “Higiene hospitalaria”. Se ofertarán unas prácticas voluntarias <strong>de</strong><br />

microscopía.<br />

4.- SISTEMA DE EVALUACIÓN.<br />

Se realizará mediante un examen final <strong>de</strong> tipo combinado con preguntas<br />

cortas y preguntas tipo test <strong>de</strong> respuesta única que representará 8,5 puntos <strong>de</strong><br />

la nota final. La puntuación <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajo que será evaluado por los profesores <strong>de</strong><br />

las dos asignaturas implicadas alcanzará un máximo <strong>de</strong> 1,5 puntos. La<br />

realización <strong>de</strong> las prácticas contribuirá positivamente a la nota final.<br />

5.- BIBLIOGRAFÍA RECOMENDADA.<br />

- Joklik, W.K., Willet, H.P. y Amos, D.B. (1994). "Zinsser Microbiología".<br />

Vigésima Edición. Editorial Panamericana.<br />

- Madigan, M.T., Martinko, J.M. y Parker,J. (2003). "Brock Biología <strong>de</strong> los<br />

microorganismos". Décima edición. Prentice Hall.<br />

- Prescott, L.M., Harley, J.P. y Klein, D.A. (2004). "Microbiología". Quinta<br />

edición. Mc. Graw Hill Interamericana.<br />

- Pumarola, A., Rodríguez-Torres, A., García Rodríguez, J.A. y Piédrola-<br />

Angulo, G. (1994). "Microbiología y Parasitología Médica". Segunda<br />

Edición. Ed. Salvat.<br />

- Stanier, R.Y., Ingraham, J.L., Wheelis, M.L. and Painter, P.R. (1986). "The<br />

microbial World". Fifth Edition. Prentice Hall. Existe una versión en<br />

castellano: Stanier, R.Y., Ingraham, J.L., Wheelis, M.L. and Painter,<br />

P.R. (1988). "Microbiología". Segunda Edición. Ed. Reverté.


UNIVERSIDADE DA CORUÑA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

Rúa San Ramón S/N-Campus <strong>de</strong> Esteiro<br />

15403 Ferrol<br />

A Corurña<br />

MEMORIA DOCENTE DA MATERIA<br />

1. NOME DA MATERIA: ESTRUCTURA Y FUNCION DEL CUERPO HUMANO<br />

a. NUMERO DE CRÉDITOS TEÓRICOS / PRÁCTICOS: 10 créditos (8+2)<br />

2. PROFESOR/A/ES/AS ENCARGADOS DA DOCENCIA<br />

a. D. Avelino Castro Pastor (Anatomía) Prof. Titular <strong>de</strong> E.U.<br />

b. D. Francisco Martínez Debén (Fisiología) Prof. Titular <strong>de</strong> E.U.<br />

3. IDIOMA NO QUE SE IMPARTEN AS CLASES:<br />

a. Castellano<br />

4. PROGRAMA DA MATERIA (TEORÍA E PRÁCTICA)<br />

a. PROPÓSITO DA MATERIA:<br />

i. Anatomía:<br />

1. La anatomía trata <strong>de</strong> explicar la estructura <strong><strong>de</strong>l</strong> cuerpo<br />

humano, mediante el conocimiento <strong><strong>de</strong>l</strong> origen, <strong>de</strong>sarrollo y<br />

mantenimiento <strong><strong>de</strong>l</strong> ser humano. En esta asignatura se<br />

introducirá al alumno en el estudio <strong>de</strong> la anatomía <strong><strong>de</strong>l</strong> ser<br />

humano, a través <strong>de</strong> una visión general <strong>de</strong> los diferentes<br />

aparatos y sistemas, estudiando para ello su estructura y su<br />

relación.<br />

ii. Fisiología:<br />

1. Incorporar las bases <strong>de</strong> conocimiento para enten<strong>de</strong>r el<br />

funcionamiento <strong><strong>de</strong>l</strong> cuerpo humano <strong>de</strong>s<strong>de</strong> su nivel básico<br />

molecular y celular hasta el integrado en el conjunto <strong>de</strong><br />

todos los órganos y tejidos, y po<strong>de</strong>r posteriormente<br />

compren<strong>de</strong>r como se producen y manifiestan las<br />

enfermeda<strong>de</strong>s.<br />

b. OBXECTIVOS ESPECÍFICOS DA MATERIA:<br />

i. Anatomía:


UNIVERSIDADE DA CORUÑA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

Rúa San Ramón S/N-Campus <strong>de</strong> Esteiro<br />

15403 Ferrol<br />

A Corurña<br />

1. El alumno ha <strong>de</strong> ser capaz <strong>de</strong> conocer la estructura y<br />

relación <strong>de</strong> los diferentes aparatos y sistemas <strong><strong>de</strong>l</strong> cuerpo<br />

humano.<br />

ii. Fisiología:<br />

1. Los estudiantes han <strong>de</strong> ser capaces <strong>de</strong> enten<strong>de</strong>r el<br />

funcionamiento <strong><strong>de</strong>l</strong> cuerpo humano <strong>de</strong>s<strong>de</strong> su nivel básico<br />

molecular y celular hasta el integrado en el conjunto <strong>de</strong><br />

todos los órganos y tejidos, y po<strong>de</strong>r posteriormente<br />

compren<strong>de</strong>r como se producen y manifiestan las<br />

enfermeda<strong>de</strong>s<br />

c. DESCRICIÓN DOS CONTIDOS (UNIDADES E TEMAS)<br />

i. Anatomía:<br />

1. GENERALIDADES DEL CUERPO HUMANO. Aparatos y<br />

sistemas. Planos y ejes <strong><strong>de</strong>l</strong> cuerpo humano. Tipos<br />

constitucionales.<br />

2. OSTEOLOGIA GENERAL. Clasificación y forma <strong>de</strong> los<br />

huesos. Osificación y crecimiento óseo.<br />

3. ARTROLOGIA GENERAL. Función. Clasificación.<br />

4. EXTREMIDAD SUPERIOR. Huesos <strong><strong>de</strong>l</strong> miembro superior.<br />

Articulaciones <strong><strong>de</strong>l</strong> miembro superior. Músculos <strong><strong>de</strong>l</strong> miembro<br />

superior. Anatomía funcional <strong><strong>de</strong>l</strong> miembro superior.<br />

5. EXTREMIDAD INFERIOR. Huesos <strong><strong>de</strong>l</strong> miembro inferior.<br />

Articulaciones <strong><strong>de</strong>l</strong> miembro inferior. Músculos <strong><strong>de</strong>l</strong> miembro<br />

inferior. Anatomía funcional <strong><strong>de</strong>l</strong> miembro inferior.<br />

6. ANATOMIA FUNCIONAL DEL TORAX Y LA COLUMNA<br />

VERTEBRAL. Estructura ósea <strong>de</strong> la columna vertebral.<br />

Músculos <strong><strong>de</strong>l</strong> cuello y tronco. Biomecánica <strong>de</strong> la columna<br />

vertebral.<br />

7. PELVIS Y ABDOMEN. Pelvis ósea. Articulaciones sacroilíaca<br />

e interpubiana. Músculos <strong><strong>de</strong>l</strong> abdomen.<br />

8. ESTRUCTURA DEL CRANEO Y LA CARA. Descripción <strong>de</strong><br />

los huesos craneales. Esqueleto <strong>de</strong> la cara. El cráneo en su<br />

conjunto. Articulaciones <strong><strong>de</strong>l</strong> cráneo. Articulación<br />

temporomandibular. Músculos masticadores. Músculos <strong>de</strong> la<br />

mímica.<br />

9. APARATO DIGESTIVO: Descripción anatómica <strong>de</strong> los<br />

diferentes órganos que lo componen. Inervación y<br />

vascularización <strong>de</strong> los diferentes órganos que componen el<br />

aparato digestivo. Estructura y relaciones.<br />

10. APARATO CIRCULATORIO: Descripción anatómica <strong>de</strong> los<br />

diferentes órganos que lo componen. Arterias. Venas.<br />

Linfáticos.<br />

11. APARATO RESPIRATORIO: Descripción anatómica <strong>de</strong> los<br />

diferentes órganos que lo componen. Inervación y<br />

vascularización <strong>de</strong> los diferentes órganos que componen el<br />

aparato respiratorio. Estructura y relaciones.


UNIVERSIDADE DA CORUÑA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

Rúa San Ramón S/N-Campus <strong>de</strong> Esteiro<br />

15403 Ferrol<br />

A Corurña<br />

12. APARATO GENITO-URINARIO: Descripción anatómica <strong>de</strong><br />

los diferentes órganos que lo componen. Inervación y<br />

vascularización <strong>de</strong> los diferentes órganos que componen el<br />

aparato genito-urinario. Estructura y relaciones.<br />

13. SISTEMA NERVIOSO: Constitución <strong><strong>de</strong>l</strong> sistema nervioso.<br />

Sistema nervioso central. Sistema nervioso autónomo. Sistema<br />

simpático. Sistema parasimpático.<br />

14. SISTEMA ENDOCRINO: Glándula hipófisis. Glándula<br />

tiroi<strong>de</strong>s y paratiroi<strong>de</strong>s. Glándula suprarrenal. Timo.<br />

ii. Fisiología:<br />

1. -Principios generales. Introducción a la Fisiología.<br />

2. La célula<br />

a. -Morfología funcional <strong>de</strong> la célula.<br />

b. -Estructura y función <strong>de</strong> las membranas celulares.<br />

Potenciales <strong>de</strong> membrana.<br />

c. -Bases moleculares. ADN y ARN.<br />

d. -Comunicación intercelular. Homeostasis.<br />

3. Fisiología <strong><strong>de</strong>l</strong> nervio y célula muscular<br />

a. -Excitación, conducción y transmisión <strong><strong>de</strong>l</strong> impulso<br />

nervioso.<br />

b. -Músculo esquelético. Excitación y contracción.<br />

c. -Músculo liso y músculo cardíaco.<br />

4. Sistema cardiovascular<br />

5. Sangre<br />

a. -Organización general <strong><strong>de</strong>l</strong> sistema<br />

cardiovascular.Circulación capilar y linfática.<br />

b. -Automatismo y actividad eléctrica <strong><strong>de</strong>l</strong> corazón.<br />

c. -Ciclo y dinámica cardíaca.<br />

d. -Mecanismos <strong>de</strong> regulación cardiovascular.<br />

e. -Dinámica <strong><strong>de</strong>l</strong> flujo sanguíneo. Circulación arterial y<br />

venosa.<br />

a. -Funciones generales <strong>de</strong> la sangre. Eritrocitos.<br />

Leucocitos. Plaquetas<br />

b. -Hemostasia y coagulación. Grupos sanguíneos.<br />

c. -Sistema inmunitario. Inflamación y fagocitosis.<br />

6. Riñón y líquidos corporales


UNIVERSIDADE DA CORUÑA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

Rúa San Ramón S/N-Campus <strong>de</strong> Esteiro<br />

15403 Ferrol<br />

A Corurña<br />

a. -Fisiología <strong>de</strong> los líquidos corporales. Equilibrio<br />

ácido-base. Na+ y K+<br />

b. -Estructura funcional <strong><strong>de</strong>l</strong> riñón.<br />

c. -Filtración glomerular. Flujo sanguíneo renal.<br />

d. -Transporte tubular renal. Reabsorción <strong>de</strong> agua y<br />

sodio. Micción.<br />

7. Aparato respiratorio<br />

a. -Estructura funcional <strong><strong>de</strong>l</strong> sistema respiratorio.<br />

Ventilación pulmonar.<br />

b. -Flujo sanguíneo pulmonar. Transporte <strong>de</strong> gases en<br />

la sangre.<br />

c. -Intercambio gaseoso pulmonar.<br />

d. -Regulación <strong>de</strong> la ventilación pulmonar.<br />

8. Aparato digestivo y metabolismo<br />

a. -Función y control <strong><strong>de</strong>l</strong> aparato digestivo. Motilidad<br />

intestinal.<br />

b. -Secreciones salival, gástrica, pancreática, biliar e<br />

intestinal.<br />

c. -Digestión y absorción.<br />

d. -Metabolismo <strong>de</strong> proteínas, lípidos e hidratos <strong>de</strong><br />

carbono.<br />

9. Aparato endocrino<br />

a. -Principios <strong>de</strong> la acción hormonal y regulación<br />

endocrina.<br />

b. -Eje hipotálamo-hipofisario.<br />

c. -Tiroi<strong>de</strong>s. Suprarrenales.<br />

d. -Regulación hormonal <strong><strong>de</strong>l</strong> metabolismo fosfocálcico.<br />

e. -Hormonas sexuales. Reproducción.<br />

10. Sistema nervioso<br />

a. -Receptores sensoriales. Somatestesia. Gusto, olfato,<br />

audición, visión.<br />

b. -Funciones motoras.<br />

c. -Cerebelo y ganglios basales.<br />

d. -Sistema nervioso autónomo.<br />

e. -Funciones superiores cerebrales<br />

d. BIBLIOGRAFÍA:


UNIVERSIDADE DA CORUÑA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

Rúa San Ramón S/N-Campus <strong>de</strong> Esteiro<br />

15403 Ferrol<br />

A Corurña<br />

i. Anatomía:<br />

1. AAVV. Esquemas <strong>de</strong> anatomía. Mini-Sobotta. Marban, 1ª ed,<br />

2000.<br />

2. Abrahams PH, Hutchings RT, Marks SC. Gran atlas<br />

McMinn <strong>de</strong> Anatomía Humana. Océano, 1ª ed, 1998.<br />

3. Bouchet A, Cuilleret J. Anatomía <strong>de</strong>scriptiva, topográfica y<br />

funcional. Panamericana, 1º ed, 1997.<br />

4. Dufour M. Anatomía <strong><strong>de</strong>l</strong> aparato locomotor. Tomo 1:<br />

Miembro inferior. Masson, 1ª ed, 2003.<br />

5. Escuredo B, Sánchez JM, Borras SX, Serrat J. Estructura y<br />

función <strong><strong>de</strong>l</strong> cuerpo humano. McGraw-Hill Interamericana,<br />

1995.<br />

6. Feneis H. Nomenclatura anatómica ilustrada. Salvat, 4ª ed,<br />

2000.<br />

7. Gonzalo LM, Insausti R, Irujo A. Anatomía Funcional.<br />

Eunsa, 1ª ed, 1994.<br />

8. Gosling JA. Anatomía Humana. Mosby/Doyma, 2ª ed, 1994.<br />

9. Kamina P. Anatomía general. Panamericana, 1997.<br />

10. Latarjet M, Ruiz Liard A. Anatomía Humana.<br />

Panamericana, 3ª, 1995.<br />

11. Lippert H. Anatomía. Marban, 1ª ed, 1999.<br />

12. Moore KL, Dalley AF. Anatomía con orientación clínica.<br />

Panamericana, 4ª ed, 2002.<br />

13. Netter FH. Colección Ciba <strong>de</strong> ilustraciones Médicas.<br />

Masson-Salvat, 1995.<br />

14. Pansky B. Anatomía Humana. McGraw-Hill Interamericana,<br />

1ª ed, 1998.<br />

15. Putz R, Pabst R. Atlas <strong>de</strong> Anatomía Humana Sobotta (I y II).<br />

Panamericana, 21ª ed, 2001.<br />

16. Rouviere H y Delmas A. Anatomía humana. Masson, 10ª ed,<br />

1999.<br />

17. Thibo<strong>de</strong>au GA, Patton KT. Estructura y función <strong><strong>de</strong>l</strong> cuerpo<br />

humano. Harcourt, 1ª ed, 1999.<br />

ii. Fisiología:<br />

1. BERNE R, LEVY M. “Fisiología”. Elsevier Science. 2001.<br />

2. ESCUREDO B et als (eds). “Estructura y función <strong><strong>de</strong>l</strong> cuerpo<br />

humano”. McGraw-Hill – Interamericana <strong>de</strong> España. 2002.<br />

3. GANONG WF. “Fisiología Médica”. Editorial El Manual<br />

Mo<strong>de</strong>rno. 2002.<br />

4. GUYTON AC. “Tratado <strong>de</strong> fisiología Médica”. McGraw-<br />

Hill – Interamericana. 2001<br />

5. LOZANO JA et als (eds). “Bioquímica para ciencias <strong>de</strong> la<br />

salud”. McGraw-Hill – Interamericana <strong>de</strong> España. 2000.<br />

6. WEST JB. “Bases fisiológicas <strong>de</strong> la práctica médica”. “Best<br />

y Taylor”. Editorial Médica Panamericana S.A. 1993


UNIVERSIDADE DA CORUÑA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

Rúa San Ramón S/N-Campus <strong>de</strong> Esteiro<br />

15403 Ferrol<br />

A Corurña<br />

e. METODOLOXÍA DOCENTE EMPREGADA:<br />

i. Anatomía:<br />

1. El alumno <strong>de</strong>berá realizar una serie <strong>de</strong> trabajos prácticos bajo<br />

la supervisión directa <strong><strong>de</strong>l</strong> profesor <strong>de</strong> la asignatura, estos<br />

trabajos una vez finalizados <strong>de</strong>berán ser expuestos<br />

públicamente. A<strong>de</strong>más el alumno <strong>de</strong>berá asistir a los<br />

seminarios <strong>de</strong> reconocimiento <strong>de</strong> diferentes estructuras <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

cuerpo humano, que se marcarán a lo largo <strong><strong>de</strong>l</strong> curso<br />

académico. El profesor al inicio <strong><strong>de</strong>l</strong> curso explicará y<br />

consensuará más <strong>de</strong>talladamente con los estudiantes el<br />

<strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> dichos trabajos prácticos y seminarios.<br />

ii. Fisiología:<br />

1. Las clases serán expositivas, siguiendo el patrón básico <strong>de</strong> la<br />

clase magistral, apoyada en medios audiovisuales y <strong>de</strong>sarrollo<br />

<strong>de</strong> temas en pizarra, <strong>de</strong> manera interactiva, con la<br />

participación <strong>de</strong> los alumnos en el seguimiento y progresión<br />

<strong>de</strong> los conceptos expuestos.<br />

f. SISTEMA DE AVALIACIÓN<br />

I. ESPECIFICAR AS CARACTERÍSTICAS, TIPO DE AVALIACIÓN<br />

QUE SE VAI REALIZAR E OS CRITERIOS REQUIRIDOS PARA ESA<br />

AVALIACIÓN:<br />

i. Anatomía:<br />

1. La evaluación <strong>de</strong> los conocimientos se realizará<br />

mediante pruebas escritas o test. Para la calificación<br />

final se tendrá en cuenta la participación activa, tanto en<br />

las clases teóricas como prácticas.<br />

ii. Fisiología:<br />

1. El sistema <strong>de</strong> valoración <strong>de</strong> los conocimientos<br />

adquiridos por los alumnos a lo largo <strong><strong>de</strong>l</strong> curso se<br />

basará en un examen escrito, amplio, <strong>de</strong> temas cortos y<br />

razonados, que incidirá en los aspectos fundamentales <strong>de</strong><br />

los contenidos <strong>de</strong> la asignatura.<br />

2. Se tendrá en cuenta para la calificación la asistencia a<br />

las clases y la participación activa <strong><strong>de</strong>l</strong> alumno en el<br />

<strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> los temas.<br />

iii. Calificación final: <strong>de</strong>ben superarse las dos partes (anatomía y<br />

fisiología) al menos con una calificación <strong>de</strong> cinco en cada una <strong>de</strong><br />

éllas, realizándose la media una vez superadas ambas partes. La<br />

no superación <strong>de</strong> una <strong>de</strong> las partes implicará repetir solamente<br />

esa parte en la convocatoria <strong>de</strong> septiembre.


BIOESTADÍSTICA (4,5 Créditos)<br />

<br />

DOCENTE: D. Salvador Pita Fernán<strong>de</strong>z<br />

Prof. Catedrático <strong>de</strong> E.U.<br />

1.- PROPOSITO DE LA ASIGNATURA.<br />

- Conocer la estadística básica para la realización <strong>de</strong> estudios <strong>de</strong>scriptivos.<br />

- Capacitar a los alumnos para enten<strong>de</strong>r y valorar criticamente la literatura médica<br />

en relación a estudios publicados.<br />

2.- UNIDADES DIDACTICAS.<br />

Tema 1 -Concepto <strong>de</strong> estadística. Variable<br />

a.- Utilidad y fines <strong>de</strong> la estadística<br />

b.- Aplicación <strong>de</strong> la estadística en el trabajo clínico<br />

c.- Definición <strong>de</strong> estadística<br />

d.- Concepto <strong>de</strong> población y muestra<br />

e.- Variables y tipos <strong>de</strong> variables<br />

Tema 2 - Tabulación y representación gráfica <strong>de</strong> la variables<br />

a.- Conceptos generales <strong>de</strong> la representación gráfica<br />

b.- Representación en tablas <strong>de</strong> los datos<br />

c.- Representación gráfica <strong>de</strong> variables: Diagrama <strong>de</strong> Barras,<br />

Diagrama <strong>de</strong> Sectores, Pictogramas, Histogramas, Poligono <strong>de</strong><br />

frecuencias<br />

Tema 3 - Análisis <strong>de</strong>scriptivo <strong>de</strong> los datos.<br />

a. - Medidas <strong>de</strong> Ten<strong>de</strong>ncia Central: Media, Mediana, Moda.<br />

Definición <strong>de</strong> propieda<strong>de</strong>s y fórmula <strong>de</strong> cálculo con los datos<br />

aislados y agrupados<br />

b.- Cuartiles, Deciles y Percentiles. Concepto y calculo<br />

c.- Medidas <strong>de</strong> Dispersión: Amplitud, Varianza, Desviación típica,<br />

Coeficiente <strong>de</strong> variación. Definición <strong>de</strong> propieda<strong>de</strong>s y fórmula <strong>de</strong><br />

cálculo con los datos aislados y agrupados<br />

Tema 4 - Calculo <strong>de</strong> probabilida<strong>de</strong>s<br />

a.- Conceptos básicos, <strong>de</strong>finiciones y propieda<strong>de</strong>s<br />

b.- Fenómenos aleatorios<br />

c.- Probabilidad condicionada<br />

d.- Teorema <strong>de</strong> Bayes<br />

Tema 5 - La curva normal. Características y aplicaciones.<br />

a.- Distribución normal. Definición<br />

b.- Interpretación <strong>de</strong> las áreas <strong>de</strong> la curva normal<br />

c.- Uso y aplicaciones <strong>de</strong> la curva normal<br />

Tema 6 - Muestreo. Tipos <strong>de</strong> muestreo. Cálculo <strong><strong>de</strong>l</strong> tamaño muestral.<br />

a.- Concepto y utilidad <strong><strong>de</strong>l</strong> muestreo<br />

b.- Tipos <strong>de</strong> muestreo<br />

c.- Cálculo <strong>de</strong> tamaño muestral


Tema 7 - Introducción a la Estadística Inferencial.<br />

a. - Estimación <strong>de</strong> Parámetros y Pruebas <strong>de</strong> Hipótesis.<br />

b. - Diferencia <strong>de</strong> Medias. Diferencia <strong>de</strong> Proporciones.<br />

c. - Intervalos <strong>de</strong> Confianza.Intervalos <strong>de</strong> confianza para una media<br />

y una proporción<br />

d.- Concepto <strong>de</strong> p<br />

e.- Error <strong>de</strong> tipo I (α) y error <strong>de</strong> tipo II (β)<br />

f.- Relación entre los errores α y β<br />

g.- Concepto <strong>de</strong> po<strong>de</strong>r estadístico<br />

Tema 8 -Regresión lineal<br />

a.- Concepto <strong>de</strong> Correlación y Regresión.<br />

b.- Diagrama <strong>de</strong> dispersión<br />

c.- Coeficiente <strong>de</strong> correlación <strong>de</strong> Pearson<br />

d.- Interpretación y cálculo <strong><strong>de</strong>l</strong> coeficiente <strong>de</strong> correlación <strong>de</strong> Pearson<br />

e.- Regresión lineal. Concepto<br />

f.- La ecuación <strong>de</strong> la recta y su cálculo<br />

g.- Asociación y causalidad<br />

Tema 9 - Test <strong>de</strong> Chi-cuadrado y sus aplicaciones<br />

a.- Tabla <strong>de</strong> contingencia<br />

b.- Calculo <strong>de</strong> datos esperados<br />

c.- Calculo <strong><strong>de</strong>l</strong> Chi-cuadrado y su significación<br />

d.- Medidas <strong>de</strong> asociación y su cálculo: Riesgo relativo, riesgo<br />

atribuible, fracción etiológica y Odds ratio<br />

e.- Test <strong>de</strong> Mentel-Haenzel<br />

Tema 10 - Introducción al Análisis Multivariante.<br />

a. - Concepto , necesidad y utilidad <strong><strong>de</strong>l</strong> analisis multivariado<br />

b.- Mo<strong><strong>de</strong>l</strong>o <strong>de</strong> Regresión Lineal<br />

c.- Mo<strong><strong>de</strong>l</strong>o <strong>de</strong> Regresión Logística.<br />

Tema 11 - Análisis <strong>de</strong> la Supervivencia.<br />

a.- Cálculo <strong>de</strong> la supervivencia<br />

b.- Curvas <strong>de</strong> Kaplan-Meier<br />

Tema 12 - Presentación <strong>de</strong> resultados e interpretación <strong>de</strong> los mismos.<br />

a.- Elaboración <strong>de</strong> un proyecto <strong>de</strong> investigación<br />

b.- Estructura <strong>de</strong> un trabajo <strong>de</strong> investigación<br />

c.- Presentación <strong>de</strong> resultados<br />

3.- METODOLOGÍA DOCENTE.<br />

Se realizará una exposición teórica <strong>de</strong> todos los temas incluidos en el programa<br />

así como ejercicios prácticos <strong>de</strong> cada una <strong>de</strong> las partes previamente<br />

explicadas. Cada día se iniciará la clase resolviendo los ejercicios propuestos<br />

<strong><strong>de</strong>l</strong> tema explicado el día previo.<br />

4.- SISTEMA DE EVALUACIÓN.<br />

Cada alumno tendrá que presentar a lo largo <strong><strong>de</strong>l</strong> cuatrimestre todos los<br />

ejercicios propuestos durante el curso. Coincidiendo con el final <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

cuatrimestre se realizará un examen <strong>de</strong> aproximadamente 35 preguntas,<br />

teóricas y prácticas <strong>de</strong> cálculo sobre el temario <strong>de</strong> la asignatura. La evaluación<br />

final tendrá en cuenta el examen y los ejercicios presentados durante el curso.


5.- BIBLIOGRAFÍA RECOMENDADA.<br />

- P. Rodríguez Miñón Cifuentes. Estadística (aplicada a la biología). Curso <strong>de</strong><br />

nivelación <strong>de</strong> A.T.S. Madrid: UNED, 1984.<br />

- Beth Dawson-Saun<strong>de</strong>rs, Robert G Trapp. Bioestadística médica. México,<br />

D.F.: Editorial el Manual Mo<strong>de</strong>rno, S.A. <strong>de</strong> C.V., 1993.<br />

- A.Martín Andrés. , J.<strong>de</strong> D. Luna <strong><strong>de</strong>l</strong> Castillo. Bioestadística para las ciencias<br />

<strong>de</strong> la salud. Madrid: Ediciones NORMA 2ª Edición, 1989.<br />

- J.S.Milton, J.O. Tsokos. Estadística para biología y ciencias <strong>de</strong> la salud.<br />

Madrid: Interamericana McGraw Hill, 1ª edición, 1989.<br />

- P. Armitage, G. Berry. Estadística para la investigación biomédica.<br />

Barcelona: DOYMA, 1992.<br />

- Martín Andrés A., Luna <strong><strong>de</strong>l</strong> Castillo J. Bioestadística para las ciencias <strong>de</strong> la<br />

salud. Madrid: Ediciones Norma S.A. 2ª Edición, 1989.<br />

- Argimón Pallas J.M., Jiménez Villa J. Métodos <strong>de</strong> investigación aplicados a<br />

la atención primaria <strong>de</strong> salud. Barcelona: Ediciones Doyma, 1991.


PROGRAMA DE LA ASIGNATURA ENFERMERIA COMUNITARIA I (9 Créditos)<br />

ı<br />

PROFESORAS RESPONSABLES: Elvira Cobas Couto /Carmen Coronado Carvajal<br />

IDIOMA: Castellano/Gallego (El alumno que <strong>de</strong>see disponer <strong>de</strong> los exámenes en idioma<br />

gallego <strong>de</strong>berá solicitarlo por escrito en el apartado observaciones <strong>de</strong> la ficha <strong><strong>de</strong>l</strong> alumno que<br />

se entregará a cada profesora en el transcurso <strong><strong>de</strong>l</strong> primer mes <strong>de</strong> clase)<br />

1.- PROPOSITO DE LA ASIGNATURA.<br />

PARTE I (6 créditos):<br />

OBJETIVO GENERAL:<br />

• Formar al alumno, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> una perspectiva cultural, científica y profesional, que le<br />

capacite para <strong>de</strong>sarrollar su propia personalidad y un sentido crítico que le facilite<br />

adoptar consigo mismo y con los <strong>de</strong>más actitu<strong>de</strong>s y comportamientos más saludables,<br />

<strong>de</strong> cara a su futura participación en la sociedad tanto como profesional <strong>de</strong> la<br />

Enfermería como ciudadano.<br />

OBJETIVOS ESPECIFICOS:<br />

• Al finalizar la asignatura el alumno i<strong>de</strong>ntificará el lugar que ocupa la salud en el<br />

<strong>de</strong>sarrollo <strong><strong>de</strong>l</strong> proyecto vital <strong>de</strong> las personas.<br />

• Al finalizar la asignatura el alumno conocerá qué factores pue<strong>de</strong>n <strong>de</strong>terminar la salud<br />

<strong>de</strong> las personas y como se pue<strong>de</strong> intervenir sobre ellos en aras <strong>de</strong> prevenir la<br />

aparición <strong>de</strong> la enfermedad.<br />

• Al finalizar la asignatura el alumno reconocerá las más actuales recomendaciones<br />

sanitarias para prevenir la repercusión negativa en la salud <strong>de</strong> los <strong>de</strong>terminantes<br />

estudiados.<br />

PARTE II (3 créditos):<br />

El propósito <strong>de</strong> esta parte <strong>de</strong> la materia es que el alumno adquiera los conocimientos científicos<br />

y<br />

técnicos básicos en Microbiología y Parasitología. Esto le permitirá compren<strong>de</strong>r mejor la<br />

importancia <strong>de</strong> los microorganismos en el equilibrio salud-enfermedad tanto <strong><strong>de</strong>l</strong> individuo como<br />

<strong>de</strong><br />

la comunidad y también conocer la relación parásito-hospedador durante la infección.<br />

OBJETIVOS ESPECÍFICOS<br />

- Poseer una visión global <strong><strong>de</strong>l</strong> mundo microbiano y los parásitos, respecto a su origen,<br />

diversidad y el significado <strong>de</strong> sus acciones perjudiciales y beneficiosas.<br />

- Conocer la estructura <strong>de</strong> las células microbianas y las funciones que cumplen sus<br />

componentes.<br />

- Conocer la fisiología <strong>de</strong> los microorganismos, sus requerimientos nutricionales y su<br />

ciclo <strong>de</strong> reproducción.<br />

- Conocer la genética microbiana y su implicación en la resistencia a antibióticos.<br />

- Familiarizarse con la técnicas utilizadas en Microbiología (microscopía, tinciones,<br />

aislamiento <strong>de</strong> cultivos puros).<br />

- Compren<strong>de</strong>r los principios <strong>de</strong> la esterilización y <strong>de</strong>sinfección y el fundamento <strong>de</strong> los<br />

métodos más usuales.<br />

- Conocer la antibioterapia y quimioterapia antimicrobiana, los mecanismos generales <strong>de</strong><br />

actuación y la resistencia <strong>de</strong> los microorganismos a los antibióticos.<br />

- Compren<strong>de</strong>r los mecanismos mediante los cuales los microorganismos causan<br />

enfermeda<strong>de</strong>s.<br />

- Describir los mecanismos <strong>de</strong> <strong>de</strong>fensa <strong><strong>de</strong>l</strong> hospedador frente a la infección.


- Conocer la naturaleza química <strong>de</strong> las inmunoglobulinas, su papel biológico y su<br />

mecanismo <strong>de</strong> síntesis.<br />

- I<strong>de</strong>ntificar la necesidad <strong><strong>de</strong>l</strong> diagnóstico microbiológico y su utilidad.<br />

- Conocer las recomendaciones para la recolección, el transporte y el procesamiento <strong>de</strong><br />

las muestras para la i<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong> los microorganismos.<br />

- Valorar los resultados <strong><strong>de</strong>l</strong> diagnóstico etiológico.<br />

- Señalar las enfermeda<strong>de</strong>s infecciosas y parasitosis más relevantes, indicando los<br />

agentes causantes <strong>de</strong> dichas enfermeda<strong>de</strong>s, los síntomas clínicos, tratamiento y<br />

medidas preventivas.<br />

- Distinguir e i<strong>de</strong>ntificar los mecanismos <strong>de</strong> transmisión <strong>de</strong> las enfermeda<strong>de</strong>s abordadas.<br />

2.-UNIDADES DIDACTICAS.<br />

PARTE I.<br />

I. SALUD PÚBLICA Y ENFERMERÍA COMUNITARIA.<br />

Tema 1.- Condicionamientos históricos que han configurado la profesión.<br />

Tema 2.- Evolución histórica <strong>de</strong> la Salud Pública.<br />

Tema 3.- Los mo<strong><strong>de</strong>l</strong>os <strong>de</strong> atención a la salud y su influencia en la enfermería<br />

comunitaria.<br />

II. EL PROCESO SALUD/ENFERMEDAD.<br />

Tema 4.- Importancia <strong><strong>de</strong>l</strong> concepto <strong>de</strong> salud para el profesional <strong>de</strong> Enfermería.<br />

Tema 5.- Evolución histórica <strong><strong>de</strong>l</strong> proceso salud-enfermedad.<br />

Tema 6.- Concepto <strong>de</strong> salud. Análisis histórico y situación actual.<br />

Tema 7.- Aspectos objetivos, subjetivos y teleológicos <strong>de</strong> la salud.<br />

Tema 8.- El proceso <strong>de</strong> enfermar. Historia natural <strong>de</strong> la enfermedad.<br />

Tema 9.- Las necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> salud. Los factores <strong>de</strong> riesgo.<br />

III. LOS DETERMINANTES DE LA SALUD.<br />

Tema 10.- Estilo <strong>de</strong> vida.<br />

Tema 11.- Medio ambiente y ecología humana<br />

Tema 12.- Sistema sanitario.<br />

Tema 13.- Biología humana.<br />

IV. LA ENFERMERÍA COMUNITARIA.<br />

Tema 14.- Enfermería comunitaria. Definición y elementos integrantes.<br />

Tema 15.- Aportación <strong>de</strong> la enfermería comunitaria a la sociedad.<br />

Tema 16.- Método <strong>de</strong> trabajo <strong>de</strong> la enfermera comunitaria.<br />

Tema 17.- Funciones, activida<strong>de</strong>s y ámbito <strong>de</strong> actuación.<br />

Tema 18.- Roles <strong>de</strong> la enfermera comunitaria.<br />

Tema 19.- Orientación <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajo enfermero hacia las familias y la comunidad.<br />

PARTE II.<br />

I. INTRODUCCIÓN A LA MICROBIOLOGÍA Y A LA PARASITOLOGÍA<br />

Tema 1.- Microbiología y Parasitología: concepto y contenido.<br />

II. MORFOLOGÍA Y FISIOLOGÍA DE LOS MICROORGANISMOS<br />

Tema 2.- Estructura bacteriana.<br />

Tema 3.- Fisiología bacteriana.<br />

Tema 4.- Genética bacteriana.


III. CONTROL DEL CRECIMIENTO MICROBIANO<br />

Tema 5.- Agentes físicos y químicos.<br />

Tema 6.- Antimicrobianos.<br />

IV: INMUNOMICROBIOLOGÍA<br />

Tema 7.- Microorganismos y enfermedad.<br />

Tema 8.- Inmunidad a la infección.<br />

V. DIAGNÓSTICO MICROBIOLÓGICO<br />

Tema 9.- Diagnóstico microbiológico.<br />

VI. ENFERMEDADES MICROBIANAS Y PARASITOSIS PRINCIPALES.<br />

Tema 10.- Enfermeda<strong>de</strong>s transmitidas por el aire.<br />

Tema 11.- Enfermeda<strong>de</strong>s transmitidas por vía sexual.<br />

Tema 12.- Enfermeda<strong>de</strong>s transmitidas por insectos.<br />

Tema 13.- Enfermeda<strong>de</strong>s transmitidas por alimentos.<br />

Tema 14.- Enfermeda<strong>de</strong>s transmitidas por el agua.<br />

Tema 15.- Micosis.<br />

3.- METODOLOGÍA DOCENTE.<br />

PARTE I.<br />

Se utilizarán algunas lecciones magistrales para introducir contenidos y el resto <strong>de</strong> la<br />

metodología docente respon<strong>de</strong>rá a la aplicación <strong>de</strong> la teoría <strong><strong>de</strong>l</strong> aprendizaje significativo<br />

especialmente centrada en adquirir habilida<strong>de</strong>s con las cuales apren<strong>de</strong>r contenidos.<br />

PARTE II<br />

Esta asignatura participa en una experiencia que se enmarca en el proceso <strong>de</strong> adaptación al<br />

Espacio Europeo <strong>de</strong> Educación Superior iniciado por la Universidad <strong>de</strong> A Coruña (Grupos<br />

Departamentales <strong>de</strong> Calidad). La metodología docente incluye lecciones magistrales<br />

participativas con apoyo importante <strong>de</strong> imágenes y vi<strong>de</strong>o. Así mismo es importante la utilización<br />

<strong>de</strong> la plataforma informática <strong>de</strong> la <strong>Facultad</strong> Virtual <strong>de</strong> la UDC para el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> la<br />

asignatura. Se realizará un trabajo cooperativo obligatorio en grupos <strong>de</strong> seis alumnos y en<br />

relación con la asignatura “Higiene hospitalaria”. Se ofertarán unas prácticas voluntarias <strong>de</strong><br />

microscopía.<br />

4.- SISTEMA DE EVALUACIÓN.<br />

La evaluación <strong>de</strong> la asignatura supondrá la compilación <strong>de</strong> las notas <strong>de</strong> las dos partes<br />

integrantes <strong>de</strong> la misma. La parte I puntuará sobre 7 <strong>de</strong> los diez puntos finales, la parte II<br />

puntuará sobre 3 <strong>de</strong> estos 10 puntos. Es imprescindible aprobar las dos partes por separado en<br />

la misma convocatoria para que se proceda a la suma <strong>de</strong> las notas <strong>de</strong> las partes. Se evaluarán<br />

como sigue:<br />

PARTE I: Se realizará mediante un examen tipo test tanto en las convocatorias <strong>de</strong> junio como<br />

<strong>de</strong> septiembre <strong>de</strong> catorce preguntas que puntúan 0’5 puntos cada una. Es necesario para<br />

po<strong>de</strong>r aprobar esta parte contestar correctamente a 7 <strong>de</strong> ellas.<br />

PARTE II: La evaluación se realizará mediante un examen escrito <strong>de</strong> tipo combinado con<br />

preguntas cortas y preguntas tipo test <strong>de</strong> respuesta única que representará 8,5 puntos <strong>de</strong> la<br />

nota <strong>de</strong> esta parte <strong>de</strong> la asignatura. La puntuación <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajo que será evaluado por los<br />

profesores <strong>de</strong> las dos asignaturas implicadas en la experiencia <strong>de</strong> adaptación al EEES<br />

alcanzará un máximo <strong>de</strong> 1,5 puntos. La puntuación obtenida por la realización <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajo será<br />

válida exclusivamente para las convocatorias correspondientes al presente curso académico.<br />

La realización <strong>de</strong> las prácticas voluntarias <strong>de</strong> microscopía contribuirá sumando un punto a la


nota una vez superados los 5 puntos mediante el examen y el trabajo. La realización <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

trabajo es obligatoria, los grupos se formarán a elección <strong>de</strong> los alumnos y la fecha <strong>de</strong> entrega<br />

<strong><strong>de</strong>l</strong> mismo se anunciará <strong>de</strong> acuerdo con el calendario <strong>de</strong> exámenes y la normativa vigente. En<br />

la calificación <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajo se tendrá en cuenta:<br />

A<strong>de</strong>cuación al guión solicitado<br />

Integración <strong>de</strong> conocimientos básicos en la aplicación práctica<br />

Bibliografía y estilo<br />

5.- BIBLIOGRAFÍA RECOMENDADA.<br />

PARTE I.<br />

• BERNARD HONORÉ. A Saú<strong>de</strong> em Projecto. Editorial Lusociencia. Ediçoes técnicas e<br />

científicas, LDA. Loures, 2002.<br />

• BERNARD HONORÉ. Cuidar. Persistir em conjunto na existencia. Editorial<br />

Lusociencia. Ediçoes técnicas e científicas, LDA. Loures, 2004.<br />

• GARCIA SUSO A, VERA CORTES M, CAMPO OSABA A. Enfermería Comunitaria.<br />

Bases teóricas. Difusión Avances <strong>de</strong> Enfermería. Madrid, 2001.<br />

• KLAINBERG. Enfermería y salud comunitaria. Editorial McGraw-Hill. Madrid, 2001.<br />

• SÁNCHEZ MORENO A, APARICIO RAMÓN V, GERMÁN BES C, MAZARRASA<br />

ALVEAR L, MERELLES TORMO A, SANCHEZ GARCIA A. Enfermería Comunitaria.<br />

Tomos 1. Madrid. Mc Graw Hill. Interamericana, 2000.<br />

• PIÉDROLA GIL G, DOMINGUEZ CARMONA M, CORTINA GREUS P, GÁLVEZ<br />

VARGAS R, SIERRA LOPEZ A, SAENZ GONZÁLEZ MC, GOMEZ LOPEZ LI,<br />

FERNANDEZ-CREHUET NAVAJAS J, SALLERAS SANMARTÍ L, CUESTO ESPINAR<br />

A, GESTAL OTERO JJ. Medicina Preventiva y Salud Pública. Salvat Editores SA.<br />

Barcelona (última edicion)<br />

• VIKTOR FRANKL. El hombre en busca <strong>de</strong> sentido. EDITORIAL HERDER, S.A. ISBN:<br />

8425423872<br />

PARTE II.<br />

- Joklik, W.K., Willet, H.P. y Amos, D.B. (1994). "Zinsser Microbiología".<br />

Vigésima Edición. Editorial Panamericana.<br />

- Madigan, M.T., Martinko, J.M. y Parker,J. (2003). "Brock Biología <strong>de</strong> los<br />

microorganismos". Décima edición. Prentice Hall.<br />

- Prescott, L.M., Harley, J.P. y Klein, D.A. (2004). "Microbiología". Quinta<br />

edición. Mc. Graw Hill Interamericana.<br />

- Pumarola, A., Rodríguez-Torres, A., García Rodríguez, J.A. y Piédrola-<br />

Angulo, G. (1994). "Microbiología y Parasitología Médica". Segunda<br />

Edición. Ed. Salvat.<br />

- Stanier, R.Y., Ingraham, J.L., Wheelis, M.L. and Painter, P.R. (1986). "The<br />

microbial World". Fifth Edition. Prentice Hall. Existe una versión en<br />

castellano: Stanier, R.Y., Ingraham, J.L., Wheelis, M.L. and Painter,<br />

P.R. (1988). "Microbiología". Segunda Edición. Ed. Reverté.


1. NOMBRE DE LA MATERIA:<br />

CIENCIAS PSICOSOCIALES APLICADAS A ENFERMERÍA.<br />

a. Numero <strong>de</strong> créditos teóricos: 5,5<br />

b. Numero <strong>de</strong> créditos teorico/prácticos: 2<br />

c. Numero <strong>de</strong> créditos totales: 7,5<br />

2. PROFESORA ENCARGADA DE LA DOCENCIA:<br />

a. Profesora encargada <strong>de</strong> la teoría: M. PILAR CASTRO RODRIGUEZ<br />

b. Pofesora encargada <strong>de</strong> teórico/práctico: M. PILAR CASTRO RODRIGUEZ.<br />

3. IDIOMA EN EL QUE SE IMPARTEN LAS CLASES:<br />

a. Español.<br />

4. PROGRAMA DE LA MATERIA:<br />

a. Propósito <strong>de</strong> la materia.<br />

Analizar los procesos internos básicos y <strong><strong>de</strong>l</strong> comportamiento normal como<br />

contenidos <strong>de</strong> la Psicología Científica con el fin <strong>de</strong> que puedan ser integrados en la<br />

función <strong>de</strong> enfermería.<br />

b. Objetivos específicos <strong>de</strong> la materia.<br />

Introducir al alumno en el conocimiento <strong>de</strong> los procesos <strong>de</strong> comunicación<br />

necesarios para una a<strong>de</strong>cuada relación con el cliente-paciente.<br />

·I<strong>de</strong>ntificar y diferenciar los factores psicosociales <strong><strong>de</strong>l</strong> enfermar humano.<br />

·Conocer los aspectos psicológicos <strong>de</strong> distintos trastornos y los instrumentos <strong>de</strong> los<br />

que se vale la Psicología para su a<strong>de</strong>cuada aplicación en el ámbito <strong>de</strong> la Enfermería.<br />

c. Descripción <strong>de</strong> los contenidos.<br />

Unidad didática I.<br />

Temas:<br />

T. 1- Concepto <strong>de</strong> Psicología. Psicología Científica.<br />

T. 2- Las sensaciones como fuente <strong>de</strong> información.<br />

T. 3- Procesos cognoscitivos: la percepción.<br />

T. 4- Funciones <strong>de</strong> activación conductual: La motivación. La emoción.<br />

T. 5- Funciones <strong>de</strong> programación: programas <strong>de</strong> conducta no aprendida.<br />

T. 6- Programas <strong>de</strong> conducta aprendida: el Condicionamiento Clásico.<br />

T. 7- Programas <strong>de</strong> conducta aprendida: el Condicionamiento Instrumental.<br />

T. 8- El Aprendizaje Social.<br />

T. 9- Modificación y terapia <strong>de</strong> conducta.<br />

T. 10- Procesos cognoscitivos: la memoria.<br />

T. 11- Procesos cognoscitivos: el pensamiento.<br />

T. 12- Procesos cognoscitivos: el lenguaje.<br />

T. 13- Procesos cognoscitivos: la inteligencia.<br />

T. 14- La personalidad.<br />

T. 15- Génesis y evolución <strong>de</strong> la conducta.<br />

1


Unidad didáctica II.<br />

Temas:<br />

T. 16- Factores psicosociales <strong><strong>de</strong>l</strong> enfermar humano: estrés y enfermedad.<br />

T. 17- La comunicación y la relación personal sanitario-paciente.<br />

T. 18- Aspectos psicológicos <strong><strong>de</strong>l</strong> dolor crónico.<br />

T. 19- Aspectos psicológicos <strong><strong>de</strong>l</strong> paciente quirúrgico.<br />

T. 20- Aspectos psicológicos <strong><strong>de</strong>l</strong> paciente en unida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> cuidados especiales.<br />

T. 21- Aspectos psicológicos <strong><strong>de</strong>l</strong> paciente crónico.<br />

T. 22- Aspectos psicológicos <strong><strong>de</strong>l</strong> paciente hipertenso y con trastornos<br />

cardiovasculares<br />

T. 23- Aspectos psicológicos <strong><strong>de</strong>l</strong> sueño.<br />

T. 24- Aspectos psicológicos <strong><strong>de</strong>l</strong> paciente oncológico y <strong><strong>de</strong>l</strong> paciente con SIDA.<br />

T. 25- Aspectos psicológicos <strong><strong>de</strong>l</strong> paciente con cefaleas funcionales.<br />

b. Activida<strong>de</strong>s teorico/prácticas.<br />

Propósito:<br />

El alumno <strong>de</strong>berá ser capaz <strong>de</strong> integrarse en el trabajo <strong>de</strong> grupo coordinando su tarea<br />

<strong>de</strong> modo a<strong>de</strong>cuado <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> su equipo <strong>de</strong> alumnos como experiencia previa al<br />

trabajo <strong>de</strong> equipo en enfermería.<br />

El alumno <strong>de</strong>berá ser capaz <strong>de</strong> establecer una relación a<strong>de</strong>cuada entre los<br />

conocimientos teóricos y su posible aplicación en el ámbito <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajo enfermero.<br />

Introducir al alumno en el proceso <strong>de</strong> valoración <strong>de</strong> casos y diseño <strong>de</strong> cuidados<br />

psicosociales.<br />

c. Bibliografía recomendada:<br />

Amigo, I.; Fernán<strong>de</strong>z, C.; Pérez, M. (1998) Manual <strong>de</strong> Psicología <strong>de</strong> la Salud<br />

Madrid: Pirámi<strong>de</strong>.<br />

Buceta,J. M. y Bueno, A. M. (1995) Intervención Psicológica y Salud: Control <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

estrés y trastornos asociados. Madrid: Dikinson.<br />

Buceta, J. M. Y Bueno, A. M. (1995) Tratamiento psicológico <strong>de</strong> hábitos y<br />

enfermeda<strong>de</strong>s. Madrid: Pirámi<strong>de</strong>.<br />

Caballo, V. (1991) Manual <strong>de</strong> técnicas <strong>de</strong> terapia y modificación <strong>de</strong> conducta.<br />

Madrid: Siglo XXI.<br />

Davidoff, L. L. (1991) Introducción a la Psicología. Madrid: Mc Graw-Hill.<br />

Fernan<strong>de</strong>z Trespalacios, J. L. (1997) Procesos Básicos <strong>de</strong> Psicología general.<br />

Madrid: Sanz Torres.<br />

Labrador, F. J.; Cruzado, J. A.; Muñoz, M. (1997) Manual <strong>de</strong> técnicas <strong>de</strong><br />

modificación y terapia <strong>de</strong> conducta. Madrid: Pirámi<strong>de</strong>.<br />

Simón, M. A. (1992) Comportamiento y Salud. Valencia: Promolibro.<br />

Simón, M. A. (1993) Psicología <strong>de</strong> la Salud. Aplicaciones clínicas y estrategias <strong>de</strong><br />

intervención. Madrid: Pirámi<strong>de</strong>.<br />

Vallejo Pareja, M.; Ruiz Fernán<strong>de</strong>z M. A. (1993) Manual práctico <strong>de</strong> Modificación<br />

<strong>de</strong> Conducta I y II. Madrid: Fundación Universidad Empresa.<br />

5. METODOLOGÍA DOCENTE.<br />

a. Clases expositivas.<br />

b. Debates dirigidos.<br />

c. Debates <strong>de</strong> grupo.<br />

d. Solución <strong>de</strong> problemas en grupo.<br />

2


6. SISTEMA DE EVALUACIÓN.<br />

Los conocimientos y aptitu<strong>de</strong>s serán evaluados a través <strong>de</strong> :<br />

- Trabajos realizados en grupo, <strong>de</strong> avaluación continua, obligatorios para aprobar.<br />

- Examen final escrito <strong>de</strong> preguntas cortas, que se supera con cinco puntos.<br />

Los conocimientos teóricos tendrán un valor máximo <strong>de</strong> 9 puntos (90% <strong>de</strong> la nota<br />

final).<br />

Los resultados teórico/prácticos tendrán un valor máximo <strong>de</strong> 1 punto (10% <strong>de</strong> la<br />

nato final).<br />

La nota final será la suma <strong>de</strong> la nota <strong>de</strong> teoría y la nota <strong>de</strong> los trabajos <strong>de</strong> grupo.<br />

3


ESCUELA UNIVERSITARIA DE ENFERMERIA Y PODOLOGIA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DE LA SALUD<br />

MEMORIA DOCENTE :<br />

“CUIDADOS BASICOS DE ENFERMERIA”<br />

1


1. NOMBRE DE LA MATERIA<br />

Cuidados Básicos <strong>de</strong> Enfermería<br />

Nº <strong>de</strong> Créditos Totales: 150<br />

• Créditos Teóricos: 55<br />

• Créditos Prácticos: 95<br />

2. PROFESORES ENCARGADOS DE LA DOCENCIA<br />

a. Profesores Titulares<br />

<br />

<br />

Prof.: Mª José Pichel Guerrero<br />

Prof.: Matil<strong>de</strong> García Sánchez<br />

b. Profesora Colaboradora<br />

• Prof.: Emma Rodríguez Maseda (Prácticas <strong>de</strong> Laboratorio<br />

y Clínicas)<br />

3. IDIOMA EN QUE SE IMPARTE<br />

• Castellano<br />

4. PROGRAMA DE LA MATERIA<br />

a. Propósito <strong>de</strong> la Asignatura<br />

La impartición <strong>de</strong> esta asignatura tiene como fin preparar al alumno para<br />

que sea capaz <strong>de</strong> aten<strong>de</strong>r las necesida<strong>de</strong>s básicas <strong><strong>de</strong>l</strong> individuo utilizando el<br />

proceso <strong>de</strong> enfermería y orientando sus acciones para que el hombre<br />

<strong>de</strong>sarrolle y alcance su nivel <strong>de</strong> in<strong>de</strong>pen<strong>de</strong>ncia.<br />

b. Objetivos EspecíficoS<br />

• Recoger los datos necesarios para valorar las necesida<strong>de</strong>s<br />

inmediatas al ingreso <strong><strong>de</strong>l</strong> enfermo.<br />

• I<strong>de</strong>ntificar los factores ambientales <strong>de</strong>sfavorables para la<br />

recuperacion <strong><strong>de</strong>l</strong> enfermo.<br />

2


• Explicar los problemas comunes que pue<strong>de</strong>n pa<strong>de</strong>cer los<br />

pacientes ingresados y que vienen <strong>de</strong>rivados <strong>de</strong> la necesida<strong>de</strong>s<br />

modificadas y/o insatisfechas.<br />

• Describir y valorar las necesida<strong>de</strong>s humanas en los distintos<br />

problemas en los que sufren alteración, estableciendo<br />

priorida<strong>de</strong>s<br />

c. Descripción <strong>de</strong> los Contenidos<br />

A/ MODULO TEORICO<br />

Las enseñanzas teóricas se distribuyen en las siguientes unida<strong>de</strong>s:<br />

UNIDAD I PROCEDIMIENTOS BÁSICOS DE<br />

ENFERMERIA<br />

Prof.: Emma Rodríguez Maseda<br />

UNIDAD II<br />

LOS CUIDADOS DE ENFERMERIA EN LAS<br />

NECESIDADES BASICAS DEL SER<br />

HUMANO<br />

Prof.: Mª José Pichel Guerrero<br />

Prof.: Matil<strong>de</strong> García Sánchez<br />

UNIDAD I<br />

PROCEDIMIENTOS BÁSICOS DE ENFERMERIA<br />

TEMA 1.- PREVENCIÓN Y CONTROL DE LA INFECCIÓN<br />

TEMA 2.- ARREGLO DE LA CAMA<br />

TEMA 3.- HIGIENE DEL PACIENTE<br />

TEMA 4.- APLICACIÓN DE FRIO / CALOR<br />

TEMA 5.- MOVILIZACIÓN DE PACIENTES<br />

TEMA 6.- CONSTANTES VITALES<br />

TEMA 7.- VALORACIÓN NEUROLÓGICA<br />

TEMA 8.- RECOGIDA DE MUESTRAS<br />

TEMA 9.- ADMINISTRACIÓN DE MEDICAMENTOS<br />

TEMA 10.- SONDAJES<br />

TEMA 11.- VENDAJES<br />

TEMA 12.- REALIZACIÓN DE CURAS<br />

3


UNIDAD II: LOS CUIDADOS DE ENFERMERIA EN LAS<br />

NECESIDADES BASICAS DEL SER HUMANO<br />

TEMA 1.- INTRODUCCION<br />

TEMA 2.- INGRESO DEL ENFERMO EN UNA INSTITUCIÓN SANITARIA<br />

TEMA 3.- NECESIDAD DE OXIGENACION<br />

TEMA 4.- NECESIDAD DE NUTRICION E HIDRATACIÓN<br />

TEMA 5.- NECESIDAD DE ELIMINACIÓN<br />

TEMA 6.- NECESIDAD DE MOVERSE Y MANTENER<br />

UNA BUENA POSTURA<br />

TEMA 7.- NECESIDAD DE DESCANSO Y SUEÑO<br />

TEMA 8.- NECESIDAD DE USAR PRENDAS DE VESTIR ADECUADAS<br />

TEMA 9.- NECESIDAD DE TERMORREGULACIÓN<br />

TEMA 10.- NECESIDAD DE HIGIENE Y PROTECCIÓN DE LA PIEL<br />

TEMA 11.- NECESIDAD DE EVITAR LOS PELIGROS<br />

TEMA 12.- NECESIDAD DE COMUNICARSE<br />

TEMA 13.- NECESIDAD DEVIVIR SEGÚN CREENCIAS Y VALORES<br />

TEMA 14.- NECESIDAD DE TRABAJAR Y REALIZARSE<br />

TEMA 15.- NECESIDAD DE PARTICIPAR EN<br />

ACTIVIDADES RECREATIVAS<br />

TEMA 16.- NECESIDAD DE APRENDIZAJE<br />

TEMA 17.- RESOLUCIÓN DE PROBLEMAS DE SALUD<br />

d. Bibliografía<br />

KOZIER B., ERB G. Fundamentos <strong>de</strong> Enfermería. Conceptos, proceso y práctica. 5ª<br />

ed. Madrid: McGraw-Hill Interamericana; 2001.<br />

KOZIER B., ERB G.Técnicas <strong>de</strong> Enfermería Clínica. 4ª ed. Madrid: McGraw-Hill<br />

Interamericana; 1999.<br />

POTTER P., PERRY A. Fundamentos <strong>de</strong> Enfermería. Madrid: Harcourt; 2001.<br />

4


5. METODOLOGÍA DOCENTE<br />

a. Modulo Teórico<br />

• Clase magistral teórica<br />

• Participación <strong><strong>de</strong>l</strong> alumnado en la clase teórica<br />

• Trabajos tutelados<br />

• Tutorías generales e individuales, obligatorias y<br />

optativas, físicas y virtuales<br />

b. Módulo Teórico-Práctico<br />

• Prácticas <strong>de</strong> Laboratorio<br />

c. Módulo Práctico-Clínico<br />

• Prácticas Clínicas Hospitalarias<br />

PRERREQUISITOS PARA CURSAR LA ASIGNATURA:<br />

• Se requiere una disposición e implicación activa por parte <strong><strong>de</strong>l</strong> alumnado <strong>de</strong> la asignatura<br />

en la teoría, práctica, trabajos tutelados y tutorías generales, obligatorias y optativas.<br />

• Es obligatorio realizar el Módulo Teórico y el Teórico-Práctico paras po<strong>de</strong>r realizar<br />

posteriormente el módulo Práctico-Clínico.<br />

6. SISTEMA DE EVALUACION<br />

La evaluación <strong>de</strong> la asignatura será <strong>de</strong> la siguiente manera:<br />

A/ Modulo Teórico / Módulo Teórico-Práctico<br />

a. Primera Parte<br />

• Primer Examen Parcial que se realizará aproximadamente en la<br />

primera semana <strong>de</strong> Febrero.<br />

(Es obligatorio realizar este examen para po<strong>de</strong>r asistir a las prácticas<br />

clínicas).<br />

5


. Segunda Parte<br />

• Evaluación <strong><strong>de</strong>l</strong> Trabajo <strong>de</strong> Grupo Tutelado... 60%<br />

(OBLIGATORIO)<br />

• Segundo Examen Parcial ................................ 40%<br />

c. Examen Final sobre los contenidos teóricos y prácticos <strong>de</strong> tipo<br />

pregunta corta o intermedia.<br />

d. En la Convocatoria <strong>de</strong> Septiembre aquel alumno que no tenga<br />

realizado el Trabajo <strong>de</strong> Grupo Tutelado realizará un examen<br />

específico sobre la materia <strong>de</strong> los trabajos tutelados.<br />

B/ Módulo Práctico-Clínico<br />

Para aprobar las prácticas clínicas es obligatorio:<br />

a. Realizar y superar el Módulo Teórico-Práctico (laboratorio)<br />

b. Realizar y superar el Módulo Práctico-Clínico (prácticas<br />

hospitalarias). La evaluación será realizada por la profesora<br />

asociada <strong>de</strong> práctica clínica en coordinación con la<br />

responsable <strong>de</strong> cada unidad <strong>de</strong> enfermería. Los criterios <strong>de</strong><br />

evaluación serán los siguientes:<br />

• Asistencia<br />

• Conocimientos<br />

• Habilida<strong>de</strong>s<br />

• Actitu<strong>de</strong>s<br />

Cuando el alumno no pue<strong>de</strong> realizar la totalidad <strong>de</strong> las<br />

prácticas clínicas en el periodo establecido obligatoriamente,<br />

por un motivo justificado: enfermerdad, acci<strong>de</strong>nte,<br />

maternidad…podrá recuperarlo en el mes <strong>de</strong> junio siempre y<br />

cuando tenga realizadas el 60% <strong>de</strong> las mismas. En cualquier<br />

otra situación las prácticas se darán por no superadas.<br />

Excepcionalmente se proce<strong>de</strong>rá a la conservación <strong>de</strong> la<br />

práctica clínica hasta la convocatoria extraordinaria <strong>de</strong><br />

febrero, siempre y cuando se haya realizado y aprobado en la<br />

programación ordinaria.<br />

6


El alumno que apruebe las prácticas clínicas y suspenda la parte teórica<br />

<strong>de</strong> la asignatura se le conservará el aprobado hasta la Convocatoria <strong>de</strong><br />

Diciembre, <strong>de</strong> no superar dicha convocatoria tendrá que repetir teoría y<br />

prácticas clínicas <strong>de</strong> la materia.<br />

7


UNIVERSIDADE DA CORUÑA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

Rúa San Ramón S/N-Campus <strong>de</strong> Esteiro<br />

15403 Ferrol<br />

A Corurña<br />

MEMORIA DOCENTE DA MATERIA<br />

1. NOME DA MATERIA<br />

Documentación<br />

a. NUMERO DE CRÉDITOS TEÓRICOS / PRÁCTICOS<br />

3 teóricos, 3 prácticos<br />

2. PROFESOR/A/ES/AS ENCARGADOS DA DOCENCIA<br />

Carlos González Guitián<br />

3. IDIOMA NO QUE SE IMPARTEN AS CLASES<br />

Español<br />

4. PROGRAMA DA MATERIA (TEORÍA E PRÁCTICA)<br />

a. PROPÓSITO DA MATERIA<br />

Conocer la estructura <strong>de</strong> los trabajos científicos en Ciencias <strong>de</strong> la Salud..<br />

Elaborar bibliografías adaptadas a las recomendaciones internacionales.<br />

Conocer los recursos <strong>de</strong> ciencias <strong>de</strong> la salud y <strong>de</strong> enfermería en<br />

Internet: Bases <strong>de</strong> Datos bibliográficas, revistas y libros electrónicos.<br />

Calidad <strong>de</strong> las páginas web sanitarias.<br />

b. OBXECTIVOS ESPECÍFICOS DA MATERIA<br />

1.- Conocer las recomendaciones internacionales <strong>de</strong> la estructura <strong>de</strong> los<br />

trabajos científicos (estilo <strong>de</strong> Vancouver).<br />

2.- Detectar errores <strong>de</strong> estructura <strong>de</strong> los escritos <strong>de</strong> ciencias <strong>de</strong> la<br />

Salud<br />

3.- Proceso <strong>de</strong> revisión por pares. Conflicto <strong>de</strong> intereses. Frau<strong>de</strong><br />

científico<br />

4.- Escribir e interpretar las referencias bibliográficas<br />

5.- Conocer el estilo <strong>de</strong> la escritura científica y <strong>de</strong>tectar los errores<br />

más frecuentes<br />

6.- Otras formas <strong>de</strong> comunicación científica: Comunicación Oral;<br />

Posters . La edición científica en Internet<br />

7.- Revistas <strong>de</strong> enfermería y ciencias <strong>de</strong> la salud. Su consulta y acceso a<br />

través<br />

<strong>de</strong> Internet<br />

8.- Localizar información en Internet: Utilización <strong>de</strong> buscadores;<br />

Recursos <strong>de</strong> enfermería; Bases <strong>de</strong> Datos sanitarias en la Red;<br />

Portales Sanitarios<br />

9.- Conocer las estructuras <strong>de</strong> las Bases <strong>de</strong> datos bibliográficas y los<br />

lenguajes <strong>de</strong> interrogación<br />

10.- Conocer la Base <strong>de</strong> Datos CUIDEN, CUIDATGE, MAYORES,<br />

ENFISPO, Índice Médico Español (IME); MEDLINE y CINHAL<br />

11.- Conocer los recursos sanitarios en INTERNET y sus aplicaciones<br />

en enfermería<br />

12.- Localizar documentos en los catálogos <strong>de</strong> las Universida<strong>de</strong>s y


UNIVERSIDADE DA CORUÑA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

Rúa San Ramón S/N-Campus <strong>de</strong> Esteiro<br />

15403 Ferrol<br />

A Corurña<br />

Bibliotecas. La Biblioteca Virtual <strong>de</strong> la UDC<br />

13.- Calidad <strong>de</strong> las páginas Web. Evaluación <strong>de</strong> páginas Web.<br />

c. DESCRICIÓN DOS CONTIDOS<br />

UNIDAD 1<br />

1. La Documentación e Información Científica en Ciencias.<br />

1.1. Crecimiento y obsolescencia.<br />

1.2. Monografías. Literatura gris.<br />

1.3. Publicaciones Periódicas: Estructura y Normas Internacionales<br />

1.4. Las publicaciones científicas en Internet<br />

UNIDAD 2<br />

1. Estructura <strong>de</strong> los trabajos científicos publicados en revistas científicas<br />

1.1. Requisitos <strong>de</strong> Uniformidad para Manuscritos (estilo Vancouver).<br />

Otros estilos: American Phychological Association (APA); ISO<br />

1.1.1. El título.<br />

1.1.2. Los autores. Concepto <strong>de</strong> autoría en los artículos científicos<br />

1.1.3. El resumen. El resumen estructurado. Palabras clave.<br />

1.1.4. Estructura <strong><strong>de</strong>l</strong> artículo: Introducción, Material y/o<br />

Métodos, Resultados, Conclusión y/o Discusión.<br />

1.1.5. Bibliografía: Formatos. Las referencias <strong>de</strong> un artículo<br />

<strong>de</strong> revista, libro, congreso, informe técnico etc. Formatos<br />

electrónicos.<br />

2. Estilo. Terminología médica. Diccionarios. Sistemas <strong>de</strong> Unida<strong>de</strong>s<br />

Internacionales.<br />

3. La revisión por pares o “peer review”<br />

4. El frau<strong>de</strong> científico. Conflicto <strong>de</strong> intereses<br />

5. Otras formas <strong>de</strong> comunicación científica: Carteles; Comunicaciones<br />

orales; Congresos<br />

6. La edición científica en Internet<br />

7. La Investigación en Enfermería: evolución y actual situación en<br />

España<br />

8. La Enfermería Basada en la Evi<strong>de</strong>ncia y su importancia en la<br />

documentación científica.<br />

UNIDAD 3<br />

1. Internet<br />

1.1. La Red Internet: las páginas Web<br />

1.2. Los buscadores generales. Buscadores Sanitarios. Portales<br />

Sanitarios y Directorios<br />

1.3. Recursos Sanitarios <strong>de</strong> especial interés para la enfermería:<br />

Socieda<strong>de</strong>s, Diccionarios, Listas <strong>de</strong> distribución etc.<br />

1.4. Evaluación <strong>de</strong> páginas Web. La calidad <strong>de</strong> páginas Web:<br />

Recomendaciones <strong>de</strong> la Unión Europea. Sellos <strong>de</strong> calidad:<br />

HONco<strong>de</strong> etc.<br />

1.5. La recuperación automatizada <strong>de</strong> la información: Las Bases <strong>de</strong><br />

Datos bibliográficas.<br />

1.5.1. La búsqueda bibliográfica: Los operadores booleanos<br />

1.5.2. Las bases <strong>de</strong> datos españolas: CUIDATGE, CUIDEN, MAYORES,<br />

ENFISPO, IME. Otras bases <strong>de</strong> datos sanitarias españolas


UNIVERSIDADE DA CORUÑA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

Rúa San Ramón S/N-Campus <strong>de</strong> Esteiro<br />

15403 Ferrol<br />

A Corurña<br />

1.5.3.Bases <strong>de</strong> Datos Internacionales: CINAHL, MEDLINE ;(Internacional<br />

Nursing In<strong>de</strong>x)<br />

1.6. Revistas electrónicas<br />

1.7. Libros y atlas electrónicos<br />

1.8. Otros documentos electrónicos: Guías <strong>de</strong> Práctica Clínica; Informes<br />

1.9. Información para pacientes en Internet<br />

d. BIBLIOGRAFÍA<br />

- Bobenrieth Astete MA. El artículo científico original. Estructura,<br />

estilo y lectura crítica. Granada: Juan <strong>de</strong> Andalucía, Escuela<br />

Andaluza <strong>de</strong> salud Pública; 1994<br />

- Cabrero García J, Richart Martínez M. Investigar en enfermería.<br />

Concepto y estado actual <strong>de</strong> la investigación en enfermería.<br />

Alicante: Universidad <strong>de</strong> Alicante; 2001<br />

- Day R.A. Cómo escribir y publicar trabajos científicos. 2ª ed.<br />

Washington: Organización Panamericana <strong>de</strong> la Salud ; 1996.<br />

- Comité Internacional <strong>de</strong> Editores <strong>de</strong> Revistas Médicas.<br />

Requisitos <strong>de</strong> Uniformidad para Manuscritos Presentados a<br />

Revistas Biomédicas. 5ª ed. Revisión <strong>de</strong> 2005.<br />

- Fundación In<strong>de</strong>x. Enfermería Basada en la Evi<strong>de</strong>ncia<br />

[Internet].Granada: Fundación In<strong>de</strong>x; <strong>2006</strong> [acceso 18/6/06].<br />

Disponible en: http://www.in<strong>de</strong>x-f.com/oebe/inicio.php<br />

- Gálvez Toro A. Enfermería Basada en la Evi<strong>de</strong>ncia. Cómo<br />

incorporar la Investigación a la Práctica <strong>de</strong> los Cuidados.<br />

Granada: Fundación In<strong>de</strong>x; 2000<br />

- Icart Isern MªT. La evi<strong>de</strong>ncia científica: Estrategia para la<br />

práctica enfermera. Rev Rol Enferm 1999; 22(3): 185-190<br />

- Sociedad Española <strong>de</strong> Informatica <strong>de</strong> la Salud. Luces y sombras<br />

<strong>de</strong> la información <strong>de</strong> salud en Internet. Pamplona: SEIS; 2002<br />

5. METODOLOXÍA DOCENTE EMPREGADA<br />

Docente:<br />

- Exposición teórica en clase.<br />

- Exposición práctica <strong>de</strong> búsquedas bibliográficas automatizadas<br />

Alumnos:<br />

- Lectura crítica <strong>de</strong> trabajos científicos: el alumno efectuará la lectura<br />

Crítica <strong>de</strong> un trabajo y <strong>de</strong>tectará los errores<br />

- Búsqueda práctica <strong>de</strong> bibliografías. Se les facilitará un tema y tendrán<br />

que localizar bibliografía en las bases <strong>de</strong> datos, páginas web etc<br />

- Clases prácticas <strong>de</strong> manejo <strong>de</strong> páginas Web: Localización <strong>de</strong> recursos;<br />

Buscadores sanitarios. Evaluación <strong>de</strong> páginas sanitarias.<br />

6. SISTEMA DE AVALIACIÓN<br />

Prueba práctica: representa el 50% (5 puntos) <strong>de</strong> la nota final.<br />

Su realización es obligatoria y para superarla será necesario obtener un<br />

mínimo <strong>de</strong> 2,5 puntos <strong>de</strong> los 5 puntos totales <strong>de</strong> esta prueba.


UNIVERSIDADE DA CORUÑA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

Rúa San Ramón S/N-Campus <strong>de</strong> Esteiro<br />

15403 Ferrol<br />

A Corurña<br />

Se realizará una evaluación continuada durante el curso mediante<br />

la realización <strong>de</strong> trabajos individuales o en grupos.<br />

Se realizará el análisis crítico <strong>de</strong> un artículo original publicado en<br />

una revista <strong>de</strong> ciencias <strong>de</strong> la salud.<br />

Búsquedas <strong>de</strong> información en Internet.<br />

Prueba teórica: consiste en una prueba final <strong>de</strong> la asignatura que<br />

supondrá el 50% (5 puntos) restante <strong>de</strong> la nota.<br />

Esta prueba también es <strong>de</strong> carácter obligatorio y constará <strong>de</strong> 5<br />

preguntas, siendo necesario obtener un mínimo <strong>de</strong> 2,5 puntos <strong>de</strong> los 5<br />

puntos totales <strong>de</strong> esta prueba.


UNIVERSIDADE DA CORUÑA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

Rúa San Ramón S/N-Campus <strong>de</strong> Esteiro<br />

15403 Ferrol<br />

A Corurña<br />

MEMORIA DOCENTE DA MATERIA<br />

1. NOME DA MATERIA: INFORMATICA SANITARIA<br />

a. NUMERO DE CRÉDITOS TEÓRICOS / PRÁCTICOS 6 (3+3)<br />

2. PROFESOR/A/ES/AS ENCARGADOS DA DOCENCIA<br />

b. D. Avelino Castro Pastor Prof. Titular <strong>de</strong> E.U.<br />

3. IDIOMA NO QUE SE IMPARTEN AS CLASES: castellano<br />

4. PROGRAMA DA MATERIA (TEORÍA E PRÁCTICA)<br />

c. PROPÓSITO DA MATERIA: Se preten<strong>de</strong> que el alumno adquiera los<br />

conocimientos necesarios para el manejo a nivel <strong>de</strong> usuario <strong>de</strong> un or<strong>de</strong>nador<br />

personal, <strong>de</strong> modo que trás su superación pueda utilizar esta herramienta<br />

para escribir, presentar y publicar proyectos o trabajos científicos.<br />

d. OBXECTIVOS ESPECÍFICOS DA MATERIA: el estudiante será capaz <strong>de</strong><br />

presentar y publicar a<strong>de</strong>cuadamente un trabajo o proyecto científico.<br />

e. DESCRICIÓN DOS CONTIDOS (UNIDADES E TEMAS)<br />

I.- INTRODUCCION A LA INFORMATICA.<br />

- Definición.<br />

- Software.<br />

- Hardware.<br />

II.- SISTEMA OPERATIVO MS-DOS.<br />

- Estructura <strong><strong>de</strong>l</strong> sistema.<br />

- Comandos principales.<br />

- Ejercicios prácticos.<br />

III.- PROCESADORES DE TEXTO.<br />

- Introducción.<br />

- Edición <strong>de</strong> texto.<br />

- Tablas.<br />

- Columnas.<br />

- Gráficos.<br />

- Etiquetas.<br />

- Impresión.<br />

IV.- BASES DE DATOS.<br />

- Introducción.


UNIVERSIDADE DA CORUÑA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

Rúa San Ramón S/N-Campus <strong>de</strong> Esteiro<br />

15403 Ferrol<br />

A Corurña<br />

- Creación <strong>de</strong> una base <strong>de</strong> datos.<br />

- Modificaciones <strong>de</strong> la base <strong>de</strong> datos.<br />

- Creación <strong>de</strong> informes.<br />

- Creación <strong>de</strong> etiquetas.<br />

- Manejo <strong>de</strong> la base <strong>de</strong> datos.<br />

V.- PROGRAMA DE GRAFICOS.<br />

- Introducción.<br />

- Gráficos <strong>de</strong> texto.<br />

- Gráficos <strong>de</strong> barras, líneas, sectores, etc.<br />

- Diapositivas.<br />

- Organigramas.<br />

f. BIBLIOGRAFÍA:<br />

i. Bishop, Meter. Conceptos <strong>de</strong> informática. Madrid: Anaya, 1989.<br />

ii. Cros i Ferrándiz, Jordi. Curso <strong>de</strong> informática básica para<br />

principiantes. Barcelona: inforbook’s, 1999.<br />

iii. Curso <strong>de</strong> iniciación a Microsoft Access 97. Valencia: Easy Data<br />

Ibérica, 1997.<br />

iv. Curso <strong>de</strong> iniciación a Microsoft Excel 97. Valencia: Easy Data<br />

Ibérica, 1997.<br />

v. Informática: curso informática 2000: informática, Windows 95, 98,<br />

office 2000, internet, Efecto 2000. Galicia: Softgal, 1999.<br />

vi. Meyer, Marilyn. Introducción a la informática. Madrid: Bélenguer,<br />

1999.<br />

vii. Alcal<strong>de</strong> Lancharro, Eduardo. Informática Básica / Eduardo Alcal<strong>de</strong><br />

Lancharo, Miguel García López. 2ª ed. Madrid: McGraw-Hill, D.L.<br />

1994.<br />

viii. Teso Enrique <strong><strong>de</strong>l</strong>. Introducción a la informática para torpes. 2ª ed.<br />

Madrid: Anaya Multimedia, 1996.<br />

5. METODOLOXÍA DOCENTE EMPREGADA<br />

g. ESPECIFICAR TODAS AS ACTIVIDADES QUE SE REALIZAN<br />

(CLASES EXPOSITIVAS, DEBATES DIRIXIDOS, TRABALLOS...): Se<br />

realizarán clases teóricas y clases prácticas en el aula <strong>de</strong> informática <strong>de</strong> la<br />

Escuela.<br />

6. SISTEMA DE AVALIACIÓN<br />

ESPECIFICAR AS CARACTERÍSTICAS, TIPO DE AVALIACIÓN QUE SE VAI<br />

REALIZAR E OS CRITERIOS REQUIRIDOS PARA ESA AVALIACIÓN: La<br />

evaluación consistirá en la realización <strong>de</strong> una prueba práctica sobre los conocimientos<br />

adquiridos, realizándose dicha prueba en diferentes grupos <strong>de</strong> 10 personas.


MEMORIA DOCENTE DA MATERIA<br />

1. NOME DA MATERIA: Higiene Hospitalaria.<br />

a. NUMERO DE CRÉDITOS TEÓRICOS / PRÁCTICOS<br />

Teóricos: 3<br />

Prácticos: 3<br />

2. PROFESOR/A/ES/AS ENCARGADOS DA DOCENCIA<br />

Manuel Romero Martín<br />

María Jesús Movilla Fernán<strong>de</strong>z<br />

3. IDIOMA NO QUE SE IMPARTEN AS CLASES<br />

Castellano<br />

4. PROGRAMA DA MATERIA (TEORÍA E PRÁCTICA)<br />

b. PROPÓSITO DA MATERIA<br />

El alumno será capaz <strong>de</strong> i<strong>de</strong>ntificar las técnicas <strong>de</strong> asepsia y antisepsia más<br />

importantes para la prevención <strong>de</strong> la infección en los centros sanitarios y<br />

justificar la relevancia <strong>de</strong> su aplicación.<br />

b. OBXECTIVOS ESPECÍFICOS DA MATERIA<br />

1.- Describir los procedimientos <strong>de</strong> enfermería que entrañan un gran<br />

riesgo <strong>de</strong> infección<br />

2.- I<strong>de</strong>ntificar las normas establecidas por el Centro <strong>de</strong> Control y<br />

Prevención <strong>de</strong> Enfermeda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> Atlanta para la prevención <strong>de</strong> la<br />

infección en los procedimientos <strong>de</strong> enfermería.<br />

3.- Aplicar en los diferentes procedimientos <strong>de</strong> enfermería con riesgo <strong>de</strong><br />

infección las técnicas <strong>de</strong>scritas para su prevención.<br />

c. DESCRICIÓN DOS CONTIDOS (UNIDADES E TEMAS)<br />

U.D. I: INFECCIONES NOSOCOMIALES/HOSPITALARIAS.<br />

Definición y conceptos generales.<br />

Características y repercusiones <strong>de</strong> las infecciones nosocomiales.<br />

Factores que intervienen en el proceso infeccioso.<br />

Agentes etiológicos.<br />

Vigilancia <strong>de</strong> la infección nosocomial.<br />

Medidas <strong>de</strong> control <strong>de</strong> la infección nosocomial. Recomendaciones CDC <strong>de</strong><br />

Atlanta.


U.D. II: ANÁLISIS DE LOS CONCEPTOS DE LIMPIEZA,<br />

DESINFECCIÓN Y ESTERILIZACIÓN<br />

U.D. III: ANTISÉPTICOS Y DESINFECTANTES DE USO GENERAL<br />

EN HOSPITALES.<br />

U.D. IV: ESTERILIZACIÓN HOSPITALARIA.<br />

Métodos <strong>de</strong> limpieza.<br />

Conservación <strong><strong>de</strong>l</strong> instrumental.<br />

Métodos <strong>de</strong> empaquetado.<br />

Métodos <strong>de</strong> esterilización.<br />

Sistemas <strong>de</strong> control <strong>de</strong> eficacia <strong>de</strong> la esterilización.<br />

U.D. V: EL LAVADO DE MANOS COMO MEDIO PARA LA<br />

PREVENCIÓN DE LA INFECCIÓN HOSPITALARIA<br />

Agentes <strong>de</strong> lavado.<br />

Métodos <strong>de</strong> lavado <strong>de</strong> manos.<br />

Lavado <strong>de</strong> manos rutinario.<br />

Lavado <strong>de</strong> manos quirúrgico<br />

U.D. VI: INFECCIÓN HOSPITALARIA ASOCIADA A CATETERISMO<br />

URINARIO (GDC).<br />

Etiología<br />

Patogenia<br />

Diagnóstico <strong>de</strong> la infección urinaria nosocomial<br />

Cateterismo urinario. Prevención <strong>de</strong> la infección<br />

Normas <strong>de</strong> prevención <strong>de</strong> los CDC <strong>de</strong> Atlanta.<br />

U.D. VII: INFECCIÓN HOSPITALARIA RELACIONADA CON LA<br />

HERIDA QUIRÚRGICA<br />

Conceptos generales. Clasificación <strong>de</strong> las intervenciones quirúrgicas.<br />

Etiología y factores <strong>de</strong> riesgo <strong>de</strong> la infección hospitalaria relacionada con la<br />

herida quirúrgica.<br />

Focos y modos <strong>de</strong> adquisición <strong>de</strong> la infección. Criterios diagnósticos <strong>de</strong> la<br />

infección <strong>de</strong> la herida quirúrgica.<br />

Preparación <strong><strong>de</strong>l</strong> paciente para cirugía.<br />

Recomendaciones <strong>de</strong> los CDC.<br />

U.D. VIII: CATETERISMO INTRAVASCULAR. PREVENCIÓN DE LA<br />

INFECCIÓN<br />

Conceptos básicos.<br />

Clasificación <strong>de</strong> los catéteres intravasculares.<br />

Etiología, fisiopatología y manifestaciones clínicas <strong>de</strong> la infección relacionada<br />

con cateterismo intravascular.<br />

Factores <strong>de</strong> riesgo.<br />

Criterios <strong>de</strong> mantenimiento y retirada <strong>de</strong> catéteres.<br />

Medidas <strong>de</strong> prevención y control según CDC <strong>de</strong> Atlanta.


U.D. IX: INFECCIÓN RESPIRATORIA HOSPITALARIA<br />

Conceptos básicos.<br />

Etiología y factores <strong>de</strong> riesgo <strong>de</strong> la neumonía hospitalaria<br />

Patogénesis y diagnóstico <strong>de</strong> la neumonía hospitalaria.<br />

Neumonía hospitalaria asociada a la conexión con un ventilador mecánico.<br />

Medidas <strong>de</strong> prevención según los CDC <strong>de</strong> Atlanta.<br />

U.D. X: AISLAMIENTO COMO ESTRATEGIA DE PREVENCIÓN DE<br />

INFECCIÓN. ANÁLISIS Y ADECUACIÓN DE USO.<br />

Conceptos básicos<br />

Clasificación y uso.<br />

U.D. XI: HIGIENE DEL MEDIO HOSPITALARIO.<br />

Limpieza y <strong>de</strong>sinfección <strong><strong>de</strong>l</strong> medio hospitalario<br />

Ambientes quirúrgicos<br />

Gestión <strong>de</strong> los residuos sanitarios<br />

d. BIBLIOGRAFÍA<br />

Gálvez R, Delgado M, Guillén JF (1993)<br />

Infección hospitalaria<br />

Granada. Universidad <strong>de</strong> Granada<br />

García García-Saavedra MJ, Vicente García JC (1997)<br />

Técnicas <strong>de</strong> <strong>de</strong>scontaminación. Limpieza, <strong>de</strong>sinfección y esterilización.<br />

Madrid. Paraninfo<br />

Kozier B, Erb G, Blais K, Wilkinson JM. (1999)<br />

Fundamentos <strong>de</strong> enfermería. Conceptos, proceso y práctica.<br />

Madrid. Interamericana<br />

Lucy Jo Atkinson, Howard Fortunato NM (1998)<br />

Técnicas <strong>de</strong> quirófano.<br />

Madrid. Harcourt Brace<br />

Malagón-Londoño G, Hernán<strong>de</strong>z Esquivel L. (1999)<br />

Infecciones hospitalarias<br />

Colombia. Panamericana<br />

Palmer MB (1996)<br />

Manual <strong>de</strong> control <strong>de</strong> infecciones<br />

Madrid. Interamericana<br />

Romero Martín M, et al. (2002)<br />

Prevención <strong>de</strong> la infección en centros sanitarios. Normas y procedimientos.<br />

Coruña. Universidad <strong>de</strong> A Coruña<br />

Romero Martín, M, et al. (2002)<br />

Prevención <strong>de</strong> la infección en centros sanitarios. Conceptos Generales.<br />

Coruña. Universidad <strong>de</strong> A Coruña<br />

Soule BM, Larson EL, Preston GA. (1996)<br />

Infecciones y práctica <strong>de</strong> enfermería. Prevención y control.<br />

Madrid. Mosby


d. METODOLOXÍA DOCENTE EMPREGADA<br />

a. ESPECIFICAR TODAS AS ACTIVIDADES QUE SE REALIZAN<br />

(CLASES EXPOSITIVAS, DEBATES DIRIXIDOS,<br />

TRABALLOS...)<br />

Esta asignatura participa <strong>de</strong> dos experiencias piloto que se enmarcan en el proceso<br />

<strong>de</strong> adaptación al Espacio Europeo <strong>de</strong> Educación Superior coordinadas por la<br />

Universidad <strong>de</strong> A Coruña:<br />

1.- Grupos Departamentales <strong>de</strong> Calidad<br />

2.- Contrato Programa.<br />

1.- GRUPO DEPARTAMENTAL DE CALIDAD.<br />

- Trabajo en grupo cooperativo codirigido por las asignaturas: Microbiología y<br />

Parasitología (Comunitaria I) e Higiene Hospitalaria.<br />

- UD VI. Infección hospitalaria asociada a cateterismo urinario.<br />

- TRABAJO: “Infección hospitalaria asociada a cateterismo urinario. Fundamentos y<br />

aplicaciones <strong><strong>de</strong>l</strong> control <strong><strong>de</strong>l</strong> crecimiento bacteriano”<br />

NOTA: La realización <strong>de</strong> este trabajo no obliga a matricularse <strong>de</strong> las dos asignaturas, se<br />

realiza el mismo trabajo estando matriculado <strong>de</strong> una <strong>de</strong> ellas o <strong>de</strong> las dos.<br />

2.- CONTRATO PROGRAMA.<br />

Se empleará la metodología <strong>de</strong> aprendizaje práctico- reflexivo para la realización <strong>de</strong> los<br />

contenidos prácticos <strong>de</strong> la asignatura, siendo el objetivo que los alumnos trabajen <strong>de</strong> modo<br />

grupal los contenidos prácticos reflexionando sobre los modos <strong>de</strong> realización.<br />

Material:<br />

- En la <strong>Facultad</strong> Virtual estarán a disposición <strong>de</strong> los alumnos 3 grabaciones <strong>de</strong><br />

las prácticas <strong>de</strong> la asignatura:<br />

1.- Lavado <strong>de</strong> manos quirúrgico.<br />

2.- Colocación y retirada <strong>de</strong> guantes estériles<br />

3.- Vestimenta quirúrgica.<br />

- Cada grupo trabajará las prácticas mediante el soporte visual aportado y en las<br />

tutorías virtuales y presenciales con el profesor.<br />

- Posteriormente cada grupo será evaluadote forma conjunta en la realización <strong>de</strong> las<br />

practicas.<br />

3.- LECCIÓN EXPOSITIVA PARTICIPATIVA.<br />

e. SISTEMA DE AVALIACIÓN<br />

a. ESPECIFICAR AS CARACTERÍSTICAS, TIPO DE<br />

AVALIACIÓN QUE SE VAI REALIZAR E OS CRITERIOS<br />

REQUIRIDOS PARA ESA AVALIACIÓN<br />

b.<br />

Por tratarse <strong>de</strong> un proceso <strong>de</strong> EVALUACIÓN CONTINUA para superar la<br />

asignatura tanto en la convocatoria <strong>de</strong> febrero como en la <strong>de</strong> septiembre será necesario


haber realizado y superado todas las activida<strong>de</strong>s propuestas por los profesores.<br />

VALORACIÓN:<br />

- 15 % trabajo GRUPO DEPARTAMENTAL DE CALIDAD<br />

- 30 % evaluación <strong><strong>de</strong>l</strong> proceso y <strong><strong>de</strong>l</strong> alcance los objetivos <strong>de</strong> apendizaje en el<br />

<strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> la PRACTICA REFLEXIVA (CONTRATO PROGRAMA)<br />

- 55 % examen tipo test <strong>de</strong> 55 preguntas (cada 2 mal se anula 1 bien)


UNIVERSIDADE DA CORUÑA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

Rúa San Ramón S/N-Campus <strong>de</strong> Esteiro<br />

15403 Ferrol<br />

A Corurña


MEMORIA DOCENTE DA MATERIA<br />

1. NOME DA MATERIA: ENFERMERÍA LABORAL<br />

a. NUMERO DE CRÉDITOS TEÓRICOS 3 / PRÁCTICOS 3<br />

2. PROFESOR/A/ES/AS ENCARGADOS DA DOCENCIA<br />

b. PROFESOR RESPONSABLE DA TEORÍA: FRANCISCO BERNABEU<br />

PIÑEIRO<br />

c. PROFESOR RESPONSABLE DA PRÁCTICA: FRANCISCO<br />

BERNABEU PIÑEIRO<br />

3. IDIOMA NO QUE SE IMPARTEN AS CLASES<br />

d. GALLEGO / CASTELLANO<br />

4. PROGRAMA DA MATERIA (TEORÍA E PRÁCTICA)<br />

e. PROPÓSITO DA MATERIA:<br />

Dar a conocer al alumno la relación existente entre el trabajo y la salud .<br />

La forma en que el trabajo pue<strong>de</strong> influir en la salud.<br />

Los riesgos <strong>de</strong>rivados <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajo y la forma <strong>de</strong> evitarlos<br />

f. OBXECTIVOS ESPECÍFICOS DA MATERIA<br />

Formar e informar al alumno sobre los riesgos y las Normas <strong>de</strong> Prevención, con<br />

el fin <strong>de</strong> evitarlos.<br />

g. DESCRICIÓN DOS CONTIDOS (UNIDADES E TEMAS)<br />

Tema 1.- El Trabajo y la Salud<br />

-Conceptos<br />

-Antece<strong>de</strong>ntes Históricos.<br />

-Riesgos Profesionales.<br />

-Factores <strong>de</strong> Riesgo.<br />

-Acci<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> Trabajo.<br />

-Enfermedad Profesional.


Tema 2.- Normativa en Salud Laboral<br />

-Ley <strong>de</strong> Prevención <strong>de</strong> riegos laborales.<br />

-Reglamento <strong>de</strong> los servicios <strong>de</strong> prevención.<br />

-Reales Decretos.<br />

-Or<strong>de</strong>nes Ministeriales.<br />

-Otras Disposiciones.<br />

Tema 3.- Seguridad en el Trabajo<br />

-Conceptos.<br />

-Prevención.<br />

-Protección.<br />

-Evaluación <strong>de</strong> riesgos.<br />

-Análisis <strong><strong>de</strong>l</strong> Puesto <strong>de</strong> Trabajo.<br />

Tema 4.- Higiene Industrial<br />

-Conceptos.<br />

-El Ambiente <strong>de</strong> Trabajo.<br />

-Ramas <strong>de</strong> la Higiene Industrial<br />

-Agentes Físicos<br />

-Agentes Químicos<br />

-Agentes Biológicos<br />

Tema 5.- Enfermería <strong><strong>de</strong>l</strong> Trabajo<br />

-Conceptos.<br />

-Antece<strong>de</strong>ntes Históricos.<br />

-Funciones <strong>de</strong> la Enfermería en el Campo <strong>de</strong> la Salud Laboral.<br />

-Principales Patologías Laborales.<br />

-Vigilancia <strong>de</strong> la Salud <strong>de</strong> los Trabajadores.<br />

Tema 6.- Ergonomía y Psicosociología aplicada a la Prevención.<br />

-Conceptos.<br />

-Carga Física y Mental.<br />

-Factores Psicosociales.<br />

h. BIBLIOGRAFÍA<br />

ALFONSO LÓPEZ A, ARANDA TRIGUEROS A, BARAZA PEREGRIN A,<br />

BENEITEZ BALLESTA A, BUSCA PLAZAOLA J.I., DIEZ FERNÁNDEZ F<br />

et al . Manual <strong>de</strong> Seguridad en el Trabajo. Madrid: MAPFRE; 1992.<br />

ALMODÓVAR MOLINA, Mª A, BERJÓN DEL BADO Mª A, CUENCA<br />

ALVAREZ Mª R, FRAILE CANTALEJO A, GARCIA DE CASTRO Y RUIZ


DE VELASCO M, DEL HOYO DELGADO M A et al . Psicosociología <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

Trabajo. MADRID: INSHT; 1995.<br />

BERNAL DOMÍNGUEZ F, CASTEJÓN VILELLA E, CAVALLÉ OLLER N,<br />

HERNÁNDEZ CALLEJA A. Higiene Industrial. Madrid: INSHT; 2002.<br />

BESTRATÉN BELLOVÍ M, CAVARÍA COSAR R, HERNÁNDEZ<br />

CALLEJA A, LUNA MENDAZA P, NOGAREDA CUIXART C,<br />

NOGAREDA CUIXART S et al.. Ergonomía. Barcelona: INSHT; 1994.<br />

BESTRATÉN BELLOVÍ M, CUSCÓ VIDAL J J, PIQUÉ ARDANUY T,<br />

PÉREZ GUERRERO A, TAMBORERO DEL PINO J Mª, TURMO SIERRA E<br />

et al. Seguridad en el Trabajo. Madrid: INSHT; 1999.<br />

BOLETÍN OFICIAL DEL ESTADO. Ley <strong>de</strong> Prevención <strong>de</strong> Riesgos Laborales,<br />

31/1995 B.O.E. n. 269, 10/11/1995.<br />

BOLETÍN OFICIAL DEL ESTADO. Reglamento <strong>de</strong> los Servicios <strong>de</strong><br />

Prevención, Real Decreto 39/1997 B.O.E. n 27 31/1/1997.<br />

BOLETÍN OFICIAL DEL ESTADO. Especialida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> Enfermería, Real<br />

Decreto 450/2005 B.O.E. n. 108, 6/051/2005.<br />

CORTÉS JM. Técnicas <strong>de</strong> Prevención <strong>de</strong> Riesgos Laborales. 7ª ed. Madrid;<br />

2004.<br />

ERGA. Revista Bibliográfica sobre Condiciones <strong>de</strong> Trabajo.<br />

ESCUELA UNIVERSITARIA DE ENFERMERÍA Ferrol. Lecturas en<br />

Enfermería <strong>de</strong> Empresa. EUE: Ferrol; 1997<br />

FARRER VELÁSQUEZ F, MINAYA LOZANO G, NIÑO ESCALANTE J,<br />

RUIZ RIPOLLÉS M. Manual <strong>de</strong> Ergonomía. 2ª ed. Madrid: MAPFRE; 1997.<br />

FUNDACIÓN MAPFRE. Manual <strong>de</strong> Higiene Industrial. 4ª ed. Madrid:<br />

MAPFRE;1996.<br />

FUNDACIÓN MAPFRE. Manual <strong>de</strong> Seguridad en el Trabajo. Madrid:<br />

MAPFRE;1992.<br />

FUNDACIÓN MAPFRE. Manual <strong>de</strong> Ergonomía. 2ª ed. Madrid:<br />

MAPFRE;1997.<br />

GESTAL OTERO J J. Riesgos Laborales <strong><strong>de</strong>l</strong> personal sanitario. 3ª ed. Madrid:<br />

Mc Graw-Hill-Interamericana; 2003


GÓMEZ ETXEBARRÍA G. Manual para la Prevención <strong>de</strong> Riesgos Laborales.<br />

Bilbao: CISS; 1995.<br />

MARQUÉS MARQUÉS, F, MOLINÉ MARCO J L , MORENO SAENZ N,<br />

PÉREZ NICOLAS J, SOLÉ GÓMEZ M D. Salud y Medicina <strong><strong>de</strong>l</strong> Trabajo.<br />

Madrid: INSHT; 2001<br />

MEDICINA Y SEGURIDAD DRL TRABAJO. Revista <strong>de</strong> la Escuela Nacional<br />

<strong>de</strong> Medicina <strong><strong>de</strong>l</strong> Trabajo <strong><strong>de</strong>l</strong> Instituto Carlos III.<br />

PITA LÓPEZ X, ROMERO MARTÍN M, QUINTAS FERNÁNDEZ C,<br />

FRANCO SUANZES DE LA HIDALGA H, Prevención <strong>de</strong> riesgos en Centros<br />

Sanitarios. A Coruña: In Fieri; 2000.<br />

RAMAZZINI B, Tratado <strong>de</strong> las Enfermeda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> los Artesanos. Madrid:<br />

INSHT; 1999.<br />

SALUD LABORAL. Un <strong>de</strong>bate permanente. Madrid: SATSE; 1998.<br />

5. METODOLOXÍA DOCENTE EMPREGADA<br />

i. Clase teóricas expositivas.<br />

j. Trabajos <strong>de</strong> grupo.<br />

k. Discusión <strong>de</strong> los trabajos.<br />

6. SISTEMA DE AVALIACIÓN<br />

l. Examen Final con preguntas tipo test y preguntas cortas. Los trabajos<br />

realizados durante el curso no son obligatorios para aprobar la asignatura<br />

pero serán <strong>de</strong> apoyo a la calificación final.


UNIVERSIDADE DA CORUÑA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

Rúa San Ramón S/N-Campus <strong>de</strong> Esteiro<br />

15403 Ferrol<br />

A Corurña<br />

m.


Planes <strong>de</strong> cuidados en enfermería<br />

Esta asignatura no se oferta


UNIVERSIDADE DA CORUÑA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

Rúa San Ramón S/N-Campus <strong>de</strong> Esteiro<br />

15403 Ferrol<br />

A Corurña<br />

MEMORIA DOCENTE DA MATERIA<br />

1. NOME DA MATERIA: Actuaciones <strong>de</strong> enfermería en situaciones <strong>de</strong> emergencia.<br />

a. NUMERO DE CRÉDITOS TEÓRICOS / PRÁCTICOS<br />

Teóricos: 3<br />

Prácticos: 6<br />

2. PROFESOR/A/ES/AS ENCARGADOS DA DOCENCIA<br />

Manuel Romero Martín<br />

María Jesús Movilla Fernán<strong>de</strong>z<br />

3. IDIOMA NO QUE SE IMPARTEN AS CLASES<br />

Castellano<br />

4. PROGRAMA DA MATERIA (TEORÍA E PRÁCTICA)<br />

b. PROPÓSITO DA MATERIA<br />

Desarrollar los conocimientos básicos para abordar la atención <strong>de</strong><br />

situaciones urgentes, don<strong>de</strong> pueda peligrar la integridad e incluso la vida<br />

<strong><strong>de</strong>l</strong> individuo.<br />

b. OBXECTIVOS ESPECÍFICOS DA MATERIA<br />

1.- Reconocer la naturaleza <strong>de</strong> una situación urgente, realizar una<br />

valoración y empren<strong>de</strong>r las acciones precisas para conseguir una rápida<br />

estabilización.<br />

2.- Llevar a cabo las maniobras básicas mínimas necesarias para<br />

minimizar los riesgos ante una persona cuya vida corre peligro.<br />

3.- Desarrollar las habilida<strong>de</strong>s a<strong>de</strong>cuadas para ofertar una primera<br />

atención <strong>de</strong> calidad y con seguridad.<br />

c. DESCRICIÓN DOS CONTIDOS (UNIDADES E TEMAS)<br />

U. D. I: INTRODUCCIÓN A LA ASISTENCIA DE URGENCIA<br />

1.1.- Principios y priorida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> la asistencia <strong>de</strong> urgencia<br />

1.2.- Análisis <strong>de</strong> la situación<br />

1.3.- Valoración inicial <strong><strong>de</strong>l</strong> paciente<br />

1.4.- Determinación <strong>de</strong> priorida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> atención


UNIVERSIDADE DA CORUÑA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

Rúa San Ramón S/N-Campus <strong>de</strong> Esteiro<br />

15403 Ferrol<br />

A Corurña<br />

U. D. II: ALTERACIONES DE LAS FUNCIONES VITALES<br />

2.1.- Las constantes vitales<br />

2.2.- Muerte biológica<br />

2.3.- Concepto y etiología <strong>de</strong> parada respiratoria y parada<br />

cardiorrespiratoria<br />

2.4.- Reconocimiento <strong>de</strong> la parada cardiorrespiratoria<br />

U. D. III: MANIOBRAS PARA LA DESOBSTRUCCIÓN DE LA<br />

VÍA AÉREA<br />

3.1.- Obstrucción <strong>de</strong> la vía aérea por cuerpo extraño<br />

3.2.- Tipos <strong>de</strong> obstrucción, reconocimiento y soporte<br />

3.3.- Maniobras <strong>de</strong> <strong>de</strong>sobstrucción <strong>de</strong> la vía aérea. Maniobra <strong>de</strong> Heimlich<br />

3.4.- Vigilancia y cuidados posteriores <strong><strong>de</strong>l</strong> paciente<br />

U. D. IV: REANIMACIÓN CARDIOPULMONAR BÁSICA (RCP)<br />

4.1.- Definición y diagnóstico<br />

4.2.- RCP básica. Protocolo <strong>de</strong> resucitación<br />

4.3.- Indicaciones y contraindicaciones <strong>de</strong> la RCP<br />

4.4.- Problemas más frecuentes durante la RCP<br />

4.5.- Vigilancia y cuidados posteriores <strong><strong>de</strong>l</strong> paciente<br />

4.6.- RCP pediátrica<br />

4.7.- Proyección <strong>de</strong> ví<strong>de</strong>o RCP básica<br />

U. D. V: HERIDAS Y CONTUSIONES<br />

5.1.- Concepto y clasificación<br />

5.2.- Factores <strong>de</strong> gravedad<br />

5.3.- Asepsia, antisépticos y <strong>de</strong>sinfectantes<br />

5.4.- Botiquín sanitario<br />

U. D. VI: ASISTENCIA DE URGENCIA ANTE LAS<br />

HEMORRAGIAS. SHOCK<br />

6.1.- Valoración inicial <strong>de</strong> la lesión. Clasificación <strong>de</strong> las hemorragias<br />

6.2.- Actuación ante una persona con hemorragia<br />

6.3.- Torniquetes<br />

6.4.- Vigilancia y cuidados posteriores<br />

U.D. VII: ASISTENCIA DE URGENCIA A VÍCTIMAS CON<br />

PROBLEMAS PRODUCIDOS POR AGENTES FÍSICOS<br />

7.1.- Lesiones producidas por calor: Quemaduras.<br />

Concepto y clasificación<br />

Factores <strong>de</strong> gravedad<br />

Valoración <strong>de</strong> la víctima quemada<br />

Atención inmediata al quemado<br />

Complicaciones más frecuentes<br />

7.2.- Reacciones al calor.


UNIVERSIDADE DA CORUÑA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

Rúa San Ramón S/N-Campus <strong>de</strong> Esteiro<br />

15403 Ferrol<br />

A Corurña<br />

Trastornos producidos por el calor:<br />

1.- Agotamiento por calor<br />

2.- Calambre por calor<br />

3.- Insolación<br />

Valoración inicial<br />

Actuación inmediata en estos trastornos<br />

7.3.- Reacciones al frío.<br />

Trastornos producidos por el frío<br />

1.- Hipotermia acci<strong>de</strong>ntal<br />

2.- Congelación<br />

Valoración inicial<br />

Actuación inmediata ante estos trastornos<br />

U.D. VIII: TRAUMATISMOS DEL APARATO LOCOMOTOR.<br />

INMOVILIZACIONES Y VENDAJES<br />

8.1.- Valoración <strong>de</strong> las víctimas con traumatismos<br />

8.2.- Actuación inmediata ante los traumatismos<br />

8.3.- Técnicas <strong>de</strong> inmovilización<br />

8.4.- Aplicación <strong>de</strong> vendajes. Visionado <strong>de</strong> ví<strong>de</strong>os<br />

d. BIBLIOGRAFÍA<br />

1.- Bache, John B. Atlas <strong>de</strong> técnicas <strong>de</strong> enfermería en urgencias. Barcelona:<br />

Doyma, 1990<br />

2.- Cavellat J. F. Asistencia <strong>de</strong> urgencia. Barcelona: Masson, 1994<br />

3.- Moreno Millan E. Manual <strong>de</strong> soporte vital básico. Madrid: Arán, 1990<br />

4.- Stinsom Kidd, P. Stuart, O. Manuel <strong>de</strong> urgencias en enfermería. Madrid:<br />

Harcourt Brace, 1998<br />

5.- Olivan, AS. Guía <strong>de</strong> urgencias 2001. Pamplona: Eunate, 2000<br />

6.- Peñalver Pardiñas, C. Manuel práctico <strong>de</strong> enfermería <strong>de</strong> urgencias. Madrid:<br />

Aula Médica, 1999<br />

7.- Rovira Gil, E. Urgencias en enfermería. Madrid: Difusión avances <strong>de</strong><br />

enfermería. 2000<br />

8.- Ruano, M., Perales, N. Manual <strong>de</strong> soporte vital avanzado. Comité español <strong>de</strong><br />

RCP. 2ªed. Barcelona: Masson, 1999<br />

9.- Manual <strong>de</strong> Primeiros Auxilios do 061 <strong>de</strong> Galicia. Fundación Pública <strong>de</strong><br />

Urxencias Sanitarias <strong>de</strong> Galicia-061. 2002<br />

d. METODOLOXÍA DOCENTE EMPREGADA<br />

a. ESPECIFICAR TODAS AS ACTIVIDADES QUE SE REALIZAN<br />

(CLASES EXPOSITIVAS, DEBATES DIRIXIDOS,<br />

TRABALLOS...)


UNIVERSIDADE DA CORUÑA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

Rúa San Ramón S/N-Campus <strong>de</strong> Esteiro<br />

15403 Ferrol<br />

A Corurña<br />

Esta asignatura forma parte <strong>de</strong> una experiencia <strong>de</strong> adaptación al Espacio Europeo<br />

<strong>de</strong> Educación Superior (EEES) <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> un Contrato Programa coordinado por la<br />

Universidad <strong>de</strong> A Coruña.<br />

Se introduce el concepto <strong>de</strong> Crédito Europeo (ECTS) en el cual computa <strong>de</strong><br />

manera especial las horas <strong>de</strong> trabajo <strong><strong>de</strong>l</strong> alumno.<br />

La metodología empleada en el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> esta asignatura será el<br />

APRENDIZAJE BASADO EN PROBLEMAS (ABP).<br />

Los pasos <strong><strong>de</strong>l</strong> proceso <strong>de</strong> aprendizaje en ABP son: presentación <strong><strong>de</strong>l</strong> problema o situación,<br />

i<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong> las necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> aprendizaje, búsqueda y aprendizaje <strong>de</strong> la información<br />

y resolución <strong><strong>de</strong>l</strong> problema o situación<br />

e. SISTEMA DE AVALIACIÓN<br />

a. ESPECIFICAR AS CARACTERÍSTICAS, TIPO DE<br />

AVALIACIÓN QUE SE VAI REALIZAR E OS CRITERIOS<br />

REQUIRIDOS PARA ESA AVALIACIÓN<br />

A).- EVALUACIÓN CONTINUA ABP.<br />

Para superar la asignatura tanto en la convocatoria <strong>de</strong> febrero como <strong>de</strong><br />

septiembre será necesario haber realizado y entregado las 6 situaciones propuestas por<br />

los profesores a lo largo <strong><strong>de</strong>l</strong> cuatrimestre en la fecha previamente establecida.<br />

No existe la posibilidad <strong>de</strong> presentar estas situaciones <strong>de</strong> forma individual, es<br />

imprescindible haberlas realizado en grupo (alre<strong>de</strong>dor <strong>de</strong> 6 personas).<br />

No cumplir alguno <strong>de</strong> los criterios anteriores en la presentación <strong>de</strong> las situaciones<br />

conlleva irremediablemente a la no superación <strong>de</strong> la asignatura tanto en la convocatoria <strong>de</strong><br />

junio como en la <strong>de</strong> septiembre.<br />

La puntuación <strong>de</strong> las situaciones representan un 60% <strong><strong>de</strong>l</strong> total <strong>de</strong> la nota final (6<br />

puntos) y será necesario obtener un mínimo <strong>de</strong> 3 puntos para superar este apartado.<br />

Evaluación <strong><strong>de</strong>l</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong><strong>de</strong>l</strong> proceso <strong>de</strong> ABP:<br />

1.- Cada una <strong>de</strong> las situaciones al ser entregadas serán evaluadas por:<br />

- Autoevaluación: cada alumno a sí mismo (10% = 1 punto)<br />

- Evaluación por pares: cada alumno a otro alumno <strong><strong>de</strong>l</strong> grupo (cambia la relación<br />

en cada situación) (10% = 1 punto).<br />

- Interevaluación: el coordinador <strong><strong>de</strong>l</strong> grupo (alumno nombrado en cada situación)<br />

evalúa el funcionamiento <strong><strong>de</strong>l</strong> grupo (10% = 1 punto)<br />

- El profesor-tutor: evalúa el proceso <strong>de</strong> aprendizaje <strong>de</strong>sarrollado (individual y <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

grupo) y los objetivos <strong>de</strong> aprendizaje alcanzados para cada situación (30% = 3<br />

puntos).<br />

La nota final <strong><strong>de</strong>l</strong> apartado <strong>de</strong> evaluación <strong>de</strong> situaciones <strong>de</strong> ABP resulta <strong>de</strong> la media <strong>de</strong> la<br />

nota total obtenida en cada una <strong>de</strong> las situaciones.<br />

2.- Criterios <strong>de</strong> evaluación:


UNIVERSIDADE DA CORUÑA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

Rúa San Ramón S/N-Campus <strong>de</strong> Esteiro<br />

15403 Ferrol<br />

A Corurña<br />

- Preparación sesiones <strong>de</strong> trabajo: uso <strong>de</strong> material a<strong>de</strong>cuado y relevante, <strong>de</strong>muestra<br />

organización e iniciativa.<br />

- Participación y contribución al trabajo <strong>de</strong> grupo: participación y retroalimentación<br />

constructiva, contribución al trabajo colaborativo.<br />

- Habilida<strong>de</strong>s y comportamiento interpersonal y profesional: habilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />

comunicación con los miembros <strong><strong>de</strong>l</strong> grupo, escucha activa <strong>de</strong> las aportaciones <strong>de</strong> los<br />

<strong>de</strong>más, colaborativo y responsable.<br />

- Contribuciones al proceso <strong><strong>de</strong>l</strong> grupo<br />

- Evaluación crítica: clarifica y <strong>de</strong>fine el problema, se i<strong>de</strong>ntifican y <strong>de</strong>sarrollan los<br />

objetivos <strong>de</strong> aprendizaje.<br />

Para realizar esta evaluación se usará un plantilla con diferentes ítems, común a todos los<br />

evaluadores, valorados con una escala Likert.<br />

B.- EVALUACIÓN INDIVIDUAL FINAL.<br />

El 40% (4 puntos) restante correspon<strong>de</strong> a una prueba evaluatoria final <strong>de</strong><br />

realización individual, consistente en un examen tipo test <strong>de</strong> 20 preguntas (20% = 2<br />

puntos) con cuatro posibles respuestas y una correcta, y la resolución <strong>de</strong> un caso<br />

práctico (20% = 2 puntos).<br />

La realización <strong>de</strong> esta prueba es obligatoria para superar la asignatura, tanto en la<br />

convocatoria <strong>de</strong> febrero como en la <strong>de</strong> septiembre, aun cuando el alumno pudiese tener una<br />

nota <strong>de</strong> 5 ó más en el apartado anterior sino realiza este segundo apartado la asignatura<br />

estaría suspensa.


SEGUNDO CURSO<br />

Asignaturas Troncales<br />

ENFERMERIA MEDICO-QUIRURGICA I (33 Créditos).<br />

<br />

IDIOMA: Preferentemente se utilizará el idioma Español, a<strong>de</strong>más <strong><strong>de</strong>l</strong> Gallego.<br />

DOCENTES: Dª Carmen Novo Casal<br />

Dª. Remedios Hernán<strong>de</strong>z A<strong>de</strong>ba<br />

Dª. Mª Luisa Moure Bujan<br />

Profª. Titular <strong>de</strong> E.U.<br />

Profª. Asociada T3P6<br />

Profª. Asociada T3P6<br />

1.- PROPOSITO DE LA ASIGNATURA.<br />

Con el estudio <strong>de</strong> la asignatura el alumno será capaz <strong>de</strong> i<strong>de</strong>ntificar las<br />

necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> salud <strong>de</strong> las personas, contribuir en los métodos diagnósticos,<br />

planificar, administrar y controlar os cuidados <strong>de</strong> enfermería que requieran la<br />

promoción <strong>de</strong> la salud, la prevención <strong>de</strong> la enfermedad y la rehabilitación,<br />

utilizando como instrumento el proceso <strong>de</strong> atención <strong>de</strong> enfermería.<br />

2.- UNIDADES DIDACTICAS.<br />

I.- ENFERMERIA MEDICO-QUIRURGICA. GENERALIDADES.<br />

Enfermería Médico-Quirúrgica.<br />

Tema 1.- Enfermería Médico-Quirúrgica, generalida<strong>de</strong>s, concepto.<br />

Tema 2.- Las heridas. Atención <strong>de</strong> Enfermería.<br />

Tema 3.- La inflamación y la infección.<br />

Tema 4.- Atención <strong>de</strong> enfermería en el síndrome doloroso.<br />

Tema 5.- Equilibrio y <strong>de</strong>sequilibrio Hidroelectrolitico.<br />

II.-<br />

EL DEPARTAMENTO QUIRURGICO. ATENCION DE ENFERMERIA AL<br />

PACIENTE QUIRURGICO.<br />

Tema 1.- El enfermo quirúrgico. Atención <strong>de</strong> enfermería a los pacientes<br />

que van a sufrir una intervención quirúrgica.<br />

Tema 2.- El Departamento Quirúrgico.<br />

Tema 3.- Atención <strong>de</strong> Enfermería ante, durante y <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> la<br />

intervención. La Enfermera instrumentista y circulante.<br />

Tema 4 – cuidados <strong>de</strong> Enfermería postoperatorios. Inmediato <strong>de</strong>spertar y<br />

diferido<br />

III.- PROBLEMAS CARDIACOS Y VASCULARES<br />

Proceso <strong>de</strong> Atención <strong>de</strong> Enfermería a pacientes con alteración <strong>de</strong> las<br />

funciones cardiacas y vasculares. Planes <strong>de</strong> cuidados a pacientes con<br />

necesida<strong>de</strong>s, requisitos <strong>de</strong> autocuidado y patrones funcionales alterados<br />

en las funciones cardiacas y vasculares<br />

IV.-<br />

PROBLEMAS RESPIRATORIOS<br />

Proceso <strong>de</strong> Atención <strong>de</strong> Enfermería a pacientes con alteración <strong>de</strong> las<br />

funciones respiratorias. Planes <strong>de</strong> cuidados a pacientes con necesida<strong>de</strong>s,


equisitos <strong>de</strong> autocuidado y patrones funcionales alterados en las<br />

funciones respiratorias.<br />

V.-<br />

VI.-<br />

PROBLEMAS DIGESTIVOS.<br />

Proceso <strong>de</strong> Atención <strong>de</strong> Enfermería a pacientes con alteración <strong>de</strong> las<br />

funciones digestivas. Planes <strong>de</strong> cuidados a pacientes con necesida<strong>de</strong>s,<br />

requisitos <strong>de</strong> autocuidado y patrones funcionales alterados en las<br />

funciones digestivas<br />

PROBLEMAS ENDOCRINOS.<br />

Proceso <strong>de</strong> Atención <strong>de</strong> Enfermería a pacientes con alteración <strong>de</strong><br />

las funciones endocrinas. Planes <strong>de</strong> cuidados a pacientes con<br />

necesida<strong>de</strong>s, requisitos <strong>de</strong> autocuidado y patrones funcionales alterados<br />

en las funciones endocrinas.<br />

SALA DE DESMOSTRACION DE ENFERMERIA MEDICO-QUIRURGICA I<br />

OBJETIVO GENERAL.-<br />

Una vez finalizadas las prácticas en la Sala <strong>de</strong> Demostraciones, el alumno<br />

realizará correctamente las técnicas y procedimientos más usuales y simples<br />

empleados en el cuidado <strong><strong>de</strong>l</strong> paciente, utilizando los principios científicos en que<br />

están apoyados cada uno <strong>de</strong> ellos.<br />

PRACTICAS:<br />

1ª.- PUNCION VENOSA CENTRAL POR VIA PERIFERICA. TIPOS DE<br />

CATETERES VASCULARES. MEDICIÓN DE LA PRESIÓN VENOSA<br />

CENTRAL (PVC)<br />

- Fundamentos para empren<strong>de</strong>r las medidas asistenciales.<br />

- Fundamentos fisiológicos <strong>de</strong> utilización.<br />

- Procedimiento <strong>de</strong> la punción venosa para cateterismo Central por vía periférica.<br />

Preparación <strong><strong>de</strong>l</strong> paciente y equipo necesario.<br />

- Manejo y cuidados para el mantenimiento correcto <strong>de</strong> la vía.<br />

- Medición <strong>de</strong> la Presión Venosa Central. Preparación <strong><strong>de</strong>l</strong> paciente y equipo.<br />

Manejo y procedimiento.<br />

- Tipos <strong>de</strong> catéteres vasculares, cortos, Swan-Ganz, etc.<br />

- Aplicaciones mas frecuentes. Mantenimiento <strong>de</strong> los catéteres.<br />

2ª.- TIPOS DE SONDAS PARA CATETERISMO NASOGASTRICO. SONDA<br />

DE SENGSTAKEN-BLAKEMORE. OTROS TIPOS DE SONDAS PARA<br />

TUBO DIGESTIVO.<br />

- Fines <strong>de</strong> la intubación gástrica.<br />

- Sonda <strong>de</strong> Sengstaken-Blakemore. Preparación <strong><strong>de</strong>l</strong> paciente. Procedimiento<br />

para su colocación. Equipo necesario.<br />

- Sondas para Tubo Digestivo, Shiley, sondas <strong>de</strong> doble vía, etc.<br />

- Aspectos <strong>de</strong> comunicación y enseñanza al paciente y/o familia.<br />

- Cuidados <strong>de</strong> Enfermería.


3ª.- SUTURAS QUIRÚRGICAS.<br />

4ª.- PUNCION PARA GASOMETRIA ARTERIAL Y CAPILAR.<br />

- Utilidad <strong>de</strong> los datos gasométricos.<br />

- Técnica <strong>de</strong> punción arterial para extracción <strong>de</strong> sangre. Preparación <strong><strong>de</strong>l</strong> paciente<br />

y material.<br />

- Técnica para cateterismo arterial. Preparación <strong><strong>de</strong>l</strong> paciente y material.<br />

- Observaciones y vigilancia posterior <strong>de</strong> la zona <strong>de</strong> punción.<br />

- Cuidados <strong>de</strong> Enfermería al paciente con catéter arterial.<br />

- Técnicas <strong>de</strong> punción capilar para extracción <strong>de</strong> sangre. Preparación <strong>de</strong> paciente<br />

material.<br />

5ª.- CUIDADOS DEL PACIENTE CON NUTRICION ENTERAL Y<br />

PARENTERAL.<br />

- Indicaciones e instauración <strong>de</strong> la nutrición Enteral.<br />

- Indicaciones e instauración <strong>de</strong> la nutrición Parenteral.<br />

- Técnicas <strong>de</strong> administración. Normas generales.<br />

- Problemas reales y potenciales <strong><strong>de</strong>l</strong> tratamiento.<br />

6ª.- DRENAJES QUIRURGICOS.<br />

- Concepto, tipos y fines <strong>de</strong> los drenajes.<br />

- Cuidados <strong>de</strong> los drenajes. Precauciones.<br />

- Atención al paciente con drenaje.<br />

7ª.- FISIOTERAPIA RESPIRATORIA.<br />

- Indicación terapéutica.<br />

- Preparación <strong><strong>de</strong>l</strong> paciente y material.<br />

- Ejecución <strong>de</strong> los ejercicios respiratorios.<br />

- Cuidados <strong>de</strong> terapia respiratoria a pacientes con patologías médicas y<br />

quirúrgicas.<br />

8ª.- CUIDADOS DE LA INTUBACION Y TRAQUEOTOMIA.<br />

- Fines <strong>de</strong> la aspiración.<br />

- Preparación <strong><strong>de</strong>l</strong> paciente y material.<br />

- Técnica <strong>de</strong> aspiración por Traqueotomía. Cuidados <strong><strong>de</strong>l</strong> orificio <strong>de</strong> la<br />

Traqueotomía.<br />

- Técnica <strong>de</strong> aspiración por vía Endotraqueal. Cuidados <strong><strong>de</strong>l</strong> paciente intubado.<br />

9ª.- ELECTROCARDIOGRAFO Y MONITORIZACION.<br />

- Fines <strong>de</strong> la Electrocardiografía.<br />

- Preparación <strong><strong>de</strong>l</strong> enfermo y el material.<br />

- Fines <strong>de</strong> la Monitorización electrocardiográfica.


10ª.- REANIMACION CARDIOPULMONAR Y DESFIBRILACION. CARRO DE<br />

PARADA.<br />

- Parada Cardiorrespiratoria. Reconocimiento inmediato.<br />

- Técnica <strong>de</strong> reanimación Cardiorrespiratoria básica y avanzada.<br />

- Preparación <strong><strong>de</strong>l</strong> equipo y material.<br />

- Preparación y utilización <strong><strong>de</strong>l</strong> Carro <strong>de</strong> parada.<br />

- Vigilancia y cuidados <strong><strong>de</strong>l</strong> enfermo.<br />

3.- METODOLOGÍA DOCENTE.<br />

El objetivo que preten<strong>de</strong>mos utilizando la metodología siguiente es<br />

facilitar el proceso <strong>de</strong> enseñanza/aprendizaje, incluir la solución <strong>de</strong> problemas<br />

con el fin <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollar el razonamiento crítico, estimular el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong><br />

actitu<strong>de</strong>s y aptitu<strong>de</strong>s necesarias, fomentar el estudio in<strong>de</strong>pendiente y la<br />

consulta bibliográfica.<br />

Para ello utilizamos:<br />

• Clases teóricas.<br />

• Trabajos <strong>de</strong> grupo.<br />

• Resolución <strong>de</strong> casos clínicos.<br />

• Acción tutorial.<br />

• Prácticas <strong>de</strong> Salas en Demostración.<br />

• Prácticas Clínicas en Centros Sanitarios.<br />

4.- SISTEMA DE EVALUCACIÓN.<br />

Es el resultado <strong><strong>de</strong>l</strong> rendimiento continuo <strong><strong>de</strong>l</strong> alumno que integra:<br />

- la comprensión <strong>de</strong> los contenidos <strong><strong>de</strong>l</strong> programa<br />

- las actitu<strong>de</strong>s profesionales <strong><strong>de</strong>l</strong> alumno<br />

- las habilida<strong>de</strong>s y <strong>de</strong>strezas en técnicas y procedimientos.<br />

Los conocimientos, actitu<strong>de</strong>s y aptitu<strong>de</strong>s serán evaluados a través <strong>de</strong>:<br />

- Un examen parcial, <strong>de</strong> la primera parte <strong><strong>de</strong>l</strong> temario que se realizará en el<br />

mes <strong>de</strong> Marzo. El examen será <strong>de</strong> pregunta corta con un total <strong>de</strong> 5<br />

preguntas que puntuaran 2 puntos cada una, el alumno superará el<br />

examen si alcanza un 5 ó aprobado.<br />

- Examen final, que se realizará en el mes <strong>de</strong> Junio y será <strong>de</strong> la segunda<br />

y última parte <strong><strong>de</strong>l</strong> temario. Si el alumno ha superado el parcial <strong>de</strong> Marzo,<br />

el examen que realizará constará <strong>de</strong> 2 preguntas, en la primera tendrá<br />

que resolver un caso clínico enfermero que se puntuará con 8 puntos,<br />

esta pregunta consta <strong>de</strong> cuatro respuestas, cada una <strong>de</strong> ellas se<br />

puntuará con 2 puntos y en la segunda tendrá que diagnosticar un<br />

electrocardiograma que puntuará 2 puntos.<br />

Para aprobar este examen tendrá que obtener un 5 ó aprobado,<br />

a<strong>de</strong>más resolverá el caso clínico con éxito, si para ello utilizo el Proceso<br />

<strong>de</strong> Atención <strong>de</strong> Enfermería, si existe coherencia en las respuestas <strong>de</strong> los


distintos apartados, si prioriza las acciones que resuelven el caso o si<br />

integra los conocimientos enfermeros y <strong>de</strong> fisiopatología.<br />

Para el alumno que no superara el parcial <strong>de</strong> Marzo, el examen <strong>de</strong><br />

Junio y posteriores, constarán <strong>de</strong> 2 preguntas <strong>de</strong> la primera parte <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

temario, que se puntuaran con 0,50 puntos cada una, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> la<br />

resolución <strong><strong>de</strong>l</strong> caso clínico enfermero que puntuará 8 puntos con los<br />

mismos criterios <strong>de</strong> evaluación y diagnosticará el E.C.G. que puntuará 1<br />

punto.<br />

- Trabajos realizados por el alumno, que se evaluará la utilización <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

P.A.E., el Mo<strong><strong>de</strong>l</strong>o Enfermero utilizado, la a<strong>de</strong>cuación <strong>de</strong> los<br />

conocimientos Enfermeros y <strong>de</strong> fisiopatología. Estos trabajos sólo<br />

subirán o bajarán nota, no se obtendrá una calificación para realizar<br />

media con los exámenes parcial o final.<br />

- Participación activa en el trabajo <strong>de</strong> grupo, con el mismo criterio <strong>de</strong><br />

evaluación que los trabajos individuales.<br />

- Exposición <strong>de</strong> <strong>de</strong>strezas en Sala <strong>de</strong> Demostración. Estas salas son<br />

obligatorias, en caso <strong>de</strong> no realizarlas y si existiese justificación, <strong>de</strong>berá<br />

<strong>de</strong> hacerlo en el momento que los profesores <strong>de</strong>terminen <strong>de</strong>pendiendo<br />

<strong><strong>de</strong>l</strong> nº <strong>de</strong> grupos y <strong><strong>de</strong>l</strong> nº <strong>de</strong> alumnos <strong>de</strong> cada grupo. No se obtiene nota<br />

que realice media con los exámenes, se supera con APTO o NO APTO.<br />

Se evaluará sobre todo las <strong>de</strong>strezas y habilida<strong>de</strong>s <strong><strong>de</strong>l</strong> estudiante, así<br />

como la integración <strong>de</strong> conocimientos enfermeros y <strong>de</strong> fisiopatología en<br />

la realización <strong>de</strong> los procedimientos y protocolos.<br />

- Evaluación <strong>de</strong> las Prácticas Clínicas. Son obligatorias, se aplicará el<br />

reglamento <strong>de</strong> Evaluación <strong>de</strong> Prácticas Clínicas aprobado en Junta <strong>de</strong><br />

Escuela para su consecución. A<strong>de</strong>más el estudiante <strong>de</strong>berá integrar los<br />

conocimientos <strong>de</strong> Fisiopatología, <strong><strong>de</strong>l</strong> P.A.E. y <strong>de</strong> los Mo<strong><strong>de</strong>l</strong>os<br />

Enfermeros, se evaluarán también aptitu<strong>de</strong>s, actitu<strong>de</strong>s y habilida<strong>de</strong>s<br />

adquiridas en las Salas <strong>de</strong> Demostración y las aprendidas en los<br />

Centros Hospitalarios. La evaluación se obtendrá directamente <strong>de</strong> los<br />

Supervisores <strong>de</strong> la Unida<strong>de</strong>s, <strong>de</strong> las enfermeras que tutorizan sus<br />

prácticas, <strong>de</strong> los profesionales <strong>de</strong> la salud que integran el equipo y <strong>de</strong><br />

los pacientes y la familia a los cuales el alumno cuida.<br />

No se obtendrá una calificación numérica y no se realiza media con la<br />

calificación <strong>de</strong> las pruebas escritas, el alumno superará las prácticas con<br />

la evaluación <strong>de</strong> APTO ó NO APTO. Si un alumno es NO APTO, <strong>de</strong>berá<br />

repetir las prácticas clínicas en el periodo <strong>de</strong> tiempo establecido para tal<br />

fin, siempre que exista disponibilidad en las Unida<strong>de</strong>s don<strong>de</strong> realizará<br />

las prácticas y que las profesoras estén disponibles para su tutorización.<br />

- Si cualquier estudiante <strong>de</strong>sea una copia <strong>de</strong> los exámenes o un informe<br />

<strong>de</strong> la evaluación <strong>de</strong> las prácticas clínicas, podrá obtenerlo si previamente<br />

lo solicita por escrito y con registro <strong>de</strong> entrada, dirigido a la profesora<br />

titular <strong>de</strong> la asignatura.<br />

La evaluación se llevará a cabo a través <strong>de</strong> un examen parcial y otro final.<br />

El examen parcial permite eliminar materia hasta la convocatoria <strong>de</strong><br />

Septiembre incluida, en posteriores convocatorias el alumno se presentará con<br />

toda el temario.<br />

Para aprobar la parte práctica <strong>de</strong> la asignatura es necesario:


- Haber rotado por las distintas Unida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> Hospitalización que le<br />

adjudiquen, haber realizado el número <strong>de</strong> horas totales que componen el<br />

Módulo Práctico Clínico y no <strong>de</strong>jar pasar más <strong>de</strong> tres cursos<br />

académicos, en caso <strong>de</strong> que el alumno no supere la asignatura en ese<br />

tiempo, <strong>de</strong>berá repetir las Prácticas Clínicas.<br />

- Haber logrado los objetivos que se formulan en el programa <strong>de</strong> prácticas<br />

- Haber presentado una memoria <strong>de</strong> las Prácticas Clínicas, que supone el<br />

10% <strong>de</strong> la evaluación <strong>de</strong> las prácticas.<br />

- Que los informes evaluatorios recogidos en las Unida<strong>de</strong>s don<strong>de</strong> han<br />

rotado sean favorables.<br />

Es especialmente obligatorio que para aprobar la asignatura, el estudiante<br />

tenga las Practicas Clínicas evaluadas como APTO y halla realizado todas las<br />

Salas <strong>de</strong> Demostración, si esto no ocurriera significa automáticamente el<br />

suspenso <strong>de</strong> la asignatura.<br />

5.- BIBLIOGRAFÍA RECOMENDADA.<br />

- Canobbio, Mary. Trastornos Cardiovasculares. DOYMA. Serie Mosby <strong>de</strong><br />

Enfermería Clínica. 1993.<br />

- Doughty, Dorothy. Trastornos gastrointestinales. DOYMA. Serie Mosby<br />

<strong>de</strong> Enfermería Clínica. 1995.<br />

- Wilson, Susan; Thompson, June. Trastornos Respiratorios. Serie Mosby<br />

<strong>de</strong> Enfermería Clínica. 1993.<br />

- Holloway, Nancy. Planes <strong>de</strong> Cuidados <strong>de</strong> Enfermería Médico-Quirúrgica.<br />

DOYMA. Barcelona. 1989.<br />

- Carpenito, L.J. Manual <strong>de</strong> diagnóstico <strong>de</strong> Enfermería. 5ª ed. McGraw-<br />

Hill-Interamericana.1995.<br />

- De Wit, Susan. Fundamentos <strong>de</strong> Enfermería Médico-quirúrgica. 4ª ed.<br />

Harcourt. Madrid. 1999.<br />

- NANDA. 2005/<strong>2006</strong>. Diagnósticos <strong>de</strong> Enfermería.


DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

Rúa San Ramón S/N-Campus <strong>de</strong> Esteiro<br />

15403 Ferrol<br />

A Corurña<br />

MEMORIA DOCENTE DA MATERIA<br />

1. NOME DA MATERIA<br />

Farmacología Clínica<br />

a. NUMERO DE CRÉDITOS TEÓRICOS / PRÁCTICOS<br />

2. PROFESOR/A/ES/AS ENCARGADOS DA DOCENCIA<br />

b. PROFESOR RESPONSABLE DA TEORÍA<br />

Carlos Rodriguez Moreno<br />

c. PROFESOR RESPONSABLE DA PRÁCTICA<br />

Carlos Rodriguez Moreno<br />

3. IDIOMA NO QUE SE IMPARTEN AS CLASES<br />

Castellano<br />

4. PROGRAMA DA MATERIA (TEORÍA E PRÁCTICA)<br />

d. PROPÓSITO DA MATERIA<br />

Que el alumno adquiera los conocimientos necesarios para integrar eficientemente, en los<br />

cuidados <strong>de</strong> enfermería, la aplicación <strong>de</strong> los tratamientos farmacológicos, como función<br />

<strong>de</strong>rivada <strong><strong>de</strong>l</strong> ejercicio profesional<br />

e. OBXECTIVOS ESPECÍFICOS DA MATERIA<br />

Se preten<strong>de</strong> que el alumno adquiera unos conocimientos básicos <strong>de</strong> farmacología clínica,<br />

<strong>de</strong> la función <strong>de</strong> los medicamentos en la sociedad y en relación con su actividad como<br />

profesional <strong>de</strong> enfermería y <strong>de</strong> los efectos <strong>de</strong> los medicamentos en los pacientes que serán<br />

objeto <strong>de</strong> su actividad profesional.<br />

f. DESCRICIÓN DOS CONTIDOS (UNIDADES E TEMAS)


DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

Rúa San Ramón S/N-Campus <strong>de</strong> Esteiro<br />

15403 Ferrol<br />

A Corurña<br />

I.- Aspectos generales:<br />

1.- Farmacología: Conceptos básicos y su relación con enfermería. Conceptos básicos<br />

<strong>de</strong> farmacología. Las activida<strong>de</strong>s y/o divisiones <strong>de</strong> la farmacología. La farmacología<br />

orientada al paciente y a la comunidad. La responsabilidad actual <strong>de</strong> enfermería en el<br />

<strong>de</strong>sarrollo y uso <strong>de</strong> medicamentos (2 horas).<br />

2.- La utilización <strong>de</strong> medicamentos en la comunidad. Terminología. Desarrollo y<br />

comercialización <strong>de</strong> los medicamentos. Prescripción y uso <strong>de</strong> medicamentos: problemas,<br />

implicados y soluciones. El uso racional <strong><strong>de</strong>l</strong> medicamento. Información y selección <strong>de</strong><br />

medicamentos. Nomenclátor, formularios y guías <strong>de</strong> medicamentos: manejo (1 hora).<br />

3.- La administración <strong>de</strong> medicamentos. Conceptos importantes en farmacocinética. Vias<br />

<strong>de</strong> administración. La farmacodinamia: mecanismos <strong>de</strong> acción. Otras consi<strong>de</strong>raciones en la<br />

administración <strong>de</strong> medicamentos: el error en la administración y el cumplimiento <strong>de</strong> la<br />

prescripción (4 horas).<br />

4.- Situaciones que modifican la respuesta a los fármacos. Situaciones fisiológicas y<br />

patológicas. Administración y uso <strong>de</strong> medicamentos en pediatría, ancianos y embarazo (1<br />

hora)<br />

5.- Los beneficios <strong>de</strong> los medicamentos. La eficacia y la efectividad en el uso <strong>de</strong><br />

medicamentos. El ensayo clínico controlado y los estudios <strong>de</strong> utilización <strong>de</strong> medicamentos<br />

(1-2 horas).<br />

6.- Los efectos in<strong>de</strong>seables <strong>de</strong> los medicamentos: concepto, clasificación, prevención y<br />

repercusiones. Farmacovigilancia: concepto y activida<strong>de</strong>s. Diferentes técnicas <strong>de</strong> <strong>de</strong>tección<br />

y cuantificación. El papel <strong>de</strong> enfermería en la farmacovigilancia (2-3 horas)<br />

7.- Farmacoeconomía. Tipos <strong>de</strong> estudio y aplicaciones (1 hora)<br />

8.- Interacciones medicamentosas e incompatibila<strong>de</strong>s fisicoquímicas (1 hora).<br />

II. Grupos farmacológicos:<br />

1.- Antiinfecciosos: Antibióticos, antivíricos, tuberculostáticos, antifúngicos,<br />

antiprotozoarios. Política <strong>de</strong> antibióticos<br />

2.- Fármacos que actúan sobre el sistema nerviosos autónomo<br />

3.- Fármacos que actúan sobre mediadores celulares<br />

4.- Analgésicos<br />

5.- Psicofármacos: hipnóticos-sedantes, anti<strong>de</strong>presivos, antipsicóticos.


DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

Rúa San Ramón S/N-Campus <strong>de</strong> Esteiro<br />

15403 Ferrol<br />

A Corurña<br />

6.- Fármacos para procesos neurológicos: Antiparkinsonianos, anticonvulsivantes<br />

7.- Anestésicos locales y anestésicos generales<br />

8.- Fármacos activos sobre problemas cardiovasculares: Hipertensión, hiperlipi<strong>de</strong>mias,<br />

insuficiencia cardíaca, cardiopatía isquémica, soluciones parenterales, antiarrítmicos.<br />

9.- Aparato respiratorio. Antiasmáticos, expectorantes, mucolíticos, antitusígenos<br />

10.- Digestivo: antiulcerosos, antieméticos, laxantes<br />

11.- Agentes hormonales: Contraceptivos hormonales, corticoi<strong>de</strong>s, antidiabéticos agentes<br />

tiroi<strong>de</strong>os, otras hormonas sexuales<br />

12.- Fármacos activos sobre la coagulación: anticoagulantes, antiagregantes hemostásicos<br />

y trombolíticos<br />

13.- Antineoplásicos<br />

14.- Soluciones parenterales<br />

BIBLIOGRAFÍA<br />

Laporte JR y Tognoni G. Principios <strong>de</strong> epi<strong>de</strong>miología <strong><strong>de</strong>l</strong> medicamento. 2ª edición<br />

Coleccción Salud Publica De Masson y Salvat Barcelona 1993.<br />

Unidad <strong>de</strong> Farmacología Clínica <strong>de</strong> Mallorca. Guía <strong>de</strong> utilización <strong>de</strong> antibacterianos en<br />

Atención Primaria. ed Gerencia <strong>de</strong> Atención Primaria <strong>de</strong> Mallorca.<br />

Lehne RA. Pharmacology for nursing care. Ed WB Saun<strong>de</strong>rs, Phila<strong><strong>de</strong>l</strong>phia 1990<br />

Goodman y Gillman. Las bases farmacológicas <strong>de</strong> la terapéutica. Ultima edición. Editorial<br />

Panamericana<br />

USPC (United States Pharmacopoeial Convention). USPDI (USP Drug Information). Ed<br />

USPC. Última edicion<br />

Guia Farmacológica para la Atención Primaria. Dirección General <strong>de</strong> Atención Primaria<br />

<strong><strong>de</strong>l</strong> SERGAS. Xunta <strong>de</strong> Galicia. Santiago 1997<br />

Malseed RT. Pharmacology, drug therapy and nursisng consi<strong>de</strong>rations. JB. Lippincott,<br />

Phila<strong><strong>de</strong>l</strong>phia, 1982. ISBN: 0-397-54248-8


DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

Rúa San Ramón S/N-Campus <strong>de</strong> Esteiro<br />

15403 Ferrol<br />

A Corurña<br />

Clayton BD, Stock YN. Basic Pharmacology for nurses. CV Mosby Company, St Louis<br />

(MI), 1989, 9 th <strong>de</strong>. ISBN: 0-8016-1121-0<br />

Martindale JFK. The extra Pharmacopoeia. The Paharmaceutical Press. 31ª edición.<br />

Flórez J. Farmacología Humana. Ed Masson y Salvat ültima edición<br />

Consejo General <strong>de</strong> Colegios <strong>de</strong> Farmacéuticos. Catálogo <strong>de</strong> especialida<strong>de</strong>s farmacéuticas.<br />

Speight TM, Holford NHG. Avery’s Drug Treatment. Adis International 4 th<br />

edition; 1987<br />

Drugs facts and comparisons 1999. Facts and Comparisons ed. Lt Louis. Ültima edición<br />

Villa LF. MEDIMECUM 2000. Adis International. Una edición cada año. Madrid, 2000<br />

5. METODOLOXÍA DOCENTE EMPREGADA<br />

Clases expositivas tipo “magistral”<br />

6. SISTEMA DE AVALIACIÓN<br />

- Se realizará exclusivamente mediante un examen final. No hay exámenes parciales<br />

- Será examen escrito con preguntas que tienen varias posibles respuestas <strong>de</strong> las que sólo<br />

una es la correcta (tipo test). Se puntuarán las respuestas correctas: 0 respuestas correctas<br />

tendrá una puntuación <strong>de</strong> 0 y todas las respuestas correctas tendrá una puntuación <strong>de</strong> 10.<br />

- El nivel <strong>de</strong> puntuación que representa el aprobado y resto <strong>de</strong> calificaciones estará en<br />

función <strong>de</strong> las puntuaciones máxima y mínima <strong>de</strong> todos los presentados.<br />

- En ningún caso se aprobará la asignatura con menos <strong><strong>de</strong>l</strong> 50% <strong>de</strong> las preguntas con<br />

respuesta correcta


1<br />

NUTRICION Y DIETÉTICA<br />

1. NUTRICION Y DIETETICA (5 Créditos).<br />

2. DOCENTE: D. Diego Bellido Guerrero Prof. Asociado T3P6<br />

3. IDIOMA IMPARTIDA DOCENCIA: Castellano / Gallego<br />

4. PROGRAMA<br />

a.- PROPOSITO DE LA ASIGNATURA.<br />

- Establecer la diferencia entre alimentación, nutrición y dietética<br />

- Describir las necesida<strong>de</strong>s nutritivas y alimentarias cualquiera que sea la<br />

edad, sexo y estado <strong><strong>de</strong>l</strong> individuo<br />

- Aplicar las bases <strong>de</strong> la Nutrición humana a la alimentación EN<br />

APLICACIONES TERAPÉUTICAS.<br />

- Establecer las principales dietas terapéuticas. Conocer el código <strong>de</strong><br />

dietas y su funcionamiento <strong>de</strong>ntro <strong><strong>de</strong>l</strong> hospital<br />

- Conocer la dietética intra y extrahospitalaria y sus aplicaciones en<br />

diversas patologías<br />

- Aprendizaje <strong>de</strong> las diversas formas <strong>de</strong> terapia nutricional:<br />

Dietética oral<br />

Nutrición Enteral<br />

Nutrición Parenteral<br />

b.- OBJETIVOS ESPECIFICOS<br />

- Desarrollar un programa <strong>de</strong> docencia en Nutrición y Dietética<br />

predominantemente con perfil clínico que faculte a los potenciales<br />

diplomados al <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> diversos aspectos <strong>de</strong> nutrición.<br />

- Saber elaborar y personalizar a nivel individual y colectivos planes<br />

dietéticos en la salud y en la enfermedad.<br />

c.- UNIDADES DIDÁCTICAS.<br />

I.- REQUERIMIENTOS ENERGÉTICOS DEL SER HUMANO.<br />

1.1.- Historia<br />

1.2.- termodinámica y Termoenergética<br />

1.3.- Determinación <strong><strong>de</strong>l</strong> gasto energético<br />

1.4.- Metabolismo Basal. Sus modificaciones<br />

II.- CARBOHIDRATOS.<br />

2.1.- Concepto<br />

2.2.- Carbohidratos <strong>de</strong> la alimentación<br />

2.3.- Metabolismo <strong>de</strong> los carbohidratos<br />

III.- LÍPIDOS<br />

3.1.- Concepto. Importancia en la Nutrición<br />

3.2.- Los lípidos en la alimentación


2<br />

3.3.- Metabolismo <strong>de</strong> los lípidos. Grasas esenciales<br />

IV.- LAS PROTEÍNAS.<br />

4.1.- Concepto. Su importancia en Nutrición<br />

4.2.- Aminoácidos. Esenciales y no esenciales<br />

4.3.- Fuentes alimentarias. El valor biológico. El mínimo proteico<br />

4.4.- Metabolismo proteico<br />

V.- EL AGUA<br />

5.1.- Significación Biológica<br />

5.2.- El agua en el cuerpo humano<br />

5.3.- Balance hídrico. Regulación <strong><strong>de</strong>l</strong> contenido <strong>de</strong> agua corporal<br />

VI.- MINERALES Y ELECTROLITOS<br />

6.1.- Importancia en Nutrición<br />

6.2.- Minerales y Oligoelementos<br />

6.3.- Los minerales en Nutrición<br />

VII.- LAS VITAMINAS<br />

7.1.- Concepto y mecanismo <strong>de</strong> acción<br />

7.2.- Vitaminas Liposolubles<br />

7.3.- Vitaminas Hidrosolubles<br />

VIII.- LA ALIMENTACIÓN EN LAS DIVERSAS ETAPAS Y SITUACIONES DE<br />

LA VIDA<br />

8.1.- Patrones Standars. Recomendaciones alimentarias<br />

8.2.- Alimentación <strong><strong>de</strong>l</strong> adulto sano<br />

8.3.- Alimentación en niños y adolescentes<br />

8.4.- Alimentación durante el embarazo<br />

8.5.- Alimentación <strong><strong>de</strong>l</strong> anciano<br />

8.6.- Alimentación y trabajo<br />

IX.- LA DIETA EQUILIBRADA<br />

9.1.- Los grupos <strong>de</strong> alimentos<br />

9.2.- Cálculo <strong>de</strong> la dieta equilibrada<br />

9.3.- Manejo <strong>de</strong> las tablas <strong>de</strong> composición <strong>de</strong> alimentos<br />

9.4.- Análisis <strong>de</strong> dietas<br />

9.5.- Encuestas dietéticas<br />

APLICACIONES TERAPÉUTICAS.<br />

X.- DIETÉTICA HOSPITALARIA<br />

10.1.- El servicio <strong>de</strong> Dietética y Nutrición. Su papel como Unidad Central<br />

Hospitalaria<br />

10.2.- Organización <strong>de</strong> una Unidad <strong>de</strong> Dietética. El papel <strong>de</strong> la<br />

Enfermería especializada<br />

10.3.- Dieta basal. Dietas terapéuticas<br />

10.4.- El código <strong>de</strong> dietas<br />

XI.- LA DIETA BASAL.<br />

11.1.- La dieta basal. Dietas equilibradas. La ración mo<strong><strong>de</strong>l</strong>o<br />

11.2.- La dieta basal <strong><strong>de</strong>l</strong> niño y otras situaciones<br />

XII.- LA DIETA BLANDA.<br />

12.1.- Dieta blanda<br />

12.2.- Dietas semiblandas<br />

12.3.- Dieta maxilofacial<br />

12.4.- Los turmix


XIII.- DIETAS ENDOCRINOMETABÓLICAS<br />

13.1.- Dietas Hipocalóricas<br />

13.2.- Dietas Hipercalóricas<br />

13.3.- La dieta en la diabetes<br />

13.4.- La dieta en las Hiperlipoproteinemias<br />

13.5.- La dieta en el Síndrome Metabólico<br />

XIV.- MODIFICACIONES DE LAS PROTEÍNAS EN LA DIETA<br />

14.1.- Dietas Hipoproteicas<br />

14.2.- Dietas Hiperproteicas<br />

14.3.- Dietas sin Glutem<br />

14.4.- Dietas pobres en purinas<br />

XV.- LA DIETA EN ENFERMEDADES DEL APARATO DIGESTIVO<br />

15.1.- Dietas <strong>de</strong> protección biliar<br />

15.2.- Dietas <strong>de</strong> Ulcus<br />

15.3.- Dietas pobres en residuo<br />

15.4.- Dietas con abundante residuo<br />

15.5.- La dieta en las enfermeda<strong>de</strong>s pancreáticas e intestinales<br />

15.6.- Dietas y Hepatopatías<br />

XVI.- DIETA EN ENFERMEDADES CARDIOVASCULARES Y RENALES.<br />

16.1.- Hipertensión arterial e Insuficiencia cardíaca. Modificación <strong>de</strong> sal<br />

en la dieta<br />

16.2.- Insuficiencia Renal aguda y crónica. Cetoanálogos<br />

16.3.- Litiasis renal<br />

XVII.- LA DIETA DEL PRE Y POST OPERATORIO<br />

XVIII.- DIETAS CON FINES EXPLORATORIOS<br />

XIX.- DIETAS EN PROBLEMAS ESPECIALES<br />

19.1.- Alergia alimentaria<br />

19.2.- Errores innatos <strong><strong>de</strong>l</strong> metabolismo<br />

19.3.- Déficit <strong>de</strong> lactosa<br />

19.4.- Dietas cetogénicas, etc...<br />

XX.- VALORACIÓN DEL ESTADO NUTRICIONAL<br />

20.1.- Parámetros antropométricos<br />

20.2.- Parámetros bioquímicos<br />

20.3.- Parámetros inmunológicos<br />

20.4.- Técnicas instrumentales<br />

20.5.- Técnicas <strong>de</strong> cribado <strong>de</strong> <strong>de</strong>snutrición hospitalaria<br />

XXI.- LA DESNUTRICIÓN. CONCEPTO Y CLASIFICACIÓN<br />

XXII.- NUTRICIÓN ENTERAL.<br />

22.1.- Concepto<br />

22.2.- Formas <strong>de</strong> administración<br />

22.3.- Fórmulas utilizadas<br />

22.4.- Nutrición Enteral. Indicaciones<br />

22.5.- El papel <strong>de</strong> la Enfermería<br />

XXIII.- NUTRICIÓN PARENTERAL<br />

23.1.- Concepto<br />

23.2.- Tipos <strong>de</strong> soluciones<br />

23.3.- Preparación<br />

23.4.- Indicaciones<br />

23.5.- Técnicas <strong>de</strong> Nutrición parenteral<br />

23.6.- El cuidado <strong>de</strong> las vías<br />

3


4<br />

XXIV.- ALIMENTACIÓN COMUNITARIA<br />

24.1.- Los alimentos funcionales<br />

24.2.- Dietética y Restauración colectiva<br />

24.3.- Nutrición, salud y enfermedad<br />

24.4.- Programas <strong>de</strong> prevención nutricional en colectivida<strong>de</strong>s<br />

d.- BIBLIOGRAFÍA RECOMENDADA .<br />

1.- Manual <strong>de</strong> Nutrición y Metabolismo. Bellido D. De Luis D. Editorial Díaz <strong>de</strong><br />

Santos. Madrid. <strong>2006</strong>. Texto Recomendado<br />

2. Manual <strong>de</strong> Formación en Obesidad. Bellido D, Rubio M, Lopez <strong>de</strong> la Torre M,<br />

Moreno B. Acción Médica. <strong>2006</strong>.<br />

3.- Alimentación y Nutrición. Vivancos. Palacios. García Almansa. Ministerio <strong>de</strong><br />

Sanidad. 1982<br />

4.- Guías Alimentarias para la Población española. Serra, Aranceta y Mataix.<br />

SG Editores. 1995<br />

5.- Principios <strong>de</strong> Nutrición Clínica. Fel<strong>de</strong>man E. Manual Mo<strong>de</strong>rno 1994<br />

6.- Alimentación y Dietoterapia. Cervera. Clapes y Rifolgas. Interamericana-<br />

McGraw-Hill. 2005<br />

7.- Terapéutica Actualizada en Nutrición. Jeejeebhoy. Ed. Cea. 1989<br />

8.- Manual Práctico <strong>de</strong> Nutrición y dietética. R. Coronas. Ed. Medica Jims. 1998<br />

9.- Manual <strong>de</strong> Terapéutica Nutricional. Alpers. Salvat. 1996<br />

10.- Manual <strong>de</strong> Dietética <strong>de</strong> la Clínica Mayo. Nelson J. Harcourt Brace. 1998<br />

11.-Fundamentos Teóricos <strong>de</strong> Nutrición y Dietética. A, Martínez. Mc Graw-hill.<br />

1998<br />

12.-Dietética. Principios y Aplicaciones. E. Roas-Hidalgo. Ed Cea. 1992<br />

13.- Nutrición Clínica. Bases y Fundamentos. A. Mijan. Ed. Doyma. 2000<br />

14.- Secretos <strong>de</strong> la Nutrición. Van Way III. McGraw-Hill. 1999<br />

15.- Enciclopedia <strong>de</strong> las Dietas y la Nutrición. M. Alemany. Enciclopedias<br />

Planeta. 1996<br />

16.- Tablas <strong>de</strong> Composición <strong>de</strong> Alimentos Españoles. J. Mataix. 1996<br />

17.- Alimentación y Nutrición. Manual Teórico- Práctico . C. Vázquez. A. De<br />

Cos. Diaz <strong>de</strong> Santos. 2005<br />

18.- Nutrición Aplicada y Dietoterapia. Muñoz. Aranceta y García Jalon. Ed<br />

Eunsa. 1999<br />

19.- Nutrición para Educadores. Mataix y Carazo. Ed Díaz <strong>de</strong> Santos. 1996<br />

20.- Nutrición y Dietoterapia <strong>de</strong> Krause. McGraw-Hill. 1995<br />

21.- Tratado <strong>de</strong> Nutrición. Sastre y Hernán<strong>de</strong>z. Ed. Díaz <strong>de</strong> Santos. 1999<br />

22.- Nutrición y Dietética Clínica. Ediciones Doyma. 2000<br />

5.- METODOLOGÍA DOCENTE.<br />

o Clases magistrales.<br />

o Clases prácticas en grupos dirigidos.<br />

o Diseño <strong>de</strong> proyectos.<br />

o Exposición <strong>de</strong> contenidos individuales y en grupo.<br />

6.- SISTEMA DE EVALUACIÓN.


5<br />

La evaluación será la suma <strong>de</strong>:<br />

a. Convocatoria Final Ordinaria.<br />

- Prueba Práctica: realización <strong>de</strong> una dieta (20%). No Obligatoria<br />

- Prueba Teórica: Examen Test <strong>de</strong> 50 a 100 preguntas con 1 respuesta<br />

cierta. La valoración <strong>de</strong> la prueba se realizará sobre el 80% <strong>de</strong> la nota y<br />

cada pregunta fallada restará una pregunta acertada. Previo a la<br />

realización <strong><strong>de</strong>l</strong> examen test y no <strong>de</strong>spués, el alumno pue<strong>de</strong> solicitar que<br />

sea examinado oral. ( En ese caso el examen será público sobre 5<br />

preguntas <strong><strong>de</strong>l</strong> temario y cada pregunta será valorada con un máximo <strong>de</strong><br />

2 puntos. La nota final tanto <strong><strong>de</strong>l</strong> examen oral como <strong><strong>de</strong>l</strong> examen test<br />

serán sumadas a la puntuación obtenida en la elaboración <strong>de</strong> la dieta<br />

(examen práctico).<br />

- La suma <strong>de</strong> ambas puntuaciones servirá para la calificación final <strong>de</strong> la<br />

asignatura<br />

a. Convocatorias extraordinarias.<br />

En las convocatorias extraordinarias el examen solo constará <strong>de</strong> 5<br />

preguntas tipo tema corto que supondrán el 100% <strong>de</strong> la nota final y el<br />

contenido práctico se incluirá entre las preguntas


MEMORIA DOCENTE<br />

1. NOME DA MATERIA: ENFERMERIA COMUNITARIA II<br />

a. Numero <strong>de</strong> créditos. Teóricos: 5,5/ Prácticos: 5,5.<br />

ı<br />

2. PROFESOR ENCARGADO DA DOCENCIA<br />

a. Luciano Vidán Martínez. Prof. Titular <strong>de</strong> E.U.<br />

3. IDIOMA NO QUE SE IMPARTEN AS CLASES<br />

Castellano/Galego<br />

4. PROGRAMA DA MATERIA<br />

a. PROPÓSITO DE LA ASIGNATURA.<br />

La formación (cultural, científica y profesional) <strong>de</strong> los alumnos <strong>de</strong><br />

cara a conseguir el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> su propia personalidad y su<br />

sentido crítico que le faciliten adoptar y mantener actitu<strong>de</strong>s y<br />

comportamientos más saludables en relación consigo mismo y con<br />

los <strong>de</strong>más y tomar en cada momento las <strong>de</strong>cisiones mas<br />

a<strong>de</strong>cuadas, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el punto <strong>de</strong> vista <strong>de</strong> la evi<strong>de</strong>ncia científica.<br />

b. OBXECTIVOS ESPECIFICOS DA MATERIA<br />

1.-Adquirir los conocimientos necesarios para compren<strong>de</strong>r el<br />

proceso salud-enfermedad, como fenómeno ecológico en el que<br />

intervienen múltiples factores interrelacionados entre sí.<br />

2.-Apren<strong>de</strong>r conceptos, estrategias, técnicas y procedimientos<br />

<strong>de</strong> trabajo <strong>de</strong> Enfermería Comunitaria, para abordar con<br />

profundidad los problemas <strong>de</strong> salud <strong>de</strong> la comunidad,<br />

sabiéndolos priorizar y aplicar en situaciones diversas.<br />

3.- Conocer las principales fuentes <strong>de</strong> la Demografía Sanitaria<br />

4.- Saber calcular los principales indicadores <strong>de</strong>mográficos y<br />

analizar sus resultados, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el punto <strong>de</strong> vista <strong>de</strong> sanitario<br />

3.-Conocer la metodología epi<strong>de</strong>miológica y su aplicación a la<br />

práctica clínica y comunitaria.<br />

5º.- Evaluar críticamente la literatura <strong>de</strong> Ciencias <strong>de</strong> la Salud en<br />

relación con los estudios epi<strong>de</strong>miológicos y la práctica clínica y<br />

comunitaria.


c. DESCRIPCIÓN DOS CONTIDOS<br />

UNIDADES DIDÁCTICAS.<br />

I.- DEMOGRAFÍA Y ESTADÍSTICAS DE POBLACIÓN<br />

Tema 1: Introducción a la <strong>de</strong>mografía<br />

Tema 2: Composición <strong>de</strong> la población<br />

Tema 3: Ten<strong>de</strong>ncias y políticas <strong>de</strong> población<br />

Tema 4: Indicadores <strong>de</strong> interés sanitario<br />

II.- EPIDEMIOLOGÍA GENERAL<br />

Tema 5: Concepto y aplicaciones <strong>de</strong> la epi<strong>de</strong>miología<br />

Tema 6: Medidas <strong>de</strong> frecuencia <strong>de</strong> enfermedad<br />

Tema 7: Causalidad y riesgo en epi<strong>de</strong>miología<br />

Tema 8: Tipos <strong>de</strong> estudios epi<strong>de</strong>miológicos<br />

Tema 9: Metodología básica <strong><strong>de</strong>l</strong> cribaje<br />

III.- EPIDEMIOLOGÍA CLÍNICA:<br />

Tema 10: Concepto <strong>de</strong> epi<strong>de</strong>miología clínica. Su aplicación<br />

Tema 11: El diagnóstico clínico<br />

Tema 12: Selección <strong>de</strong> pruebas diagnósticas<br />

Tema 13: Interpretación <strong>de</strong> los datos diagnósticos<br />

Tema 14: Diagnóstico precoz<br />

Tema 15: El juicio pronóstico<br />

Tema 16: Decidir la mejor terapéutica<br />

Tema 17: Cumplimento terapéutico<br />

Tema 18: Evaluar si el tratamiento ha sido perjudicial<br />

Tema 19: Conceptos básicos <strong>de</strong> economía aplicados a la<br />

práctica<br />

clínica. Guías <strong>de</strong> práctica clínica.<br />

Tema 20: La medicina basada en la evi<strong>de</strong>ncia<br />

IV.- EPIDEMIOLOGÍA APLICADA:<br />

Tema 21: Aspectos epi<strong>de</strong>miológicos básicos para el estudio <strong>de</strong><br />

las enfermeda<strong>de</strong>s transmisibles<br />

Tema 22: Mecanismos <strong>de</strong> prevención y control <strong>de</strong> las<br />

enfermeda<strong>de</strong>s transmisibles<br />

Tema 23: Epi<strong>de</strong>miología y prevención <strong>de</strong> las enfermeda<strong>de</strong>s<br />

transmitidas por contacto directo<br />

Tema 24: Epi<strong>de</strong>miología y prevención <strong>de</strong> las enfermeda<strong>de</strong>s<br />

transmitidas por animales: zoonosis<br />

Tema 25: Epi<strong>de</strong>miología y prevención <strong>de</strong> las enfermeda<strong>de</strong>s<br />

transmitidas por vía digestiva<br />

Tema 26: Epi<strong>de</strong>miología y prevención <strong>de</strong> las enfermeda<strong>de</strong>s<br />

crónico <strong>de</strong>generativas<br />

Tema 27: Epi<strong>de</strong>miología y prevención <strong><strong>de</strong>l</strong> cáncer<br />

Tema 28: Epi<strong>de</strong>miología y prevención <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes


d. BIBLIOGRAFÍA<br />

a. Gálvez, R; Sierra López, Antonio; Sáenz González, M.C. Piédrola<br />

gil, medicina preventiva y salud pública. 10ª edición. Barcelona.<br />

Edit. Masson S.A. 2003<br />

b. Sackett, David L; Brian Haynes, R; Guyatt, Gordon H; Tugwell,<br />

Peter. Epi<strong>de</strong>miología clínica. Ciencia básica para la medicina<br />

clínica. 2ª edición. Buenos Aires. Editorial Médica Panamericana.<br />

1996<br />

c. Sánchez Moreno, Antonio. Enfermería Comunitaria 2:<br />

Epi<strong>de</strong>miologia y enfermeria. 1ª edición. Aravaca. Mc Graw-Hill /<br />

Interamericana <strong>de</strong> España, S.A. 2000<br />

d. Pressat, R. Introducción a la <strong>de</strong>mografía. Barcelona: Ariel; 1989.<br />

e. Argimon Payas JM, Jiménez Viñas J. Métodos <strong>de</strong> investigación<br />

clínica y epi<strong>de</strong>miológica. 3 ªedición. Madrid: Elsevier; 2004.<br />

5. METODOLOXÍA DOCENTE.<br />

Clases expositivas<br />

Debates dirigidos sobre problemas reales y actuales<br />

Trabajos prácticos individuales y grupales<br />

Tutorías.<br />

6. SISTEMA DE AVALIACIÓN.<br />

Se realizará mediante un examen final escrito <strong>de</strong> pregunta corta y tema<br />

a <strong>de</strong>sarrollar, que versará sobre los aspectos fundamentales y<br />

nucleares <strong>de</strong> la materia, <strong>de</strong> los que se da oportuna información durante<br />

el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> las clases.<br />

Para aprobar la asignatura, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> superar el examen final, al<br />

menos es necesario tener 5 puntos sobre 10 posibles, es preceptivo<br />

haber presentado todos los trabajos prácticos encomendados durante<br />

el curso académico.<br />

Para la calificación final, se tiene en cuenta los trabajos prácticos<br />

realizados con el fin <strong>de</strong> mejorar la nota final obtenida.<br />

En la convocatoria <strong>de</strong> septiembre se mantienen los requisitos <strong>de</strong><br />

evaluación anteriores.


1. NOMBRE DE LA MATERIA:<br />

ENFERMERÍA PSIQUIÁTRICA Y DE SALUD MENTAL.<br />

a. Número <strong>de</strong> créditos teóricos:2<br />

b. Número <strong>de</strong> créditos práctico/clínicos: 4<br />

c. Número <strong>de</strong> créditos totales :6<br />

2. PROFESORA ENCARGADA DE LA DOCENCIA:<br />

a. Profesora encargada <strong>de</strong> la teoría: M. PILAR CASTRO RODRIGUEZ.<br />

b. Profesora encargada <strong>de</strong> la práctica/clínica: NURIA VARELA FEAL.<br />

3. IDIOMA EN EL QUE SE IMPARTEN LAS CLASES:<br />

a. Español.<br />

4. PROGRAMA DE LA MATERIA:<br />

I Parte teórica:<br />

a. Propósito <strong>de</strong> la materia.<br />

Introducir al alumno en el conocimiento <strong>de</strong> los trastornos mentales y la atención <strong>de</strong><br />

Enfermería psiquiátrica al individuo familia y comunidad.<br />

b. Objetivos específicos <strong>de</strong> la materia.<br />

Introducir y familiarizar al alumno en el proceso <strong>de</strong> valoración y diagnóstico con el fin<br />

<strong>de</strong> lograr una a<strong>de</strong>cuada aplicación <strong>de</strong> cuidados en el ámbito <strong>de</strong> la enfermería.<br />

Conocer estrategias y técnicas a<strong>de</strong>cuadas <strong><strong>de</strong>l</strong> cuidado <strong>de</strong> enfermería al cliente-paciente y<br />

a poblaciones especiales.<br />

c. Descripción <strong>de</strong> los contenidos.<br />

TEMA 1. Introducción a la Enfermería Psiquiátrica y <strong>de</strong> Salud Mental. Bases<br />

biológicas, psicológicas y sociales.<br />

TEMA 2. Trastornos <strong>de</strong> inicio en la infancia, la niñez o la adolescencia. Trastonno<br />

autista. Trastorno por déficit <strong>de</strong> ansiedad con hiperactividad. Trastorno disocial.<br />

Trastornos <strong>de</strong> la eliminación. Trastorno <strong>de</strong> ansiedad por separación.<br />

TEMA 3. Trastornos cognoscitivos. Delirium. Demencia. Trastornos amnésicos.<br />

TEMA 4. Esquizofrenia y otros trastornos psicóticos.<br />

TEMA 5. Trastornos <strong><strong>de</strong>l</strong> estado <strong>de</strong> ánimo. Trastornos <strong>de</strong>presivos. Trastornos<br />

bipolares.<br />

TEMA 6. Trastornos <strong>de</strong> ansiedad. Trastorno <strong>de</strong> angustia. Agorafobia. Fobias.<br />

Trastorno obsesivo-compulsivo. Trastorno por estrés. Trastorno <strong>de</strong> ansiedad<br />

generalizada. Trastorno <strong>de</strong> ansiedad por separación. Problemas adicionales que pue<strong>de</strong>n<br />

ser objeto <strong>de</strong> atención y duelo.<br />

TEMA 7. Trastornos somatomorfos. Trastorno <strong>de</strong> somatización. Trastorno <strong>de</strong><br />

conversión. Trastorno por dolor. Hipocondría.<br />

TEMA 8. Trastornos disociativos. Amnesia disociativa. Trastorno <strong>de</strong> i<strong>de</strong>ntidad<br />

disociativa.<br />

TEMA 9. Trastornos sexuales y <strong>de</strong> la i<strong>de</strong>ntidad sexual. Parafilias.<br />

TEMA 10. Trastornos <strong>de</strong> la conducta alimentaria. Anorexia nerviosa. Bulimia<br />

nerviosa.<br />

TEMA 11. Trastornos <strong><strong>de</strong>l</strong> sueño. Trastornos primarios <strong><strong>de</strong>l</strong> sueño. Disomnias.<br />

Parasomnias.<br />

TEMA 12. Trastornos <strong><strong>de</strong>l</strong> control <strong>de</strong> los impulsos no clasificados en otros apartados.


Trastorno explosivo intermitente. Cleptomanía. Piromanía. Juego patológico.<br />

Tricotilomanía.<br />

TEMA 13. Trastornos <strong>de</strong> la personalidad. T.Paranoi<strong>de</strong>. T. Esquizoi<strong>de</strong>. T.<br />

Esquizotípico. Antisocial. Límite. Histriónico. Narcisista. Por evitación. Obsesivo<br />

compulsivo.<br />

TEMA 14. Trastornos relacionados con sustancias. Trastornos relacionados con el<br />

alcohol. Alucinógenos. Anfetaminas. Cafeína. Cannabis. Cocaína. Fenciclidina (o<br />

similares). Inhalantes. Nicotina. Opiaceos. Sedantes hipnóticos o ansiolíticos. Otras<br />

sustancias.<br />

TEMA 15. Ejercicio <strong>de</strong> la enfermería psiquiátrica y <strong>de</strong> salud mental. Valoración por<br />

parte <strong><strong>de</strong>l</strong> enfermero/a en psiquiatía.<br />

TEMA 16 Manejo <strong>de</strong> enfermería a poblaciones especiales: niños y adolescentes;<br />

ancianos; pacientes con retraso mental; pacientes con infección VIH; pacientes con<br />

enfermedad mental crónica; pacientes con enfermedad terminal.<br />

II Parte práctica:<br />

Propósito <strong>de</strong> las prácticas clínicas.<br />

Introducir al alumno en la atención <strong>de</strong> enfermería psiquiátrica y <strong>de</strong> salud mental al<br />

cliente-paciente y a la comunidad.<br />

Objetivos específicos.<br />

El alumno <strong>de</strong>berá ser capaz <strong>de</strong> establecer una relación a<strong>de</strong>cuada y adaptada con cada<br />

cliente-paciente en relación con su salud mental.<br />

Introducir y familiarizar al alumno en la aplicación <strong><strong>de</strong>l</strong> cuidado <strong>de</strong> enfermería<br />

psiquiátrica y <strong>de</strong> salud mental<br />

El alumno <strong>de</strong>berá ser capaz <strong>de</strong> integrarse a<strong>de</strong>cuadamente y trabajar coordinadamente en<br />

el equipo multidisciplinar <strong>de</strong> atención sanitaria, psiquiátrica y <strong>de</strong> salud mental.<br />

d. Bibliografía recomendada.<br />

Francés, A. et al (1995) DSM-IV (Manual diagnóstico y estadístico <strong>de</strong> los trastornos<br />

mentales). Barcelona: MASSON.<br />

Mejías Lizancos, F. ; Serrano Parra, M. D. (2000) Enfermería en Psiquiatría y Salud<br />

Mental.<br />

O’ Brien; Kennedy; Ballard (2000) Enfermería Psiquiátríca. México: Mc Graw-Hill<br />

Interamericana.<br />

5. METODOLOGÍA EMPLEADA.<br />

Clases expositivas. Debates dirigidos. Solución <strong>de</strong> casos. Audiovisuales. Trabajos en<br />

grupo.<br />

6. SISTEMA DE EVALUACIÓN.<br />

Los conocimientos y aptitu<strong>de</strong>s serán evaluados a través <strong>de</strong> :<br />

a) Evaluación conocimientos teóricos.<br />

Examen final <strong>de</strong> 8 preguntas cortas.<br />

Tendrá un valor <strong>de</strong> 9 puntos (90%) sobre la nota final, siendo necesario alcanzar un<br />

mínimo <strong>de</strong> 4,5 puntos <strong>de</strong> los 9 puntos que representa esta prueba para superarla.<br />

b) Evaluación <strong>de</strong> prácticas clínicas. Requisitos:<br />

1) Aprobar las prácticas clínicas es una condición indispensable para aprobar la<br />

asignatura<br />

2) Se evaluarán la aplicación <strong>de</strong> los conocimientos teóricos en la práctica , <strong>de</strong>strezas


y actitu<strong>de</strong>s.<br />

Los conocimientos teóricos tendrán un valor máximo <strong>de</strong> 9 puntos (90% <strong>de</strong> la nota total).<br />

La evaluación <strong>de</strong> las prácticas clínica tendrá un valor máximo <strong>de</strong> 1 punto. (10% <strong>de</strong> la<br />

nota total)<br />

La nota final será la suma <strong>de</strong> la nota <strong>de</strong> prácticas y teoría una vez aprobadas ambas.


E. U. DE ENFERMERÍA E PODOLOXÍA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

MEMORIA DOCENTE DA MATERIA<br />

1. NOME DA MATERIA<br />

Etica y Legislación<br />

(Asignatura troncal <strong>de</strong> la diplomatura <strong>de</strong> enfermería)<br />

a. NUMERO DE CRÉDITOS TEÓRICOS / PRÁCTICOS<br />

2,5 créditos<br />

2. PROFESOR/A/ES/AS ENCARGADOS DA DOCENCIA<br />

Nuria Varela Feal<br />

b. PROFESOR RESPONSABLE DA TEORÍA<br />

c. PROFESOR RESPONSABLE DA PRÁCTICA<br />

3. IDIOMA NO QUE SE IMPARTEN AS CLASES<br />

Castellano<br />

4. PROGRAMA DA MATERIA (TEORÍA E PRÁCTICA)<br />

d. PROPÓSITO DA MATERIA<br />

En todas las profesionales <strong>de</strong> Ciencias <strong>de</strong> la Salud es indispensable que el futuro<br />

profesional conozcan y asimilen los criterios éticos que les permitan ejercer con dignidad<br />

y responsabilidad su profesión, así como también los aspectos legislativos <strong>de</strong> su ámbito<br />

profesional.<br />

Los objetivos generales <strong>de</strong> la asignatura son los siguientes:<br />

- Introducir al alumno en el análisis y valoración <strong>de</strong> las bases y conceptos éticos y<br />

morales<br />

- Analizar y valorar los problemas éticos en el ejercicio <strong>de</strong> la profesión<br />

- Analizar y valorar los <strong>de</strong>rechos <strong><strong>de</strong>l</strong> paciente y <strong><strong>de</strong>l</strong> profesional, así como sus<br />

obligaciones.<br />

- Introducir al alumno en el análisis <strong>de</strong> responsabilidad en el ámbito profesional<br />

e. OBXECTIVOS ESPECÍFICOS DA MATERIA<br />

Para alcanzar los objetivos específicos <strong>de</strong> la asignatura, al finalizar el periodo<br />

lectivo el alumno ha <strong>de</strong> ser capaz <strong>de</strong>:<br />

- Detectar y analizar la importancia <strong>de</strong> la ética en el ejercicio <strong>de</strong> su profesión


E. U. DE ENFERMERÍA E PODOLOXÍA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

- Conocer y aplicar pautas <strong>de</strong> actuación en caso <strong>de</strong> conflictos éticos<br />

- Conocer y respetar los <strong>de</strong>rechos <strong><strong>de</strong>l</strong> paciente, y también las obligaciones <strong><strong>de</strong>l</strong> profesional<br />

f. DESCRICIÓN DOS CONTIDOS (UNIDADES E TEMAS)<br />

- CONSIDERACIONES GENERALES DE ETICA Y MORAL<br />

- Introducción<br />

- Definición <strong>de</strong> ética y moral. Conceptos: Legislación, Deontología.<br />

- Diferentes perspectivas y ten<strong>de</strong>ncias <strong>de</strong> la etica<br />

- ENFERMERÍA Y ETICA PROFESIONAL<br />

- Introducción<br />

- Etica <strong>de</strong> las profesiones<br />

- Etica <strong><strong>de</strong>l</strong> cuidado<br />

- Cuidar con calidad<br />

- Principios y valores enfermeros<br />

- La etica en enfermería<br />

- Codigo <strong>de</strong>ontológico en enfermería<br />

- LA BIOÉTICA Y SUS PRINCIPIOS ESPECIFICOS<br />

- Concepto <strong>de</strong> bioética<br />

- Principios eticos<br />

- Principios bioéticos<br />

- Comites <strong>de</strong> bioética<br />

- DERECHOS FUNDAMENTALES<br />

- Derechos <strong>de</strong> la persona en la Constitución española<br />

- Derechos y <strong>de</strong>beres <strong>de</strong> los usuarios<br />

- Información. Consentimiento informado<br />

- Ley General <strong>de</strong> Sanidad<br />

- RESPONSABILIDAD ETICA Y LEGAL<br />

- Responsabilidad: Responsabilidad civil y penal <strong>de</strong> la enfermera<br />

- Secreto profesional. Confi<strong>de</strong>ncialidad<br />

- ASPECTOS ESPECIFICOS DEL EJERCICIO PROFESIONAL<br />

- Interrupción voluntaria <strong><strong>de</strong>l</strong> embarazo<br />

- Eutanasia<br />

- Manipulación <strong><strong>de</strong>l</strong> patrimonio genético y diagnostico genético. Caso practico<br />

- Otros aspectos que el alumno consi<strong>de</strong>re <strong>de</strong> interés<br />

g. BIBLIOGRAFÍA<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

Arroyo MP, Serrano A. Consi<strong>de</strong>raciones generales sobre etica. Enfermería y etica<br />

profesional. En: Etica y Legislación en Enfermería. Madrid: Interamericana, 1988<br />

Almenara P. Definición <strong>de</strong> Etica. En: Etica y Legislación en Enfermería. Master <strong>de</strong><br />

Enfermería. Barcelona: Masson, 1995<br />

Arroyo P, Cortina A. Etica <strong>de</strong> las profesiones. En : Etica y legislación en enfermería.<br />

Madrid: Interamericana, 1996<br />

Noval Cinza Jose, et al. Principios <strong>de</strong> bioetica. A Coruña: Servicio <strong>de</strong> Publicaciones<br />

<strong>de</strong> la Universidad <strong>de</strong> A Coruña, 1997


E. U. DE ENFERMERÍA E PODOLOXÍA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

<br />

Medina Castellano Carmen. Etica y Legislación. Madrid: D.A.E Grupo Paradigma,<br />

2000<br />

- Otra Bibliografía<br />

Umberto Eco. ¿En que creen los que no creen?. Circulo <strong>de</strong> lectores<br />

Enrique Gil Calvo. Nacidos para cambiar, como construimos nuestras<br />

biografías. Taurus<br />

5. METODOLOXÍA DOCENTE EMPREGADA<br />

La programación por sesiones semanales <strong>de</strong> la asignatura y el concepto <strong>de</strong><br />

crédito europeo (ECTS) computa no solo el trabajo <strong><strong>de</strong>l</strong> profesor, sino <strong>de</strong> manera especial,<br />

las horas <strong>de</strong> trabajo <strong><strong>de</strong>l</strong> alumno, incluidas las <strong>de</strong> asistencia a clase. Las sesiones<br />

académicas, se distribuyen en activida<strong>de</strong>s presenciales que pue<strong>de</strong>n ir <strong>de</strong>s<strong>de</strong> clases<br />

teóricas, teórico prácticas, seminarios, Exposiciones y <strong>de</strong>bates, tutorías especializadas<br />

individuales y colectivas, y controles <strong>de</strong> lectura; y en activida<strong>de</strong>s no presenciales, todas<br />

ellas activida<strong>de</strong>s y trabajos relacionados con los temas <strong>de</strong> la asignatura.<br />

La metodología utilizada en esta asignatura se basará en el Aprendizaje Basado<br />

en Problemas. Es un método didáctico que permite al alumno adquirir conocimientos,<br />

habilida<strong>de</strong>s y actitu<strong>de</strong>s, para ser capaz <strong>de</strong> i<strong>de</strong>ntificar, analizar y resolver problemas <strong>de</strong><br />

salud <strong>de</strong> manera eficaz, eficiente y humana (Bridges, 1991; Branda, 1990)<br />

En el ABP un grupo pequeño <strong>de</strong> alumnos se reúne, con la facilitación <strong>de</strong> tutor,<br />

para analizar y resolver un problema (escenario) seleccionado o diseñado especialmente<br />

para el logro <strong>de</strong> ciertos objetivos <strong>de</strong> aprendizaje.<br />

h. ESPECIFICAR TODAS AS ACTIVIDADES QUE SE REALIZAN (CLASES<br />

EXPOSITIVAS, DEBATES DIRIXIDOS, TRABALLOS...)<br />

Escenarios a <strong>de</strong>sarrollar:<br />

PRIMER ESCENARIO<br />

OBJETIVOS PRIORITARIOS:<br />

- Que el alumno conozca e i<strong>de</strong>ntifique los <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> los pacientes en materia <strong>de</strong><br />

información y documentación clínica<br />

- Que el alumno conozca, en que medida, la historia clínica es un documento <strong>de</strong><br />

uso necesario en el trabajo diario.<br />

- El alumno, dado el caso, sabrá respon<strong>de</strong>r <strong>de</strong> manera a<strong>de</strong>cuada a la solicitud <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

paciente <strong>de</strong> entregarle su historia clínica<br />

SEGUNDO ESCENARIO


E. U. DE ENFERMERÍA E PODOLOXÍA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

OBJETIVOS PRIORITARIOS:<br />

- Que el alumno conozca los aspectos legales <strong>de</strong> la vulneración <strong><strong>de</strong>l</strong> secreto<br />

profesional.<br />

- Que el alumno analice el <strong>de</strong>recho <strong>de</strong> los pacientes al respeto <strong>de</strong> confi<strong>de</strong>ncialidad<br />

como práctica profesional<br />

- El alumno i<strong>de</strong>ntificará rutinas diarias que puedan vulnerar el <strong>de</strong>recho a la<br />

confi<strong>de</strong>ncialidad<br />

TERCER ESCENARIO<br />

OBJETIVO PRIORITARIO<br />

1. Analizar los principios bioéticos y establecer que principio es prioritario en este<br />

tipo <strong>de</strong> situación<br />

CUARTO ESCENARIO<br />

OBJETIVO PRIORITARIO<br />

1. Definir el concepto <strong>de</strong> impru<strong>de</strong>ncia y analizar las características diferenciadoras<br />

<strong>de</strong> la impru<strong>de</strong>ncia profesional<br />

QUINTO ESCENARIO<br />

OBJETIVOS PRIORITARIO<br />

1. Definir el concepto <strong>de</strong> intrusismo<br />

2. Analizar la colegiación como requisito para el ejercicio profesional<br />

3. Analizar que funciones entran <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> la competencia profesional <strong>de</strong> la<br />

enfermera y que no invadan el área <strong>de</strong> responsabilidad <strong>de</strong> otros profesionales<br />

TAREAS A DESARROLLAR EN CADA UNO DE LOS ESCENARIOS:<br />

1. Escoger un portavoz que dirija la sesión<br />

2. Escoger una persona que escriba<br />

3. Aclarar palabras difíciles y terminología<br />

4. Definir el problema<br />

5. Anotar las primeras i<strong>de</strong>as sobre el problema<br />

6. Definir objetivos <strong>de</strong> aprendizaje<br />

7. Diseñar un plan <strong>de</strong> trabajo<br />

8. En la siguiente sesión se retomaran los objetivos fijados, y se realizará una<br />

puesta en común <strong>de</strong> todo el conocimiento adquirido individualmente,<br />

reseñando las fuentes. Se revisará el problema planteado, y se establecerán<br />

las conclusiones sobre la situación<br />

9. Presentación <strong>de</strong> los conocimientos


E. U. DE ENFERMERÍA E PODOLOXÍA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

6. SISTEMA DE AVALIACIÓN<br />

i. ESPECIFICAR AS CARACTERÍSTICAS, TIPO DE AVALIACIÓN QUE SE<br />

VAI REALIZAR E OS CRITERIOS REQUIRIDOS PARA ESA AVALIACIÓN<br />

Para superar la materia en junio es necesario realizar a<strong>de</strong>cuadamente dos ejercicios:<br />

<br />

PRIMER EJERCICIO: Realización <strong>de</strong> escenarios<br />

1. La realización <strong>de</strong> este primer ejercicio es obligatorio. El alumno presentará<br />

los escenarios trabajados previamente en el aula antes <strong><strong>de</strong>l</strong> 10 <strong>de</strong> enero <strong>de</strong><br />

2007<br />

2. Criterios <strong>de</strong> calificación<br />

Tras la presentación <strong>de</strong> los ejercicios (escenarios) el alumno obtendrá la<br />

calificación <strong>de</strong> APTO.<br />

Se evaluará la relevancia <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajo hecho y la consecución <strong>de</strong> los<br />

objetivos prioritarios y secundarios <strong>de</strong> los problemas planteados, las interacciones<br />

personales <strong><strong>de</strong>l</strong> alumno con los <strong>de</strong>más miembros <strong><strong>de</strong>l</strong> grupo, la aportación al<br />

proceso <strong>de</strong> razonamiento grupal. El propósito <strong>de</strong> estas evaluaciones es proveer al<br />

alumno <strong>de</strong> retroalimentación específica <strong>de</strong> sus fortalezas y <strong>de</strong>bilida<strong>de</strong>s, <strong>de</strong> tal<br />

modo que pueda aprovechar posibilida<strong>de</strong>s y rectificar las <strong>de</strong>ficiencias<br />

i<strong>de</strong>ntificadas.<br />

CATEGORÍAS DE EVALUACIÓN DE LAS SESIONES DENTRO DEL AULA<br />

Categorías <strong>de</strong> evaluación<br />

Preparación para la sesión:<br />

Utiliza material relevante durante la sesión.<br />

Totalmente<br />

en<br />

<strong>de</strong>sacuerdo<br />

1<br />

En<br />

<strong>de</strong>sacuerdo<br />

2<br />

Algo en<br />

<strong>de</strong>sacuerdo<br />

3<br />

De<br />

acuerdo<br />

4<br />

Totalmente<br />

<strong>de</strong> acuerdo<br />

5<br />

PUNTUACIÓN<br />

1<br />

Aplica conocimientos previos.<br />

Demuestra iniciativa, curiosidad y<br />

organización.<br />

Muestra evi<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> su preparación para las<br />

sesiones <strong>de</strong> trabajo en grupo<br />

Participación y contribuciones al trabajo<br />

<strong><strong>de</strong>l</strong> grupo<br />

Participa <strong>de</strong> manera constructiva y apoya al<br />

proceso <strong><strong>de</strong>l</strong> grupo<br />

Tiene capacidad <strong>de</strong> dar y aceptar<br />

retroalimentación constructiva y contribuye a<br />

estimular el trabajo colaborativo<br />

Habilida<strong>de</strong>s interpersonales y<br />

comportamiento profesional<br />

Muestra habilidad para comunicarse con los<br />

compañeros, escucha y atien<strong>de</strong> las diferentes<br />

aportaciones<br />

Es respetuoso y or<strong>de</strong>nado en su<br />

participación, es colaborativo y responsable<br />

0,5<br />

0,5


E. U. DE ENFERMERÍA E PODOLOXÍA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

Contribuciones al proceso <strong>de</strong> grupo<br />

Apoya el trabajo <strong><strong>de</strong>l</strong> grupo colaborando con<br />

0,5<br />

sus compañeros y aportando i<strong>de</strong>as e<br />

información recabada por el mismo<br />

Estimula la participación <strong>de</strong> los compañeros y<br />

reconoce sus aportaciones<br />

Actitu<strong>de</strong>s y habilida<strong>de</strong>s humanas<br />

Es consciente <strong>de</strong> las fuerzas y limitaciones<br />

0,5<br />

personales<br />

Tolera los <strong>de</strong>fectos <strong>de</strong> los <strong>de</strong>más y estimula<br />

el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> sus compañeros<br />

Evaluación crítica<br />

Clarifica, <strong>de</strong>fine y analiza el problema<br />

1<br />

I<strong>de</strong>ntifica los objetivos <strong>de</strong> aprendizaje<br />

I<strong>de</strong>ntifica nuevos objetivos<br />

PUNTUACIÓN TOTAL 4<br />

PUNTUACIÓN MÍNIMA PARA OBTENER LA<br />

CALIFICACIÓN DE APTO 2<br />

3. Para po<strong>de</strong>r optar a la evaluación <strong><strong>de</strong>l</strong> siguiente ejercicio será necesario<br />

haber obtenido la evaluación <strong>de</strong> APTO en el este primer ejercicio.<br />

<br />

SEGUNDO EJERCICIO:<br />

1. Consta <strong>de</strong> un examen final obligatorio tipo test <strong>de</strong> 30 preguntas<br />

2. Para evaluar la prueba teórica será necesario superar mas <strong><strong>de</strong>l</strong> 80% <strong>de</strong> las<br />

preguntas <strong><strong>de</strong>l</strong> examen.<br />

Para superar la asignatura <strong>de</strong>ben superarse las dos partes en la misma<br />

convocatoria.<br />

Para superar la asignatura con calificación <strong>de</strong> aprobado será necesario obtener la<br />

evolución <strong>de</strong> APTO en el primer ejercicio la superar el 80% <strong>de</strong> las preguntas <strong><strong>de</strong>l</strong> examen<br />

tipo test. Para optar a las calificaciones <strong>de</strong> notable y sobresaliente a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> obtener la<br />

calificación <strong>de</strong> APTO con la puntuación máxima <strong>de</strong> 4 en el primer ejercicio, será<br />

necesario superar el 90% <strong>de</strong> las preguntas tipo test.<br />

Para superar la materia en septiembre es obligatorio presentar el 5 <strong>de</strong><br />

septiembre el primer ejercicio, el cual se podrá presentar personalmente a la profesora<br />

responsable o a través <strong>de</strong> correo electrónico. La prueba teórica tipo test constará <strong>de</strong> 30<br />

preguntas, <strong>de</strong> las cuales será necesario superar el 80% <strong>de</strong> las preguntas.<br />

PROGRAMACIÓN DE TUTORIAS<br />

PRIMERA SESIÓN.-<br />

- Presentación <strong>de</strong> la primera parte problema-escenario<br />

- Conocimientos previos que tienen <strong><strong>de</strong>l</strong> problema planteado<br />

- I<strong>de</strong>ntificar que <strong>de</strong>ben apren<strong>de</strong>r en el nuevo caso.<br />

- Recogida <strong>de</strong> información necesaria<br />

SEGUNDA SESIÓN.-<br />

- Discusión <strong>de</strong> la información obtenida y si es suficiente para resolver el caso<br />

- Presentación <strong>de</strong> la segunda parte <strong><strong>de</strong>l</strong> problema-escenario<br />

TERCERA SESIÓN.-


E. U. DE ENFERMERÍA E PODOLOXÍA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

- Analizar lo que se ha aprendido trabajando en el problema<br />

- Los objetivos <strong><strong>de</strong>l</strong> programa que se han alcanzado<br />

- Principios y conceptos nuevos que se han aprendido y áreas <strong>de</strong> aprendizaje<br />

que se i<strong>de</strong>ntifican pero que no se exploran<br />

CORREO ELECTRONICO<br />

neva@cdf.udc.es<br />

HORARIO DE CLASES Y TUTORIAS<br />

Según lo establecido en los horarios <strong>de</strong> la Guía <strong>de</strong> estudiante aprobados en Junta<br />

<strong>de</strong> Escuela


E. U. DE ENFERMERÍA E PODOLOXÍA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE


UNIVERSIDADE DA CORUÑA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

Rúa San Ramón S/N-Campus <strong>de</strong> Esteiro<br />

15403 Ferrol<br />

A Corurña<br />

MEMORIA DOCENTE DA MATERIA<br />

1. NOME DA MATERIA: ENFERMERÍA MEDICO-QUIRÚRGICA: BASES<br />

FISIOPATOLÓGICAS<br />

a. NUMERO DE CRÉDITOS TEÓRICOS / PRÁCTICOS: 4,5<br />

2. PROFESOR/A/ES/AS ENCARGADOS DA DOCENCIA<br />

b. D. Francisco Martínez Debén Prof. Titular <strong>de</strong> E.U.<br />

3. IDIOMA NO QUE SE IMPARTEN AS CLASES: castellano<br />

4. PROGRAMA DA MATERIA (TEORÍA E PRÁCTICA)<br />

c. PROPÓSITO DA MATERIA: Con las bases adquiridas en el conocimiento<br />

<strong>de</strong> la Anatomía y Fisiología, el propósito básico <strong>de</strong> la asignatura es<br />

proporcionar al estudiante los conocimientos elementales teóricos<br />

necesarios para el entendimiento <strong>de</strong> los procesos patológicos generales que<br />

afectan al paciente, así como el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> su capacidad para enten<strong>de</strong>r<br />

las consecuencias <strong>de</strong> la alteración <strong>de</strong> la fisiología normal<br />

d. OBXECTIVOS ESPECÍFICOS DA MATERIA: El estudiante tendrá los<br />

conocimientos elementales teóricos necesarios para el entendimiento <strong>de</strong> los<br />

procesos patológicos generales que afectan al paciente, así como el<br />

<strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> su capacidad para enten<strong>de</strong>r las consecuencias <strong>de</strong> la<br />

alteración <strong>de</strong> la fisiología normal<br />

e. DESCRICIÓN DOS CONTIDOS (UNIDADES E TEMAS):<br />

1.- Bases genéticas <strong>de</strong> la enfermedad.<br />

2.- Principios <strong>de</strong> oncología.<br />

3.- Inflamación. E<strong>de</strong>mas.<br />

4.- Alteraciones <strong>de</strong> la regulación térmica.<br />

5.- Síndrome <strong>de</strong> afectación general.<br />

6.- Alteraciones <strong><strong>de</strong>l</strong> equilibrio hidroelectrolítico y ácidobásico.<br />

7.- Alteraciones <strong><strong>de</strong>l</strong> metabolismo <strong>de</strong> las proteínas, lípidos y<br />

carbohidratos.<br />

8.- Patología endocrina. Diabetes mellitus. Transtornos tiroi<strong>de</strong>os.<br />

Glándula suprarrenal.<br />

9.- Cefalea. Patología general <strong>de</strong> la sensibilidad y <strong><strong>de</strong>l</strong> dolor.


UNIVERSIDADE DA CORUÑA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

Rúa San Ramón S/N-Campus <strong>de</strong> Esteiro<br />

15403 Ferrol<br />

A Corurña<br />

10.- Patología general <strong>de</strong> la función motora, tono y reflejos.<br />

11.- Movimientos anormales y distonías.<br />

12.- Alteraciones <strong><strong>de</strong>l</strong> cerebelo y sistema vestibular. Ataxia y vértigo.<br />

13.- Patología general <strong>de</strong> la corteza cerebral. Demencia.<br />

Alteraciones <strong><strong>de</strong>l</strong> estado <strong>de</strong> consciencia. Coma. Epilepsia.<br />

14.- Patología general <strong><strong>de</strong>l</strong> sistema nervioso periférico y médula<br />

espinal.<br />

15.- Anemias. Aplasia medular. Síndrome mielodisplásico.<br />

16.- Alteraciones <strong>de</strong> la serie blanca. Leucemias y linfomas.<br />

17.- Alteraciones <strong>de</strong> la coagulación. Transtornos hemorrágicos y<br />

trombóticos.<br />

18.- Insuficiencia cardíaca.<br />

19.- Aterosclerosis. Cardiopatía isquémica.<br />

20.- Valvulopatías. Miocardiopatías. Patología pericárdica.<br />

21.- Transtornos <strong><strong>de</strong>l</strong> ritmo y la conducción: arritmias.<br />

22.- Hipertensión arterial. Patología vascular periférica.<br />

23.- Insuficiencia respiratoria. Transtornos <strong>de</strong> la ventilación<br />

alveolar.<br />

24.- Enfermeda<strong>de</strong>s obstructivas <strong>de</strong> las vías respiratorias. Asma<br />

bronquial.<br />

25.- Infecciones pulmonares.<br />

26.- Tumores broncopulmonares.<br />

27.- Síndrome pleural. Enfermeda<strong>de</strong>s pleurales.<br />

28.- Fisiopatología glomerular, tubular, túbulointersticial y<br />

vascular.<br />

29.- Insuficiencia renal aguda y crónica.<br />

30.- Patología <strong>de</strong> las vías urinarias y vejiga. La litiasis renal.<br />

31.- Alteraciones esofágicas.<br />

32.- Patología gástrica. Ülcera péptica. Gastritis. Cáncer gástrico.<br />

33.- Diarrea. Malabsorción. Enfermeda<strong>de</strong>s vasculares <strong><strong>de</strong>l</strong> intestino.<br />

34.- Íleo intestinal. Obstrucción intestinal. Apendicitis.<br />

35.- Estreñimiento. Colon irritable. Enfermedad inflamatoria<br />

crónica .<br />

36.- Cáncer colorrectal.<br />

37.- Pancreatitis aguda y crónica.<br />

38.- Insuficiencia hepatocelular. Cirrosis hepática.<br />

39.- Hepatitis virales. Alcohol e hígado.<br />

40.- Fisiopatología <strong>de</strong> las vías biliares.<br />

41.- Fisiopatología <strong>de</strong> las enfermeda<strong>de</strong>s articulares.<br />

42.- Fisiopatología <strong>de</strong> las enfermeda<strong>de</strong>s musculares.<br />

43.- Fisiopatología <strong>de</strong> las osteopatías metabólicas.<br />

f. BIBLIOGRAFÍA:<br />

I. BRAUNWALD E. et al (eds). “Harrison`s. Principles of Internal<br />

Medicine”. 15 th<br />

II. Ed. Mc.Graw-Hill. 2001.


UNIVERSIDADE DA CORUÑA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

Rúa San Ramón S/N-Campus <strong>de</strong> Esteiro<br />

15403 Ferrol<br />

A Corurña<br />

III. GARCÍA CONDE J, MERINO SÁNCHEZ J, GONZÁLEZ MACÍAS J.<br />

(eds).<br />

IV. “Patología General. Semiología clínica y fisiopatología”. McGraw<br />

V. Hill/Interamericana <strong>de</strong> España. 1995.<br />

VI. GUARDIA J, GRAU JM, NET Á. “Medicina interna fundamental”<br />

Springer-Verlag<br />

VII. Ibérica. 1998.<br />

VIII. SCHWARTZ SI, SHIRES GT, SPENCER FC et als (eds). « Principles of<br />

IX. Surgery ». 6 th Ed. McGraw-Hill. 1994.<br />

X. METODOLOXÍA DOCENTE EMPREGADA<br />

g. ESPECIFICAR TODAS AS ACTIVIDADES QUE SE REALIZAN<br />

(CLASES EXPOSITIVAS, DEBATES DIRIXIDOS, TRABALLOS...): Las<br />

clases serán expositivas, siguiendo el patrón básico <strong>de</strong> la clase magistral,<br />

apoyada en medios audiovisuales y <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> temas en pizarra, <strong>de</strong><br />

manera interactiva, con la participación <strong>de</strong> los alumnos en el seguimiento y<br />

progresión <strong>de</strong> los conceptos expuestos.<br />

XI. SISTEMA DE AVALIACIÓN<br />

a. ESPECIFICAR AS CARACTERÍSTICAS, TIPO DE AVALIACIÓN QUE<br />

SE VAI REALIZAR E OS CRITERIOS REQUIRIDOS PARA ESA<br />

AVALIACIÓN: El sistema <strong>de</strong> valoración <strong>de</strong> los conocimientos alcanzados<br />

por los alumnos al final <strong><strong>de</strong>l</strong> cuatrimestre será un examen escrito <strong>de</strong> 10<br />

preguntas , amplio, <strong>de</strong> temas cortos y razonados, acerca <strong>de</strong> los contenidos <strong>de</strong><br />

la asignatura. Se superará la asignatura con una puntuación <strong>de</strong> 5 puntos.


UNIVERSIDADE DA CORUÑA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

Rúa San Ramón S/N-Campus <strong>de</strong> Esteiro<br />

15403 Ferrol<br />

A Corurña<br />

b.


METODOLOGÍA AVANZADA EN ENFERMERÍA (2º curso, optativa)<br />

DOCENTE:<br />

D. Javier Muñiz García<br />

1.-PROPÓSITO DE LA ASIGNATURA:<br />

• Familiarizar al alumno con la metodología científica básica para la puesta<br />

en marcha <strong>de</strong> un proyecto <strong>de</strong> investigación.<br />

• Conocer la estructura que <strong>de</strong>be tener una publicación científica.<br />

• Incrementar la capacidad crítica para la lectura e interpretación <strong>de</strong><br />

trabajos publicados.<br />

PRERREQUISITO RECOMENDADO: capacidad para la lectura <strong>de</strong> documentos<br />

en inglés.<br />

2.-UNIDADES DIDÁCTICAS<br />

Tema 1.- Investigación clínica y método epi<strong>de</strong>miológico.<br />

Tema 2.- Formulación <strong>de</strong> preguntas <strong>de</strong> interés sanitario.<br />

Tema 3.-<br />

Tema 4.-<br />

Tema 5.-<br />

Tema 6.-<br />

Tema 7.-<br />

Tema 8.-<br />

Tema 9.-<br />

I<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong> lagunas <strong>de</strong> conocimiento. La importancia<br />

<strong>de</strong> la búsqueda bibliográfica eficiente: Fuentes.<br />

Diseño general <strong>de</strong> un proyecto <strong>de</strong> investigación.<br />

Medidas <strong>de</strong> frecuencia <strong>de</strong> enfermedad.<br />

Tipos <strong>de</strong> estudios epi<strong>de</strong>miológicos.<br />

La significación estadística y la relevancia clínica.<br />

Estrategia <strong>de</strong> análisis.<br />

Interpretación y comunicación <strong>de</strong> resultados.<br />

Tema 10.- Fuentes <strong>de</strong> financiación.


3.- SISTEMA DE EVALUACIÓN<br />

OPCIÓN A:<br />

OPCIÓN B:<br />

a.- I<strong>de</strong>ntificación y comentario <strong>de</strong> un artículo científico, preferentemente<br />

en el área <strong>de</strong> enfermeria. 10% (1 punto) <strong>de</strong> la nota total.<br />

b.- Trabajo en grupo: preparación <strong>de</strong> una propuesta <strong>de</strong> investigación,<br />

presentación en clase y discusión <strong>de</strong> la misma (producto principal <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

curso).<br />

Participación en la discusión <strong>de</strong> los proyectos <strong>de</strong> los otros grupos.<br />

Este apartado representa el 90% (9 puntos) <strong>de</strong> la nota final.<br />

Examen final con preguntas tipo tema para <strong>de</strong>sarrollar.<br />

NOTA IMPORTANTE: En caso <strong>de</strong> que un alumno se haya acogido inicialmente<br />

a la OPCIÓN A pue<strong>de</strong> optar a la OPCIÓN B tras la renuncia a la nota<br />

obtenida con la OPCIÓN A.<br />

4.- BIBLIOGRAFÍA RECOMENDADA<br />

Hulley SB, Cummings SR. Diseño <strong>de</strong> la investigación clínica. Un enfoque<br />

epi<strong>de</strong>miológico. Barcelona, Doyma 1993. (2ª edición sólo disponible en inglés)<br />

El objetivo <strong>de</strong> esta obra es enseñar a investigar y así está organizado. Contiene<br />

todo lo que un profesional <strong>de</strong> la salud <strong>de</strong>be conocer para iniciarse y avanzar en<br />

la investigación clínica. Constituye la referencia bibliográfica más a<strong>de</strong>cuada<br />

para este curso.<br />

Polit D, Hungler BP. Investigación científica en ciencias <strong>de</strong> la salud (6ª edición).<br />

Mexico, Iberoamericana-Mac Graw-Hill 2000.<br />

Investigación médica en Medicina Clínica: Aspectos metodológicos. Selección<br />

1983-1997. Barcelona, Doyma 1998.<br />

Gabriel Sánchez R, Cabello López JB (eds). Puesta al día. Métodos <strong>de</strong><br />

investigación en cardiología clínica. (selección <strong>de</strong> artículos <strong>de</strong> la Revista<br />

Española <strong>de</strong> Cardiología). Madrid, Sociedad Española <strong>de</strong> Cardiología 1998.<br />

Last JM. A dictionary of epi<strong>de</strong>miology. New York, Oxford University Press 2001


E. U. DE ENFERMERÍA E PODOLOXÍA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

MEMORIA DOCENTE DA MATERIA<br />

1. NOME DA MATERIA<br />

Psicología <strong>de</strong> grupos aplicados a los cuidados <strong>de</strong> enfermería<br />

a. NUMERO DE CRÉDITOS TEÓRICOS / PRÁCTICOS<br />

6 créditos (3 teóricos/3 prácticos)<br />

2. PROFESOR/A/ES/AS ENCARGADOS DA DOCENCIA<br />

Nuria Varela Feal<br />

b. PROFESOR RESPONSABLE DA TEORÍA<br />

c. PROFESOR RESPONSABLE DA PRÁCTICA<br />

3. IDIOMA NO QUE SE IMPARTEN AS CLASES<br />

Castellano<br />

4. PROGRAMA DA MATERIA (TEORÍA E PRÁCTICA)<br />

d. PROPÓSITO DA MATERIA<br />

Des<strong>de</strong> el Marco Conceptual <strong>de</strong> Enfermería psicosocial enten<strong>de</strong>mos la Enfermería<br />

como un proceso interaccional <strong>de</strong>ntro <strong><strong>de</strong>l</strong> grupo que se establece entre el profesional <strong>de</strong><br />

enfermería, el paciente y su familia.<br />

Entendiendo la enfermería como un servicio <strong>de</strong> ayuda, la comunicación constituye<br />

un elemento clave en la relación que este grupo y uno <strong>de</strong> los elementos mas importante<br />

que <strong>de</strong>finen la calidad <strong>de</strong> los cuidados <strong>de</strong> enfermería y su capacidad profesional.<br />

Asimismo, una <strong>de</strong> las experiencias universales que ponen al paciente y a la familia<br />

frente a uno <strong>de</strong> los mayores <strong>de</strong>safíos <strong>de</strong> la vida es la enfermedad, discapacidad o muerte.<br />

El diagnóstico <strong>de</strong> un enfermedad, los cuidados <strong>de</strong> los paciente afectados por una<br />

enfermedad crónica, la situación <strong>de</strong> vivir con una persona discapacitada física o mental<br />

se hace sentir en todo el grupo familiar, es <strong>de</strong>cir, todos los miembros <strong>de</strong> la familia se ven<br />

afectados. Por ello, el sistema <strong>de</strong> cuidados <strong>de</strong>be consi<strong>de</strong>rar al grupo familiar como la<br />

unidad central <strong>de</strong> atención, y no sólo a la persona enferma.<br />

Por ello, la familia es uno <strong>de</strong> los grupos sociales que requieren una atención<br />

especial y en la presente asignatura se preten<strong>de</strong> mostrar aquellos aspectos <strong>de</strong> la<br />

comunicación facilitadores para establecer una optima relación entre el profesional <strong>de</strong><br />

enfermería, el paciente y su familia, y manejar habilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> comunicación teniendo en<br />

cuenta los diversos contextos que se establecen en la relación enfermera-pacientefamilia.


E. U. DE ENFERMERÍA E PODOLOXÍA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

e. OBXECTIVOS ESPECÍFICOS DA MATERIA<br />

<br />

Que el alumno conozca diversas intervenciones psicosociales para familias y<br />

pacientes que se enfrentan a una enfermedad<br />

f. DESCRICIÓN DOS CONTIDOS (UNIDADES E TEMAS)<br />

MODULO I: EL GRUPO FAMILIAR, SALUD Y ENFERMEDAD<br />

Aproximación al concepto <strong>de</strong> salud y enfermedad<br />

Concepto <strong>de</strong> familia. Algunas <strong>de</strong>finiciones<br />

Diferentes tipos <strong>de</strong> familias<br />

Impacto <strong>de</strong> la enfermedad en la familia<br />

Tipología psicosocial <strong>de</strong> la enfermedad <strong>de</strong> Rolland<br />

MODULO II: EL ENFOQUE SISTÉMICO EN EL CAMPO DE LA SALUD<br />

Bases teoricas<br />

Teoria <strong>de</strong> la comunicación humana<br />

Teoría cibernética<br />

Teoría general <strong>de</strong> sistemas<br />

Metateoria <strong>de</strong> la cognición <strong><strong>de</strong>l</strong> conocimiento<br />

Teoría <strong><strong>de</strong>l</strong> cambio<br />

MODULO III: PRINCIPIOS FUNDAMENTALES DE ENTREVISTA PARA TRABAJAR<br />

CON FAMILIAS<br />

Circularidad<br />

Neutralidad<br />

La alianza terapeutica<br />

La entrevista sistémica: preguntas circulares y reflexivas...<br />

Evaluación familiar<br />

MODULO IV: ALGUNOS MODELOS DE INTERVENCIÓN FAMILIAR<br />

<br />

<br />

Mo<strong><strong>de</strong>l</strong>o FAAR (Family Adjustment and Adaptation Response)<br />

Grupos <strong>de</strong> Discusión multifamiliar.<br />

g. BIBLIOGRAFÍA<br />

- Carpenter, J. Treacher, A. Problemas y soluciones en terapia familiar y <strong>de</strong> pareja.<br />

Paidós: Barcelona 1993<br />

- Colliere M.F. Promover la vida. De la práctica <strong>de</strong> las mujeres cuidadoras a los<br />

cuidados <strong>de</strong> enfermería. Interamericana: Madrid, 1993<br />

- Fish, R. Weakland, JH. Segal, L. La táctica <strong><strong>de</strong>l</strong> cambio. Como abreviar la terapia.<br />

Her<strong>de</strong>r: Barcelona, 1994<br />

- Hernan<strong>de</strong>z Conesa J. Fundamentos <strong>de</strong> la enfermería. Teoría y método.<br />

Interamericana: Madrid, 1999<br />

- López Silvia, Escu<strong>de</strong>ro Valentín. Familia, evaluación e intervención. Editorial CCS:<br />

Madrid, 2003<br />

- Minuchin Salvador. El arte <strong>de</strong> la terapia familiar. Paidos: Barcelona, 1998


E. U. DE ENFERMERÍA E PODOLOXÍA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

- Robinson C. Nurising interventions with families: a <strong>de</strong>mand or an invitation to<br />

change?. Journal of Advanced Nursing 1994; 19: 897-904<br />

- Rolland J. Familias, enfermedad y discapacidad. Una propuesta <strong>de</strong>s<strong>de</strong> la terapia<br />

sistemica. Gedisa: Barcelona, 2000<br />

- Watson W.L. Family Therapy. En Bulechek G.M, McCloskey J.C. Nursing<br />

Interventions: Essential Nursing Treatments 2 nd ed. Saun<strong>de</strong>rs: Fhila<strong><strong>de</strong>l</strong>phia, 1992; pp.<br />

379-391<br />

- Watzlawick P. Beavin J. Jackson D. Teoría <strong>de</strong> la comunicación humana. Her<strong>de</strong>r:<br />

Barcelona, 1997<br />

- Wright LM, Levac AM. The non-existence of non-compliant families: the influence of<br />

Humberto Maturana. Journal of Advanced Nursing 1992; 17: 913-17<br />

5. METODOLOXÍA DOCENTE EMPREGADA<br />

El programa se <strong>de</strong>sarrollará a partir <strong>de</strong> varios recursos metodológicos:<br />

Presentaciones teoricas por parte <strong><strong>de</strong>l</strong> profesor y <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> trabajos por parte<br />

<strong><strong>de</strong>l</strong> alumno.- cuyo objetivo es dar a conocer la fundamentación teorica <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

contenido <strong><strong>de</strong>l</strong> Curso.<br />

Trabajos <strong>de</strong> reflexión sobre lecturas recomendadas.<br />

Discusión <strong>de</strong> casos prácticos y ejercicios mediante técnicas <strong>de</strong> Role-Playing para<br />

que los participantes manejen y ejecuten habilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> comunicación en los<br />

diferentes contextos en la relación enfermera-paciente-familia.<br />

Asistencia a seminarios y programas <strong>de</strong> intervención familiar.<br />

h. ESPECIFICAR TODAS AS ACTIVIDADES QUE SE REALIZAN (CLASES<br />

EXPOSITIVAS, DEBATES DIRIXIDOS, TRABALLOS...)<br />

1ª Sesión: 9 octubre<br />

Actividad presencial: Presentación <strong>de</strong> la asignatura<br />

- Sesión informativa sobre los contenidos <strong>de</strong> la asignatura y su metodología<br />

- Entrega y comentarios <strong><strong>de</strong>l</strong> material y bibliografía <strong>de</strong> la asignatura<br />

2ª Sesión: 16 octubre<br />

Actividad presencial: Exposición y discusión<br />

- Concepto <strong>de</strong> familia. Algunas <strong>de</strong>finiciones<br />

- Diferentes tipos <strong>de</strong> familias<br />

3ª Sesión: 23 octubre<br />

Actividad presencial: Clase teórica<br />

- Impacto <strong>de</strong> la enfermedad en la familia<br />

4ª Sesión: 30 octubre<br />

Actividad presencial: Clase teórica<br />

- Bases teóricas <strong><strong>de</strong>l</strong> enfoque sistémico<br />

5ª Sesión: 6 noviembre


E. U. DE ENFERMERÍA E PODOLOXÍA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

Actividad presencial: tutoría personalizada<br />

6ª Sesión: 13 noviembre<br />

Actividad presencial: Estudio <strong>de</strong> casos<br />

- Principios fundamentales <strong>de</strong> entrevista: Circularidad. Neutralidad<br />

7ª Sesión: 20 noviembre<br />

Actividad presencial: Clase teorica y estudio <strong>de</strong> casos<br />

- Principios fundamentales <strong>de</strong> entrevista: Alianza terapéutica<br />

8ª Sesión: 27 noviembre<br />

Actividad presencial: Clase teórica y práctica<br />

- Principios fundamentales <strong>de</strong> entrevista: La entrevista sistémica: preguntas circulares y<br />

reflexivas.<br />

- Evaluación familiar<br />

9ª Sesión: 4 diciembre<br />

Actividad no presencial:<br />

- Lectura <strong>de</strong> los capitulos <strong><strong>de</strong>l</strong> libro: Rolland. Familias, enfermedad y discapacidad<br />

10ª Sesión: 11 diciembre<br />

Actividad presencial: Clase teorica<br />

- Algunos mo<strong><strong>de</strong>l</strong>os <strong>de</strong> intervención familia: Mo<strong><strong>de</strong>l</strong>o FAAR<br />

11ª Sesión: 18 diciembre<br />

Actividad presencial: Clase teorica<br />

- Algunos mo<strong><strong>de</strong>l</strong>os <strong>de</strong> intervención familia: Grupos <strong>de</strong> Discusión Multifamiliar<br />

12ª Sesión: 8 enero<br />

Actividad no presencial:<br />

- Lectura <strong>de</strong> los capítulos <strong><strong>de</strong>l</strong> libro: Rolland. Familias, enfermedad y discapacidad<br />

- Tutoría personalizada y presentación <strong>de</strong> trabajos<br />

13ª Sesión: 15 enero<br />

Actividad presencial: Tutoria especializada colectiva<br />

- Conclusiones <strong>de</strong> la asignatura por parte <strong><strong>de</strong>l</strong> alumno. Puesta en común<br />

6. SISTEMA DE AVALIACIÓN<br />

i. ESPECIFICAR AS CARACTERÍSTICAS, TIPO DE AVALIACIÓN QUE SE<br />

VAI REALIZAR E OS CRITERIOS REQUIRIDOS PARA ESA AVALIACIÓN<br />

Para superar la materia en junio es necesario elegir entre dos opciones:<br />

OPCIÓN A:<br />

En la evaluación <strong>de</strong> la asignatura se tendrá en cuenta:


E. U. DE ENFERMERÍA E PODOLOXÍA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

Entrega <strong>de</strong> los trabajos realizados y lecturas recomendadas. Representa el 80%<br />

<strong>de</strong> la nota final (8 puntos)<br />

Actitu<strong>de</strong>s y aptitu<strong>de</strong>s, participación activa en los trabajos, presentación <strong>de</strong> los<br />

análisis y reflexión <strong>de</strong> los artículos y material sobre el que se trabaja, participación<br />

en la discusión <strong>de</strong> los trabajos y análisis y reflexiones con otros compañeros.<br />

Representa el 20% <strong>de</strong> la nota final (2 puntos)<br />

Evaluación <strong>de</strong> los trabajos:<br />

Se evaluará la relevancia <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajo hecho, la consecución <strong>de</strong> los objetivos<br />

planteados, las interacciones personales <strong><strong>de</strong>l</strong> alumno con los <strong>de</strong>más miembros <strong><strong>de</strong>l</strong> grupo,<br />

la aportación al proceso <strong>de</strong> razonamiento. El propósito <strong>de</strong> estas evaluaciones es proveer<br />

al alumno <strong>de</strong> retroalimentación específica <strong>de</strong> sus fortalezas y <strong>de</strong>bilida<strong>de</strong>s, <strong>de</strong> tal modo<br />

que pueda aprovechar posibilida<strong>de</strong>s y rectificar las <strong>de</strong>ficiencias i<strong>de</strong>ntificadas<br />

OPCIÓN B:<br />

<br />

Exámen final <strong>de</strong> 10 preguntas a <strong>de</strong>sarrollar.<br />

EN CASO DE QUE EL ALUMNO SE HAYA ACOGIDO INICIALMENTE A LA OPCIÓN A<br />

PUEDE OPTAR A LA OPCIÓN B TRAS LA RENUNCIA DE LA NOTA OBTENIDA CON<br />

LA OPCIÓN A<br />

Para superar la materia en septiembre es necesario realizar:<br />

<br />

Exámen final <strong>de</strong> 10 preguntas a <strong>de</strong>sarrollar.


E. U. DE ENFERMERÍA E PODOLOXÍA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE


1<br />

TECNICAS Y PROCEDIMIENTOS DE ENFERMERÍA EN<br />

NUTRICIÓN ARTIFICIAL<br />

1. NUTRICION ARTIFICIAL ( 6 Créditos). Optativa. Libre Configuración<br />

2. DOCENTE: D. Diego Bellido Guerrero Prof. Asociado T3P6<br />

3 IDIOMA IMPARTIDA LA DOCENCIA: Castellano / Gallego<br />

4. PROGRAMA:<br />

a.-PROPÓSITO DE LA ASIGNATURA.<br />

• Establecer una serie <strong>de</strong> conocimientos <strong>de</strong> Nutrición Artificial que<br />

complementan los aspectos básicos <strong>de</strong> Dietética y Nutrición<br />

establecidos en la asignatura troncal.<br />

• Aprendizaje sobre técnicas diversas y cuidados <strong>de</strong> vías e instrumentos<br />

<strong>de</strong> Nutrición Artificial.<br />

• Conocimiento <strong>de</strong> las técnicas <strong>de</strong> valoración <strong><strong>de</strong>l</strong> estado nutricional para<br />

enfermería.<br />

• Seguimiento <strong>de</strong> nutriciones en planta y domicilio.<br />

b.- OBJETIVOS ESPECIFICOS.<br />

• Preparar <strong>de</strong> forma específica en las técnicas básicas <strong>de</strong> diagnostico y<br />

seguimiento nutricional en pacientes sometidos a nutrición artificial e<br />

nivel hospitalario y domiciliario.<br />

• Diseñar protocolos <strong>de</strong> Cuidados <strong>de</strong> vías <strong>de</strong> nutrición, sondas y técnicas<br />

<strong>de</strong> cribado <strong>de</strong> <strong>de</strong>snutrición.<br />

c.- UNIDADES DIDÁCTICAS.<br />

1.- Valoración <strong><strong>de</strong>l</strong> Estado Nutricional<br />

• Epi<strong>de</strong>miología<br />

• Valoración global<br />

• Antropometría<br />

• Laboratorio<br />

• Índices Nutricionales<br />

2.- Composición Corporal<br />

• Mo<strong><strong>de</strong>l</strong>os teóricos<br />

• Los compartimentos corporales<br />

• Variación <strong>de</strong> la composición corporal en diversas situaciones


2<br />

• Técnicas <strong>de</strong> valoración <strong>de</strong> la composición corporal<br />

• La aplicación a la clínica<br />

3.-Nutrición Enteral<br />

• Indicaciones<br />

• Técnicas <strong>de</strong> Administración<br />

• Tipos <strong>de</strong> Nutriciones<br />

• Seguimiento por Enfermería<br />

4.- Nutrición parenteral<br />

• Indicaciones<br />

• Técnicas <strong>de</strong> administración<br />

• Técnicas <strong>de</strong> preparación<br />

• Seguimiento por Enfermería<br />

5.- Complicaciones <strong>de</strong> la Nutrición Artificial. Seguimiento y planes <strong>de</strong><br />

prevención por Enfermería<br />

6.- Las vías <strong>de</strong> administración <strong>de</strong> la Nutrición Artificial. Protocolos <strong>de</strong> cuidados<br />

por Enfermería<br />

7.- Nutrición Artificial a Domicilio. Papel <strong>de</strong> Enfermería en el seguimiento y en<br />

las Unida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> Hospitalización y Nutrición a Domicilio<br />

8.- Legislación Española en Nutrición Artificial.<br />

d.- BIBLIOGRAFÍA RECOMENDADA.<br />

1.- Manual <strong>de</strong> Nutrición y Metabolismo. Bellido D y De Luis D editores. Ediciones<br />

Díaz <strong>de</strong> Santos. Madrid. <strong>2006</strong>.<br />

2.- Manual Práctico <strong>de</strong> Nutrición Parenteral y Enteral. Olveira G. Ed. Ediciones<br />

Díaz <strong>de</strong> Santos. Madrid <strong>2006</strong>.<br />

3.- Tratado <strong>de</strong> Nutrición. M. Hernán<strong>de</strong>z y A. Sastre. Ed. Díaz <strong>de</strong> Santos. 1999<br />

4.- Nutrición clínica. Nutrición Enteral. Rombeau y Rolan<strong><strong>de</strong>l</strong>li. McGraw Hill.<br />

Interamericana. Tercera Edicion. 2001.<br />

5.- Nutritional Assessment. R. Lee. Ed Mosby. 1995<br />

6.- Manual <strong>de</strong> Nutrición Artificial para Enfermería. Pub. Universidad <strong>de</strong> la<br />

Coruña. D. Bellido. 1995<br />

7.- Tratado <strong>de</strong> Nutrición Artificial. Aula médica. S Celaya. 1998<br />

8.- Guía Practica <strong>de</strong> Nutrición Artificial. Celaya S. 1996<br />

5. METODOLOGÍA DOCENTE.<br />

o Clases magistrales.<br />

o Clases prácticas en grupos dirigidos.<br />

o Diseño <strong>de</strong> proyectos.<br />

o Exposición <strong>de</strong> contenidos individuales y en grupo.<br />

6. SISTEMA DE EVALUACIÓN.<br />

La evaluación será la suma <strong>de</strong>:


• Prueba práctica: realización <strong>de</strong> un trabajo. Opcional. Tema libre<br />

relacionado con algún aspecto concreto <strong><strong>de</strong>l</strong> programa. Puntuará hasta el<br />

20% <strong>de</strong> la nota total<br />

• Prueba teórica: El examen será tipo Tema. Un tema a <strong>de</strong>sarrollar <strong>de</strong><br />

forma libre y se elegirá <strong>de</strong> entre la materia <strong>de</strong> la asignatura.<br />

• Asistencia a Clase, prácticas y seminarios. No será obligatoria, pero se<br />

pasará lista y la contabilización <strong>de</strong> 3 faltas <strong>de</strong> asistencia reducirá la nota<br />

final un 20%<br />

La suma <strong>de</strong> ambas puntuaciones servirá para la calificación final <strong>de</strong> la<br />

asignatura<br />

3


DROGODEPENDENCIAS Y MARGINACIÓN SOCIAL (6 Créditos<br />

<br />

DOCENTE: D. Antonio Mª Núñez Pérez<br />

Prof. Titular <strong>de</strong> E.U.<br />

1.- PROPOSITO DE LA ASIGNATURA.<br />

- Comprensión <strong>de</strong> los principales fenómenos <strong>de</strong> la realidad y <strong>de</strong> su<br />

operatividad <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el punto <strong>de</strong> vista sociosanitario.<br />

- Conocimiento <strong>de</strong> los principios metodológicos y algunos <strong>de</strong> los principales<br />

mo<strong><strong>de</strong>l</strong>os <strong>de</strong> intervención grupal.<br />

- Facilitar la formación en el trabajo grupal para posibilitar la inclusión y<br />

li<strong>de</strong>razgo en activida<strong>de</strong>s e intervenciones grupales.<br />

- Aproximación a los conceptos actuales y evolutivos <strong><strong>de</strong>l</strong> consumo <strong>de</strong><br />

drogas y <strong>de</strong> las drogo<strong>de</strong>pen<strong>de</strong>ncias.<br />

- Conocimiento <strong>de</strong> las clasificaciones y la socioepi<strong>de</strong>miología <strong><strong>de</strong>l</strong> consumo<br />

<strong>de</strong> drogas en nuestra sociedad.<br />

- Conocimiento <strong>de</strong> las estrategias preventivas, terapéuticas y asistenciales<br />

implicadas en el abordaje <strong>de</strong> las drogo<strong>de</strong>pen<strong>de</strong>ncias.<br />

2.- UNIDADES DIDACTICAS.<br />

Bloque temático I: DESARROLLO, ESTRUCTURA E INTERVENCIONES<br />

GRUPALES. PERSPECTIVA PSICOSOCIAL.<br />

Tema 1: Trabajo y dinámica grupal.<br />

Tema 2: Elementos estructurales y etapas evolutivas <strong>de</strong> los grupos.<br />

Tema 3: Dinamización <strong>de</strong> grupo. Dificulta<strong>de</strong>s y conflictos.<br />

Tema 4: Mo<strong><strong>de</strong>l</strong>os <strong>de</strong> intervención grupal.<br />

Tema 5: Elementos <strong>de</strong> evaluación <strong><strong>de</strong>l</strong> proceso grupal.<br />

Tema 6: Organización y <strong>de</strong>sarrollo comunitario. La intervención en el<br />

“territorio”.<br />

Bloque temático II: EL CONSUMO DE DROGAS Y LAS<br />

DROGODEPENDENCIAS. TENDENCIAS ACTUALES.<br />

Tema 7: Conceptos fundamentales y socioepi<strong>de</strong>miología <strong><strong>de</strong>l</strong> consumo<br />

<strong>de</strong> drogas. La situación en Galicia.<br />

Tema 8: Principales clasificaciones <strong>de</strong> las drogas.<br />

Tema 9: Etiología <strong><strong>de</strong>l</strong> consumo <strong>de</strong> drogas. Estrategias preventivas.<br />

Tema 10: Diagnóstico y clínica <strong>de</strong> las drogo<strong>de</strong>pen<strong>de</strong>ncias.<br />

Tema 11: Mo<strong><strong>de</strong>l</strong>os y programas terapeuticos.<br />

Tema 12: Estructuras asistenciales específicas e inespecíficas en el<br />

campo <strong>de</strong> las drogo<strong>de</strong>pen<strong>de</strong>ncias.<br />

3.- METODOLOGÍA DOCENTE.<br />

o Exposiciones teóricas, utilizando si es necesario soportes audiovisuales<br />

variados.<br />

o Grupos <strong>de</strong> discusión.<br />

o Análisis <strong>de</strong> asertaciones y revisiones bibliográficas.<br />

4.- SISTEMA DE EVALUACIÓN.


o Evaluación continuada.<br />

o Valoración crítica <strong>de</strong> asertaciones teóricas y bases bibliográficas.<br />

o Examen final escrito: en principio se prevé que el mismo se realice<br />

convinando varias “preguntas cortas” y un “tema”.<br />

o La evaluación final se realizará consi<strong>de</strong>rando los distintos aspectos<br />

referidos en este apartado <strong>de</strong> evaluación.<br />

5.- BIBLIOGRAFÍA RECOMENDADA<br />

Sociología:<br />

- Battegay, R.: “El hombre en el grupo”. Edit. Mer<strong>de</strong>r. Barcelona. 1978.<br />

- García Roca, J.: “Solidaridad y voluntariado”. Edit. Sal terrae.<br />

Santan<strong>de</strong>r.1997.<br />

- Kaplan, M.I. ; Sadock, B.J.: “Terapia <strong>de</strong> grupo”. Edit. Panamericana. 3ª<br />

edición. Madrid. 1996.<br />

- Morales, J.F.: “Psicología social”. Edit. McGraw-Hill. Madrid. 1997.<br />

- Pérez Serrano, G.: “Elaboración <strong>de</strong> Proyectos Sociales. Casos Prácticos”.<br />

Edit. Narcea. 2ª edic. Madrid. 1994.<br />

- Tschorne, Patricia : “Dinámica <strong>de</strong> Grupo”. Amarú ediciones. Salamanca.<br />

1993.<br />

Drogo<strong>de</strong>pen<strong>de</strong>ncias:<br />

- Machado I, Fariñas E.“Drogo<strong>de</strong>pen<strong>de</strong>ncias e Atención Primaria da<br />

Saú<strong>de</strong>”.Colección Drogo<strong>de</strong>pen<strong>de</strong>ncias nº8. Xunta <strong>de</strong> Galicia. Santiago <strong>de</strong><br />

Compostela.1991.<br />

- Comas Arnau, D. . “los jóvenes y el uso <strong>de</strong> drogas en la España <strong>de</strong> los<br />

años 90”. Instituto <strong>de</strong> la Juventud. Ministerio <strong>de</strong> Asuntos Sociales. Madrid.<br />

1997.<br />

- Comunidad y drogas. Monografía nº5. “Drogo<strong>de</strong>pen<strong>de</strong>ncias y Atención<br />

primaria”. Ministerio <strong>de</strong> Sanidad y Consumo. Madrid. 1998.<br />

- Grupo IGIA. “El diagnóstico psicopatológico en el campo <strong>de</strong> las<br />

drogo<strong>de</strong>pen<strong>de</strong>ncias”. Publicaciones grupo IGIA. Barcelona. 1992.<br />

- Martí Tusquets, Y.L. ; Murcia Gan, M. : “Conceptos fundamentales <strong>de</strong><br />

Drogo<strong>de</strong>pen<strong>de</strong>ncias”. Edit. Mer<strong>de</strong>r. Barcelona. 1988.<br />

- Navarro, J. “El consumo <strong>de</strong> drogas en Galicia IV”. Colección<br />

Drogo<strong>de</strong>pen<strong>de</strong>ncias nº21. Xunta <strong>de</strong> Galicia. Santiago <strong>de</strong> Compostela.1998.<br />

- Xunta <strong>de</strong> Galicia. “Plan <strong>de</strong> Galicia sobre Drogas. 1997-2000”. Consellería<br />

<strong>de</strong> Sanida<strong>de</strong> e Servicios Sociais. Santiago <strong>de</strong> Compostela. 1997.


DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

Rúa San Ramón S/N-Campus <strong>de</strong> Esteiro<br />

15403 Ferrol<br />

A Corurña<br />

MEMORIA DOCENTE DA MATERIA<br />

1. NOME DA MATERIA<br />

PLANES DE CUIDADOS EN ENFERMERÍA MÉDICO-QUIRÚRGICA<br />

a. NUMERO DE CRÉDITOS TEÓRICOS / PRÁCTICOS<br />

CRÉDITOS TEÓRICOS: 3 CRÉDITOS<br />

CRÉDITOS PRÁCTICOS: 3 CRÉDITOS<br />

2. PROFESOR/A/ES/AS ENCARGADOS DA DOCENCIA<br />

a. PROFESOR RESPONSABLE DA TEORÍA<br />

NATALIA SOBRIDO PRIETO (PROFESORA TITULAR DE E.U.)<br />

b. PROFESOR RESPONSABLE DA PRÁCTICA<br />

NATALIA SOBRIDO PRIETO (PROFESORA TITULAR DE E..U.)<br />

3. IDIOMA NO QUE SE IMPARTEN AS CLASES<br />

CASTELLANO<br />

4. PROGRAMA DA MATERIA (TEORÍA E PRÁCTICA)<br />

a. PROPÓSITO DA MATERIA<br />

ADQUIRIR EL CONOCIMIENTO, LA COMPRENSIÓN Y LAS<br />

HABILIDADES INTELECTUALES QUE LE PERMITAN UTILIZAR<br />

CORRECTAMENTE LA METODOLOGÍA CIENTÍFICA EN LA<br />

ACTUACIÓN PROFESIONAL.<br />

EL PROGRAMA SE ORIENTA HACIA UNA ENSEÑANZA<br />

PRÁCTICA, CENTRADA EN LA PRESENTACIÓN, DESARROLLO Y<br />

RESOLUCIÓN DE CASOS CLÍNICOS A TRAVÉS DE LA<br />

UTILIZACIÓN DEL PROCESO DE ATENCIÓN DE ENFERMERÍA.


DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

Rúa San Ramón S/N-Campus <strong>de</strong> Esteiro<br />

15403 Ferrol<br />

A Corurña<br />

b. OBXECTIVOS ESPECÍFICOS DA MATERIA<br />

- Capacitar al alumno para la <strong>de</strong>tección, priorización y solución <strong>de</strong><br />

problemas <strong><strong>de</strong>l</strong> paciente, en la práctica clínica.<br />

- Desarrollar la capacidad <strong>de</strong> toma <strong>de</strong> <strong>de</strong>cisiones clínicas.<br />

- Habilida<strong>de</strong>s en el manejo <strong>de</strong> las herramientas metodológicas (NANDA,<br />

NOC, NIC)<br />

c. DESCRICIÓN DOS CONTIDOS (UNIDADES E TEMAS)<br />

1. INTRODUCCIÓN<br />

a) Recordatorio <strong><strong>de</strong>l</strong> mo<strong><strong>de</strong>l</strong>o <strong>de</strong> Virginia Hen<strong>de</strong>rson y su aplicación en el<br />

Proceso <strong>de</strong> Atención <strong>de</strong> Enfermería.<br />

2. PLANES DE CUIDADOS:<br />

- Concepto y utilidad.<br />

- Interrelaciones <strong>de</strong> las taxonomías NANDA (North American<br />

Nursing Diagnosis Association), NOC (Clasificación <strong>de</strong> Resultados<br />

<strong>de</strong> Enfermería) y NIC (Clasificación <strong>de</strong> Intervenciones <strong>de</strong><br />

Enfermería).<br />

3. CUIDADOS AL PACIENTE HOSPITALIZADO.<br />

4. CUIDADOS AL PACIENTE ENCAMADO.<br />

5. CUIDADOS AL PACIENTE CON DOLOR.<br />

6. CUIDADOS EN EL PREOPERATORIO.<br />

7. CUIDADOS EN EL POSTOPERATORIO.<br />

a. BIBLIOGRAFÍA<br />

- Fernán<strong>de</strong>z Ferrín C, Novel Martí G. El Proceso <strong>de</strong> Atención <strong>de</strong> enfermería.<br />

Estudio <strong>de</strong> Casos. Barcelona: Masson; 1999<br />

- Gordon M. Manual <strong>de</strong> Diagnósticos Enfermeros. Madrid: Elsevier, 2003<br />

- Holloway N. Planes <strong>de</strong> Cuidados en Enfermería Médico-Quirúrgica.<br />

Barcelona: Doyma; 1995<br />

- Jonson M, Bulechek G, McCloskey Dochterman J, Maas M, Moorhead S.<br />

Diagnósticos Enfermeros, Resultados e Intervenciones: Interrelaciones<br />

NANDA, NOC Y NIC. Madrid: Harcourt; 2002


DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

Rúa San Ramón S/N-Campus <strong>de</strong> Esteiro<br />

15403 Ferrol<br />

A Corurña<br />

- Luis M.T. Los diagnósticos enfermeros. Revisión crítica y guía práctica.<br />

7ªed. Barcelona: Masson; <strong>2006</strong><br />

- NANDA. Diagnósticos enfermeros: Definiciones y Clasificación 2003-<br />

2004. Madrid: Elsevier; 2003<br />

3. METODOLOXÍA DOCENTE EMPREGADA<br />

a. ESPECIFICAR TODAS AS ACTIVIDADES QUE SE REALIZAN<br />

(CLASES EXPOSITIVAS, DEBATES DIRIXIDOS, TRABALLOS...)<br />

o Clases expositivas con participación <strong><strong>de</strong>l</strong> alumno<br />

o Trabajos individuales<br />

o Trabajos <strong>de</strong> Grupo<br />

o Seminarios<br />

o Tutorías presenciales y virtuales<br />

4. SISTEMA DE AVALIACIÓN<br />

a. ESPECIFICAR AS CARACTERÍSTICAS, TIPO DE AVALIACIÓN QUE<br />

SE VAI REALIZAR E OS CRITERIOS REQUIRIDOS PARA ESA<br />

AVALIACIÓN<br />

EVALUACIÓN FINAL EN JUNIO:<br />

- Evaluación continuada a través <strong>de</strong> la participación activa y directa en los<br />

seminarios programados (10%).<br />

- Tutorías trabajo obligatorias (10%).<br />

- Presentación <strong>de</strong> un trabajo final individual y obligatorio (80%) que<br />

constará <strong>de</strong>:<br />

- Elaboración <strong>de</strong> un Programa <strong>de</strong> Acogida en una Unidad <strong>de</strong><br />

Hospitalización.<br />

- Elaboración <strong>de</strong> una Hoja <strong>de</strong> Valoración Inicial <strong>de</strong> Enfermería en<br />

una Unidad <strong>de</strong> Hospitalización.<br />

- Presentación <strong>de</strong> un Listado con los Diagnósticos <strong>de</strong> Enfermería<br />

más frecuentes en dicha Unidad.<br />

- Planteamiento <strong><strong>de</strong>l</strong> caso <strong>de</strong> un paciente y <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> un Plan <strong>de</strong><br />

Cuidados con todas sus etapas, acor<strong>de</strong> con las Necesida<strong>de</strong>s <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

paciente.<br />

- Apartado <strong>de</strong> Fuentes Documentales empleadas.<br />

EVALUACIÓN SEPTIEMBRE:


DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

Rúa San Ramón S/N-Campus <strong>de</strong> Esteiro<br />

15403 Ferrol<br />

A Corurña<br />

Examen escrito sobre el contenido <strong>de</strong> la materia que constará <strong>de</strong> cinco<br />

preguntas <strong>de</strong> respuesta intermedia (50%) y la resolución <strong>de</strong> un caso<br />

práctico (50%).<br />

OBSERVACIONES:<br />

- El alumno entregará cumplimentada la ficha personal a la profesora <strong>de</strong> la<br />

asignatura durante el mes <strong>de</strong> octubre.<br />

- La asistencia a seminarios son <strong>de</strong> carácter obligatorio en la programación<br />

ordinaria <strong>de</strong> la materia, no sirviendo como justificación <strong>de</strong> ausencias la<br />

situación laboral <strong><strong>de</strong>l</strong> alumno o académica.


Técnicas alternativas en los cuidados<br />

No se imparte esta asignatura


Técnicas alternativas en los cuidados<br />

No se imparte esta asignatura


ENFERMERIA MATERNO-INFANTIL I (8,5 Créditos)<br />

<br />

DOCENTE: D. Javier Pérez Mendaña<br />

Prof. Titular <strong>de</strong> E.U.<br />

Dª. Angeles Ro<strong>de</strong>ño Abelleira Profª. Asociada T3P6<br />

1.- PROPOSITO DE LA ASIGNATURA.<br />

1º - Transmitir al alumno los conocimientos óptimos que le capaciten para:<br />

* Aplicación <strong>de</strong> cuidados.<br />

* Administración <strong>de</strong> tratamientos.<br />

* Control y vigilancia <strong><strong>de</strong>l</strong> enfermo.<br />

* Enseñanza <strong><strong>de</strong>l</strong> enfermo.<br />

2º - Capacitarlo en la actividad investigadora:<br />

* Necesida<strong>de</strong>s y problemas <strong>de</strong> salud.<br />

* Mejora y educación <strong>de</strong> las técnicas <strong>de</strong> enfermería.<br />

* Trabajo en equipo.<br />

3º - Estimular la formación continuada <strong><strong>de</strong>l</strong> alumno:<br />

* Colaboración con la enseñanza teórica y práctica.<br />

* Programas <strong>de</strong> reciclaje.<br />

* Programas <strong>de</strong> apoyo.<br />

2.- UNIDADES DIDACTICAS.<br />

I.- INTRODUCCION.<br />

Tema 1 - Visión global y futuro <strong>de</strong> la enfermería materno infantil. Conceptos.<br />

Elementos básicos.<br />

II.- ANATOMIA Y FISIOLOGIA FEMENINAS.<br />

Tema 2 - Anatomía <strong>de</strong> los órganos femeninos <strong>de</strong> la reproducción.<br />

Tema 3 - Fisiología <strong><strong>de</strong>l</strong> aparato genital.<br />

Tema 4 - Estudio anatomoclínico <strong>de</strong> la pelvis.<br />

Tema 5 - Las distintas etapas <strong>de</strong> la vida sexual <strong>de</strong> la mujer.<br />

III.- LA MUJER ANTE LA PERSPECTIVA DE UN EMBARAZO.<br />

Tema 6 - La planificación familiar.<br />

Tema 7 - Prevención y diagnóstico antenatal <strong>de</strong> las anomalías congénitas.<br />

IV.- EL EMBARAZO NORMAL.<br />

Tema 8 - Gametogénesis, fecundación e implantación.<br />

Tema 9 - Desarrollo y estructura <strong>de</strong> la placenta, membranas ovulares y<br />

líquido amniótico.<br />

Tema 10 - Funciones <strong>de</strong> la placenta.<br />

Tema 11 - Desarrollo y crecimiento <strong><strong>de</strong>l</strong> embrión y <strong><strong>de</strong>l</strong> feto.<br />

Tema 12 - Cambios locales durante el embarazo.<br />

Tema 13 - Modificaciones generales producidas en el organismo materno<br />

por el embarazo.<br />

Tema 14 - Diagnóstico <strong><strong>de</strong>l</strong> embarazo.


Tema 15 - Exploración obstétrica.<br />

Tema 16 - Sistemática <strong>de</strong> los cuidados antenatales.<br />

V.- PARTO Y PUERPERIO NORMALES.<br />

Tema 17 - El parto normal.<br />

Tema 18 - El parto normal en la presentación <strong>de</strong> vértice.<br />

Tema 19 - Asistencia <strong>de</strong> enfermería durante el parto.<br />

Tema 20 - Evaluación <strong><strong>de</strong>l</strong> estado fetal durante el parto.<br />

Tema 21 - Estimulación y sedación <strong>de</strong> la contracción uterina.<br />

Tema 22 - El puerperio normal y la lactancia.<br />

VI.- EMBARAZO Y PARTO PATOLOGICOS.<br />

Tema 23 - Embarazo <strong>de</strong> alto riesgo. Mortalidad perinatal.<br />

Tema 24 - Enfermeda<strong>de</strong>s maternas coexistentes o que complican la<br />

gestación.<br />

Tema 25 - Hemorragias <strong>de</strong> la primera y segunda mitad <strong><strong>de</strong>l</strong> embarazo.<br />

Tema 26 - Otras patologías <strong><strong>de</strong>l</strong> embarazo: la rotura prematura <strong>de</strong><br />

membranas, la preeclampsia y la eclampsia, la isoinmunización Rh.<br />

Tema 27 - Patología puerperal.<br />

Tema 28 - Partos distócicos y operaciones obstétricas.<br />

3.- METODOLOGÍA DOCENTE.<br />

Clases magistrales expositivas con turno <strong>de</strong> preguntas al final <strong>de</strong> la clase.<br />

4.- SISTEMA DE EVALUACIÓN.<br />

Constará <strong>de</strong> dos componentes:<br />

1.- Evaluación <strong>de</strong> la parte práctica.<br />

2.- Evaluación <strong>de</strong> la parte teórica:<br />

El examen será escrito y constará <strong>de</strong> 2 partes:<br />

1. Interpretación <strong>de</strong> láminas anatómicas <strong><strong>de</strong>l</strong> sistema reproductor.<br />

Supondrá el 20 % <strong>de</strong> la calificación (2 puntos sobre 10).<br />

2. 8 preguntas cortas que se contestarán en un máximo <strong>de</strong> 15 líneas.<br />

Supondrá el 80 % <strong>de</strong> la calificación (8 puntos sobre 10).<br />

*Las preguntas no contestadas (en blanco) o con calificaciones <strong>de</strong> cero,<br />

1, 2, ó 3 serán valoradas negativamente (menos un punto cada una).<br />

Para aprobar la materia es preciso superar ambos. La nota final se obtendrá<br />

haciendo la media <strong>de</strong> los dos.<br />

5.- BIBLIOGRAFÍA RECOMENDADA.<br />

- Dickason, Silverman, Kaplan. Enfermería Maternoinfantil. Harcourt<br />

Brace <strong>de</strong> España, S.A. División Iberoamericana.1994<br />

- Didona, Marks, Kumm. Enfermería Maternal. México: Ed. Mc Graw-<br />

Hill Interamericana. 1997<br />

- Muscari. Enfermería Pediátrica. Mexico: Ed. Mc Graw-Hill<br />

Interamericana. 1998


- Stright. Enfermería Maternoneonatal. Madrid: Ed. Mc Graw- Hill<br />

Interamericana. 1999<br />

- Bleier I.J. Enfermería Maternoinfantil. México: Ed. Mc Graw-Hill<br />

Interamericana. 1994<br />

- Olds SB, Lodom LM, La<strong>de</strong>wig PA. Enfermería Maternoinfantil: un<br />

concepto integral familiar. Mexico: Ed. Mc Graw-Hill Interamericana.<br />

1995<br />

- Segurantes Guillot G. Enfermería Maternal. Barcelona: Ed.<br />

Científicas y Técnicas, S.A. 1993<br />

- Gómez García MC Enfermería Pediátrica. Barcelona: Ed. Científicas<br />

y Técnicas, SA. 1992<br />

- Waechter EH, Phillips J, Holaday B. Enfermería pediátrica. México:<br />

Interamericana-McGraw-Hill. 1996<br />

- Whaley LF, Wong DL. Tratado <strong>de</strong> Enfermería Pediátrica. México: Ed.<br />

Interamericana-McGraw-Hill. 1989


1. ENFERMERÍA MATERNO-INFANTIL II<br />

a. 9 créditos: 4 teóricos y 5 prácticos<br />

2. PROFESORA ENCARGADA DE LA DOCENCIA<br />

a. Profesora responsable <strong>de</strong> la teoría: Angeles Ro<strong>de</strong>ño Abelleira.<br />

b. Profesora responsable <strong>de</strong> la práctica: Angeles Ro<strong>de</strong>ño Abelleira<br />

3. IDIOMA EN QUE SE IMPARTEN LAS CLASES<br />

Castellano<br />

4. PROGRAMA DE LA MATERIA<br />

a. Propósito <strong>de</strong> la materia<br />

Al finalizar el proceso <strong>de</strong> enseñanza-aprendizaje <strong>de</strong> Enfermería Materno-<br />

Infantil II el alumno estará capacitado para prestar cuidados integrales<br />

básicos <strong>de</strong>stinados a promover, conservar y rehabilitar la salud <strong><strong>de</strong>l</strong> niño<br />

<strong>de</strong>s<strong>de</strong> su nacimiento hasta la adolescencia.<br />

b. Objetivos específicos <strong>de</strong> la materia:<br />

• Prestar atención integral al niño, en las diferentes etapas <strong>de</strong> su<br />

<strong>de</strong>sarrollo, en los aspectos <strong>de</strong> promoción, prevención, asistencia y<br />

rehabilitación.<br />

• Participar en la atención <strong>de</strong> la comunidad, teniendo en cuenta la<br />

realidad <strong>de</strong> la población infantil y adolescente en ella.<br />

• Realizar las acciones encaminadas a la vigilancia y seguimiento <strong><strong>de</strong>l</strong> niño<br />

sano, así como la <strong>de</strong>tección precoz <strong>de</strong> los niños <strong>de</strong> alto riesgo.<br />

• I<strong>de</strong>ntificar las necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> salud <strong><strong>de</strong>l</strong> niño sano y enfermo, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el<br />

nacimiento a la adolescencia en los diferentes contextos en que se<br />

encuentra (familia, comunidad, medio hospitalario)<br />

• Valorar y <strong>de</strong>tectarlos problemas relacionados con las necesida<strong>de</strong>s<br />

básicas alteradas <strong><strong>de</strong>l</strong> niño y <strong><strong>de</strong>l</strong> adolescente.<br />

• Establecer una correcta comunicación con el niño, la familia y equipo<br />

<strong>de</strong> salud.<br />

c. Descripción <strong>de</strong> los contenidos<br />

1: Necesida<strong>de</strong>s elementales para la salud<br />

tema 1.- Introducción a la enfermería infantil<br />

tema 2.- Crecimiento y <strong>de</strong>sarrollo <strong><strong>de</strong>l</strong> niño<br />

tema 3.- La necesidad <strong>de</strong> seguridad física. Higiene inmunización y<br />

prevención <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes.<br />

tema 4.- La necesidad <strong>de</strong> alimentación <strong><strong>de</strong>l</strong> niño<br />

tema 5.- La necesidad <strong>de</strong> actividad, <strong>de</strong>scanso y sueño<br />

tema 6.- La necesidad <strong>de</strong> seguridad afectiva<br />

2: Pérdida <strong>de</strong> salud y/o necesidad <strong>de</strong> hospitalización<br />

tema 7.- El neonato<br />

-Atención <strong>de</strong> enfermería al recién nacido en la sala <strong>de</strong> partos.<br />

-Cuidados inmediatos. Características morfológicas y<br />

fisiológicas


-Lactancia<br />

-Adaptación <strong><strong>de</strong>l</strong> recién nacido a la familia<br />

-Cuidados <strong>de</strong> enfermería en las alteraciones más frecuentes <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

recién nacido<br />

tema 8.- Cuidados <strong><strong>de</strong>l</strong> niño hospitalizado<br />

tema 9.- Valoración y tratamiento <strong><strong>de</strong>l</strong> dolor<br />

tema 10.-El niño con fiebre. cuidados <strong>de</strong> enfermería<br />

tema 11.-El niño con problemas respiratorios. cuidados <strong>de</strong> enfermería<br />

tema12.-El niño con problemas en la eliminación. cuidados <strong>de</strong> enfermería<br />

tema 13.-El niño con problemas neurológicos. cuidados <strong>de</strong> enfermería<br />

tema14.-El niño con enfermeda<strong>de</strong>s exantemáticas. cuidados <strong>de</strong><br />

enfermería<br />

tema 15.-Cuidados <strong>de</strong> enfermería al niño en una intervención urgente y/o<br />

programada.<br />

tema 16.- El niño con problemas nutricionales y endocrinos<br />

3: Rehabilitación-reinserción a su núcleo familiar o social<br />

tema 17.-<br />

tema 18.-<br />

tema 19.-<br />

d. Bibliografía<br />

Cuidados al niño con enfermedad crónica o invalidante<br />

Cuidados al niño con enfermedad neoplásica<br />

Atención al niño que va a morir y a su familia<br />

Morales Gil IM, García Piñero JM. Asociación Española <strong>de</strong> Enfermería<br />

<strong>de</strong> la Infancia. Guía <strong>de</strong> intervención rápida en Pediatría. Madrid: DAE;<br />

2003.<br />

Aguilar Cor<strong>de</strong>ro MJ. Manual <strong>de</strong> técnicas y valoración en Enfermería<br />

infantil. Granada: Universidad; 2000.<br />

Aguilar Cor<strong>de</strong>ro MJ. Tratado <strong>de</strong> Enfermería Infantil. Cuidados<br />

pediátricos. Madrid: Elsevier Science; 2002.<br />

Chaure López I, Inajeros García M. Enfermería Pediátrica. Barcelona:<br />

Masson; 2001.<br />

Dickason, Silverman, Kaplan. Enfermería Materno-Infantil. Madrid:<br />

Harcourt Brace; 1999.<br />

Gómez García CI, Díaz Gómez M, Ruiz García MJ. Enfermería <strong>de</strong> la<br />

infancia y la adolescencia. Madrid: McGraw-Hill; 2001.<br />

Mattson S, Smith JE. Enfermería maternoinfantil. 2ª ed. Mexico:<br />

McGraw-Hill Interamericana; 2001.<br />

North American Nursing Diagnosis Association. Diagnósticos<br />

Enfermeros <strong>de</strong> la NANDA Definiciones y Clasificación 2003-2004.<br />

Madrid: Elsevier; 2003.<br />

Ruiz González MD, Martínez Barellas RM, González Carrión P.<br />

Enfermería <strong><strong>de</strong>l</strong> niño y adolescente. Madrid: DAE; 2000.<br />

Slota M. Cuidados intensivos en pediatría para enfermeras. Barcelona:<br />

Interamericana, Mc Graw Hill; 2000.<br />

Stright BR, Harrison LO. Enfermería materno-neonatal. 2ª ed.<br />

Barcelona: Interamericana, Mc Graw Hill; 1999.<br />

5.- METODOLOGÍA DOCENTE EMPLEADA<br />

- Clases expositivas con ayuda <strong>de</strong> medios audiovisuales


- Trabajos <strong>de</strong> grupo<br />

- Proyección <strong>de</strong> ví<strong>de</strong>os<br />

- Prácticas clínicas<br />

6.- SISTEMA DE EVALUACIÓN.<br />

Se valorar el rendimiento continuo <strong><strong>de</strong>l</strong> alumno:<br />

- La comprensión <strong>de</strong> los contenidos <strong><strong>de</strong>l</strong> programa<br />

- Las actitu<strong>de</strong>s profesionales <strong><strong>de</strong>l</strong> alumno<br />

1.- Evaluación <strong>de</strong> la parte teórica.<br />

- Consta <strong>de</strong> un examen parcial y un examen final.<br />

- El examen parcial permite liberar materia hasta la convocatoria <strong>de</strong><br />

septiembre <strong><strong>de</strong>l</strong> año académico en curso.<br />

- Los exámenes serán escritos y tipo pregunta corta<br />

- El examen parcial se libera con una calificación <strong>de</strong> 7 y el final con<br />

una calificación final <strong>de</strong> 5<br />

- La calificación final teórica es la media aritmética <strong>de</strong> los dos<br />

exámenes<br />

2.- Evaluación <strong>de</strong> la parte práctica<br />

- Los criterios <strong>de</strong> valoración son:<br />

- Los conocimientos teóricos aplicados a la práctica<br />

- Las actitu<strong>de</strong>s profesionales<br />

- Las habilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> comunicación<br />

- La <strong>de</strong>streza en técnicas y procedimientos,<br />

- La calificación es: mal, bien, muy bien y excelente<br />

- La valoración será realizada por la enfermera responsable <strong>de</strong> la<br />

unidad en la que el alumno realiza las prácticas o por el profesional<br />

que más directamente esté en contacto.<br />

- La no superación supondrá la recuperación íntegra <strong>de</strong> la misma.<br />

- La no asistencia a prácticas sin un motivo justificado supondrá no<br />

aprobar la parte práctica.<br />

- La no asistencia por motivos justificados, supone el recuperar el<br />

número <strong>de</strong> horas no realizadas (si se han realizado al menos el 80%<br />

<strong>de</strong> las prácticas con anterioridad).<br />

3.- Evaluación final<br />

- La aprobación final <strong>de</strong> la asignatura implica la superación <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

módulo teórico y el módulo práctico.<br />

- El no superar uno <strong>de</strong> los módulos implica no aprobar la<br />

asignatura.<br />

Una vez superados ambos, la parte práctica influye positivamente en la<br />

parte teórica.<br />

Se sumará:<br />

- 1 punto, cuando la calificación <strong>de</strong> prácticas es <strong>de</strong> excelente<br />

- 0,75 puntos, cuando la calificación <strong>de</strong> prácticas es muy buena<br />

- 0,5 cuando la calificación <strong>de</strong> prácticas es bien


ASIGNATURA: ENFERMERÍA MÉDICO-QUIRÚRGICA II<br />

1.- NÚMERO DE CRÉDITOS:<br />

- Nº <strong>de</strong> créditos teóricos: 8<br />

- Nº <strong>de</strong> créditos prácticos: 10<br />

2.- PROFESOR/ES ENCARGADOS DE LA DOCENCIA:<br />

a) Profesor responsable <strong>de</strong> la teoría:<br />

- Prof. Carmen Isasi Fernán<strong>de</strong>z<br />

b) Profesores responsables <strong>de</strong> la práctica:<br />

- Prof. Luisa Moure Buján<br />

- Prof. Francisco Bernabeu Piñeiro<br />

3.- IDIOMA EN QUE SE IMPARTEN LAS CLASES:<br />

- Castellano<br />

4.- PROGRAMA DE LA MATERIA<br />

a) Propósito <strong>de</strong> la materia<br />

Con el estudio <strong>de</strong> la asignatura <strong>de</strong> Enfermería Médico-Quirúrgica, el alumno será<br />

capaz <strong>de</strong> <strong>de</strong>tectar los problemas <strong>de</strong> salud <strong><strong>de</strong>l</strong> individuo como ser bio-psico-social,<br />

interpretar las manifestaciones <strong>de</strong> la enfermedad, conocer las modalida<strong>de</strong>s<br />

terapéuticas, adquirir las habilida<strong>de</strong>s para aplicar con <strong>de</strong>streza las técnicas necesarias,<br />

promoviendo en todo momento la salud, atendiendo la enfermedad y rehabilitándolo<br />

con el fin <strong>de</strong> que en cada etapa logre el mayor grado <strong>de</strong> autocuidado.<br />

Carmen Isasi Fernán<strong>de</strong>z. 1


La asignatura se imparte a lo largo <strong>de</strong> todo el curso, por medio <strong>de</strong> clases teóricas,<br />

teórico-prácticas y práctico-clínicas.<br />

El módulo teórico está compuesto por seis unida<strong>de</strong>s.<br />

El módulo teórico-práctico tiene como objetivo que al finalizar el mismo, el alumno<br />

realice correctamente el procedimiento <strong>de</strong> Reanimación cardiovascular avanzada<br />

(RCP avanzada).<br />

El módulo práctico-clínico tiene como fin llevar a la práctica, en el Hospital, los<br />

conocimientos adquiridos en los otros dos módulos.<br />

b) Descripción <strong>de</strong> los contenidos (Unida<strong>de</strong>s y temas)<br />

Módulo teórico: Temas correspondientes al primer examen parcial<br />

UNIDAD I.- PROBLEMAS ESPECIALES DEL ADULTO EN ESTADO CRÍTICO.<br />

Tema 1: Características intrínsecas <strong>de</strong> las Unida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> Cuidados Intensivos.<br />

Ambiente físico. Aspectos psicológicos en el paciente y en el equipo.<br />

1- Concepto Asistencial <strong>de</strong> las Unida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> Cuidados Intensivos<br />

2- Antece<strong>de</strong>ntes históricos<br />

3- Recursos en las Unida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> Cuidados Intensivos<br />

3.1 Aspectos generales<br />

3.2.Clasificación <strong>de</strong> los recursos:<br />

Recursos <strong>de</strong>pendientes <strong>de</strong> la planta física e instalaciones:<br />

De ámbito general<br />

Específicas <strong>de</strong> cada Unidad:<br />

. Asistenciales<br />

. Complementarias<br />

Recursos materiales:<br />

Recursos permanentes o <strong>de</strong> larga duración<br />

Recursos <strong>de</strong> vida media o duración limitada<br />

Recursos <strong>de</strong> uso inmediato<br />

Equipo multidisciplinar o recursos humanos<br />

La figura <strong><strong>de</strong>l</strong> equipo facultativo<br />

Carmen Isasi Fernán<strong>de</strong>z. 2


El profesional <strong>de</strong> enfermería<br />

Supervisor/a<br />

La figura <strong><strong>de</strong>l</strong> celador<br />

Personal doméstico<br />

La figura <strong><strong>de</strong>l</strong> asistente social (Trabajador social)<br />

El sacerdote como figura <strong>de</strong> apoyo religioso<br />

4.- Preparación <strong>de</strong> un box para el ingreso <strong><strong>de</strong>l</strong> paciente<br />

Tema 2: Factores psicológicos <strong><strong>de</strong>l</strong> paciente en las Unida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> Cuidados<br />

Intensivos<br />

1.- Aspectos generales<br />

2.- Influencia <strong>de</strong> la enfermedad en el comportamiento <strong><strong>de</strong>l</strong> paciente:<br />

• Crisis <strong>de</strong> agitación y rebeldía emocional<br />

• Trastornos mentales<br />

• Angustia y miedo<br />

• El enfermo inconsciente<br />

3.- Sobre los factores ambientales:<br />

Sobre los estímulos sensoriales:<br />

Exceso <strong>de</strong> estímulos<br />

Carencia <strong>de</strong> estímulos<br />

Desorientación temporoespacial<br />

Separación <strong><strong>de</strong>l</strong> enfermo <strong>de</strong> su medio habitual<br />

Otros factores ambientales<br />

4.- La influencia <strong><strong>de</strong>l</strong> profesional en el comportamiento <strong><strong>de</strong>l</strong> paciente<br />

• Aspectos generales<br />

• Calidad profesional, calidad humana:<br />

o Sobre su trato con el paciente<br />

o Sobre los cuidados asistenciales<br />

o Factores ambientales<br />

o Actitu<strong>de</strong>s <strong>de</strong> bienestar y confort<br />

Tema 3: Procedimientos especiales: monitorización y registros. Atención <strong>de</strong><br />

enfermería al paciente con ventilación mecánica.<br />

Carmen Isasi Fernán<strong>de</strong>z. 3


1.- Métodos y principios para la <strong>de</strong>terminación <strong><strong>de</strong>l</strong> E.K.G.<br />

Electrodos y <strong>de</strong>rivaciones<br />

Filtros<br />

Detección <strong>de</strong> los latidos<br />

Análisis <strong>de</strong> las arritmias<br />

2.- Oximetría <strong>de</strong> pulso:<br />

• Métodos y principios para la <strong>de</strong>terminación<br />

• Precisión<br />

• Limitaciones:<br />

o Artefactos por movimientos<br />

o Estados <strong>de</strong> baja perfusión<br />

o Interferencia por luz ambiental<br />

o Interferencia electroquirúrgica<br />

o Laca <strong>de</strong> uñas<br />

o Dishemoglobinas<br />

o Colorantes<br />

o Necrosis cutánea<br />

3.- Métodos y principios <strong>de</strong> las mediciones <strong>de</strong> presión:<br />

Técnicas indirectas <strong>de</strong> medición <strong>de</strong> la P.A.<br />

Técnicas cruentas para medir la presión<br />

4.- Atención <strong>de</strong> enfermería al paciente con ventilación mecánica:<br />

• Definición<br />

• Objetivos <strong>de</strong> la ventilación mecánica<br />

• Indicación <strong>de</strong> la ventilación mecánica<br />

• Tipos <strong>de</strong> vía aérea artificial<br />

• Tipos <strong>de</strong> respirador<br />

• Perturbaciones y problemas ocasionados por la ventilación<br />

mecánica:<br />

o Psicológicas<br />

o Ventilatorias<br />

o Hemodinámicas<br />

o Mecánicas<br />

o Sepsis o infección<br />

Carmen Isasi Fernán<strong>de</strong>z. 4


o Otros<br />

Activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> enfermería en pacientes con ventilación mecánica<br />

A<strong>de</strong>cuada oxigenación<br />

Mantenimiento <strong><strong>de</strong>l</strong> estado circulatorio y hemodinámico<br />

Necesidad <strong>de</strong> eliminación, nutrientes y agua<br />

Seguridad y bienestar físico y psíquico<br />

Favorecer la higiene y prevenir la infección<br />

Tema 4: Síndrome hemorrágico. Técnicas <strong>de</strong> hemostasia.<br />

1.- Definición<br />

2.- Clasificación:<br />

Según el vaso afectado<br />

Según su localización<br />

3.- Hemorragias más comunes:<br />

• Epístaxis<br />

• Equimosis<br />

• Gingivorragia<br />

• Hamartrosis<br />

• Hematemesis<br />

• Hematoma<br />

• Hematuria<br />

• Hemoptisis<br />

• Melenas<br />

• Metrorragia<br />

• Petequias<br />

• Púrpura<br />

• Rectorragias<br />

4.- Pronóstico:<br />

Lugar anatómico<br />

Edad<br />

Sexo<br />

Calibre <strong><strong>de</strong>l</strong> vaso<br />

Naturaleza <strong>de</strong> la lesión<br />

Tiempo en que se produce<br />

5.- Manifestaciones clínicas <strong>de</strong> la hemorragia:<br />

6.- Mecanismos <strong>de</strong> <strong>de</strong>fensa:<br />

Carmen Isasi Fernán<strong>de</strong>z. 5


• Vasoconstricción<br />

• Vaciamiento <strong>de</strong> órganos <strong>de</strong> <strong>de</strong>pósito<br />

• Cierre <strong><strong>de</strong>l</strong> circuito renal<br />

• Aumento <strong><strong>de</strong>l</strong> líquido circulante<br />

7.- Valoración <strong>de</strong> la hemorragia<br />

8.- Tratamiento y cuidados <strong>de</strong> enfermería:<br />

Tratamiento local<br />

Tratamiento general<br />

Tema 5: El paciente en situación <strong>de</strong> Shock. Concepto y tipos <strong>de</strong> Shock.<br />

I<strong>de</strong>ntificación <strong><strong>de</strong>l</strong> paciente en esta situación. Acciones <strong>de</strong> enfermería. Evaluación<br />

continua al paciente.<br />

1.- Generalida<strong>de</strong>s<br />

2.- Definición<br />

3.- Clasificación<br />

4.- Manifestaciones clínicas:<br />

• Cardiovasculares<br />

• Respiratorias<br />

• Neuromusculares<br />

• Renales<br />

• Tegumentarias<br />

• Gastrointestinales<br />

5.- Recuerdo <strong>de</strong> la Fisiología<br />

6.- Fisiopatología:<br />

Etapa precoz<br />

Etapa tardía<br />

7.- Lesiones en órganos vitales<br />

8.- Valoración <strong><strong>de</strong>l</strong> paciente en Shock:<br />

• Control hemodinámico<br />

• Vigilancia respiratoria<br />

• Valoración <strong>de</strong> los gases arteriales<br />

• Vigilancia hidroelectrolítica<br />

• Vigilancia neurológica<br />

• Vigilancia hematológica<br />

• Vigilancia tubo digestivo<br />

• Vigilancia <strong><strong>de</strong>l</strong> dolor<br />

Carmen Isasi Fernán<strong>de</strong>z. 6


• Vigilancia <strong><strong>de</strong>l</strong> aspecto <strong>de</strong> la piel<br />

• Vigilancia <strong><strong>de</strong>l</strong> riñón<br />

9.- Shock hipovolémico:<br />

Causas<br />

Tratamiento<br />

10.- Shock séptico:<br />

• Fisiopatología<br />

• Manifestaciones clínicas<br />

• Tratamiento<br />

11.- Shock anafiláctico:<br />

Fisiopatología<br />

Manifestaciones clínicas<br />

Tratamiento<br />

12.- Shock cardiogénico:<br />

• Fisiopatología<br />

• Etiología<br />

• Manifestaciones clínicas<br />

• Tratamiento<br />

Tema 6: Politraumatismos.<br />

1.- Generalida<strong>de</strong>s:<br />

Definición<br />

Variables que intervienen en el resultado final <strong>de</strong> un traumatismo<br />

Situaciones que provocan la muerte rápidamente<br />

Objetivo inicial <strong><strong>de</strong>l</strong> tratamiento <strong>de</strong> pacientes politraumatizados<br />

Priorida<strong>de</strong>s <strong><strong>de</strong>l</strong> tratamiento y cuidados <strong>de</strong> enfermería:<br />

Vía aérea y Ventilación<br />

Hemorragia y circulación<br />

Conciencia<br />

Tema 7: Traumatismos torácicos. Cuidados <strong>de</strong> enfermería<br />

1.- Traumatismo torácico:<br />

• Introducción<br />

• Lesiones:<br />

o Fracturas costales<br />

o Fracturas <strong>de</strong> esternón<br />

Carmen Isasi Fernán<strong>de</strong>z. 7


o<br />

o<br />

o<br />

o<br />

o<br />

o<br />

o<br />

o<br />

o<br />

o<br />

Tórax inestable<br />

Neumotórax a tensión y simple<br />

Enfisema subcutáneo<br />

Hemotórax: masivo y simple<br />

Contusión pulmonar<br />

Rotura <strong>de</strong> aorta<br />

Rotura traqueobronquial<br />

Contusión cardíaca<br />

Taponamiento cardíaco<br />

Heridas abiertas<br />

Tema 8: Traumatismos craneoencefálicos. Cuidados <strong>de</strong> enfermería<br />

1.- Introducción<br />

2.- Recuerdo anatómico<br />

3.- Presión intracraneal:<br />

• Medición <strong>de</strong> la presión intracraneal<br />

• Cuidados <strong>de</strong> enfermería al paciente con hipertensión craneal<br />

4.- Nivel <strong>de</strong> conciencia<br />

5.- Clasificación <strong>de</strong> las lesiones:<br />

Traumatismos <strong>de</strong> cuero cabelludo<br />

Fracturas craneales<br />

Lesiones con afectación <strong>de</strong> estructuras intracraneales:<br />

Lesiones cerebrales<br />

Hemorragias<br />

Traumatismos penetrantes<br />

E<strong>de</strong>ma cerebral<br />

6.- Complicaciones<br />

7.- Pruebas diagnósticas<br />

Tema 9: Traumatismos abdominales. Cuidados <strong>de</strong> enfermería<br />

1.- Introducción<br />

2.- Recuerdo anatómico<br />

3.- Lesiones más frecuentes:<br />

• Intraperitoneales<br />

• Retroperitoneales<br />

• Cavidad pélvica<br />

4.- Traumatismos abiertos<br />

Carmen Isasi Fernán<strong>de</strong>z. 8


5.- Cuerpos extraños<br />

6.- Fractura <strong>de</strong> pelvis<br />

7.- Manejo <strong><strong>de</strong>l</strong> trauma abdominal<br />

8.- Cuidados <strong>de</strong> enfermería en el traumatismo abdominal<br />

Tema 10: Intoxicaciones. Atención <strong>de</strong> Enfermería al paciente intoxicado.<br />

1.- Definición<br />

2.- Clasificación <strong>de</strong> los tóxicos:<br />

Según los efectos fisiopatológicos<br />

Según el tiempo <strong>de</strong> latencia<br />

Según su origen y/o aplicación<br />

3.- Vías <strong>de</strong> acceso <strong><strong>de</strong>l</strong> tóxico al organismo<br />

4.- Clasificación <strong>de</strong> las intoxicaciones:<br />

• Según la rapi<strong>de</strong>z <strong>de</strong> instauración <strong><strong>de</strong>l</strong> cuadro<br />

• Según su etiología<br />

5.- Manifestaciones clínicas <strong>de</strong> las intoxicaciones:<br />

Sistema nervioso central<br />

Aparato respiratorio<br />

Aparato cardiocirculatorio<br />

Hígado<br />

Riñón<br />

Aparato digestivo<br />

Ojos<br />

Piel<br />

6.- Evaluación diagnóstica<br />

7.- Tratamiento:<br />

• Objetivos <strong><strong>de</strong>l</strong> tratamiento <strong>de</strong> urgencia<br />

• Atención inmediata a pacientes intoxicados:<br />

o Activida<strong>de</strong>s generales:<br />

Lograr el control <strong>de</strong> la ventilación<br />

Control <strong><strong>de</strong>l</strong> aparato cardiovascular<br />

Valorar y analizar la función renal<br />

Valorar el estado neurológico<br />

o Activida<strong>de</strong>s encaminadas a inactivar o eliminar el tóxico<br />

Intentar i<strong>de</strong>ntificar todo lo referente al tóxico<br />

Eliminar el tóxico o disminuir su absorción<br />

o Activida<strong>de</strong>s encaminadas a aportar seguridad y/o conocimientos<br />

Carmen Isasi Fernán<strong>de</strong>z. 9


o<br />

Pacientes con intoxicación acci<strong>de</strong>ntal<br />

Pacientes con intoxicación voluntaria<br />

Activida<strong>de</strong>s posteriores<br />

Tema 11: Quemaduras: etiología; clasificación; tratamiento. Cuidados <strong>de</strong><br />

enfermería al paciente quemado.<br />

1.- Introducción<br />

2.- Recuerdo anatomofisiológico <strong>de</strong> la piel<br />

3.- Fisiopatología <strong>de</strong> las quemaduras<br />

4.- Clasificación <strong>de</strong> las quemaduras:<br />

Según la profundidad<br />

Según la causa<br />

5.- Factores <strong>de</strong> gravedad <strong>de</strong> las quemaduras<br />

6.- Gravedad <strong>de</strong> las quemaduras<br />

7.- Candidatos a ingreso hospitalario o Unidad <strong>de</strong> Gran<strong>de</strong>s Quemados<br />

8.- Atención al paciente con quemaduras:<br />

• Actuación en el lugar <strong><strong>de</strong>l</strong> acci<strong>de</strong>nte<br />

• Actuación en un Centro Hospitalario<br />

9.- Síndrome <strong><strong>de</strong>l</strong> gran quemado. Atención <strong>de</strong> enfermería en una Unidad <strong>de</strong><br />

Gran<strong>de</strong>s Quemados.<br />

Tema 12: RCP avanzada.<br />

1.- Introducción<br />

2.- Procedimientos usados durante el SVA:<br />

Desfibrilación<br />

Optimización vía aérea y ventilación<br />

Optimización soporte circulatorio<br />

Fármacos<br />

3.- Asistencia respiratoria avanzada:<br />

• Introducción<br />

• Control <strong>de</strong> la vía aérea:<br />

o Dispositivos para la limpieza y <strong>de</strong>sobstrucción <strong>de</strong> la vía aérea:<br />

Sistemas <strong>de</strong> aspiración<br />

Pinzas y otro material auxiliar<br />

o Cánulas faríngeas:<br />

Cánulas orofaríngeas<br />

Cánulas nasofaríngeas<br />

Carmen Isasi Fernán<strong>de</strong>z. 10


o Intubación traqueal<br />

o Técnicas quirúrgicas:<br />

Cricotiroi<strong>de</strong>ctomía y punción cricotiroi<strong>de</strong>a<br />

o Técnicas alternativas <strong>de</strong> apertura <strong>de</strong> la vía aérea: dispositivos<br />

Faringo-esofago-traqueales.<br />

• Ventilación artificial instrumentalizada<br />

o Oxígeno<br />

o Mascarillas faciales<br />

o Resucitadores manuales<br />

o Respiradores mecánicos<br />

4.- Soporte circulatorio avanzado<br />

Introducción<br />

Mecanismos <strong>de</strong> generación <strong>de</strong> flujo circulatorio<br />

Ayudas mecánicas para la compresión torácica:<br />

Compresión-<strong>de</strong>scompresión activas (CDA)<br />

Cardiocompresores automáticos<br />

Técnicas alternativas <strong>de</strong> soporte circulatorio:<br />

Compresión abdominal<br />

Compresión torácica neumática (chaleco neumático)<br />

RCP con ventilación-compresión simultánea (VCS)<br />

RCP invasiva:<br />

Masaje cardíaco interno<br />

RCP invasiva por bypass cardiopulmonar <strong>de</strong> emergencia<br />

5.- Tratamiento farmacológico y vías <strong>de</strong> administración<br />

• Vías <strong>de</strong> administración <strong>de</strong> fármacos:<br />

o Vías venosas<br />

o Vía endotraqueal<br />

o Vía intraósea<br />

o Vía intracardíaca<br />

• Tratamiento farmacológico<br />

o Fármacos alfa-adrenérgicos:<br />

• Adrenalina<br />

o Fármacos que actúan sobre el ritmo cardíaco que <strong>de</strong>ben<br />

utilizarse en situaciones <strong>de</strong> paro cardíaco:<br />

• Atropina<br />

• Lidocaína<br />

Carmen Isasi Fernán<strong>de</strong>z. 11


o Sustancias alcalinizantes:<br />

• Bicarbonato sódico<br />

o Calcio<br />

o Fármacos en las arritmias peri-paro:<br />

• A<strong>de</strong>nosina<br />

6.- Arritmias<br />

Introducción<br />

Generalida<strong>de</strong>s<br />

EKG normal<br />

Origen y tipo <strong>de</strong> arritmias<br />

Monitorización EKG<br />

Diagnóstico<br />

Sistemas <strong><strong>de</strong>l</strong> análisis <strong>de</strong> una arritmia<br />

Características <strong>de</strong> las principales varieda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> una arritmia:<br />

Ritmos supraventriculares:<br />

Taquicardia sinusal<br />

Taquicardia supraventricular<br />

Aleteo auricular<br />

Fibrilación auricular<br />

Extrasistolia auricular<br />

Ritmos activos ventriculares:<br />

Taquicardia ventricular<br />

Fibrilación ventricular<br />

Extrasístoles ventriculares<br />

Bradiarritmias:<br />

Bradicardia sinusal<br />

Ritmo <strong>de</strong> la unión A-V<br />

Bloqueo A-V <strong>de</strong> segundo grado, <strong>de</strong> tipo I<br />

Bloqueo A-V <strong>de</strong> segundo grado, <strong>de</strong> tipo II<br />

Bloqueo A-V <strong>de</strong> tercer grado<br />

Asistolia<br />

Tratamiento <strong>de</strong> las arritmias asociadas al PCR<br />

7.- Clase práctica en sala <strong>de</strong> <strong>de</strong>mostración: asistencia obligatoria.<br />

Carmen Isasi Fernán<strong>de</strong>z. 12


Casos prácticos: se realizarán al finalizar la explicación <strong>de</strong> algunos temas <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

módulo.<br />

Temas correspondientes al Segundo examen parcial<br />

UNIDAD II.- PRINCIPALES ALTERACIONES DEL SISTEMA TEGUMENTARIO<br />

Tema 13: Alteraciones infecciosas <strong>de</strong> la piel: bacterianas, víricas micóticas y<br />

parasitarias.<br />

1.- Infecciones bacterianas:<br />

• Foliculitis<br />

• Furúnculo<br />

• Celulitis<br />

• Erisipela<br />

• Impétigo<br />

2.- Infecciones víricas:<br />

Verrugas: vulgares, plantares, planas, filiformes, verruga acuminada<br />

3.- Infecciones por hongos<br />

4.- Infecciones parasitaria:<br />

Pediculosis: Pediculosis capitis, Pediculosis corporis, Pediculosis <strong><strong>de</strong>l</strong> pubis.<br />

Sarna<br />

Tema 14: Dermatitis <strong>de</strong> contacto. Dermatitis inflamatorias. Psoriasis. Cuidados<br />

<strong>de</strong> enfermería.<br />

1.- Introducción<br />

2.- Eccema <strong>de</strong> contacto<br />

3.- Dermatitis seborreica<br />

4.- Psoriasis<br />

Tema 15: Úlceras por presión: introducción, etiología, prevención y tratamiento,<br />

cuidados <strong>de</strong> enfermería. Sistemas <strong>de</strong> evaluación <strong>de</strong> las Úlceras por presión.<br />

1.- Anatomía <strong>de</strong> la piel<br />

2.- Funciones generales <strong>de</strong> la piel<br />

3.- Úlcera por presión: concepto<br />

4.- Epi<strong>de</strong>miología<br />

5.- Terminología<br />

Carmen Isasi Fernán<strong>de</strong>z. 13


6.- Etiopatogenia<br />

7.- Factores <strong>de</strong> riesgo<br />

8.- Valoración <strong><strong>de</strong>l</strong> riesgo:<br />

• Escalas <strong>de</strong> valoración<br />

• Personas <strong>de</strong> riesgo<br />

• Localizaciones más frecuentes<br />

9.- Clasificación <strong>de</strong> la Úlceras por presión<br />

10.- Prevención <strong>de</strong> las Úlceras por presión:<br />

Valoración <strong><strong>de</strong>l</strong> riesgo y atención al estado general<br />

Cuidados <strong>de</strong> la piel<br />

Evitar la presión <strong>de</strong> <strong>de</strong>cúbito o se<strong>de</strong>stación especialmente sobre las zonas<br />

vulnerables<br />

11.- Directrices generales sobre el tratamiento <strong>de</strong> las Úlceras por presión:<br />

• Introducción<br />

• Directrices generales sobre el tratamiento (GNEAUPP):<br />

o Valoración: valoración inicial <strong><strong>de</strong>l</strong> paciente, valoración <strong><strong>de</strong>l</strong> entorno<br />

<strong>de</strong> cuidados, valoración <strong>de</strong> la lesión.<br />

o Alivio <strong>de</strong> la presión en los tejidos: técnicas <strong>de</strong> posición,<br />

superficies <strong>de</strong> apoyo.<br />

o Cuidados generales: prevención <strong>de</strong> nuevas lesiones, soporte<br />

nutricional, soporte emocional.<br />

o Cuidados <strong>de</strong> la Úlcera: <strong>de</strong>sbridamiento <strong><strong>de</strong>l</strong> tejido necrótico;<br />

limpieza <strong>de</strong> la herida; prevención y abordaje <strong>de</strong> la infección<br />

bacteriana; elección <strong>de</strong> un producto que mantenga<br />

continuamente el lecho <strong>de</strong> la úlcera húmedo.<br />

o Colonización e infección bacteriana en las U.P.P.<br />

o Reparación quirúrgica <strong>de</strong> las Úlceras.<br />

o Educación y mejora <strong>de</strong> la calidad <strong>de</strong> vida.<br />

o Cuidados paliativos y U.P.P.<br />

o Evaluación e indicadores <strong>de</strong> calidad<br />

Tema 16: Apósitos biológicos. Cura basada en el principio húmedo.<br />

Tema 17: Tumores cutáneos: clasificación, etiología, diagnóstico y tratamiento,<br />

cuidados <strong>de</strong> enfermería.<br />

1.- Introducción<br />

2.- Lesiones benignas y premalignas:<br />

Carmen Isasi Fernán<strong>de</strong>z. 14


Queratosis seborreica<br />

Colgajos cutáneos o Acrocordones<br />

Dermatofibromas<br />

Queloi<strong>de</strong>s y cicatrices hipertróficas<br />

Queratoacantoma<br />

Quistes epidérmicos (sebáceos)<br />

Queratosis actínica<br />

3.- Cáncer cutáneo:<br />

• Carcinoma basocelular y espinocelular<br />

Casos prácticos: se realizarán al finalizar la explicación <strong>de</strong> algunos temas <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

módulo.<br />

UNIDAD III.- PRINCIPALES ALTERACIONES DEL SISTEMA NERVIOSO.<br />

Tema 18: Observación y valoración <strong><strong>de</strong>l</strong> paciente con alteraciones <strong><strong>de</strong>l</strong> sistema<br />

nervioso. Examen físico. Valoración neurológica. Exploraciones<br />

complementarias <strong>de</strong> apoyo al diagnóstico.<br />

1.- Nivel <strong>de</strong> conciencia:<br />

• Alerta<br />

• Letargo<br />

• Estupor<br />

• Coma<br />

2.- Valoración <strong>de</strong> la actividad pupilar:<br />

Tamaño y simetría pupilar<br />

Midriasis<br />

Miosis<br />

Anisocoria<br />

Reacción <strong>de</strong> las pupilas a la luz<br />

Reflejo fotomotor<br />

Reflejo <strong>de</strong> acomodación<br />

3.- Valoración <strong>de</strong> la motilidad<br />

• Tamaño <strong>de</strong> los músculos<br />

o Atrofia<br />

o Hipertrofia<br />

• Tono muscular<br />

o Hipotonía<br />

Carmen Isasi Fernán<strong>de</strong>z. 15


o Hipertonía<br />

o Miotonía<br />

• Fuerza muscular<br />

o Extremida<strong>de</strong>s superiores<br />

o Extremida<strong>de</strong>s inferiores<br />

Contracciones anómalas<br />

Convulsiones<br />

Temblor<br />

Fasciculaciones<br />

Mioclonías<br />

Atetosis<br />

Corea<br />

Nistagmus<br />

4.- Valoración <strong>de</strong> los reflejos<br />

Exploración <strong>de</strong> los reflejos superficiales<br />

Reflejo abdominal<br />

Reflejo plantar<br />

Exploración <strong>de</strong> los reflejos profundos<br />

Reflejo bicipital<br />

Reflejo rotuliano<br />

Reflejo aquíleo<br />

Respuestas anormales reflejas<br />

Arreflexia<br />

Hiporreflexia<br />

Hiperreflexia<br />

5.- Valoración <strong>de</strong> la coordinación, equilibrio y marcha<br />

• Coordinación<br />

• Equilibrio y marcha<br />

o Marcha tabética<br />

o Marcha cerebelosa<br />

o Marcha en escalera<br />

o Marcha hemipléjica<br />

6.- Valoración <strong>de</strong> la función sensitiva<br />

Valoración <strong><strong>de</strong>l</strong> córtex sensitivo<br />

Agnosia visual<br />

Agnosia auditiva<br />

Agnosia táctil<br />

Carmen Isasi Fernán<strong>de</strong>z. 16


Valoración <strong>de</strong> las vías sensitivas<br />

Tacto<br />

Dolor<br />

Temperatura<br />

Vibración<br />

Propiocepción<br />

7.- Valoración <strong>de</strong> los trastornos <strong><strong>de</strong>l</strong> lenguaje<br />

• Afasia<br />

• Disartria<br />

Tema 19: Alteraciones convulsivas: epilepsia. Etiología, clasificación clínica,<br />

evaluación diagnóstica, cuidados <strong>de</strong> enfermería.<br />

1.- Etiología<br />

Epilepsias esenciales o idiopáticas<br />

Epilepsias secundarias<br />

2.- Clasificación clínica<br />

• Epilepsias generalizadas<br />

• Epilepsias parciales<br />

3.- Epilepsias generalizadas:<br />

Grand mal:<br />

Fases clínicas: fase prodrómica, fase tónica, fase clónica, fase <strong>de</strong><br />

coma postepiléptico.<br />

Tratamiento y cuidados <strong>de</strong> enfermería<br />

Petit mal<br />

4.- Status epiléptico<br />

Tema 20: Alteraciones <strong>de</strong>generativas: enfermedad <strong>de</strong> Parkinson. Diagnóstico<br />

diferencial, Manifestaciones clínicas, evolución, tratamiento, cuidados <strong>de</strong><br />

enfermería.<br />

1.- Introducción<br />

2.- Manifestaciones clínicas<br />

• Temblor<br />

• Rigi<strong>de</strong>z muscular<br />

• Bradicinesia<br />

• Trastornos <strong>de</strong> la marcha<br />

3.- Evolución<br />

Carmen Isasi Fernán<strong>de</strong>z. 17


4.- Evaluación diagnóstica<br />

5.- Tratamiento<br />

6.- Cuidados <strong>de</strong> enfermería<br />

Proporcionar seguridad<br />

Favorecer la comunicación<br />

Mejorar la alimentación<br />

Controlar la eliminación<br />

Cuidar la higiene<br />

Favorecer la motilidad<br />

Tema 21: Alteraciones infecciosas: meningitis. Etiología, manifestaciones<br />

clínicas, evaluación diagnóstica, complicaciones, tratamiento, cuidados <strong>de</strong><br />

enfermería.<br />

1.- Introducción<br />

2.- Etiología<br />

3.- Manifestaciones clínicas<br />

4.- Evaluación diagnóstica:<br />

• Clínica<br />

• Punción lumbar<br />

• Hemocultivo<br />

5.- Complicaciones<br />

6.- Tratamiento<br />

7.- Cuidados <strong>de</strong> enfermería<br />

Mantener su aislamiento<br />

Favorecer su bienestar<br />

Proteger su seguridad<br />

Normalizar la temperatura corporal<br />

Favorecer la oxigenación<br />

Controlar la alimentación<br />

Colocar al paciente en una postura a<strong>de</strong>cuada<br />

Valorar la función neurológica y constantes vitales<br />

Informar al paciente y familia<br />

Tema 22: Alteraciones tumorales: tumores intracraneales. Clasificación <strong>de</strong> los<br />

tumores, manifestaciones clínicas, signos y síntomas, tratamiento, cuidados <strong>de</strong><br />

enfermería.<br />

1.- Introducción<br />

Carmen Isasi Fernán<strong>de</strong>z. 18


2.- Manifestaciones clínicas<br />

• Cefaleas<br />

• Vómitos<br />

• Alteraciones mentales<br />

• Epilepsia<br />

• Alteraciones visuales<br />

• Signos focales<br />

3.- Evaluación diagnóstica<br />

Angiografía cerebral<br />

TAC<br />

Resonancia magnética<br />

4.- Tratamiento y cuidados <strong>de</strong> enfermería<br />

• Tratamiento quirúrgico. Cuidados <strong>de</strong> enfermería<br />

• Radioterapia. Cuidados <strong>de</strong> enfermería<br />

• Quimioterapia. Cuidados <strong>de</strong> enfermería<br />

Casos prácticos: se realizarán al finalizar la explicación <strong>de</strong> algunos temas <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

módulo.<br />

UNIDAD IV.- PRINCIPALES ALTERACIONES DEL SISTEMA HEMATOLÓGICO<br />

Tema 23: Alteraciones asociadas con los eritrocitos. Anemias.<br />

1.- Concepto<br />

2.- Etiopatogenia general <strong>de</strong> la anemia<br />

Eritropoyesis insuficiente<br />

Pérdida exagerada <strong>de</strong> eritrocitos<br />

3.- Síndrome anémico<br />

4.- Clasificación general <strong>de</strong> las anemias<br />

5.- Anemia ferropénica<br />

• Concepto<br />

• Etiología<br />

• Sintomatología<br />

• Métodos diagnósticos: actuación <strong>de</strong> enfermería<br />

• Cuidados <strong>de</strong> enfermería en el tratamiento <strong>de</strong> la anemia ferropénica<br />

Tema 24: Trastornos asociados con los glóbulos blancos. Leucopenias.<br />

Leucemia. Mieloma. Transplante <strong>de</strong> médula ósea. Cuidados <strong>de</strong> enfermería<br />

Carmen Isasi Fernán<strong>de</strong>z. 19


1.- Leucemias<br />

Introducción<br />

Etiología<br />

Clasificación:<br />

Leucemia aguda<br />

Leucemia crónica<br />

Leucemia linfocítica crónica<br />

Leucemia mieloi<strong>de</strong> crónica<br />

2.- Mieloma<br />

3.- Trasplante <strong>de</strong> médula ósea<br />

Tema 25: Trastornos <strong>de</strong> la coagulación. Trombocitopenia. Hemofilia.<br />

Coagulación intravascular diseminada. Atención <strong>de</strong> enfermería a pacientes con<br />

tratamiento anticoagulante y/o fibrinolítico.<br />

1.- Alteraciones congénitas <strong>de</strong> la coagulación: Hemofilia<br />

• Introducción<br />

• Diagnóstico<br />

• Tratamiento<br />

• Cuidados <strong>de</strong> enfermería<br />

2.- Alteraciones adquiridas <strong>de</strong> la coagulación: Coagulación Intravascular<br />

Diseminada (CID)<br />

Introducción<br />

Diagnóstico<br />

Complicaciones<br />

Tratamiento médico<br />

Cuidados <strong>de</strong> enfermería<br />

Tema 26: Trastornos <strong><strong>de</strong>l</strong> sistema linfático. Linfomas. Enfermedad <strong>de</strong> Hodgkin.<br />

Cuidados <strong>de</strong> enfermería<br />

1.- Etiología <strong>de</strong> las a<strong>de</strong>nopatías<br />

2.- Linfoma <strong>de</strong> Hodgkin:<br />

• Introducción<br />

• Clasificación<br />

• Cuadro clínico<br />

• Diagnóstico<br />

• Tratamiento<br />

Carmen Isasi Fernán<strong>de</strong>z. 20


3.- Linfomas no Hodgkin<br />

Introducción<br />

Cuadro clínico<br />

Tratamiento<br />

4.- Actuación <strong>de</strong> enfermería en la radioterapia y quimioterapia <strong><strong>de</strong>l</strong> Linfoma<br />

• Preparación y apoyo psicológico<br />

• Náuseas y vómitos<br />

• Mucositis<br />

• Deterioro <strong>de</strong> la integridad cutánea<br />

• Leucopenia<br />

• Fiebre<br />

Tema 27: Síndrome <strong>de</strong> inmuno<strong>de</strong>ficiencia adquirida: SIDA<br />

1.- Introducción<br />

2.- Concepto<br />

3.- Origen <strong><strong>de</strong>l</strong> SIDA<br />

4.- Fases <strong><strong>de</strong>l</strong> SIDA<br />

Fase inicial<br />

Fase crónica<br />

Fase final:<br />

Neumonía por pneomocystis carinii<br />

Toxoplasmosis<br />

Criptosporidiosis<br />

Histoplasmosis<br />

Mycobacterium avium-intracellulare complex<br />

Mycobacterium tuberculosis<br />

Virus <strong><strong>de</strong>l</strong> Herpes simple<br />

Citomegalovirus<br />

Sarcoma <strong>de</strong> Kaposi<br />

Linfoma <strong>de</strong> celulas B<br />

Encefalopatías por VIH<br />

5.- Diagnóstico<br />

6.- Formas <strong>de</strong> transmisión:<br />

• Transmisión sexual<br />

• Transmisión parenteral<br />

• Transmisión vertical<br />

Carmen Isasi Fernán<strong>de</strong>z. 21


7.- Comportamientos y situaciones <strong>de</strong> riesgo<br />

Comportamientos <strong>de</strong> riesgo<br />

Relaciones sexuales<br />

Uso compartido <strong>de</strong> jeringas<br />

Situaciones <strong>de</strong> riesgo<br />

Comportamiento <strong>de</strong> riesgo <strong>de</strong> la pareja sexual<br />

Haber nacido <strong>de</strong> una madre seropositiva<br />

Recibir sangre o sus <strong>de</strong>rivados<br />

Personal sanitario<br />

8.- Prevención<br />

9.- Tratamiento<br />

10.- Cuidados <strong>de</strong> enfermería<br />

• Fase inicial<br />

• Fase crónica<br />

• Fase final<br />

Casos prácticos: se realizarán al finalizar la explicación <strong>de</strong> algunos temas <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

módulo.<br />

UNIDAD V.- PRINCIPALES ALTERACIONES DE LARINGE, OIDO Y OJOS<br />

Tema 28: Principales alteraciones <strong>de</strong> la laringe: Introducción. Traumatismos <strong>de</strong><br />

la laringe. Cuerpos extraños en la laringe. Procesos inflamatorios en la laringe.<br />

Tumores <strong>de</strong> la laringe. Cuidados <strong>de</strong> enfermería.<br />

1.- Traumatismos <strong>de</strong> la Laringe<br />

Cerrados (contusiones laríngeas)<br />

Abiertos<br />

2.- Cuerpos extraños <strong>de</strong> la Laringe<br />

• Exógenos animados<br />

• Inanimados<br />

3.- Procesos inflamatorios <strong>de</strong> la Laringe<br />

Laringitis alérgicas<br />

Laringitis víricas<br />

Laringitis bacteriana<br />

Laringitis fúngica<br />

Laringitis mecánica<br />

Carmen Isasi Fernán<strong>de</strong>z. 22


Laringitis químicas<br />

4.- Tumores <strong>de</strong> la Laringe<br />

• Benignos<br />

• Malignos<br />

• Manifestaciones clínicas<br />

• Tratamiento<br />

Tema 29: Alteraciones auditivas inflamatorias. Otitis externa, media e interna.<br />

Alteraciones <strong><strong>de</strong>l</strong> equilibrio.<br />

1.- Alteraciones inflamatorias <strong><strong>de</strong>l</strong> oído externo<br />

Forúnculos<br />

Inflamación difusa<br />

2.- Alteraciones inflamatorias <strong><strong>de</strong>l</strong> oído medio<br />

• Otitis media<br />

o Otitis media aguda<br />

o Otitis media crónica<br />

3.- Enfermedad <strong>de</strong> Meniere<br />

Tema 30: Cuidados <strong>de</strong> enfermería para las personas con déficit auditivo.<br />

Tema 31: Principales alteraciones <strong>de</strong> los ojos: Introducción. Principales<br />

alteraciones <strong>de</strong> la córnea. Principales alteraciones <strong>de</strong> los párpados. Principales<br />

alteraciones <strong>de</strong> la conjuntiva. Principales alteraciones <strong><strong>de</strong>l</strong> aparato lagrimal.<br />

1.- Principales alteraciones <strong>de</strong> la córnea<br />

• Queratitis<br />

• Traumatismos<br />

o Erosiones<br />

o Cuerpos extraños<br />

o Heridas perforantes<br />

o Causticaciones<br />

2.- Principales alteraciones <strong>de</strong> los párpados<br />

Blefaritis: eritemoscamosa y folicular<br />

Orzuelo<br />

Calacio o Chalación<br />

Ptosis<br />

Tumores:<br />

Carmen Isasi Fernán<strong>de</strong>z. 23


Tumores benignos: Xantelasma, Queratosis, Papiloma.<br />

Tumores malignos: carcinoma <strong>de</strong> células basales y carcinoma <strong>de</strong><br />

células escamosas; Melanoma<br />

Tema 32: Cuidados <strong>de</strong> enfermería a las personas con déficit visual.<br />

Casos prácticos: se realizarán al finalizar la explicación <strong>de</strong> algunos temas <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

módulo.<br />

UNIDAD VI.- PRINCIPALES ALTERACIONES MUSCULOESQUELÉTICAS<br />

Tema 33: Valoración <strong><strong>de</strong>l</strong> paciente con problemas locomotores. Semiología.<br />

Pruebas complementarias.<br />

Tema 34: Trastornos inflamatorios <strong><strong>de</strong>l</strong> aparato locomotor. Artritis reumatoi<strong>de</strong>.<br />

Lupus eritematoso. Síndrome <strong><strong>de</strong>l</strong> túnel carpiano. Atención <strong>de</strong><br />

Enfermería.<br />

Tema 35:<br />

Procesos infecciosos osteoarticulares. Osteomielitis y artritis<br />

bacterianas. Atención <strong>de</strong> Enfermería.<br />

Tema 36: Artropatías <strong>de</strong>generativas. Artrosis. Cuidados <strong>de</strong> enfermería<br />

Tema 37: Otros trastornos esqueléticos en el adulto. Osteoporosis y<br />

osteomalacia. Actuaciones y asesoramiento <strong>de</strong> enfermería.<br />

Tema 38: Lesiones traumáticas <strong><strong>de</strong>l</strong> esqueleto. Estudio general <strong>de</strong> las luxaciones,<br />

esguinces y fracturas.<br />

Casos prácticos: se realizarán al finalizar la explicación <strong>de</strong> algunos temas <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

módulo.<br />

MÓDULO TEÓRICO-PRÁCTICO<br />

PRÁCTICA : RCP avanzada<br />

Se realizarán grupos <strong>de</strong> 12-15 alumnos y se hará una clase práctica en Sala <strong>de</strong><br />

Demostración. Los grupos se publicarán con la suficiente antelación en el tablón <strong>de</strong><br />

anuncios <strong><strong>de</strong>l</strong> aula <strong>de</strong> Enfermería Médico-Quirúrgica II.<br />

Se realizarán las siguientes activida<strong>de</strong>s:<br />

Carmen Isasi Fernán<strong>de</strong>z. 24


Se mostrará a los alumnos el funcionamiento <strong><strong>de</strong>l</strong> material que se utiliza en la RCP<br />

avanzada: <strong>de</strong>sfibrilador, ambú, tubos endotraqueales, laringoscopio, carro <strong>de</strong><br />

paradas, medicación…<br />

Harán una práctica <strong>de</strong> ventilación con Ambú en una maqueta diseñada para tal fin.<br />

d) Bibliografía<br />

Beare/Myers: Principios y práctica <strong>de</strong> la Enfermería Médico-Quirúrgica. 2ª<br />

ed.Mosby/Doyma Lbros, 1995.<br />

- Donna D. Ignatavicius, Marilyn Varner Bayne: Enfermería Médico-Quirúrgica.<br />

Planteamiento para mejorar el proceso en enfermería. Interamericana, 1995.<br />

- Brunner y Suddarth: Enfermería Médico-Quirúrgica. 8ª ed. Interamericana,1996.<br />

- Campbell,C.: Tratado <strong>de</strong> Enfermería. Diagnósticos y métodos. Barcelona, Doyma,<br />

1987.<br />

- Corbell,J.V.: Pruebas <strong>de</strong> Laboratorio, exploraciones y diagnósticos <strong>de</strong> Enfermería.<br />

Barcelona, Doyma, 1990.<br />

- De la Torre,A., Portero Fraile,M.P.: Técnicas <strong>de</strong> Enfermería. 2ª ed.,Barcelona.<br />

Ediciones ROL S.A., 1991<br />

- Farreras Valenti,P. (et al): Medicina Interna. 12ª ed., Barcelona:Doyma, 1991.<br />

5.- METODOLOGÍA DOCENTE EMPLEADA<br />

Para el <strong>de</strong>sarrollo <strong><strong>de</strong>l</strong> programa <strong>de</strong> esta materia se utilizan las siguientes técnicas<br />

didácticas:<br />

- Lección magistral con ayuda <strong>de</strong> medios audiovisuales<br />

- Trabajos <strong>de</strong> grupo.<br />

- Proyección <strong>de</strong> ví<strong>de</strong>os<br />

- Activida<strong>de</strong>s en sala <strong>de</strong> <strong>de</strong>mostración.<br />

- Prácticas clínicas.<br />

Carmen Isasi Fernán<strong>de</strong>z. 25


Tutorías:<br />

A<strong>de</strong>más <strong>de</strong> las clases teóricas y prácticas, se <strong>de</strong>dican 6 horas semanales a tutorías,<br />

para orientar el aprendizaje individual <strong><strong>de</strong>l</strong> alumno, ayudarle en la preparación <strong>de</strong><br />

trabajos y facilitar su formación.<br />

6.- SISTEMA DE EVALUACIÓN<br />

a) Evaluación teórica<br />

La evaluación teórica consta <strong>de</strong> un examen parcial liberatorio y un examen final.<br />

La valoración <strong>de</strong> los conocimientos teóricos se podrá realizar mediante:<br />

- Preguntas <strong>de</strong> respuesta abierta corta (PRAC), en ellas se solicitan al alumno<br />

que, <strong>de</strong>scriba, explique, <strong>de</strong>fina, calcule, etc. <strong>de</strong> manera breve aspectos <strong>de</strong><br />

contenidos a evaluar .<br />

- Resolución <strong>de</strong> problemas.<br />

- Resolución <strong>de</strong> casos clínicos.<br />

Los exámenes serán eliminatorios a partir <strong>de</strong> una nota igual o superior a 5. La nota<br />

obtenida en cada examen se guarda hasta la convocatoria <strong>de</strong> Septiembre <strong><strong>de</strong>l</strong> año<br />

académico en curso.<br />

b) Evaluación práctica<br />

El aspecto práctico se realiza en los Centros Sanitarios concertados en nuestra E.U.E.<br />

El alumno realizará dos rotaciones y en cada una <strong>de</strong> ellas se evaluarán conocimientos<br />

teóricos, actitu<strong>de</strong>s y habilida<strong>de</strong>s, otorgándose una puntuación <strong>de</strong> MAL, BIEN,<br />

M.B./EXCELENTE. Al finalizar los dos rotatorios se hallará la media <strong>de</strong> puntuaciones<br />

obtenidas.<br />

Dicha evaluación práctica será valorada por el Profesor Asociado <strong>de</strong> Ciencias <strong>de</strong> la<br />

Salud y por la enfermera/o responsable o más directamente en contacto con el<br />

alumno.<br />

La no superación <strong>de</strong> alguna rotación supondrá la recuperación o repetición íntegra <strong>de</strong><br />

la misma.<br />

Carmen Isasi Fernán<strong>de</strong>z. 26


En el caso <strong>de</strong> que un alumno, - aún por motivos justificados -, no asista a las prácticas<br />

clínicas, <strong>de</strong>berá recuperar el número <strong>de</strong> horas hasta completar el número total <strong>de</strong><br />

horas previstas por rotatorio.<br />

c) Evaluación final<br />

La evaluación final se establecerá entre la nota teórica y la nota práctica <strong>de</strong> la<br />

siguiente forma: a la media obtenida con los dos exámenes teóricos (parcial y final), se<br />

sumará:<br />

- 1 punto: cuando la calificación final <strong>de</strong> prácticas es <strong>de</strong> EXCELENTE.<br />

- 0,75 puntos: cuando la calificación final <strong>de</strong> prácticas es <strong>de</strong> SOBRESALIENTE<br />

- 0,5 puntos: cuando la calificación final <strong>de</strong> prácticas es <strong>de</strong> NOTABLE.<br />

- 0,25 puntos: cuando la calificación final <strong>de</strong> prácticas es <strong>de</strong> APROBADO.<br />

Para optar a sobresaliente con matrícula <strong>de</strong> honor, será necesario haber obtenido una<br />

puntuación media <strong>de</strong> sobresaliente en la teoría y <strong>de</strong> excelente en la práctica.<br />

La no superación <strong>de</strong> una <strong>de</strong> las partes <strong>de</strong> la asignatura (teórica o práctica) significará<br />

el suspenso <strong>de</strong> la asignatura.<br />

Toda convocatoria extraordinaria se evaluará mediante examen teórico que <strong>de</strong>berá ser<br />

superado con 5, siendo imprescindible tener aprobados los ciclos prácticos.<br />

d) Publicación <strong>de</strong> calificaciones:<br />

- Las calificaciones obtenidas en los exámenes (parcial y/ o final), se publicarán<br />

en el tablón <strong>de</strong> anuncios <strong><strong>de</strong>l</strong> Centro en un plazo máximo <strong>de</strong> 8 días.<br />

- En el listado <strong>de</strong> calificaciones se publicará la fecha, lugar y hora prevista <strong>de</strong><br />

revisión <strong>de</strong> examen.<br />

Carmen Isasi Fernán<strong>de</strong>z. 27


ENFERMERIA COMUNITARIA III (13 Créditos)<br />

<br />

DOCENTE: Dª Elvira Fernán<strong>de</strong>z Puente<br />

Prof. Titular <strong>de</strong> E.U.<br />

IDIOMA : Castellano<br />

1.- PROPOSITO DE LA ASIGNATURA.<br />

1.- La formación (cultural, científica y profesional) <strong>de</strong> los alumnos <strong>de</strong> cara a<br />

conseguir el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> su propia personalidad y su sentido crítico que le<br />

faciliten adoptar y mantener actitu<strong>de</strong>s y comportamientos más saludables en<br />

relación consigo mismo y con los <strong>de</strong>más<br />

2.- La adquisición por los alumnos <strong>de</strong> los conocimientos necesarios para<br />

compren<strong>de</strong>r el proceso salud-enfermedad, como fenómeno ecológico en el que<br />

intervienen múltiples factores interrelacionados entre sí<br />

3.- El aprendizaje <strong>de</strong> conceptos, estrategias, técnicas y procedimientos <strong>de</strong><br />

trabajo <strong>de</strong> Enfermería Comunitaria , para abordar con profundidad los<br />

problemas <strong>de</strong> salud <strong>de</strong> la comunidad, sabiéndolos priorizar y aplicar en<br />

situaciones diversas.<br />

4.- La adquisición <strong>de</strong> habilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> comunicación y relación que le permitan<br />

actuar como agente <strong>de</strong> educación sanitaria, con la capacidad para influir en la<br />

modificación <strong>de</strong> conductas insanas <strong>de</strong> individuos y grupos y que, a la vez,<br />

faculten para relacionarse, a<strong>de</strong>cuadamente, con los restantes miembros <strong>de</strong> su<br />

equipo <strong>de</strong> trabajo.<br />

2.- UNIDADES DIDÁCTICAS.<br />

I.- ENFERMERÍA, ATENCIÓN PRIMARIA Y SALUD COMUNITARIA.<br />

Tema 1.- La atención primaria<br />

Tema 2.- Metodología <strong>de</strong> trabajo en Enfermería Comunitaria<br />

Tema 3.- Consulta <strong>de</strong> Enfermería. El proceso <strong>de</strong> atención <strong>de</strong> enfermería<br />

en la atención al individuo, la familia y la comunidad<br />

Tema 4.- Atención a grupos específicos: Programa <strong>de</strong> salud<br />

II.- EDUCACIÓN PARA LA SALUD<br />

Tema 5.- Educación para la salud: concepto y objetivos<br />

Tema 6.- Los comportamientos <strong>de</strong> salud<br />

Tema 7.- Los medios y los métodos <strong>de</strong> la educación sanitaria<br />

Tema 8.- Elaboración <strong>de</strong> programas educativos para la salud<br />

Tema 9.- Campos <strong>de</strong> acción <strong>de</strong> la educación para la salud<br />

III.- SISTEMAS DE SALUD<br />

Tema 10.- Sistemas <strong>de</strong> salud: concepto. Características. Principales<br />

sistemas <strong>de</strong> salud<br />

Tema 11.- El sistema sanitario español


Tema 12.- Los servicios sanitarios en Galicia. El servicio galego <strong>de</strong><br />

saú<strong>de</strong><br />

Tema 13.- Niveles asistenciales<br />

3.- METODOLOGÍA DOCENTE.<br />

o Clases teóricas:<br />

* Expositivas- activas e interactivas.<br />

o Trabajos <strong>de</strong> grupo.<br />

o Realización <strong>de</strong> prácticas en Centros <strong>de</strong> Salud.<br />

o La realización es obligatoria en tiempo, horario y Centro <strong>de</strong> Salud<br />

que se establezca, <strong>de</strong> no ser así se darán por no superadas y por<br />

tanto la calificación será <strong>de</strong> no apto.<br />

o La falta a las prácticas por un motivo justificado (enfermedad,<br />

acci<strong>de</strong>nte, maternidad o alguna causa <strong>de</strong> obligado cumplimiento)<br />

podrán ser recuperadas, siempre y cuando el alumno tenga<br />

realizado el 80% <strong>de</strong> las mismas, en una fecha a<strong>de</strong>cuada según la<br />

disponibilidad <strong>de</strong> los Centros <strong>de</strong> Salud.<br />

4.- SISTEMA DE EVALUACIÓN.<br />

La evaluación se realizará en base a los siguientes criterios:<br />

- Calificación obtenida por la realización <strong><strong>de</strong>l</strong> examen escrito. El tipo <strong>de</strong><br />

pregunta <strong>de</strong> examen es concreta <strong>de</strong> respuesta corta y/o explicativa <strong>de</strong> los<br />

contenidos <strong>de</strong> las clases teóricas y trabajos <strong>de</strong> grupo realizados <strong>de</strong>ntro <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

aula. La puntuación mínima para superar la prueba será <strong>de</strong> 3,5 puntos. El<br />

porcentaje sobre la puntuación total es <strong><strong>de</strong>l</strong> 70%.<br />

- Evaluación <strong>de</strong> la realización <strong><strong>de</strong>l</strong> programa práctico en los centros <strong>de</strong> salud<br />

<strong><strong>de</strong>l</strong> área, a través <strong>de</strong> la valoración <strong>de</strong> los profesionales enfermeros <strong>de</strong> los<br />

correspondientes centros con la calificación <strong>de</strong> apto o no apto. Supondrá el<br />

5% <strong>de</strong> la puntuación global.<br />

- Realización obligatoria <strong><strong>de</strong>l</strong> proceso <strong>de</strong> atención <strong>de</strong> enfermería a un paciente<br />

domiciliario. Supondrá el 25% <strong>de</strong> la calificación global.<br />

- Esta asignatura tiene un componente teórico y un componente práctico que<br />

han <strong>de</strong> ser superados ambos. El no superar uno <strong>de</strong> los dos, supone el<br />

suspenso <strong>de</strong> la asignatura.<br />

- Si el alumno tras realizar en su totalidad las prácticas clínicas, no las<br />

supera, únicamente podrá recuperarlas, con el objeto <strong>de</strong> cumplir los<br />

objetivos <strong>de</strong> la asignatura, en el mes <strong>de</strong> junio.<br />

- Las prácticas superadas se guardarán, previa petición por escrito y<br />

realizada antes <strong>de</strong> que finalice el mes <strong>de</strong> octubre, dos cursos lectivos.<br />

5.- BIBLIOGRAFÍA RECOMENDADA.<br />

. Antón Nardiz MV. Enfermería y Atención Primaria <strong>de</strong> Salud. Madrid: Díaz <strong>de</strong><br />

Santos, 1989


NANDA Internacional. Diagnósticos Enfermeros: Definiciones y clasificación.<br />

Elsevier España, S.A. 2005<br />

. Caja López C. López Pisa R. Enfermería. Enfermería Comunitaria III.<br />

Barcelona: Masson Salvat Enfermería, 1994<br />

. Martín Zurro A, Cano Pérez J.F. Atención Primaria. Conceptos,organización y<br />

práctica clínica. Madrid: Elsevier España,S.A. 2003.<br />

. Revilla L. Conceptos e instrumentos <strong>de</strong> la atención familiar. Barcelona:<br />

Doyma, 1994<br />

. Alfaro R. Aplicación <strong><strong>de</strong>l</strong> proceso <strong>de</strong> Atención <strong>de</strong> Enfermería. Barcelona:<br />

Doyma, 1992<br />

. López Martín I. Atención Domiciliaria: Diagnósticos <strong>de</strong> Enfermería. Madrid:<br />

Interamericana-McGraw-Hill, 1994<br />

. Jaffe, Skidmore-Roth. Enfermería en Atención Domiciliaria. Valoración y<br />

Planes <strong>de</strong> Cuidados. Madrid: Harcourt Brace. 1998<br />

. Costa M, López E Educación para la Salud. Una estrategia para cambiar<br />

estilos <strong>de</strong> vida. Madrid: Pirámi<strong>de</strong>, 1996<br />

Mario Johnson et al. Diagnósticos Enfermeros, resultados e intervenciones.<br />

Madrid: Ediciones Harcourt,2002<br />

Marriner Tomey A., Raille Alligood M. Mo<strong><strong>de</strong>l</strong>os y Teorías <strong>de</strong> Enfermería.<br />

Madrid: Elsevier España S.A. 2003<br />

. Salleras Sanmartín L. Educación Sanitaria. Principios, métodos y<br />

aplicaciones. Madrid: Díaz <strong>de</strong> Santos, 1990<br />

.O.M.S. Salud 21. Salud para todos en el siglo XXI. Madrid; Ministerio <strong>de</strong> Sanidad<br />

y Consumo.<br />

. García Suso, A. Enfermería Comunitaria. Bases teóricas. Madrid; DAE, SL, 2001


ENFERMERÍA GERIÁTRICA<br />

PROFESORA:<br />

C. María García Martínez


ENFERMERÍA GERIÁTRICA (7,5 créditos; 3,5 teóricos y 4 prácticos)<br />

1. PROPÓSITO DE LA ASIGNATURA<br />

La asignatura <strong>de</strong> Enfermería Geriátrica como materia troncal <strong>de</strong> currículum tiene como<br />

meta que el alumno adquiera conocimientos, habilida<strong>de</strong>s y actitu<strong>de</strong>s sobre la problemática biopsico-social<br />

<strong><strong>de</strong>l</strong> anciano, lo que le capacitará para dar cuidados integrales <strong>de</strong> fomento <strong>de</strong> la<br />

salud, prevención <strong>de</strong> la enfermedad, recuperación y rehabilitación física y social, así como el<br />

conocimiento <strong>de</strong> las causas y consecuencias <strong><strong>de</strong>l</strong> envejecimiento individual y poblacional.<br />

2. IDIOMA EN QUE SE IMPARTE<br />

Bilingüe (Castellano y Gallego)<br />

3. METODOLOGÍA<br />

- Clases expositivas, apoyadas con medios audiovisuales, pizarra y coloquios.<br />

- Trabajos individuales y/o <strong>de</strong> grupos con exposición posterior.<br />

- Casos teórico-prácticos.<br />

- Tutorías.<br />

4. EVALUACIÓN<br />

La evaluación total <strong>de</strong> la asignatura se realizará mediante:<br />

- Participación en el aula<br />

- Un examen parcial:<br />

.- Preguntas <strong>de</strong> respuesta corta.<br />

.- Resolución <strong>de</strong> un caso teórico- práctico.<br />

- Un examen final:<br />

. Primera parte .- Preguntas <strong>de</strong> respuesta corta.<br />

. Segunda parte .- Resolución <strong>de</strong> 2 casos teórico-prácticos.<br />

- Realización <strong>de</strong> un trabajo individual o <strong>de</strong> grupo obligatorio, <strong>de</strong> tal manera que ningún<br />

alumno podrá optar a la convocatoria <strong>de</strong> Junio y /o Septiembre sin tener dicho trabajo<br />

presentado.<br />

- El 80% <strong>de</strong> la nota final le correspon<strong>de</strong>rá al examen y el 20% restante le correspon<strong>de</strong>rá al<br />

trabajo<br />

- No se conservan exámenes parciales aprobados para la convocatoria <strong>de</strong> Septiembre.<br />

5. CRONOGRAMA<br />

- Enseñanzas teóricas................................ 35 horas.<br />

- Enseñanzas práctico-clínicas.................. 40 horas.<br />

TOTAL........ 75 horas.


6. CONTENIDOS<br />

UNIDADES DIDÁCTICAS<br />

I.- CONCEPTOS GENERALES.<br />

II.- ASPECTOS SOCIALES, CULTURALES Y ECONÓMICOS DE LA VEJEZ.<br />

III.- EL ANCIANO SANO. NECESIDADES BÁSICAS HUMANAS ASOCIADAS AL PROCESO DE<br />

ENVEJECIMIENTO.<br />

IV.- EL ANCIANO ENFERMO. CARACTERÍSTICAS DE LAS ENFERMEDADES EN EL ANCIANO<br />

PROCESOS PATOLÓGICOS MÁS FRECUENTES EN EL ANCIANO.<br />

V.- RECURSOS SOCIO-SANITARIOS.<br />

UNIDAD DIDÁCTICA I: CONCEPTOS GENERALES<br />

TEMA 1. Conceptos generales<br />

1.1 Conceptos <strong>de</strong> Geriatría y Gerontología.<br />

1.2 Etapas, <strong>de</strong>sarrollo histórico y evolución <strong>de</strong> ambas disciplinas.<br />

1.3 Definición <strong>de</strong> Enfermería Geriátrica.<br />

1.4 Edad <strong>de</strong> interés geriátrico.<br />

TEMA 2. Teorías <strong><strong>de</strong>l</strong> envejecimiento.<br />

2.1 Definición <strong>de</strong> envejecimiento.<br />

2.2 Factores <strong>de</strong> envejecimiento.<br />

2.3 Teorías <strong><strong>de</strong>l</strong> envejecimiento:<br />

- Teorías genéticas.<br />

- Teoría termodinámica.<br />

- Teoría <strong><strong>de</strong>l</strong> envejecimiento celular.<br />

- Teoría <strong>de</strong> la acumulación <strong>de</strong> los productos <strong>de</strong> <strong>de</strong>secho.<br />

TEMA 3. Demografía <strong>de</strong> la ancianidad<br />

3.1 Aspectos <strong>de</strong>mográficos <strong><strong>de</strong>l</strong> envejecimiento.<br />

3.2 El envejecimiento <strong>de</strong> las poblaciones.<br />

3.3 Consecuencias<br />

UNIDAD DIDÁCTICA II:<br />

ASPECTOS SOCIALES, CULTURALES Y ECONÓMICOS DE LA VEJEZ<br />

TEMA 4.<br />

Historia <strong>de</strong> la vejez<br />

TEMA 5. Sociología <strong>de</strong> la ancianidad<br />

6.1 Evolución sociológica <strong>de</strong> la familia.


6.2 La ancianidad a través <strong>de</strong> las diferentes culturas.<br />

TEMA 6. Aspectos económicos <strong>de</strong> la vejez<br />

6.1 Economía <strong>de</strong> la vejez.<br />

6.2 La jubilación.<br />

6.3 Repercusión <strong>de</strong> la jubilación en el individuo.<br />

6.4 Medidas <strong>de</strong> adaptación individual y social.<br />

6.5 Las pensiones.<br />

TEMA 7. Impacto <strong><strong>de</strong>l</strong> entorno arquitectónico<br />

7.1 Entorno arquitectónico en la calidad <strong>de</strong> vida <strong>de</strong> los ancianos.<br />

7.2 Barreras arquitectónicas.<br />

UNIDAD DIDÁCTICA III: EL ANCIANO SANO.<br />

NECESIDADES BÁSICAS HUMANAS ASOCIADAS AL PROCESO DEL ENVEJECIMIENTO<br />

TEMA 8.<br />

Concepto <strong>de</strong> anciano sano.<br />

TEMA 9. La necesidad <strong>de</strong> oxigenación<br />

9.1 Cambios fisiológicos que intervienen en la necesidad <strong>de</strong> oxigenación:<br />

. C. fisiológicos aparato respiratorio<br />

. C. fisiológicos aparato cardio-circulatorio.<br />

9.2 Modificaciones <strong>de</strong> la necesidad <strong>de</strong> oxigenación asociadas al proceso <strong>de</strong><br />

envejecimiento.<br />

TEMA 10. La necesidad <strong>de</strong> alimentación<br />

10.1 Cambios fisiológicos que intervienen en la ingesta y absorción <strong>de</strong> alimentos.<br />

Modificaciones en la necesidad <strong>de</strong> alimentación durante el proceso <strong>de</strong><br />

envejecimiento<br />

10.1 La dieta en el anciano: variaciones sobre la administración <strong>de</strong> los principios<br />

inmediatos.<br />

10.2 Causas <strong>de</strong> la mala nutrición en el anciano.<br />

10.3 La necesidad <strong><strong>de</strong>l</strong> aporte <strong>de</strong> líquidos en el anciano.<br />

10.4 Cambios a cerca <strong><strong>de</strong>l</strong> umbral <strong>de</strong> sed.<br />

TEMA 11. La necesidad <strong>de</strong> eliminación intestinal<br />

11.1 Cambios fisiológicos que intervienen en la necesidad <strong>de</strong> eliminación.<br />

11.2 Modificaciones en la necesidad <strong>de</strong> eliminación asociadas al proceso <strong>de</strong><br />

envejecimiento<br />

11.3 La presencia <strong>de</strong> los fecalomas. Actuación.<br />

11.4 La incontinencia fecal: causas más frecuentes.<br />

TEMA 12. La necesidad <strong>de</strong> eliminación urinaria<br />

12.1 Cambios fisiológicos que intervienen en la necesidad <strong>de</strong> eliminación.<br />

12.2 Cuidados a mantener en el tracto urinario y zona perineal.


12.3 Modificaciones en la necesidad <strong>de</strong> eliminación asociadas al proceso <strong>de</strong><br />

envejecimiento.<br />

TEMA 13. Necesidad <strong>de</strong> mantener la temperatura corporal<br />

13.1 Cambios fisiológicos que intervienen en la necesidad <strong>de</strong> la temperatura<br />

corporal.<br />

13.2 Modificaciones en la necesidad <strong>de</strong> mantener la temperatura corporal asociadas<br />

al proceso <strong>de</strong> envejecimiento.<br />

13.3 Factores que influyen en la satisfacción <strong>de</strong> la necesidad.<br />

TEMA 14. La necesidad <strong>de</strong> reposo y sueño<br />

14.1 Cambios fisiológicos que intervienen en la necesidad <strong>de</strong> reposo y sueño.<br />

14.2 Modificación <strong>de</strong> la necesidad <strong>de</strong> reposo y sueño durante el proceso <strong>de</strong><br />

Envejecimiento.<br />

TEMA 15. La necesidad <strong>de</strong> movimiento y <strong>de</strong> mantener una postura a<strong>de</strong>cuada<br />

15.1 Cambios fisiológicos que intervienen en la necesidad <strong>de</strong> movimiento.<br />

. Cambios fisiológicos en el sistema ósteo-articular.<br />

. Cambios fisiológicos en el sistema muscular.<br />

15.2 Modificaciones <strong>de</strong> la necesidad <strong>de</strong> movimiento asociados al proceso <strong>de</strong><br />

envejecimiento.<br />

15.3 La importancia <strong>de</strong> la movilidad en el anciano.<br />

15.4 Riesgos y complicaciones <strong>de</strong> las movilizaciones en el anciano.<br />

15.5 La educación para una correcta movilización.<br />

15.6 La rehabilitación en el anciano.<br />

TEMA 16. La necesidad <strong>de</strong> expresión sexual en el anciano.<br />

16.1 Cambios fisiológicos que intervienen en la necesidad <strong>de</strong> la expresión <strong>de</strong> la<br />

sexualidad.<br />

16.2 Modificaciones <strong>de</strong> la necesidad <strong>de</strong> la expresión sexual asociadas al proceso <strong>de</strong><br />

envejecimiento.<br />

TEMA 17. La necesidad <strong>de</strong> mantener la integridad <strong>de</strong> la piel<br />

17.1 Cambios fisiológicos <strong>de</strong> mucosas, piel y anejos.<br />

17.2 Modificaciones asociadas al proceso <strong>de</strong> envejecimiento.<br />

TEMA 18. La necesidad <strong>de</strong> higiene corporal<br />

18.1 La necesidad <strong>de</strong> higiene diaria y corporal en el anciano.<br />

18.2 Los cuidados bucales y/o <strong>de</strong>ntales.<br />

18.3 Los cuidados e higiene <strong>de</strong> los ojos.<br />

18.4 Los cuidados e higiene <strong>de</strong> las uñas.<br />

18.5 Los cuidados generales con los pies <strong><strong>de</strong>l</strong> anciano.<br />

18.6 Los cuidados <strong><strong>de</strong>l</strong> cuero cabelludo.<br />

18.7 La importancia <strong>de</strong> la enseñanza <strong><strong>de</strong>l</strong> autocuidado personal al anciano y familia.<br />

TEMA 19. La necesidad <strong>de</strong> mantener ropa a<strong>de</strong>cuada<br />

19.1 Modificaciones <strong>de</strong> la necesidad <strong>de</strong> vestirse asociadas al proceso <strong>de</strong><br />

envejecimiento.<br />

19.2 Interacciones entre la necesidad <strong>de</strong> vestirse y otras necesida<strong>de</strong>s.


TEMA 20. La necesidad <strong>de</strong> comunicarse<br />

20.1 Cambios fisiológicos <strong>de</strong> los órganos <strong>de</strong> los sentidos.<br />

20.2 Modificaciones <strong>de</strong> la necesidad <strong>de</strong> comunicación durante el proceso <strong>de</strong><br />

envejecimiento.<br />

TEMA 21. Necesidad <strong>de</strong> mantener creencias y valores<br />

21.1 Factores que influyen en la satisfacción <strong>de</strong> la necesidad.<br />

TEMA 22. Necesidad <strong>de</strong> realización personal<br />

22.1 La autorrealización personal a la tercera edad.<br />

22.2 La realización <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s recreativas.<br />

22.3 La necesidad <strong>de</strong> apren<strong>de</strong>r y <strong>de</strong>scubrir.<br />

UNIDAD DIDÁCTICA IV: EL ANCIANO ENFERMO.<br />

CARACTERÍSTICAS DE LAS ENFERMEDADES EN EL ANCIANO.<br />

PROCESOS PATOLÓGICOS MÁS FRECUENTES EN EL ANCIANO<br />

TEMA 23.<br />

Concepto <strong>de</strong> anciano enfermo.<br />

TEMA 24. Características <strong>de</strong> las enfermeda<strong>de</strong>s <strong><strong>de</strong>l</strong> anciano<br />

24.1 Pluripatología.<br />

24.2 Forma <strong>de</strong> presentarse y evolución <strong>de</strong> los procesos patológicos en los ancianos.<br />

TEMA 25. Terapéutica en el anciano<br />

25.1 Criterios generales <strong>de</strong> terapéutica medicamentosa en el anciano.<br />

25.2 Polifarmacología en el anciano.<br />

25.3 Educación al anciano en la autoadministración <strong>de</strong> fármacos.<br />

TEMA 26. Acci<strong>de</strong>ntes cerebro-vasculares<br />

26.1 Concepto <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>nte cerebro-vascular.<br />

26.2 Manifestaciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>pen<strong>de</strong>ncia.<br />

26.3 Principios generales <strong>de</strong> cuidados.<br />

TEMA 27. Insuficiencia cardio-circulatoria<br />

27.1 Concepto <strong>de</strong> la insuficiencia cardio-circulatoria.<br />

27.2 Principios generales <strong>de</strong> cuidados.<br />

TEMA 28. Las bronconeumopatías<br />

28.1 Concepto <strong>de</strong> las bronconeumopatías.<br />

28.2 Principios generales <strong>de</strong> cuidados.<br />

TEMA 29. El Parkinson<br />

29.1 Concepto <strong>de</strong> Parkinson.<br />

29.2 Manifestaciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>pen<strong>de</strong>ncia.<br />

TEMA 30. Las <strong>de</strong>mencias<br />

30.1 Concepto <strong>de</strong> las <strong>de</strong>mencias.<br />

30.2 Frecuencia y tipos <strong>de</strong> <strong>de</strong>mencias.<br />

30.3 Evolución <strong>de</strong> las <strong>de</strong>mencias.<br />

30.4 Manifestaciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>pen<strong>de</strong>ncia.


30.5 Principios generales <strong>de</strong> cuidados.<br />

UNIDAD V: RECURSOS SOCIO-SANITARIOS<br />

TEMA 31. Recursos sociales <strong>de</strong> la comunidad<br />

31.1 Clubes y Hogares.<br />

31.2 Apartamentos y vigilados.<br />

31.3 Resi<strong>de</strong>ncias y Asilos.<br />

31.4 Otros recursos<br />

TEMA 32. Alternativas a la Institucionalización <strong>de</strong> los ancianos<br />

32.1 Hospitales <strong>de</strong> día.<br />

32.2 Atención Primaria y programas <strong><strong>de</strong>l</strong> anciano.<br />

32.3 Programas <strong>de</strong> atención y ayuda domiciliaria.<br />

TEMA 33. Organismos oficiales y atención a los ancianos<br />

33.1 Ministerio <strong>de</strong> Asuntos Sociales-IMSERSO.<br />

33.2 Plan Gerontológico Nacional.<br />

33.3 Cruz Roja.<br />

33.4 Asociaciones <strong>de</strong> voluntarios.


BIBLIOGRAFÍA BÁSICA RECOMENDADA AL ALUMNO<br />

.- García M, Torres P, Ballesteros E. Enfermería Geriátrica. Barcelona: Masson; 2000<br />

.- García M, Torres P. Temas <strong>de</strong> Enfermería Gerontológica. Logroño: Sociedad Española<br />

<strong>de</strong> Enfermería Geriátrica y Gerontológica; 1999<br />

.- Burke MM, Walsh MB. Enfermería Gerontológica. Cuidados integrales <strong><strong>de</strong>l</strong> adulto<br />

mayor. Madrid: Harcourt Brace; 1998<br />

.- García López MV, Rodríguez Ponce C, Toronjo Gómez AM. Enfermería <strong><strong>de</strong>l</strong> anciano.<br />

Madrid: DAE; 2000<br />

.- Luis Rodrigo MT. Los Diagnósticos Enfermeros. Revisión crítica y guía práctica. 2ª<br />

ed. Barcelona: Masson; 2002<br />

.- Pérez Melero A. Guía <strong>de</strong> cuidados <strong>de</strong> personas mayores. Madrid: Síntesis; 2000<br />

.- Quintanilla Martínez M. Enfermería Geriátrica. Cuidados integrales en el anciano.<br />

Vol 1. Barcelona: Monsa Ediciones; 2001<br />

.- Quintanilla Martínez M. Enfermería Geriátrica. Cuidados integrales en el anciano.<br />

Vol 2. Barcelona: Monsa Ediciones; 2001<br />

.- Staab AS, Hodges LC. Enfermería Gerontológica. México: McGraw-Hill<br />

Interamericana; 1998<br />

.- Cobo Domingo JC. Geriatría y Gerontología. Atención Integral al anciano. Logoss;<br />

2000


.- Salgado Alba A, Guillén LLera F, Ruipérez Cantera I. Manual <strong>de</strong> Geriatría. 3ª ed.<br />

Barcelona: Masson; 2002


.<br />

ADMINISTRACIÓN DE SERVICIOS<br />

DE ENFERMARÍA<br />

Profesora Titular e responsable da docencia:<br />

Mª Carmen Mén<strong>de</strong>z Pazos ( carmenmp@udc.es )


PROPÓSITO DA MATERIA<br />

O propósito xeral da materia <strong>de</strong> Administración <strong>de</strong> Servicios <strong>de</strong> Enfermaría é capacitar ao alumno para<br />

traballar <strong>de</strong>ntro dunha organización o sistema tendo en conta o medio socioeconómico no que estas se <strong>de</strong>senvolven, así<br />

como poñer o seu alcance os métodos e técnicas utilizados polas ciencias administrativas para integrar os coñecementos<br />

adquiridos noutras disciplinas coa finalida<strong>de</strong> <strong>de</strong> prestar un servicio <strong>de</strong> calida<strong>de</strong> a un custo a<strong>de</strong>cuado e incrementar o<br />

<strong>de</strong>senvolvemento persoal, profesional e o da institución ou sistema.<br />

METODOLOXÍA<br />

Para impartir a materia eliximos métodos pedagóxicos pasivos ou tradicionais e métodos activos ou mo<strong>de</strong>rnos,<br />

estes últimos a súa vez po<strong>de</strong>n ser a través da realización <strong>de</strong> traballos individuais y/o grupais <strong>de</strong>ntro ou fora da aula.<br />

AVALIACIÓN<br />

A avaliación <strong>de</strong>sta materia será o resultado da participación e ren<strong>de</strong>mento do alumno nas activida<strong>de</strong>s<br />

plantexadas e a través da media pon<strong>de</strong>rada obtida por:<br />

Exame escrito consistente en:<br />

Preguntas <strong>de</strong> resposta múltiple.<br />

Preguntas <strong>de</strong> resposta aberta e curta.<br />

Resolución <strong>de</strong> casos.<br />

Para acadar o aprobado <strong>de</strong>berá obter o 75% <strong>de</strong> acertos sobre o total do exame.<br />

Este exame representa o 80% da NOTA FINAL.<br />

Traballos realizados:<br />

Para a avaliación dos traballos seguiranse criterios <strong>de</strong> calida<strong>de</strong> sobre: presentación, estructura, contido e<br />

exposición oral, <strong>de</strong> realizarse.<br />

Estas activida<strong>de</strong>s representan o 20% da NOTA FINAL.<br />

CRONOGRAMA<br />

A materia <strong>de</strong> Administración <strong>de</strong> Servicios <strong>de</strong> enfermaría, ten unha duración prevista no Plan <strong>de</strong> estudios <strong>de</strong><br />

catro créditos teóricos e tres créditos prácticos, a distribuir en quince semanas. (ECTS – 5)<br />

CONTIDOS<br />

O programa consta <strong>de</strong> cinco unida<strong>de</strong>s didácticas que se <strong>de</strong>senvolven consecutivamente e <strong>de</strong> forma secuencial o<br />

longo dun cuadrimestre. Cada unida<strong>de</strong> está diferenciada anque gardan una estreita relación entre si, configurando todas<br />

elas o conxunto da disciplina.<br />

UNIDADES DIDÁCTICAS<br />

I.- MARCO DE REFERENCIA E CONCEPTUAL DA ADMINISTRACIÓN COMO CIENCIA.<br />

ADMINISTRACIÓN DOS SERVICIOS DE SAÚDE.<br />

II.- METODOLOXÍA DA ADMINISTRACIÓN. CARACTERÍSTICAS DA PLANIFICACIÓN DOS<br />

SERVICIOS DE SAÚDE E ENFERMARÍA.<br />

III.- ESTUDIO DAS ORGANIZACIÓNS. A ORGANIZACIÓN NOS SERVICIOS DE SAÚDE.<br />

ELEMENTOS ORGANIZATIVOS DOS SERVICIOS DE ENFERMARÍA.<br />

IV.- A DIRECCIÓN DENTRO DO PROCESO ADMINISTRATIVO.<br />

V.- O CONTROL NAS ORGANIZACIÓNS. CONTROL DE CALIDADE DOS SERVICIOS DE<br />

ENFERMARÍA.<br />

UNIDADE DIDÁCTICA I: MARCO DE REFERENCIA E CONCEPTUAL DA ADMINISTRACION<br />

COMO CIENCIA. ADMINISTRACIÓN DOS SERVICIOS DE SAÚDE<br />

TEMA 1. Introducción á perspectiva da Administración como ciencia.<br />

1.1 Concepto <strong>de</strong> administración.<br />

1.2 A administración como ciencia.<br />

1.3 Evolución das teorías administrativas.<br />

TEMA 2. Evolución histórica cara unha mo<strong>de</strong>rna teoría da Administración.<br />

2.1 Teorías clásicas da administración.<br />

2.2 Teorías das relacións humanas e <strong>de</strong> comportamento.


TEMA 3. A teoría <strong>de</strong> sistemas e a teoría <strong>de</strong> continxencia na Administración.<br />

3.1 Concepto <strong>de</strong> sistema.<br />

3.2 Dinámica dun sistema.<br />

3.3 Enfoque xeral da teoría <strong>de</strong> sistemas á Administración <strong>de</strong> Servicios <strong>de</strong> Saú<strong>de</strong>.<br />

3.4 Concepto <strong>de</strong> continxencia.<br />

3.5 Principais achegas da teoría <strong>de</strong> continxencia.<br />

TEMA 4. Análise comparativo dos distintos mo<strong><strong>de</strong>l</strong>os<br />

4.1 Definición e finalida<strong>de</strong>.<br />

4.2 Tipos <strong>de</strong> sistemas <strong>de</strong> saú<strong>de</strong>.<br />

4.3 Características dos sistemas públicos e privados.<br />

4.4 Combinación público/privado<br />

TEMA 5. O sistema sanitario español.<br />

5.1 Bases legais.<br />

5.2 Definición e principios.<br />

1.1 Organización básica.<br />

1.2 Estructura do sistema <strong>de</strong> saú<strong>de</strong> español.<br />

TEMA 6. Conceptos básicos <strong>de</strong> economía da saú<strong>de</strong>.<br />

6.1 Custos sanitarios: concepto e tipos<br />

6.2 Eficacia e efectivida<strong>de</strong>.<br />

6.3 Eficiencia e equida<strong>de</strong>.<br />

6.4 Avaliación económica da asistencia sanitaria.<br />

UNIDADE DIDÁCTICA II: METODOLOXÍA DA ADMINISTRACIÓN.<br />

CARACTERÍSTICAS DA PLANIFICACIÓN DOS SERVICIOS DE SAÚDE E ENFERMARÍA<br />

TEMA 7. Introdución ao proceso administrativo.<br />

7.1 Natureza e <strong>de</strong>finición do proceso administrativo.<br />

7.2 Distintas etapas dol proceso administrativo.<br />

7.3 Relación entre os procesos administrativo e <strong>de</strong> enfermaría.<br />

TEMA 8. Conceptos básicos <strong>de</strong> planificación.<br />

8.1 Definicións.<br />

8.2 Tipos <strong>de</strong> planificación.<br />

8.3 Etapas da planificación.<br />

8.4 Técnicas <strong>de</strong> planificación<br />

TEMA 9. Planificación interna. A administración por obxectivos (A.P.O.)<br />

9.1 Introdución. Delimitación do concepto.<br />

9.2 Contexto da A.P.O.<br />

9.3 O proce<strong>de</strong>mento.<br />

9.4 Aplicación da A.P.O. nun <strong>de</strong>partamento <strong>de</strong> Enfermaría Hospitalario.<br />

9.5 Vantaxes e <strong>de</strong>svantaxes da A.P.O.<br />

TEMA 10. Técnicas <strong>de</strong> <strong>de</strong>senvolvemento e control <strong>de</strong> programas.<br />

10.1 Diagrama <strong>de</strong> Gant.<br />

10.2 Diagramas <strong>de</strong> fluxo.<br />

10.3 Técnica <strong>de</strong> avaliación e revisión <strong>de</strong> programas (Pert)<br />

TEMA 11. Planificación <strong>de</strong> servicios sanitarios.<br />

11.1 Características.<br />

11.2 Planificación baseada nas necesida<strong>de</strong>s. Risco, necesida<strong>de</strong> e <strong>de</strong>manda.<br />

TEMA 12. Elementos <strong>de</strong> planificación específicos dos servicios <strong>de</strong> enfermaría.<br />

12.1 Planificación <strong>de</strong> coidados.<br />

12.2 Planificación <strong>de</strong> persoal.<br />

12.3 Planificación <strong>de</strong> recursos.


UNIDADE DIDÁCTICA III: ESTUDIO DAS ORGANIZACIÓNS. A ORGANIZACIÓN NOS SERVICIOS DE<br />

SAÚDE. ELEMENTOS ORGANIZATIVOS DOS SERVICIOS DE ENFERMARÍA<br />

TEMA 13. Conceptos básicos <strong>de</strong> organización.<br />

13.1 Definición.<br />

13.2 Finalida<strong>de</strong>s da organización.<br />

13.3 Fases do proceso organizativo.<br />

TEMA 14. A estructura nas organizacións.<br />

14.1 Elementos a ter en conta.<br />

14.2 Tipos <strong>de</strong> estructura.<br />

14.3 Unida<strong>de</strong>s organizativas.<br />

14.4 Os organigramas.<br />

TEMA 15. A cultura organizacional.<br />

15.1 Organización formal e informal.<br />

15.2 Políticas e proce<strong>de</strong>mentos<br />

TEMA 16. O cambio na organización.<br />

16.1 Proceso <strong>de</strong> cambio.<br />

16.2 Cambio cultural nas organizacións.<br />

TEMA 17. Elementos <strong>de</strong> organización específicos dos servicios <strong>de</strong> enfermaría.<br />

17.1 Niveis <strong>de</strong> responsabilida<strong>de</strong>.<br />

17.2 Os instrumentos do traballo enfermeiro.<br />

TEMA 18. A estructuración dos servicios <strong>de</strong> enfermaría nos distintos niveis <strong>de</strong> atención.<br />

18.1 Descrición <strong>de</strong> postos <strong>de</strong> traballo.<br />

18.2 Normas, protocolos.<br />

TEMA 19.<br />

Sistemas <strong>de</strong> organización do traballo das enfermeiras nos distintos niveis asistenciais.<br />

19.1 Métodos <strong>de</strong> clasificación <strong>de</strong> doentes.<br />

19.2 Métodos <strong>de</strong> distribución <strong>de</strong> traballo en enfermaría.<br />

19.3 Dotación <strong>de</strong> recursos<br />

UNIDADE DIDÁCTICA IV:<br />

A DIRECCIÓN DENTRO DO PROCESO ADMINISTRATIVO<br />

TEMA 20. Concepto e propósito da dirección.<br />

20.1 O traballo dos directivos.<br />

20.2 Estilos <strong>de</strong> dirección.<br />

TEMA 21. O li<strong>de</strong>rado.<br />

21.1 Li<strong>de</strong>rado e dirección.<br />

21.2 Estilos <strong>de</strong> li<strong>de</strong>rado.<br />

TEMA 22. Toma <strong>de</strong> <strong>de</strong>cisións.<br />

22.1 Definición da toma <strong>de</strong> <strong>de</strong>cisión<br />

22.2 Conflicto, incerteza e risco na toma <strong>de</strong> <strong>de</strong>cisións.<br />

22.3 Tipos <strong>de</strong> <strong>de</strong>cisións.<br />

22.4 Métodos <strong>de</strong> toma <strong>de</strong> <strong>de</strong>cisións.<br />

TEMA 23. A motivación.<br />

23.1 Definición.<br />

23.2 Teorías motivacionales.<br />

23.3 Motivación en enfermaría.<br />

TEMA 24. A comunicación.<br />

24.1 Definición <strong>de</strong> comunicación.<br />

24.2 A comunicación como información.<br />

24.3 Áreas <strong>de</strong> comunicación nunha institución sanitaria.


TEMA 25. A dirección dos servicios <strong>de</strong> enfermaría.<br />

25.1 Tarefas directivas segundo o nivel.<br />

25.2 Niveis <strong>de</strong> toma <strong>de</strong> <strong>de</strong>cisións segundo a súa situación x0erárquica na institución.<br />

TEMA 26. A coordinación horizontal nos distintos niveis <strong>de</strong> atención.<br />

26.1 Coordinación atención primaria/atención especializada.<br />

26.2 A orientación do persoal.<br />

26.3 A participación como instrumento directivo.<br />

UNIDADE DIDÁCTICA V: O CONTROL NAS ORGANIZACIÓNS.<br />

CONTROL DE CALIDADE DOS SERVICIOS DE ENFERMARÍA<br />

TEMA 27. O control nas organizacións.<br />

27.1 Tipos <strong>de</strong> control. Control interno e control externo.<br />

27.2 Instrumentos e ámbito <strong>de</strong> control.<br />

27.3 Condicionantes do control.<br />

TEMA 28. Compoñentes da calida<strong>de</strong> dos servicios sanitarios.<br />

28.1 Elementos <strong>de</strong> control.<br />

28.2 Enfoques da valoración da calida<strong>de</strong>: estructura, proceso e resultado.<br />

TEMA 29. Garantía <strong>de</strong> calida<strong>de</strong> nos servicios <strong>de</strong> enfermaría.<br />

29.1 Diferencia entre garantía e control.<br />

29.2 Prerrequisitos para garantir unha a<strong>de</strong>cuada calida<strong>de</strong> <strong>de</strong> coidados.<br />

29.3 Indicadores, criterios estándares <strong>de</strong> calida<strong>de</strong>.<br />

BIBLIOGRAFÍA RECOMENDADA:<br />

ALFARO LEFEVRE R. Aplicación <strong><strong>de</strong>l</strong> Proceso Enfermero: fomentar el cuidado en colaboración. 5ª ed. Barcelona:<br />

Masson; 2003.<br />

BALDERAS M. Administración <strong>de</strong> los Servicios <strong>de</strong> Enfermería. 3ª ed. México: Interamericana; 1995.<br />

BOHIGAS SANTASUSAGNA LL. El control <strong>de</strong> gestión en enfermería. Barcelona: Fundación Averis Donabedian; 1994.<br />

CHIAVENATO I. Introducción a la teoría general <strong>de</strong> la administración. 5ª ed. México: McGraw-Hill Interamericana;<br />

1999.<br />

DONABEDIAN A. La calidad <strong>de</strong> la atención médica: <strong>de</strong>finición y métodos <strong>de</strong> evaluación. México: La Prensa Médica<br />

Mexicana; 1991.<br />

ELOLA SOMOZA J. Política Sanitaria Española. Madrid. Díaz <strong>de</strong> Santos; 2001.<br />

GILLIES D.E. Gestión <strong>de</strong> Enfermería: Una aproximación a los sistemas. Barcelona: Masson- Salvat Enfermería; 1994.<br />

GONZALEZ DAGNINO A. Administración por Objetivos. Madrid: Fondo <strong>de</strong> Investigaciones Sanitarias <strong>de</strong> la Seguridad<br />

Social; 1991.<br />

LAMATA F, CONDE J, HORNO J. Marketing sanitario. Madrid: Díaz <strong>de</strong> Santos; 1994.<br />

LEY 14/1986 <strong>de</strong> 25 <strong>de</strong> Abril, GENERAL DE SANIDAD (1986 ). B.O.E. 29 <strong>de</strong> Abril <strong>de</strong> 1986.<br />

LOPEZ CASASNOVAS G. El control <strong>de</strong> Gasto Sanitario. Springer. Barcelona; 2001.<br />

MASON E.J. Normas <strong>de</strong> calidad en enfermería. Doyma. Barcelona: Doyma; 1988.<br />

MARRINER TOMEY A. Guía <strong>de</strong> Gestión y Dirección <strong>de</strong> Enfermería (6ª edición). Barcelona. Harcourt; 2001.<br />

MINISTERIO DE SANIDAD Y CONSUMO. Organización <strong><strong>de</strong>l</strong> equipo <strong>de</strong> Atención Primaria. Madrid: Ministerio <strong>de</strong><br />

Sanidad y Consumo. Instituto Nacional <strong>de</strong> la Salud; 1990.<br />

MONPART M.P. Administración <strong>de</strong> los Servicios <strong>de</strong> Enfermería. Barcelona: Masson; 2000.<br />

MONPART GARCÍA M.P, DURÁN ESCRIBANO M. Administración y gestión. Madrid: DAE; 2001.<br />

PINEAULT R., DAVELUY C. La Planificación Sanitaria. Conceptos, Métodos, Estrategias. 2ª ed. Barcelona: SG<br />

editores; 1992.<br />

VARO JAIME. Gestión Estratégica <strong>de</strong> la Calidad en los servicios sanitarios. Un mo<strong><strong>de</strong>l</strong>o <strong>de</strong> Gestión hospitalaria<br />

Madrid: Ediciones Díaz <strong>de</strong> Santos; 1994.<br />

VUORI HV. El control <strong>de</strong> calidad <strong>de</strong> los servicios sanitarios: conceptos y metodología. Masson. Barcelona: Masson;<br />

1988.


PROMOCIÓN DE LA SALUD (4,5 Créditos).<br />

<br />

DOCENTE: Dª Elvira Fernán<strong>de</strong>z Puente<br />

Prof. Titular <strong>de</strong> E.U.<br />

IDIOMA: Castellano<br />

1 - PROPÓSITO DE LA ASIGNATURA.<br />

1-Conocer la importancia <strong>de</strong> la promoción <strong>de</strong> la salud como un instrumento para<br />

mejorar los niveles <strong>de</strong> salud y bienestar <strong><strong>de</strong>l</strong> individuo y comunidad.<br />

2-Conocer y analizar el concepto y características <strong>de</strong> la salud comunitaria y los<br />

factores que la condicionan.<br />

3-Analizar la conducta humana en relación con la salud en las distintas etapas<br />

<strong><strong>de</strong>l</strong> ciclo vital.<br />

4-Conocer y analizar las interrelaciones que establece el hombre con el medio<br />

ambiente.<br />

5-Conocer la importancia <strong>de</strong> la intervención <strong>de</strong> los profesionales sanitarios<br />

dirigida a eliminar o reducir riesgos ambientales.<br />

5-Conocer la importancia <strong>de</strong> la educación medioambiental como instrumento para<br />

mantener y elevar el nivel <strong>de</strong> salubridad <strong><strong>de</strong>l</strong> medio ambiente.<br />

2 -UNIDADES DIDACTICAS.<br />

I-PROMOCION DE LA SALUD.<br />

Tema 1- Concepto <strong>de</strong> promoción <strong>de</strong> la salud, elementos y caracteristicas.<br />

Tema 2-Importancia <strong>de</strong> la promoción <strong>de</strong> la salud. Antece<strong>de</strong>ntes históricos.<br />

Tema 3- Promoción <strong>de</strong> la salud y prevención <strong>de</strong> la enfermedad.<br />

II -SALUD COMUNITARIA Y FACTORES QUE LA CONDICIONAN.<br />

Tema 4- Definición y concepto <strong>de</strong> salud comunitaria.<br />

Tema 5- Factores físicos, biológicos y sociales que condicionan la salud<br />

comunitaria.<br />

Tema 6-El profesional <strong>de</strong> enfermería y la salud comunitaria.<br />

III - COMPORTAMIENTOS Y APTITUDES EN LAS DIFERENTES ETAPAS DEL<br />

CICLO VITAL.<br />

Tema 7- La conducta humana.Influencia sobre la salud.<br />

Tema 8- Etapas <strong><strong>de</strong>l</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong><strong>de</strong>l</strong> ser humano. Influencia sobre la salud.<br />

Tema 9- Transiciones sicosociales fundammentales y su relación con la<br />

salud.<br />

IV - SALUD Y MEDIO. EDUCACION AMBIENTAL.<br />

Tema 10- Salud y medio ambiente.Aspectos generales y objetivos.<br />

Tema 11- El medio ambiente global. Recursos y problmas generados.<br />

Tema 12- Politicas <strong>de</strong> salud. Ciuda<strong>de</strong>s saludables.<br />

Tema 13.- Educación ambiental. Antece<strong>de</strong>ntes históricos, situación actual<br />

y ten<strong>de</strong>ncias.


3.- METODOLOGÍA DOCENTE.<br />

o Clases teóricas:<br />

* Expositivas- activas e interactivas.<br />

o Trabajos <strong>de</strong> grupo <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> aula, <strong>de</strong> diferentes unida<strong>de</strong>s didácticas <strong>de</strong><br />

la materia.<br />

4.- SISTEMA DE EVALUACIÓN.<br />

La evaluación se realizará en base a los siguientes criterios:<br />

- Calificación obtenida por la realización <strong><strong>de</strong>l</strong> examen escrito, acerca <strong>de</strong> los<br />

contenidos <strong>de</strong> la asignatura y <strong>de</strong> los trabajos <strong>de</strong> grupo<br />

- El tipo <strong>de</strong> preguntas <strong>de</strong> examen a realizar es pregunta concreta <strong>de</strong><br />

respuesta corta y/ o explicativa breve.<br />

- La puntuación mínima para superar la prueba es <strong>de</strong> 5 puntos<br />

.<br />

5.- BIBLIOGRAFÍA RECOMENDADA.<br />

- Del Rey Calero, Calvo Fernán<strong>de</strong>z JR. Cómo cuidar la salud. Su<br />

educación y promoción. Madrid: Harcourt Brace. 1998<br />

- Costa Miguel, López Ernesto. Salud Comunitaria. Barcelona: Ed.<br />

Martínez Roca. 1989<br />

- Peña Castiñeira FJ. Manual <strong>de</strong> Saú<strong>de</strong> Ambiental. Santiago <strong>de</strong><br />

Compostela : Lea Ediciones. 1997<br />

- Novo M. La educación ambiental. Bases éticas, conceptuales y<br />

metodológicas. Madrid: Universitas Editorial, SA, 1995<br />

-.O.M.S. Salud 21. Salud para todos en el siglo XXI. Madrid; Ministerio <strong>de</strong><br />

Sanidad y Consumo.


Garantía <strong>de</strong> la calidad en los cuidados <strong>de</strong> enfermería<br />

Esta Asignatura no se oferta


PROGRAMA DE LA ASIGNATURA DE<br />

GERONTOLOGÍA<br />

PROFESORA: C. María García Martínez


GERONTOLOGÍA (6 créditos).<br />

1. PROPÓSITO DE LA ASIGNATURA:<br />

La asignatura <strong>de</strong> Gerontología, como materia optativa, preten<strong>de</strong> que el alumno sea<br />

capaz <strong>de</strong>:<br />

• Planificar y evaluar las acciones necesarias en función <strong>de</strong> las necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> la<br />

población anciana<br />

• Aconsejar sobre los comportamientos más a<strong>de</strong>cuados en el mantenimiento <strong>de</strong> la<br />

salud<br />

• Conocer y coordinar los recursos existentes para paliar dichas necesida<strong>de</strong>s.<br />

2. IDIOMA EN QUE SE IMPARTE<br />

Bilingüe (Castellano y Gallego).<br />

3. METODOLOGÍA<br />

- Clases expositivas, apoyadas con medios audiovisuales, pizarra y<br />

coloquios.<br />

- Trabajos tutelados individuales y/o <strong>de</strong> grupos con posterior<br />

exposición y discusión en el aula.<br />

- Tutorías individualizadas o <strong>de</strong> grupo.<br />

4. EVALUACIÓN<br />

La asignatura podrá superarse con la realización <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajo individual o <strong>de</strong><br />

grupo tutelado. Siendo condición imprescindible para po<strong>de</strong>r superar la asignatura,<br />

tanto en la convocatoria <strong>de</strong> junio como en la <strong>de</strong> septiembre, el tener presentado<br />

dicho trabajo.<br />

Aquellos alumnos que no superen la asignatura con la realización <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajo<br />

tutelado podrán presentarse al examen final que será una prueba escrita con<br />

preguntas cortas relativas al contenido <strong><strong>de</strong>l</strong> temario.<br />

5. UNIDADES DIDÁCTICAS:<br />

Tema 1. Conceptos Generales. Gerontología. Aspectos <strong>de</strong>mográficos. Evolución <strong>de</strong><br />

la ancianidad. Envejecimiento poblacional.<br />

Tema 2. Enfermería Geronto-geriátrica. Concepto <strong>de</strong> Enfermería Gerontológica.<br />

Fundamentos <strong>de</strong> los Cuidados Gerontológicos. Destinatarios <strong>de</strong> los Cuidados<br />

Gerontológicos. Campo <strong>de</strong> actuación <strong>de</strong> la Enfermería Gerontológica.


Tema 3. Dimensiones psicosociales <strong>de</strong> la vejez. Cambios Psíquicos y Sociales.<br />

Teorías <strong><strong>de</strong>l</strong> envejecimiento.<br />

Tema 4. Características <strong>de</strong> la atención a los ancianos <strong>de</strong>s<strong>de</strong> la Atención Primaria. La<br />

Enfermera Gerontológica en la comunidad. Elementos <strong>de</strong> prevención en<br />

Gerontología. Educación sanitaria dirigida a los ancianos. Atención Domiciliaria.<br />

Intervención con los familiares <strong><strong>de</strong>l</strong> anciano. Formas <strong>de</strong> participación comunitaria.<br />

Tema 5. Organización <strong>de</strong> la Atención Gerontológica. Coordinación <strong>de</strong> los Servicios.<br />

Planes y Programas Gerontológicos. Plan Gerontológico Nacional.<br />

Tema 6. Aspectos Éticos y legales en el cuidado <strong>de</strong> los ancianos<br />

Tema 7. Jubilación, Salud y Envejecimiento. Tiempo libre, Ocio y Activida<strong>de</strong>s.<br />

BIBLIOGRAFÍA BÁSICA RECOMENDADA AL ALUMNO.<br />

• Buendía J. Envejecimiento y Psicología <strong>de</strong> la salud. Madrid: Siglo XXI<br />

Editores;1994<br />

• Defensor <strong><strong>de</strong>l</strong> Pueblo. Informes, estudios y Documentos. La Atención Sociosanitaria<br />

en España: perspectiva Gerontológica y otros aspectos conexos.<br />

Madrid:Publicaciones; 2000.<br />

• Instituto <strong>de</strong> Migraciones y Servicios Sociales (IMSERSO). Envejecer en España. II<br />

Asamblea Mundial sobre Envejecimiento. Abril 2002. Madrid: IMSERSO; 2002.<br />

• Intervención Psicosocial en Gerontología: Manual Práctico. Madrid: Cáritas<br />

Editores; 2002.<br />

• Ministerio <strong>de</strong> Sanidad y Consumo. INSALUD. Criterios <strong>de</strong> or<strong>de</strong>nación <strong>de</strong><br />

servicios para la atención sanitaria a las personas mayores. Madrid: INSALUD;<br />

1996.<br />

• Moragas Moragas R. La jubilación: una oportunidad vital. Barcelona: Her<strong>de</strong>r; 2001.<br />

• Pàmies T. La aventura <strong>de</strong> envejecer. Barcelona: Ediciones Península; 2002.<br />

• Temas <strong>de</strong> Enfermería Gerontológica. Logroño: Sociedad Española <strong>de</strong> Enfermería<br />

Geriátrica y Gerontológica; 1999.<br />

• Xunta <strong>de</strong> Galicia. Plan Galego <strong>de</strong> Persoas Maiores 2001-<strong>2006</strong>. Xunta <strong>de</strong> Galicia;<br />

2001.


Enfermería intensiva y planes <strong>de</strong> cuidados en unida<strong>de</strong>s especiales<br />

No se imparte esta asignatura


CUIDADOS PALIATIVOS (6 Créditos).<br />

IDIOMA: Se impartirá en Español, se utilizará el Gallego siempre que el alumno<br />

y/o profesor lo <strong>de</strong>man<strong>de</strong>.<br />

ı<br />

DOCENTE: Dª. Carmen Novo Casal. Profª. Titular <strong>de</strong> E.U.<br />

Dª. Remedios Hernán<strong>de</strong>z A<strong>de</strong>ba. Profª. Asociada T3P6<br />

1. PROPÓSITO DE LA ASIGNATURA.<br />

Con el estudio <strong>de</strong> esta asignatura; el estudiante será capaz <strong>de</strong> aplicar los<br />

cuidados paliativos a pacientes con enfermeda<strong>de</strong>s <strong>de</strong>generativas, terminales y<br />

a tratar las alteraciones <strong>de</strong> los patrones <strong>de</strong> salud <strong>de</strong> estos pacientes. Será<br />

capaz <strong>de</strong> enseñar cuidados básicos al voluntariado y a los cuidadores<br />

principales.<br />

2. UNIDADES DIDÁCTICAS.<br />

Tema 1.- Cuidados generales y específicos para las alteraciones <strong>de</strong> los patrones <strong>de</strong><br />

relación, valores, elección, percepción y sentimientos/sensaciones.<br />

Tema 2.- El voluntariado. Enseñanza a este colectivo <strong>de</strong> la aplicación <strong>de</strong> los cuidados<br />

básicos.<br />

Tema 3.- Enseñar autocuidado y a cuidar a pacientes con lesiones cutáneas y<br />

úlceras <strong>de</strong> presión.<br />

Tema 4.- Enseñar autocuidado y a cuidar a pacientes con estomas.<br />

Tema 5.- El paciente terminal y familia.<br />

Tema 6.- Cuidados <strong>de</strong> enfermería en los últimos días.<br />

Tema 7.- El cuidador principal. Cuidados para los cuidadores con síndrome <strong>de</strong><br />

agotamiento, estrés y reacciones adversas en el cuidado.<br />

Tema 8.- Técnicas y procedimientos para la administración y terapia <strong><strong>de</strong>l</strong> dolor.<br />

Citostáticos y quimioterapia. Vías <strong>de</strong> administracíon y bombas <strong>de</strong> perfusión.<br />

3.- METODOLOGÍA DOCENTE.<br />

El objetivo que se preten<strong>de</strong> es lograr la individualización <strong>de</strong> la materia<br />

con el fin <strong>de</strong> observar la actuación concreta <strong>de</strong> alumno y conseguir la<br />

participación activa para crear un clima <strong>de</strong> discusión. Apren<strong>de</strong>r a trabajar en<br />

equipo o en grupo para <strong>de</strong>sarrollar capacida<strong>de</strong>s, contrastar opiniones para<br />

favorecer la capacidad <strong>de</strong> análisis y objetividad en las observaciones, toma <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>cisiones, presentación <strong>de</strong> informes y casos.<br />

Para ello utilizamos:<br />

• Aprendizaje activo en el aula.<br />

• Trabajos individuales.<br />

• Trabajos <strong>de</strong> grupo.<br />

• Participación individual en discusiones en el aula.<br />

• Estudio <strong>de</strong> casos.<br />

• Visualización y discusión <strong>de</strong> material audio/vi<strong>de</strong>o sobre Unida<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />

Cuidados Paliativos.


4.- SISTEMA DE EVALUACIÓN.<br />

Es el resultado <strong><strong>de</strong>l</strong> rendimiento continuo <strong><strong>de</strong>l</strong> alumno que integra la<br />

comprensión <strong>de</strong> los contenidos <strong><strong>de</strong>l</strong> programa, las actitu<strong>de</strong>s y aptitu<strong>de</strong>s<br />

profesionales <strong><strong>de</strong>l</strong> alumno y las habilida<strong>de</strong>s y <strong>de</strong>strezas en técnicas y<br />

procedimientos relacionados con el perfil <strong>de</strong> la materia.<br />

Los conocimientos, aptitu<strong>de</strong>s y actitu<strong>de</strong>s serán evaluados a través:<br />

• El aprendizaje activo en el aula supondrá el 30% <strong>de</strong> la nota final.<br />

• Los trabajos individuales que <strong>de</strong>berán realizar 2 al cuatrimestre, suponen<br />

un 25% <strong><strong>de</strong>l</strong> total.<br />

• Los trabajos en grupo que también serán 2, supondrá en 25%.<br />

• La participación individual en discusiones <strong>de</strong> aula será el10%. Se realizará<br />

a través <strong>de</strong> la participación activa en trabajos <strong>de</strong> grupo y <strong>de</strong> realización <strong>de</strong><br />

otros a nivel individual.<br />

Para po<strong>de</strong>r ser evaluado en la materia, es obligatorio realizar al menos 1 trabajo<br />

individual y otro <strong>de</strong> grupo.<br />

La asignatura se supera con un 5.<br />

5.- BIBLIOGRAFÍA RECOMENDADA.<br />

- Wilson Astudillo. Carmen Mendinueta. Cuidado <strong><strong>de</strong>l</strong> enfermo en fase<br />

terminal y su familia. Editorial EUNSA- Navarra. 1997<br />

- Thomas LV. Antropología <strong>de</strong> la muerte. Fondo <strong>de</strong> Cultura Económica.<br />

México.1983<br />

- Espejo Arias MD. Cuidados paliativos. Editorial Paradigma. Madrid.2000<br />

- Eulalia Juve Udina. Enfermería Onco-hemtológica. Editorial Masson.<br />

Barcelona.1996<br />

- Klüber Ross. Sobre la muerte y los moribundos. Editorial Grijalbo.<br />

Barcelona.1987<br />

- Mcuan B. Paciente terminal y muerte. Editorial Doyma. Barcelona. 1997


1. PLANES DE CUIDADOS EN ENFERMERÍA INFANTIL<br />

a. 6 créditos: 3 teóricos y 3 prácticos<br />

2. PROFESORA ENCARGADA DE LA DOCENCIA<br />

a. Profesora responsable <strong>de</strong> la teoría: Angeles Ro<strong>de</strong>ño Abelleira.<br />

b. Profesora responsable <strong>de</strong> la práctica: Angeles Ro<strong>de</strong>ño Abelleira<br />

3. IDIOMA EN QUE SE IMPARTEN LAS CLASES<br />

Castellano<br />

4. PROGRAMA DE LA MATERIA<br />

a. Propósito <strong>de</strong> la materia<br />

Adquirir los conocimientos, actitu<strong>de</strong>s y habilida<strong>de</strong>s necesarias para po<strong>de</strong>r<br />

elaborar un plan <strong>de</strong> cuidados estandarizado y utilizarlo como base para<br />

<strong>de</strong>finir los criterios que permitan su individualización<br />

b. Objetivos específicos <strong>de</strong> la materia:<br />

Utilizar una metodología en la que fundamentar la práctica habitual<br />

profesional, que ayu<strong>de</strong> a incrementar la comprensión <strong>de</strong> los problemas <strong>de</strong> los<br />

niños <strong>de</strong> una forma eficaz, eficiente y experta para prestar unos cuidados<br />

integrales y continuos que cubran las normas <strong>de</strong> calidad clínica<br />

pre<strong>de</strong>terminada.<br />

c. Descripción <strong>de</strong> los contenidos<br />

Tema 1.- Introducción a la enfermería infantil<br />

Tema 2.- Mo<strong><strong>de</strong>l</strong>o conceptual en el que basar los cuidados <strong>de</strong> enfermería<br />

Tema 3.-Historia clínica <strong>de</strong> enfermería infantil.<br />

Obtención <strong>de</strong> datos<br />

Entrevista.<br />

Tema 4.- Plan <strong>de</strong> cuidados en recién nacidos normales y <strong>de</strong> alto riesgo<br />

Tema 5.- Plan <strong>de</strong> cuidados en niños con problemas respiratorios<br />

Tema 6.- Plan <strong>de</strong> cuidados en niños con problemas digestivos<br />

Tema 7.- Plan <strong>de</strong> cuidados en niños con problemas endocrinos<br />

Tema 8.- Plan <strong>de</strong> cuidados perioperatorios<br />

Tema 9.- Plan <strong>de</strong> cuidados en niños con problema neurológico<br />

Tema 10.- Plan <strong>de</strong> cuidados en niños con disfunciones urogenitales


Tema 11.- Reanimación neonatal y pediátrica<br />

d. Bibliografía<br />

Moorhead S, Jonson M, Maas M. Clasificación <strong>de</strong> resultados <strong>de</strong><br />

enfermería (NOC). 3ª ed. Madrid: Mosby; 2005.<br />

McCloskey Dochterman, PhD. Clasificación <strong>de</strong> Intervenciones <strong>de</strong><br />

Enfermería (NIC). 4ª ed. Madrid. Mosby, 2005.<br />

Aguilar Cor<strong>de</strong>ro MJ. Manual <strong>de</strong> técnicas y valoración en Enfermería<br />

infantil. Granada: Universidad; 2000.<br />

Berkowitz F. Pediatría en atención primaria. Barcelona: Interamericana,<br />

Mc Graw Hill; 1998.<br />

Chaure López I, Inajeros García M. Enfermería Pediátrica. Barcelona:<br />

Masson; 2001.<br />

Dickason, Silverman, Kaplan. Enfermería Materno-Infantil. Madrid:<br />

Harcourt Brace; 1999.<br />

Galván Oliert A. Manual <strong>de</strong> urgencias para Enfermería pediátrica.<br />

Sevilla: Mad; 2000<br />

Gómez García CI, Díaz Gómez M, Ruiz García MJ. Enfermería <strong>de</strong> la<br />

infancia y la adolescencia. Madrid: McGraw-Hill;2001.<br />

Luis Rodrigo MT. Los diagnósticos enfermeros. Revisión crítica y guía<br />

práctica. 2ª ed. Barcelona: Masson; 2001<br />

Mattson S, Smith JE. Enfermería maternoinfantil. 2ª ed. Mexico:<br />

McGraw-Hill Interamericana; 2001.<br />

North American Nursing Diagnosis Association. Diagnósticos<br />

Enfermeros <strong>de</strong> la NANDA Definiciones y Clasificación 2001-2002. Madrid:<br />

Harcourt; 2001.<br />

Ruiz González MD, Martínez Barellas RM, González Carrión P.<br />

Enfermería <strong><strong>de</strong>l</strong> niño y adolescente. Madrid: D A E; 2000.<br />

5.- METODOLOGÍA DOCENTE EMPLEADA<br />

- Clases expositivas, apoyadas con medios audivisuales<br />

- Role-Playing y trabajos individuales y/o <strong>de</strong> grupo<br />

6.- SISTEMA DE EVALUACIÓN.<br />

Evaluación continua en base a:<br />

- la reflexión<br />

- participación grupal.<br />

- La realización <strong><strong>de</strong>l</strong> plan <strong>de</strong> cuidados a casos prácticos<br />

-En la convocatoria <strong>de</strong> junio se planteará una prueba objetiva <strong>de</strong><br />

conocimientos en función <strong>de</strong> la dinámica <strong><strong>de</strong>l</strong> grupo que podrá consistir:<br />

- Examen final escrito individual<br />

- Exposición oral con medios audiovisuales <strong>de</strong> un plan <strong>de</strong> cuidados.<br />

- La calificación final será la media <strong>de</strong> todos los planes <strong>de</strong> cuidados<br />

realizados durante el curso con el examen final o la exposición oral.<br />

- La no presentación <strong>de</strong> alguno <strong>de</strong> los planes <strong>de</strong> cuidados supone la<br />

no superación <strong>de</strong> la asignatura.<br />

- En el resto <strong>de</strong> las convocatorias la prueba objetiva será examen escrito<br />

individual


NOMBRE DE LA ASIGNATURA: Cultura y Salud. (3 créditos teóricos)<br />

DOCENTE/S: Emma Rodríguez Maseda<br />

1.- IDIOMA: Castellano<br />

2.- PROGRAMA DE LA ASIGNATURA:<br />

PROPÓSITO DE LA MATERIA:<br />

Se trata <strong>de</strong> que el alumno realice una aproximación histórica al proceso salud-enfermedad,<br />

<strong>de</strong>s<strong>de</strong> una dimensión principalmente cultural. Conocer el valor social <strong>de</strong> los estados <strong>de</strong><br />

Salud y enfermedad y a través <strong>de</strong> ellos a<strong>de</strong>ntrarse en aspectos centrales <strong>de</strong> la vida social y<br />

la cultura humanas.<br />

El alumno conocerá los diferentes mo<strong><strong>de</strong>l</strong>os antropológicos <strong>de</strong> la medicina, así como los<br />

conceptos <strong><strong>de</strong>l</strong> proceso salud/enfermedad/atención en el marco <strong>de</strong> los diversos sistemas<br />

asistenciales.<br />

Se analizarán las nuevas <strong>de</strong>mandas <strong>de</strong> salud en un mundo marcado por la globalización y la<br />

diversidad cultural.<br />

UNIDADES DIDÁCTICAS:<br />

I. INTRODUCCIÓN Y CONTEXTUALIZACIÓN DE LA ASIGNATURA.<br />

SALUD, ENFERMEDAD Y CULTURA.<br />

a. Concepto <strong>de</strong> cultura en la <strong>de</strong>finición y construcción <strong>de</strong> la salud y <strong>de</strong> la<br />

enfermedad.<br />

b. Antece<strong>de</strong>ntes históricos.<br />

II. MEDICINA POPULAR Y BIOMEDOCINA.<br />

III. APARATO MÉDICO SANITARIO Y ACTIVIDADES DE<br />

AUTOATENCIÓN.<br />

IV. DIMENSIONES DE LA ENFERMEDAD.<br />

V. DIFERENTES PERSPECTIVAS DE SALUD/ENFERMEDAD.<br />

a. Salud-enfermedad y Creencias.<br />

b. Salud-enfermedad y Género.<br />

c. Salud-enfermedad y Ciclo vital.<br />

BIBLIOGRAFÍA RECOMENDADA:<br />

1. Comelles, JM; et al. “Enfermedad, cultura y sociedad”. Eu<strong>de</strong>ma. 1993.<br />

2. Michael Kenny; Jesús <strong>de</strong> Miguel. “La Antropología Médica en España”. Editorial<br />

Anagrama. 1980.<br />

3. Comelles, JM; Pediguero, E. “ Medicina y Cultura: estudios entre la antropología y<br />

la medicina”. Ediciones Bellaterra. 2000.<br />

4. Curar y cuidar. Bases para una historia antropológica <strong>de</strong> la enfermería hospitalaria,<br />

(Rol, nº 172). Comelles, JM.


5. García Ballester. “Medicina y Antropología Social: estudios varios”. Akal<br />

Universitaria. 1985.<br />

6. Dethlefsen Thorwald; Dahlke Rudiger. “La Enfermedad como Camino. Una<br />

interpretación distinta <strong>de</strong> la medicina”. Plaza y Janes. 1997.<br />

7. Kuschick, Ingrid. “Medicina Popular en España”. Siglo Veintiuno <strong>de</strong> España<br />

Editores S.A. 1989<br />

5.- METODOLOXÍA DOCENTE:<br />

A lo largo <strong><strong>de</strong>l</strong> cuatrimestre se utilizarán diferentes tipos <strong>de</strong> metodologías. Principalmente la<br />

asignatura preten<strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollarse a través <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajo en grupo <strong>de</strong> los alumnos y <strong>de</strong> los<br />

posteriores <strong>de</strong>bates dirigidos. Se realizarán tantas clases expositivas como se consi<strong>de</strong>ren<br />

oportunas para el buen entendimiento <strong>de</strong> la materia.<br />

6.- SISTEMA DE EVALUACIÓN:<br />

Se realizará una evaluación continuada a través <strong>de</strong> la realización <strong>de</strong> diferentes trabajos<br />

individuales o en grupo que serán <strong>de</strong> obligatoria realización como requisito previo para<br />

acce<strong>de</strong>r al examen teórico <strong>de</strong> la asignatura.<br />

Finalmente se realizará un examen final combinado <strong>de</strong> preguntas tipo test y cortas. La nota<br />

necesaria para superar este examen es un 5.<br />

Trabajos <strong>de</strong> grupo: 60%.<br />

Examen teórico: 40%.


HORARIOS DE CLASES DE LA DIPLOMATURA EN<br />

ENFERMERÍA <strong>2006</strong>-07


DIPLOMATURA EN ENFERMERIA<br />

HORARIO DE CLASES PRIMER CURSO<br />

Primer Cuatrimestre (2 <strong>de</strong> octubre <strong>de</strong> <strong>2006</strong> a 26 <strong>de</strong> enero <strong>de</strong> 2007)<br />

LUNES MARTES MIERCOLES JUEVES VIERNES<br />

10-11<br />

FUNDAMENTOS DE<br />

ENFERMERÍA<br />

11-12<br />

12-13<br />

FUNDAMENTOS DE<br />

ENFERMERÍA<br />

HIGIENE<br />

HOSPITALARIA<br />

CUIDADOS BASICOS<br />

DE ENFERMERÍA<br />

SALA DE<br />

DEMOSTRACIÓN<br />

CUIDADOS BASICOS<br />

DE ENFERMERÍA<br />

SALA DE<br />

DEMOSTRACIÓN<br />

CUIDADOS BASICOS<br />

DE ENFERMERÍA<br />

SALA DE<br />

DEMOSTRACIÓN<br />

CUIDADOS BASICOS DE<br />

ENFERMERÍA<br />

CUIDADOS BASICOS DE<br />

ENFERMERÍA<br />

CUIDADOS<br />

BASICOS DE<br />

ENFERMERÍA SALA<br />

DE DEMOSTRACIÓN<br />

CUIDADOS<br />

BASICOS DE<br />

ENFERMERÍA<br />

SALA DE<br />

DEMOSTRACIÓN<br />

CUIDADOS<br />

BASICOS DE<br />

ENFERMERÍA SALA<br />

DE DEMOSTRACIÓN<br />

13-14<br />

HIGIENE<br />

HOSPITALARIA<br />

INFORMATICA<br />

SANITARIA<br />

16-17<br />

ENFERMERÍA<br />

COMUNITARIA I<br />

ENFERMERÍA<br />

COMUNITARIA I<br />

ESTRUCTURA Y<br />

FUNCIÓN DEL<br />

CUERPO HUMANO<br />

17-18<br />

18-19<br />

19-20<br />

ENFERMERÍA<br />

COMUNITARIA I<br />

ESTRUCTURA Y<br />

FUNCIÓN DEL<br />

CUERPO HUMANO<br />

ESTRUCTURA Y<br />

FUNCIÓN DEL<br />

CUERPO HUMANO<br />

ACTUACIÓN DE<br />

ENFERMERÍA EN<br />

SITUACIONES DE<br />

EMERGENCIA<br />

(laboratorio)<br />

ACTUACIÓN DE<br />

ENFERMERÍA EN<br />

SITUACIONES DE<br />

EMERGENCIA<br />

ACTUACIÓN DE<br />

ENFERMERÍA EN<br />

SITUACIONES DE<br />

EMERGENCIA<br />

BIOESTADÍSTICA<br />

BIOESTADÍSTICA<br />

ESTRUCTURA Y<br />

FUNCIÓN DEL<br />

CUERPO HUMANO<br />

INFORMATICA<br />

SANITARIA<br />

INFORMATICA<br />

SANITARIA<br />

20-21 BIOESTADÍSTICA<br />

21-22<br />

Segundo Cuatrimestre (21 <strong>de</strong> febrero a 8 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 2007)<br />

LUNES MARTES MIERCOLES JUEVES VIERNES<br />

8-14 PRACTICA CLINICA PRACTICA CLINICA PRACTICA CLINICA PRACTICA CLINICA PRACTICA CLINICA<br />

16-17<br />

17-18<br />

18-19<br />

19-20<br />

CIENCIAS<br />

PSICOSOCIALES<br />

APLICADAS A<br />

ENFERMERÍA I<br />

CIENCIAS<br />

PSICOSOCIALES<br />

APLICADAS A<br />

ENFERMERÍA I<br />

ENFERMERÍA<br />

COMUNITARIA I<br />

ENFERMERÍA<br />

COMUNITARIA I<br />

20-21 DOCUMENTACIÓN<br />

21-22 DOCUMENTACIÓN<br />

CIENCIAS<br />

PSICOSOCIALES<br />

APLICADAS A<br />

ENFERMERÍA I<br />

FUNDAMENTOS DE<br />

ENFERMERÍA<br />

FUNDAMENTOS DE<br />

ENFERMERÍA<br />

ESTRUCTURA Y<br />

FUNCIÓN DEL<br />

CUERPO HUMANO<br />

ENFERMERÍA<br />

LABORAL<br />

ENFERMERÍA<br />

LABORAL<br />

CUIDADOS BASICOS<br />

DE ENFERMERÍA<br />

CUIDADOS BASICOS<br />

DE ENFERMERÍA<br />

CIENCIAS<br />

PSICOSOCIALES<br />

APLICADAS A<br />

ENFERMERÍA I<br />

CIENCIAS<br />

PSICOSOCIALES<br />

APLICADAS A<br />

ENFERMERÍA I<br />

ESTRUCTURA Y<br />

FUNCIÓN DEL CUERPO<br />

HUMANO<br />

ESTRUCTURA Y<br />

FUNCIÓN DEL CUERPO<br />

HUMANO<br />

ENFERMERÍA<br />

COMUNITARIA I


DIPLOMATURA EN ENFERMERIA<br />

HORARIO DE CLASES SEGUNDO CURSO<br />

Primer Cuatrimestre (2 <strong>de</strong> octubre <strong>de</strong> <strong>2006</strong> a 26 <strong>de</strong> enero <strong>de</strong> 2007)<br />

LUNES MARTES MIERCOLES JUEVES VIERNES<br />

8-14 PRACTICA CLINICA PRACTICA CLINICA PRACTICA CLINICA PRACTICA CLINICA PRACTICA CLINICA<br />

10-11<br />

PLANES DE CUIDADOS<br />

EN ENFERMERÍA<br />

MEDICO-QUIRÚRGICA<br />

11-12<br />

PLANES DE CUIDADOS<br />

EN ENFERMERÍA<br />

MEDICO-QUIRÚRGICA<br />

12-13<br />

PLANES DE CUIDADOS<br />

EN ENFERMERÍA<br />

MEDICO-QUIRÚRGICA<br />

–PRACTICA-<br />

16-17<br />

ENFERMERÍA MÉDICO-<br />

QUIRÚRGICA I<br />

NUTRICIÓN Y<br />

DIETETICA<br />

NUTRICIÓN Y<br />

DIETETICA<br />

17-18<br />

18-19<br />

19-20<br />

20-21<br />

ENFERMERÍA MÉDICO-<br />

QUIRÚRGICA I<br />

ENFERMERÍA<br />

PSIQUIATRICA Y DE<br />

SALUD MENTAL<br />

PSICOLOGÍA DE<br />

GRUPOS APLICADOS A<br />

LOS CUIDADOS DE<br />

ENFERMERÍA<br />

PSICOLOGÍA DE<br />

GRUPOS APLICADOS A<br />

LOS CUIDADOS DE<br />

ENFERMERÍA<br />

ENFERMERÍA<br />

PSIQUIATRICA Y DE<br />

SALUD MENTAL<br />

ENFERMERÍA<br />

PSIQUIATRICA Y DE<br />

SALUD MENTAL<br />

ENFERMERÍA M-Q:<br />

BASES<br />

FISIOPATOLÓGICAS<br />

ETICA Y LEGISLACIÓN<br />

ETICA Y LEGISLACIÓN<br />

ENFERMERÍA M-Q:<br />

BASES<br />

FISIOPATOLÓGICAS<br />

ENFERMERÍA M-Q:<br />

BASES<br />

FISIOPATOLÓGICAS<br />

NUTRICIÓN Y<br />

DIETETICA<br />

ENFERMERÍA<br />

MÉDICO-<br />

QUIRÚRGICA I<br />

SALAS DE<br />

DEMOSTRACIÓN<br />

ENFERMERÍA<br />

MÉDICO-<br />

QUIRÚRGICA I<br />

SALAS DE<br />

DEMOSTRACIÓN<br />

21-22<br />

Segundo Cuatrimestre (21 <strong>de</strong> febrero a 8 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 2007)<br />

LUNES MARTES MIERCOLES JUEVES VIERNES<br />

8-14 PRACTICA CLINICA PRACTICA CLINICA PRACTICA CLINICA PRACTICA CLINICA PRACTICA CLINICA<br />

16-17<br />

17-18<br />

18-19<br />

ENFERMERÍA<br />

MÉDICO-<br />

QUIRÚRGICA I<br />

ENFERMERÍA<br />

MÉDICO-<br />

QUIRÚRGICA I<br />

ENFERMERÍA<br />

MÉDICO-<br />

QUIRÚRGICA I<br />

SALAS DE<br />

DEMOSTRACIÓN<br />

FARMACOLOGÍA<br />

FARMACOLOGÍA<br />

ENFERMERÍA<br />

COMUNITARIA II<br />

FARMACOLOGÍA<br />

ENFERMERÍA<br />

COMUNITARIA II<br />

ENFERMERÍA<br />

COMUNITARIA II<br />

TECNICAS Y<br />

PROCEDIMIENTOS DE<br />

ENFERMERIA EN<br />

NUTRICIÓN ARTIFICIAL<br />

TECNICAS Y<br />

PROCEDIMIENTOS DE<br />

ENFERMERIA EN<br />

NUTRICIÓN ARTIFICIAL<br />

19-20<br />

ENFERMERÍA<br />

MÉDICO-<br />

QUIRÚRGICA I<br />

SALAS DE<br />

DEMOSTRACIÓN<br />

ENFERMERÍA<br />

COMUNITARIA II<br />

DROGODEPENDENCIAS<br />

Y MARGINACIÓN<br />

SOCIAL<br />

20-21<br />

METODOLOGÍA<br />

AVANZADA EN<br />

ENFERMERÍA<br />

DROGODEPENDENCIAS<br />

Y MARGINACIÓN<br />

SOCIAL<br />

21-22<br />

METODOLOGÍA<br />

AVANZADA EN<br />

ENFERMERÍA


DIPLOMATURA EN ENFERMERIA<br />

HORARIO DE CLASES TERCER CURSO<br />

Primer Cuatrimestre (2 <strong>de</strong> octubre <strong>de</strong> <strong>2006</strong> a 26 <strong>de</strong> enero <strong>de</strong> 2007)<br />

LUNES MARTES MIERCOLES JUEVES VIERNES<br />

8-14 PRACTICA CLINICA PRACTICA CLINICA PRACTICA CLINICA PRACTICA CLINICA PRACTICA CLINICA<br />

16-17<br />

ENFERMERÍA MÉDICO-<br />

QUIRÚRGICA II<br />

ENFERMERÍA<br />

MÉDICO-<br />

QUIRÚRGICA II<br />

ENFERMERÍA<br />

MATERNAL<br />

ADMINISTRACIÓN<br />

DE LOS SERVICIOS<br />

DE ENFERMERÍA<br />

17-18<br />

ENFERMERÍA MÉDICO-<br />

QUIRÚRGICA II<br />

ENFERMERÍA<br />

COMUNITARIA III<br />

ENFERMERÍA<br />

MATERNAL<br />

ADMINISTRACIÓN<br />

DE LOS SERVICIOS<br />

DE ENFERMERÍA<br />

18-19<br />

PROMOCIÓN DE LA<br />

SALUD<br />

ENFERMERÍA<br />

INFANTIL<br />

ADMINISTRACIÓN DE<br />

LOS SERVICIOS DE<br />

ENFERMERÍA<br />

ENFERMERIA<br />

GERIATRICA<br />

19-20<br />

PROMOCIÓN DE LA<br />

SALUD<br />

ENFERMERIA<br />

GERIATRICA<br />

ADMINISTRACIÓN DE<br />

LOS SERVICIOS DE<br />

ENFERMERÍA<br />

ENFERMERIA<br />

GERIATRICA<br />

20-21<br />

ENFERMERIA<br />

GERIATRICA<br />

21-22<br />

HORARIO DE CLASES TERCER CURSO<br />

Segundo Cuatrimestre (21 <strong>de</strong> febrero a 8 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 2007)<br />

LUNES MARTES MIERCOLES JUEVES VIERNES<br />

8-14 PRACTICA CLINICA PRACTICA CLINICA PRACTICA CLINICA PRACTICA CLINICA PRACTICA CLINICA<br />

16-17<br />

ENFERMERÍA<br />

MÉDICO-<br />

QUIRÚRGICA II<br />

ENFERMERÍA<br />

MÉDICO-QUIRÚRGICA<br />

II<br />

ENFERMERÍA INFANTIL<br />

17-18<br />

ENFERMERÍA<br />

COMUNITARIA III<br />

18-19 GERONTOLOGÍA<br />

19-20 GERONTOLOGÍA<br />

ENFERMERÍA<br />

MÉDICO-QUIRÚRGICA<br />

II<br />

PLANES DE<br />

CUIDADOS EN<br />

ENFERMERÍA<br />

INFANTIL<br />

PLANES DE<br />

CUIDADOS EN<br />

ENFERMERÍA<br />

INFANTIL<br />

ENFERMERÍA INFANTIL<br />

CUIDADOS PALIATIVOS<br />

CUIDADOS PALIATIVOS


ASIGNATURAS DE LIBRE ELECCIÓN OFERTA GENERAL<br />

CULTURA Y SALUD:<br />

HORARIO CLASES 2º CUATRIMESTRE: jueves <strong>de</strong> 20-22 horas<br />

EXAMEN CONVOCATORIA DE DICIEMBRE: 19 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 12-14 horas<br />

EXAMEN CONVOCATORIA DE JUNIO: 20 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 12-14 horas<br />

EXAMEN CONVOCATORIA DE SEPTIEMBRE: 18 <strong>de</strong> septiembre <strong>de</strong> 12-14<br />

horas


CONVOCATORIA DE EXÁMENES DE LA DIPLOMATURA EN<br />

ENFERMERÍA


EXAMENES DIPLOMATURA EN ENFERMERIA CURSO<br />

<strong>2006</strong>/07<br />

DICIEMBRE <strong>2006</strong> (actas firmadas el 22 <strong>de</strong> enero)<br />

10-12 H. 12-14 H. 16-18 H. 18-20 H.<br />

1 Informática clínica Ética y legislación Enfermería infantil<br />

2<br />

3<br />

4 Higiene hospitalaria<br />

Enfermería<br />

comunitaria 2<br />

5 Enfermería geriátrica<br />

6<br />

7<br />

8<br />

9<br />

10<br />

11<br />

12 Enfermería<br />

comunitaria 3<br />

13<br />

Promoción <strong>de</strong> la<br />

salud<br />

Psicología <strong>de</strong> los<br />

grupos<br />

Enfermería<br />

psiquiátrica<br />

Enfermería medico<br />

quirúrgica: bases<br />

fisiopatológicas<br />

Estructura y función <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

cuerpo humano<br />

Bioestadística<br />

Enfermería laboral<br />

14 Enfermería medico Cuidados básicos <strong>de</strong><br />

quirúrgica 1<br />

enfermería<br />

15 Gerontología Documentación<br />

16<br />

17<br />

18 Fundamentos <strong>de</strong><br />

enfermería<br />

19<br />

Administración <strong>de</strong> los<br />

servicios <strong>de</strong><br />

enfermería<br />

Cultura y salud<br />

20 Planes <strong>de</strong> cuidados<br />

en medico quirúrgica<br />

21 Enfermería medico<br />

quirúrgica 2<br />

22 Actuación ante<br />

situaciones <strong>de</strong><br />

emergencia<br />

Ciencias psicosociales<br />

aplicadas a la<br />

enfermería<br />

Planes <strong>de</strong> cuidados en<br />

enfermería infantil<br />

Enfermería<br />

comunitaria 1<br />

Farmacología<br />

Enfermería maternal<br />

Metodología avanzada<br />

en enfermería<br />

Drogo<strong>de</strong>pen<strong>de</strong>ncias<br />

Nutrición y dietética<br />

Nutrición artificial<br />

Cuidados paliativos<br />

Leyenda: 1º, 2º, 3º, libre elección


EXAMENES DIPLOMATURA EN ENFERMERIA CURSO<br />

<strong>2006</strong>/07<br />

30<br />

enero<br />

31<br />

enero<br />

FEBRERO 2007 (actas firmadas el 5 <strong>de</strong> marzo)<br />

10-12 H. 12-14 H. 16-18 H. 18-20 H.<br />

Actuación ante<br />

situaciones <strong>de</strong><br />

emergencia<br />

Enfermería medico<br />

quirúrgica: bases<br />

fisiopatológicas<br />

1 Ética y legislación<br />

2 Administración <strong>de</strong> los<br />

servicios <strong>de</strong> enfermería<br />

3<br />

4<br />

5 Enfermería<br />

psiquiátrica<br />

6<br />

7 Promoción <strong>de</strong> la salud<br />

Informática clínica<br />

Psicología <strong>de</strong> los<br />

grupos<br />

8<br />

9 Bioestadística<br />

10<br />

11<br />

12 Enfermería geriátrica<br />

13<br />

14 Nutrición y dietética<br />

15 Higiene hospitalaria Enfermería maternal<br />

16 Planes <strong>de</strong> cuidados en<br />

medico quirúrgica<br />

17<br />

Leyenda: 1º, 2º, 3º, libre elección


EXAMENES DIPLOMATURA EN ENFERMERIA CURSO<br />

<strong>2006</strong>/07<br />

11<br />

12 Enfermería<br />

comunitaria 3<br />

JUNIO 2007 (actas firmadas el 23 <strong>de</strong> julio)<br />

10-12 H. 12-14 H. 16-18 H. 18-20 H.<br />

13 Enfermería<br />

comunitaria 2<br />

14 Cuidados paliativos<br />

15 Enfermería<br />

comunitaria 1<br />

16<br />

17<br />

18 Drogo<strong>de</strong>pen<strong>de</strong>ncias Enfermería infantil<br />

19 Enfermería medico Cuidados básicos <strong>de</strong><br />

Gerontología<br />

quirúrgica 1<br />

enfermería<br />

Estructura y función<br />

<strong><strong>de</strong>l</strong> cuerpo humano<br />

20 Cultura y salud<br />

21 Planes <strong>de</strong> cuidados en<br />

enfermería infantil<br />

22 Ciencias psicosociales<br />

aplicadas a enfermería<br />

23<br />

24<br />

25 Enfermería medico<br />

quirúrgica 2<br />

26 Enfermería laboral Farmacología<br />

27 Nutrición artificial<br />

28 Fundamentos <strong>de</strong><br />

enfermería<br />

29 Metodología avanzada<br />

en enfermería<br />

30<br />

Documentación<br />

Leyenda: 1º, 2º, 3º, libre elección


EXAMENES DIPLOMATURA EN ENFERMERIA CURSO<br />

<strong>2006</strong>/07<br />

SEPTIEMBRE 2007 (actas firmadas el 28 <strong>de</strong> septiembre)<br />

10-12 H. 12-14 H. 16-18 H. 18-20 H.<br />

1<br />

2<br />

3 Higiene hospitalaria Enfermería infantil<br />

Enfermería<br />

comunitaria 2<br />

4 Enfermería<br />

Enfermería Estructura y función<br />

Informática clínica<br />

comunitaria 3<br />

psiquiátrica <strong><strong>de</strong>l</strong> cuerpo humano<br />

5 Promoción <strong>de</strong> la salud Psicología <strong>de</strong> los grupos Ética y legislación Enfermería laboral<br />

6 Enfermería medico<br />

quirúrgica 1<br />

7<br />

8<br />

9<br />

10 Fundamentos <strong>de</strong><br />

enfermería<br />

Gerontología<br />

Administración <strong>de</strong> los<br />

servicios <strong>de</strong> enfermería<br />

11 Enfermería comunitaria<br />

1<br />

Cuidados básicos <strong>de</strong><br />

enfermería<br />

Documentación<br />

Enfermería medico<br />

quirúrgica: bases<br />

fisiopatológicas<br />

12 Ciencias psicosociales<br />

aplicadas a la<br />

enfermería<br />

13 Planes <strong>de</strong> cuidados en Enfermería medico<br />

medico quirúrgica quirúrgica 2<br />

14 Bioestadística<br />

15<br />

16<br />

17 Actuación ante<br />

situaciones <strong>de</strong><br />

emergencia<br />

Nutrición y dietética<br />

Nutrición artificial<br />

Farmacología<br />

18 Cultura y salud Enfermería geriátrica<br />

Enfermería maternal<br />

Metodología<br />

avanzada en<br />

enfermería<br />

Drogo<strong>de</strong>pen<strong>de</strong>ncias<br />

Planes <strong>de</strong> cuidados<br />

en enfermería<br />

infantil<br />

Cuidados paliativos<br />

Leyenda: 1º, 2º, 3º, libre elección


NORMAS GENERALES Y MEDIDAS PREVENTIVAS A TENER<br />

EN CUENTA EN LA REALIZACIÓN DE PRÁCTICAS CLÍNICAS<br />

EN ENFERMERÍA


NORMAS GENERALES A TENER EN CUENTA EN LA<br />

REALIZACIÓN DE LAS PRÁCTICAS CLÍNICAS EN<br />

ENFERMERÍA<br />

Las prácticas clínicas se llevarán a cabo <strong>de</strong> lunes a viernes durante el turno <strong>de</strong><br />

mañana en los diferentes Centros <strong>de</strong> Prácticas, éstas son obligatorias. Se<br />

realizarán en el horario establecido para cada asignatura.<br />

Cuando el alumno no pue<strong>de</strong> realizar la totalidad <strong>de</strong> las prácticas clínicas en el<br />

periodo establecido obligatoriamente, por un motivo justificado: enfermedad,<br />

acci<strong>de</strong>nte, maternidad. Podrán recuperarse en el mes <strong>de</strong> junio, siempre y<br />

cuando tengan realizadas el 80% <strong>de</strong> las mismas. En cualquier otra situación las<br />

prácticas se darán por no superadas (con la calificación <strong>de</strong> suspenso).<br />

En caso <strong>de</strong> que el alumno no supere sus prácticas al no conseguir la<br />

calificación <strong>de</strong> APTO, únicamente podrá recuperarlas con el objetivo <strong>de</strong> cumplir<br />

los objetivos <strong>de</strong> la asignatura, en Junio (siempre en el supuesto <strong>de</strong> que las ha<br />

realizado pero no las ha superado).<br />

Las prácticas clínicas superadas, se guardarán, previa petición por escrito al<br />

profesor correspondiente, durante 2 cursos lectivos. La solicitud <strong>de</strong>be hacerse<br />

llegar al profesor correspondiente antes <strong>de</strong> que finalice el mes <strong>de</strong> octubre.<br />

NORMAS EN HOSPITAL:<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

Guardar estricta confi<strong>de</strong>ncialidad <strong>de</strong> cualquier información que llegue a su<br />

conocimiento referida a los usuarios y familia.<br />

Es obligatorio mantener el secreto profesional incluso con los compañeros<br />

<strong>de</strong> grupo o <strong>de</strong> centro.<br />

Respetar la intimidad y privacidad <strong><strong>de</strong>l</strong> usuario y familia.<br />

Tratar educada y respetuosamente evitando el tuteo improce<strong>de</strong>nte así como<br />

actitu<strong>de</strong>s impropias en la relación interpersonal con el usuario/familia.<br />

Relacionarse educada y respetuosamente con el Equipo <strong>de</strong> Salud.<br />

Firmar su asistencia en el centro Sanitario don<strong>de</strong> se realicen las prácticas,<br />

correctamente uniformado, dirigiéndose seguidamente al servicio que<br />

corresponda y permaneciendo en el mismo durante todo el tiempo fijado<br />

para las prácticas.<br />

Comunicar a ser posible con antelación a la profesora responsable <strong>de</strong><br />

prácticas clínicas correspondientes, cualquier falta a las prácticas.<br />

Pedir permiso a la enfermera responsable <strong><strong>de</strong>l</strong> servicio don<strong>de</strong> el alumno<br />

realice las prácticas, si por cualquier circunstancia tiene que ausentarse <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

mismo.<br />

Comunicar, lo antes posible, cualquier problema relacionado con las<br />

prácticas a la supervisora <strong>de</strong> la unidad y/o la profesora <strong>de</strong> prácticas y en su<br />

<strong>de</strong>fecto al secretario <strong>de</strong> estudios.<br />

Mantener una estricta higiene personal (ducha y cambio diario <strong>de</strong> uniforme).


Llevar el pelo corto o recogido, uñas cortas y sin pintar.<br />

No utilizar collares, anillos, pendientes largos o pulseras.<br />

Usar medias o calcetines blancos, con la vestimenta <strong>de</strong> prácticas.<br />

No fumar o comer fuera <strong><strong>de</strong>l</strong> recinto <strong>de</strong> cafetería<br />

No estudiar en el servicio <strong>de</strong> prácticas materias relacionadas con las clases<br />

teóricas o exámenes.<br />

Tratar respetuosamente a los pacientes dirigiéndose a ellos <strong>de</strong> usted.<br />

Asistencia puntual al servicio, <strong>de</strong>bidamente uniformado.<br />

I<strong>de</strong>ntificación <strong><strong>de</strong>l</strong> alumno, mediante carnet <strong>de</strong> estudiante.<br />

MATERIAL DE USO OBLIGATORIO EN PRÁCTICAS Y SALAS DE<br />

DEMOSTRACIÓN:<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

Bolígrafo <strong>de</strong> 4 colores<br />

Reloj con segun<strong>de</strong>ro<br />

Libreta <strong>de</strong> anotaciones<br />

Pijama Blanco (prácticas clínicas).<br />

Bata Blanca (en Salas <strong>de</strong> Demostración y prácticas <strong>de</strong> 3º curso).<br />

Calzado sanitario blanco.


MEDIDAS PREVENTIVAS A TENER EN CUENTA EN LA<br />

REALIZACIÓN DE LAS PRÁCTICAS CLÍNICAS.<br />

NORMAS DE ACTUACIÓN ANTE UN ACCIDENTE DURANTE LA<br />

REALIZACIÓN DE LAS PRÁCTICAS CLÍNICAS.<br />

MEDIDAS PREVENTIVAS DE CARÁCTER GENERAL.<br />

o Lavado <strong>de</strong> manos, antes y <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> aten<strong>de</strong>r a cada paciente,<br />

utilizando según proceda un jabón <strong>de</strong> arrastre o un jabón<br />

antiséptico (povidona yodada en solución jabonosa).<br />

o Utilizar guantes cuando se manipula sangre, otros fluidos<br />

biológicos o tejidos <strong>de</strong> cualquier paciente.<br />

o Evitar hábitos que impliquen contacto oral (mor<strong>de</strong>r las uñas,<br />

lápices o pipetear con la boca). Se prohibirá comer, beber o<br />

maquillarse en el puesto <strong>de</strong> trabajo y antes <strong>de</strong> hacerlo fuera <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

mismo, se cambiará la bata y se lavaran las manos.<br />

o Siempre que se realicen técnicas o procedimientos que se utilice<br />

material cortante, DEBE LLEVARSE CONTENEDOR en la batea<br />

o carro <strong>de</strong> curas.<br />

o Las agujas NUNCA se <strong>de</strong>ben encapuchar, una vez utilizadas se<br />

<strong>de</strong>ben DESECHAR siempre en el contenedor.<br />

o NUNCA se <strong>de</strong>be colocar en el pecho o abdomen <strong><strong>de</strong>l</strong> paciente<br />

material cortante o no cortante, se <strong>de</strong>be llevar una batea y<br />

colocarla en una mesa o mesilla auxiliar para tal efecto, o en carro<br />

<strong>de</strong> curas.<br />

EN CASO DE CORTARSE O HERIRSE SE REALIZARÁ LO<br />

SIGUIENTE<br />

1º.- Retirar el objeto con el que se ha producido el pinchazo. Lavarse la<br />

herida o lesión inmediatamente con agua y jabón, sin restregar,<br />

favoreciendo el sangrado <strong>de</strong> la herida, <strong>de</strong>sinfectar la zona con povidona<br />

yodada y cubrirla con un apósito.<br />

2º.- Tomar nota <strong>de</strong> la i<strong>de</strong>ntificación <strong><strong>de</strong>l</strong> paciente con su nombre, número<br />

<strong>de</strong> historia clínica, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> anotar la fecha, don<strong>de</strong> se lesionó y con<br />

que material.<br />

3º.- Notificar este hecho, tanto la lesión como los datos <strong><strong>de</strong>l</strong> paciente, a la<br />

Unidad <strong>de</strong> MEDICINA PREVENTIVA <strong><strong>de</strong>l</strong> Hospital “Arquitecto Marci<strong>de</strong>-<br />

Novoa Santos”, inmediatamente <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> haber ocurrido la tensión.<br />

4º.- El teléfono <strong>de</strong> la Unidad si se llama <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el propio Hospital es el nº<br />

34035, y si se llama <strong>de</strong>s<strong>de</strong> fuera <strong><strong>de</strong>l</strong> Hospital es el 981.334035.


PLAN ESTUDIOS DE LA DIPLOMATURA EN PODOLOGÍA


PLAN DE ESTUDIOS DE LA ESCUELA UNIVERSITARIA DE<br />

ENFERMERÍA Y PODOLOGIA DE FERROL<br />

DIPLOMATURA EN PODOLOGÍA<br />

En la Escuela Universitaria <strong>de</strong> Enfermería y Podología <strong>de</strong> Ferrol,<br />

actualmente se imparte el Plan <strong>de</strong> Estudios <strong>de</strong> Diplomado en Podología<br />

homologado por el Consejo <strong>de</strong> Universida<strong>de</strong>s, Resolución <strong><strong>de</strong>l</strong> 27 <strong>de</strong><br />

Octubre <strong>de</strong> 1998 y publicado en B.O.E. <strong><strong>de</strong>l</strong> 26 <strong>de</strong> Febrero <strong>de</strong> 1999.<br />

PLAN DE ESTUDIOS<br />

TITULACIÓN:<br />

Diplomado en Podología<br />

PLAN DE ESTUDIOS: Código 80 (750 2 11)<br />

NUMERO TOTAL DE HORAS: 2170 horas<br />

NUMERO DE CREDITOS: 224 créditos<br />

Valor crédito teórico=<br />

Valor crédito practico/clínico=<br />

10 horas<br />

20 horas<br />

PRIMER CURSO (66 créditos).<br />

Asignaturas troncales (48 créditos):<br />

A - Estructura y función <strong><strong>de</strong>l</strong> cuerpo humano (9créditos)<br />

A - Anatomía general y específica <strong><strong>de</strong>l</strong> pie (9 créditos)<br />

C - Microbiología y parasitología (6 créditos)<br />

C - Teoría general <strong>de</strong> la enfermedad (6 créditos)<br />

A - Podología General (9 créditos)<br />

C - Ortopodología I (9 créditos)<br />

Asignaturas Obligatorias (18 créditos):<br />

C - Bioestadística (6 créditos)<br />

C - Conceptos generales <strong>de</strong> cirugía (6 créditos)<br />

C - Fundamentos <strong>de</strong> podología (6 créditos)<br />

SEGUNDO CURSO (78 créditos).<br />

Asignaturas troncales (48 créditos):<br />

C - Farmacología (6 créditos)<br />

A - Ortopodología II (15 créditos)<br />

A- Quiropodología I (15 créditos)<br />

C - Podología física (6 créditos)<br />

C - Clínica podológica integrada I (6 créditos)


Asignaturas obligatorias (10,5 créditos):<br />

C - Biomecánica <strong><strong>de</strong>l</strong> miembro inferior (6 créditos)<br />

C - Técnicas <strong>de</strong> radiología y radioprotección (4,5 créditos)<br />

Asignaturas Optativas (elección <strong>de</strong> 10,5 créditos)<br />

Libre elección (elección <strong>de</strong> 9 créditos).<br />

TERCER CURSO (80 créditos).<br />

Asignaturas troncales (46,5 créditos):<br />

A - Ortopodología III (12 créditos)<br />

A - Quiropodología II (12 créditos)<br />

C - Podología preventiva (4,5 créditos)<br />

A - Clínica podológica integrada II (18 créditos)<br />

Asignaturas Obligatorias (9 créditos):<br />

C - Deontología y legislación podológica (4,5 créditos)<br />

C - Podología <strong>de</strong>portiva (4,5 créditos)<br />

Asignaturas Optativas (elección <strong>de</strong> 10,5 créditos )<br />

Libre elección (elección <strong>de</strong> 9 créditos)<br />

Asignaturas Optativas<br />

C- Aplicación industrial <strong>de</strong> podología (6 créditos)<br />

C- Cuidados en pacientes especiales (6 créditos)<br />

C - Documentación (4,5 créditos)<br />

C - Educación para la salud (4,5 créditos)<br />

C- Gestión y administración <strong>de</strong> la consulta podológica (4,5 créditos)<br />

C - Informática Clínica (6 créditos)<br />

C - Metodología avanzada en podología (4,5 créditos)<br />

C - Técnicas <strong>de</strong> administración <strong>de</strong> medicamentos (6 créditos)<br />

C - Tecnología médica (4,5 créditos)<br />

C - Reeducación funcional en afecciones podológicas (6 créditos)<br />

C- Antropología <strong>de</strong> la salud (4,5 créditos).<br />

C- Actuación ante situaciones <strong>de</strong> emergencia (6 créditos)


Programas <strong>de</strong> las asignaturas <strong>de</strong> la Diplomatura en<br />

Podología <strong>de</strong> la Escuela Universitaria <strong>de</strong> Enfermería y<br />

Podología <strong>de</strong> Ferrol


PROGRAMAS DE LAS ASIGNATURAS DE LA DIPLOMATURA EN<br />

PODOLOGÍA DE LA ESCUELA UNIVERSITARIA DE ENFERMERÍA Y<br />

PODOLOGÍA DE FERROL<br />

PRIMER CURSO<br />

Asignaturas Troncales<br />

ESTRUCTURA Y FUNCION DEL CUERPO HUMANO ( 9 Créditos)<br />

Docente: Xurxo Mariño Alfonso.<br />

Prof. Contratado Doctor.<br />

1.- PROPÓSITO DE LA ASIGNATURA.<br />

El objetivo <strong>de</strong> esta asignatura es ayudar al alumno a conocer y<br />

compren<strong>de</strong>r los procesos fisiológicos que tienen lugar en el cuerpo humano. El<br />

alumno <strong>de</strong>berá asimilar e integrar diversos conceptos fisiológicos y con ellos<br />

construir su noción acerca <strong><strong>de</strong>l</strong> funcionamiento <strong><strong>de</strong>l</strong> organismo; para ello se<br />

trabajará en compren<strong>de</strong>r los procesos que tienen lugar en los distintos órganos<br />

y sistemas, así como las relaciones que existen entre ellos y entre éstos y el<br />

medio externo.<br />

2. UNIDADES DIDÁCTICAS.<br />

LA CÉLULA<br />

1. Introducción. El agua y el medio interno. Homeostasis y sistemas <strong>de</strong> control.<br />

Principios fundamentales en biología.<br />

2. Estructura y función celular. Membranas celulares. El núcleo. El retículo<br />

endoplásmico. El complejo <strong>de</strong> Golgi. Los lisosomas. Los peroxisomas. Los<br />

microfilamentos y microtúbulos. Las mitocondrias.<br />

3. Presión osmótica e intercambio <strong>de</strong> líquido entre compartimentos. Difusión.<br />

Ósmosis. Mecanismos por los que las sustancias atraviesan la membrana<br />

celular.<br />

ESTRUCTURA Y FUNCIÓN DE LAS BIOMOLÉCULAS<br />

4. Proteínas, glúcidos y lípidos. Composición <strong>de</strong> las proteínas. Estructura<br />

proteica. Función proteica. Estructura <strong>de</strong> los glúcidos. Función <strong>de</strong> los glúcidos.<br />

Glucoproteínas. Composición y estructura lipídica. Función lipídica.<br />

Glucolípidos. Lipoproteínas.<br />

LAS CÉLULAS EXCITABLES<br />

5. Potencial <strong>de</strong> membrana y potencial <strong>de</strong> acción. Potencial <strong>de</strong> reposo. Potencial<br />

<strong>de</strong> acción. Propagación <strong><strong>de</strong>l</strong> potencial <strong>de</strong> acción.


6. Características generales <strong>de</strong> la neurona. Estructura <strong>de</strong> una neurona. Tipos<br />

morfológicos <strong>de</strong> neuronas. Tipos funcionales <strong>de</strong> neuronas. La sinapsis.<br />

7. Estructura <strong><strong>de</strong>l</strong> músculo estriado. Tipos <strong>de</strong> tejidos musculares. Estructura <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

músculo estriado. Estructura <strong>de</strong> la miofibrilla. Contracción muscular: teoría <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

filamento <strong>de</strong>slizante. Tipos <strong>de</strong> fibras musculares esqueléticas. Unidad motora.<br />

Músculo estriado cardíaco.<br />

8. Estructura <strong><strong>de</strong>l</strong> músculo liso.<br />

9. Acoplamiento excitación-contracción en el músculo esquelético. Unión<br />

neuromuscular. Farmacología. Propagación <strong><strong>de</strong>l</strong> potencial <strong>de</strong> acción por el<br />

interior <strong>de</strong> la fibra muscular. Liberación <strong>de</strong> Ca2+ por el retículo sarcoplásmico.<br />

Recaptación <strong><strong>de</strong>l</strong> Ca2+.<br />

SISTEMA NERVIOSO<br />

10. Descripción general <strong><strong>de</strong>l</strong> sistema nervioso. Sistema nervioso central.<br />

Sistema nervioso periférico. Tipos <strong>de</strong> células.<br />

11. Sistemas sensoriales. Atributos <strong>de</strong> las sensaciones. Organización <strong>de</strong> los<br />

sistemas sensoriales. Receptores sensoriales en el músculo. Un ejemplo<br />

práctico: el reflejo miotático.<br />

12. Sistema somatosensorial: tacto, propiocepción y sensibilidad térmica y<br />

dolorosa. Mecanorrecepción. Termorrecepción. Nocicepción. Vías nerviosas<br />

<strong><strong>de</strong>l</strong> sistema somatosensorial.<br />

13. Sistemas motores. Organización <strong>de</strong> las motoneuronas en la médula<br />

espinal. Sistemas motores <strong><strong>de</strong>l</strong> tronco encefálico. Control motor cortical.<br />

14. El cerebelo y los ganglios basales.<br />

SANGRE Y SISTEMA INMUNITARIO<br />

15. Funciones y composición <strong>de</strong> la sangre. Funciones. Composición. Células<br />

<strong>de</strong> la sangre. Plasma.<br />

16. Hemostasia. Mecanismos <strong>de</strong> coagulación. Mecanismos anticoagulantes.<br />

Eliminación <strong>de</strong> los coágulos.<br />

17. El sistema inmunitario. Inmunidad general o innata. Inmunidad específica o<br />

adquirida. Grupos sanguíneos.<br />

SISTEMA CARDIOVASCULAR<br />

18. Ciclo cardíaco: acontecimientos eléctricos. Generalida<strong>de</strong>s <strong><strong>de</strong>l</strong> sistema<br />

cardiovascular. Características <strong><strong>de</strong>l</strong> potencial <strong>de</strong> acción cardíaco. Las células<br />

marcapaso. Conducción <strong><strong>de</strong>l</strong> potencial <strong>de</strong> acción en el corazón. El<br />

electrocardiograma.


19. Ciclo cardíaco: acontecimientos mecánicos. Mecanismos <strong>de</strong> control <strong>de</strong> la<br />

actividad cardíaca.<br />

20. Circulación arterial y regulación <strong>de</strong> la presión. Características <strong>de</strong> las<br />

arterias. Presión arterial. Regulación <strong>de</strong> la presión arterial.<br />

21. Circulación venosa. Microcirculación. Sistema linfático.<br />

EL RINÓN Y LOS LÍQUIDOS CORPORALES<br />

22. Funciones principales y estructura <strong>de</strong> los riñones.<br />

23. Función renal: filtración glomerular, reabsorción y secreción. Características<br />

generales <strong>de</strong> la función renal. Flujo sanguíneo renal. Filtración glomerular.<br />

Transporte tubular: reabsorción y secreción.<br />

24. Regulación <strong>de</strong> la osmolalidad y <strong><strong>de</strong>l</strong> volumen <strong>de</strong> los líquidos corporales.<br />

Compartimentos líquidos <strong><strong>de</strong>l</strong> organismo y su composición. Control <strong>de</strong> la<br />

osmolalidad <strong><strong>de</strong>l</strong> líquido corporal. Control <strong><strong>de</strong>l</strong> volumen <strong>de</strong> líquido extracelular. La<br />

micción y su control.<br />

25. El equilibrio ácido-base. Los sistemas tampón. Regulación respiratoria.<br />

Regulación renal.<br />

SISTEMA RESPIRATORIO<br />

26. Ventilación pulmonar. Introducción al sistema respiratorio. Mecánica <strong>de</strong> la<br />

ventilación pulmonar. Volúmenes y capacida<strong>de</strong>s pulmonares. Espacio muerto<br />

respiratorio. Ventilación alveolar.<br />

27. Intercambio y transporte gaseoso. Difusión <strong>de</strong> los gases respiratorios en el<br />

organismo. Transporte <strong>de</strong> O2 por la sangre. Transporte <strong>de</strong> CO2 por la sangre.<br />

28. Control <strong>de</strong> la respiración.<br />

SISTEMA DIGESTIVO<br />

29. Características generales <strong><strong>de</strong>l</strong> sistema digestivo. Control <strong>de</strong> la actividad<br />

gastrointestinal. Mecanismos básicos <strong>de</strong> motilidad. Mecanismos básicos <strong>de</strong><br />

secreción. Boca y esófago. Estómago. Intestino <strong><strong>de</strong>l</strong>gado. Intestino grueso.<br />

30. Digestión y absorción. Digestión y absorción <strong>de</strong> las proteínas. Digestión y<br />

absorción <strong>de</strong> carbohidratos. Digestión y absorción <strong>de</strong> grasas. Absorción <strong>de</strong><br />

agua. Absorción <strong>de</strong> iones. Composición y función <strong>de</strong> los alimentos.<br />

SISTEMA ENDOCRINO<br />

31. Características generales <strong>de</strong> las hormonas. Secreción y transporte por la<br />

sangre. Acción sobre las células diana.


32. El hipotálamo y la hipófisis. Función hipotalámica. Hipófisis posterior o<br />

neurohipófisis. Hipófisis anterior o a<strong>de</strong>nohipófisis.<br />

33. Glándula tiroi<strong>de</strong>s. Glándulas suprarrenales<br />

34. Hormonas sexuales<br />

Clases prácticas<br />

A lo largo <strong><strong>de</strong>l</strong> curso e intercaladas con las clases teóricas se realizarán diversas<br />

experiencias prácticas:<br />

- Simulación computacional <strong>de</strong> las propieda<strong>de</strong>s biofísicas <strong>de</strong> células<br />

excitables.<br />

- Registro <strong>de</strong> la actividad muscular (electromiograma).<br />

- Registro <strong>de</strong> la actividad encefálica (electroencefalograma).<br />

- Registro <strong>de</strong> la actividad cardíaca (electrocardiograma).<br />

- Estudio <strong>de</strong> volúmenes y capacida<strong>de</strong>s pulmonares (espirometría).<br />

- Estudio <strong>de</strong> preparaciones microscópicas <strong>de</strong> tejidos animales.<br />

3.- METODOLOGÍA DOCENTE.<br />

En el proceso <strong>de</strong> aprendizaje se combinarán: 1) clases teóricas y<br />

prácticas; 2) exposición <strong>de</strong> trabajos realizados por el alumno; 3) tutorías.<br />

Se utilizará <strong>de</strong> manera rutinaria la <strong>Facultad</strong> Virtual <strong>de</strong> la Universidad<br />

(http://fv.udc.es/). A través <strong>de</strong> ésta el alumno tendrá acceso a material sobre la<br />

asignatura, se realizará intercambio <strong>de</strong> información entre profesor y alumno, así<br />

como tutorías y consultas.<br />

4.- SISTEMA DE EVALUACIÓN.<br />

En la calificación final se consi<strong>de</strong>rará el resultado <strong>de</strong> los exámenes, la<br />

participación <strong><strong>de</strong>l</strong> alumno en las clases teóricas y prácticas, los trabajos y las<br />

consultas realizadas a través <strong>de</strong> la <strong>Facultad</strong> Virtual.<br />

5.- BIBLIOGRAFÍA RECOMENDADA.<br />

• “Fisiología”. Berne & Levy. Ed. Harcourt. 3ª Ed.<br />

• “Tratado <strong>de</strong> Fisiología Médica”. Guyton. Ed. Interamericana. 10ª Ed.<br />

• “Bases fisiológicas <strong>de</strong> la práctica médica”. Best & Taylor. Ed. Williams &<br />

Wilkins – Panamericana. 12ª Ed.<br />

• “Human Physiology”. Silverthorn. Prentice-Hall, 2ª Ed.<br />

* La bibliografía se actualizará y ampliará en la <strong>Facultad</strong> Virtual.


ANATOMIA GENERAL Y ESPECIFICA DEL PIE ( 9 Créditos)<br />

Docente: D. Angel Facio Villanueva<br />

Prof. Asociado T3P6<br />

1.- PROPÓSITO DE LA ASIGNATURA.<br />

La asignatura <strong>de</strong> Anatomía General y Específica <strong><strong>de</strong>l</strong> pie es una disciplina <strong>de</strong><br />

carácter básico para la práctica podológica. Los contenidos <strong>de</strong> esta asignatura<br />

facilitarán el aprendizaje <strong>de</strong> otras disciplinas que precisan <strong>de</strong> un conocimiento<br />

exhaustivo <strong>de</strong> la anatomía humana, en especial <strong><strong>de</strong>l</strong> pie.<br />

Objetivo principal:<br />

El objetivo principal <strong>de</strong> la asignatura es proporcionar conocimientos básicos <strong>de</strong><br />

la morfología y embriología <strong><strong>de</strong>l</strong> cuerpo humano para po<strong>de</strong>r <strong>de</strong>sarrollar, como<br />

profesionales sanitarios, los cuidados asistenciales precisos.<br />

Objetivos secundarios<br />

1.- Conocer la estructura macroscópica y microscópica <strong><strong>de</strong>l</strong> cuerpo humano<br />

<strong>de</strong>s<strong>de</strong> un punto <strong>de</strong> vista funcional y su relación con la patología general.<br />

2.- Conocer los medios audiovisuales y los elementos <strong><strong>de</strong>l</strong> laboratorio <strong>de</strong><br />

anatomía (maquetas, preparaciones anatómicas, ...) para facilitar la relación <strong>de</strong><br />

los contenidos teóricos con la práctica clínica.<br />

2.- UNIDADES DIDÁCTICAS.<br />

I.- INTRODUCCIÓN GENERAL<br />

1.- Generalida<strong>de</strong>s<br />

TEMA 1: Introducción al estudio anatómico<br />

TEMA 2: Generalida<strong>de</strong>s.<br />

TEMA 3: Sistema <strong>de</strong> relación y locomotor. Concepto. Ejes, planos y términos<br />

<strong>de</strong> relación. Nómina anatómica. Morfología general <strong>de</strong> los huesos. Estudio<br />

general <strong>de</strong> las articulaciones. Clasificación. Mecánica articular. Estudio general<br />

<strong>de</strong> los músculos y sus anexos. Desarrollo. Función. Vascularización e<br />

inervación.<br />

2.- Anatomía microscópica.<br />

TEMA 4: La célula.<br />

TEMA 5: Fases iniciales <strong><strong>de</strong>l</strong> <strong>de</strong>sarrollo embriológico.<br />

TEMA 6: Formación <strong><strong>de</strong>l</strong> disco germinativo trilaminar: ecto<strong>de</strong>rmo, meso<strong>de</strong>rmo y<br />

endo<strong>de</strong>rmo.<br />

TEMA 7: Tejidos. Concepto y clasificación. Tejidos epiteliales y conjuntivos,<br />

muscular y nervioso.<br />

II.- ANATOMÍA ESPECÍFICA DEL PIE<br />

TEMA 1: Introducción al estudio <strong>de</strong> la extremidad inferior.<br />

TEMA 2: Tarso. Metatarso. Dedos.


TEMA 3: Fémur. Rótula. Tibia. Peroné.<br />

TEMA 4: Hueso ilíaco. Sacro. Cóccix. Pelvis en conjunto.<br />

TEMA 5: Articulaciones tibioperoneas, <strong><strong>de</strong>l</strong> tobillo y <strong><strong>de</strong>l</strong> pie.<br />

TEMA 7: Articulaciones <strong>de</strong> la rodilla.<br />

TEMA 8: Articulación coxo-femoral.<br />

TEMA 9: Articulaciones <strong>de</strong> la cintura pelviana.<br />

TEMA 10: Músculos <strong><strong>de</strong>l</strong> pie y <strong>de</strong> la pierna. Anatomía funcional.<br />

TEMA 11: Músculos <strong><strong>de</strong>l</strong> muslo. Anatomía funcional.<br />

TEMA 12: Músculos <strong>de</strong> la pelvis. Anatomía funcional.<br />

TEMA 13: Vascularización e inervación <strong><strong>de</strong>l</strong> pie.<br />

TEMA 14: Vascularización <strong>de</strong> la extremidad inferior.<br />

TEMA 15: Inervación <strong>de</strong> la extremidad inferior.<br />

TEMA 16: Postura humana, su relación con el pie.<br />

TEMA 17: Análisis <strong><strong>de</strong>l</strong> pie en conjunto. Bóveda plantar: arco interno, arco<br />

externo, arco anterior. Factores que influyen en la morfología <strong>de</strong> la bóveda<br />

plantar.<br />

TEMA 18: Anatomía topográfica <strong><strong>de</strong>l</strong> pie.<br />

TEMA 19: Anatomía topográfica <strong>de</strong> la extremidad inferior: región <strong><strong>de</strong>l</strong> muslo,<br />

rombo poplíteo, regiones <strong>de</strong> la pierna.<br />

TEMA 20: Técnicas <strong>de</strong> imagen en el estudio <strong><strong>de</strong>l</strong> pie.<br />

III.-ANATOMÍA GENERAL<br />

UNIDAD TEMÁTICA I: Sistema locomotor.<br />

TEMA 1: Sistema esquelético <strong><strong>de</strong>l</strong> cuello, tórax y abdomen.<br />

TEMA 2: Articulaciones <strong><strong>de</strong>l</strong> tronco. Articulaciones <strong>de</strong> la columna vertebral.<br />

Articulaciones <strong><strong>de</strong>l</strong> tórax.<br />

TEMA 3: Músculos <strong><strong>de</strong>l</strong> tronco. Músculos propios <strong><strong>de</strong>l</strong> tórax. Músculos <strong><strong>de</strong>l</strong> cuello.<br />

Regiones y celdas <strong><strong>de</strong>l</strong> cuello. Músculos <strong><strong>de</strong>l</strong> abdomen. Anatomía funcional.<br />

TEMA 4: Vascularización e inervación <strong><strong>de</strong>l</strong> tronco.<br />

TEMA 5: Osteología <strong><strong>de</strong>l</strong> cráneo y cara<br />

TEMA 6: Articulaciones <strong><strong>de</strong>l</strong> cráneo y cuello.<br />

TEMA 7: Músculos <strong>de</strong> la cabeza. Músculos masticadores. Músculos faciales.<br />

Anatomía funcional.<br />

TEMA 8: Sistema carotí<strong>de</strong>o. Carótida primitiva. Carótidas interna y externa.<br />

TEMA 9: Osteología <strong><strong>de</strong>l</strong> miembro superior.<br />

TEMA 10: Articulaciones <strong><strong>de</strong>l</strong> miembro superior. Músculos <strong>de</strong> la cintura<br />

escapular.<br />

TEMA 11: Músculos <strong><strong>de</strong>l</strong> miembro superior. Anatomía funcional.<br />

TEMA 12: Vascularización <strong><strong>de</strong>l</strong> miembro superior.<br />

TEMA 13: Inervación <strong><strong>de</strong>l</strong> miembro superior.<br />

UNIDAD TEMÁTICA II: Sistema cardiovascular.<br />

TEMA 14: Corazón. Morfología exterior. Relaciones. Vasos y nervios <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

corazón.<br />

TEMA 15: Corazón. Morfología interior. Cavida<strong>de</strong>s cardíacas.<br />

TEMA 16: Arterias. Sistema <strong>de</strong> la arteria pulmonar. Sistema <strong>de</strong> la arteria aorta.<br />

TEMA 17: Venas. Venas pulmonares. Sistema <strong>de</strong> la vena cava superior.<br />

Sistema <strong>de</strong> la vena cava inferior.


TEMA 18: Linfáticos. Linfáticos <strong>de</strong> los miembros. Linfáticos <strong>de</strong> la cabeza y<br />

cuello. Linfáticos <strong><strong>de</strong>l</strong> tórax, abdomen y pelvis.<br />

UNIDAD TEMÁTICA III: Esplacnología<br />

- Sistema digestivo:<br />

TEMA 19: Cavidad bucal. Lengua. Glándulas salivares: parótida, submaxilar y<br />

sublingual.<br />

TEMA 20: Faringe y esófago. Estructura y relaciones. Vascularización e<br />

inervación.<br />

TEMA 21: Estómago. Estructura y relaciones. Vascularización e inervación.<br />

TEMA 22: Páncreas, bazo, hígado y vías biliares. Estructura y relaciones.<br />

Vascularización e inervación.<br />

TEMA 23: Intestino. Duo<strong>de</strong>no. Yeyuno-íleo. Ciego y apéndice. Colon<br />

ascen<strong>de</strong>nte. Colon transverso. Colon <strong>de</strong>scen<strong>de</strong>nte. Colon ileo-pélvico. Recto.<br />

Peritoneo.<br />

- Sistema respiratorio:<br />

TEMA 24: Laringe, tráquea y bronquios. Estructura y relaciones.<br />

Vascularización e inervación.<br />

TEMA 25: Pulmones, pleuras y mediastino. Mecánica respiratoria.<br />

- Sistemas urinario y genital:<br />

TEMA 26: Riñón. Estructura y relaciones. Vasos y nervios.<br />

TEMA 27: Uréter. Vejiga urinaria. Uretra masculina y femenina. Estructura y<br />

relaciones.<br />

TEMA 28: Aparato genital masculino. Vascularización e inervación.<br />

TEMA 29: Aparato genital femenino. Vascularización e inervación.<br />

- Sistema endocrino:<br />

TEMA 30: Glándula hipófisis. Estructura y relaciones.<br />

TEMA 31: Glándulas tiroi<strong>de</strong>s y paratiroi<strong>de</strong>s. Suprarrenal. Timo. Estructura y<br />

relaciones. Vascularización e inervación.<br />

UNIDAD TEMÁTICA IV: Sistema nervioso<br />

TEMA 32: Introducción al sistema nervioso. Desarrollo. División <strong><strong>de</strong>l</strong> sistema<br />

nervioso.<br />

TEMA 33: Nervios medulares. Plexos cervical, braquial, lumbar, lumbosacro y<br />

sacrococcígeo.<br />

TEMA 34: Nervios craneales.<br />

TEMA 35: Sistema nervioso vegetativo. Sistema nervioso parasimpático.<br />

TEMA 36: La médula espinal. Estudio <strong>de</strong>scriptivo y topográfico. Estructura<br />

funcional <strong>de</strong> la médula espinal. Vascularización <strong>de</strong> la médula espinal.<br />

TEMA 37: Morfología y estructura <strong><strong>de</strong>l</strong> tronco cerebral.<br />

TEMA 38: Cerebelo. Morfología y estructura.<br />

TEMA 39: Morfología y estructura <strong><strong>de</strong>l</strong> cerebro: telencéfalo y diencéfalo.<br />

TEMA 40: Vías <strong>de</strong> conducción. Vías nerviosas motoras. Sensibilidad y sus vías.<br />

TEMA 41: Vías óptica, auditiva y vestibular.<br />

TEMA 42: Vascularización <strong><strong>de</strong>l</strong> encéfalo.<br />

TEMA 43: Estudio <strong>de</strong> las meninges y el líquido cefalorraquí<strong>de</strong>o.


UNIDAD TEMÁTICA IV: Estesiología<br />

TEMA 44: Sentido <strong><strong>de</strong>l</strong> tacto. La piel y sus anexos.<br />

TEMA 45: Sentido <strong><strong>de</strong>l</strong> olfato. Anatomía <strong>de</strong> las fosas nasales. Vías olfatorias.<br />

TEMA 46: Sentido <strong>de</strong> la visión. El globo ocular. Constitución anatómica. Anexos<br />

ojo.<br />

TEMA 47: Sentido <strong>de</strong> la audición. Oído externo. Oído medio. Oído interno.<br />

3.- METODOLOGÍA DOCENTE.<br />

Se utilizará fundamentalmente la lección magistral apoyada en diferentes<br />

medios audiovisuales si es necesario. En las clases se permitirá un turno <strong>de</strong><br />

preguntas simultáneas a la explicación y al final <strong>de</strong> la exposición<br />

correspondiente.<br />

A<strong>de</strong>más se establecerán tutorías on-line.<br />

4.- SISTEMA DE EVALUACIÓN.<br />

4.1.- Parte teórica<br />

- Examen tipo test<br />

o 60 preguntas con cuatro opciones y una única opción válida,<br />

cada tres fallos resta un punto.<br />

4.2.- Parte práctica<br />

- Individual<br />

- En grupo<br />

o Elaboración <strong>de</strong> cua<strong>de</strong>rnos <strong><strong>de</strong>l</strong> laboratorio <strong>de</strong> prácticas<br />

o Estudio <strong>de</strong> maquetas anatómicas <strong><strong>de</strong>l</strong> laboratorio <strong>de</strong> prácticas<br />

o Estudio <strong>de</strong> maquetas anatómicas <strong><strong>de</strong>l</strong> laboratorio <strong>de</strong> prácticas<br />

5.- BIBLIOGRAFÍA RECOMENDADA.<br />

AAVV. Esquemas <strong>de</strong> anatomía. Mini-Sobotta. Marban, 1ª ed, 2000.<br />

AAVV. Terminología anatómica. Panamericana, 1ª ed, 2001.<br />

Abrahams PH, Hutchings RT, Marks SC. Gran atlas McMinn <strong>de</strong><br />

Anatomía Humana. Oceano, 1ª ed, 1998.<br />

Bouchet A, Cuilleret J. Anatomía <strong>de</strong>scriptiva, topográfica y funcional.<br />

Panamericana, 1º ed, 1997.<br />

Dufour M. Anatomía <strong><strong>de</strong>l</strong> aparato locomotor. Tomo 1: Miembro<br />

inferior.Masson, 1ª ed, 2003.<br />

Escuredo B, Sánchez JM, Borras SX, Serrat J. Estructura y función <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

cuerpo humano. McGraw-Hill Interamericana, 1995.<br />

Feneis H. Nomenclatura anatómica ilustrada. Salvat, 4ª ed, 2000.<br />

Fraga H. Anatomía básica. Galinova, 1ª ed, 2003.<br />

Gonzalo LM, Insausti R, Irujo A. Anatomía Funcional. Eunsa, 1ª ed,<br />

1994.<br />

Gosling JA. Anatomía Humana. Mosby/Doyma,2ª ed, 1994.


Kamina P. Anatomía general. Panamericana, 1997.<br />

Latarjet M, Ruiz Liard A. Anatomía Humana. Panamericana, 3ª, 1995.<br />

Lippert H. Anatomía. Marban, 1ª ed, 1999.<br />

Llusá M, Merí, Ruano D. Manual y atlas fotográfico <strong>de</strong> anatomía <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

aparato locomotor. Panamericana, 1ª ed, 2004.<br />

Moore KL, Dalley AF. Anatomía con orientación clínica. Panamericana,<br />

4ª ed, 2002.<br />

Netter FH. Colección Ciba <strong>de</strong> ilustraciones Médicas. Masson-Salvat,<br />

1995.<br />

Pansky B. Anatomía Humana. McGraw-Hill Interamericana, 1ª ed, 1998.<br />

Putz R, Pabst R. Atlas <strong>de</strong> Anatomía Humana Sobotta (I y II).<br />

Panamericana, 21ª ed, 2001.<br />

Rouviere H y Delmas A. Anatomía humana. Masson, 10ª ed, 1999.<br />

Thibo<strong>de</strong>au GA, Patton KT. Estructura y función <strong><strong>de</strong>l</strong> cuerpo humano.<br />

Harcourt, 1ª ed, 1999.<br />

Tortora GJ, Grabowski SR. Principios <strong>de</strong> anatomía y fisiología. Oxford<br />

University Press, 7º ed, 2002.


MICROBIOLOGÍA Y PARASITOLOGÍA ( 6 créditos)<br />

Docente: Dª. Carmen Coronado Carvajal<br />

Profª. Titular <strong>de</strong> E.U.<br />

1.- PROPOSITO DE LA ASIGNATURA.<br />

Mediante el estudio <strong>de</strong> esta asignatura se preten<strong>de</strong> que el alumno<br />

adquiera los conocimientos tanto científicos como técnicos fundamentales en<br />

Microbiología y Parasitología.<br />

En las diez secciones temáticas que incluye el programa <strong>de</strong> la<br />

asignatura se tratan materias fundamentales para la formación <strong><strong>de</strong>l</strong> futuro<br />

Podólogo como son:<br />

- Morfología y fisiología <strong>de</strong> los microorganismos<br />

- Infección<br />

- Epi<strong>de</strong>miología<br />

- Inmunología. Inmunidad natural y adquirida<br />

- Vacunas y sueros<br />

- Microorganismos más frecuentes en la patología <strong><strong>de</strong>l</strong> pie<br />

2.- UNIDADES DIDACTICAS.<br />

I. INTRODUCCIÓN A LA MICROBIOLOGÍA Y A LA PARASITOLOGÍA<br />

Lección 1.- Microbiología y Parasitología: concepto y contenido.<br />

II. MORFOLOGÍA Y FISIOLOGÍA DE LOS MICROORGANISMOS<br />

Lección 2.- Estructura bacteriana.<br />

Lección 3.- Fisiología bacteriana.<br />

Lección 4.- Genética bacteriana.<br />

III. CONTROL DEL CRECIMIENTO MICROBIANO<br />

Lección 5.- Agentes físicos y químicos.<br />

Lección 6.- Antimicrobianos.<br />

IV: INMUNOMICROBIOLOGÍA<br />

Lección 7.- Microorganismos y enfermedad.<br />

Lección 8.- Resistencia e inmunidad.<br />

Lección 9.- Anticuerpos.<br />

Lección 10.- Reacción antígeno-anticuerpo.<br />

Lección 11.- Inmunidad a la infección.<br />

V. DIAGNÓSTICO MICROBIOLÓGICO<br />

Lección 12.- Diagnóstico microbiológico.<br />

VI. TAXONOMÍA.<br />

Lección 13.- Cocos gram positivos: Género Staphylococcus.<br />

Lección 14.- Cocos gram positivos: Género Streptococcus.<br />

Lección 15.- Cocos gram negativos: Género Neisseria.<br />

Lección 16.- Enterobacterias I.<br />

Lección 17.- Enterobacterias II.<br />

Lección 18.- Bacilos gram negativos no fermentadores.<br />

Lección 19.- Bacterias anaerobias <strong>de</strong> interés podológico.<br />

Lección 20.- Género Corynebacterium y otros bacilos gram positivos.


Lección 21.- Género Mycobacterium.<br />

Lección 22.- Espiroquetas. Géneros Treponema y Leptospira.<br />

VII. VIROLOGÍA.<br />

Lección 23.- Los virus. Metodología y características generales.<br />

Lección 24.- Virus <strong>de</strong> interés clínico.<br />

VIII. MICOLOGÍA<br />

Lección 25.- Micología general.<br />

Lección 26.- Micosis superficiales y cutáneas.<br />

Lección 27.- Micosis subcutáneas y sistémicas.<br />

Lección 28.- Hongos oportunistas.<br />

IX. PARASITOLOGÍA<br />

Lección 29- Parasitología. Generalida<strong>de</strong>s.<br />

Lección 30.- Protozoos.<br />

Lección 31.- Helmintos.<br />

Lección 32.- Artrópodos.<br />

X. PATOLOGÍA PODOLÓGICA INFECCIOSA<br />

Lección 33.- Infecciones <strong>de</strong> la piel y tejidos blandos.<br />

Lección 34.- Infecciones <strong>de</strong> articulaciones: osteomielitis.<br />

Lección 35.- Onicomicosis y periomicosis.<br />

3.- METODOLOGÍA DOCENTE.<br />

Esta asignatura participa en una experiencia que se enmarca en el<br />

proceso <strong>de</strong> adaptación al Espacio Europeo <strong>de</strong> Educación Superior iniciado por<br />

la Universidad <strong>de</strong> A Coruña. La metodología docente incluye lecciones<br />

magistrales participativas con apoyo importante <strong>de</strong> imágenes y vi<strong>de</strong>o. Así<br />

mismo es importante la utilización <strong>de</strong> la plataforma informática <strong>de</strong> la <strong>Facultad</strong><br />

Virtual <strong>de</strong> la UDC para el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> la asignatura. Se realizará un trabajo<br />

cooperativo obligatorio en grupos <strong>de</strong> seis alumnos y en relación con la<br />

asignatura “Conceptos generales <strong>de</strong> cirugía”. Se ofertarán unas prácticas<br />

voluntarias <strong>de</strong> microscopía.<br />

4.- SISTEMA DE EVALUACIÓN.<br />

Se realizará mediante un examen final <strong>de</strong> tipo combinado con preguntas<br />

cortas y preguntas tipo test <strong>de</strong> respuesta única que representará 7,5 puntos <strong>de</strong><br />

la nota final. La puntuación <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajo que será evaluado por los profesores <strong>de</strong><br />

las dos asignaturas implicadas alcanzará un máximo <strong>de</strong> 1,5 puntos. El punto<br />

restante se evaluará en función <strong>de</strong> la asistencia a clase. La realización <strong>de</strong> las<br />

prácticas contribuirá positivamente a la nota final.<br />

5.- BIBLIOGRAFÍA RECOMENDADA.<br />

• Joklik, W.K., Willet, H.P. y Amos, D.B. (1994). "Zinsser Microbiología".<br />

Vigésima Edición. Editorial Panamericana.


• Madigan, M.T., Martinko, J.M. y Parker,J. (2003). "Brock Biología <strong>de</strong> los<br />

microorganismos". Décima edición. Prentice Hall.<br />

• Murray, P.R., Rosenthal, K.S., Kobayashi, G.S., Pfaller, M.A. (2002).<br />

“Microbiología médica”. Cuarta edición. Mosby/Elsevier Science Imprint.<br />

• Perea, E.J. (1983). "Enfermeda<strong>de</strong>s Infecciosas. Patogénesis y<br />

Diagnóstico". Ed. Salvat.<br />

• Prescott, L.M., Harley, J.P. y Klein, D.A. (2004). "Microbiología". Quinta<br />

edición. Mc. Graw Hill Interamericana.<br />

• Pumarola, A., Rodríguez-Torres, A., García Rodríguez, J.A. y Piédrola-<br />

Angulo, G. (1994). "Microbiología y Parasitología Médica". Segunda<br />

Edición. Ed. Salvat.<br />

• Stanier, R.Y., Ingraham, J.L., Wheelis, M.L. and Painter, P.R. (1986).<br />

"The microbial World". Fifth Edition. Prentice Hall. Existe una versión en<br />

castellano: Stanier, R.Y., Ingraham, J.L., Wheelis, M.L. and Painter, P.R.<br />

(1988). "Microbiología". Segunda Edición. Ed. Reverté.


TEORIA GENERAL DE LA ENFERMEDAD (6 Créditos)<br />

DOCENTE D. L.M. Antón Aparicio<br />

Prof. Titular <strong>de</strong> Universidad<br />

1.- PROPOSITO DE LA ASIGNATURA.<br />

Establecer los conocimientos necesarios, y realizar un primer acercamiento a la<br />

patología que se <strong>de</strong>sarrollará durante los siguientes cursos, centrándose en la<br />

fisiopatología y la semiología <strong>de</strong> las distintas enfermeda<strong>de</strong>s.<br />

Se intenta proporcionar al alumno un conocimiento básico sobre los efectos <strong>de</strong><br />

las distintas enfermeda<strong>de</strong>s en el organismo, los mecanismos fisiopatológicos,<br />

los signos y síntomas que se producen, las pruebas complementarias y la<br />

capacidad <strong>de</strong> realizar una entrevista clínica y <strong>de</strong> cumplimentar una historia<br />

clínica tradicional.<br />

Se preten<strong>de</strong> conseguir un buen manejo <strong>de</strong> la terminología médico-sanitaria y<br />

mostrar la visión <strong>de</strong> la evolución <strong>de</strong> los conceptos <strong>de</strong> salud y enfermedad.<br />

2.- UNIDADES DIDACTICAS.<br />

PARTE I: CONCEPTOS GENERALES:<br />

LECCIÓN 1 : Semántica <strong>de</strong> los términos biomédicos.<br />

Vocabulario en biomedicina.<br />

LECCIÓN 2: Salud y enfermedad. Historia natural <strong>de</strong> la enbfermedad.<br />

Clasificación <strong>de</strong> las enfermeda<strong>de</strong>s.<br />

LECCIÓN 3: Historia clínica.<br />

Exploración general <strong><strong>de</strong>l</strong> enfermo.<br />

Exploraciones complementarias.<br />

LECCIÓN 4: Envejecimiento. Teoría <strong><strong>de</strong>l</strong> envejecimiento.<br />

Cambios morfológicos y funcionales.<br />

Envejecimiento y enfermeda<strong>de</strong>s.<br />

PARTE II: ETIOPATOGENIA GENERAL:<br />

LECCIÓN 5: Agentes físicos como causa <strong>de</strong> enfermedad.<br />

Agentes mecánicos, movimiento, gravedad.<br />

Presión atmosférica, vibraciones, frio, calor.<br />

LECCIÓN 6: Traumatismos. Cinetosis. Ingravi<strong>de</strong>z, disbarismos.<br />

Radiaciones.<br />

LECCIÓN 7: Agentes químicos como causa <strong>de</strong> enfermedad.<br />

Etiopatogenia <strong>de</strong> los tóxicos. Síndromes <strong>de</strong> intoxicación.<br />

LECCIÓN 8: Bases genéticas <strong>de</strong> la enfermedad.


Estructura y función <strong><strong>de</strong>l</strong> genoma. Patrones <strong>de</strong> herencia.<br />

Enfermeda<strong>de</strong>s cromosómicas.<br />

LECCIÓN 9: Inflamación. Etiología y sustancias mediadoras.<br />

Fisiopatología <strong>de</strong> la inflamatoria generales.<br />

PARTE III: SEMIOLOGÍA Y FISIOPATOLOGÍA GENERAL.<br />

LECCIÓN 10: Síndrome <strong>de</strong> afectación general.<br />

Astenia. Anorexia. A<strong><strong>de</strong>l</strong>gazamiento.<br />

LECCIÓN 11: Síndrome febril. Fiebre: causa.<br />

Hipertermias. Manifestaciones clínicas.<br />

Valoración y evolución.<br />

LECCIÓN 12: Síndrome doloroso. Nociceptores y vías <strong>de</strong> administración.<br />

Clasificación y tipos <strong>de</strong> dolor.<br />

LECCIÓN 13: Síndrome e<strong>de</strong>matoso. Fisiopatología.<br />

Etiopatogenia. Semiología.<br />

LECCIÓN 14: Estrés. Etiopatogenia. Fisiopatología.<br />

Respuesta central y periférica.<br />

PARTE IV: SEMIOLOGÍA Y FISIOPATOLOGÍA DE APARATOS Y SISTEMAS<br />

APARATO DIGESTIVO<br />

LECCIÓN 15: Exploración física en patología digestiva.<br />

Manifestaciones clínicas <strong>de</strong> las enfermeda<strong>de</strong>s digestivas.<br />

LECCIÓN 16: Síndrome icterico. Síndrome hipertensión portal.<br />

Insuficiencia hepática.<br />

APARATO RESPIRATORIO<br />

LECCIÓN 17: Exploración física en patología respiratoria.<br />

Semiología etiología <strong>de</strong> enfermeda<strong>de</strong>s respiratorias.<br />

LECCIÓN 18: Insuficiencia respiratoria.<br />

Trastornos <strong>de</strong> la ventilación pulmonar.<br />

LECCIÓN 19: Gran<strong>de</strong>s síndromes <strong>de</strong> la patología respiratoria.<br />

Enfermeda<strong>de</strong>s pulmonares obstructivas.<br />

Enfermeda<strong>de</strong>s pulmonares restrictivas.<br />

APARATO CIRCULATORIO<br />

LECCIÓN 20: Exploración física <strong><strong>de</strong>l</strong> aparato circulatorio<br />

Semiología <strong>de</strong> las enfermeda<strong>de</strong>s cardiovasculares.


LECCIÓN 21: Insuficiencia circulatoria central: insuficiencia cardiaca.<br />

Insuficiencia cardiaca periférica: shock y síncope.<br />

LECCIÓN 22: Síndrome isquémico: etiología y patogenia.<br />

Formas clínicas.<br />

LECCIÓN 23: Hipertensión arterial. Hipotensión arterial.<br />

Enfermeda<strong>de</strong>s relacionadas. Complicaciones.<br />

APARATO RENAL<br />

LECCIÓN 24: Semiología <strong>de</strong> las enfermeda<strong>de</strong>s nefrourológicas.<br />

Exploración física <strong><strong>de</strong>l</strong> aparato genitourinario.<br />

LECCIÓN 25: Insuficiencia renal aguda y crónica.<br />

Manifestaciones clínicas. Repercusiones sistémicas.<br />

APARATO ENDOCRINO<br />

LECCIÓN 26: Síndromes endocrinos: introducción.<br />

Semiología <strong>de</strong> los síndromes endocrino-metabólicos.<br />

Fisiopatología <strong><strong>de</strong>l</strong> crecimiento.<br />

LECCIÓN 27: Alteraciones <strong><strong>de</strong>l</strong> metabolismo <strong>de</strong> lípidos, proteínas,<br />

carbohidratos.<br />

Fisiopatología <strong><strong>de</strong>l</strong> metabolismo.<br />

Fisiopatología <strong>de</strong> los trastornos <strong>de</strong> nutrición.<br />

LECCIÓN 28: Diabetes: tipo I y tipo II<br />

Fisiopatología <strong><strong>de</strong>l</strong> equilibrio ácido-base.<br />

SISTEMA NERVIOSO<br />

LECCIÓN 29: Patología general <strong>de</strong> la función motora, tono, reflejo.<br />

Bases anatomofisiológicas. Síndromes clínicos.<br />

LECCIÓN 30: Patología general <strong>de</strong> la sensibilidad y <strong><strong>de</strong>l</strong> dolor.<br />

Sensibilidad general.<br />

LECCIÓN 31: Patología general <strong>de</strong> los núcleos basales.<br />

Movimientos anormales.<br />

Síndrome parkinsoniano.<br />

LECCIÓN 32: Patología general <strong><strong>de</strong>l</strong> cerebelo y sistema vestibular.<br />

Ataxia. Vértigo.<br />

LECCIÓN 33: Patología general <strong>de</strong> la médula espinal.<br />

Síndromes medulares.


SANGRE Y ÓRGANOS HEMATOPOIETICOS<br />

LECCIÓN 34: Semiología clínica y exploración hematológico.<br />

Hematopoyesis.<br />

Metodología en el diagnóstico.<br />

LECCIÓN 35: Síndrome anémico. Clasificación <strong>de</strong> anemias.<br />

Alteraciones <strong><strong>de</strong>l</strong> metabolismo <strong><strong>de</strong>l</strong> hierro.<br />

Síndrome por déficit <strong>de</strong> vitamina B12 o ácido fólico.<br />

LECCIÓN 36: Síndrome hemorrágico. Diatesis hemorrágica.<br />

Hipercoagulabilidad. Enfermedad tromboembólica.<br />

LECCIÓN 37: Manifestaciones clínicas <strong><strong>de</strong>l</strong> aparato locomotor.<br />

Músculo, articulaciones, hueso.<br />

Exploración física <strong><strong>de</strong>l</strong> aparato locomotor.<br />

LECCIÓN 38: Fisiopatología <strong>de</strong> las enfermeda<strong>de</strong>s musculares.<br />

Síndrome <strong>de</strong> patología muscular.<br />

Miopatías.<br />

LECCIÓN 39: Fisiopatología <strong>de</strong> las enfermeda<strong>de</strong>s articulares.<br />

Síndromes articulares.<br />

LECCIÓN 40: Fisiopatología <strong>de</strong> las osteopatías metabólicas.<br />

Síndrome osteoporótico. Síndrome osteomalácico.<br />

Enfermedad <strong>de</strong> Paget<br />

3.- METODOLOGÍA DOCENTE.<br />

o Lección magistral participativa.<br />

o Trabajos individuales y en grupo.<br />

4.- SISTEMA DE EVALUACIÓN.<br />

o Examen final tipo preguntas <strong>de</strong> opción múltiple (test), (80% <strong>de</strong> la nota).<br />

o Preguntas cortas, conceptos, <strong>de</strong>finiciones, clasificaciones (20% <strong>de</strong> la<br />

nota)<br />

5.- BIBLIOGRAFÍA RECOMENDADA.<br />

o S. <strong>de</strong> Castro <strong><strong>de</strong>l</strong> Pozo. “Manual <strong>de</strong> Patología General. Etiología.<br />

Fisiopatología. Semiología. Síndromes”. 5ª ed. 2002. Ed. Masson.<br />

o J. García-Con<strong>de</strong>, J. Merino Sánchez, J. González Macías. Patología<br />

general. Semiología clínica y fisiopatología. 2ª ed. 2004. Mc Graw-<br />

Hill/Interamericana.<br />

o J Garcia, JM Grau. Medicina interna fundamental. 3ª ed. 1998. Ed.<br />

Masson.


o F.H. Setter. Medicina Interna. 2003. Ed. Masson.<br />

o J Rodés Teixidor. Medicina Interna. 1ª ed. 1997. Ed. Masson


PODOLOGÍA GENERAL (9 Créditos)<br />

Docente: D. Luís López López<br />

Prof. Titular <strong>de</strong> E.U.<br />

1.- PROPOSITO DE LA ASIGNATURA.<br />

La materia <strong>de</strong> Podología General siguiendo el programa docente propuesto,<br />

preten<strong>de</strong> aportar los conocimientos básicos, habilida<strong>de</strong>s y técnicas <strong>de</strong><br />

exploración imprescindibles, así como la capacitación <strong><strong>de</strong>l</strong> alumno en el análisis<br />

y reflexión <strong>de</strong> los datos obtenidos para realizar una historia clínica que<br />

conduzca a la elaboración <strong>de</strong> un diagnóstico correcto <strong>de</strong> las patologías<br />

generales <strong><strong>de</strong>l</strong> pie, un pronóstico y la canalización <strong><strong>de</strong>l</strong> tratamiento <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> su<br />

ámbito profesional.<br />

No obstante, hay que ser conscientes <strong>de</strong> que la formación teórico-práctica en<br />

una disciplina aislada no basta para que los futuros profesionales comprendan<br />

el alcance y el significado <strong><strong>de</strong>l</strong> rol que <strong>de</strong>ben <strong>de</strong>sempeñar en su actividad diaria;<br />

al respecto se <strong>de</strong>be propiciar que los alumnos adquieran una formación<br />

completa que les permita dar una cobertura podológica integral al servicio <strong>de</strong> la<br />

población.<br />

OBJETIVOS GENERALES<br />

Los objetivos generales a alcanzar al final <strong>de</strong> la asignatura <strong>de</strong> Podología<br />

general, son los siguientes:<br />

1. Situar al alumno <strong>de</strong>ntro <strong><strong>de</strong>l</strong> marco conceptual <strong>de</strong> la profesión.<br />

2. Documentar al alumno sobre la estructura y función <strong><strong>de</strong>l</strong> pie normal.<br />

3. Introducirle en la valoración <strong>de</strong> las diferentes teorías <strong><strong>de</strong>l</strong> apoyo plantar.<br />

4. Capacitar para el proceso <strong>de</strong> análisis y valoración <strong>de</strong> los datos obtenidos,<br />

para reconocer los procesos patológicos <strong><strong>de</strong>l</strong> pie, su etiología, su estructura<br />

y la disfunción que genera.<br />

5. Capacitar en la metodología científica que le conduzca a la formulación <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

diagnóstico correcto y <strong><strong>de</strong>l</strong> pronóstico probable.<br />

6. Instruir al alumno en las normas que le guíen hacia la elección <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

tratamiento más a<strong>de</strong>cuado en cada caso, así como <strong>de</strong> las terapias<br />

alternativas disponibles.


2.- UNIDADES DIDÁCTICAS.<br />

BLOQUE TEMÁTICO 1<br />

FILOGENIA DEL APARATO LOCOMOTOR.<br />

ESTRUCTURA, MORFOLOGÍA Y FUNCIONES DEL PIE.<br />

TEORÍAS DEL APOYO PLANTAR.<br />

LA MARCHA HUMANA.<br />

Contenidos:<br />

Tema 1: Filogenia <strong><strong>de</strong>l</strong> pie.<br />

1.1. El pie hasta los primates.<br />

1.2. Pie primate.<br />

1.3. Cambios evolutivos <strong><strong>de</strong>l</strong> pie <strong>de</strong>rivados <strong>de</strong> la bipe<strong>de</strong>stación.<br />

Tema 2: Orientación espacial <strong>de</strong> la extremidad inferior.<br />

2.1. Planos.<br />

2.2. Ejes.<br />

2.3. Movimientos.<br />

Tema 3: Estructura y funciones <strong><strong>de</strong>l</strong> pie.<br />

3.1. Concepto y <strong>de</strong>finición <strong><strong>de</strong>l</strong> Pie. Gramatical. Anatómica.<br />

Funcional. Biónica.<br />

3.2. Diseño estructural y estático <strong><strong>de</strong>l</strong> pie.<br />

3.3. Teorías <strong>de</strong> la bóveda plantar: Anatomistas Clásicos,<br />

Taburete <strong>de</strong> tres patas, Teoría <strong><strong>de</strong>l</strong> tejado, Teoría <strong>de</strong> la<br />

hélice, Teoría <strong><strong>de</strong>l</strong> puente, Teoría <strong>de</strong> la bóveda, Teoría <strong>de</strong> la<br />

semibóveda, Teoría <strong>de</strong> Kapandji.<br />

3.4. Concepto <strong>de</strong> arco plantar. Concepto <strong>de</strong> bóveda. Arcos<br />

longitudinales y transversales.<br />

3.5. Fórmula metatarsal. Fórmula digital.<br />

3.6. Funciones <strong><strong>de</strong>l</strong> pie. Pie estático. Triángulo <strong>de</strong> sustentación.<br />

Pie Dinámico. Triángulo <strong>de</strong> propulsión.<br />

Tema 4: La marcha humana.<br />

4.1. Definición.<br />

4.2. Fases <strong>de</strong> la marcha humana.<br />

4.3. Cinemática o cinética <strong>de</strong> la marcha.<br />

BLOQUE TEMÁTICO 2<br />

EXPLORACIÓN CLÍNICA DEL PIE.<br />

Contenidos:<br />

Tema 5: Sala <strong>de</strong> exploración clínica.<br />

5.1. Distribución y organización ergonómica.<br />

5.2. Áreas <strong>de</strong> trabajo.<br />

5.3. Descripción <strong><strong>de</strong>l</strong> mobiliario.<br />

5.4. Material e instrumental podológico.


Tema 6: Inspección y palpación <strong><strong>de</strong>l</strong> pie.<br />

6.1. Anatomía palpatoria <strong><strong>de</strong>l</strong> pie.<br />

6.2. Coloración. Temperatura. Pulsos.<br />

6.3. E<strong>de</strong>mas. Dermatopatías. Queratopatías. Onicopatías.<br />

6.4. Alteraciones <strong>de</strong> la sudoración.<br />

6.5. Fórmula digital. Fórmula metatarsal.<br />

6.6. Técnicas <strong>de</strong> palpación y su interpretación semiológica.<br />

Tema 7: Exploración articular <strong>de</strong> pie.<br />

7.1. Valoración <strong><strong>de</strong>l</strong> recorrido articular <strong>de</strong> las articulaciones:<br />

Tibio-peroneo-astragalina. Subastragalina. Chopart.<br />

Lisfranc. Metatarsofalángica. Interfalángica.<br />

7.2. Balance articular normal.<br />

Tema 8: Somatometría y antropometría.<br />

Medidas <strong><strong>de</strong>l</strong> pie. Longitud y anchura <strong><strong>de</strong>l</strong> pie. Puntos París.<br />

Número <strong><strong>de</strong>l</strong> calzado. Perímetro gemelar. Perímetro<br />

supramaleolar. Perímetro maleolar .Perímetro<br />

inframaleolar. Perímetro <strong>de</strong> la garganta o llave <strong><strong>de</strong>l</strong> pie.<br />

Perímetro <strong><strong>de</strong>l</strong> empeine. Perímetro metatarsal. Altura <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

empeine.<br />

8.1. Goniometría. Teoría y técnica <strong>de</strong> la medición <strong>de</strong> las<br />

principales angulaciones y líneas <strong>de</strong> referencia en las<br />

principales proyecciones radiológicas el pie.<br />

Tema 9: Exploración muscular.<br />

9.1. Musculatura extrínseca. Esquema <strong>de</strong> Ombredanne.<br />

9.2. Musculatura intrínseca.<br />

9.3. Sistemática exploratoria. Región dorsal. Región plantar<br />

interna. Región plantar externa. Región plantar media.<br />

9.4. Balance muscular.<br />

9.5. Músculos agonistas, antagonistas y sinergistas.<br />

Tema 10: Exploración neurológica en podología.<br />

10.1. Arcos reflejos. Reflejos osteo-tendinosos (patelar, aquíleo).<br />

Reflejo cutáneo-plantar.<br />

10.2. Dermatomas. Descripción topográfica. Sensibilidad táctil,<br />

térmica.<br />

10.2. El miotoma como unidad funcional. Técnicas <strong>de</strong><br />

exploración. Pruebas <strong>de</strong> estabilidad bípeda y coordinación<br />

motora.<br />

BLOQUE TEMÁTICO 3<br />

EXPLORACIÓN CLÍNICA DE LA PELVIS, CADERA Y RODILLA.<br />

Contenidos:<br />

Tema 11: Exploración articular y muscular <strong>de</strong> la rodilla.<br />

11.1. Inspección. Palpación. Exploración articular. Parámetros <strong>de</strong><br />

normalidad. Técnicas especificas (McMurray, Cabot,<br />

Apley).<br />

11.2. Exploración muscular. Parámetros <strong>de</strong> normalidad. Pruebas<br />

para su valoración.


11.3. Valores normales ángulos fémoro- tibiales. Trastornos <strong>de</strong> la<br />

alineación fémoro-tibial, genu-varum, genu-valgus, genuflexus,<br />

genu-recurvatum.<br />

Tema 12: Exploración física <strong>de</strong> la ca<strong>de</strong>ra.<br />

12.1. Inspección. Exploración articular. Parámetros <strong>de</strong><br />

normalidad. Pruebas específicas (Ortolani, Barlow,<br />

Telescopio). Exploración muscular <strong>de</strong> ca<strong>de</strong>ra. Parámetros<br />

<strong>de</strong> normalidad. Pruebas para su valoración.<br />

Tema 13: Exploración física <strong>de</strong> la pelvis<br />

13.1. Inspección: basculación pélvica, anteversión y<br />

retroversión pélvica.<br />

13.2. Dismetría real y funcional <strong>de</strong> la extremidad inferior.<br />

Repercusiones a nivel <strong>de</strong> la columna vertebral.<br />

BLOQUE TEMÁTICO 4<br />

HUELLA PLANTAR. CARACTERÍSTICAS. OBTENCIÓN. INTERPRETACIÓN.<br />

Contenidos:<br />

Tema 14: La huella plantar.<br />

14.1. Características. El pie humano preandante, durante la<br />

infancia y durante la edad adulta.<br />

14.2. Interpretación evolutiva <strong>de</strong> la huella.<br />

Tema 15: Técnicas <strong>de</strong> captación y almacenamiento <strong>de</strong> la imagen <strong>de</strong><br />

la huella plantar (I).<br />

15.1. Podograma graso.<br />

15.2. Podograma <strong>de</strong> tinta.<br />

15.3. Fotopodograma.<br />

15.4. Radiofotopodograma.<br />

15.5. Podoscopio y pedigrafías estático-dinámicas.<br />

Tema 16: Técnicas <strong>de</strong> captación y almacenamiento <strong>de</strong> la imagen <strong>de</strong><br />

la huella plantar (II).<br />

16.1. Técnicas <strong>de</strong> captación y almacenamiento informático <strong>de</strong> la<br />

imagen <strong>de</strong> la huella plantar.<br />

16.2. Introducción a los sistemas optométricos barocaptores y<br />

plataformas <strong>de</strong> la marcha. Fundamento científico.<br />

Utilida<strong>de</strong>s y limitaciones <strong><strong>de</strong>l</strong> sistema. Posibilida<strong>de</strong>s y<br />

aplicaciones para la práctica clínica y para la investigación.<br />

BLOQUE TEMÁTICO 5<br />

ALTERACIONES ESTRUCTURALES DEL PIE.<br />

Contenidos:<br />

Tema 17:<br />

Pie plano. Clasificación.


17.1. Pie plano osteoarticular: pie plano astrágalo vertical, pie<br />

plano por sinostosis <strong><strong>de</strong>l</strong> tarso, pie plano por alteraciones<br />

<strong><strong>de</strong>l</strong> escafoi<strong>de</strong>s.<br />

17.2. Pie plano artrítico-reumatoi<strong>de</strong>o, pie plano postraumático y<br />

pie plano iatrogénico.<br />

17.3. Pie plano por alteraciones músculo-ligamentosas: planovalgo<br />

infantil por laxitud ligamentosa, plano por sobrecarga<br />

pon<strong>de</strong>ral intrínseca y/o extrínseca.<br />

17.4. Pie plano por factores endocrinos y sistémicos que<br />

modifican el tejido elástico.<br />

17.5. Pie plano por alteraciones neurológicas: en las neuropatías<br />

espásticas y en las neuropatías flácidas. Examen clínico <strong>de</strong><br />

la marcha patológica.<br />

17.6. Anatomía patológica, exámenes complementarios,<br />

exploración, alternativas <strong>de</strong> tratamiento, evolución,<br />

pronóstico y tratamiento.<br />

Tema 18: Pie cavo. Clasificación.<br />

18.1. Pie cavo neurológico: por parálisis espástica <strong>de</strong> los<br />

flexores, por parálisis flácidas <strong>de</strong> los extensores.<br />

18.2. Pie cavo osteoarticular: microtraumático, postraumático,<br />

iatrogénico y reumatoi<strong>de</strong>o. Examen clínico <strong>de</strong> la marcha<br />

patológica.<br />

18.3. Pie cavo valgo. Pie cavo varo. Pie cavo posterior. Pie cavo<br />

mixto. Pie cavo anterior.<br />

18.4. Anatomía patológica, exámenes complementarios,<br />

exploración, alternativas <strong>de</strong> tratamiento, evolución,<br />

pronóstico y tratamiento.<br />

Tema 19: Pie zambo.<br />

19.1. Definición, etiopatogenia, epi<strong>de</strong>miología. Anatomía<br />

patológica osteo-articular. Anatomía patológica músculoligamentosa.<br />

19.2. Estudio clínico <strong><strong>de</strong>l</strong> metatarso adductus. Clínica. Radiología.<br />

Pruebas complementarias.<br />

Clasificación funcional, mediciones <strong>de</strong> las tangentes tibiocalcáneas.<br />

Alternativas <strong>de</strong> tratamiento.<br />

19.3. Pie adductus. Etiopatogenia, anatomía patológica, clínica,<br />

radiología, tratamiento y evolución.<br />

BLOQUE TEMÁTICO 6<br />

PATOLOGÍA DEL ANTEPIÉ<br />

Contenidos:<br />

Tema 20: Patología <strong><strong>de</strong>l</strong> primer eje-radio.<br />

20.1. Síndromes <strong>de</strong> la insuficiencia y sobrecarga <strong><strong>de</strong>l</strong> primer<br />

radio.<br />

20.2. Hallux valgus. Definición. Etiopatogenia, clínica, radiología<br />

y tratamiento.


20.3. Hallux rigidus. Definición. Etiopatogenia, clínica, radiología<br />

y tratamiento.<br />

20.4. Sesamoiditis. Definición. Etiopatogenia, clínica, radiología y<br />

tratamiento.<br />

Tema 21: Patología <strong>de</strong> los <strong>de</strong>dos medios.<br />

21.1. Desviaciones en sentido longitudinal.<br />

21.2. Desviaciones en sentido lateral.<br />

Tema 22: Enfermedad <strong>de</strong> Freiberg-Kölher. Etiopatogenia, clínica,<br />

radiología y tratamiento.<br />

Tema 23: Fractura <strong>de</strong> Deutchlan<strong>de</strong>r. Etiopatogenia, clínica, radiología<br />

y tratamiento. Fracturas por sobrecarga.<br />

Tema 24: Neuroma <strong>de</strong> Morton. Etiopatogenia, anatomía patológica,<br />

clínica, radiología y tratamiento.<br />

Tema 25: Síndrome <strong>de</strong> insuficiencia <strong><strong>de</strong>l</strong> cuarto y quinto radio.<br />

Etiopatogenia, clínica, radiología y tratamiento.<br />

25.1. Juanete <strong>de</strong> Sastre.<br />

25.2. Quinto supraductus.<br />

Tema 26: Clinodactilias. Biomecánica y patomecánica. Formas<br />

clínicas. Radiología. Tratamiento.<br />

BLOQUE TEMÁTICO 7<br />

PLANTALGIAS.<br />

Contenidos:<br />

Tema 27:<br />

Tema 28:<br />

Tema 29:<br />

Tema 30:<br />

Fascitis plantar. Etiopatogenia, clínica y tratamiento.<br />

Enfermedad <strong>de</strong> Led<strong>de</strong>rhose. Anatomía patológica, clínica y<br />

tratamiento.<br />

Enfermedad <strong>de</strong> Kölher-Mouchet. Etiopatogenia, anatomía<br />

patológica, clínica, radiología y tratamiento.<br />

Enfermadad <strong>de</strong> Muller-Weiss. Etiopatogenia, anatomía<br />

patológica, clínica, radiología y tratamiento.<br />

BLOQUE TEMÁTICO 8<br />

TALALGIAS.<br />

Contenidos:<br />

Tema 31:<br />

Tema 32:<br />

Tema 33:<br />

Tema 34:<br />

Espolón calcáneo. Etiopatogenia, clínica, radiología y<br />

tratamiento.<br />

Talalgia <strong>de</strong> Sever. Etiopatogenia, clínica, radiología y<br />

tratamiento.<br />

Exóstosis <strong>de</strong> Hadglund. Etiopatogenia, clínica, radiología y<br />

tratamiento.<br />

Síndrome <strong><strong>de</strong>l</strong> seno <strong><strong>de</strong>l</strong> tarso. Etiopatogenia, clínica,<br />

radiología y tratamiento.


Tema 35:<br />

Aquíleitis y tenosinovitis. Etiopatogenia, clínica, radiología y<br />

tratamiento.<br />

BLOQUE TEMÁTICO 9<br />

LA HISTORIA CLÍNICA EN PODOLOGÍA.<br />

Contenidos:<br />

Tema 36: Historia clínica en podología.<br />

36.1. Concepto <strong>de</strong> Historia Clínica. Gramatical. Concepto<br />

Médico. Concepto Legal.<br />

36.2. Naturaleza y propiedad <strong><strong>de</strong>l</strong>a Historia Clínica.<br />

36.3. La Historia Clínica en el <strong>de</strong>recho español. Regulación<br />

Legal.<br />

36.4 Filiación. Anamnesis. Enfermedad actual. Antece<strong>de</strong>ntes<br />

personales. Antece<strong>de</strong>ntes familiares.<br />

36.5. Exploración clínica en <strong>de</strong>cúbito, se<strong>de</strong>stación y<br />

bipe<strong>de</strong>stación estático-dinámica.<br />

36.6 Diagnóstico. Tratamiento. Pronóstico. Curso clínico.<br />

Tema 37: Interés clínico <strong>de</strong> las pruebas complementarias:<br />

37.1. Rayos X.<br />

37.2. Tomografía axial computerizada.<br />

37.3. Gammagrafia.<br />

37.4. Resonancia magnética.<br />

37.5. Ecografía.<br />

37.6. Doppler.<br />

PROGRAMA DE PRÁCTICAS DE PODOLOGÍA GENERAL I<br />

La formación <strong>de</strong> los alumnos <strong>de</strong> Podología General, precisa una sólida<br />

vinculación <strong>de</strong> los conocimientos teóricos a la preparación práctica.<br />

La realización <strong>de</strong> experiencias prácticas, ofrece al alumno la posibilidad <strong>de</strong><br />

adquirir habilida<strong>de</strong>s técnicas, fomentar actitu<strong>de</strong>s <strong>de</strong>seables e integrar los<br />

conocimientos científicos adquiridos a medida que avanza el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> la<br />

asignatura.<br />

El programa práctico <strong>de</strong> Podología General se <strong>de</strong>sarrolla a lo largo <strong>de</strong> un curso<br />

académico, con una carga lectiva <strong>de</strong> 3 créditos. Las prácticas se realizan en<br />

grupos <strong>de</strong> 12-15 alumnos, en las salas <strong>de</strong> exploración <strong><strong>de</strong>l</strong> propio centro. El<br />

programa práctico está íntimamente relacionado con el programa teórico <strong>de</strong><br />

forma secuencial para potenciar la comprensión y habilidad manual <strong><strong>de</strong>l</strong> alumno.<br />

Las prácticas se iniciarán una vez <strong>de</strong>sarrollada la Unidad didáctica I <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

programa teórico, con la finalidad <strong>de</strong> preparar al alumno para <strong>de</strong>sarrollar su<br />

labor asistencial.


Objetivo general:<br />

Capacitar a los alumnos para adquirir la <strong>de</strong>streza suficiente en diferentes<br />

facetas exploratorias básicas <strong>de</strong> la actividad diaria <strong><strong>de</strong>l</strong> podólogo,<br />

encaminadas a la confección <strong>de</strong> la historia clínica podológica y que le<br />

habiliten para su posterior aplicación en la práctica diaria <strong>de</strong> su ejercicio<br />

profesional.<br />

Contenidos:<br />

PRÁCTICA 1<br />

INTRODUCCIÓN.<br />

PRÁCTICA 2<br />

SOMATOMETRÍA PODAL.<br />

PRÁCTICA 3<br />

CENTROS DE GRAVEDAD.<br />

PRÁCTICA 4<br />

LOCALIZACIÓN, EXPLORACIÓN Y PALPACIÓN DE LA<br />

MUSCULATURA EXTRÍNSECA DEL PIE.<br />

PRÁCTICA 5<br />

LOCALIZACIÓN, EXPLORACIÓN Y PALPACIÓN DE LA<br />

MUSCULATURA INTRÍNSECA DEL PIE.<br />

PRÁCTICA 6<br />

TÉCNICAS DE CAPTACIÓN DE LA HUELLA PLANTAR I.<br />

PEDIGRAFÍAS GRASAS.<br />

PEDIGRAFÍA DE TINTA TAMPÓN ESTÁTICA.<br />

PEDIGRAFÍA DE TINTA TAMPÓN DINÁMICA.<br />

PRÁCTICA 7<br />

TÉCNICAS DE CAPTACIÓN DE LA HUELLA PLANTAR II.<br />

FOTOPODOGRAMA.<br />

PRÁCTICA 8<br />

TÉCNICAS DE CAPTACIÓN DE LA HUELLA PLANTAR III.<br />

INFORMATIZADA.<br />

PRÁCTICA 9<br />

PODOSCOPIO.<br />

ANÁLISIS Y VALORACIÓN DE LA MARCHA.<br />

PRÁCTICA 10<br />

GONIOMETRÍA DE LOS PRINCIPALES PARÁMETROS<br />

RADIOLÓGICOS DEL PIE.<br />

PRÁCTICA 11<br />

EXPLORACIÓN ARTICULAR DEL PIE, RODILLA Y CADERA.<br />

MEDICIÓN, GONIOMETRÍAS DEL RECORRIDO ARTICULAR.<br />

CALIDAD DEL RECORRIDO.<br />

PRÁCTICA 12<br />

EXPLORACIÓN NEUROLÓGICA. REFLEJOS SENSITIVOS.<br />

DERMATOMAS Y MIOTOMAS.<br />

PRUEBAS DE COORDINACIÓN MOTORA Y DE ESTABILIDAD.<br />

PRÁCTICA 13<br />

CONFECCIÓN DE UNA HISTORIA CLÍNICA DIFERENCIADA<br />

EN NIÑOS, ADULTOS Y ANCIANOS.


3.- METODOLOGÍA DOCENTE.<br />

Los métodos docentes <strong>de</strong> la asignatura <strong>de</strong> Podología General han <strong>de</strong><br />

ajustarse a los procedimientos pedagógicos y docentes <strong>de</strong> cualquier educación<br />

que requiera una capacitación teórica y práctica. Basándonos en esto, es por lo<br />

que creemos que métodos tradicionales han <strong>de</strong> complementarse y combinarse<br />

con los activos, en los que se potencia la actividad <strong><strong>de</strong>l</strong> alumno. Así podremos<br />

conseguir ese clima <strong>de</strong> proximidad, <strong>de</strong> trabajo en común, sin el que no es<br />

posible una educación a nivel universitario.<br />

El criterio general es que la metodología docente <strong>de</strong>be:<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

Facilitar el proceso <strong>de</strong> enseñanza-aprendizaje.<br />

Despertar el interés y la curiosidad <strong><strong>de</strong>l</strong> alumno y favorecer su<br />

auto-aprendizaje.<br />

Fomentar el estudio in<strong>de</strong>pendiente y la consulta bibliográfica.<br />

Estimular el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> actitu<strong>de</strong>s y aptitu<strong>de</strong>s necesarias.<br />

Para impartir la docencia <strong>de</strong> Podología General, hemos elegido los<br />

métodos, estrategias y medios que exponemos a continuación, haciendo una<br />

valoración crítica <strong>de</strong> los mismos a la luz <strong>de</strong> la experiencia <strong>de</strong> diversos autores y<br />

<strong>de</strong> la nuestra propia.<br />

Los distintos procedimientos que empleamos son lo siguientes:<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

Clases teóricas (Lección magistral).<br />

Trabajos grupales.<br />

Acción tutorial.<br />

Activida<strong>de</strong>s prácticas.<br />

4.- SISTEMA DE EVALUACIÓN.<br />

De acuerdo con los objetivos y el temario se prevén dos fuentes para la<br />

evaluación:<br />

A. Examen* parcial <strong>de</strong> la convocatoria <strong>de</strong> Febrero. La nota para<br />

liberar el parcial será <strong>de</strong> un 7.<br />

Examen <strong>de</strong> la convocatoria <strong>de</strong> Junio.<br />

B. Evaluación continuada <strong>de</strong> todas las prácticas <strong>de</strong> laboratorio y un<br />

examen práctico final <strong>de</strong> todo lo realizado. La asistencia a las<br />

prácticas será obligatoria. Al finalizar el curso, el alumno <strong>de</strong>berá<br />

entregar una memoria <strong>de</strong> prácticas con todos los trabajos<br />

realizados, en la que figurará la fecha y número <strong>de</strong> la práctica,<br />

contenidos, objetivos, el material y método empleado en su<br />

<strong>de</strong>sarrollo, resultados y discusión.<br />

*Examen tipo test <strong>de</strong> 60 preguntas, con 3 preguntas cortas y un<br />

tema para <strong>de</strong>sarrollar.<br />

La calificación final se obtendrá entre la nota teórica y la práctica.


Examen teórico: 75%<br />

Examen Práctico: 15%<br />

Prácticas <strong>de</strong> laboratorio y valoración <strong>de</strong> los trabajo : 10%<br />

5.- BIBLIOGRAFÍA RECOMENDADA.<br />

A) BIBLIOGRAFÍA BÁSICA:<br />

- S. Hoppenfeld. Exploración física <strong>de</strong> la columna vertebral y las extremida<strong>de</strong>s.<br />

El manual mo<strong>de</strong>rno.<br />

- F.P. Kendal, E. Kendal, Mc creary. Músculos pruebas y funciones. Jims.<br />

- I.A. Kapandji. Cua<strong>de</strong>rnos <strong>de</strong> fisiología articular. toray-Masson.<br />

- J.Montagne. Atlas <strong>de</strong> radiología <strong><strong>de</strong>l</strong> Pie. Masson.<br />

- Lelivre. Patología <strong><strong>de</strong>l</strong> Pie.<br />

- F. Plas, E.Viel, Blanc. La Marcha Humana. Masson.<br />

- A. Viladot. Quince lecciones <strong>de</strong> Patología <strong><strong>de</strong>l</strong> Pie.<br />

B) BIBLIOGRAFÍA COMPLEMENTARIA:<br />

- R. Viladot, O.Cohí, S.Clavell. Ortesis y prótesis <strong><strong>de</strong>l</strong> aparato locomotor.<br />

Masson.<br />

- Lennart Nilson; Lars Hamberger. Nacer. La gran aventura. Salvat. 5ªEdición.<br />

- L. Kreel. Posiciones en Radiología. Salvat.<br />

- Merton L. Root,Willian P. Orien, John H. Weed, Robert J. Hugues. Exploración<br />

Biomecánica <strong><strong>de</strong>l</strong> Pie. Ortocen 1991.<br />

- Michael O. Seibel. Función <strong><strong>de</strong>l</strong> Pie. Masson. 1994.<br />

- Serge Tixa. Atlas <strong>de</strong> Anatomía Palpatoria <strong>de</strong> la extremidad inferiror. masson.<br />

1999.


ORTOPODOLOGÍA I ( 9 Créditos)<br />

Docente: D. Francisco Alonso Tajes<br />

Prof. Titular <strong>de</strong> E.U.<br />

1.- PROPÓSITO DE LA ASIGNATURA.<br />

El objetivo general <strong>de</strong> la asignatura es proporcionar al alumno una<br />

formación básica <strong>de</strong> conocimientos teóricos y <strong>de</strong>strezas prácticas en el campo<br />

terapéutico <strong>de</strong> la ortopodología, con el fin <strong>de</strong> introducir al alumno en la<br />

prescripción, diseño y obtención <strong>de</strong> las principales ortesis y prótesis <strong><strong>de</strong>l</strong> pie y el<br />

resto <strong><strong>de</strong>l</strong> miembro inferior.<br />

PROGRAMA DE TEORÍA<br />

Objetivos generales <strong><strong>de</strong>l</strong> programa <strong>de</strong> teoría:<br />

El alumno que haya cursado y superado la asignatura será capaz <strong>de</strong>:<br />

1. Situar la ortopodología en el contexto general <strong>de</strong> la podología e<br />

interrelacionarla con el resto <strong>de</strong> los campos <strong>de</strong> conocimiento que<br />

constituyen la titulación <strong>de</strong> Podología<br />

2. Describir la composición y características <strong>de</strong> un taller <strong>de</strong> elaboración <strong>de</strong><br />

tratamientos ortopodológicos; utilizar los equipos necesarios para el<br />

diseño y confección <strong>de</strong> los diferentes tratamientos ortoprotésicos,<br />

aplicando las medidas básicas <strong>de</strong> prevención <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes<br />

3. Obtener, mediante las técnicas más utilizadas en la actualidad, los<br />

diferentes mol<strong>de</strong>s parciales y totales <strong>de</strong> la extremidad inferior,<br />

implicados en la confección <strong>de</strong> los tratamientos ortopodológicos,<br />

seleccionando con criterio, la técnica a utilizar en cada caso<br />

4. I<strong>de</strong>ntificar los principales materiales terapéuticos utilizados en la<br />

obtención <strong>de</strong> tratamientos ortopodológicos, sus características, criterios<br />

<strong>de</strong> selección, metodología <strong>de</strong> trabajo, indicaciones y contraindicaciones<br />

<strong>de</strong> su uso<br />

5. Describir y analizar las características generales, principios<br />

biomecánicos fundamentales, métodos <strong>de</strong> confección e indicaciones<br />

terapéuticas <strong>de</strong> los principales tratamientos ortésicos plantares y<br />

digitales.<br />

6. Realizar un estudio crítico <strong><strong>de</strong>l</strong> calzado, i<strong>de</strong>ntificando las partes que lo<br />

componen y su función, las características <strong>de</strong> los principales mo<strong><strong>de</strong>l</strong>os<br />

utilizados en la actualidad, la patología asociada a su uso incorrecto y su<br />

aplicación como elemento terapéutico.<br />

PROGRAMA DE PRÁCTICAS<br />

Objetivos generales <strong><strong>de</strong>l</strong> programa <strong>de</strong> prácticas:<br />

El alumno que haya cursado y superado la asignatura será capaz <strong>de</strong>:<br />

1. Describir la composición y el funcionamiento <strong>de</strong> un taller ortopodológico


2. Manejar los equipos y el utillaje necesario para la obtención <strong>de</strong> mol<strong>de</strong>s y<br />

tratamientos ortopodológicos, aplicando las normas <strong>de</strong> seguridad y<br />

prevención <strong>de</strong> riesgos<br />

3. Obtener los diferentes mol<strong>de</strong>s parciales y totales <strong>de</strong> la extremidad<br />

inferior, mediante las técnicas contrastadas <strong>de</strong> mayor uso en la<br />

actualidad<br />

4. Seleccionar y manipular los diferentes materiales terapéuticos utilizados<br />

en la obtención <strong>de</strong> ortesis plantares y digitales<br />

5. Realizar los procedimientos básicos <strong>de</strong> obtención <strong>de</strong> ortesis plantares y<br />

digitales<br />

6. Realizar un análisis crítico <strong><strong>de</strong>l</strong> calzado<br />

2.- UNIDADES DIDÁCTICAS.<br />

UNIDAD 1: INTRODUCCIÓN A LA ORTOPODOLOGÍA<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

Tema 1: Introducción: la ortopodología en el contexto general <strong>de</strong> la<br />

Podología<br />

Tema 2: Origen y <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> la ortopodología<br />

Tema 3: Conceptos básicos <strong>de</strong> ortesiología y protesiología <strong><strong>de</strong>l</strong> miembro<br />

inferior<br />

Tema 4: La ortopodología como ciencia: aplicación <strong><strong>de</strong>l</strong> método científico<br />

a la ortopodología<br />

UNIDAD 2: COMPOSICIÓN Y FUNCIONAMIENTO DEL TALLER<br />

ORTOPODOLÓGICO<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

Tema 5: Características generales <strong>de</strong> un taller ortopodológico<br />

Tema 6: Composición y funcionamiento <strong><strong>de</strong>l</strong> taller ortopodológico<br />

Tema 7: Prevención <strong>de</strong> riesgos en el taller ortopodológico<br />

Tema 8: Normativa <strong>de</strong> aplicación en el taller ortopodológico y confección<br />

<strong>de</strong> los tratamientos<br />

UNIDAD 3:TÉCNICAS DE OBTENCIÓN DE MOLDES DE LA EXTREMIDAD<br />

INFERIOR<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

Tema 9: Fundamentos <strong>de</strong> la obtención <strong>de</strong> mol<strong>de</strong>s<br />

Tema 10: Materiales utilizados en la obtención <strong>de</strong> mol<strong>de</strong>s<br />

Tema 11: Metodología <strong>de</strong> obtención <strong>de</strong> mol<strong>de</strong>s en <strong>de</strong>scarga<br />

Tema 12: Metodología <strong>de</strong> obtención <strong>de</strong> mol<strong>de</strong>s en semi-carga<br />

Tema 13: Metodología <strong>de</strong> obtención <strong>de</strong> mol<strong>de</strong>s en carga<br />

Tema 14: Criterios <strong>de</strong> selección <strong>de</strong> las técnicas <strong>de</strong> obtención <strong>de</strong> mol<strong>de</strong>s<br />

UNIDAD 4: MATERIALES TERAPÉUTICOS DE APLICACIÓN EN<br />

ORTOPODOLOGÍA<br />

<br />

Tema 15: Conceptos básicos y propieda<strong>de</strong>s generales <strong>de</strong> los materiales<br />

terapéuticos


Tema 16: Clasificación y características <strong>de</strong> los diferentes materiales<br />

terapéuticos<br />

Tema 17: Criterios <strong>de</strong> selección <strong>de</strong> los materiales terapéuticos<br />

Tema 18: Otros materiales utilizados en la confección <strong>de</strong> tratamientos<br />

UNIDAD 5: FUNDAMENTOS DE ORTESIOLOGÍA PLANTAR Y DIGITAL<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

Tema 19: Conceptos básicos <strong>de</strong> ortesiología plantar<br />

Tema 20: Composición y metodologías <strong>de</strong> obtención <strong>de</strong> las ortesis<br />

plantares<br />

Tema 21: Control <strong>de</strong> calidad y evaluación <strong>de</strong> las ortesis plantares<br />

Tema 22: Conceptos básicos <strong>de</strong> ortesiología digital<br />

Tema 23: Metodología general <strong>de</strong> obtención <strong>de</strong> las ortesis digitales<br />

Tema 24: Conceptos generales <strong>de</strong> los tratamientos ortesiológicos<br />

provisionales<br />

UNIDAD 6: ESTUDIO PODOLÓGICO DEL CALZADO<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

Tema 25: Introducción al calzado: el calzado a través <strong>de</strong> la historia<br />

Tema 26: Partes <strong><strong>de</strong>l</strong> calzado: composición y función. Acción <strong><strong>de</strong>l</strong> calzado<br />

sobre el pie<br />

Tema 27: Alteraciones podológicas <strong>de</strong>bidas al uso <strong><strong>de</strong>l</strong> calzado.<br />

Tema 28: Enfoque ortésico <strong><strong>de</strong>l</strong> calzado: el calzado como elemento<br />

terapéutico<br />

Tema 29: Clasificación y análisis <strong>de</strong> los principales tipos <strong>de</strong> calzado<br />

PROGRAMA GENERAL DE PRÁCTICAS<br />

Para la consecución <strong>de</strong> los objetivos generales <strong><strong>de</strong>l</strong> programa <strong>de</strong> prácticas, las<br />

prácticas se estructuran en los siguientes bloques genéricos:<br />

1. Descripción y uso <strong>de</strong> los elementos que componen el taller<br />

ortopodológico<br />

2. Obtención <strong>de</strong> mol<strong>de</strong>s <strong>de</strong> la extremidad inferior<br />

3. Selección y manipulación <strong>de</strong> los materiales terapéuticos para la<br />

obtención <strong>de</strong> ortesis<br />

4. Obtención <strong>de</strong> ortesis plantares y digitales<br />

Análisis podológico <strong><strong>de</strong>l</strong> calzado<br />

Al inicio <strong>de</strong> cada práctica se facilitará al alumno un guión <strong>de</strong> la misma con<br />

el <strong>de</strong>sarrollo específico <strong>de</strong> cada una, y los objetivos mínimos a superar.<br />

Las prácticas se <strong>de</strong>sarrollarán en los laboratorios 1 y 2, situados en la<br />

planta sótano <strong>de</strong> la Escuela <strong>de</strong> Enfermería y Podología, en el horario<br />

correspondiente al curso académico, establecido y aprobado en Junta <strong>de</strong><br />

Centro.<br />

Cada alumno realizará 6 prácticas <strong>de</strong> 5 horas cada una. Al inicio <strong><strong>de</strong>l</strong> curso<br />

académico se establecerán 5 grupos <strong>de</strong> prácticas, en los que distribuirán los<br />

alumnos matriculados en la asignatura. Una vez constituidos los mismos,


permanecerán invariables hasta el fin <strong><strong>de</strong>l</strong> curso académico. No se permitirán<br />

cambios <strong>de</strong> grupo, salvo situaciones justificadas <strong>de</strong> fuerza mayor, siendo<br />

preciso para ello presentar un escrito dirigido al profesor con una antelación <strong>de</strong><br />

15 días, en el que se especifique / justifique la causa que motiva el cambio, y el<br />

alumno con el cual realiza el cambio. El cambio siempre tendrá que ser,<br />

necesariamente, <strong>de</strong>ntro <strong><strong>de</strong>l</strong> mismo bloque <strong>de</strong> prácticas.<br />

MATERIAL DE PRÁCTICAS<br />

Para la realización <strong>de</strong> las prácticas el alumno <strong>de</strong>be <strong>de</strong> acudir<br />

obligatoriamente provisto <strong>de</strong> la indumentaria y los materiales necesarios para la<br />

realización <strong>de</strong> la misma.<br />

La relación <strong><strong>de</strong>l</strong> material necesario que aportará el alumno para la<br />

realización <strong>de</strong> las prácticas es la siguiente:<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

Bata blanca (preferiblemente <strong>de</strong> puño cerrado)<br />

Tijeras <strong>de</strong> sastre<br />

Espátula metálica<br />

Cinta métrica flexible <strong>de</strong> tela o similar<br />

Cuchilla (“cutter”)<br />

Lápiz <strong>de</strong>rmográfico<br />

Rotulador vidriográfico in<strong><strong>de</strong>l</strong>eble <strong>de</strong> trazo grueso<br />

Bol <strong>de</strong> goma <strong>de</strong> 1- 1,5 litros <strong>de</strong> capacidad<br />

Gafas y mascarilla <strong>de</strong> protección<br />

Paños <strong>de</strong> tela fina<br />

3.- METODOLOGÍA DOCENTE.<br />

La metodología general <strong>de</strong> las clases será expositiva participativa, en las<br />

que el profesor facilitará a los alumnos el material <strong>de</strong> los contenidos teóricos<br />

básicos y se expondrán los aspectos fundamentales <strong>de</strong> cada tema. Esta<br />

metodología coexistirá con clases <strong>de</strong>dicadas a la lectura, análisis crítico y<br />

<strong>de</strong>bate <strong>de</strong> libros, artículos u otras publicaciones relacionadas con los temas<br />

abordados en la asignatura, así como exposición y <strong>de</strong>bate <strong>de</strong> los trabajos<br />

realizados por los alumnos (síntesis <strong>de</strong> lecturas dirigidas, etc)<br />

La duración <strong>de</strong> las clases <strong>de</strong> teoría será <strong>de</strong> 2 horas con 15 minutos<br />

<strong>de</strong> <strong>de</strong>scanso, siguiendo el horario correspondiente al curso académico,<br />

establecido y aprobado en Junta <strong>de</strong> Centro.<br />

4.- SISTEMA DE EVALUACIÓN.<br />

EXAMEN TEÓRICO:<br />

La evaluación <strong>de</strong> los contenidos teóricos tendrá lugar en una única prueba<br />

escrita en fecha y hora prevista por los horarios <strong>de</strong> examen <strong><strong>de</strong>l</strong> calendario<br />

aprobado en Junta <strong>de</strong> Centro.


TIPO DE EXAMEN:<br />

El examen teórico final consistirá en una prueba escrita mixta en la que<br />

se combinarán preguntas <strong>de</strong> tipo test (respuesta única), preguntas <strong>de</strong><br />

verda<strong>de</strong>ro / falso y preguntas a <strong>de</strong>sarrollar. La duración <strong>de</strong> la prueba será <strong>de</strong> 2<br />

horas.<br />

CALIFICACIÓN:<br />

La puntuación <strong>de</strong> la prueba teórica será <strong>de</strong> valor numérico (0 – 10), don<strong>de</strong><br />

el 5 representa la nota mínima para superar dicha prueba.<br />

EVALUACIÓN DE LAS PRÁCTICAS<br />

La asistencia al módulo práctico es obligatoria en su totalidad para optar<br />

a la calificación <strong>de</strong> aprobado en las convocatorias <strong>de</strong> exámenes finales <strong>de</strong> junio<br />

o septiembre. En caso <strong>de</strong> una falta <strong>de</strong> asistencia justificada, será necesario<br />

recuperar dicha práctica en las fechas previstas para el bloque<br />

correspondiente, previa justificación por escrito <strong>de</strong> la causa que motivó la<br />

ausencia.<br />

El sistema <strong>de</strong> evaluación <strong>de</strong> las prácticas se realizará <strong>de</strong> forma<br />

continuada a lo largo <strong>de</strong> todo el curso siguiendo los siguientes criterios <strong>de</strong><br />

evaluación:<br />

<br />

Durante la realización <strong>de</strong> las prácticas <strong>de</strong> laboratorio el alumno será<br />

calificado por su actitud y su aptitud en base a los siguientes criterios:<br />

1. Superación <strong>de</strong> los objetivos mínimos fijados para cada práctica<br />

2. Aplicación a la práctica <strong>de</strong> los conocimientos teóricos adquiridos<br />

3. Destreza en la reproducción <strong>de</strong> las técnicas explicadas<br />

4. Cumplimiento <strong>de</strong> las normas generales <strong>de</strong> prácticas <strong>de</strong><br />

laboratorio establecidas al efecto, incluidas en la guía <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

estudiante, y cumplimiento <strong>de</strong> las normas <strong>de</strong> seguridad, así como<br />

la valoración global <strong><strong>de</strong>l</strong> grado <strong>de</strong> participación e interés <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

alumno<br />

Al finalizar el programa <strong>de</strong> prácticas se realizará una evaluación<br />

práctica individual que consistirá en la realización por parte <strong><strong>de</strong>l</strong> alumno <strong>de</strong><br />

alguno <strong>de</strong> los objetivos específicos propuestos en los programas <strong>de</strong> prácticas<br />

realizadas durante el curso.<br />

La calificación <strong>de</strong> las prácticas será el resultado global <strong>de</strong> la<br />

evaluación continua y la evaluación práctica individual realizada.<br />

EVALUACIÓN FINAL:<br />

Para superar la asignatura <strong>de</strong> Ortopodología I en el presente curso académico,<br />

será necesario cumplir los siguientes requisitos mínimos:


Obtener una puntuación igual o superior al 50% <strong>de</strong> la puntuación total en<br />

la prueba teórica<br />

Haber realizado la totalidad <strong>de</strong> las prácticas<br />

Obtener la calificación <strong>de</strong> apto en el cómputo total <strong>de</strong> la evaluación<br />

continua e individual <strong>de</strong> las prácticas <strong>de</strong> laboratorio<br />

Obtener una nota superior a 5 en el cómputo total (teoría, práctica y<br />

trabajo en el aula)<br />

Valoración en porcentajes <strong>de</strong> las diferentes activida<strong>de</strong>s que integran la<br />

asignatura:<br />

<br />

<br />

<br />

Prueba teórica: 60% <strong><strong>de</strong>l</strong> valor total <strong>de</strong> la nota<br />

Prácticas <strong>de</strong> laboratorio: 20% <strong><strong>de</strong>l</strong> valor total <strong>de</strong> la nota<br />

Trabajos dirigidos, participación <strong><strong>de</strong>l</strong> alumno en el aula: 20% <strong><strong>de</strong>l</strong> valor total<br />

<strong>de</strong> la nota<br />

5.- BIBLIOGRAFÍA RECOMENDADA.<br />

• CLINICAL BIOMECHANICS OF THE LOWER EXTREMITIES<br />

R. Valmassy. Ed. Mosby, 1996<br />

• FOOT ORTHOSES (and other forms of conservative foot care)<br />

T. Michaud. Williams & Wilkins, 1997<br />

• GUÍA DE USO Y PRESCRIPCIÓN DE PRODUCTOS ORTOPROTÉSICOS<br />

A MEDIDA<br />

Varios autores. Ed. IBV, 1999.<br />

• GUÍA DE RECOMENDACIONES PARA EL DISEÑO DE CALZADO<br />

Varios autores. Ed. IBV, 1995<br />

• MANUAL DE TÉCNICAS EN ORTOPODOLOGÍA<br />

Varios autores. Ed. Ediciones Especializadas Europeas S.A., 2004<br />

• ORTOPODOLOGÍA Y APARATO LOCOMOTOR. Ortopedia <strong>de</strong> pie y tobillo<br />

JM Cortés Barragán, AE Levy Benasuly. Ed. Masson, 2003<br />

• THE FUNCTIONAL FOOT ORTHOSIS<br />

J. Philps. Ed Churchill Livingstone, 1995.<br />

• TRASTORNOS ESTÁTICOS DEL PIE ADULTO<br />

A. Lavigne. D Noviel. Ed. Masson, 1994.<br />

BIBLIOGRAFÍA ADICIONAL DE CONSULTA<br />

• ACTUALIZACIONES EN TÉCNICA ORTOPÉDICA<br />

O. Cohí, L. Ximeno. Ed. Masson, 2001.


• ELEMENTOS ORTÉSICOS EN EL ANTEPIÉ<br />

T. Céspe<strong>de</strong>s et al. Ed. Universidad <strong>de</strong> Barcelona. 1994<br />

• ESTUDIO CLÍNICO DEL PIE Y TERAPÉUTICA POR ORTESIS<br />

A. Lavigne. D Noviel. Ed. Masson, 1994.<br />

• FOOT AND LOWER EXTREMITY BIOMECHANICS<br />

(A Ten Year Collection Of Precision Intricast Newsletters)<br />

Kevin A. Kirby. Precision Intricast Inc., 1997<br />

• FOOT ORTHOTICS IN THERAPY AND SPORT<br />

S. Hunter, M. Dolan, J. Davis. Ed. Human Kinetics, 1995<br />

• ORTESIS Y PRÓTESIS DEL APARATO LOCOMOTOR<br />

Vol. 2.1. Extremidad inferior.<br />

R. Viladot, O. Cohí, S. Clavell. Ed. Masson. 1996<br />

• TÉCNICA ORTOPÉDICA: INDICACIONES. TOMO I: BIOMECÁNICA DE LA<br />

EXT. INFERIOR<br />

A. Baehler. Ed Masson, 1999.<br />

• THE BIOMECHANICS OF THE FOOT AND ANKLE<br />

R. A. Donatelli. Ed. F.A. Davis Company. 1996<br />

REVISTAS CIENTÍFICAS DE INTERÉS (CASTELLANO)<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

El Peu<br />

Podología Clínica<br />

Revista Española <strong>de</strong> Podología<br />

Salud <strong><strong>de</strong>l</strong> Pie


Asignaturas Obligatorias:<br />

BIOESTADÍSTICA ( 6 Créditos)<br />

Docente: D. Javier Muñiz Garcia Prof. Titular <strong>de</strong> E.U.<br />

1.- PROPOSITO DE LA ASIGNATURA.<br />

- Conocer la estadística básica para la realización <strong>de</strong> estudios <strong>de</strong>scriptivos.<br />

- Capacitar a los alumnos para enten<strong>de</strong>r y valorar criticamente la literatura médica<br />

en relación a estudios publicados.<br />

2.- UNIDADES DIDACTICAS:<br />

Tema 1 -Concepto <strong>de</strong> estadística. Variable<br />

a.- Utilidad y fines <strong>de</strong> la estadística<br />

b.- Aplicación <strong>de</strong> la estadística en el trabajo clínico<br />

c.- Definición <strong>de</strong> estadística<br />

d.- Concepto <strong>de</strong> población y muestra<br />

e.- Variables y tipos <strong>de</strong> variables<br />

Tema 2 - Tabulación y representación gráfica <strong>de</strong> la variables<br />

a.- Conceptos generales <strong>de</strong> la representación gráfica<br />

b.- Representación en tablas <strong>de</strong> los datos<br />

c.- Representación gráfica <strong>de</strong> variables: Diagrama <strong>de</strong> Barras,<br />

Diagrama <strong>de</strong> Sectores, Pictogramas, Histogramas, Poligono <strong>de</strong><br />

frecuencias<br />

Tema 3 - Análisis <strong>de</strong>scriptivo <strong>de</strong> los datos.<br />

a. - Medidas <strong>de</strong> Ten<strong>de</strong>ncia Central: Media, Mediana, Moda.<br />

Definición <strong>de</strong> propieda<strong>de</strong>s y fórmula <strong>de</strong> cálculo con los datos<br />

aislados y agrupados<br />

b.- Cuartiles, Deciles y Percentiles. Concepto y calculo<br />

c.- Medidas <strong>de</strong> Dispersión: Amplitud, Varianza, Desviación típica,<br />

Coeficiente <strong>de</strong> variación. Definición <strong>de</strong> propieda<strong>de</strong>s y fórmula <strong>de</strong><br />

cálculo con los datos aislados y agrupados<br />

Tema 4 - Calculo <strong>de</strong> probabilida<strong>de</strong>s<br />

a.- Conceptos básicos, <strong>de</strong>finiciones y propieda<strong>de</strong>s<br />

b.- Fenómenos aleatorios<br />

c.- Probabilidad condicionada<br />

Tema 5 - La curva normal. Características y aplicaciones.<br />

a.- Distribución normal. Definición<br />

b.- Interpretación <strong>de</strong> las áreas <strong>de</strong> la curva normal<br />

c.- Uso y aplicaciones <strong>de</strong> la curva normal<br />

Tema 6 - Muestreo. Tipos <strong>de</strong> muestreo. Cálculo <strong><strong>de</strong>l</strong> tamaño muestral.<br />

a.- Concepto y utilidad <strong><strong>de</strong>l</strong> muestreo<br />

b.- Tipos <strong>de</strong> muestreo<br />

c.- Cálculo <strong>de</strong> tamaño muestral.


Tema 7 - Introducción a la Estadística Muestral.<br />

a. - Estimación <strong>de</strong> Parámetros y Pruebas <strong>de</strong> Hipótesis.<br />

b. - Diferencia <strong>de</strong> Medias. Diferencia <strong>de</strong> Proporciones.<br />

c. - Intervalos <strong>de</strong> Confianza.Intervalos <strong>de</strong> confianza para una media<br />

y una proporción<br />

d.- Concepto <strong>de</strong> p<br />

e.- Error <strong>de</strong> tipo I (α) y error <strong>de</strong> tipo II (β)<br />

f.- Relación entre los errores α y β<br />

g.- Concepto <strong>de</strong> po<strong>de</strong>r estadístico<br />

Tema 8 - Importancia y aplicaciones <strong>de</strong> la tabla <strong>de</strong> 2 x 2<br />

a.- Calculo <strong>de</strong> datos esperados<br />

b.- Calculo <strong><strong>de</strong>l</strong> Chi-cuadrado y su significación<br />

c.- Test <strong>de</strong> Mentel-Haenzel<br />

Tema 9 - Riesgo: concepto y calculo <strong>de</strong> diferentes tipos<br />

a.- Riesgo relativo<br />

b.- Odds Ratio<br />

c.- Riesgo atribuible<br />

3.- METODOLOGÍA DOCENTE.<br />

o Clases teóricas.<br />

o Asignación <strong>de</strong> problemas para resolver individualmente fuera <strong>de</strong> clase y<br />

discusión <strong>de</strong> los mismos en clase.<br />

o Planteamiento y solución <strong>de</strong> problemas en clase.<br />

4.- SISTEMA DE EVALUACIÓN.<br />

a.- Trabajos a <strong>de</strong>sarrollar a lo largo <strong><strong>de</strong>l</strong> curso.<br />

b.- Examen que incluye preguntas <strong>de</strong> opción múltiple con respuesta razonada<br />

<strong>de</strong> manera breve, preguntas <strong>de</strong> respuesta <strong>de</strong>sarrollada y problemas.<br />

5.- BIBLIOGRAFÍA RECOMENDADA<br />

- Silva Ayçaguer LC. Cultura estadística e investigación científica en el<br />

campo <strong>de</strong> la salud: una mirada crítica. Madrid, Ed. Diaz <strong>de</strong> Santos<br />

S.A., 1997<br />

- Gonick L, Smith W. La estadística en cómic. Barcelona: Zendrera<br />

Zariquiey; 1999.<br />

- Jisingh LI, Satistics for the utterly confused. New York: Mc Graw-Hill;<br />

2000.<br />

- Norman GR, Streiner DL. Bioestadística. Madrid; Harcourt Brace<br />

España S.A.; 1995 (nota: existe una 2ª edición en inglés <strong><strong>de</strong>l</strong> año<br />

2000).<br />

- Carrasco JL. El metodo científica en la investigación médica. Editorial<br />

Ciencia 3. Madrid, 1995<br />

- Schork MA, Remington RD. Statistics with applications to the<br />

biological and health sciences. Thirt Edition. New Jersey, Practice<br />

Hall, 2000<br />

- Lopez MR y Carrasco JL. Ejercicios y problemas <strong>de</strong> estad´sitca<br />

biomédica. Editorial Ciencia 3. Madrid, 1985


CONCEPTOS GENERALES DE CIRUGÍA (6 Créditos)<br />

DOCENTE D. Manuel Romero Martín<br />

Dª. Mª Jesus Movilla Fernán<strong>de</strong>z<br />

Prof. Titular <strong>de</strong> E.U.<br />

Profª. Titular <strong>de</strong> E.U.<br />

1.- PROPÓSITO DE LA ASIGNATURA.<br />

Una vez finalizada la asignatura el alumno será capaz <strong>de</strong>:<br />

- Desarrollar los conocimientos teóricos expuestos en el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong><br />

la asignatura<br />

- A<strong>de</strong>cuar los conocimientos teóricos a la parte práctica <strong>de</strong> la<br />

asignatura<br />

- Desarrollar las habilida<strong>de</strong>s necesarias para ejecutar la práctica <strong>de</strong> la<br />

asignatura<br />

- Ejecutar a<strong>de</strong>cuadamente las prácticas <strong><strong>de</strong>l</strong> programa <strong>de</strong> la asignatura<br />

2.- UNIDADES DIDACTICAS.<br />

UNIDAD DIDÁCTICA I: INTRODUCCIÓN AL ESTUDIO DE LA CIRUGÍA<br />

- Evolución histórica <strong>de</strong> la cirugía<br />

- Concepto <strong>de</strong> cirugía<br />

- Clasificación<br />

- Fases <strong>de</strong> la intervención quirúgica<br />

- El consentimiento informado en cirugía<br />

UNIDAD DIDÁCTICA II: ASEPSIA Y ANTISEPSIA<br />

- Conceptos generales<br />

- Limpieza y <strong>de</strong>sinfección <strong><strong>de</strong>l</strong> medio sanitario<br />

- Antisépticos y <strong>de</strong>sinfectantes <strong>de</strong> uso general en el ámbito sanitario<br />

- Normas <strong>de</strong> utilización y conservación <strong>de</strong> antisépticos y <strong>de</strong>sinfectantes<br />

UNIDAD DIDÁCTICA III: MATERIAL QUIRÚRGICO<br />

- Instrumental básico en cirugía menor<br />

UNIDAD DIDÁCTICA IV: LIMPIEZA, DESINFECCIÓN Y ESTERILIZACIÓN<br />

DEL MATERIAL QUIRÚRGICO<br />

- Introducción<br />

- El proceso <strong>de</strong> limpieza.<br />

- Conservación <strong><strong>de</strong>l</strong> material y comprobación <strong>de</strong> su funcionamiento<br />

- Métodos <strong>de</strong> empaquetado para esterilización<br />

- Métodos <strong>de</strong> esterilización:<br />

1.- Esterilización por medios físicos


o Esterilización por vapor<br />

o Esterilización por calor seco<br />

2.- Esterilización por medios químicos<br />

o Esterilización con ácido peracético<br />

o Esterilización con óxido <strong>de</strong> etileno<br />

o Esterilización con peróxido <strong>de</strong> hidrógeno<br />

en fase vaporosa<br />

o Esterilización con plasma <strong>de</strong> gas<br />

UNIDAD DIDÁCTICA V: TÉCNICAS BÁSICAS DE CIRUGÍA MENOR<br />

- Higiene quirúrgica: lavado <strong>de</strong> manos, colocación <strong>de</strong> guantes y<br />

preparación <strong><strong>de</strong>l</strong> campo<br />

- Anestesia: Tópica, local y regional<br />

- Maniobras quirúrgicas elementales: bisturí, tijeras, pinzas,<br />

hemostasia, anudados, drenajes....<br />

UNIDAD DIDÁCTICA VI: ASPECTOS GENERALES DE LAS HERIDAS<br />

- Concepto <strong>de</strong> heridas<br />

- Clasificación<br />

- Proceso biológico <strong>de</strong> la cicatrización. Lesión y reparación <strong><strong>de</strong>l</strong> tejido<br />

- Factores sistémicos que intervienen en la cicatrización <strong>de</strong> las heridas<br />

- Cuidados <strong>de</strong> la herida quirúrgica<br />

- Heridas con pérdida <strong>de</strong> tejido<br />

- Efectos a largo plazo <strong>de</strong> las heridas<br />

UNIDAD DIDÁCTICA VII: SHOCK<br />

- Shock hipovolémico<br />

- Shock cardiogénico<br />

- Shock séptico<br />

- Shock anafiláctico<br />

MÓDULO PRÁCTICO.<br />

1.- Vestimenta quirúrgica<br />

2.- Lavado <strong>de</strong> manos quirúrgico<br />

3.- Colocación <strong>de</strong> guantes estériles<br />

4.- Manejo e i<strong>de</strong>ntificación <strong><strong>de</strong>l</strong> diferente instrumental quirúrgico básico<br />

5.- Sutura simple discontinua<br />

3.- METODOLOGÍA DOCENTE.<br />

Esta asignatura participa <strong>de</strong> dos experiencias piloto que se enmarcan en<br />

el proceso <strong>de</strong> adaptación al Espacio Europeo <strong>de</strong> Educación Superior<br />

coordinadas por la Universidad <strong>de</strong> A Coruña, pertenece a los Grupos<br />

Departamentales <strong>de</strong> Calidad y a un Contrato Programa.


Dentro <strong>de</strong> la experiencia <strong><strong>de</strong>l</strong> Grupo Departamental <strong>de</strong> Calidad, se<br />

ralizará un trabajo cooperativo obligatorio en grupos <strong>de</strong> seis alumnos<br />

coordinado con la asignatura Microbiología y Parasitología.<br />

En lo relativo Contrato Programa será entregado a los alumnos el primer<br />

día <strong>de</strong> clase el programa <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s necesario para superar la asignatura.<br />

4.- SISTEMA DE EVALUACIÓN.<br />

El 15% <strong>de</strong> la nota correspon<strong>de</strong> al trabajo coordinado con la asignatura<br />

<strong>de</strong> Microbiología y Parasitología Comunitaria I, que será evaluado por los<br />

profesores <strong>de</strong> ambas asignaturas.<br />

El 85% restante se distribuirá entre las diferentes activida<strong>de</strong>s propuestas en el<br />

Contrato Programa.<br />

5.- BIBLIOGRAFÍA RECOMENDADA<br />

• Romero Martín, Manuel. Prevención <strong>de</strong> la infección en centros sanitarios.<br />

Conceptos Generales. Coruña. Universidad <strong>de</strong> A Coruña. 2002<br />

• Romero Martín, Manuel. Prevención <strong>de</strong> la infección en centros sanitarios.<br />

Normas y procedimientos. Coruña. Universidad <strong>de</strong> A Coruña. 2002<br />

• López Corral, JC. Tratado <strong>de</strong> Enfermería Médico-Quirúrgica. Generalida<strong>de</strong>s.<br />

Tomo 1. Madrid. Edición Luzán 5. 1995<br />

• Lorente Arenas, F. Técnicas Médico-Quirúrgicas en medicina general.<br />

Madrid. Díaz <strong>de</strong> Santos. 1995.<br />

• Hontanilla, B. Cirugía Menor. Madrid. Marbán. 1999<br />

• Hill, G.J. Cirugía Menor. 3ª edición. México. Interamericana-McGraw-Hill.<br />

1990<br />

• Vaquero Puerta, Carlos. Técnicas básicas en cirugía menor. 2ª edición.<br />

Valladolid. Secretariado <strong>de</strong> Publicaciones e Intercambio Editorial.<br />

Universidad <strong>de</strong> Valladolid. 1999<br />

• Ruth Fuller, J. Instrumentación quirúrgica. Principios y práctica. 3ª edición.<br />

Madrid. Editorial Médica Panamericana. 1995<br />

• Jonson, KA. Pie y tobillo. Máster en Cirugía Ortopédica. Madrid.<br />

Marban.1998.


FUNDAMENTOS DE PODOLOGÍA ( 6 Créditos)<br />

Docente: Dª. Mª Jesús Movilla Fernán<strong>de</strong>z Profª. Titular <strong>de</strong> E.U.<br />

D. Pedro Gil Manso Prof Ayudante <strong>de</strong> E.U.<br />

1.- PROPOSITO DE LA ASIGNATURA.<br />

Los objetivos generales a alcanzar en la asignatura <strong>de</strong> Fundamentos <strong>de</strong><br />

Podología son los siguientes:<br />

1.- La formación (cultural, científica y profesional) <strong>de</strong> los alumnos cara a<br />

conseguir el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> la propia personalidad y su sentido crítico, que le<br />

faciliten la obtención <strong>de</strong> una visión amplia e integrada <strong><strong>de</strong>l</strong> contexto general <strong>de</strong><br />

la podología como profesión.<br />

2.- La adquisición por los alumnos <strong>de</strong> los conocimientos necesarios para<br />

compren<strong>de</strong>r el papel <strong><strong>de</strong>l</strong> profesional <strong>de</strong> la podología en la sociedad actual, así<br />

como la necesidad <strong>de</strong> pertenecer a un equipo multidisciplinar que trabaja <strong>de</strong>s<strong>de</strong><br />

un punto <strong>de</strong> vista integrador <strong>de</strong> cuidados.<br />

OBJETIVOS ESPECÍFICOS:<br />

SECCIÓN I. EVOLUCIÓN HISTÓRICA DE LA PODOLOGÍA.<br />

1.- Describir el <strong>de</strong>sarrollo histórico <strong>de</strong> la Podología.<br />

2.- Conocer las diferentes etapas <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> la Podología<br />

Contemporánea.<br />

3.- Poseer una visión globalizante <strong>de</strong> la Podología en el ámbito<br />

internacional.<br />

SECCIÓN II. LA PROFESIÓN DE PODOLOGÍA.<br />

1.- I<strong>de</strong>ntificar el papel <strong>de</strong> la Podología en la sociedad actual y en el<br />

marco <strong>de</strong> las profesiones sanitarias.<br />

2.- Conocer las características <strong>de</strong> la podología como profesión:<br />

funciones y competencias.<br />

3.- Describir la situación socio-profesional <strong>de</strong> la Podología en España.<br />

4.- Compren<strong>de</strong>r los campos competenciales <strong><strong>de</strong>l</strong> podólogo en la práctica<br />

<strong>de</strong> cirugía.<br />

SECCIÓN III. MARCO LEGISLATIVO DE PODOLOGÍA.<br />

1.- Conocer la legislación relacionada con la evolución <strong>de</strong> la profesión <strong>de</strong><br />

Podología <strong>de</strong>s<strong>de</strong> los inicios hasta la actualidad.<br />

2.- Familiarizarse con los organismos oficiales y las asociaciones<br />

profesionales <strong>de</strong> Podología.<br />

SECCIÓN IV. EL PODÓLOGO EN EL EQUIPO MULTIDISCIPLINAR.<br />

1.- Compren<strong>de</strong>r la necesidad <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajo en equipo multidisciplinar.<br />

2.- I<strong>de</strong>ntificar los facilitadores <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajo en equipo multidisciplinar.


SECCIÓN V. LA COMUNICACIÓN.<br />

1.- Establecer la importancia <strong>de</strong> la comunicación entre profesional y<br />

paciente como parte <strong><strong>de</strong>l</strong> proceso <strong>de</strong> atención.<br />

2.- I<strong>de</strong>ntificar las diferentes barreras que pue<strong>de</strong>n distorsionar la<br />

comunicación.<br />

3.- Conocer las cualida<strong>de</strong>s necesarias para una buena comunicación.<br />

2.- UNIDADES DIDACTICAS.<br />

Sección I. Evolución histórica <strong>de</strong> la podología.<br />

Tema 1.- Antece<strong>de</strong>ntes históricos <strong>de</strong> la Podología.<br />

Tema 2.- Del cirujano barbero al arte <strong><strong>de</strong>l</strong> callista.<br />

Tema 3.- La Podología Contemporánea.<br />

Tema 4.- La Podología <strong>de</strong> nuestros días.<br />

Tema 5.- La Podología en el ámbito internacional.<br />

Sección II. La profesión <strong>de</strong> podología.<br />

Tema 6.- Introducción a la Podología.<br />

Tema 7.- La Podología como profesión.<br />

Tema 8.- Situación socio-profesional <strong>de</strong> la Podología en España.<br />

Tema 9.- Cirugía podológica.<br />

Sección III. Marco legislativo <strong>de</strong> la podología.<br />

Tema 10.- Legislación <strong><strong>de</strong>l</strong> Real Protomedicato y Junta Superior<br />

Gubernativa <strong>de</strong> Medicina.<br />

Tema 11.- Legislación <strong>de</strong> los Médicos, Cirujanos y Barberos. Legislación<br />

<strong>de</strong> Cirugía, su estudio y ejercicio.<br />

Tema 12.- Legislación que afectan a los Practicantes y a los Ayudantes<br />

Técnicos Sanitarios.<br />

Tema 13.- Leyes y disposiciones referentes a la Podología y a las<br />

Escuelas <strong>de</strong> Podología.<br />

Tema 14.- Leyes referentes a la Podología <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> los estudios<br />

universitarios.<br />

Tema 15.- Organismos oficiales y asociaciones profesionales <strong>de</strong><br />

Podología.<br />

Sección IV. El podólogo en el equipo multidisciplinar.<br />

Tema 16.- Equipo multidisciplinar en la asistencia sanitaria.<br />

Tema 17.- Facilitadores <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajo en equipo multidisciplinar.<br />

Sección V. La comunicación.<br />

Tema 18.- Introducción a la comunicación.<br />

Tema 19.- Elementos <strong>de</strong> la comunicación.<br />

Tema 20.- Tipos <strong>de</strong> comunicación.<br />

Tema 21.- Barreras a la comunicación.<br />

Tema 22.- La comunicación <strong><strong>de</strong>l</strong> personal sanitario con el paciente.


3.- METODOLOGÍA DOCENTE.<br />

• Clases expositivas participativas.<br />

• Trabajos en grupo e individuales.<br />

− El alumno <strong>de</strong>berá realizar una serie <strong>de</strong> trabajos prácticos bajo<br />

la supervisión directa <strong><strong>de</strong>l</strong> profesor <strong>de</strong> la asignatura, estos<br />

trabajos una vez finalizados <strong>de</strong>berán ser expuestos<br />

públicamente.<br />

− Dichos trabajos <strong>de</strong>berán <strong>de</strong> presentar una estructura científica<br />

don<strong>de</strong> figure: introducción, objetivos, material y métodos,<br />

discusión <strong>de</strong> resultados, conclusiones y bibliografía.<br />

− Lo trabajos versarán sobre las secciones <strong>de</strong> la asignatura.<br />

4.- SISTEMA DE EVALUACIÓN.<br />

El 60% <strong>de</strong> la nota correspon<strong>de</strong> a un examen final <strong>de</strong> tipo combinado con<br />

preguntas cortas y preguntas tipo test <strong>de</strong> respuesta única.<br />

El 30% <strong>de</strong> la nota correspon<strong>de</strong> un trabajo en equipo entregado por<br />

escrito y expuesto en el aula. Siendo condición imprescindible para superar la<br />

asignatura (tanto en la convocatoria <strong>de</strong> junio como en la <strong>de</strong> septiembre).<br />

La asistencia a las clases y la participación activa <strong><strong>de</strong>l</strong> alumno en el<br />

<strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> los temas y <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajo supondrá 10 % <strong>de</strong> la calificación final.<br />

El nivel <strong>de</strong> puntuación que representa el aprobado y resto <strong>de</strong><br />

calificaciones estará en función <strong>de</strong> las puntuaciones máximas y mínimas <strong>de</strong><br />

todos los presentados.<br />

5.- BIBLIOGRAFÍA RECOMENDADA:<br />

• Alemany J, Flamarich M, Mañé F, Sala J. Historia <strong>de</strong> una profesión. 1ª<br />

ed. Barcelona: Editorial In<strong>de</strong>x, 1998.<br />

• Calbet Camarasa JM, Escudé Aixelá MM. Historia <strong>de</strong> la Medicina.<br />

Des<strong>de</strong> la Prehistoria hasta el año 2020. Barcelona: Blume, 1993.<br />

• Córdoba Fernán<strong>de</strong>z A, Cruz Rodríguez D. Apunte histórico sobre<br />

podología y odontología. Una herencia común. Revista Española <strong>de</strong><br />

Podología, 2000; XI(6):367-376.<br />

• García Carmona FJ, Lazaro Martínez JL, Moreno <strong>de</strong> Castro M. Cirugía<br />

Podológica. ¿Cirugía sin apellidos?. Revista Española <strong>de</strong> Podología,<br />

1999; X(5):241-249.<br />

• Laín Entralgo P. Historia <strong>de</strong> la Medicina. 1º ed. Barcelona: Masson,<br />

1978.<br />

• Moreno <strong>de</strong> la Fuente JL. El podólogo. En: Moreno <strong>de</strong> la Fuente JL.<br />

Podología General y Biomecánica. 1ª ed. Barcelona: Masson, 2003.<br />

• Moreno <strong>de</strong> la Fuente JL. Introducción a la Podología. En: Moreno <strong>de</strong> la<br />

Fuente JL. Podología General y Biomecánica. 1ª ed. Barcelona: Masson,<br />

2003.<br />

• Movilla MJ, Varela Feal N, Castro Pastor A, Cobas Couto E. La<br />

comunicación. En: Movilla MJ, Varela Feal N, Castro Pastor A, Cobas


Couto E. El personal no sanitario al servicio <strong>de</strong> las instituciones<br />

sanitarias. 1º ed. Coruña: Departamento <strong>de</strong> Ciencias <strong>de</strong> la Salud.<br />

Universidad <strong>de</strong> A Coruña, 2001.<br />

• Peyré NC. Referencias históricas sobre podología. En: Peyré.<br />

Podología práctica: El Ateneo, 1987:3-13.<br />

• Podología Laboral. Un gran futuro. Editorial: Revista Española <strong>de</strong><br />

Podología, 1998; IX(4): 166-168.<br />

• Prieto Díaz A, Pichel Guerrero MJ, Movilla Fernán<strong>de</strong>z MJ, Romero<br />

Martín M. Atención al usuario <strong>de</strong> los servicios <strong>de</strong> salud. 1ª ed.<br />

Coruña: Departamento <strong>de</strong> Ciencias <strong>de</strong> la Salud. Universidad <strong>de</strong> A<br />

Coruña, 2002.<br />

• Seeling W. Notas históricas <strong>de</strong> la podología inglesa. Revista<br />

Española <strong>de</strong> Podología, 1975; 44:17-25.<br />

• Siles González J. Historia <strong>de</strong> la enfermería. Alicante: Aguaclara, 1999.<br />

• Valero Salas J. La podología ante el tercer milenio. Revista Española <strong>de</strong><br />

Podología, 1998; IX(5): 217-221.<br />

• Verleysen J. Compendio <strong>de</strong> Podología. Madrid: Paraninfo, 1977.<br />

• Weinstein F. Podología: su historia y posición en los planes <strong>de</strong> la<br />

Sanidad Nacional. En: Weinstein. Podología. Barcelona: Salvat<br />

editores, 1970: 1-10.


SEGUNDO CURSO<br />

Asignaturas Troncales<br />

FARMACOLOGÍA ( 6 Créditos)<br />

Docente: D. Carlos Rodríguez Moreno<br />

Prof. Asociado T3P6<br />

1.- PROPÓSITO DE LA ASIGNATURA.<br />

Se preten<strong>de</strong> que el alumno adquiera los conocimientos necesarios para integrar<br />

eficientemente, en los cuidados <strong>de</strong> enfermería, la aplicación <strong>de</strong> los tratamientos<br />

farmacológicos, como función <strong>de</strong>rivada en el ejercicio profesional.<br />

Objetivo específico:<br />

Se preten<strong>de</strong> que el alumno adquiera unos conocimientos básicos <strong>de</strong><br />

farmacología clínica, <strong>de</strong> la función <strong>de</strong> los medicamentos en la sociedad y en<br />

relación con su actividad como profesional <strong>de</strong> podología y <strong>de</strong> los efectos <strong>de</strong> los<br />

medicamentos en los pacientes que serán objeto <strong>de</strong> su actividad profesional.<br />

2.- UNIDADES DIDACTICAS.<br />

1.- Aspectos generales (18 horas):<br />

1.- Farmacología: Conceptos básicos y su relación con podología. Conceptos<br />

básicos <strong>de</strong> farmacología. Las activida<strong>de</strong>s y/o divisiones <strong>de</strong> la farmacología. La<br />

farmacología orientada al paciente y a la comunidad. La responsabilidad <strong>de</strong><br />

podología en el <strong>de</strong>sarrollo y uso <strong>de</strong> medicamentos (2 horas).<br />

2.- La utilización <strong>de</strong> medicamentos en la comunidad. Terminología. Desarrollo y<br />

comercialización <strong>de</strong> los medicamentos. Prescripción y uso <strong>de</strong> medicamentos:<br />

problemas, implicados y soluciones. El uso racional <strong><strong>de</strong>l</strong> medicamento.<br />

Información y selección <strong>de</strong> medicamentos. Nomenclátor, formularios y guías <strong>de</strong><br />

medicamentos: manejo (1 hora).<br />

3.- La administración <strong>de</strong> medicamentos. Conceptos importantes en<br />

farmacocinética. Vías <strong>de</strong> administración. La farmacodinamia: mecanismos <strong>de</strong><br />

acción. Otras consi<strong>de</strong>raciones en la administración <strong>de</strong> medicamentos: el error<br />

en la administración y el cumplimiento <strong>de</strong> la prescripción (6 horas).<br />

4.- Situaciones que modifican la respuesta a los fármacos. Situaciones<br />

fisiológicas y patológicas. Administración y uso <strong>de</strong> medicamentos en pediatría,<br />

ancianos y embarazo (2 horas).<br />

5.- Los beneficios <strong>de</strong> los medicamentos. La eficacia y la efectividad en el uso<br />

<strong>de</strong> medicamentos. El ensayo clínico controlado y los estudios <strong>de</strong> utilización <strong>de</strong><br />

medicamentos (2 horas).


6.- Los efectos in<strong>de</strong>seables <strong>de</strong> los medicamentos: concepto, clasificación,<br />

prevención y repercusiones. Farmacovigilancia: concepto y activida<strong>de</strong>s.<br />

Diferentes técnicas <strong>de</strong> <strong>de</strong>tección y cuantificación. El papel <strong>de</strong> podología en la<br />

farmacovigilancia (3 horas).<br />

7.- Farmacoeconomía. Tipos <strong>de</strong> estudio y aplicaciones (1 hora).<br />

II. Grupos farmacológicos (40 horas).<br />

1.- Antiinfecciosos: Antibióticos, antivíricos, tuberculostáticos, antifúngicos,<br />

antiprotozoarios, antisépticos. Generalida<strong>de</strong>s <strong><strong>de</strong>l</strong> tratamiento <strong>de</strong> infecciones.<br />

Selección <strong>de</strong> antibióticos. Política <strong>de</strong> antibióticos (8 horas).<br />

2.- Agentes <strong>de</strong>rmatológicos. Principios activos y actividad farmacológica.<br />

Vehículos y excipientes. Principios <strong><strong>de</strong>l</strong> tratamiento tópico <strong>de</strong>rmatológico (3<br />

horas).<br />

3.- Dolor. Analgésicos y antiinflamatorios. Analgésicos opiáceos. Tratamiento<br />

<strong><strong>de</strong>l</strong> dolor (3 horas).<br />

4.- Fármacos que actúan sobre mediadores celulares (2 horas):<br />

5.- Anestésicos locales (1 hora).<br />

6.- Fármacos activos sobre la coagulación: anticoagulantes, antiagregantes,<br />

agentes hemostásicos y trombolíticos (2 horas).<br />

7.- Corticoi<strong>de</strong>s. Tratamiento tópico y otras vías <strong>de</strong> administración <strong>de</strong> corticoi<strong>de</strong>s<br />

(2 horas).<br />

8.- Diabetes. Agentes antidiabéticos. Tratamiento <strong>de</strong> las complicaciones<br />

periféricas <strong>de</strong> la diabetes (1 hora).<br />

9.- Soluciones parenterales (1 hora).<br />

10.- Psicofármacos: hipnóticos-sedantes, anti<strong>de</strong>presivos, antipsicóticos (4<br />

horas).<br />

11.- Fármacos para procesos neurológicos: Antiparkinsonianos,<br />

anticonvulsivantes<br />

(2 horas).<br />

12.- Fármacos que actúan sobre el sistema nervioso autónomo (6 horas).<br />

13.- Intervención farmacológica sobre factores <strong>de</strong> riesgo cardiovasculares:<br />

hipertensión, hiperlipi<strong>de</strong>mias, insuficiencia cardíaca, cardiopatía isquémica,<br />

antiarrítmicos (5 horas).


3.- METODOLOGÍA DOCENTE.<br />

Exposiciones “Magistrales” <strong>de</strong> los temas con turno abierto <strong>de</strong> preguntas <strong>de</strong><br />

manera simultánea.<br />

4.- SISTEMA DE EVALUACIÓN.<br />

- Se realizará exclusivamente mediante un examen final. No hay exámenes<br />

parciales<br />

- Será examen escrito con preguntas que tienen varias posibles respuestas <strong>de</strong><br />

las que sólo una es la correcta (tipo test). Se puntuarán las respuestas<br />

correctas: 0 respuestas correctas tendrá una puntuación <strong>de</strong> 0 y todas las<br />

respuestas correctas tendrá una puntuación <strong>de</strong> 10.<br />

- El nivel <strong>de</strong> puntuación que representa el aprobado y resto <strong>de</strong> calificaciones<br />

estará en función <strong>de</strong> las puntuaciones máxima y mínima <strong>de</strong> todos los<br />

presentados.<br />

- En ningún caso se aprobará la asignatura con menos <strong><strong>de</strong>l</strong> 50% <strong>de</strong> las<br />

preguntas con respuesta correcta<br />

5.- BIBLIOGRAFÍA RECOMENDADA.<br />

• Laporte JR y Tognoni G. Principios <strong>de</strong> epi<strong>de</strong>miología <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

medicamento. 2ª edición Colección Salud Publica De Masson y Salvat<br />

Barcelona 1993.<br />

(Muy útil; toda la parte <strong>de</strong> metodología <strong>de</strong> la asignatura saldrá <strong>de</strong> aquí).<br />

• Unidad <strong>de</strong> Farmacología Clínica <strong>de</strong> Mallorca. Guía <strong>de</strong> utilización <strong>de</strong><br />

antibacterianos en Atención Primaria. ed Gerencia <strong>de</strong> Atención<br />

Primaria <strong>de</strong> Mallorca.<br />

• Goodman y Gillman. Las bases farmacológicas <strong>de</strong> la terapéutica.<br />

Ultima edición. Editorial Panamericana<br />

• Guia Farmacológica para la Atención Primaria. Dirección General <strong>de</strong><br />

Atención Primaria <strong><strong>de</strong>l</strong> SERGAS. Xunta <strong>de</strong> Galicia. Santiago 1997<br />

• Flórez J. Farmacología Humana. Ed Masson y Salvat última edición.<br />

• Baños JE. Farré M. Principios <strong>de</strong> farmacología clínica. Masson 2002.


ORTOPODOLOGÍA II ( 15 Créditos).<br />

DOCENTE: Dª. Cristina González Martín<br />

Profª. Contratada Interina.<br />

1.- PROPÓSITO DE LA ASIGNATURA.<br />

Descripción y realización <strong>de</strong> las diferentes ortesis plantares y digitales en<br />

relación con las distintas alteraciones podológicas.<br />

2.- UNIDADES DIDÁCTICAS.<br />

Unidad temática I<br />

1. Metodología <strong>de</strong> confeccion <strong><strong>de</strong>l</strong> soporte plantar.<br />

2. Soporte plantar <strong>de</strong> cornylon.<br />

3. Soporte plantar <strong>de</strong> podiasin.<br />

4. Soporte plantar <strong>de</strong> rovalfoam.<br />

5. Soporte plantar <strong>de</strong> termoplástico.<br />

6. Soporte plantar <strong>de</strong> ortholen.<br />

7. Soporte plantar <strong>de</strong> subortholen.<br />

8. Soporte plantar <strong>de</strong> polipropileno.<br />

9. Soporte plantar <strong>de</strong> resinas.<br />

Unidad temática II<br />

1. Tratamiento ortopodológico <strong><strong>de</strong>l</strong> pie plano.<br />

2. Tratamiento ortopodológico <strong><strong>de</strong>l</strong> pie cavo.<br />

3. Tratamiento ortopodológico <strong><strong>de</strong>l</strong> pie zambo.<br />

4. Tratamiento <strong><strong>de</strong>l</strong> retropié varo.<br />

5. Tratamiento <strong><strong>de</strong>l</strong> pie equino.<br />

6. Tratamiento <strong><strong>de</strong>l</strong> pie talo.<br />

Unidad temática III<br />

1.Tratamiento <strong><strong>de</strong>l</strong> espolón calcáneo. Tratamiento <strong>de</strong> talalgias.<br />

2.Tratamiento <strong><strong>de</strong>l</strong> neuroma <strong>de</strong> mortón.<br />

3.Tratamiento <strong>de</strong> metatarsalgias.<br />

4.Tratamiento <strong>de</strong> hallux limitus, valgus.<br />

Unidad temática IV<br />

1. Ortesiología digital:<br />

2. Origen <strong>de</strong> las siliconas.<br />

3. Elementos ortésicos.<br />

4. Resolución <strong>de</strong> casos clínicos.<br />

3.- METODOLOGÍA DOCENTE.<br />

En las clases teóricas se combinarán las clases expositivas con las clases<br />

participativas y la exposición <strong>de</strong> <strong>de</strong>mostraciones y casos clínicos.<br />

En las clases prácticas <strong><strong>de</strong>l</strong> primer cuatrimestre se explicarán las diferentes<br />

técnicas <strong>de</strong> elaboración <strong>de</strong> tratamientos ortopodológicos para que<br />

posteriormente los alumnos los realicen. Para en el segundo cuatrimestre


ealizar tratamientos ortopodológicos tutorizados y personalizados para los<br />

pacientes <strong>de</strong> la Clínica Universitaria <strong>de</strong> Podología.<br />

4.- SISTEMA DE EVALUACIÓN.<br />

Se realizará un examen parcial con la materia impartida durante el primer<br />

cuatrimestre. La nota para liberar será <strong>de</strong> 7.<br />

Se realizará un examen final en junio.<br />

Las prácticas <strong>de</strong> laboratorio tendrán una evaluación continuada. La asistencia a<br />

las prácticas será obligatoria.<br />

La calificación final se obtendrá haciendo nota media entre la nota teórica y la<br />

práctica.<br />

- Examen teórico:50%<br />

- Examen práctico:50%<br />

5.- BIBLIOGRAFÍA RECOMENDADA.<br />

• Diméglio A. Ortopedia infantil cotidiana. Barcelona : Masson, 1991<br />

• Baehler A. Técnica ortopédica: indicaciones. Barcelona : Masson, 1999.<br />

• Lavigne A, Noviel D. Trastornos estáticos <strong><strong>de</strong>l</strong> pie <strong><strong>de</strong>l</strong> adulto. Barcelona:<br />

Masson, 1994.<br />

• Rodríguez Valver<strong>de</strong> E. Ortopodología aplicada: Experiencias. Barcelona:<br />

Podospecial, 1989.


QUIROPODOLOGÍA I ( 15 Créditos)<br />

DOCENTE: Dª Julia Mª Janeiro Arocas Profª. Titular <strong>de</strong> E.U.<br />

D. Carlos Javier Álvarez Castro. Prof. Asociado T3P5<br />

1.- PROPÓSITO DE LA ASIGNATURA<br />

La Asignatura <strong>de</strong> Quiropodología como materia troncal <strong>de</strong> la Diplomatura<br />

<strong>de</strong> Podología, tiene como objeto ofrecer a los alumnos <strong>de</strong> Podología los<br />

conocimientos teóricos y prácticos impartidos a través <strong>de</strong> los nueve créditos<br />

teóricos y seis créditos prácticos que <strong>de</strong>be cumplir a lo largo <strong>de</strong> todo el curso.<br />

OBJETIVO GENERAL.<br />

Formación integral <strong><strong>de</strong>l</strong> alumno, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> la perspectiva científica y profesional,<br />

que le capacite para el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> la Podología, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el punto <strong>de</strong> vista<br />

quiropodológico.<br />

Para ello, preten<strong>de</strong> situar al alumno en el contexto quiropodológico,<br />

proporcionándole información que le permita conocer y <strong>de</strong>finir la asignatura <strong>de</strong><br />

quiropodología y su evolución.<br />

OBJETIVOS ESPECÍFICOS.<br />

Enseñar al alumno el instrumental y aparataje necesario en quiropodología y<br />

adiestrarlo para su utilización.<br />

Instruir al alumno en la nomenclatura técnica empleada en ciencias <strong>de</strong> la salud<br />

para cumplimentar la parte <strong>de</strong> la historia clínica referente a la quiropodología.<br />

Conocer los conceptos generales y las alteraciones, tanto quiropodológicas<br />

como dérmicas, capacitando al alumno para la valoración, diagnóstico y la<br />

aplicación <strong>de</strong> los distintos tratamientos preventivos o curativos, según la<br />

etiología en las alteraciones y enfermeda<strong>de</strong>s <strong><strong>de</strong>l</strong> pié.<br />

Conseguir que el alumno adquiera habilidad y <strong>de</strong>streza manual, repitiendo<br />

operaciones con el objetivo <strong>de</strong> adquirir hábitos quiropodológicos.<br />

Con el estudio <strong>de</strong> esta asignatura se iniciará al alumno en la promoción <strong>de</strong> la<br />

educación <strong>de</strong> la salud <strong><strong>de</strong>l</strong> pié <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el punto <strong>de</strong> vista quiropodológico, con el<br />

fin <strong>de</strong> prevenir y evitar posibles patologías <strong><strong>de</strong>l</strong> pié como alteraciones mecánicas<br />

<strong>de</strong>bidas al roce y la presión, infecciosas, dérmicas, o en pies <strong>de</strong> riesgo como el<br />

pié diabético.<br />

Concienciar al alumno para colaborar con el equipo multidisciplinar <strong>de</strong> salud.


2.- UNIDADES DIDÁCTICAS<br />

MÓDULO TEÓRICO<br />

UNIDAD DIDÁCTICA 1<br />

Introducción a la asignatura.<br />

- Partes <strong>de</strong> que consta la asignatura<br />

· Módulo teórico<br />

· Módulo práctico<br />

- Evaluación<br />

- Bibliografía recomendada<br />

UNIDAD DIDÁCTICA 2<br />

Tema 1<br />

Concepto <strong>de</strong> Quiropodología. Historia y evolución <strong>de</strong> la quiropodología<br />

UNIDAD DIDÁCTICA 3<br />

Tema 2<br />

Organización <strong>de</strong> una consulta <strong>de</strong> Podología. Aparataje. Instrumental.<br />

UNIDAD DIDÁCTICA 4<br />

Tema 3<br />

Infecciones dérmicas. Concepto <strong>de</strong> clínica, evolución, tratamiento y<br />

complicaciones <strong>de</strong> : A<strong>de</strong>nitis, Linfangitis, Foliculitis, Furúnculo, Antrax<br />

Panadizo, Gangrena, Flemón, Tétanos, Celulitis.<br />

UNIDAD DIDÁCTICA 5<br />

Tema 4<br />

Concepto <strong>de</strong> úlcera, Quemadura, Congelación, Hemorragia. Tipos y<br />

tratamiento.<br />

UNIDAD DIDÁCTICA 6<br />

Tema 5<br />

Recuerdo Anatomo-fisiológico <strong>de</strong> la piel y sus anejos.<br />

Tema 6<br />

Estructura <strong>de</strong> la piel. Funciones. Tipos <strong>de</strong> piel. Modificaciones biológicas.<br />

Tema 8<br />

Piel senil. Efectos <strong><strong>de</strong>l</strong> sol y los rayos UV sobre la piel. Piel <strong><strong>de</strong>l</strong> niño y <strong>de</strong> la<br />

embarazada.<br />

UNIDAD DIDÁCTICA 4<br />

Tema 9<br />

Principales anomalías y afecciones <strong>de</strong>rmatológicas.<br />

Tema 10<br />

Dermatopatías más habituales en Podología. Tratamiento.<br />

UNIDAD DIDÁCTICA 8<br />

Tema 11<br />

Proceso <strong>de</strong> queratinización. Concepto <strong>de</strong> queratopatía. Localización.<br />

Clasificación y <strong>de</strong>finición <strong>de</strong> queratopatías congénitas y adquiridas.


Tema 12<br />

Hiperqueratosis: Concepto. Evolución. Localización y tratamiento.<br />

Tema 13<br />

Técnicas <strong>de</strong> quiropodia.<br />

Tema 14<br />

Concepto <strong>de</strong> Tiloma. Características. Localización. Tratamiento.<br />

UNIDAD DIDÁCTICA 9<br />

Tema 15<br />

Concepto <strong>de</strong> Heloma. Causas. Características. Evolución. Localización.<br />

Tema 16<br />

Tipos <strong>de</strong> Helomas. Tratamientos.<br />

UNIDAD DIDÁCTICA 10<br />

Tema 17<br />

Onicología. Concepto. Recuerdo anatomo-fisiológico <strong>de</strong> la uña.<br />

Tema 18<br />

Tipos <strong>de</strong> lámina ungueal. Características. Técnica ergonómica <strong>de</strong> corte y<br />

fresado <strong>de</strong> la lámina ungueal. Profilaxis.<br />

UNIDAD DIDÁCTICA 11<br />

Tema 19<br />

Concepto <strong>de</strong> onicopatía. Alteraciones patológicas <strong>de</strong> las uñas. Clasificación<br />

según su etiología.<br />

Tema 20<br />

Tipos <strong>de</strong> onicopatías. Congénitas. Traumáticas.<br />

Tema 21<br />

Definición, clínica y tratamiento <strong>de</strong>: Onicocriptosis, Onicogrifosis y Hematoma<br />

Subungueal.<br />

Tema 22<br />

Técnicas <strong>de</strong> reeducación ungueal. Concepto. Clasificación.<br />

Tema 23<br />

Definición, clínica y tratamiento <strong>de</strong> Onicomicosis.<br />

UNIDAD DIDÁCTICA 12<br />

Tema 24<br />

Alteraciones ungueales <strong>de</strong>bidas a infecciones, alteraciones sistémicas y<br />

metabólicas<br />

UNIDAD DIDÁCTICA 13<br />

Tema 25<br />

Enfermeda<strong>de</strong>s <strong>de</strong>rmatológicas: psoriasis<br />

UNIDAD DIDÁCTICA 14<br />

Tema 26<br />

Papiloma vírico.<br />

UNIDAD DIDÁCTICA 15<br />

Tema 27<br />

El pié diabético <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el punto <strong>de</strong> vista quiropodológico.


MÓDULO PRÁCTICO<br />

Las prácticas clínicas se <strong>de</strong>sarrollarán a lo largo <strong>de</strong> todo el curso. Compren<strong>de</strong>n<br />

seis créditos, <strong>de</strong> los cuales tres se realizan durante el primer cuatrimestre,<br />

mediante prácticas <strong>de</strong> laboratorio, que se llevarán a cabo en los laboratorios <strong>de</strong><br />

podología existentes en la Escuela <strong>de</strong> Enfermería y Podología <strong><strong>de</strong>l</strong> Campus <strong>de</strong><br />

Ferrol. Los otros tres créditos se realizarán en el segundo cuatrimestre,<br />

mediante práctica clínica que se llevarán a cabo en la Clínica Universitaria <strong>de</strong><br />

Podología, situada en el Hospital Naval. En esta práctica se dividirá a los<br />

alumnos en grupos que ocuparán los distintos gabinetes <strong>de</strong> quiropodología<br />

existentes en la CUP y otras salas relacionadas con la quiropodología.<br />

En las prácticas, el alumno <strong>de</strong>be ser capaz <strong>de</strong>:<br />

· Conocer el instrumental, aparataje y mobiliario necesarios para la<br />

práctica <strong>de</strong> la quiropodología<br />

· Adiestrarse en el funcionamiento, utilización y manejo <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

instrumental y aparataje<br />

· Confeccionar una historia clínica quiropodológica<br />

· Apren<strong>de</strong>r técnicas <strong>de</strong> <strong>de</strong>slaminación y enucleación <strong>de</strong> queratopatías<br />

y adiestrarse en estas técnicas mediante prácticas manuales, para<br />

adquirir <strong>de</strong>streza y hábito quiropodológico<br />

· Confeccionar almohadillas y protecciones<br />

· Adquirir los conocimientos para la corrección y reeducación <strong>de</strong> la<br />

lámina ungueal<br />

· Confeccionar uñas <strong>de</strong> resina con fin terapéutico y/o estético<br />

· Realizar técnicas <strong>de</strong> quiropodia entre alumnos<br />

· En las prácticas clínicas el alumno <strong>de</strong>be ser capaz <strong>de</strong> aplicar el<br />

protocolo quiropodológico en casos clínicos reales ( en estas<br />

prácticas el alumno tendrá sus primeros contactos con pacientes, a<br />

los que, a medida que avanza el curso, podrá ir atendiendo por estar<br />

cada vez más capacitado para ello)<br />

· Aplicar la historia clínica a los pacientes<br />

· Explorar, diagnosticar y tratar todos aquellos pacientes que se<br />

presenten en el Servicio <strong>de</strong> Quiropodología <strong>de</strong> la CUP<br />

· Realizar sobre pacientes los tratamientos explicados en el Módulo<br />

Teórico <strong>de</strong> la asignatura <strong>de</strong> Quiropodología 1<br />

· En caso necesario, saber cuando tiene que remitir al paciente a otro<br />

servicio <strong>de</strong> la CUP para complementar su tratamiento, o a otro<br />

profesional <strong>de</strong> la Salud, preocupándose <strong>de</strong> su seguimiento,<br />

revisiones o próximas visitas.<br />

"Es imprescindible que cada alumno asista con todo el material necesario para<br />

la práctica <strong>de</strong> Quiropodología I, cuando se inicien las Prácticas <strong>de</strong> Laboratorio,<br />

para po<strong>de</strong>r realizar dichas Prácticas."<br />

3.- METODOLOGÍA DIDÁCTICA.


Las clases serán expositivas con soporte <strong>de</strong> retroproyector <strong>de</strong> transparencias y<br />

diapositivas.<br />

4.- SISTEMA DE EVALUACIÓN.<br />

Se realizará basándose en el propósito y el temario <strong>de</strong> la asignatura, que<br />

permitirá valorar los conocimientos, aptitu<strong>de</strong>s, actitu<strong>de</strong>s, capacidad y raciocinio,<br />

grado <strong>de</strong> interés y participación <strong><strong>de</strong>l</strong> alumno, mediante la realización <strong>de</strong>.<br />

· Examen final <strong>de</strong> junio, que será <strong>de</strong> tipo pregunta corta<br />

· Evaluación continuada <strong>de</strong> todas las prácticas <strong>de</strong> Laboratorio y Clínica<br />

· Examen final práctico <strong>de</strong> todo lo realizado<br />

Para aprobar la asignatura <strong>de</strong> Quiropodología I se tiene que haber superado el<br />

Módulo Teórico y el Módulo Práctico. De no ser así, se consi<strong>de</strong>ra la asignatura<br />

suspensa.<br />

Para po<strong>de</strong>r presentarse al examen práctico, se <strong>de</strong>be haber cumplido los<br />

créditos prácticos que marca la asignatura mediante la asistencia <strong>de</strong> las<br />

horas prácticas.<br />

Asimismo, para la obtención <strong>de</strong> la calificación final <strong><strong>de</strong>l</strong> alumno, no solo se<br />

tendrá en cuenta las notas que dicho alumno pueda obtener en los exámenes<br />

teórico y práctico, sino que se valorarán otros criterios que vendrán dados por:<br />

· La actitud y aptitud<br />

· El grado <strong>de</strong> interés, participación, capacidad y raciocinio<br />

<strong>de</strong>mostrados en las clases y trabajos realizados<br />

· Entrega <strong>de</strong> memoria <strong>de</strong> las prácticas realizadas a lo largo <strong>de</strong> todo el<br />

curso<br />

· Entrega <strong>de</strong> trabajo/s individuales o colectivos que se realicen durante<br />

el curso.<br />

5.- BIBLIOGRAFÍA RECOMENDADA.<br />

▪ HILL, MARCIA J.: Trastornos cutáneos.. Mosby/Doyma (98?)<br />

▪ ROMO SANZ, Mª ISABEL: Tratamiento progresivo <strong>de</strong> las heridas en medio<br />

ambiente húmedo. Gráficas Cervantes S.A. (1999)<br />

▪ CORDERO, CABREROS, ALLEVATO Y DOMOTTI: Manifestaciones<br />

cutáneas <strong>de</strong> las enfermeda<strong>de</strong>s sistémicas. Panamericana (1997)<br />

▪ UMBERT, P. Y SÁNCHEZ-REGOÑA., M. :Manual <strong>de</strong> <strong>de</strong>rmatología práctica.<br />

J.R. Prous Editores (1995)<br />

▪ FORBES, JACKSON, HARCOURT, BRACE: Atlas <strong>de</strong> Medicina Interna. 2ª<br />

Edición.(1997)<br />

▪ FITZPATRICK, JOHNSON, WOLFF, POLONA: Atlas <strong>de</strong> Dermatología<br />

Clínica. 3ª edición. Sursmond (1997)<br />

▪ KLEIN, A.R. (ED.): Enfermería <strong>de</strong> Urgencias. 4ª Edición. Vol. I, II y IV.<br />

McGraw-Hill/Interamericana (1996)


▪ MIX, GODFREY: Podología. Cuidados <strong><strong>de</strong>l</strong> pié.. Paraninfo/Thomson<br />

Learning.(2001)<br />

▪ GOLDCHER, A.: Podología.. Masson S.A. (1992)


PODOLOGÍA FÍSICA ( 6 Créditos)<br />

DOCENTE: Carolina Rosen<strong>de</strong> Bautista<br />

Prof. Colaborador T..<br />

1.- PROPÓSITO DE LA ASIGNATURA.<br />

Objetivos generales <strong>de</strong> la asignatura:<br />

1.1. Describir y analizar los distintos medios manuales, físicos y eléctricos<br />

aplicables en distintas patologías podológicas.<br />

1.2. Conocer las indicaciones y contraindicaciones <strong>de</strong> cada uno <strong>de</strong> los<br />

métodos <strong>de</strong> terapia física con el fin <strong>de</strong> capacitar al alumno para realizar<br />

la selección <strong><strong>de</strong>l</strong> método idóneo para las distintas alteraciones.<br />

1.3. Iniciar al alumno en la aplicación <strong>de</strong> los medios manuales físicos y<br />

eléctricos para el tratamiento <strong>de</strong> patologías podológicas.<br />

2.- UNIDADES DIDÁCTICAS.<br />

Unidad didáctica 1: Conceptos generales<br />

Concepto <strong>de</strong> Podología Física. Los agentes físicos<br />

Conocimientos básicos <strong>de</strong> Podología Física<br />

Conocimientos básicos anatómicos<br />

Unidad didáctica 2: Valoración <strong>de</strong> la extremidad inferior<br />

Balance muscular <strong><strong>de</strong>l</strong> miembro inferior<br />

Balance articular <strong><strong>de</strong>l</strong> miembro inferior<br />

Unidad didáctica 3: Termoterapia e Hidroterapia<br />

Termoterapia<br />

Crioterapia<br />

Hidroterapia<br />

Unidad 4: Electroterapia<br />

Corriente Galvánica. Iontoforesis<br />

Corrientes variables<br />

Estimulación eléctrica transcutánea <strong>de</strong> los nervios (TENS)<br />

Corriente <strong>de</strong> alta frecuencia<br />

Ultrasonoterapia y Ultrasonoforesis<br />

Magnetoterapia<br />

Unidad 5: Fototerapia<br />

Laserterapia<br />

Radiación Infrarroja<br />

Radiación ultravioleta


Unidad 6: Cinesiterapia<br />

Clasificación <strong>de</strong> las movilizaciones<br />

Manipulación <strong><strong>de</strong>l</strong> pie. Técnicas <strong>de</strong> valoración articular<br />

Masoterapia<br />

Estiramientos musculares<br />

Unidad temática 7: Terapéutica Física <strong>de</strong> las patologías <strong><strong>de</strong>l</strong> Pie<br />

Terapia física en las alteraciones morfoestructurales<br />

Terapia física en las alteraciones <strong><strong>de</strong>l</strong> sistema músculo ligamentoso<br />

Terapia física en las alteraciones reumatológicas<br />

Terapia física en el dolor y la inflamación<br />

Terapia física en alteraciones vasculares y nerviosas<br />

PROGRAMA PRÁCTICO:<br />

* Práctica 1: Balance articular y muscular <strong><strong>de</strong>l</strong> Pié<br />

* Práctica 2: Vendajes Funcionales y técnicas <strong>de</strong> cinesiterapia<br />

* Práctica 3: Aplicación <strong>de</strong> técnicas <strong>de</strong> electroterapía<br />

El programa práctico se completará con la elaboración <strong>de</strong> un trabajo sobre<br />

temas relacionados con el programa teórico <strong>de</strong> la asignatura que se realizará<br />

en grupos <strong>de</strong> 3 alumnos que <strong>de</strong>berá entregarse antes <strong><strong>de</strong>l</strong> día 15 <strong>de</strong> diciembre y<br />

será expuesto por la totalidad <strong><strong>de</strong>l</strong> grupo.<br />

3.- METODOLOGÍA DIDÁCTICA.<br />

3.1.- Las clases teóricas se <strong>de</strong>sarrollarán mediante clases expositivas<br />

participativas.<br />

3.2.- Se realizarán <strong>de</strong>bates sobre temas <strong>de</strong> la materia tras la lectura <strong>de</strong><br />

artículos científicos y capítulos <strong>de</strong> tratados relacionados con la matería.<br />

4.- SISTEMA DE EVALUACIÓN.<br />

4.1.- Programa teórico: (60% <strong>de</strong> la nota final) Examen final, constará <strong>de</strong><br />

una parte tipo test y una parte <strong>de</strong> preguntas cortas. Será necesario<br />

superar ambas partes para superar la parte teórica.<br />

4.2.- Programa práctico: (40% <strong>de</strong> la nota final) Evaluación continua <strong>de</strong><br />

las actitu<strong>de</strong>s y aptitu<strong>de</strong>s <strong><strong>de</strong>l</strong> alumno durante las prácticas. Será<br />

obligatoria la asistencia a la totalidad <strong>de</strong> las prácticas para ser evaluado.<br />

Será obligatorio la presentación <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajo en grupo y la exposición <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

mismo.<br />

4.3.- Evaluación final: La nota final se obtendrá con la proporción <strong>de</strong><br />

60% <strong>de</strong> la nota teórica y 40% <strong>de</strong> la práctica; ambas partes <strong>de</strong>ben ser<br />

superadas para superar la asignatura.


5.- BIBLIOGRAFÍA RECOMENDADA<br />

• M. Martínez Morillo. Manual <strong>de</strong> Medicina Física. Ed Harcourt Brace.<br />

Madrid 1998.<br />

• F.M. Kaltenborn. Fisioterapia Manual Extremida<strong>de</strong>s. F.M. Kaltenborn.<br />

Ed. McGraw-Hill 10ª edición. Madrid 1999<br />

• Kendall, FP. Músculos pruebas y funciones. Ed Jims; Barcelona 1999<br />

• Hazel M Clarkson. Proceso evaluativo musculoesquelético. Ed.<br />

Paidotribo 1ª edición. Barcelona 2003<br />

• Rose Sgarlat Myers. Saun<strong>de</strong>rs Manual of Physical Therapy practice. Ed.<br />

Hardcourt. 1ª edición. Phila<strong><strong>de</strong>l</strong>phia 1995<br />

• Génot & Co. Kinesiterapia. Ed Panamericana. 1ª edición. Madrid 2000<br />

• James Cyriax. Tratamiento por manipulación masaje e inyección. Ed<br />

Marban. 11ª Edición. Madrid 2001.<br />

• T. Michaud. Foot Orthoses. William&Wilkins.1997<br />

• R. Valmassy. “Clinical Biomechanics of the lower extremities”. Ed Mosby.<br />

1996


CLÍNICA PODOLÓGICA INTEGRADA ( 6 Créditos)<br />

DOCENTE: Dª. Carolina Rosen<strong>de</strong> Bautista<br />

Profª. Colaborador. T..<br />

1.- PROPÓSITO DE LA ASIGNATURA.<br />

Objetivos generales:<br />

1.1.- Estudio <strong>de</strong> las principales alteraciones patomecánicas <strong><strong>de</strong>l</strong> Pie<br />

1.2.- Estudio <strong>de</strong> las principales patologías morfológicas,<br />

estructurales o sistémicas que afectan al miembro inferior y tienen<br />

influencia sobre el pie y la marcha humana.<br />

1.3.- Introducir al alumno en el proceso <strong>de</strong> exploración clínica,<br />

valoración, análisis y diagnóstico <strong>de</strong> las patologías <strong><strong>de</strong>l</strong> miembro<br />

inferior y <strong><strong>de</strong>l</strong> pie.<br />

2.- UNIDADES DIDÁCTICAS.<br />

1.1. Unidad didáctica I: Patomecánica <strong><strong>de</strong>l</strong> pie<br />

1.1.1. Función normal <strong><strong>de</strong>l</strong> pie<br />

1.1.2. Alteraciones <strong><strong>de</strong>l</strong> retropié:<br />

1.1.2.1.1. Alteraciones en el plano frontal: Retropié varo/valgo;<br />

Alteraciones <strong>de</strong> la articulación subastragalina<br />

1.1.2.1.2. Coaliciones tarsales<br />

1.1.2.1.3. Pie equino<br />

1.1.3. Alteraciones <strong><strong>de</strong>l</strong> Antepié:<br />

1.1.3.1.1. Antepié valgo, Antepié Varo y antepié supinado<br />

1.1.3.1.2. Equino anterior<br />

1.1.4. Alteraciones <strong><strong>de</strong>l</strong> primer radio:<br />

1.1.4.1.1. Primer radio plantarflexionado<br />

1.1.4.1.2. Metatarsus primus elevatus<br />

1.1.4.1.3. Hallux limitus/ Rigidus<br />

1.1.4.1.4. Hallux abductus valgus<br />

1.1.5. Alteraciones <strong>de</strong> los radios menores<br />

1.2. Unidad didáctica II: Alteraciones morfológicas <strong><strong>de</strong>l</strong> miembro<br />

inferior<br />

1.2.1. Coxa vara y Coxa valga<br />

1.2.2. Estudio <strong>de</strong> las alteraciones rotacionales <strong><strong>de</strong>l</strong> miembro inferior<br />

1.2.3. Alteraciones plano frontal: Genu varo y Genu valgo<br />

1.2.4. Alteraciones plano sagital: Genu flexus y Genu recurvatum<br />

1.2.5. Asimetrías <strong><strong>de</strong>l</strong> miembro inferior


1.3. Unidad Didáctica III: Alteraciones <strong>de</strong> la columna vertebral<br />

1.3.1. Alteraciones en el plano frontal: Escoliosis<br />

1.3.2. Alteraciones en el plano sagital: Cifosis<br />

1.3.3. Repercusiones en el pie y la marcha humana<br />

1.4. Unidad didáctica VI: Alteraciones <strong>de</strong> la articulación Coxofemoral<br />

1.4.1. Desplazamiento evolutivo <strong>de</strong> ca<strong>de</strong>ra<br />

1.4.2. Síndrome <strong>de</strong> Legg-Calve-Perthes<br />

1.4.3. Sinovitis transitoria <strong>de</strong> ca<strong>de</strong>ra<br />

1.5. Unidad didáctica V: Alteraciones <strong>de</strong> la tibia<br />

1.5.1. Enfermedad <strong>de</strong> Blount<br />

1.5.2. Enfermedad <strong>de</strong> Osgood-Schlater<br />

1.6. Unidad didáctica VI: Alteraciones generales y sistémicas <strong>de</strong><br />

repercusión en el miembro inferior<br />

1.6.1. Osteoporosis<br />

1.6.2. Artritis reumatoi<strong>de</strong><br />

1.6.3. Pie artrósico<br />

1.6.4. Pie diabético<br />

1.6.5. Pie gotoso<br />

1.6.6. Pie poliomielítico<br />

PROGRAMA PRÁCTICO.<br />

Objetivos generales<br />

• Realizar exploraciones podológicas integrando los conocimientos<br />

adquiridos <strong><strong>de</strong>l</strong> programa teórico.<br />

• Introducir al alumno a la exploración y diagnóstico podológico.<br />

• Introducción a la práctica clínica: Manejo <strong>de</strong> datos y protocolo <strong>de</strong><br />

exploración<br />

• Práctica clínica: Realización <strong>de</strong> historia clínica y exploración podológica<br />

para realizar un diagnóstico y <strong>de</strong>rivar a un servicio <strong>de</strong> la clínica<br />

universitaria <strong>de</strong> podología.<br />

3.- METODOLOGÍA DOCENTE.<br />

3.1.- El 60% <strong>de</strong> clases teóricas se <strong>de</strong>sarrollarán mediante clases expositivas<br />

participativas y el análisis <strong>de</strong> casos clínicos ficticios.<br />

3.2.- Se realizarán lecturas guiadas <strong>de</strong> artículos científicos y capítulos <strong>de</strong><br />

tratados y se realizarán síntesis y comentarios críticos <strong>de</strong> los mismos que serán<br />

entregados en fecha fijada al inicio <strong><strong>de</strong>l</strong> curso.<br />

3.3.- Se realizará un trabajo en grupo (3 alumnos por grupo), durante el cual<br />

partiendo <strong>de</strong> una situación clínica ficticia, entregada al inicio <strong><strong>de</strong>l</strong> cuatrimestre<br />

los alumnos <strong>de</strong>berán <strong>de</strong>sarrollar los temas pertinentes y exponerlos en la<br />

tutorias teóricas en el aula.


3.4.- Las prácticas se <strong>de</strong>sarrollarán con la participación activa <strong><strong>de</strong>l</strong> alumno en la<br />

atención a pacientes <strong>de</strong> la Clínica Universitaria <strong>de</strong> Podología.<br />

4.- SISTEMA DE EVALUACIÓN<br />

PROGRAMA TEÓRICO:<br />

4.1.- Prueba <strong>de</strong> evaluación final escrita que constará <strong>de</strong> una parte tipo<br />

test y una parte <strong>de</strong> preguntas cortas y casos clínicos. (40% <strong>de</strong> la nota<br />

final)<br />

4.2.- Evaluación continua <strong>de</strong> las activida<strong>de</strong>s realizadas en el aula,<br />

<strong>de</strong>bate, síntesis y comentarios críticos <strong>de</strong> artículos científicos y capítulos<br />

<strong>de</strong> tratados. (20% nota final)<br />

PROGRAMA PRÁCTICO:<br />

4.3.- Evaluación continúa <strong>de</strong> las actitu<strong>de</strong>s y aptitu<strong>de</strong>s <strong><strong>de</strong>l</strong> alumno durante<br />

las prácticas. Será obligatoria la asistencia a la totalidad <strong>de</strong> las prácticas<br />

para ser evaluado. (20% <strong>de</strong> la nota final).<br />

4.4.- Prueba práctica final escrita: el alumno <strong>de</strong>berá <strong>de</strong> forma individual,<br />

una prueba escrita, en la cual se le facilitarán datos e imágenes <strong>de</strong> un<br />

paciente explorado durante las prácticas y ha <strong>de</strong> realizar un estudio<br />

razonado <strong>de</strong> los datos y proponer un diagnóstico final para establecer un<br />

plan <strong>de</strong> tratamiento. (20% <strong>de</strong> la nota final)<br />

5.- BIBLIOGRAFÍA RECOMENDADA<br />

BIBLIOGRAFÍA BÁSICA:<br />

• Dimeglio. “Ortopedia Infantil cotidiana”. Masson.1999.<br />

• Merton L. Root. “Exploración biomecánica <strong><strong>de</strong>l</strong> pie”. Vol 1. Ortocen Editores,<br />

Madrid; 1991.<br />

• Tachdjian. “Ortopedia clínica Pediátrica, Diagnóstico y tratamiento”.<br />

Panamericana 1999.<br />

• R. Valmassy. “Clinical Biomechanics of the lower extremities”. Ed Mosby.<br />

1996<br />

• Ronald McRae. Exploración clínica ortopédica. Ed Harcourt Brace. Madrid<br />

1998.<br />

• T. Michaud. Foot Orthoses. William&Wilkins.1996<br />

• Viadé Julia, Jordi. Pie Diabético. Roche 1999<br />

BIBLIOGRAFÍA ADICIONAL:<br />

• Marie- José Teyssandier. “Introducción a la exploración clínica programada<br />

<strong><strong>de</strong>l</strong> raquis” Masson; Madrid 1996.


• Marc Ollier. “Escoliosis su tratamiento en fisioterapia y ortopedia”. Ed<br />

Médica panamericana. Madrid 2002.<br />

• Mariano Llanos Alcazar. Biomecánica, medicina y cirugía <strong><strong>de</strong>l</strong> pie. Masson<br />

Barcelona 2000.<br />

• Angel camp Faulí. Cuidados en el pie diabético. Ed. Smith&Nephew<br />

REVISTAS RECOMENDADAS:<br />

• El Peu<br />

• Revista Española <strong>de</strong> Podología<br />

• Podología clínica


BIOMECÁNICA DEL MIEMBRO INFERIOR ( 6 Créditos)<br />

DOCENTE: Dª. Isabel Raposo Vidal<br />

Dª. Miriam Barcia Seoane<br />

Profª. Titular <strong>de</strong> E.U.<br />

Profª. Titular <strong>de</strong> E.U..<br />

1.- PROPOSITO DE LA ASIGNATURA.<br />

Con el estudio <strong>de</strong> la asignatura “Biomecánica <strong><strong>de</strong>l</strong> Miembro Inferior”, se<br />

preten<strong>de</strong> que el alumno conozca la cinemática y cinética <strong>de</strong> todo el miembro<br />

inferior tanto analíticamente (niveles articulares) como en su globalidad<br />

funcional a través <strong>de</strong> la biomecánica <strong>de</strong>scriptiva y la aplicada a sistemas <strong>de</strong><br />

registro.<br />

Ello contribuirá a la i<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong> las alteraciones podológicas así<br />

como la justificación <strong>de</strong> las técnicas terapéuticas puestas en marcha por el<br />

profesional <strong>de</strong> la salud: podólogo.<br />

Para alcanzar este objetivo cada bloque temático incluye una serie <strong>de</strong><br />

objetivos específicos cuya superación conduce al alcance <strong><strong>de</strong>l</strong> objetivo general.<br />

2.- UNIDADES DIDÁCTICAS.<br />

PROGRAMA TEORICO<br />

Total créditos: 4´5<br />

Bloque temático I – BIOMECANICA DESCRIPTIVA<br />

Total créditos: 1<br />

Al finalizar la unidad el alumno <strong>de</strong>berá:<br />

- I<strong>de</strong>ntificar los campos <strong>de</strong> estudio <strong>de</strong> la biomecánica: cinemática y<br />

cinética<br />

- Describir la propieda<strong>de</strong>s mecánicas <strong><strong>de</strong>l</strong> hueso<br />

- Diferenciar tipos <strong>de</strong> palancas y <strong>de</strong>sarrollar su implicación en la<br />

cinética <strong><strong>de</strong>l</strong> movimiento<br />

- Describir los diferentes tipos <strong>de</strong> articulaciones y <strong>de</strong>sarrollar la<br />

biomecánica <strong><strong>de</strong>l</strong> cartílago articular, cápsula y ligamentos.<br />

- Explicar la mecánica <strong>de</strong> la contracción muscular y el papel <strong>de</strong> los<br />

mecanorreceptores.<br />

TEMA 1. Introducción a la biomecánica <strong><strong>de</strong>l</strong> aparato locomotor<br />

1.1. Definición. Historia<br />

1.2. Cinemática y cinética.<br />

1.3. Campos <strong>de</strong> aplicación<br />

1.4. Movimiento<br />

1.5. Fuerzas. Leyes <strong>de</strong> Newton<br />

1.6. Palancas


TEMA 2. Sistema óseo<br />

2.1. Tejido óseo. Vascularización<br />

2.2. Propieda<strong>de</strong>s mecánicas <strong><strong>de</strong>l</strong> hueso. Morfogénesis<br />

2.3. Fatiga ósea<br />

TEMA 3. Sistema articular<br />

3.1. Tipos <strong>de</strong> articulaciones<br />

3.2. Articulaciones sinoviales<br />

3.2.1. Biomecánica <strong>de</strong> cartílago articular<br />

3.2.2. Mecánica <strong>de</strong> los tendones y ligamentos<br />

3.2.3. Anexos o complementos<br />

3.3. Tribología articular<br />

TEMA 4. Sistema muscular<br />

4.1. Estructura muscular<br />

4.2. Mecánica <strong>de</strong> la contracción muscular<br />

4.2.1. Metabolismo y fuentes <strong>de</strong> energía<br />

4.2.2. Unidad motora<br />

4.3. Tipos <strong>de</strong> contracción. Propieda<strong>de</strong>s mecánicas<br />

4.4. Tipos <strong>de</strong> fibras musculares<br />

4.5. Clasificación funcional muscular<br />

BLOQUE TEMATICO II – BIOMECANICA ARTICULAR<br />

Total créditos: 3<br />

Al finalizar el bloque el alumno <strong>de</strong>berá:<br />

- Describir planos y ejes <strong>de</strong> movimiento<br />

- Explicar el comportamiento mecánico <strong>de</strong> los medios <strong>de</strong> unión<br />

articular <strong>de</strong> las diferentes articulaciones <strong><strong>de</strong>l</strong> miembro inferior<br />

- Establecer los parámetros <strong>de</strong> movimiento <strong>de</strong> la ca<strong>de</strong>ra, rodilla, tobillo<br />

y pie<br />

- Desarrollar el aparato motor <strong>de</strong> la extremidad inferior tanto en la<br />

estática como dinámica<br />

- Describir tipos <strong>de</strong> arcos y huellas plantares<br />

- Explicar fases <strong>de</strong> la marcha, cinemática y cinética.<br />

- I<strong>de</strong>ntificar los tipos <strong>de</strong> marchas patológicas y su mecánica<br />

TEMA 5. Biomecánica <strong><strong>de</strong>l</strong> Cinturón Pélvico<br />

5.1. Recuerdo anatómico: estructuras articulares y musculares<br />

5.2. Generalida<strong>de</strong>s: diferencias estructurales hombre y mujer<br />

5.3. Articulación: sacro-ilíaca y sínfisis púbica. Medios <strong>de</strong> unión<br />

5.4. Dinámica <strong><strong>de</strong>l</strong> cinturón pélvico<br />

5.5. Estática <strong><strong>de</strong>l</strong> cinturón pélvico<br />

5.6. Musculatura<br />

TEMA 6. Biomecánica <strong>de</strong> la Ca<strong>de</strong>ra


6.1. Recuerdo anatómico.<br />

6.2. Generalida<strong>de</strong>s: tipo articulación, superficies articulares, medios<br />

<strong>de</strong> unión, ejes y planos <strong>de</strong> movimiento.<br />

6.3. Cinemática y rangos <strong>de</strong> movimiento<br />

6.4. Estática <strong>de</strong> la ca<strong>de</strong>ra. Cargas<br />

6.5. Cinética y aparato motor<br />

TEMA 7. Biomecánica <strong>de</strong> la rodilla<br />

7.1. Recuerdo anatómico<br />

7.2. Articulaciones <strong><strong>de</strong>l</strong> complejo articular: fémoro-tibial y fémoro-patelar<br />

7.3. Estática <strong>de</strong> la rodilla<br />

7.4. Cinemática y rangos <strong>de</strong> movimiento<br />

7.5. Cinética y aparato motor<br />

TEMA 8. Biomecánica <strong><strong>de</strong>l</strong> tobillo y articulaciones tibio-peroneales<br />

proximal y distal<br />

8.1. Articulaciones tibio-peroneales proximal y distal<br />

8.1.1. Recuerdo anatómico<br />

8.1.2. Generalida<strong>de</strong>s: medios <strong>de</strong> unión, tipos <strong>de</strong> articulación,<br />

superficies articulares<br />

8.1.3. Cinemática<br />

8.2. Articulación tibio-peronea-astragalina<br />

8.2.1. Recuerdo anatómico<br />

8.2.2. Generalida<strong>de</strong>s: medios <strong>de</strong> unión, tipo <strong>de</strong> articulación,<br />

superficies articulares. Ejes y planos <strong>de</strong> movimiento<br />

8.2.3. Estática <strong><strong>de</strong>l</strong> tobillo<br />

8.2.4. Cinemática <strong>de</strong> la tibio-peronea-astragalina<br />

8.2.5. Cinética y aparato motor<br />

TEMA 9 . Biomecánica <strong><strong>de</strong>l</strong> pie<br />

9.1. RETROPIE<br />

9.1.1. Articulación subastragalina<br />

9.1.1.1. Recuerdo anatómico<br />

9.1.1.2. Generalida<strong>de</strong>s: medios <strong>de</strong> unión. Superficies<br />

articulares. Eje <strong>de</strong> Henké<br />

9.1.1.3. El talón<br />

9.1.1.4. Cinemática <strong>de</strong> la subastragalina<br />

9.2. MEDIOPIE<br />

9.2.1. Articulación <strong>de</strong> Chopart o mediotarsiana<br />

9.2.1.1. Recuerdo anatómico<br />

9.2.1.2. Generalida<strong>de</strong>s: medios <strong>de</strong> unión, superficies<br />

articulares.<br />

9.2.1.3. Cinemática<br />

9.2.2. Articulación <strong>de</strong> Lisfranc o tarso-metatarsiana<br />

9.2.2.1. Recuerdo anatómico<br />

9.2.2.2. Generalida<strong>de</strong>s: medios <strong>de</strong> unión, superficies<br />

articulares<br />

9.2.2.3. Cinemática


9.3. ANTEPIE<br />

9.3.1. Articulaciones metatarsofalángicas e intermetatarsianas<br />

9.3.2. Articulaciones interfalángicas<br />

9.4. CINETICA DEL PIE<br />

9.4.1. Aparato motor<br />

9.4.2. Estática y dinámica: arcos y bóveda plantar<br />

TEMA 10. Biomecánica <strong>de</strong> la bipe<strong>de</strong>stación estática y dinámica: MARCHA<br />

10.1. Bipe<strong>de</strong>stación estática<br />

10.1.1. Descripción anatómica y funcional<br />

10.1.2. Gravedad y equilibrio<br />

10.1.3. Trabajo muscular<br />

10.2. Bipe<strong>de</strong>stación dinámica. Marcha<br />

10.2.1. Definición<br />

10.2.2. Adaptaciones o <strong>de</strong>terminantes <strong>de</strong> la marcha<br />

10.2.3. Ciclo <strong>de</strong> marcha o zancada.<br />

10.3. Biomecánica <strong>de</strong> la marcha humana patológica<br />

10.3.1. Introducción<br />

10.3.2. Alteraciones en tobillo y pie<br />

10.3.3. Alteraciones en rodilla<br />

10.3.4. Alteraciones en ca<strong>de</strong>ra, pelvis y tronco<br />

BLOQUE TEMATICO III - BIOMECANICA APLICADA<br />

Total créditos: 0,5<br />

Al finalizar el bloque el alumno <strong>de</strong>berá:<br />

- Establecer un protocolo <strong>de</strong> estudio biomecánico estático y dinámico<br />

<strong><strong>de</strong>l</strong> miembro inferior.<br />

TEMA 11. Podometría con Barocaptores y Sistemas Öpticos<br />

11.1. Concepto <strong>de</strong> registro podométrico con barocaptores y sistemas<br />

ópticos. Plantillas instrumentadas<br />

11.2. Componentes <strong><strong>de</strong>l</strong> equipo y protocolo <strong>de</strong> actuación.<br />

PROGRAMA PRACTICO<br />

Total créditos: 1´5<br />

PRACTICA I. BIOMECANICA ARTICULAR DEL MIEMBRO INFERIOR<br />

I.1. Estudio <strong>de</strong> la postura. Prueba <strong>de</strong> la plomada.<br />

I.2. Estudio biomecánico <strong><strong>de</strong>l</strong> cinturón pélvico.<br />

I.2.1. Componente óseo y muscular<br />

I.2.2. Relación estructural y funcional<br />

I.3. Estudio biomecánico <strong>de</strong> la ca<strong>de</strong>ra.<br />

I.3.1. Componente óseo y muscular<br />

I.3.2. Relación estructural y funcional<br />

I.4. Estudio biomecánico <strong>de</strong> la rodilla<br />

I.4.1. Componente óseo y muscular


I.4.2. Relación estructural y funcional<br />

I.5. Estudio biomecánico <strong><strong>de</strong>l</strong> tobillo y pie<br />

I.5.1. Componente óseo y muscular<br />

I.5.2. Relación estructural y funcional<br />

PRACTICA II. BIOMECANICA DE LA MARCHA<br />

II.1. Sistemas ópticos y barocaptores<br />

3.- METODOLOGÍA DOCENTE.<br />

- Lección magistral participativa<br />

- Clase práctica.<br />

4.- SISTEMA DE EVALUACIÓN.<br />

- Examen: Se compone <strong>de</strong> dos partes<br />

1º parte – tipo test: 20 preguntas<br />

2ª parte – pregunta corta: 5 preguntas<br />

5.- BIBLIOGRAFÍA RECOMENDADA.<br />

ALEXANDER, I.J. El pie. Exploración y Diagnóstico. Barcelona: editorial Jims,<br />

1990<br />

-AHONEN, J.; LAHTINEN, T.; SANDSTRÖM, M. Kinesiología y Anatomía<br />

Aplicada a la Actividad Física. Barcelona: editorial Paidotribo, 1996<br />

-BARNEY LE VEAU. Biomecánica <strong><strong>de</strong>l</strong> movimiento humano. México: Trillas;<br />

1991.<br />

-CALAIS-GEMAIN. B.; LAMOTTE, A. Anatomía para el movimiento. Bases <strong>de</strong><br />

ejercicios. Tomo II. Barcelona: Los libros <strong>de</strong> la liebre <strong>de</strong> Marzo: 1991.<br />

-COMIN, M. DEJOZ, R.; ATIENZA, C. Biomecánica Articular y sustituciones<br />

protésicas. Valencia: Instituto <strong>de</strong> Biomecánica <strong>de</strong> Valencia (IBV); 1998<br />

-DUCROQUET, R., J. Y P. Marcha normal y patológica. Madrid: Toray Masson.<br />

1972<br />

-GOLDOHER, A. Podología. Barcelona: Masson; 1992.<br />

-GORROTXATEGI, ANTXON; ARANZABAL PATXI. El movimiento humano.<br />

Bases anatomo-fisiológicas. Madrid: Editorial Gymnos. Colección <strong>de</strong>porte y<br />

salud, 1996<br />

-INSTITUTO DE BIOMECANICA DE VALENCIA. “Protocolo Experimental IBV<br />

<strong>de</strong> Análisis cinético <strong>de</strong> marcha humana”. Revista <strong>de</strong> Biomecánica. Instituto <strong>de</strong><br />

Biomecánica <strong>de</strong> Valencia. Nº 24, Julio 1999, (29-32).<br />

-INSTITUTO DE BIOMECANICA DE VALENCIA. “Valoración Evolutiva <strong>de</strong><br />

fracturas <strong>de</strong> calcáneo mediante el análisis biomecánico <strong>de</strong> la marcha”. Revista<br />

<strong>de</strong> Biomecánica. Instituto <strong>de</strong> Biomecánica <strong>de</strong> Valencia. Nº 23, abril 1999, (11-<br />

13).<br />

-INSTITUTO DE BIOMECANICA DE VALENCIA. “Análisis paramétrico <strong>de</strong><br />

presiones plantares”. Revista <strong>de</strong> Biomecánica. Instituto <strong>de</strong> Biomecánica <strong>de</strong><br />

Valencia. Nº 22, Enero 1999, (25-28).<br />

- KAPANDJI, I. A. Fisiología Articular. Tronco y Raquis. 5ª edición. Madrid:<br />

Editorial Médica Panamericana. 1997


-KENDALL, F.P.; KENDALL McCREARY E. Músculos pruebas y funciones. 2ª<br />

edición. Barcelona: Jyms, 1984.<br />

-LOPEZ CHICHARRO, J.; FERNÁNDEZ VAQUERO, A. Fisiología <strong><strong>de</strong>l</strong> ejercicio.<br />

2ª edición. Madrid: Editorial Médica Panamericana: 1998<br />

-LUTTGENS & WELLS. Kinesiología. Bases científicas <strong><strong>de</strong>l</strong> movimiento<br />

humano. 7ª edición. Madrid: Sau<strong>de</strong>rs College Publishing, 1985.<br />

-LLANOS ALCÁZAR, LUIS FERNANDO. ACEBES CACHAFEIRO, JUAN<br />

CARLOS. Monografías médico-quirúrgicas <strong><strong>de</strong>l</strong> aparato locomotor. El pie.<br />

Barcelona: Masson; 1997<br />

-MARTIN VILLAMOR, P.G.; SOTO ESTEBAN, J.M.. Enfermería Anatomofisiología.<br />

Tomo I. Barcelona: Masson, Salvat enfermería; 1993<br />

-MERTON POR, L.R. ; PORIEN, W.; HUGUES, R. J. Exploración biomecánica<br />

<strong><strong>de</strong>l</strong> pie. Madrid: Ortocen editores, 1991<br />

-MIRALLES MARRERO, RODRIGO C. Biomecánica clínica <strong><strong>de</strong>l</strong> aparato<br />

locomotor. Barcelona: Masson, 1998.<br />

-NETTER. Sistema músculo-esquelético. Barcelona: Masson-Salvat. Medicina;<br />

1993<br />

-NUÑEZ SAMPER, MARIANO; LLANOS ALCAZAR, L.F. Biomecánica,<br />

medicina y cirugía <strong><strong>de</strong>l</strong> pie. Barcelona: Masson, 1997.<br />

-PLAS, F.; VIEL, E.; BLANC, Y. La marcha humana. Cinesiología dinámica,<br />

biomecánica y patomecánica. Barcelona: Masson. 1996<br />

-PELISSIER, J. ; BRUN, V. La marche humaine et sa pathologie. Barcelona:<br />

Masson, 1994.<br />

-RASCH, PHILIP J. Kinesiología y Anatomía Aplicada. Buenos Aires: Editorial<br />

El Ateneo, 1991.<br />

-SANCHEZ-LACUESTA, J.; PRAT JAIME; GASPAR BADIA, JOSE. Miembro<br />

Inferior y Marcha Humana. Valencia: Instituto <strong>de</strong> Biomecánica <strong><strong>de</strong>l</strong> Valencia,<br />

Fedop, 1994.<br />

-SANCHEZ-LACUESTA, J.; PRAT JAIME; GASPAR BADIA, JOSE.<br />

Biomecánica <strong><strong>de</strong>l</strong> marcha humana normal y patológica. Valencia: Instituto <strong>de</strong><br />

Biomecánica <strong><strong>de</strong>l</strong> Valencia, Generalitat Valenciana, 1993.<br />

-SEIBEL, MICHAEL O. Función <strong><strong>de</strong>l</strong> pie. Texto programado. Madrid: Ortocen,<br />

1994<br />

-THOMPSON, PH; CLEM W.; FLOYD M.A.T. Manual <strong>de</strong> Kinesiología<br />

Estructural. Barcelona: Editorial Paidotribo, 1996<br />

-TIXA, SERGE. Atlas <strong>de</strong> anatomía palpatoria <strong>de</strong> la extremidad inferior.<br />

Investigación manual <strong>de</strong> superficie. Barcelona: Masson, 1999


TECNICAS DE RADIOLOGÍA Y RADIOPROTECCIÓN ( 4,5 Créditos)<br />

DOCENTE: D. Mario Fernan<strong>de</strong>z Fernan<strong>de</strong>z Prof. Contratado Interino.<br />

1.- PROPÓSITO DE LA ASIGNATURA:<br />

Formación en aspectos básicos <strong><strong>de</strong>l</strong> diagnóstico radiológico general y<br />

aplicado a la Podología, así como en los efectos nocivos <strong>de</strong> las radiaciones y<br />

precauciones necesarias.<br />

2.- UNIDADES DIDACTICAS<br />

1. RADIOLOGÍA<br />

1.1. Física <strong>de</strong> las radiaciones<br />

1.1.1. Estructura atómica<br />

1.1.2. Producción <strong>de</strong> los rayos X<br />

1.1.3. Interacción <strong>de</strong> la radiación con la materia<br />

1.1.4. Radiobiología<br />

1.1.5. Magnitu<strong>de</strong>s y unida<strong>de</strong>s radiológicas<br />

1.2. Equipos <strong>de</strong> rayos X<br />

1.2.1. El tubo <strong>de</strong> rayos X<br />

1.2.2. Dispositivos asociados al tubo <strong>de</strong> rayos X<br />

1.2.3. Características <strong>de</strong> la radiación producida por el tubo <strong>de</strong> rayos X<br />

1.2.4. Sistemas <strong>de</strong> imagen<br />

1.3. Radiodiagnóstico<br />

1.3.1. Generalida<strong>de</strong>s<br />

1.3.1.1. Técnicas radiológicas. Geometría <strong>de</strong> la imagen.<br />

1.3.1.2. Densida<strong>de</strong>s radiológicas: referencias y unida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> medida<br />

1.3.1.3. Proyecciones radiológicas<br />

1.3.1.4. Soporte físico <strong>de</strong> la radiografía<br />

1.3.1.5. Técnicas radiográficas<br />

1.3.2. Radiología en Podología<br />

1.3.2.1. Anatomía radiológica <strong><strong>de</strong>l</strong> pie y miembro inferior<br />

1.3.2.2. Proyecciones radiológicas básicas <strong><strong>de</strong>l</strong> pie y miembro<br />

inferior<br />

1.3.2.3. Otras proyecciones radiológicas <strong><strong>de</strong>l</strong> pie y miembro inferior<br />

1.3.2.4. Otras técnicas <strong>de</strong> imagen diagnóstica en Podología<br />

1.3.3. Medida y <strong>de</strong>tección <strong>de</strong> las radiaciones<br />

1.3.3.1. Fundamento <strong>de</strong> la <strong>de</strong>tección <strong>de</strong> las radiaciones<br />

1.3.3.2. Dosimetría<br />

1.3.3.3. Control <strong>de</strong> calidad <strong>de</strong> las instalaciones <strong>de</strong> rayos X<br />

2. PROTECCIÓN RADIOLÓGICA<br />

2.1. Criterios generales sobre protección radiológica<br />

2.2. Protección radiológica operacional<br />

2.3. Casos especiales en protección radiológica


3.- METODOLOGÍA DOCENTE.<br />

Será facilitado por el profesor al comienzo <strong><strong>de</strong>l</strong> curso académico.<br />

4.- SISTEMA DE EVALUACIÓN<br />

Se evaluará a través <strong>de</strong> un solo examen que compren<strong>de</strong>rá 25 preguntas<br />

test, y 2 temas para <strong>de</strong>sarrollar<br />

5.- BIBLIOGRAFÍA RECOMENDADA<br />

• Manual <strong>de</strong> Radiología Clínica. Miguel Gil Gayarre. Editorial<br />

Mosby/Doyma 1994<br />

• Anatomía radiológica. Ryan McNichols. Editorial Marban 1997.<br />

• Técnica Radiológica. Posiciones y correlación anatómica. Isadore<br />

Meschan. Editorial Médica Panamericana. 2ª edición. 1982<br />

• Técnicos <strong>de</strong> rayos. Temario oficial <strong>de</strong> personal estatutario <strong><strong>de</strong>l</strong> SERGAS.<br />

Ediciones sanitarias, Santiago, 2001.<br />

• Manual <strong>de</strong> Radiología para técnicos. Física, Biología y Protección<br />

radiológica. Stewart C. Bushon. 5ª ed. Editorial Mosby 1993<br />

• Diagnóstico por imagen <strong>de</strong> las afecciones <strong><strong>de</strong>l</strong> pie. A. Chevrot. Editorial<br />

Masson 2000.<br />

• Radiobiología. A Valls, M Algara. Editorial Eurobook 1994<br />

• Física e instrumentación médicas. Juan R. Zaragoza. 2ª ed. Editorial<br />

Masson-Salvat Medicina.


TERCER CURSO<br />

Asignaturas Troncales<br />

ORTOPODOLOGÍA III ( 12 Créditos)<br />

Docente: D. Jesús Calleja Sanz<br />

Prof. Contratado Interino.<br />

1.- PROPÓSITO DE LA ASIGNATURA<br />

- Conocer las aplicaciones e indicaciones <strong>de</strong> las diferentes férulas y<br />

prótesis <strong><strong>de</strong>l</strong> miembro inferior<br />

- Realización <strong>de</strong> practicas clínicas <strong>de</strong> tratamientos ortopodológicos en<br />

general, en la Clínica Universitaria <strong>de</strong> Podología<br />

2.- UNIDADES DIDACTICAS<br />

TEMA I: LUXACIÓN CONGÉNITA DE CADERA<br />

Recuerdo <strong>de</strong> la Luxación Congénita <strong>de</strong> ca<strong>de</strong>ra<br />

Férulas empleadas para la luxación congenita <strong>de</strong> ca<strong>de</strong>ra<br />

- Almohadilla <strong>de</strong> Frejka<br />

- Férula <strong>de</strong> Von Rosen<br />

- Férula <strong>de</strong> Denis Browne<br />

- Arnes <strong>de</strong> Pavlik<br />

- Férula <strong>de</strong> González Ferré<br />

- Férula <strong>de</strong> Ponseti<br />

- Campas <strong>de</strong> tracción<br />

TEMA II: ENFERMEDAD DE LEGG-CALVÉ-PERTHES<br />

Recuerdo <strong>de</strong> la Enfermedad <strong>de</strong> Legg-Calvé-Perthes<br />

Tratamientos ortopédicos utilizados:<br />

- Compas <strong>de</strong> tracción<br />

- Mol<strong>de</strong> <strong>de</strong> Petrie<br />

- Férula <strong>de</strong> Toronto<br />

- Ortesis <strong>de</strong> Scottish Rite Hospital<br />

- Férula en Abducción <strong>de</strong> Tachdjian<br />

Diagnóstico y duración <strong><strong>de</strong>l</strong> tratamiento <strong>de</strong> las férulas<br />

Observaciones <strong>de</strong> uso<br />

TEMA III: RETROVERSIÓN Y ANTEVERSIÓN FEMORAL<br />

Retroversión y anteversión femoral: etiología y tratamiento<br />

Férulas empleadas para la retroversión y anteversión femoral<br />

- Férula <strong>de</strong> Denis Browne modificada<br />

- Placas nocturnas <strong>de</strong> Matles<br />

- Botas <strong>de</strong>srotadoras nocturnas<br />

- Férula <strong>de</strong> D.F. (<strong>de</strong>srotadora femoral)<br />

- Férula <strong>de</strong>srotadora femoral<br />

TEMA IV: TRATAMIENTO ORTESICO DEL GENU VALGO Y EL GENU VARO


Recuerdo <strong><strong>de</strong>l</strong> genu valgo y <strong><strong>de</strong>l</strong> genu varo<br />

Férulas empleadas para la corrección <strong><strong>de</strong>l</strong> genu valgo y genu varo<br />

- Férulas correctoras <strong>de</strong> genu varo nocturnas<br />

- Férulas correctoras <strong><strong>de</strong>l</strong> genu valgo nocturnas<br />

- Férulas <strong>de</strong> sirena<br />

TEMA V: TIBIA VARA CONGENITA (ENFERMEDAD DE BLOUNT) NORMAS<br />

PARA LA APLICACIÓN DE ORTESIS DE RODILLA Y TOBILLO<br />

Tibia vara congenita (enfermedad <strong>de</strong> Blount)<br />

Factores predisponentes<br />

Tratamiento<br />

Pautas <strong><strong>de</strong>l</strong> tratamiento<br />

- Normas para la aplicación <strong>de</strong> las ortesis <strong>de</strong> rodilla<br />

- Ortesis <strong>de</strong> rodilla<br />

- Normas para la aplicación <strong>de</strong> tobilleras<br />

- Tobilleras<br />

TEMA VI: CALZADO ORTOPÉDICO<br />

Trastornos estáticos y dinámicos <strong><strong>de</strong>l</strong> pie<br />

Objetivos <strong><strong>de</strong>l</strong> calzado ortopédico<br />

Compensación <strong>de</strong> los <strong>de</strong>fectos anatómicos: Desigualdad <strong>de</strong> la longitud <strong>de</strong><br />

los pies<br />

Ejemplo practico<br />

TEMA VII: DISPOSITIVOS ORTOPÉDICOS DE SERIE PARA EL ANTEPIE<br />

Indicaciones<br />

Protectores <strong>de</strong> hiperpresiones consecuentes a la <strong>de</strong>sviación<br />

Protectores <strong>de</strong> acción <strong>de</strong> rectificación postural<br />

Correctores posturales nocturnos<br />

TEMA VIII: PRÓTESIS<br />

Recuerdo historico<br />

Protetización: generalida<strong>de</strong>s<br />

Objetivos <strong>de</strong> la protetización<br />

Pasos <strong>de</strong> la protetización<br />

Elementos básicos <strong>de</strong> toda protetización<br />

TEMA IX: AMPUTACIONES DEL ANTEPIE<br />

Indicaciones<br />

Principios básicos<br />

Técnica quirúrgica<br />

TEMA X: AMPUTACIONES DEL RETROPIE<br />

Indicaciones<br />

Técnicas quirúrgicas<br />

TEMA XI: PRÓTESIS DEL PIE


Prótesis para la amputación <strong>de</strong> <strong>de</strong>dos<br />

Prótesis para la amputación <strong><strong>de</strong>l</strong> primer <strong>de</strong>do<br />

Prótesis para la amputación metatarsiana<br />

Prótesis para la amputación <strong>de</strong> Linsfranc<br />

Prótesis para la amputación <strong>de</strong> radios <strong><strong>de</strong>l</strong> pie<br />

Prótesis para la amputación <strong>de</strong> Chopart<br />

Prótesis para la amputación <strong>de</strong> Syme<br />

Prótesis para otras amputaciones <strong>de</strong> Retropie<br />

Prótesis para la resección <strong><strong>de</strong>l</strong> calcaneo<br />

Biomecánica <strong>de</strong> estas prótesis<br />

TEMA XII: AMPUTACIONES POR DEBAJO DE LA RODILLA<br />

Indicaciones <strong>de</strong> estas amputaciones<br />

Técnica quirúrgica<br />

Condiciones generales que <strong>de</strong>be reunir el muñón por <strong>de</strong>bajo <strong>de</strong> la rodilla<br />

Descripción <strong>de</strong> las prótesis<br />

- Prótesis convencional<br />

- Prótesis PTB: Patelar Tendón Berkely<br />

- Prótesis PTS: Prótesis Tibial Supracondilea<br />

- Prótesis KBM<br />

- Prótesis SCG<br />

3.- METODOLOGÍA DOCENTE.<br />

Se realizarán clases magistrales expositivas con turnos <strong>de</strong> preguntas para<br />

solucionar las posibles dudas <strong>de</strong> los temas. A<strong>de</strong>más en las clases se utilizará el<br />

apoyo <strong>de</strong> diferentes medios audiovisuales, principalmente transparencias.<br />

4.- SISTEMA DE EVALUACIÓN.<br />

1 PARCIALES: se libera materia con una nota igual o superior a 7<br />

Examen Final.<br />

TIPO DE EXAMEN: Preguntas a <strong>de</strong>sarrollar<br />

EVALUACIÓN:<br />

TEORIA: 50%<br />

PRACTICA: 50%<br />

5.- BIBLIOGRAFÍA RECOMENDADA.<br />

-ORTESIS DEL PIE: Valente Valenti. Buenos Aires: Panamericana Cop. 1987.<br />

- TRATAMIENTO ORTESICO DEL PIE: R. Baumgariner/ H. Stinus. Barcelona:<br />

Masson. 1997.<br />

- GUIA DE USO Y PRESCRIPCIÓN DE PRODUCTOS ORTESICOS A MEDIDA:<br />

Instituto <strong>de</strong> biomecánica <strong>de</strong> Valencia. 1999.<br />

- TÉCNICA ORTOPEDICA. André Rdaehler. Barcelona: Masson. 1999.<br />

- ORTOPEDIA CLÍNICA PEDIATRICA: DIAGNÓSTICO Y TRATAMIENTO.<br />

Tchadjian. Buenos Aires-Madrid: Panamericana. 1999.<br />

- Viladot Perice, Ramón. ORTESIS Y PRÓTESIS DEL APARATO LOCOMOTOR<br />

(Vol 2.2). Barcelona: Masson. 1998.


QUIROPODOLOGÍA II ( 12 Créditos)<br />

DOCENTE: D. Ricardo García <strong>de</strong> Castro Profesor Asociado.<br />

D. Abián Mosquera Fernán<strong>de</strong>z Prof. Contratado Interino.<br />

1.- PROPÓSITO DE LA ASIGNATURA.<br />

Conseguir una capacitación a<strong>de</strong>cuada en los temas quirúrgicos básicos,<br />

<strong>de</strong>s<strong>de</strong> la selección <strong>de</strong> pacientes, hasta las técnicas anestésicas, y al mismo<br />

tiempo, hacer una introducción, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el punto <strong>de</strong> vista quirúrgico, en temas<br />

mas complejos, para conseguir el conocimiento <strong>de</strong> sus técnicas e indicaciones<br />

quirúrgicas, y sus complicaciones.<br />

Des<strong>de</strong> el punto <strong>de</strong> vista práctico, conocimiento <strong>de</strong> materiales y técnicas, y<br />

conseguir la habilidad quirúrgica básica en la extirpación y sutura <strong>de</strong> lesiones, y<br />

el uso <strong>de</strong> anestésicos locales, y bloqueos.<br />

2.- UNIDADES DIDÁCTICAS.<br />

1- CIRUGIA AMBULATORIA<br />

- Criterios <strong>de</strong> selección <strong>de</strong> pacientes<br />

- Estudio preoperatorio. ¿Qué, como y cuando?<br />

- Profilaxis tromboembólica<br />

- Profilaxis infecciosa<br />

- Consentimiento informado<br />

2- HERIDA QUIRURGICA<br />

- Tratamiento <strong>de</strong> las heridas. Resumen<br />

- Suturas y drenajes. Tipos e indicaciones<br />

- Colgajos e injertos. Tipos e indicaciones<br />

- Hemostasia.<br />

-Hemostasia quirúrgica<br />

-Diagnóstico preoperatorio en los <strong>de</strong>fectos <strong>de</strong> coagulación<br />

3- ABORDAJES QUIRURGICOS<br />

- Recuerdo anatómico y abordajes quirúrgicos.<br />

- Radiologia<br />

4- ANESTESIA<br />

- Descripción <strong>de</strong> los anestésicos y sus complicaciones<br />

- Bloqueo digital<br />

- Bloqueo troncular <strong><strong>de</strong>l</strong> tobillo<br />

- Lesión por torniquete<br />

5- PARTES BLANDAS<br />

- Biopsia dérmica<br />

- Quistes y tumores benignos<br />

- Tumores malignos<br />

- Ulceras por presión.


- Diagnóstico diferencial con otras ulceras<br />

- Tratamiento<br />

6- PIE DIABETICO<br />

- Exploración neurológica<br />

- Exploración vascular<br />

- Tratamiento úlcera diabética<br />

- Criterios y técnicas <strong>de</strong> revascularización<br />

- Osteoartritis séptica<br />

- Cirugía <strong>de</strong> salvamento <strong><strong>de</strong>l</strong> pié diabético<br />

-Abscesos y riesgo <strong>de</strong> amputación<br />

- Amputaciones<br />

7- ENFERMEDADES DE LOS NERVIOS DEL PIE<br />

- Neuroma <strong>de</strong> Morton.<br />

-Concepto, ténicas quirúrgicas y complicaciones<br />

- Causalgia<br />

- S<strong>de</strong>. <strong><strong>de</strong>l</strong> tunel tarsiano<br />

- Otros atrapamientos nerviosos<br />

- S<strong>de</strong>. doloroso <strong><strong>de</strong>l</strong> 2º espacio interdigital<br />

- Traumatismos nerviosos<br />

8- RADIODERMITIS<br />

- Clinica y opciones quirúrgicas<br />

9- PRINCIPIOS DE CIRUGIA DEL HUESO<br />

- Anatomía ósea<br />

- Osteotomía<br />

- Materiales<br />

10- ARTRITIDES<br />

- Clínica. Técnicas quirúrgicas y complicaciones:<br />

-Osteoartrosis interfalángica<br />

-Hallux rigidus<br />

-Hallux flexus<br />

- Pié reumático<br />

-Indicaciones quirúrgicas<br />

-Técnicas y complicaciones<br />

11- TUMORES OSEOS<br />

- Clínica, diagnóstico y tratamiento general<br />

- Quiste óseo<br />

- Osteoma<br />

- Encondroma<br />

- Osteosarcoma<br />

- Condrosarcoma


12- DEFORMIDADES DE LOS DEDOS PEQUEÑOS<br />

- Dedo en martillo<br />

-Clasificación. Técnicas quirúrgicas, indicaciones y complicaciones<br />

- Luxación y subluxación <strong>de</strong> la 2ª metatarso falángica<br />

- Dedo en maza<br />

- Dedos en garra<br />

- Dorsiflexión <strong><strong>de</strong>l</strong> 5º <strong>de</strong>do<br />

- 5º <strong>de</strong>do superpuesto<br />

- Bunio <strong>de</strong> sastre<br />

13- TRASTORNOS CONGENITOS<br />

- Polidactilia<br />

- Sindactilia<br />

- Macrodactilia<br />

14- HALLUX VALGUS<br />

- Anatomía y fisiopatología<br />

- Radiología y clasificación<br />

- Toma <strong>de</strong> <strong>de</strong>cisiones<br />

- Técnicas quirúrgicas y sus complicaciones<br />

3.- METODOLOGÍA DOCENTE.<br />

Clases teóricas (magistrales). Algunos <strong>de</strong> los temas, impartidos por profesores<br />

invitados.<br />

Clases prácticas, grupos <strong>de</strong> trabajo, enseñanza práctica <strong>de</strong> disección y suturas<br />

en mo<strong><strong>de</strong>l</strong>o animal. En el 2º trimestre asistencia a cirugía ambulatoria en<br />

quirófano.<br />

4.- SISTEMA DE EVALUACIÓN.<br />

Examen tipo test, con respuesta sugerida, y pregunta corta.<br />

5.- BIBLIOGRAFÍA RECOMENDADA.<br />

• Yale, I. “Podiatric Medicine”.<br />

Ed. Williams y Wilkins. Baltimore, 1974<br />

• Jay. “Current therapy in Podiatric Surgery”.<br />

B.C.Decker, Inc. Phila<strong><strong>de</strong>l</strong>phia, 1989<br />

• Levin Martin E., O’Neal Lawrence. “El pie diabético”<br />

Ed. Elicien. Barcelona, 1977<br />

• Duvries, Inman. “Cirugía <strong><strong>de</strong>l</strong> pie”<br />

Ed. Interamericana. Buenos Aires, 1987<br />

• Gould, John S. “The foot book”.


Ed Williams y Wilkins. Baltimore, 1988<br />

• Levy LA. “Principles and Practice of Podiatric Medicine”.<br />

Ed Churchill Livingstone. New York, 1990<br />

• Frykberg RG., Gibbons GW. “The High Risk Foot in Diabetes Mellitus” 2ª ed.<br />

2000<br />

REVISTAS RECOMENDADAS:<br />

• REVISTA ESPAÑOLA DE PODOLOGIA. (FED. ESP. PODOLOGOS)<br />

• EL PEU (COLEGIO DE PODOLOGOS DE CATALUÑA)<br />

• JOURNAL OF THE AMERICAN PODIATRIC MEDICAL ASOCIATION.<br />

• JOURNAL OF FOOT AND ANKLE SURGERY<br />

• PODIATRIC NOW.<br />

• FOOT AND ANKLE INTERNATIONAL.<br />

• MEDECINE ET CHIRURGIE DU PIED.


PODOLOGÍA PREVENTIVA ( 4,5 Créditos)<br />

DOCENTE: Dª. Mª Angeles Bouza Prego Profª. MC Interina.<br />

1.- PROPÓSITO DE LA ASIGNATURA.<br />

El objetivo <strong>de</strong> la asignatura, es dar a conocer los distintos riesgos<br />

Profesionales , a los que los profesionales <strong>de</strong> la podología se van a ver<br />

expuestos y que pue<strong>de</strong>n afectar a su salud, la <strong>de</strong> su familia o la <strong>de</strong> su<br />

<strong>de</strong>scen<strong>de</strong>ncia, así como, la manera <strong>de</strong> evitarlos o <strong>de</strong> minimizarlos en la medida<br />

<strong>de</strong> lo posible.<br />

Otro <strong>de</strong> los objetivos, será conocer la prevención podiátrica en sus 3<br />

niveles <strong>de</strong> las distintas patologías <strong><strong>de</strong>l</strong> pie <strong><strong>de</strong>l</strong> niño, <strong><strong>de</strong>l</strong> anciano y <strong><strong>de</strong>l</strong> adulto.<br />

2.- UNIDADES DIDÁCTICAS.<br />

1.-Concepto <strong>de</strong> salud y enfermedad. Evolución histórica <strong>de</strong> dicho<br />

concepto.<br />

2.-Prevención podiátrica. Niveles <strong>de</strong> prevención. Labor <strong><strong>de</strong>l</strong> podólogo<br />

en la prevención <strong>de</strong> las distintas patologías <strong><strong>de</strong>l</strong> pie.<br />

3.-Estadística y epi<strong>de</strong>miología.<br />

4.-Enfermeda<strong>de</strong>s transmisibles:<br />

-Transmisibilidad.<br />

-Fuentes, reservorios y portadores.<br />

-Vías <strong>de</strong> eliminación <strong>de</strong> agentes.<br />

-Mecanismos <strong>de</strong> transmisión.<br />

-Factores <strong>de</strong> riesgo <strong>de</strong> las infecciones.<br />

-Mecanismos <strong>de</strong> respuesta inmune.<br />

-Formas <strong>de</strong> prevención (<strong>de</strong>sinfección, antisepsia,<br />

esterilización).<br />

5.-Riesgos <strong>de</strong> los profesionales podiátricos:<br />

-Físicos.<br />

-Químicos.<br />

-Biológicos.<br />

-Sociales.<br />

6.-Dermatosis profesionales.<br />

7.-El pie en la diabetes.<br />

8.-Pie y S.I.D.A.<br />

9.-Micosis.<br />

10.-Verrugas plantares.<br />

11.-Prevención <strong>de</strong> las distintas patologías <strong><strong>de</strong>l</strong> pie en el niño en el adulto y en el<br />

anciano.<br />

3.- METODOLOGÍA DIDACTICA.<br />

Las lecciones son magistrales, intentando lograr la participación <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

alumno lo máximo posible.


4.- SISTEMA DE EVALUCION.<br />

Examen único <strong>de</strong> 10 preguntas cortas, o bien tipo test.<br />

5.-BIBLIOGRAFIA RECOMENDADA.<br />

-VAQUERO PUERTA, J.L. Manual <strong>de</strong> Medicina Preventiva y Salud<br />

Pública. Pirámi<strong>de</strong>. 1992.<br />

-SALLERAS SANMARTI, L. Educación Sanitaria, principios,<br />

métodos y aplicaciones. Madrid;Barcelona: Díaz <strong>de</strong> Santos. 1990.<br />

-A.GOLDCHER. Manual <strong>de</strong> Podología. Barcelona: Masson. 1992.<br />

-PUMAROLA, et al.Medicina Preventiva y Social: Higiene y sanidad<br />

ambiental, vol I y II. Madrid: Amaro. 1975.<br />

-ABRAHAM S. BENESON.El control <strong>de</strong> las enfermeda<strong>de</strong>s<br />

transmisibles en el hombre.Organización Panamericana <strong>de</strong> Salud. 1992.<br />

-NUÑEZ SAMPER MARIANO.Biomecánica, medicina y cirugía<br />

<strong><strong>de</strong>l</strong> pie.Masson. 1997<br />

-GESTAL OTERO J.J.Riesgos <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajo <strong><strong>de</strong>l</strong> personal<br />

sanitario, 2ª ed. Interamericana Mc Graw-Hill. 1993.<br />

-ROBBINS.Podología.Atención primaria. Buenos Aires: Editorial Médica<br />

Panamericana. 1995.


CLINICA PODOLOGÍACA INTEGRADA II ( 18 Créditos)<br />

DOCENTE RESPONSABLE:<br />

D. Abián Mosquera Fernán<strong>de</strong>z Prof. Contratado Interino.<br />

DOCENTES:<br />

D. Luis López López Prof. Titular <strong>de</strong> E.U.<br />

D. Francisco Alonso Tajes Prof. Titular <strong>de</strong> E.U.<br />

Dª. Mª Carmen Bouza Vivero Profª. Asoc. T3P6<br />

D. Carlos Javier Alvarez Castro Prof. Asoc. T3P5<br />

D. Pedro Gil Manso Prof. Ayudante <strong>de</strong> E.U.<br />

Se trata <strong>de</strong> una asignatura eminentemente práctica que ha <strong>de</strong> servir <strong>de</strong><br />

interrelación entre los conocimientos teóricos y prácticos que el alumno ha ido<br />

adquiriendo a lo largo <strong>de</strong> la Diplomatura <strong>de</strong> forma que pueda aplicarlos <strong>de</strong><br />

manera global en la asistencia clínica podológica diaria.<br />

El programa y las normas específicas para superar la asignatura serán<br />

entregadas al comienzo <strong><strong>de</strong>l</strong> curso académico<br />

BIBLIOGRAFÍA RECOMENDADA:<br />

• Valmassy R.L. “Clinical Biomechanics of the Lower Extremity” 1995.<br />

• Kirby K. “Foot and Lower Extremity Biomechanics” 1997<br />

• Michaud T. “Foot Orthoses and Other Forms of Conservative Foot Care”<br />

1997<br />

• Perry J. “Gait Analysis: Normal and Pathological Function”. 1992<br />

• Vleeming A. ”Movement, Stability and Low Back Pain” 1997<br />

• Bruckner J. “The Gait Workbook: a practical gui<strong>de</strong> to clinical gui<strong>de</strong> analysis”<br />

• Donatelli R.A. “The Biomechanics of the Foot and Ankle”. 1996<br />

• Dockery G., Crawford M. “Cutaneous Disor<strong>de</strong>rs of the Lower Extremity”.<br />

1996<br />

• Levy L.A., Hetherington VJ. “Principles and practice of Podiatric Medicine”<br />

1999


Asignaturas Obligatorias.<br />

DEONTOLOGÍA Y LEGISLACIÓN PODOLOGÍCA ( 4,5 Créditos)<br />

DOCENTE: Dª Nuria Varela Feal Profesora Titular <strong>de</strong> E.U.<br />

1.- PROPÓSITO DE LA ASIGNATURA.<br />

En todas las profesionales <strong>de</strong> Ciencias <strong>de</strong> la Salud es indispensable que el<br />

futuro profesional conozcan y asimilen los criterios éticos que les permitan<br />

ejercer con dignidad y responsabilidad su profesión, así como también los<br />

aspectos legislativos <strong>de</strong> su ámbito profesional.<br />

Los objetivos generales <strong>de</strong> la asignatura son los siguientes:<br />

- Introducir al alumno en el análisis y valoración <strong>de</strong> las bases y<br />

conceptos éticos y morales<br />

- Introducir al alumno en el análisis y valoración <strong><strong>de</strong>l</strong> concepto <strong>de</strong> bioética<br />

y sus principios<br />

- Conocer las caracteristicas <strong>de</strong> una actividad profesional<br />

- Analizar y valorar los <strong>de</strong>rechos <strong><strong>de</strong>l</strong> paciente y <strong><strong>de</strong>l</strong> profesional, así como<br />

sus obligaciones.<br />

- Analizar y valorar los problemas éticos en el ejercicio <strong>de</strong> la<br />

profesión<br />

Para alcanzar los objetivos específicos <strong>de</strong> la asignatura, al finalizar el<br />

periodo lectivo el alumno ha <strong>de</strong> ser capaz <strong>de</strong>:<br />

- Definir los conceptos <strong>de</strong> etica, moral, legislación y <strong>de</strong>ontología<br />

- Definir el contenido y el alcance <strong>de</strong> la bioética<br />

- Detectar y analizar la importancia <strong>de</strong> la ética en el ejercicio <strong>de</strong> su<br />

profesión<br />

- I<strong>de</strong>ntificar las caracteristicas <strong>de</strong> la actividad profesional<br />

- Conocer y respetar los <strong>de</strong>rechos <strong><strong>de</strong>l</strong> paciente, y también las<br />

obligaciones <strong><strong>de</strong>l</strong> profesional<br />

- Definir y analizar la importancia <strong>de</strong> la información y el consentimiento<br />

informado<br />

- Conocer y analizar los principales problemas eticos en el ejercicio <strong>de</strong> la<br />

profesión


2.- UNIDADES DIDÁCTICAS.<br />

1.- Introducción a la etica<br />

1.1. Introducción. Noción general <strong>de</strong> Etica<br />

1.2. Conceptos: etica, moral, legislación Deontología<br />

1.3. Diferencias entre Etica, Deontología y legislación<br />

1.4. Diferentes perspectivas y ten<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> la ética<br />

2.- Bioética<br />

2.1. Introducción. Panorama histórico<br />

2.2. Concepto <strong>de</strong> bioética<br />

2.3. Principios bioéticos fundamentales<br />

3.- La Ética <strong>de</strong> las profesiones<br />

3.1. Introducción<br />

3.2. Caracteres <strong>de</strong> una actividad profesional<br />

4.- Derechos y <strong>de</strong>beres <strong><strong>de</strong>l</strong> paciente<br />

4.1. Los <strong>de</strong>rechos y <strong>de</strong>beres <strong>de</strong> los usuarios en la Ley General <strong>de</strong><br />

Sanidad<br />

4.2. Los <strong>de</strong>rechos y <strong>de</strong>beres <strong>de</strong> los usuarios en el Código Deontológico<br />

<strong>de</strong> Podología<br />

5.- La Información y el consentimiento informado.<br />

5.1. Introducción al término consentimiento informado<br />

5.2. Ley 41/2002<br />

5.3. La información y sus requisitos<br />

5.4. Requisitos <strong><strong>de</strong>l</strong> consentimiento informado<br />

5.5. Excepciones al consentimiento informado<br />

6.- La responsabilidad penal <strong>de</strong> los profesionales sanitarios<br />

6.1. Introducción al concepto <strong>de</strong> responsabilidad profesional<br />

6.2. Concepto <strong>de</strong> impru<strong>de</strong>ncia profesional<br />

6.3. El secreto y la confi<strong>de</strong>ncialidad<br />

3.- METODOLOGÍA DOCENTE.<br />

La programación por sesiones semanales <strong>de</strong> la asignatura y el concepto<br />

<strong>de</strong> crédito europeo (ECTS) computa no solo el trabajo <strong><strong>de</strong>l</strong> profesor, sino <strong>de</strong><br />

manera especial, las horas <strong>de</strong> trabajo <strong><strong>de</strong>l</strong> alumno, incluidas las <strong>de</strong> asistencia a<br />

clase. Las sesiones académicas, se distribuyen en activida<strong>de</strong>s presenciales<br />

que pue<strong>de</strong>n ir <strong>de</strong>s<strong>de</strong> clases teóricas, teórico prácticas, seminarios,<br />

Exposiciones y <strong>de</strong>bates, tutorías especializadas individuales y colectivas, y<br />

controles <strong>de</strong> lectura; y en activida<strong>de</strong>s no presenciales, todas ellas activida<strong>de</strong>s y<br />

trabajos relacionados con los temas <strong>de</strong> la asignatura.<br />

La metodología utilizada en esta asignatura se basará en el Aprendizaje<br />

Basado en Problemas. Es un método didáctico que permite al alumno <strong>de</strong> la<br />

asignatura <strong>de</strong> Deontología y Legislación en Podología adquirir conocimeitnos,


habilida<strong>de</strong>s y actitu<strong>de</strong>s, para ser capaz <strong>de</strong> i<strong>de</strong>ntificar, analizar y resolver<br />

problemas <strong>de</strong> salud <strong>de</strong> manera eficaz, eficiente y humana (Bridges, 1991;<br />

Branda, 1990)<br />

En el ABP un grupo pequeño <strong>de</strong> alumnos se reúne, con la facilitación <strong>de</strong><br />

tutor, para analizar y resolver un problema (escenario) seleccionado o diseñado<br />

especialmente para el logro <strong>de</strong> ciertos objetivos <strong>de</strong> aprendizaje.<br />

4.- SISTEMA DE EVALUACIÓN.<br />

Se evaluará la relevancia <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajo hecho, las interacciones personales<br />

<strong><strong>de</strong>l</strong> alumno con los <strong>de</strong>más miembros <strong><strong>de</strong>l</strong> grupo, la aportación al proceso <strong>de</strong><br />

razonamiento grupal. El propósito <strong>de</strong> estas evaluaciones es proveer al alumno<br />

<strong>de</strong> retroalimentación específica <strong>de</strong> sus fortalezas y <strong>de</strong>bilida<strong>de</strong>s, <strong>de</strong> tal modo<br />

que pueda aprovechar posibilida<strong>de</strong>s y rectificar las <strong>de</strong>ficiencias i<strong>de</strong>ntificadas<br />

CATEGORÍAS DE EVALUACIÓN<br />

Categorías <strong>de</strong><br />

evaluación<br />

Preparación para la<br />

sesión:<br />

Utiliza material relevante<br />

durante la sesión.<br />

Aplica conocimientos<br />

previos.<br />

Demuestra iniciativa,<br />

curiosidad<br />

y<br />

organización.<br />

Muestra evi<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> su<br />

preparación para las<br />

sesiones <strong>de</strong> trabajo en<br />

grupo<br />

Participación y<br />

contribuciones al<br />

trabajo <strong><strong>de</strong>l</strong> grupo<br />

Participa <strong>de</strong> manera<br />

constructiva y apoya al<br />

proceso <strong><strong>de</strong>l</strong> grupo<br />

Tiene capacidad <strong>de</strong> dar<br />

y<br />

aceptar<br />

retroalimentación<br />

constructiva y contribuye<br />

a estimular el trabajo<br />

colaborativo<br />

Totalmente<br />

en<br />

<strong>de</strong>sacuerdo<br />

1<br />

En<br />

<strong>de</strong>sacuerdo<br />

2<br />

Algo en<br />

<strong>de</strong>sacuerdo<br />

3<br />

De<br />

acuerdo<br />

4<br />

Totalmente<br />

<strong>de</strong> acuerdo<br />

5


Habilida<strong>de</strong>s<br />

interpersonales y<br />

comportamiento<br />

profesional<br />

Muestra habilidad para<br />

comunicarse con los<br />

compañeros, escucha y<br />

atien<strong>de</strong> las diferentes<br />

aportaciones<br />

Es respetuoso y<br />

or<strong>de</strong>nado en su<br />

participación, es<br />

colaborativo<br />

y<br />

responsable<br />

Contribuciones al<br />

proceso <strong>de</strong> grupo<br />

Apoya el trabajo <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

grupo colaborando con<br />

sus compañeros y<br />

aportando i<strong>de</strong>as e<br />

información recabada<br />

por el mismo<br />

Estimula la participación<br />

<strong>de</strong> los compañeros y<br />

reconoce<br />

sus<br />

aportaciones<br />

Actitu<strong>de</strong>s<br />

y<br />

habilida<strong>de</strong>s humanas<br />

Es consciente <strong>de</strong> las<br />

fuerzas y limitaciones<br />

personales<br />

Tolera los <strong>de</strong>fectos <strong>de</strong><br />

los <strong>de</strong>más y estimula el<br />

<strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> sus<br />

compañeros<br />

Evaluación crítica<br />

Clarifica, <strong>de</strong>fine y analiza<br />

el problema<br />

I<strong>de</strong>ntifica los objetivos<br />

<strong>de</strong> aprendizaje<br />

PROGRAMACIÓN DE TUTORIAS<br />

PRIMERA SESIÓN.-<br />

- Presentación <strong>de</strong> la primera parte problema-escenario<br />

- Conocimientos previos que tienen <strong><strong>de</strong>l</strong> problema planteado<br />

- I<strong>de</strong>ntificar que <strong>de</strong>ben apren<strong>de</strong>r en el nuevo caso.<br />

- Recogida <strong>de</strong> información necesaria<br />

SEGUNDA SESIÓN.-<br />

- Discusión <strong>de</strong> la información obtenida y si es suficiente para resolver<br />

el caso<br />

- Presentación <strong>de</strong> la segunda parte <strong><strong>de</strong>l</strong> problema-escenario


TERCERA SESIÓN.-<br />

- Analizar lo que se ha aprendido trabajando en el problema<br />

- Los objetivos <strong><strong>de</strong>l</strong> programa que se han alcanzado<br />

- Principios y conceptos nuevos que se han aprendido y áreas <strong>de</strong><br />

aprendizaje que se i<strong>de</strong>ntifican pero que no se exploran<br />

5.- BIBLIOGRAFÍA RECOMENDADA.<br />

5.1. BIBLIOGRAFÍA GENERAL<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

Arroyo MP, Serrano A. Consi<strong>de</strong>raciones generales sobre etica. Enfermería y<br />

etica profesional. En: Etica y Legislación en Enfermería. Madrid:<br />

Interamericana, 1988<br />

Almenara P. Definición <strong>de</strong> Etica. En: Etica y Legislación en Enfermería.<br />

Master <strong>de</strong> Enfermería. Barcelona: Masson, 1995<br />

Arroyo P, Cortina A. Etica <strong>de</strong> las profesiones. En : Etica y legislación en<br />

enfermería. Madrid: Interamericana, 1996<br />

Noval Cinza Jose, et al. Principios <strong>de</strong> bioetica. A Coruña: Servicio <strong>de</strong><br />

Publicaciones <strong>de</strong> la Universidad <strong>de</strong> A Coruña, 1997<br />

Medina Castellano Carmen. Etica y Legislación. Madrid: D.A.E Grupo<br />

Paradigma, 2000<br />

Ley 14/1986, <strong>de</strong> 25 <strong>de</strong> abril, General <strong>de</strong> Sanidad<br />

Ley 25/1990, <strong>de</strong> 20 <strong>de</strong> diciembre, <strong><strong>de</strong>l</strong> medicamento<br />

Ley 41/2002 reguladora <strong>de</strong> la autonomía <strong><strong>de</strong>l</strong> paciente y <strong>de</strong>rechos y<br />

obligaciones en materia <strong>de</strong> información y documentación clínica<br />

Codigo <strong>de</strong>ontológico <strong>de</strong> Podología<br />

5.2. BIBLIOGRAFIA RECOMENDADA<br />

Gil Calvo. Nacidos para cambiar. Como construimos nuestras biografías.<br />

Madrid: Taurus, 2001<br />

Becerro R, et al. Prescripción y receta podologica. El Peu 2002; 22(1):8-17<br />

Marín Manuel. Receta medica en podología. Revista Española <strong>de</strong> Podología<br />

2003: XIV (3):142-144<br />

6.- CORREO ELECTRONICO<br />

neva@cdf.udc.es<br />

7.- HORARIO DE CLASE<br />

Según lo establecido en la programación <strong>de</strong> tutorías por grupo


PODOLOGÍA DEPORTIVA (4,5 Créditos)<br />

DOCENTE: D. Francisco Alonso Tajes Prof. Titular <strong>de</strong> E.U.<br />

1.- PROPÓSITO DE LA ASIGNATURA.<br />

Objetivo general:<br />

El propósito <strong>de</strong> la asignatura es el estudio <strong>de</strong> las características funcionales y<br />

las principales afecciones <strong><strong>de</strong>l</strong> miembro inferior en la práctica <strong>de</strong>portiva, y la<br />

aplicación <strong>de</strong> los diferentes campos y terapéuticas podológicas a dichas<br />

afecciones asociadas a la práctica <strong>de</strong>portiva, tanto para su tratamiento como<br />

para su prevención.<br />

Objetivos Generales <strong><strong>de</strong>l</strong> programa <strong>de</strong> Teoría:<br />

El alumno que haya cursado y superado la asignatura será capaz <strong>de</strong>:<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

Describir los fundamentos básicos <strong>de</strong> la podología <strong>de</strong>portiva relacionados<br />

con la actividad física y el <strong>de</strong>porte, y el entorno en el que estos se<br />

<strong>de</strong>sarrollan.<br />

I<strong>de</strong>ntificar las lesiones más frecuentes <strong><strong>de</strong>l</strong> miembro inferior, especialmente<br />

aquellas que afectan o repercuten en el pie, relacionadas con la práctica<br />

<strong>de</strong>portiva.<br />

Aplicar los diferentes tratamientos podológicos y las principales medidas <strong>de</strong><br />

prevención, a las lesiones <strong><strong>de</strong>l</strong> pie <strong>de</strong>rivadas <strong>de</strong> la práctica <strong>de</strong>portiva.<br />

Analizar las características <strong><strong>de</strong>l</strong> calzado <strong>de</strong>portivo, su especificidad, su<br />

función y su selección según el <strong>de</strong>porte realizado o modalidad <strong><strong>de</strong>l</strong> mismo<br />

Analizar <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el punto <strong>de</strong> vista <strong><strong>de</strong>l</strong> interés podológico cualquier <strong>de</strong>porte o<br />

actividad física, con el fin <strong>de</strong> establecer medidas preventivas o terapéuticas.<br />

2.- UNIDADES DIDÁCTICAS.<br />

UNIDAD 1: FUNDAMENTOS DE PODOLOGÍA DEPORTIVA.<br />

<br />

<br />

<br />

TEMA 1: Conceptos básicos <strong>de</strong> podología <strong>de</strong>portiva<br />

TEMA 2: Epi<strong>de</strong>miología <strong>de</strong> las lesiones <strong>de</strong>portivas<br />

TEMA 3: El análisis podológico en la práctica <strong>de</strong>portiva<br />

UNIDAD 2: LESIONES DEL PIE EN LA PRÁCTICA DEPORTIVA<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

TEMA 4: Lesiones óseas<br />

TEMA 5: Lesiones <strong>de</strong> ligamentos y aponeurosis<br />

TEMA 6: Lesiones musculares y tendinosas<br />

TEMA 7: Lesiones neurológicas<br />

TEMA 8: Otras lesiones podológicas en la práctica <strong>de</strong>portiva


UNIDAD 3: MEDIDAS PREVENTIVAS Y TRATAMIENTOS PODOLÓGICOS<br />

APLICADOS A LAS LESIONES DEL PIE EN LA PRÁCTICA DEPORTIVA<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

TEMA 9: Tratamientos ortopodológicos<br />

TEMA 10: Tratamientos farmacológicos<br />

TEMA 11: Tratamientos quirúrgicos<br />

TEMA 12: Vendajes funcionales<br />

UNIDAD 4: El calzado en la actividad física y el <strong>de</strong>porte<br />

<br />

<br />

<br />

TEMA 13: Características generales <strong><strong>de</strong>l</strong> calzado <strong>de</strong>portivo<br />

TEMA 14: Estudio critico <strong><strong>de</strong>l</strong> calzado <strong>de</strong>portivo<br />

TEMA 15: El calzado <strong>de</strong>portivo en los <strong>de</strong>portes populares<br />

3.- METODOLOGÍA DOCENTE.<br />

La metodología general <strong>de</strong> las clases será expositiva participativa, en las<br />

que el profesor facilitará a los alumnos el material <strong>de</strong> los contenidos teóricos<br />

básicos y se expondrán los aspectos fundamentales <strong>de</strong> cada tema. Esta<br />

metodología coexistirá con clases <strong>de</strong>dicadas a la lectura, análisis crítico y<br />

<strong>de</strong>bate <strong>de</strong> libros, artículos u otras publicaciones relacionadas con los temas<br />

abordados en la asignatura, así como exposición y <strong>de</strong>bate <strong>de</strong> los trabajos<br />

realizados por los alumnos (síntesis <strong>de</strong> lecturas dirigidas, etc)<br />

La duración <strong>de</strong> las clases <strong>de</strong> teoría será <strong>de</strong> 2 horas con 15 minutos <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>scanso, siguiendo el horario correspondiente al curso académico,<br />

establecido y aprobado en Junta <strong>de</strong> Centro.<br />

4.- SISTEMA DE EVALUACIÓN.<br />

Evaluación Teórica<br />

Examen teórico:<br />

La evaluación <strong>de</strong> los contenidos teóricos tendrá lugar en una única prueba<br />

escrita en fecha y hora prevista por los horarios <strong>de</strong> examen <strong><strong>de</strong>l</strong> calendario<br />

aprobado en Junta <strong>de</strong> Centro.<br />

Tipo <strong>de</strong> examen:<br />

El examen teórico final consistirá en una prueba escrita mixta en la que<br />

se combinarán preguntas <strong>de</strong> tipo test (respuesta única), preguntas <strong>de</strong><br />

verda<strong>de</strong>ro / falso y preguntas a <strong>de</strong>sarrollar. La duración <strong>de</strong> la prueba será <strong>de</strong> 2<br />

horas.<br />

Calificación:<br />

La puntuación <strong>de</strong> la prueba teórica será <strong>de</strong> valor numérico (0 – 10), don<strong>de</strong><br />

el 5 representa la nota mínima para superar dicha prueba


Trabajo <strong>de</strong> Podología Deportiva:<br />

Para superar la asignatura será obligatoria la realización y exposición <strong>de</strong><br />

un trabajo en grupo. Dicho trabajo versará sobre temas relacionados con la<br />

podología <strong>de</strong>portiva y que serán seleccionados en consenso entre el grupo <strong>de</strong><br />

alumnos y el profesor responsable <strong>de</strong> la asignatura. El trabajo pue<strong>de</strong> consistir<br />

en una revisión y análisis <strong>de</strong> un tema, un estudio que incluya algún trabajo <strong>de</strong><br />

campo* o cualquier otra propuesta consensuada con el profesor.<br />

Los grupos <strong>de</strong> trabajo se constituirán al inicio <strong><strong>de</strong>l</strong> curso. Los grupos se<br />

formarán con un número mínimo <strong>de</strong> 5 alumnos y máximo <strong>de</strong> 10.<br />

Para la evaluación <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajo se tendrán en cuenta los siguientes<br />

criterios:<br />

<br />

<br />

<br />

Metodología y rigor científico<br />

Actualidad e interés <strong>de</strong> los contenidos<br />

Estructura y presentación <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajo<br />

El trabajo se entregará mediante una copia escrita encua<strong>de</strong>rnada y la<br />

presentación en formato <strong>de</strong> soporte informático (CD o DVD). La fecha límite<br />

para la entrega será el 15 <strong>de</strong> enero.<br />

*Aquellos grupos que <strong>de</strong>seen realizar un trabajo <strong>de</strong> campo en<br />

colaboración con instituciones no pertenecientes al ámbito universitario<br />

<strong>de</strong>berán solicitar un permiso específico que se tramitará a través <strong>de</strong> la<br />

Dirección <strong><strong>de</strong>l</strong> Centro.<br />

Calificación final <strong>de</strong> la asignatura:<br />

Para superar la asignatura <strong>de</strong> Podología Deportiva en el presente curso<br />

académico, será necesario cumplir los siguientes requisitos mínimos:<br />

<br />

<br />

<br />

Obtener una puntuación igual o superior al 50% <strong>de</strong> la puntuación total en<br />

la prueba teórica<br />

Haber realizado y entregado en la fecha señalada el trabajo <strong>de</strong> podología<br />

<strong>de</strong>portiva, obteniendo la calificación <strong>de</strong> apto<br />

Obtener una nota superior a 5 en el cómputo total (teoría, trabajo tutelado<br />

y trabajo en el aula)<br />

Valoración en porcentajes <strong>de</strong> las diferentes activida<strong>de</strong>s que integran la<br />

asignatura:<br />

Prueba teórica: 70% <strong><strong>de</strong>l</strong> valor total <strong>de</strong> la nota<br />

Trabajos dirigidos, participación <strong><strong>de</strong>l</strong> alumno en el aula: 30% <strong><strong>de</strong>l</strong> valor total<br />

<strong>de</strong> la nota


5.- BIBLIOGRAFÍA RECOMENDADA.<br />

• CUADERNOS DE TRAUMATOLOGÍA EN EL DEPORTE (I)<br />

Lesiones <strong>de</strong> pierna, tobillo y pie<br />

M. Fernán<strong>de</strong>z, X. Azcargorta. Ed. JIMS. 1994<br />

• EL DEPORTE Y LA ACTIVIDAD FÍSICA EN EL APARATO LOCOMOTOR<br />

(Tomo I y II)<br />

J. Mulero y A. Pérez. Ed. Masson. 2003<br />

• GUÍA DE RECOMENDACIONES PARA EL DISEÑO DE CALZADO<br />

Instituto Biomecánico <strong>de</strong> Valencia. 1995<br />

• LA MARCHA HUMANA, LA CARRERA Y EL SALTO<br />

Varios autores. Ed Masson, 2002<br />

• PODOLOGÍA DEPORTIVA<br />

José L. Moreno <strong>de</strong> la Fuente. Ed Masson, 2005<br />

• TRAUMATOLOGÍA Y MEDICINA DEPORTIVA<br />

Traumatología <strong><strong>de</strong>l</strong> <strong>de</strong>porte. Vol. 2.<br />

Rafael Ballesteros Massó. Ed. Paraninfo. 2002<br />

BIBLIOGRAFÍA ADICIONAL<br />

• BIOMECÁNICA DEL AP. LOCOMOTOR APLICADA AL<br />

ACONDICIONAMIENTO MUSCULAR<br />

S. Fucci, M. Benigni, V. Fornasari. Ed. Elsevier, 2003<br />

• DISORDERS OF THE HEEL, REARFOOT AND ANKLE<br />

CS Ranawat, RG Positano. Churchill Livingstone, 1999<br />

• EL VENDAJE FUNCIONAL<br />

Toni Bové. Ed. Mosby/Doyma. 1995<br />

• FOOT ORTHOTICS IN THERAPY AND SPORT<br />

S. Hunter, M. Dolan, J. Davis. Ed. Human Kinetics. 1995<br />

• RUNNING MEDICINE (TEXTBOOK)<br />

Francis G O’Connor, Robert P Wil<strong>de</strong>r. McGraw-Hill, 2001<br />

• RM EN ORTOPEDIA Y EN LESIONES DEPORTIVAS<br />

D W Stoller. Ed. Marban, 1999<br />

• TRATAMIENTO PRÁCTICO DE FRACTURAS<br />

R. McRae. Ed. McGraw-Hill. 1998<br />

REVISTAS CIENTÍFICAS DE INTERÉS<br />

• El Peu<br />

• Podología Clínica<br />

• Revista Española <strong>de</strong> Podología<br />

• Salud <strong><strong>de</strong>l</strong> Pie<br />

DIRECCIONES DE INTERÉS EN INTERNET


FEDERACIÓN ESPAÑOLA DE MEDICINA DEL DEPORTE<br />

www.feme<strong>de</strong>.es<br />

ASOCIACIÓN ESPAÑOLA DE PODOLOGÍA DEPORTIVA<br />

www.aepo<strong>de</strong>.org<br />

FISTERRA ATENCIÓN PRIMARIA DE SALUD EN LA RED<br />

www.fisterra.com


Asignaturas Optativas.<br />

EDUCACIÓN PARA LA SALUD ( 4,5 Créditos)<br />

DOCENTE Dª. Elvira Cobas Couto Profª. Titular <strong>de</strong> E.U.<br />

1.- PROPOSITO DE LA ASIGNATURA.<br />

Objetivo General:<br />

Formación cultural y científica <strong><strong>de</strong>l</strong> alumno, que le capacite para compren<strong>de</strong>r <strong>de</strong><br />

modo crítico el papel <strong>de</strong> la educación sanitaria como herramienta<br />

imprescindible para la adopción <strong>de</strong> conductas saludables en el ambito <strong>de</strong> su<br />

profesión, y en su esfera personal<br />

Objetivos específicos:<br />

Al finalizar la asignatura, el alumno:<br />

o Habrá adquirido los conocimientos necesarios para compren<strong>de</strong>r el<br />

proceso <strong>de</strong> la educación para la salud y su importancia en el ambito<br />

profesional<br />

o Se habrá familiarizado con el uso <strong>de</strong> las mas importantes tecnicas<br />

pedagógicas <strong>de</strong> aplicación en el proceso <strong>de</strong> educación sanitaria<br />

o Habrá <strong>de</strong> estar familiarizado con la metodología para la elaboración <strong>de</strong><br />

programas <strong>de</strong> educación sanitaria en el ambito <strong>de</strong> su profesión<br />

2.- UNIDADES DIDACTICAS.<br />

EDUCACIÓN PARA LA SALUD<br />

Eduación sanitaria. Concepto y evolución histórica<br />

Importancia <strong>de</strong> la educación sanitaria<br />

Marco legal<br />

Objetivos <strong>de</strong> la educación sanitaria<br />

Campos <strong>de</strong> acción<br />

La modificación <strong>de</strong> los comportamientos relacionados con la salud<br />

Mo<strong><strong>de</strong>l</strong>os <strong>de</strong> educación para la salud<br />

METODOLOGÍA PEDAGÓGICA EN EL ÁREA DE SALUD<br />

Metodos directos<br />

Metodos indirectos<br />

PLANIFIACIÓN DE LA EDUCACIÓN PARA LA SALUD<br />

Analisis <strong><strong>de</strong>l</strong> problema<br />

Programación <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s educativas<br />

Evaluación<br />

CONCEPTOS BASICOS DE LA SALUD PUBLICA<br />

Conceptos <strong>de</strong> salud publica<br />

Funciones <strong>de</strong> la salud publica


3.- METODOLOGÍA DOCENTE.<br />

Clases expositivas participativas teoricas<br />

Clases prácticas <strong>de</strong> técnicas y metodos <strong>de</strong> educación para la salud<br />

4.- SISTEMA DE EVALUACIÓN.<br />

Exposición grupal <strong>de</strong> un proyecto <strong>de</strong> educación para la salud y <strong>de</strong>fensa<br />

<strong><strong>de</strong>l</strong> mismo individualmente.<br />

5.- BIBLIOGRAFÍA RECOMENDADA<br />

- Luis Salleras. Educación para la salud. Principios, metodos y aplicaciones.<br />

Ediciones Diaz <strong>de</strong> Santos. Madrid 1990.<br />

- Técnicas actuales <strong>de</strong> educación sanitaria. Centro <strong>de</strong> Análisis i Programas<br />

Sanitarios. Barcelona, 1987<br />

- Mª Isabel Serrano Gonzalez. La educación para la salud <strong><strong>de</strong>l</strong> siglo XXI. Ed.<br />

Diaz <strong>de</strong> Santos. Madrid, 1997


INFORMATICA CLINICA ( 6 Créditos)<br />

DOCENTE: D. Avelino Castro Pastor Prof. Titular <strong>de</strong> E.U.<br />

D. Francisco Bernabeu Piñeiro Prof. Titular <strong>de</strong> E.U.<br />

1.- PROPOSITO DE LA ASIGNATURA.<br />

Se preten<strong>de</strong> que el alumno adquiera los conocimientos necesarios para el<br />

manejo a nivel <strong>de</strong> usuario <strong>de</strong> un or<strong>de</strong>nador personal, <strong>de</strong> modo que tras su<br />

superacion pueda utilizar esta herramienta para escribir, presentar y publicar<br />

proyectos o trabajos cientificos.<br />

2.- UNIDADES DIDACTICAS:<br />

1.- INTRUDUCCION A LA INFORMATICA (DEFINICION, SOFTWARE,<br />

HARDWARE)<br />

2.- WINDOWS 95/98 (MANEJO DE VENTANAS, MENUS, CARPETAS Y<br />

FICHEROS)<br />

PROCESADORES DE TEXTO (EDICION DE TEXTO, TABLAS, COLUMNAS,<br />

GRAFICOS, ETC.)<br />

3.- PROGRAMA DE GRAFICOS (DIAPOSITIVAS, GRAFICOS DE BARRAS.<br />

ORGANIGRAMAS, ETC.)<br />

4.- BASES DE DATOS (CREACION DE BASES DE DATOS, MODIFICACION,<br />

INFORMES, ETIQUETAS, ETC.)<br />

5.- INTERNET (MANEJO Y RECURSOS DE INTERNET, CORREO<br />

ELECTRONICO)<br />

3.- METODOLOGÍA DOCENTE.<br />

Se realizarán clases teóricas y clases prácticas en el aula <strong>de</strong> informática <strong>de</strong> la<br />

Escuela.<br />

4.- SISTEMA DE EVALUACIÓN.<br />

La evaluación consistirá en la realización <strong>de</strong> una prueba práctica sobre los<br />

conocimientos adquiridos, realizándose dicha prueba en diferentes grupos <strong>de</strong><br />

10 personas.<br />

5.- BIBLIOGRAFÍA RECOMENDADA.<br />

• Bishop, Meter. Conceptos <strong>de</strong> informática. Madrid: Anaya, 1989.<br />

• Cros i Ferrándiz, Jordi. Curso <strong>de</strong> informática básica para<br />

principiantes. Barcelona: inforbook’s, 1999.<br />

• Curso <strong>de</strong> iniciación a Microsoft Access 97. Valencia: Easy Data<br />

Ibérica, 1997.


• Curso <strong>de</strong> iniciación a Microsoft Excel 97. Valencia: Easy Data Ibérica,<br />

1997.<br />

• Informática: curso informática 2000: informática, Windows 95, 98,<br />

office 2000, internet, Efecto 2000. Galicia: Softgal, 1999.<br />

• Meyer, Marilyn. Introducción a la informática. Madrid: Bélenguer,<br />

1999.<br />

• Alcal<strong>de</strong> Lancharro, Eduardo. Informática Básica / Eduardo Alcal<strong>de</strong><br />

Lancharo, Miguel García López. 2ª ed. Madrid: McGraw-Hill, D.L.<br />

1994.<br />

• Teso Enrique <strong><strong>de</strong>l</strong>. Introducción a la informática para torpes. 2ª ed.<br />

Madrid: Anaya Multimedia, 1996.


METODOLOGÍA AVANZADA EN PODOLOGÍA ( 4,5 Créditos)<br />

DOCENTE: D. Javier Muñíz Garcia Prof. Titular <strong>de</strong> E.U.<br />

1.- PROPÓSITO DE LA ASIGNATURA.<br />

• Familiarizar al alumno con la metodología científica básica para la puesta<br />

en marcha <strong>de</strong> un proyecto <strong>de</strong> investigación.<br />

• Conocer la estructura que <strong>de</strong>be tener un publicación científica.<br />

• Incrementar la capacidad crítica para la lectura e interpretación <strong>de</strong><br />

trabajos publicados.<br />

2.- UNIDADES DIDACTICAS<br />

Tema 1.- Investigación clínica y método epi<strong>de</strong>miológico.<br />

Tema 2.- Formulación <strong>de</strong> preguntas <strong>de</strong> interés sanitario.<br />

Tema 3.- I<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong> lagunas <strong>de</strong> conocimiento. La importancia <strong>de</strong> la<br />

búsqueda bibliográfica eficiente: Fuentes.<br />

Tema 4.- Diseño general <strong>de</strong> un proyecto <strong>de</strong> investigación.<br />

Tema 5.- Medidas <strong>de</strong> frecuencia <strong>de</strong> enfermedad.<br />

Tema 6.- Tipos <strong>de</strong> estudios epi<strong>de</strong>miológicos.<br />

Tema 7.- La significación estadística y la relevancia clínica.<br />

Tema 8.- Estrategia <strong>de</strong> análisis.<br />

Tema 9.- Interpretación y comunicación <strong>de</strong> resultados.<br />

Tema 10.- Fuentes <strong>de</strong> financiación.<br />

3.- METODOLOGÍA DOCENTE.<br />

o Clases teóricas.<br />

o Asignación <strong>de</strong> problemas para resolver individualmente fuera <strong>de</strong> clase y<br />

discusión <strong>de</strong> los mismos en clase.<br />

o Asignación <strong>de</strong> trabajo <strong>de</strong> grupo (<strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> propuesta <strong>de</strong> investigación)<br />

para realizar fuera <strong>de</strong> clase. Discusión en clase <strong>de</strong> problemas que<br />

plantean los diferentes trabajos asignados a los grupos.<br />

o Presentación y <strong>de</strong>fensa por los diferentes grupos (con la participación <strong>de</strong><br />

todos los asistentes) <strong>de</strong> los diferentes proyectos asignados).<br />

4.- SISTEMA DE EVALUACIÓN.<br />

1. I<strong>de</strong>ntificación y comentario <strong>de</strong> un artículo científico, preferentemente<br />

en el área <strong>de</strong> podología.<br />

2. Preparación <strong>de</strong> una propuesta <strong>de</strong> investigación, presentación en<br />

clase y discusión <strong>de</strong> la misma (producto principal <strong><strong>de</strong>l</strong> curso).<br />

5.- BIBLIOGRAFÍA RECOMENDADA.<br />

- Hulley SB, Cummings SR. Diseño <strong>de</strong> la investigación clínica. Un enfoque<br />

epi<strong>de</strong>miológico. Doyma: Barcelona, 1993.


El objetivo <strong>de</strong> esta obra es enseñar a investigar y así está organizado.<br />

Contiene todo lo que un profesional <strong>de</strong> la salud <strong>de</strong>be conocer para iniciarse<br />

y avanzar en la investigación clínica. Constituye la referencia bibliográfica<br />

mas a<strong>de</strong>cuada para este curso.<br />

- Polit D, Hungler BP. Investigación científica en ciencias <strong>de</strong> la Salud (6ª<br />

edición). Interamericana-Mac Graw-Hill: México, 2000<br />

- Investigación medica en Medicina Clínica: Aspectos metodológicos.<br />

Sellección 1983-1997. Doyma: Barcelona, 1998<br />

- Gabriel Sánchez R, Cabello López JB (eds). Puesta al dia. Metodos <strong>de</strong><br />

investigación en cardiología clínica (selección <strong>de</strong> articulos <strong>de</strong> la Revista<br />

Española <strong>de</strong> Cardiología). Madrid, Sociedad española <strong>de</strong> Cardiología, 1998<br />

- Last JM. A Dictionary of epi<strong>de</strong>miology. New York, Oxford University Press,<br />

2001<br />

- Gordis L. Epi<strong>de</strong>miología (3ª edición). Elsevier-Saun<strong>de</strong>rs 2005


TECNICAS DE ADMINISTRACIÓN DE MEDICAMENTOS ( 6 Créditos)<br />

DOCENTE: D. Manuel Romero Martín Prof. Titular <strong>de</strong> E.U.<br />

Dª. Mª Jesus Movilla Fernán<strong>de</strong>z Profª. Titular <strong>de</strong> E.U.<br />

1.- PROPÓSITO DE LA ASIGNATURA.<br />

Una vez finalizada la asignatura el alumno será capaz <strong>de</strong>:<br />

- Desarrollar los conocimientos básicos teóricos expuestos en el<br />

<strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> la asignatura<br />

- A<strong>de</strong>cuar los conocimientos teóricos a la parte práctica <strong>de</strong> la<br />

asignatura<br />

- Ejecutar a<strong>de</strong>cuadamente las prácticas <strong><strong>de</strong>l</strong> programa <strong>de</strong> la asignatura<br />

2.- UNIDADES DIDÁCTICAS.<br />

U.D.I: Concepto <strong>de</strong> medicamento. Origen y composición <strong>de</strong> los medicamentos.<br />

Formas medicamentosas.<br />

U.D. II: Vías <strong>de</strong> administración <strong>de</strong> los fármacos.<br />

U.D. III: Cinética <strong>de</strong> los fármacos en el organismo. Aplicación tópica y<br />

sistémica. Absorción y vías <strong>de</strong> absorción <strong>de</strong> fármacos. Distribución <strong>de</strong> los<br />

fármacos en el organismo.<br />

U.D. IV: Metabolismo <strong>de</strong> los fármacos. Excreción y vías <strong>de</strong> excreción <strong>de</strong> los<br />

fármacos.<br />

U.D. V: Factores que influyen en la acción <strong><strong>de</strong>l</strong> fármaco.<br />

U.D. VI: Técnicas para la administración <strong>de</strong> los medicamentos.<br />

3.- METODOLOGÍA DOCENTE.<br />

Esta asignatura forma parte <strong>de</strong> una experiencia piloto enmarcada <strong>de</strong>ntro<br />

<strong>de</strong> los Contratos Programa <strong>de</strong> la Universidad <strong>de</strong> A Coruña.<br />

Al inicio <strong>de</strong> curso le será entregado al alumno el cronograma con las<br />

diferentes metodologías y activida<strong>de</strong>s que se realizarán en dicha asignatura.<br />

4.- SISTEMA DE EVALUACIÓN.<br />

El sistema <strong>de</strong> evaluación será entregado al alumno al inicio <strong><strong>de</strong>l</strong> curso<br />

académico.


5.- BIBLIOGRAFÍA RECOMENDADA:<br />

• Administración <strong>de</strong> medicamentos en enfermería. Nursing Photobook. 1995.<br />

DOYMA.<br />

• Terapéutica intravenosa en enfermería. Nursing Photobook. 1995. DOYMA<br />

• Kozier, B. ; Erb, G.; Blais, K.; Wilkinson, J.M. Fundamentos <strong>de</strong> enfermería.<br />

Conceptos, proceso y práctica. Vol. 1 y 2. 3ª edición. Madrid. McGraw-<br />

Hill/Interamericana <strong>de</strong> España. 1999<br />

• Potter, Perry. Fundamentos <strong>de</strong> Enfermería. Teoría y práctica. 3ª edición.<br />

Madrid. Mosby/Doyma. 1996<br />

• Farmacología Clínica. Serie <strong>de</strong> manuales <strong>de</strong> enfermería. 1ª edición.<br />

Barcelona. Masson-Salvat Enfermería. 1995.


TECNOLOGÍA MÉDICA ( 4,5 Créditos)<br />

DOCENTE: D. Mario Fernán<strong>de</strong>z Fernán<strong>de</strong>z Prof. Contratado Interino.<br />

1.- PROPÓSITO DE LA ASIGNATURA.<br />

Conocimiento <strong>de</strong>:<br />

• el fundamento y las aplicaciones <strong>de</strong> los principales medios <strong>de</strong><br />

diagnóstico médico<br />

• las aplicaciones <strong>de</strong> la instrumentación diagnóstica médica en la<br />

Podología<br />

2.- UNIDADES DIDACTICAS.<br />

1. INSTRUMENTACIÓN DIAGNÓSTICA<br />

1.1. Generalida<strong>de</strong>s<br />

1.2. Electrodiagnóstico<br />

1.2.1. Electrocardiograma.<br />

1.2.2. Electroencefalograma. Potenciales evocados.<br />

1.2.3. Electromiografía.<br />

1.3. Diagnóstico por imagen<br />

1.3.1. Radiología<br />

1.3.1.1. Radiología convencional. Técnicas radiográficas especiales<br />

1.3.1.2. Tomografía computarizada<br />

1.3.1.3. Radiología digital<br />

1.3.2. Ecografía. Doppler<br />

1.3.3. Resonancia Nuclear Magnética<br />

1.3.4. Medicina Nuclear<br />

1.3.4.1. Gammagrafía<br />

1.3.4.2. SPECT<br />

1.3.4.3. PET<br />

1.3.5. Métodos <strong>de</strong> apoyo en diagnóstico por imagen<br />

1.3.5.1. Tratamiento <strong>de</strong> las imágenes digitales<br />

1.3.5.2. Reconstrucción en 3 dimensiones. Planificadores y<br />

Navegadores<br />

1.3.5.3. Transmisión <strong>de</strong> imágenes. Diagnóstico por imagen e<br />

Internet<br />

2. INSTRUMENTACIÓN TERAPÉUTICA<br />

2.1. Radiología intervencionista<br />

2.2. Ultrasonidos<br />

2.3. Láser<br />

2.4. Radioterapia<br />

2.5. Radiación ultravioleta e infrarroja<br />

3.- METODOLOGÍA DOCENTE.<br />

Será facilitado por el profesor al comienzo <strong><strong>de</strong>l</strong> curso académico.


4.- SISTEMA DE EVALUACIÓN.<br />

Se evaluará a través <strong>de</strong> un solo examen que compren<strong>de</strong>rá 25 preguntas<br />

test, y 2 temas para <strong>de</strong>sarrollar.<br />

5.- BIBLIOGRAFÍA RECOMENDADA.<br />

• Manual <strong>de</strong> medicina física. M Martínez Morillo. Editorial Harcourt Brace<br />

1998<br />

• Física e instrumentación médicas. Juan R. Zaragoza. 2ª ed. Editorial<br />

Masson-Salvat Medicina.


REEDUCACIÓN FUNCIONAL DE LAS AFECCIONES PODOLÓGICAS ( 6<br />

Créditos)<br />

DOCENTE: Dª. Isabel Raposo Vidal Profª. Titular <strong>de</strong> E.U.<br />

Dª. Miriam Barcia Seoane Profª. Titular <strong>de</strong> E.U.<br />

1.- PROPÓSITO DE LA ASIGNATURA.<br />

Con el estudio <strong>de</strong> la asignatura Reeducación Funcional <strong>de</strong> las<br />

Afecciones Podológicas, optativa <strong>de</strong> segundo curso <strong>de</strong> la titulación <strong>de</strong><br />

Podología, se preten<strong>de</strong> que el alumno conozca el protocolo <strong>de</strong> valoración<br />

analítica <strong><strong>de</strong>l</strong> tobillo y <strong><strong>de</strong>l</strong> pie y valoración global <strong>de</strong> los segmentos<br />

suprayacentes (rodilla, ca<strong>de</strong>ra, pelvis y columna vertebral), y trasla<strong>de</strong> su<br />

aplicación a las alteraciones podológicas más frecuentes. Así mismo, se<br />

tratará <strong>de</strong> que i<strong>de</strong>ntifique las técnicas empleadas en el abordaje fisioterápico,<br />

tanto curativo como paliativo, <strong>de</strong> dichas afecciones.<br />

2.- UNIDADES DIDÁCTICAS.<br />

UNIDAD TEMÁTICA I – VALORACIÓN FUNCIONAL DEL PIE<br />

TEMA 1.- GENERALIDADES<br />

-Concepto <strong>de</strong> valoración. Tipos <strong>de</strong> valoración.<br />

-Métodos <strong>de</strong> valoración: visuales, manuales e instrumentales.<br />

-Secuenciación <strong>de</strong> un protocolo <strong>de</strong> valoración funcional <strong><strong>de</strong>l</strong> pie: anamnesis,<br />

valoración estática en carga, valoración en <strong>de</strong>scarga, valoración dinámica.<br />

TEMA 2.- VALORACIÓN FUNCIONAL DEL PIE (I):<br />

ANAMNESIS. VALORACIÓN ESTÁTICA EN CARGA<br />

-Anamnesis.<br />

-Valoración estática en carga <strong><strong>de</strong>l</strong> tobillo y <strong><strong>de</strong>l</strong> pie.<br />

-Valoración en el plano sagital: visión lateral y visión medial.<br />

-Salientes óseos y elementos tendinosos retromaleolares.<br />

Relación con la posición <strong>de</strong> la ASA.<br />

-Altura <strong>de</strong> la bóveda plantar.<br />

-Valoración en el plano transversal: visión plantar y visión dorsal.<br />

-Huella plantar.<br />

-Ángulo <strong>de</strong> Fick.<br />

-Alineación antepié/ retropié.<br />

-Fórmula digital. Alteraciones digitales numéricas y/o<br />

morfológicas.<br />

-Valoración en el plano frontal: visión posterior.<br />

-Definición y marcación <strong>de</strong> los ejes tibio – peroneo posterior y<br />

clínico <strong>de</strong> calcáneo.<br />

-Medición <strong>de</strong> la alineación <strong>de</strong> los ejes tibio – peroneo posterior y<br />

clínico <strong>de</strong> calcáneo.<br />

-Valoración global <strong>de</strong> la estática en carga rodilla, pelvis y columna<br />

vertebral: planos sagital, transversal y frontal.


TEMA 3.- VALORACIÓN FUNCIONAL DEL PIE (II): VALORACIÓN EN<br />

DESCARGA<br />

-Valoración visual, manual e instrumental <strong><strong>de</strong>l</strong> tejido cutáneo y<br />

subcutáneo.<br />

-Valoración articular.<br />

-Valoración visual.<br />

-Valoración manual:<br />

-Valoración palpatoria.<br />

-Valoración <strong>de</strong> los movimientos globales e intrínsecos <strong>de</strong><br />

las articulaciones <strong><strong>de</strong>l</strong> tobillo y pie. Topes articulares.<br />

-Valoración <strong>de</strong> la fórmula metatarsal.<br />

-Valoración instrumental –goniometría-:<br />

-Goniometría aplicada a la articulación <strong><strong>de</strong>l</strong> tobillo. Valores <strong>de</strong><br />

referencia.<br />

-Goniometría aplicada a la ASA. Valores <strong>de</strong> referencia.<br />

-Goniometría aplicada a la interlínea <strong>de</strong> Lisfranc. Valores <strong>de</strong><br />

referencia.<br />

-Goniometría aplicada a las articulaciones <strong><strong>de</strong>l</strong> primer <strong>de</strong>do.<br />

Valores <strong>de</strong> referencia.<br />

-Valoración muscular.<br />

-Valoración visual.<br />

-Valoración manual:<br />

-Valoración analítica <strong>de</strong> las propieda<strong>de</strong>s pasivas <strong>de</strong> la<br />

musculatura <strong><strong>de</strong>l</strong> tobillo y pie.<br />

-Valoración analítica <strong>de</strong> la fuerza <strong>de</strong> la musculatura <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

tobillo y pie.<br />

-Valoración global en <strong>de</strong>scarga <strong>de</strong> la rodilla, ca<strong>de</strong>ra, pelvis y columna<br />

vertebral.<br />

TEMA 4.- VALORACIÓN FUNCIONAL DEL PIE (III): VALORACIÓN<br />

DINÁMICA<br />

-Valoración dinámica <strong><strong>de</strong>l</strong> pie.<br />

-Secuencia <strong>de</strong> apoyo plantar.<br />

-Comportamiento articular y muscular dinámico.<br />

-Distribución y cuantificación <strong>de</strong> las presiones plantares.<br />

-Dispositivos para la valoración <strong>de</strong> la dinámica <strong><strong>de</strong>l</strong> pie.<br />

-Dispositivos ópticos. Tipos. Principios básicos <strong>de</strong> funcionamiento.<br />

Ventajas e inconvenientes. Instrumentación y análisis <strong>de</strong> datos.<br />

-Dispositivos baropodométricos. Tipos. Principios básicos <strong>de</strong><br />

funcionamiento. Ventajas e inconvenientes. Instrumentación y<br />

análisis <strong>de</strong> datos.<br />

UNIDAD TEMÁTICA II – FISIOTERAPIA EN LAS PRINCIPALES<br />

AFECCIONES DEL PIE DEL ADULTO


TEMA 5.- FISIOTERAPIA EN LAS DEFORMIDADES DE LA BÓVEDA<br />

PLANTAR<br />

-Fisioterapia en el pie plano.<br />

-Introducción: <strong>de</strong>finición, etiología, clasificación, patomecánica.<br />

-Planificación y <strong>de</strong>sarrollo <strong><strong>de</strong>l</strong> Proceso <strong>de</strong> Intervención<br />

Fisioterápica:<br />

-Valoración funcional. Pruebas específicas.<br />

-Formulación <strong><strong>de</strong>l</strong> plan <strong>de</strong> tratamiento fisioterápico:<br />

planteamiento <strong>de</strong> objetivos, selección <strong>de</strong> técnicas.<br />

-Fisioterapia en el pie cavo.<br />

-Introducción: <strong>de</strong>finición, etiología, clasificación, patomecánica.<br />

-Planificación y <strong>de</strong>sarrollo <strong><strong>de</strong>l</strong> Proceso <strong>de</strong> Intervención<br />

Fisioterápica:<br />

-Valoración funcional. Pruebas específicas.<br />

-Formulación <strong><strong>de</strong>l</strong> plan <strong>de</strong> tratamiento fisioterápico:<br />

planteamiento <strong>de</strong> objetivos, selección <strong>de</strong> técnicas.<br />

TEMA 6.- FISIOTERAPIA EN LA PATOLOGÍA DEL RETROPIÉ Y MEDIOPIÉ<br />

-Fisioterapia en las principales patologías no traumáticas causantes <strong>de</strong><br />

talalgia –afecciones <strong><strong>de</strong>l</strong> tendón <strong>de</strong> Aquiles, bursitis retrocalcánea,<br />

espolón calcáneo, fascitis plantar, síndrome <strong><strong>de</strong>l</strong> tunel tarsiano-.<br />

-Introducción: <strong>de</strong>finición, etiología, clasificación, patomecánica.<br />

-Planificación y <strong>de</strong>sarrollo <strong><strong>de</strong>l</strong> Proceso <strong>de</strong> Intervención<br />

Fisioterápica:<br />

-Valoración funcional. Pruebas específicas.<br />

-Formulación <strong><strong>de</strong>l</strong> plan <strong>de</strong> tratamiento fisioterápico:<br />

planteamiento <strong>de</strong> objetivos, selección <strong>de</strong> técnicas.<br />

-Fisioterapia en los traumatismos <strong><strong>de</strong>l</strong> retropié –esguince <strong>de</strong> tobillo,<br />

fracturas <strong>de</strong> astrágalo, fracturas <strong>de</strong> calcáneo, fracturas <strong>de</strong> tobillo-.<br />

-Introducción: <strong>de</strong>finición, etiología, clasificación, patomecánica.<br />

-Planificación y <strong>de</strong>sarrollo <strong><strong>de</strong>l</strong> Proceso <strong>de</strong> Intervención<br />

Fisioterápica:<br />

-Valoración funcional. Pruebas específicas.<br />

-Formulación <strong><strong>de</strong>l</strong> plan <strong>de</strong> tratamiento fisioterápico:<br />

planteamiento <strong>de</strong> objetivos, selección <strong>de</strong> técnicas.<br />

-Fisioterapia en los traumatismos <strong><strong>de</strong>l</strong> mediopié –fracturas <strong>de</strong> escafoi<strong>de</strong>s,<br />

fracturas <strong>de</strong> cuboi<strong>de</strong>s, fracturas <strong>de</strong> las cuñas-.<br />

-Introducción: <strong>de</strong>finición, etiología, clasificación, patomecánica.<br />

-Planificación y <strong>de</strong>sarrollo <strong><strong>de</strong>l</strong> Proceso <strong>de</strong> Intervención<br />

Fisioterápica:<br />

-Valoración funcional. Pruebas específicas.<br />

-Formulación <strong><strong>de</strong>l</strong> plan <strong>de</strong> tratamiento fisioterápico:<br />

planteamiento <strong>de</strong> objetivos, selección <strong>de</strong> técnicas.<br />

TEMA 7.- FISIOTERAPIA EN LA PATOLOGÍA DEL ANTEPIÉ


-Fisioterapia en las principales patologías no traumáticas causantes<br />

<strong>de</strong> metatarsalgia –alteraciones <strong>de</strong> origen biomecánico, enfermedad<br />

<strong>de</strong> Freiberg - Köhler II, enfermedad <strong>de</strong> Morton, sesamoi<strong>de</strong>opatías-.<br />

-Introducción: <strong>de</strong>finición, etiología, clasificación, patomecánica.<br />

-Planificación y <strong>de</strong>sarrollo <strong><strong>de</strong>l</strong> Proceso <strong>de</strong> Intervención<br />

Fisioterápica:<br />

-Valoración funcional. Pruebas específicas.<br />

-Formulación <strong><strong>de</strong>l</strong> plan <strong>de</strong> tratamiento fisioterápico:<br />

planteamiento <strong>de</strong> objetivos, selección <strong>de</strong> técnicas.<br />

-Fisioterapia en las alteraciones más frecuentes <strong><strong>de</strong>l</strong> primer <strong>de</strong>do:<br />

hallux valgus, hallux limitus o rigidus.<br />

-Introducción: <strong>de</strong>finición, etiología, clasificación, patomecánica.<br />

-Planificación y <strong>de</strong>sarrollo <strong><strong>de</strong>l</strong> Proceso <strong>de</strong> Intervención<br />

Fisioterápica:<br />

-Valoración funcional. Pruebas específicas.<br />

-Formulación <strong><strong>de</strong>l</strong> plan <strong>de</strong> tratamiento fisioterápico:<br />

planteamiento <strong>de</strong> objetivos, selección <strong>de</strong> técnicas.<br />

-Fisioterapia en las alteraciones más frecuentes <strong>de</strong> los <strong>de</strong>dos<br />

menores: <strong>de</strong>dos en garra, <strong>de</strong>dos en martillo, quinto supra-aducto.<br />

-Introducción: <strong>de</strong>finición, etiología, clasificación, patomecánica.<br />

-Planificación y <strong>de</strong>sarrollo <strong><strong>de</strong>l</strong> Proceso <strong>de</strong> Intervención<br />

Fisioterápica:<br />

-Valoración funcional. Pruebas específicas.<br />

-Formulación <strong><strong>de</strong>l</strong> plan <strong>de</strong> tratamiento fisioterápico:<br />

planteamiento <strong>de</strong> objetivos, selección <strong>de</strong> técnicas.<br />

-Fisioterapia en los traumatismos <strong><strong>de</strong>l</strong> antepié: fracturas <strong><strong>de</strong>l</strong> primer<br />

metatarsiano y <strong>de</strong>do, fracturas <strong>de</strong> los metatarsianos y <strong>de</strong>dos<br />

menores.<br />

-Introducción: <strong>de</strong>finición, etiología, clasificación, patomecánica.<br />

-Planificación y <strong>de</strong>sarrollo <strong><strong>de</strong>l</strong> Proceso <strong>de</strong> Intervención<br />

Fisioterápica:<br />

-Valoración funcional. Pruebas específicas.<br />

-Formulación <strong><strong>de</strong>l</strong> plan <strong>de</strong> tratamiento fisioterápico:<br />

planteamiento <strong>de</strong> objetivos, selección <strong>de</strong> técnicas.


UNIDAD TEMÁTICA III – FISIOTERAPIA EN LAS ALTERACIONES DEL PIE<br />

DERIVADAS DE ENFERMEDADES SISTÉMICAS. FISIOTERAPIA EN LAS<br />

ALTERACIONES PODOLÓGICAS MÁS FRECUENTES EN EL NIÑO.<br />

TEMA 9.- EL PIE EN LAS ENFERMEDADES SISTÉMICAS: DIABETES<br />

MELLITUS Y ARTRITIS REUMATOIDEA<br />

-Fisioterapia en el pie diabético.<br />

-Introducción: <strong>de</strong>finición y etiopatogenia <strong>de</strong> la Diabetes Mellitus.<br />

Manifestaciones clínicas a nivel <strong><strong>de</strong>l</strong> pie según la fase <strong>de</strong><br />

evolución.<br />

-Planificación y <strong>de</strong>sarrollo <strong><strong>de</strong>l</strong> Proceso <strong>de</strong> Intervención<br />

Fisioterápica:<br />

-Valoración funcional. Pruebas específicas.<br />

-Formulación <strong><strong>de</strong>l</strong> plan <strong>de</strong> tratamiento fisioterápico:<br />

planteamiento <strong>de</strong> objetivos, selección <strong>de</strong> técnicas.<br />

-Fisioterapia en el pie artrítico.<br />

-Introducción: <strong>de</strong>finición y etiopatogenia <strong>de</strong> la Artritis<br />

Reumatoi<strong>de</strong>a. Manifestaciones clínicas a nivel <strong><strong>de</strong>l</strong> pie según la<br />

fase <strong>de</strong> evolución.<br />

-Planificación y <strong>de</strong>sarrollo <strong><strong>de</strong>l</strong> Proceso <strong>de</strong> Intervención<br />

Fisioterápica:<br />

-Valoración funcional. Pruebas específicas.<br />

-Formulación <strong><strong>de</strong>l</strong> plan <strong>de</strong> tratamiento fisioterápico:<br />

planteamiento <strong>de</strong> objetivos, selección <strong>de</strong> técnicas.<br />

TEMA 10.- FISIOTERAPIA EN LAS ALTERACIONES PODOLÓGICAS MÁS<br />

FRECUENTES EN EL NIÑO:<br />

PIE EQUINO-VARO CONGÉNITO, METATARSO ADUCTO Y PIE PLANO<br />

INFANTIL<br />

-Fisioterapia en el pie equino – varo congénito.<br />

-Introducción: <strong>de</strong>finición, etiología, clasificación, patomecánica.<br />

-Planificación y <strong>de</strong>sarrollo <strong><strong>de</strong>l</strong> Proceso <strong>de</strong> Intervención<br />

Fisioterápica:<br />

-Valoración funcional. Pruebas específicas.<br />

-Formulación <strong><strong>de</strong>l</strong> plan <strong>de</strong> tratamiento fisioterápico:<br />

planteamiento <strong>de</strong> objetivos, selección <strong>de</strong> técnicas.<br />

-Fisioterapia en el metatarso aducto.<br />

-Introducción: <strong>de</strong>finición, etiología, clasificación, patomecánica.<br />

-Planificación y <strong>de</strong>sarrollo <strong><strong>de</strong>l</strong> Proceso <strong>de</strong> Intervención<br />

Fisioterápica:<br />

-Valoración funcional. Pruebas específicas.<br />

-Formulación <strong><strong>de</strong>l</strong> plan <strong>de</strong> tratamiento fisioterápico:<br />

planteamiento <strong>de</strong> objetivos, selección <strong>de</strong> técnicas.<br />

-Fisioterapia en el pie plano infantil.<br />

-Introducción: <strong>de</strong>finición, etiología, clasificación, patomecánica.


-Planificación y <strong>de</strong>sarrollo <strong><strong>de</strong>l</strong> Proceso <strong>de</strong> Intervención<br />

Fisioterápica:<br />

-Valoración funcional. Pruebas específicas.<br />

-Formulación <strong><strong>de</strong>l</strong> plan <strong>de</strong> tratamiento fisioterápico:<br />

planteamiento <strong>de</strong> objetivos, selección <strong>de</strong> técnicas.<br />

PROGRAMA PRÁCTICO<br />

UNIDAD I.- VALORACIÓN FUNCIONAL DEL PIE<br />

PRACTICA 1.- Exploración topográfica <strong><strong>de</strong>l</strong> tobillo y pie.<br />

1.1. Localización y palpación <strong>de</strong> estructuras óseas.<br />

1.2. Localización y palpación <strong>de</strong> estructuras ligamentosas.<br />

1.3. Localización y palpación <strong>de</strong> estructuras músculo-tendinosas.<br />

PRACTICA 2.- Valoración estática en carga.<br />

2.1. Valoración en el plano sagital: visión lateral y medial.<br />

2.1.1. Observación global <strong><strong>de</strong>l</strong> segmento tobillo – pie: relieves<br />

óseos y tendinosos. Relacionar con la posición <strong>de</strong> la ASA.<br />

2.1.2. Observación y medición <strong>de</strong> la altura <strong>de</strong> la bóveda plantar.<br />

2.2. Valoración en el plano transversal: visión plantar y dorsal.<br />

2.2.1. Observación <strong>de</strong> la huella plantar en el podoscopio.<br />

2.2.2. Valoración <strong><strong>de</strong>l</strong> ángulo <strong>de</strong> Fick.<br />

2.2.3. Valoración <strong>de</strong> la alineación antepié/ retropié.<br />

2.2.4. Valoración <strong>de</strong> la fórmula digital. I<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong> posibles<br />

alteraciones digitales numéricas y/o morfológicas.<br />

2.3. Valoración en el plano frontal: visión posterior.<br />

2.3.1. Marcación <strong>de</strong> los ejes tibio – peroneo posterior y clínico <strong>de</strong><br />

calcáneo.<br />

2.3.2. Medición <strong>de</strong> su alineación relativa y con respecto al suelo.<br />

2.4. Valoración global <strong>de</strong> la estática en carga <strong>de</strong> la rodilla, pelvis y<br />

columna vertebral.<br />

2.4.1. Observación global.<br />

2.4.2. Prueba <strong>de</strong> la plomada.<br />

PRÁCTICA 3.- Valoración en <strong>de</strong>scarga.<br />

3.1. Valoración <strong><strong>de</strong>l</strong> tejido cutáneo y subcutáneo.<br />

3.1.1. Valoración visual: aspecto (hiperqueratosis), coloración,<br />

volumen.<br />

3.1.2. Valoración manual:<br />

3.1.2.1. Palpación <strong>de</strong> la temperatura.<br />

3.1.2.2. Valoración <strong>de</strong> las propieda<strong>de</strong>s pasivas: ejecución<br />

<strong>de</strong> la maniobra <strong>de</strong> pliegue cutáneo.<br />

3.1.2.3. Valoración <strong>de</strong> la movilidad: ejecución <strong>de</strong> la<br />

maniobra <strong>de</strong> pinza rodada.<br />

3.1.3. Valoración instrumental:


3.1.3.1. Utilización <strong><strong>de</strong>l</strong> aestesiómetro para la valoración<br />

<strong>de</strong> la sensibilidad.<br />

3.1.3.2. Utilización <strong><strong>de</strong>l</strong> compás <strong>de</strong> espesor para la<br />

medición <strong><strong>de</strong>l</strong> grosor <strong><strong>de</strong>l</strong> tejido cutáneo y<br />

subcutáneo.<br />

3.2. Valoración articular.<br />

3.2.1. Valoración visual: observación <strong>de</strong> la actitud espontánea <strong>de</strong><br />

las articulaciones <strong><strong>de</strong>l</strong> tobillo y pie.<br />

3.2.2. Valoración manual:<br />

3.2.2.1. Valoración <strong>de</strong> los movimientos globales e<br />

intrínsecos <strong>de</strong> las articulaciones <strong><strong>de</strong>l</strong> tobillo y pie.<br />

Percepción <strong>de</strong> topes articulares.<br />

3.2.2.2. Valoración <strong>de</strong> la fórmula metatarsal.<br />

3.2.3. Valoración instrumental –goniometría-:<br />

3.2.3.1. Técnica <strong>de</strong> goniometría aplicada a la articulación<br />

<strong><strong>de</strong>l</strong> tobillo.<br />

3.2.3.2. Técnica <strong>de</strong> goniometría aplicada a la ASA.<br />

3.2.3.3. Técnica <strong>de</strong> goniometría aplicada a la interlínea<br />

<strong>de</strong> Lisfranc.<br />

3.2.3.4. Técnica <strong>de</strong> goniometría aplicada a las<br />

articulaciones <strong><strong>de</strong>l</strong> primer <strong>de</strong>do.<br />

3.3. Valoración muscular.<br />

3.3.1. Valoración visual: observación <strong><strong>de</strong>l</strong> volumen <strong>de</strong> los<br />

músculos <strong><strong>de</strong>l</strong> tobillo y pie.<br />

3.3.2. Valoración manual:<br />

3.3.2.1. Valoración analítica <strong>de</strong> las propieda<strong>de</strong>s pasivas<br />

<strong>de</strong> la musculatura <strong><strong>de</strong>l</strong> tobillo y pie.<br />

3.3.2.2. Valoración analítica <strong>de</strong> la fuerza <strong>de</strong> la<br />

musculatura <strong><strong>de</strong>l</strong> tobillo y pie.<br />

3.4. Valoración articular y muscular global <strong>de</strong> la rodilla, ca<strong>de</strong>ra, pelvis<br />

y columna vertebral.<br />

PRÁCTICA 4.- Valoración dinámica <strong><strong>de</strong>l</strong> tobillo y pie.<br />

4.1. Visualización <strong>de</strong> la ejecución <strong>de</strong> una valoración dinámica<br />

efectuada a través <strong>de</strong> la utilización <strong>de</strong> un dispositivo óptico.<br />

Interpretación <strong>de</strong> los datos obtenidos.<br />

4.2. Visualización <strong>de</strong> la ejecución <strong>de</strong> una valoración dinámica<br />

efectuada a través <strong>de</strong> la utilización <strong>de</strong> un dispositivo<br />

baropodométrico. Interpretación <strong>de</strong> los datos obtenidos.<br />

UNIDAD II.- FISIOTERAPIA EN LAS PRINCIPALES AFECCIONES DEL PIE<br />

EN EL ADULTO<br />

PRÁCTICA 5.- Estudio <strong>de</strong> caso clínico: PIE PLANO.<br />

5.1. Valoración funcional. Estudio <strong>de</strong> informes y pruebas<br />

complementarias.<br />

5.2. Formulación <strong>de</strong> objetivos y selección <strong>de</strong> técnicas <strong>de</strong> tratamiento<br />

fisioterápico.


PRÁCTICA 6.- Estudio <strong>de</strong> caso clínico: PIE CAVO.<br />

6.1. Valoración funcional. Estudio <strong>de</strong> informes y pruebas<br />

complementarias.<br />

6.2. Formulación <strong>de</strong> objetivos y selección <strong>de</strong> técnicas <strong>de</strong> tratamiento<br />

fisioterápico.<br />

PRÁCTICA 7.- Estudio <strong>de</strong> caso clínico: TALALGIA (FASCITIS PLANTAR).<br />

7.1. Valoración funcional. Estudio <strong>de</strong> informes y pruebas<br />

complementarias.<br />

7.2. Formulación <strong>de</strong> objetivos y selección <strong>de</strong> técnicas <strong>de</strong> tratamiento<br />

fisioterápico.<br />

PRÁCTICA 8.- Estudio <strong>de</strong> caso clínico: FRACTURA DE CALCÁNEO.<br />

8.1. Valoración funcional. Estudio <strong>de</strong> informes y pruebas<br />

complementarias.<br />

8.2. Formulación <strong>de</strong> objetivos y selección <strong>de</strong> técnicas <strong>de</strong> tratamiento<br />

fisioterápico.<br />

PRÁCTICA 9.- Estudio <strong>de</strong> caso clínico: METATARSALGIA (ENFERMEDAD<br />

DE MORTON).<br />

9.1. Valoración funcional. Estudio <strong>de</strong> informes y pruebas<br />

complementarias.<br />

9.2. Formulación <strong>de</strong> objetivos y selección <strong>de</strong> técnicas <strong>de</strong> tratamiento<br />

fisioterápico.<br />

PRÁCTICA 10.- Estudio <strong>de</strong> caso clínico: HALLUX VALGUS.<br />

10.1. Valoración funcional. Estudio <strong>de</strong> informes y pruebas<br />

complementarias.<br />

10.2. Formulación <strong>de</strong> objetivos y selección <strong>de</strong> técnicas <strong>de</strong> tratamiento<br />

fisioterápico.<br />

PRÁCTICA 11.- Estudio <strong>de</strong> caso clínico: HALLUX RIGIDUS.<br />

11.1. Valoración funcional. Estudio <strong>de</strong> informes y pruebas<br />

complementarias.<br />

11.2. Formulación <strong>de</strong> objetivos y selección <strong>de</strong> técnicas <strong>de</strong> tratamiento<br />

fisioterápico.


UNIDAD III.- FISIOTERAPIA EN LAS ALTERACIONES DEL PIE<br />

DERIVADAS DE ENFERMEDADES SISTÉMICAS. FISIOTERAPIA EN LAS<br />

ALTERACIONES PODOLÓGICAS MÁS FRECUENTES EN EL NIÑO<br />

PRÁCTICA 12.- Estudio <strong>de</strong> caso clínico: PIE DIABÉTICO.<br />

12.1. Valoración funcional. Estudio <strong>de</strong> informes y pruebas<br />

complementarias.<br />

12.2. Formulación <strong>de</strong> objetivos y selección <strong>de</strong> técnicas <strong>de</strong> tratamiento<br />

fisioterápico.<br />

PRÁCTICA 13.- Estudio <strong>de</strong> caso clínico: PIE ARTRÍTICO.<br />

13.1. Valoración funcional. Estudio <strong>de</strong> informes y pruebas<br />

complementarias.<br />

13.2. Formulación <strong>de</strong> objetivos y selección <strong>de</strong> técnicas <strong>de</strong> tratamiento<br />

fisioterápico.<br />

PRÁCTICA 14.- Estudio <strong>de</strong> caso clínico: PIE EQUINO – VARO<br />

CONGÉNITO.<br />

14.1. Valoración funcional. Estudio <strong>de</strong> informes y pruebas<br />

complementarias.<br />

14.2. Formulación <strong>de</strong> objetivos y selección <strong>de</strong> técnicas <strong>de</strong> tratamiento<br />

fisioterápico.<br />

3.- METODOLOGÍA DOCENTE.<br />

- Lección magistral participativa.<br />

- Seminarios: estudio <strong>de</strong> casos clínicos.<br />

- Clase práctica<br />

4.- SISTEMA DE EVALUACIÓN.<br />

o 50% evaluación continuada<br />

o 50% examen tipo test<br />

5.- BIBLIOGRAFÍA RECOMENDADA.<br />

- PALMER ML, EPLER ME. Fundamentos <strong>de</strong> las técnicas <strong>de</strong> evaluación<br />

músculo-esquelética. Barcelona: Paidotribo; 2002. p. 381-439.<br />

- ROOT ML, ORIEN WP, WEED JH, HUGUES RJ. Exploración biomecánica<br />

<strong><strong>de</strong>l</strong> pie. Vol. I. Madrid: Ortocen; 1991.<br />

- LEVINSON M. Physical Therapy for Ankle and Rearfoot Disor<strong>de</strong>rs. En:<br />

Ranawat CS, Positano RG. Disor<strong>de</strong>rs of the Heel, Rearfoot and Ankle.<br />

Phila<strong><strong>de</strong>l</strong>phia: Churchill Livingstone; 1999. p. 450-463.<br />

- LOSA ME, BECERRO DE BENGOA R. Criterios americanos <strong>de</strong> patología<br />

podológica. En: Ortopodología y aparato locomotor. Ortopedia <strong>de</strong> pie y<br />

tobillo. Barcelona: Masson; 2003. p. 455-482.


- MICHAUD TC. The Foot: Hyperpronation and Hypopronation. En: Hammer<br />

WI. Functional Soft Tissue Examination and Treatment by Manual Methods.<br />

Gaithersburg: Aspen Publishers; 1999. p. 331-356.<br />

- BARCIA M, RAPOSO I, SOUTO S. Fisioterapia en las afecciones<br />

podológicas: el hallux valgus. Revista española <strong>de</strong> Podología 2001; XII (2):<br />

75-79.<br />

- BASAS A. Fascitis plantar: prevención y tratamiento. Revista española <strong>de</strong><br />

Podología 1999; X (3): 149-154.<br />

- MACNICOL M. Orthopedic Conditions Affecting the Foot in Childhood. En:<br />

Thomson P, Volpe R. Introduction to Podopediatrics. London: Churchill<br />

Livingstone; 2001. p. 207-214, 217-221.<br />

- OUZOUNIAN T. Reumatoid Arthritis of the Foot and Ankle. En: Myerson<br />

MS. Foot and Ankle Disor<strong>de</strong>rs. Vol. 2. Phila<strong><strong>de</strong>l</strong>phia: WB Saun<strong>de</strong>rs<br />

Company; 2000. p. 1189-1204.<br />

- COTILLEAU I, MAISONNEUVE N, THOUVENEL C. Reeducation du “Pied<br />

Diabetique”. Kinesitherapie Scientifique 1998; 374: 39-46.


ACTUACION ANTE SITUACIONES DE EMERGENCIA ( 6 Créditos)<br />

DOCENTE: Dª. Matil<strong>de</strong> García Sanchez<br />

Profª. Titular <strong>de</strong> E.U.<br />

1.- PROPOSITO DE LA ASIGNATURA.<br />

Adquirir los conocimientos, actitu<strong>de</strong>s y habilida<strong>de</strong>s imprescindibles para<br />

actuar ante una situación <strong>de</strong> emergencia; que entraña riesgo vital o no,<br />

producida como consecuencia <strong>de</strong> un acci<strong>de</strong>nte o enfermedad repentina; hasta<br />

la intervención <strong>de</strong> los equipos <strong>de</strong> emergencia sanitaria.<br />

OBJETIVOS ESPECIFICOS:<br />

El alumno <strong>de</strong>berá adquirir los conocimientos y habilida<strong>de</strong>s básicas en el<br />

abordaje <strong>de</strong> la atención ante situaciones <strong>de</strong> emergencia. Para ello será preciso<br />

plantear objetivos especificos <strong>de</strong> atención:<br />

• Conocer y aplicar los pasos pertienentes en garantizar la<br />

seguridad <strong>de</strong> la victima y <strong>de</strong> las personas que prestan ayuda.<br />

• Valorar e informar a<strong>de</strong>cuadamente a los servicios <strong>de</strong> emergencia<br />

<strong>de</strong> la situación urgente.<br />

• Socorrer <strong>de</strong>bidamente a la víctima o enfermo, aplicando las<br />

medidas <strong>de</strong> riesgo vital y urgencias en general.<br />

2.- UNIDADES DIDACTICAS.<br />

MODULO TEORICO<br />

UNIDAD I. ATENCIÓN DE ENFERMERIA ANTE SITUACIONES DE<br />

EMERGENCIA<br />

Tema 1.-<br />

Tema 2.-<br />

Tema 4.-<br />

Tema 5.-<br />

GENERALIDADES EN LA ATENCIÓN DE<br />

URGENCIA.<br />

REANIMACION CARDIOPULMONAR BASICA<br />

• RCP BASICA EN EL ADULTO<br />

• RCP BASICA EN EL NIÑO<br />

HERIDAS Y HEMORRAGIAS.<br />

• ACTUACIÓN GENERAL ANTE LAS HERIDAS<br />

• ACTUACIÓN GENERAL ANTE LAS HEMORRAGIAS<br />

• ACTUACIÓN ANTE LESIONES QUE AFECTAN VIAS<br />

RESPIRATORIAS, OIDOS, OJOS, NARIZ, BOCA.<br />

QUEMADURAS.<br />

• ACTUACIÓN GENERAL ANTE LAS QUEMADURAS


• ACTUACIÓN GENERAL ANTE QUEMADURAS<br />

PRODUCIDAS POR DIFERENTES AGENTES: SUSTANCIAS<br />

CAUSTICAS, LLAMAS, ELECTRICIDAD...<br />

Tema 6.-<br />

Tema 7.-<br />

Tema 8.-<br />

Tema 9.-<br />

LESIONES PROVOCADAS POR AGENTES EXTERNOS.<br />

• ACTUACIÓN GENERAL ANTE TRASTORNOS<br />

PRODUCIDOS POR EL CALOR<br />

• ACTUACIÓN GENERAL ANTE TRASTORNOS<br />

PRODUCIDOS POR EL FRIO<br />

INTOXICACIONES.<br />

• ACTUACIÓN GENERAL ANTE LAS INTOXICACIONES POR<br />

DIFERENTES VIAS DE PENETRACIÓN Y AGENTES.<br />

PICADURAS Y MORDEDURAS<br />

• ACTUACIÓN GENERAL ANTE PICADURAS Y<br />

MORDEDURAS MAS HABITUALES EN NUESTRO MEDIO<br />

TRAUMATISMOS.<br />

• ACTUACIÓN GENERAL ANTE TRAUMATISMOS DE<br />

CRANEO<br />

• ACTUACIÓN GENERAL ANTE TRAUMATISMOS DE<br />

COLUMNA VERTEBRAL<br />

• ACTUACIÓN GENERAL ANTE TRAUMATISMOS QUE<br />

AFECTAN A LAS EXTREMIDADES: FRACTURAS,<br />

ESGUINCES, LUXACIONES.<br />

MODULOPRACTICO<br />

PRACTICA 1.-<br />

PRACTICA 2.-<br />

REANIMACION CARDIOPULMONAR BASICA EN EL<br />

ADULTO<br />

REANIMACION CARDIOPULMONAR BASICA EN EL<br />

NIÑO<br />

UNIDAD II. SEMINARIOS DE ATENCIÓN ANTE SITUACIONES URGENTES<br />

ESPECIFICAS<br />

• PREVENCIÓN DE ACCIDENTES DOMÉSTICOS INFANTILES<br />

• PREVENCIÓN DE ACCIDENTES DOMÉSTICOS EN PERSONAS<br />

ANCIANAS<br />

• PREVENCIÓN DE ACCIDENTES DE TRÁFICO<br />

• PREVENCIÓN DE ACCIDENTES Y RIESGOS LABORALES<br />

3.- METODOLOGÍA DOCENTE.


La metodología didáctica utilizada para impartir esta materia se basa en clases<br />

expositivas participativas teóricas, y clases prácticas <strong>de</strong> métodos y técnicas<br />

básicas en emergencias sanitarias, para la segunda unidad didáctica.<br />

La realización <strong>de</strong> seminarios para la elaboración <strong>de</strong> un trabajo <strong>de</strong> revisión<br />

bibliografica que será tutelado por el profesor <strong>de</strong> la materia, y presentado por<br />

los alumnos para su posterior evaluación.<br />

La asignatura ha sido programada en dos módulos, un módulo teórico y un<br />

modulo práctico.<br />

• MODULO TEORICO<br />

OBJETIVO GENERAL<br />

El alumno habrá <strong>de</strong> adquirir El alumno <strong>de</strong>berá adquirir los<br />

conocimientos, actitu<strong>de</strong>s y habilida<strong>de</strong>s especificas a cada una <strong>de</strong> las<br />

unida<strong>de</strong>s temáticas.<br />

• MODULO PRACTICO<br />

OBJETIVO GENERAL<br />

El alumno realizará los procedimientos más usuales y simples<br />

empleados en el cuidado y soporte vital básico <strong><strong>de</strong>l</strong> paciente ante una<br />

situación urgente.<br />

4.- SISTEMA DE EVALUACIÓN<br />

El sistema <strong>de</strong> evaluación consiste en la realización <strong>de</strong> una prueba escrita que<br />

consta <strong>de</strong> dos partes:<br />

• La primera parte es una prueba con preguntas <strong>de</strong> respuesta corta o test,<br />

que será superada si se cumplimenta correctamente el 75 % <strong>de</strong> las<br />

mismas. Esta parte puntuará el 40 %.<br />

• La segunda parte consta <strong>de</strong> un caso práctico a resolver por el alumno,<br />

esta parte <strong><strong>de</strong>l</strong> examen puntuará el 60 % <strong>de</strong> la nota final.<br />

El examen escrito tendrá un valor <strong><strong>de</strong>l</strong> 70% <strong>de</strong> la nota y el trabajo <strong>de</strong> revisión<br />

bibliografica se le dará un valor <strong><strong>de</strong>l</strong> 30% sobre la calificación final.<br />

Siendo requisito tener APROBADA LA PRUEBA ESCRITA para superar la<br />

materia.<br />

5.- BIBLIOGRAFÍA RECOMENDADA.<br />

1. Carrasco Jiménez, M. Tratado <strong>de</strong> emergencias médicas. Tomo I y II.<br />

Madrid: Ediciones Arán, 2000.


2. Fundación pública Urgencias Sanitarias <strong>de</strong> Galicia 061. Manual <strong>de</strong> Primeros<br />

Auxilios. Ediciones Punto gráfico, 2002.<br />

3. Fundación pública Urgencias Sanitarias <strong>de</strong> Galicia 061. Urgencias y<br />

Emergencias Prehospitalarias en Enfermería. Villagarcía: Ediciones<br />

Aroprint, 2000.<br />

4. Moreno Millán E., Del Busto Prado F. Manual <strong>de</strong> Soporte Vital Básico. 2ª<br />

edición. Madrid : Ediciones Arán, 2000.<br />

5. Quesada Suescun, A., Casafont Morencos, J.I. Recomendaciones<br />

asistenciales en trauma grave. Madrid: Edicomplet, 1999.<br />

6. Tintinalli J. E. Medicina <strong>de</strong> urgencias. 4ª edición. Tomo I. Interamericana/<br />

Mc Graw-Hill; 1998.<br />

7. Vilchez Lara, M.J., Fernán<strong>de</strong>z Castillo, A. Manual <strong>de</strong> urgencias. Barcelona:<br />

Masson, 1999.


HORARIOS DE CLASES DE LA DIPLOMATURA EN<br />

PODOLOGÍA <strong>2006</strong>-07


DIPLOMATURA DE PODOLOGÍA.<br />

Horario <strong>de</strong> clases Primer Curso<br />

Primer Cuatrimestre (2 <strong>de</strong> octubre <strong>de</strong> <strong>2006</strong> a 26 <strong>de</strong> enero <strong>de</strong> 2007)<br />

LUNES MARTES MIERCOLES JUEVES VIERNES<br />

9-10 ORTOPODOLOGÍA I<br />

LABORATORIOS<br />

ORTOPODOLOGÍA I<br />

(Grupo A)<br />

LABORATORIOS<br />

PODOLOGÍA GENERAL<br />

(Grupo A)<br />

10-11 ORTOPODOLOGÍA I<br />

LABORATORIOS<br />

ORTOPODOLOGÍA I<br />

(Grupo B)<br />

LABORATORIOS<br />

PODOLOGÍA GENERAL<br />

(Grupo B)<br />

11-12<br />

PODOLOGÍA<br />

GENERAL<br />

LABORATORIOS<br />

ORTOPODOLOGÍA I<br />

(Grupo C)<br />

LABORATORIOS<br />

PODOLOGÍA GENERAL<br />

(Grupo C)<br />

12-13<br />

PODOLOGÍA<br />

GENERAL<br />

LABORATORIOS<br />

ORTOPODOLOGÍA I<br />

(Grupo D)<br />

LABORATORIOS<br />

PODOLOGÍA GENERAL<br />

(Grupo D)<br />

13-14<br />

LABORATORIOS<br />

ORTOPODOLOGÍA I<br />

(Grupo E)<br />

LABORATORIOS<br />

PODOLOGÍA GENERAL<br />

(Grupo E)<br />

16-17<br />

ESTRUCTURA Y<br />

FUNCIÓN DEL<br />

CUERPO HUMANO<br />

FUNDAMENTOS DE<br />

PODOLOGÍA<br />

FUNDAMENTOS<br />

DE PODOLOGÍA<br />

17-18<br />

ANATOMIA GENERAL<br />

Y ANATOMIA<br />

ESPECIFICA DEL PIE<br />

ANATOMIA<br />

GENERAL<br />

Y ANATOMIA<br />

ESPECIFICA DEL PIE<br />

FUNDAMENTOS<br />

DE PODOLOGÍA<br />

18-19<br />

ANATOMIA GENERAL<br />

Y ANATOMIA<br />

ESPECIFICA DEL PIE<br />

BIOESTADISTICA<br />

ESTRUCTURA Y<br />

FUNCIÓN DEL<br />

CUERPO HUMANO<br />

19-20 BIOESTADISTICA BIOESTADISTICA<br />

ESTRUCTURA Y<br />

FUNCIÓN DEL<br />

CUERPO HUMANO


DIPLOMATURA DE PODOLOGÍA.<br />

Horario <strong>de</strong> clases Primer Curso<br />

Segundo Cuatrimestre (21 <strong>de</strong> febrero a 8 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 2007)<br />

LUNES MARTES MIERCOLES JUEVES VIERNES<br />

9-10 ORTOPODOLOGÍA I<br />

10-11 ORTOPODOLOGÍA I<br />

11-12<br />

PODOLOGIA<br />

GENERAL<br />

LABORATORIOS<br />

ORTOPODOLOGÍA I<br />

(Grupo A)<br />

LABORATORIOS<br />

ORTOPODOLOGÍA I<br />

(Grupo B)<br />

LABORATORIOS<br />

ORTOPODOLOGÍA I<br />

(Grupo C)<br />

LABORATORIOS<br />

PODOLOGÍA GENERAL<br />

(Grupo A)<br />

LABORATORIOS<br />

PODOLOGÍA GENERAL<br />

(Grupo B)<br />

LABORATORIOS<br />

PODOLOGÍA GENERAL<br />

(Grupo C)<br />

LABORATORIOS DE<br />

CONCEPTOS<br />

GENERALES DE<br />

CIRUGÍA (Grupo A)<br />

LABORATORIOS DE<br />

CONCEPTOS<br />

GENERALES DE<br />

CIRUGÍA (Grupo B)<br />

LABORATORIOS DE<br />

CONCEPTOS<br />

GENERALES DE<br />

CIRUGÍA (Grupo C)<br />

12-13<br />

PODOLOGIA<br />

GENERAL<br />

LABORATORIOS<br />

ORTOPODOLOGÍA I<br />

(Grupo D)<br />

LABORATORIOS<br />

PODOLOGÍA GENERAL<br />

(Grupo D)<br />

ESTRUCTURA Y<br />

FUNCIÓN DEL<br />

CUERPO HUMANO<br />

13-14<br />

LABORATORIOS<br />

ORTOPODOLOGÍA I<br />

(Grupo E)<br />

LABORATORIOS<br />

PODOLOGÍA GENERAL<br />

(Grupo E)<br />

ESTRUCTURA Y<br />

FUNCIÓN DEL<br />

CUERPO HUMANO<br />

16-17<br />

MICROBIOLOGÍA Y<br />

PARASITOLOGÍA<br />

ANATOMIA GENERAL<br />

Y ANATOMIA<br />

ESPECIFICA DEL PIE<br />

CONCEPTOS<br />

GENERALES DE<br />

CIRUGÍA<br />

17-18<br />

MICROBIOLOGÍA Y<br />

PARASITOLOGÍA<br />

ANATOMIA GENERAL<br />

Y ANATOMIA<br />

ESPECIFICA DEL PIE<br />

CONCEPTOS<br />

GENERALES DE<br />

CIRUGÍA<br />

18-19<br />

TEORIA GENERAL DE<br />

LA ENFERMEDAD<br />

TEORIA GENERAL DE<br />

LA ENFERMEDAD<br />

MICROBIOLOGÍA Y<br />

PARASITOLOGÍA<br />

19-20<br />

TEORIA GENERAL DE<br />

LA ENFERMEDAD<br />

TEORIA GENERAL DE<br />

LA ENFERMEDAD<br />

MICROBIOLOGÍA Y<br />

PARASITOLOGÍA<br />

20-21<br />

21-22


DIPLOMATURA DE PODOLOGÍA<br />

Horario <strong>de</strong> clases Segundo Curso<br />

Primer Cuatrimestre (2 <strong>de</strong> octubre <strong>de</strong> <strong>2006</strong> a 26 <strong>de</strong> enero <strong>de</strong> 2007)<br />

9-10<br />

10-11<br />

11-12<br />

12-13<br />

13-14<br />

LUNES MARTES MIERCOLES JUEVES VIERNES<br />

LABORATORIO<br />

QUIROPODOLOGÍA I<br />

(Grupo A)<br />

LABORATORIO<br />

ORTOPODOLOGÍA II<br />

(Grupo B)<br />

LABORATORIO<br />

QUIROPODOLOGÍA I<br />

(Grupo A)<br />

LABORATORIO<br />

ORTOPODOLOGÍA II<br />

(Grupo B)<br />

LABORATORIO<br />

QUIROPODOLOGÍA I<br />

(Grupo B)<br />

LABORATORIO<br />

ORTOPODOLOGÍA II<br />

(Grupo A)<br />

LABORATORIO<br />

QUIROPODOLOGÍA I<br />

(Grupo B)<br />

LABORATORIO<br />

ORTOPODOLOGÍA II<br />

(Grupo A)<br />

15-16 ORTOPODOLOGÍA II<br />

16-17 ORTOPODOLOGÍA II<br />

17-18<br />

18-19<br />

19-20<br />

BIOMECANICA DEL<br />

MIEMBRO INFERIOR<br />

TECNICAS DE<br />

RADIOLOGÍA Y<br />

RADIOPROTECCIÓN<br />

TECNICAS DE<br />

RADIOLOGÍA Y<br />

RADIOPROTECCIÓN<br />

PODOLOGÍA FÍSICA<br />

PODOLOGÍA FÍSICA<br />

LABORATORIOS DE<br />

PODOLOGÍA FÍSICA<br />

(Grupo A)<br />

LABORATORIOS DE<br />

PODOLOGÍA FÍSICA<br />

(Grupo B)<br />

LABORATORIOS DE<br />

PODOLOGÍA FÍSICA<br />

(Grupo C)<br />

LABORATORIOS DE<br />

PODOLOGÍA FÍSICA<br />

(Grupo D)<br />

LABORATORIOS DE<br />

PODOLOGÍA FÍSICA<br />

(Grupo E)<br />

LABORATORIO<br />

QUIROPODOLOGÍA I<br />

(Grupo C)<br />

LABORATORIO<br />

ORTOPODOLOGÍA II<br />

(Grupo D)<br />

LABORATORIO<br />

QUIROPODOLOGÍA I<br />

(Grupo C)<br />

LABORATORIO<br />

ORTOPODOLOGÍA II<br />

(Grupo D)<br />

LABORATORIO<br />

QUIROPODOLOGÍA I<br />

(Grupo D)<br />

LABORATORIO<br />

ORTOPODOLOGÍA II<br />

(Grupo C)<br />

LABORATORIO<br />

QUIROPODOLOGÍA I<br />

(Grupo D)<br />

LABORATORIO<br />

ORTOPODOLOGÍA II<br />

(Grupo C)<br />

QUIROPODOLOGÍA I<br />

QUIROPODOLOGÍA I<br />

ORTOPODOLOGÍA II<br />

ORTOPODOLOGÍA II<br />

PODOLOGÍA<br />

FÍSICA<br />

QUIROPODOLOGÍA<br />

I<br />

QUIROPODOLOGÍA<br />

I<br />

BIOMECANICA DEL<br />

MIEMBRO<br />

INFERIOR<br />

BIOMECANICA DEL<br />

MIEMBRO<br />

INFERIOR<br />

LABORATORIO<br />

BIOMECANICA DEL<br />

MIEMBRO<br />

INFERIOR<br />

(Grupo A)<br />

LABORATORIO<br />

BIOMECANICA DEL<br />

MIEMBRO<br />

INFERIOR<br />

(Grupo B)<br />

LABORATORIO<br />

BIOMECANICA DEL<br />

MIEMBRO<br />

INFERIOR<br />

(Grupo C)<br />

LABORATORIO<br />

BIOMECANICA DEL<br />

MIEMBRO<br />

INFERIOR<br />

(Grupo D)


DIPLOMATURA DE PODOLOGÍA<br />

Horario <strong>de</strong> clases Segundo Curso<br />

Segundo Cuatrimestre (21 <strong>de</strong> febrero a 8 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 2007)<br />

LUNES MARTES MIERCOLES JUEVES VIERNES<br />

9-10<br />

10-11<br />

11-12<br />

12-13<br />

13-14<br />

15-16<br />

LABORATORIO<br />

QUIROPODOLOGÍA I<br />

(Grupo A)<br />

LABORATORIO<br />

ORTOPODOLOGÍA II<br />

(Grupo B)<br />

LABORATORIO<br />

QUIROPODOLOGÍA I<br />

(Grupo A)<br />

LABORATORIO<br />

ORTOPODOLOGÍA II<br />

(Grupo B)<br />

LABORATORIO<br />

QUIROPODOLOGÍA I<br />

(Grupo B)<br />

LABORATORIO<br />

ORTOPODOLOGÍA II<br />

(Grupo A)<br />

LABORATORIO<br />

QUIROPODOLOGÍA I<br />

(Grupo B)<br />

LABORATORIO<br />

ORTOPODOLOGÍA II<br />

(Grupo A)<br />

16-17 FARMACOLOGÍA<br />

17-18 FARMACOLOGÍA<br />

18-19 ORTOPODOLOGÍA II<br />

19-20 ORTOPODOLOGÍA II<br />

CLÍNICA PODOLÓGICA<br />

INTEGRADA I<br />

LABORATORIO<br />

QUIROPODOLOGÍA I<br />

(Grupo C)<br />

LABORATORIO<br />

ORTOPODOLOGÍA II<br />

(Grupo D)<br />

LABORATORIO<br />

QUIROPODOLOGÍA I<br />

(Grupo C)<br />

LABORATORIO<br />

ORTOPODOLOGÍA II<br />

(Grupo D)<br />

LABORATORIO<br />

QUIROPODOLOGÍA I<br />

(Grupo D)<br />

LABORATORIO<br />

ORTOPODOLOGÍA II<br />

(Grupo C)<br />

LABORATORIO<br />

QUIROPODOLOGÍA I<br />

(Grupo D)<br />

LABORATORIO<br />

ORTOPODOLOGÍA II<br />

(Grupo C)<br />

CLÍNICA<br />

PODOLÓGICA<br />

INTEGRADA I<br />

CLÍNICA<br />

PODOLÓGICA<br />

INTEGRADA I<br />

LABORATORIO CPI I<br />

LABORATORIO CPI I<br />

QUIROPODOLOGÍA I<br />

(Grupo A)<br />

(Grupo A)<br />

LABORATORIO CPI I<br />

LABORATORIO CPI I<br />

QUIROPODOLOGÍA I<br />

(Grupo B) (Grupo B)<br />

LABORATORIO CPI I<br />

LABORATORIO CPI I<br />

FARMACOLOGÍA<br />

(Grupo C)<br />

(Grupo C)<br />

LABORATORIO CPI I<br />

LABORATORIO CPI I<br />

(Grupo D)<br />

(Grupo D)<br />

LABORATORIO CPI I<br />

LABORATORIO CPI I<br />

(Grupo E)<br />

(Grupo E)


DIPLOMATURA DE PODOLOGÍA<br />

Horario <strong>de</strong> clases Tercer Curso<br />

Primer Cuatrimestre (2 <strong>de</strong> octubre <strong>de</strong> <strong>2006</strong> a 26 <strong>de</strong> enero <strong>de</strong> 2007)<br />

LUNES MARTES MIERCOLES JUEVES VIERNES<br />

9-10<br />

10-11<br />

11-12<br />

12-13<br />

LABORATORIO<br />

ORTOPODOLOGÍA III<br />

(Grupo A)<br />

LABORATORIO<br />

ORTOPODOLOGÍA III<br />

(Grupo A)<br />

LABORATORIO<br />

ORTOPODOLOGÍA III<br />

(Grupo B)<br />

LABORATORIO<br />

ORTOPODOLOGÍA III<br />

(Grupo B)<br />

LABORATORIO<br />

QUIROPODOLOGÍA II<br />

LABORATORIO<br />

ORTOPODOLOGÍA II<br />

(Grupo C)I<br />

LABORATORIO<br />

QUIROPODOLOGÍA II<br />

LABORATORIO<br />

ORTOPODOLOGÍA III<br />

(Grupo C)<br />

LABORATORIO<br />

QUIROPODOLOGÍA II<br />

LABORATORIO<br />

ORTOPODOLOGÍA III<br />

(Grupo D)<br />

LABORATORIO<br />

QUIROPODOLOGÍA II<br />

LABORATORIO<br />

ORTOPODOLOGÍA III<br />

(Grupo D)<br />

PODOLOGÍA<br />

DEPORTIVA<br />

PODOLOGÍA<br />

DEPORTIVA<br />

LABORATORIO CPI 2<br />

LABORATORIO CPI 2<br />

LABORATORIOCPI 2<br />

LABORATORIO CPI 2<br />

13-14<br />

LABORATORIO<br />

QUIROPODOLOGÍA II<br />

16-17<br />

17-18<br />

18-19<br />

19-20<br />

LABORATORIO<br />

QUIROPODOLOGÍA II<br />

LABORATORIO CPI 2<br />

LABORATORIO<br />

QUIROPODOLOGÍA II<br />

LABORATORIO CPI 2<br />

LABORATORIO<br />

QUIROPODOLOGÍA II<br />

LABORATORIO CPI 2<br />

LABORATORIO<br />

QUIROPODOLOGÍA II<br />

LABORATORIO CPI 2<br />

ORTOPODOLOGÍA III LABORATORIO CPI 2<br />

ORTOPODOLOGÍA III LABORATORIO CPI 2<br />

QUIROPODOLOGÍA<br />

II<br />

QUIROPODOLOGÍA<br />

II<br />

LABORATORIOCPI 2<br />

LABORATORIOCPI 2<br />

PODOLOGÍA<br />

PREVENTIVA<br />

PODOLOGÍA<br />

PREVENTIVA


DIPLOMATURA DE PODOLOGÍA<br />

Horario <strong>de</strong> clases Tercer Curso<br />

Segundo Cuatrimestre (21 <strong>de</strong> febrero a 8 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 2007)<br />

LUNES MARTES MIERCOLES JUEVES VIERNES<br />

9-10<br />

10-11<br />

11-12<br />

12-13<br />

13-14<br />

16-17<br />

17-18<br />

18-19<br />

19-20<br />

DEONTOLOGÍA Y<br />

LEGISLACIÓN<br />

PODOLOGICA<br />

DEONTOLOGÍA Y<br />

LEGISLACIÓN<br />

PODOLOGICA<br />

LABORATORIO CPI II<br />

LABORATORIO<br />

QUIROPODOLOGÍA II<br />

LABORATORIO CPI II<br />

LABORATORIO<br />

QUIROPODOLOGÍA II<br />

LABORATORIO CPI II<br />

LABORATORIO<br />

QUIROPODOLOGÍA II<br />

LABORATORIO CPI II<br />

LABORATORIO<br />

QUIROPODOLOGÍA II<br />

LABORATORIO<br />

QUIROPODOLOGÍA II<br />

LABORATORIO<br />

ORTOPODOLOGÍA II<br />

(Grupo A)I<br />

LABORATORIO<br />

QUIROPODOLOGÍA II<br />

LABORATORIO<br />

ORTOPODOLOGÍA III<br />

(Grupo A)<br />

LABORATORIO<br />

QUIROPODOLOGÍA II<br />

LABORATORIO<br />

ORTOPODOLOGÍA III<br />

(Grupo B)<br />

LABORATORIO<br />

QUIROPODOLOGÍA II<br />

LABORATORIO<br />

ORTOPODOLOGÍA III<br />

(Grupo B)<br />

LABORATORIO<br />

QUIROPODOLOGÍA II<br />

ORTOPODOLOGÍA III<br />

ORTOPODOLOGÍA III<br />

QUIROPODOLOGÍA II<br />

QUIROPODOLOGÍA II<br />

DEONTOLOGÍA Y<br />

LEGISLACIÓN<br />

PODOLOGICA<br />

LABORATORIO CPI II<br />

LABORATORIO CPI II<br />

LABORATORIO CPI II<br />

LABORATORIO CPI II<br />

LABORATORIO CPI II<br />

LABORATORIO CPI II<br />

LABORATORIO CPI II<br />

LABORATORIO CPI II<br />

LABORATORIO<br />

ORTOPODOLOGÍA<br />

III<br />

(Grupo C)<br />

LABORATORIO<br />

ORTOPODOLOGÍA<br />

III<br />

(Grupo C)<br />

LABORATORIO<br />

ORTOPODOLOGÍA<br />

III<br />

(Grupo D)<br />

LABORATORIO<br />

ORTOPODOLOGÍA<br />

III<br />

(Grupo D)


9-10<br />

10-11<br />

11-12<br />

12-13<br />

13-14<br />

16-17<br />

17-18<br />

18-19<br />

19-20<br />

20-21<br />

21-22<br />

HORARIO DE CLASES ASIGNATURAS OPTATIVAS:<br />

(o <strong>de</strong> libre elección en su caso)<br />

Primer Cuatrimestre (2 <strong>de</strong> octubre <strong>de</strong> <strong>2006</strong> a 26 <strong>de</strong> enero <strong>de</strong> 2007).<br />

LUNES MARTES MIERCOLES JUEVES VIERNES<br />

TECNOLOGIA<br />

MEDICA<br />

TECNOLOGÍA<br />

MEDICA<br />

TECNICAS DE<br />

ADMINISTRACIÓN<br />

DE MEDICAMENTOS<br />

TECNICAS DE<br />

ADMINISTRACIÓN<br />

DE MEDICAMENTOS<br />

REEDUACIÓN<br />

FUNCIONAL EN<br />

AFECCIONES<br />

PODOLOGICAS<br />

REEDUACIÓN<br />

FUNCIONAL EN<br />

AFECCIONES<br />

PODOLOGICAS<br />

LABORATORIO<br />

REEDUCACION<br />

FUNCIONAL EN<br />

AFECCIONES<br />

PODOLOGICAS<br />

(Grupo A)<br />

LABORATORIO<br />

REEDUCACION<br />

FUNCIONAL EN<br />

AFECCIONES<br />

PODOLOGICAS<br />

(Grupo A)<br />

LABORATORIO<br />

REEDUCACION<br />

FUNCIONAL EN<br />

AFECCIONES<br />

PODOLOGICAS<br />

(Grupo B)<br />

LABORATORIO<br />

REEDUCACION<br />

FUNCIONAL EN<br />

AFECCIONES<br />

PODOLOGICAS<br />

(Grupo B)<br />

LABORATORIOS DE<br />

TECNICAS DE<br />

ADMINISTRACIÓN<br />

DE MEDICAMENTOS<br />

(Grupo A)<br />

LABORATORIOS DE<br />

TECNICAS DE<br />

ADMINISTRACIÓN<br />

DE MEDICAMENTOS<br />

(Grupo B)<br />

LABORATORIOS DE<br />

TECNICAS DE<br />

ADMINISTRACIÓN<br />

DE MEDICAMENTOS<br />

(Grupo C)


HORARIO DE CLASES ASIGNATURAS OPTATIVAS:<br />

(o <strong>de</strong> libre elección en su caso)<br />

Segundo Cuatrimestre (21 <strong>de</strong> febrero a 8 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 2007)<br />

LUNES MARTES MIERCOLES JUEVES VIERNES<br />

9-10<br />

10-11<br />

11-12<br />

12-13<br />

13-14<br />

16-17<br />

17-18<br />

18-19<br />

19-20<br />

20-21<br />

21-22<br />

EDUCACIÓN PARA LA<br />

SALUD<br />

EDUCACIÓN PARA LA<br />

SALUD<br />

ACTUACIÓN EN<br />

SITUACIONES DE<br />

EMERGENCIA<br />

LABORATORIOS DE<br />

ACTUACIONES EN<br />

SITUACIONES DE<br />

EMERGENCIA<br />

(Grupo A)<br />

METODOLOGÍA<br />

AVANZADA EN<br />

PODOLOGÍA<br />

METODOLOGÍA<br />

AVANZADA EN<br />

PODOLOGÍA<br />

ACTUACIÓN EN<br />

SITUACIONES DE<br />

EMERGENCIA<br />

LABORATORIOS DE<br />

ACTUACIONES EN<br />

SITUACIONES DE<br />

EMERGENCIA<br />

(Grupo B)<br />

LABORATORIOS DE<br />

INFORMATICA<br />

CLINICA<br />

(Grupo A)<br />

LABORATORIOS DE<br />

INFORMATICA<br />

CLINICA<br />

(Grupo A)<br />

LABORATORIOS DE<br />

INFORMATICA<br />

CLINICA<br />

(Grupo B)<br />

LABORATORIOS DE<br />

INFORMATICA<br />

CLINICA<br />

(Grupo B)<br />

INFORMATICA<br />

CLINICA<br />

INFORMATICA<br />

CLINICA<br />

ASIGNATURAS DE LIBRE ELECCIÓN OFERTA GENERAL<br />

CULTURA Y SALUD:<br />

HORARIO CLASES 2º CUATRIMESTRE: jueves <strong>de</strong> 20-22 horas<br />

EXAMEN CONVOCATORIA DE DICIEMBRE: 19 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 12-14 horas<br />

EXAMEN CONVOCATORIA DE JUNIO: 20 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 12-14 horas<br />

EXAMEN CONVOCATORIA DE SEPTIEMBRE: 18 <strong>de</strong> septiembre <strong>de</strong> 12-14<br />

horas


CONVOCATORIA DE EXÁMENES DE LA DIPLOMATURA DE<br />

PODOLOGÍA <strong>2006</strong>-07


EXAMENES DIPLOMATURA EN PODOLOGÍA CURSO<br />

<strong>2006</strong>/07<br />

1<br />

2<br />

3<br />

DICIEMBRE <strong>2006</strong> (actas firmadas el 22 <strong>de</strong> enero)<br />

10-12 H. 12-14 H. 16-18 H. 18-20 H.<br />

Conceptos generales<br />

<strong>de</strong> cirugía<br />

Informática clínica<br />

4 Tecnología médica Ortopodología II<br />

5<br />

6<br />

7<br />

8<br />

9<br />

10<br />

11<br />

12<br />

13<br />

Deontología y<br />

legislación<br />

Actuaciones ante<br />

situaciones <strong>de</strong><br />

emergencias<br />

Ortopodología I<br />

Técnicas <strong>de</strong><br />

administración <strong>de</strong><br />

medicamentos<br />

14 Quiropodología I<br />

15<br />

16<br />

17<br />

Fundamentos <strong>de</strong><br />

podología<br />

18 Podología general<br />

Educación para la<br />

salud<br />

Metodología avanzada<br />

en podología<br />

Técnicas en radiología<br />

y radioproteción<br />

Quiropodología II<br />

Microbiología y<br />

parasitología<br />

Reeducación funcional<br />

<strong>de</strong> las afecciones<br />

podológicas<br />

Ortopodología III<br />

Anatomía general y<br />

específica <strong><strong>de</strong>l</strong> pie<br />

Podología preventiva<br />

Teoría general <strong>de</strong> la<br />

enfermedad<br />

Biomecánica <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

miembro inferior<br />

19 Podología física Cultura y salud Bioestadística<br />

20 Podología <strong>de</strong>portiva<br />

21<br />

Clínica podológica<br />

integrada I<br />

Estructura y función<br />

<strong><strong>de</strong>l</strong> cuerpo humano<br />

Clínica podológica<br />

integrada II<br />

22 Farmacología<br />

Leyenda: 1º, 2º, 3º, optativas/libre elección


EXAMENES DIPLOMATURA EN PODOLOGÍA CURSO<br />

<strong>2006</strong>/07<br />

30<br />

enero<br />

31<br />

enero<br />

1<br />

FEBRERO 2007 (actas firmadas el 5 <strong>de</strong> marzo)<br />

10-12 H. 12-14 H. 16-18 H. 18-20 H.<br />

Técnicas <strong>de</strong><br />

administración <strong>de</strong><br />

medicamentos<br />

2 Podología <strong>de</strong>portiva<br />

3<br />

4<br />

5<br />

Técnicas en radiología<br />

y radioproteción<br />

6<br />

7<br />

Fundamentos <strong>de</strong><br />

podología<br />

8<br />

9<br />

10<br />

11<br />

Biomecánica <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

miembro inferior<br />

Reeducación funcional<br />

<strong>de</strong> las afecciones<br />

podológicas<br />

Podología preventiva<br />

12 Tecnología médica<br />

13 Bioestadística<br />

14<br />

15 Podología Física<br />

16<br />

17<br />

Leyenda: 1º, 2º, 3º, optativas/libre elección


EXAMENES DIPLOMATURA EN PODOLOGÍA CURSO<br />

<strong>2006</strong>/07<br />

11<br />

JUNIO 2007 (actas firmadas el 23 <strong>de</strong> julio)<br />

10-12 H. 12-14 H. 16-18 H. 18-20 H.<br />

Microbiología y<br />

parasitología<br />

12 Quiropodología I Quiropodología II<br />

Metodología avanzada<br />

en podología<br />

13<br />

14<br />

15 Informática Clínica Ortopodología I<br />

16<br />

17<br />

18<br />

19 Ortopodología II<br />

Clínica podológica<br />

integrada II<br />

Anatomía general y<br />

específica <strong><strong>de</strong>l</strong> pie<br />

20<br />

Deontología y<br />

legislación<br />

Cultura y salud<br />

21<br />

Actuaciones ante<br />

situaciones <strong>de</strong><br />

emergencias<br />

22<br />

23<br />

24<br />

Conceptos generales<br />

<strong>de</strong> cirugía<br />

25<br />

Estructura y función<br />

<strong><strong>de</strong>l</strong> cuerpo humano<br />

Ortopodología III<br />

Educación para la<br />

salud<br />

26 Farmacología<br />

27<br />

Teoría general <strong>de</strong> la<br />

enfermedad<br />

28<br />

29 Podología general<br />

30<br />

Clínica podológica<br />

Integrada I<br />

Leyenda: 1º, 2º, 3º, optativas/libre elección


EXAMENES DIPLOMATURA EN PODOLOGÍA CURSO<br />

<strong>2006</strong>/07<br />

1<br />

2<br />

SEPTIEMBRE 2007 (actas firmadas el 28 <strong>de</strong> septiembre)<br />

10-12 H. 12-14 H. 16-18 H. 18-20 H.<br />

3 Informática clínica Ortopodología II Podología preventiva<br />

4<br />

Microbiología y<br />

parasitología<br />

Técnicas en radiología<br />

y radioproteción<br />

5 Ortopodología I Quiropodología II Tecnología médica<br />

6 Bioestadística<br />

Metodología avanzada<br />

en podología<br />

7<br />

8<br />

9<br />

Fundamentos <strong>de</strong><br />

podología<br />

10 Podología general<br />

Quiropodología I<br />

Educación para la<br />

salud<br />

Deontología y<br />

legislación<br />

Clínica podológica<br />

integrada I<br />

11 Podología física Podología <strong>de</strong>portiva<br />

12<br />

13<br />

14<br />

15<br />

16<br />

17<br />

Reeducación funcional<br />

<strong>de</strong> las afecciones<br />

podológicas<br />

Estructura y función<br />

<strong><strong>de</strong>l</strong> cuerpo humano<br />

Conceptos generales<br />

<strong>de</strong> cirugía<br />

Ortopodología III<br />

Biomecánica <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

miembro inferior<br />

Actuaciones ante<br />

situaciones <strong>de</strong><br />

emergencias<br />

Técnicas <strong>de</strong><br />

administración <strong>de</strong><br />

medicamentos<br />

18 Cultura y salud<br />

Clínica podológica<br />

integrada II<br />

Farmacología<br />

Anatomía general y<br />

específica <strong><strong>de</strong>l</strong> pie<br />

Teoría general <strong>de</strong> la<br />

enfermedad<br />

Leyenda: 1º, 2º, 3º, optativas/libre elección


ASIGNATURAS DE LIBRE CONFIGURACIÓN OFERTADAS<br />

PARA LAS TITULACIONES DE ENFERMERÍA Y PODOLOGÍA.


Asignaturas <strong>de</strong> Libre Configuración<br />

CULTURA Y SALUD.<br />

<br />

DOCENTE: Dª. Emma Rodríguez Maseda<br />

Profª. Asociada TC<br />

1.- PROPOSITO DE LA ASIGNATURA.<br />

Se trata <strong>de</strong> que el alumno realice una aproximación histórica al proceso salu<strong>de</strong>nfermedad,<br />

<strong>de</strong>s<strong>de</strong> una dimensión principalmente cultural. Conocer el valor<br />

social <strong>de</strong> los estados <strong>de</strong> salud y enfermedad y a través <strong>de</strong> ellos a<strong>de</strong>ntrarse en<br />

aspectos centrales <strong>de</strong> la vida social y la cultura humanas.<br />

El alumno conocerá los diferentes mo<strong><strong>de</strong>l</strong>os antropológicos <strong>de</strong> la medicina, así<br />

como los conceptos <strong><strong>de</strong>l</strong> proceso salud/enfermedad/atención en el marco <strong>de</strong> los<br />

diversos sistemas asistenciales.<br />

Se analizarán las nuevas <strong>de</strong>mandas <strong>de</strong> salud en un mundo marcado por la<br />

globalización y la diversidad cultural.<br />

2.- UNIDADES DIDÁCTICAS:<br />

I. INTRODUCCIÓN Y CONTEXTUALIZACIÓN DE LA ASIGNATURA.<br />

SALUD, ENFERMEDAD Y CULTURA.<br />

a. Concepto <strong>de</strong> cultura en la <strong>de</strong>finición y construcción <strong>de</strong> la salud y<br />

<strong>de</strong> la enfermedad.<br />

b. Antece<strong>de</strong>ntes históricos.<br />

II. MEDICINA POPULAR Y BIOMEDOCINA.<br />

III. APARATO MÉDICO SANITARIO Y ACTIVIDADES DE<br />

AUTOATENCIÓN.<br />

IV. DIMENSIONES DE LA ENFERMEDAD.<br />

V. DIFERENTES PERSPECTIVAS DE SALUD/ENFERMEDAD.<br />

a. Salud-enfermedad y Creencias.<br />

b. Salud-enfermedad y Género.<br />

c. Salud-enfermedad y Ciclo vital.<br />

3.- METODOLOGÍA DOCENTE.<br />

Las clases se <strong>de</strong>sarrollarán a través <strong>de</strong> clases teóricas expositivas y discusión<br />

<strong>de</strong> diferentes artículos relacionados con el tema.<br />

A<strong>de</strong>más se realizarán trabajos <strong>de</strong> grupo e individuales en relación a las<br />

diferentes unida<strong>de</strong>s didácticas <strong>de</strong> la asignatura. Posteriormente el grupo o<br />

individuo <strong>de</strong>be presentar al resto <strong>de</strong> los alumnos los trabajos.


4.- SISTEMA DE EVALUACIÓN.<br />

Se realizará una evaluación continuada a través <strong>de</strong> la realización <strong>de</strong> diferentes<br />

trabajos individuales o en grupo. A<strong>de</strong>más se valorará la participación activa en<br />

las clases teóricas.<br />

Finalmente se realizará un examen final combinado <strong>de</strong> preguntas tipo test y<br />

cortas.<br />

Trabajos <strong>de</strong> grupo o individuales: 40%.<br />

Examen final: 60%.<br />

5.- BIBLIOGRAFÍA RECOMENDADA.<br />

1. Comelles, JM; et al. “Enfermedad, cultura y sociedad”. Eu<strong>de</strong>ma. 1993.<br />

2. Michael Kenny; Jesús <strong>de</strong> Miguel. “La Antropología Médica en España”.<br />

Editorial Anagrama. 1980.<br />

3. Comelles, JM; Pediguero, E. “ Medicina y Cultura: estudios entre la<br />

antropología y la medicina”. Ediciones Bellaterra. 2000.<br />

4. Curar y cuidar. Bases para una historia antropológica <strong>de</strong> la enfermería<br />

hospitalaria, (Rol, nº 172). Comelles, JM.<br />

5. García Ballester. “Medicina y Antropología Social: estudios varios”. Akal<br />

Universitaria. 1985.<br />

6. Dethlefsen Thorwald; Dahlke Rudiger. “La Enfermedad como Camino.<br />

Una interpretación distinta <strong>de</strong> la medicina”. Plaza y Janes. 1997.<br />

7. Kuschick, Ingrid. “Medicina Popular en España”. Siglo Veintiuno <strong>de</strong><br />

España Editores S.A. 1989


BIOTECNOLOGÍA Y SALUD.<br />

<br />

DOCENTE: Dª. Carmen Coronado Carbajal<br />

Profª. Titular <strong>de</strong> E.U.<br />

1.-PROPÓSITO DE LA ASIGNATURA:<br />

Se preten<strong>de</strong> que el alumno adquiera los conocimientos científicos y<br />

técnicos básicos en tecnología <strong>de</strong> ADN recombinante y biotecnología.<br />

Esto le permitirá acercarse a las aplicaciones <strong>de</strong> esta importante<br />

herramienta en el campo <strong>de</strong> la salud, tanto <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el punto <strong>de</strong> vista<br />

farmacológico como en el diagnóstico e incluso en el terapéutico<br />

2.-UNIDADES DIDÁCTICAS<br />

I. TECNOLOGÍA DE ADN RECOMBINANTE<br />

Tema 1.- Preparación <strong><strong>de</strong>l</strong> ADN recombinante.<br />

Tema 2.- Vectores <strong>de</strong> clonación.<br />

Tema 3.- Expresión <strong>de</strong> genes foráneos.<br />

II. APLICACIONES MÉDICAS<br />

Tema 4.- Diagnóstico molecular.<br />

Tema 5.- Clonación humana.<br />

Tema 6.- Terapia génica.<br />

III. APLICACIONES INDUSTRIALES<br />

Tema 7.- Fármacos y vacunas.<br />

Tema 8.- Alimentos transgénicos.<br />

IV: IMPACTO SOCIAL DE LA TECNOLOGÍA DE ADN RECOMBINANTE<br />

Tema 9.- Repercusión social <strong>de</strong> las mo<strong>de</strong>rnas tecnologías moleculares<br />

3.-METODOLOGÍA DOCENTE.<br />

La metodología <strong>de</strong> esta asignatura se adaptará al nuevo concepto<br />

pedagógico asociado a la convergencia europea (ECTS) por lo que habrá parte<br />

presencial y no presencial con posible adaptación <strong><strong>de</strong>l</strong> horario a turnos <strong>de</strong><br />

prácticas clínicas. Se utilizará la lección magistral apoyada en transparencias,<br />

diapositivas y ví<strong>de</strong>o para los temas <strong>de</strong> contenido fundamental. Se diseñarán<br />

activida<strong>de</strong>s formativas como lecturas significativas, visualización <strong>de</strong> películas<br />

etc. para otros contenidos. Se realizarán trabajos dirigidos a profundizar en el<br />

conocimiento y repercusión social <strong>de</strong> temas concretos.<br />

4.-SISTEMA DE EVALUACIÓN.<br />

Se realizará mediante un examen final <strong>de</strong> tipo combinado con preguntas<br />

cortas y preguntas tipo test <strong>de</strong> respuesta única para los contenidos<br />

fundamentales. Se evaluará <strong>de</strong> forma a<strong>de</strong>cuada el resto <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s<br />

formativas que se <strong>de</strong>sarrollen a lo largo <strong><strong>de</strong>l</strong> curso.


5.-BIBLIOGRAFÍA<br />

Madigan, M.T., Martinko, J.M. y Parker,J. (2003). "Brock Biología <strong>de</strong> los<br />

microorganismos". Décima edición. Prentice Hall.<br />

Prescott, L.M., Harley, J.P. y Klein, D.A. (2004). "Microbiología". Quinta<br />

edición. Mc. Graw Hill Interamericana.<br />

Griffiths, A.J.F., Gelbart, W.M., Miller, J.H., lewontin, L.C. (1999). “Genética<br />

mo<strong>de</strong>rna”. Primera edición. Mc. Graw Hill Interamericana.


NORMAS PARA LAS PRÁCTICAS DE LABORATORIO.


NORMAS PARA LAS PRÁCTICAS DE LABORATORIO.<br />

Obligatoriedad <strong>de</strong> las prácticas.<br />

Las prácticas <strong>de</strong> laboratorio son obligatorias en su totalidad, para<br />

todos los alumnos matriculados en asignaturas con prácticas <strong>de</strong><br />

laboratorio.<br />

El CONTROL DE LA ASISTENCIA se realizará mediante la firma <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

alumno en el momento <strong>de</strong> incorporarse cada día a las prácticas, y será<br />

imprescindible para po<strong>de</strong>r ser calificado al finalizar el curso.<br />

La ausencia sin justificación a las prácticas significará automáticamente<br />

una calificación negativa en la asignatura correspondiente.<br />

Grupos <strong>de</strong> prácticas.<br />

Al inicio <strong>de</strong> cada curso se establecerán los grupos <strong>de</strong> prácticas, los<br />

cuales, una vez consensuados y publicados, permanecerán invariables.<br />

Los grupos <strong>de</strong> prácticas <strong>de</strong>finitivos se publicarán en los tablones oficiales<br />

<strong>de</strong> la Escuela <strong>de</strong> Enfermería y Podología.<br />

Presentación <strong><strong>de</strong>l</strong> alumno a la práctica <strong>de</strong> laboratorio.<br />

El alumno <strong>de</strong>be <strong>de</strong> asistir y presentarse a las prácticas, con el equipo y<br />

material requerido, con puntualidad a la hora establecida por los horarios<br />

publicados al efecto.<br />

Para la realización <strong>de</strong> las prácticas clínicas, es obligatorio e<br />

imprescindible la asistencia a las mismas portando el<br />

material/instrumental requerido por la práctica a realizar.<br />

Relación <strong>de</strong> material orientativo <strong>de</strong> prácticas <strong>de</strong> laboratorio.<br />

Material <strong>de</strong> ortopodología (imprescindible para Ortopodología I y II):<br />

o Lápiz vidriográfico.<br />

o Lápiz <strong>de</strong>rmográfico.<br />

o Lápiz y goma <strong>de</strong> borrar.<br />

o Gafas <strong>de</strong> protección.<br />

o Paño <strong>de</strong> adaptación.<br />

o Cinta métrica.<br />

o Bol <strong>de</strong> goma <strong>de</strong> 1 litro.<br />

o Espátula metálica.<br />

o Bata <strong>de</strong> ortopodología.<br />

o Tijeras.<br />

o Bolígrafo.


Material <strong>de</strong> exploración (imprescindible para Clínica Podológica<br />

Integrada I, II y Podología General):<br />

o Lápiz vidriográfico.<br />

o Lápiz <strong>de</strong>rmográfico.<br />

o Goniómetro.<br />

o Regla <strong>de</strong> Perthes.<br />

o Cinta métrica.<br />

o Martillo <strong>de</strong> Reflejos.<br />

o Plomada.<br />

o Tijeras.<br />

o Bolígrafo.<br />

Material <strong>de</strong> quiropodología (imprescindible para Quiropodología I)<br />

"Es imprescindible que cada alumno asista con todo este material,<br />

cuando se inicien las Prácticas <strong>de</strong> Laboratorio, para po<strong>de</strong>r realizar las<br />

Prácticas <strong>de</strong> Quiropodología I."<br />

− 2 Mangos <strong>de</strong> bisturí nº 3 (uno <strong>de</strong> ellos <strong>de</strong>berá ser con regleta)<br />

− 1 Mangos <strong>de</strong> bisturí nº 4<br />

− 1 Pinza <strong>de</strong> disección sin dientes (aproximadamente 14 cm)<br />

− 1 Pinza <strong>de</strong> Adson sin dientes (aproximadamente 12 cm)<br />

− 1 Mosquito sin dientes<br />

− 1 Porta agujas<br />

− 1 Cucharilla o cureta doble<br />

− 1 Alicate <strong>de</strong> uñas gran<strong>de</strong> o triple articulación no curvo<br />

− 1 Alicate <strong>de</strong> uñas pequeño recto (punta fina)<br />

− 1 Tijera gran<strong>de</strong> curva punta aguda/roma<br />

− 1 Tijera pequeña recta punta fina (tipo bordadora o iris)<br />

− 1 Gubia fija nº 1 a 2<br />

− 1 Fresa punta <strong>de</strong> diamante (no puntiaguda)<br />

− 1 Fresa acero único corte, corte fino<br />

− 1 Fresa acero único corte, corte fino (un poco mas ancha)<br />

− 1 Fresa <strong>de</strong> talones<br />

− 1 Gafas <strong>de</strong> protección<br />

− 1 Caja <strong>de</strong> instrumental (jaula <strong>de</strong> malla metálica <strong>de</strong> acero<br />

inoxidable, <strong>de</strong> dimensiones: Al 55, An 150, Fo 225 y abertura <strong>de</strong><br />

malla 1-2mm)<br />

− 1 Caja <strong>de</strong> para guardar el instrumental embolsado (opcional)<br />

Adicionalmente para las prácticas <strong>de</strong> tercer curso <strong>de</strong> las asignaturas <strong>de</strong><br />

Clínica Podológica Integrada II y Quiropodología II será necesario<br />

a<strong>de</strong>más el siguiente material<br />

− 1 Fresa <strong>de</strong> diamante <strong>de</strong> punta fina<br />

− 1 Fresa <strong>de</strong> acero <strong>de</strong> doble corte grueso<br />

Es obligatoria la i<strong>de</strong>ntificación <strong><strong>de</strong>l</strong> instrumental, mediante grabado <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

nombre.


Tanto la Clínica Universitaria <strong>de</strong> Podología, como la escuela <strong>de</strong><br />

Enfermería y Podología, no se responsabilizan <strong><strong>de</strong>l</strong> extravío <strong><strong>de</strong>l</strong> material o<br />

instrumental <strong>de</strong> prácticas <strong><strong>de</strong>l</strong> alumno.<br />

Adicionalmente para las prácticas <strong>de</strong> tercer curso <strong>de</strong> las asignaturas <strong>de</strong><br />

Clínica Podológica Integrada II y Quiropodología I y II será necesario<br />

a<strong>de</strong>más el siguiente material<br />

Los equipos podológicos.<br />

Los laboratorios <strong>de</strong> la Escuela <strong>de</strong> Enfermería y Podología está dotada<br />

con diferentes equipos para la realización <strong>de</strong> las prácticas (pulidoras,<br />

sillón electromecánico, bancos <strong>de</strong> marcha computerizado, camillas,<br />

etc…).<br />

Al iniciar las prácticas, el alumno conectará los diferentes equipos<br />

necesarios para la realización <strong>de</strong> las mismas, <strong>de</strong>sconectándolos al<br />

finalizar la práctica.<br />

Durante la realización <strong>de</strong> las prácticas el alumno es responsable <strong><strong>de</strong>l</strong> trato<br />

y cuidado <strong><strong>de</strong>l</strong> equipo que está utilizando, poniendo en conocimiento <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

profesor cualquier anomalía que <strong>de</strong>tecte en el funcionamiento <strong>de</strong> los<br />

mismos.<br />

Normas generales <strong>de</strong> actitud y comportamiento.<br />

Durante la realización <strong>de</strong> las prácticas <strong>de</strong> laboratorio, el alumno <strong>de</strong>be <strong>de</strong><br />

observar las siguientes NORMAS <strong>de</strong> comportamiento:<br />

o Puntualidad a las prácticas con el uniforme y material necesario.<br />

o Durante la realización <strong>de</strong> las prácticas, el alumno <strong>de</strong>be <strong>de</strong> mantener<br />

una actitud <strong>de</strong> atención, colaboración y respeto con los profesores y<br />

sus propios compañeros.<br />

o El alumno no podrá ausentarse <strong>de</strong> los laboratorios en horas <strong>de</strong><br />

prácticas sin una justificación o sin la autorización <strong><strong>de</strong>l</strong> profesor<br />

correspondiente.<br />

o Es <strong>de</strong> obligatorio cumplimiento que el alumno se presente a la<br />

práctica con el material requerido y puntualmente a la hora<br />

establecida en los horarios publicados a tal efecto.<br />

o Durante la estancia en los laboratorios no se permite:<br />

o Comer, beber o fumar.<br />

o Comportamientos inapropiados, como gritos, silbidos, etc…<br />

o La realización <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s que no pertenezca estrictamente<br />

a las prácticas (leer, estudiar….).<br />

o Hacer uso <strong><strong>de</strong>l</strong> teléfono móvil.<br />

Uniformes <strong>de</strong> prácticas:<br />

1. Bata <strong>de</strong> laboratorio.<br />

o Bata blanca, <strong>de</strong> manga larga con puño.<br />

o Abotonada por <strong><strong>de</strong>l</strong>ante.<br />

o Con bolsillos.


2. Pijama <strong>de</strong> prácticas clínicas.<br />

o Pijama blanco, manga corta o larga.<br />

o Cuello redondo tipo mao.<br />

o Abotonado por <strong><strong>de</strong>l</strong>ante.<br />

o Con bolsillos.<br />

3. Calzado <strong>de</strong> prácticas clínicas.<br />

o Calzado blanco <strong>de</strong> tipo sanitario.<br />

o Totalmente cerrado.<br />

o Preferible con cierre <strong>de</strong> velero o acordonado.


CLÍNICA UNIVERSITARIA DE<br />

PODOLOGÍA<br />

ORGANIZACIÓN Y FUNCIONAMIENTO<br />

___________________________________________<br />

Clínica Universitaria <strong>de</strong> Podología 1


1.- INTRODUCCIÓN<br />

La Clínica Universitaria <strong>de</strong> Podología, nace con el fin <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>sarrollar activida<strong>de</strong>s docentes, teóricas y prácticas, y <strong>de</strong><br />

investigación <strong>de</strong> la Diplomatura <strong>de</strong> Podología, impartida en la<br />

Escuela Universitaria <strong>de</strong> Enfermería y Podología <strong>de</strong> la<br />

Universidad <strong>de</strong> A Coruña.<br />

2.- DIRECCIÓN:<br />

Clínica Universitaria <strong>de</strong> Podología<br />

Hospital Básico <strong>de</strong> la Defensa (Planta Baja)<br />

San Pedro <strong>de</strong> Leixa s/n<br />

15405 Ferrol<br />

A Coruña<br />

TELÉFONOS:<br />

981-33 33 08 / 981-33 32 82 (Srta. Beatriz Braña)<br />

HORARIOS:<br />

De lunes a viernes según planificación académica.<br />

LÍNEAS DE AUTOBÚS<br />

VER ANEXO II (Pág. 19)<br />

___________________________________________<br />

Clínica Universitaria <strong>de</strong> Podología 2


PLANO GENERAL DE DISTRIBUCIÓN<br />

___________________________________________<br />

Clínica Universitaria <strong>de</strong> Podología 3


3.- ESTRUCTURA<br />

El funcionamiento <strong>de</strong> la Clínica está dirigido y<br />

supervisado por el equipo <strong>de</strong> Dirección <strong>de</strong> la Escuela<br />

(Coordinador <strong>de</strong> la Clínica).<br />

3.1.- ESTRUCTURA ASISTENCIAL Y ORGANIZATIVA<br />

La Clínica Universitaria <strong>de</strong> Podología cuenta en su estructura<br />

con los siguientes servicios:<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

Recepción / Admisión<br />

Unidad <strong>de</strong> exploración<br />

Unidad <strong>de</strong> biomecánica<br />

Unidad <strong>de</strong> radiología<br />

Servicio <strong>de</strong> quiropodología<br />

Sala <strong>de</strong> mol<strong>de</strong>s<br />

Taller <strong>de</strong> ortopodología<br />

Verificación <strong>de</strong> tratamiento<br />

Área quirúrgica<br />

Sala <strong>de</strong> esterilización<br />

Aula <strong>de</strong> C.P.I<br />

Vestuarios<br />

Servicio <strong>de</strong> limpieza<br />

Servicio <strong>de</strong> vigilancia<br />

Elementos <strong>de</strong> seguridad<br />

___________________________________________<br />

Clínica Universitaria <strong>de</strong> Podología 4


1. Recepción / Admisión<br />

Servicio encargado <strong>de</strong> organizar previa cita la agenda <strong>de</strong><br />

visitas <strong>de</strong> la Clínica Universitaria y <strong>de</strong> recibir siempre al<br />

paciente, ya sea por primera vez o para planificar revisiones<br />

posteriores y recogida <strong>de</strong> tratamientos.<br />

A<strong>de</strong>más se encarga <strong>de</strong> la apertura <strong>de</strong> las historias<br />

clínicas.<br />

Conviene recordar que las historias clínicas no podrán<br />

salir en ningún momento <strong><strong>de</strong>l</strong> recinto <strong>de</strong> la Clínica Universitaria<br />

al tratarse <strong>de</strong> un documento confi<strong>de</strong>ncial <strong>de</strong> vital importancia<br />

asistencial y legal.<br />

Al finalizar la visita el alumno/a acompañará al paciente<br />

al servicio <strong>de</strong> recepción don<strong>de</strong> en caso <strong>de</strong> ser necesario el<br />

personal encargado le dará cita para una visita sucesiva o para<br />

remitirlo a otro servicio <strong>de</strong> la Clínica.<br />

En ningún caso y bajo ningún concepto un alumno dará<br />

cita a un paciente.<br />

2.- Unidad <strong>de</strong> exploración<br />

Su finalidad es completar la historia clínica <strong><strong>de</strong>l</strong> paciente<br />

y llegar a un diagnóstico concreto.<br />

Para ello se utilizan una serie <strong>de</strong> técnicas <strong>de</strong> exploración<br />

y <strong>de</strong> diversos medios <strong>de</strong> diagnóstico, como un banco <strong>de</strong> marcha<br />

y un sistema informatizado para su análisis.<br />

A partir <strong>de</strong> aquí y según el diagnóstico obtenido, se<br />

remitirá al paciente al servicio correspondiente, don<strong>de</strong> se le<br />

realizará el tratamiento.<br />

3.- Unidad <strong>de</strong> biomecánica<br />

Su objeto es el análisis <strong>de</strong> la estática y la dinámica <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

paciente que quedará recogido en un sistema informatizado por<br />

medio <strong>de</strong> una serie <strong>de</strong> cámaras <strong>de</strong> captación <strong>de</strong> imágenes tanto<br />

externas como internas.<br />

___________________________________________<br />

Clínica Universitaria <strong>de</strong> Podología 5


Estas imágenes serán procesadas por el programa<br />

informático para posteriormente ofrecer un análisis gráfico <strong>de</strong><br />

los apoyos podales.<br />

4.- Unidad <strong>de</strong> radiología<br />

Se trata <strong>de</strong> un servicio complementario <strong>de</strong> otros<br />

facilitando información radiológica que contribuya al diagnóstico<br />

<strong>de</strong> la patología o malformación <strong><strong>de</strong>l</strong> paciente.<br />

Para ello cuenta con un equipo <strong>de</strong> rayos x portátil,<br />

unidad <strong>de</strong> revelado y mesa negatoscopio, así como con un<br />

equipo portátil <strong>de</strong> radioscopia electrónica.<br />

5.- Servicio <strong>de</strong> quiropodología<br />

Servicio encargado <strong>de</strong> tratar las alteraciones a nivel<br />

dérmico y ungueal mediante la aplicación <strong>de</strong> diferentes<br />

tratamientos.<br />

Cuenta con seis sillones electromecánicos totalmente<br />

equipados con lámpara, micromotores y aspiración.<br />

Al inicio <strong>de</strong> las prácticas, el alumno entrará en el box<br />

correspondiente y será el encargado <strong>de</strong> conectar el equipo<br />

podológico y la luz. El micromotor y el sistema <strong>de</strong> aspiración se<br />

conectarán cuando se proceda a su utilización.<br />

Al finalizar la práctica el alumno apagará y <strong>de</strong>sconectará<br />

el equipo, informando al personal <strong>de</strong> la Clínica <strong>de</strong> cualquier<br />

anomalía <strong>de</strong>tectada en su funcionamiento.<br />

En referencia al paciente y antes <strong>de</strong> proce<strong>de</strong>r a su<br />

atención el alumno adoptará las siguientes normas:<br />

-Colocación <strong>de</strong> una talla sobre el reposa pies.<br />

-Colocación <strong>de</strong> una talla sobre la ban<strong>de</strong>ja antes <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>positar el instrumental a utilizar.<br />

___________________________________________<br />

Clínica Universitaria <strong>de</strong> Podología 6


6.- Sala <strong>de</strong> mol<strong>de</strong>s<br />

Destinada a la toma <strong>de</strong> mol<strong>de</strong>s <strong><strong>de</strong>l</strong> pie <strong><strong>de</strong>l</strong> paciente para<br />

la posterior confección <strong>de</strong> los tratamientos ortopodológicos. Para<br />

ello cuenta con dos camillas con sistema <strong>de</strong> <strong>de</strong>cantación,<br />

específicas para la toma <strong>de</strong> mol<strong>de</strong>s en escayola.<br />

Tras su utilización el alumno <strong>de</strong>jará en buenas<br />

condiciones la sala, evitando en todo caso <strong>de</strong>sechar la escayola<br />

en los sistemas <strong>de</strong> <strong>de</strong>cantación y <strong>de</strong>jar los mol<strong>de</strong>s <strong><strong>de</strong>l</strong> paciente<br />

en dicha sala, para ello está habilitado el taller <strong>de</strong> ortopodología.<br />

7.- Taller <strong>de</strong> ortopodología<br />

En él se confeccionan los tratamientos ortopodológicos<br />

<strong>de</strong> aplicación individualizada a cada paciente.<br />

Está equipado con hornos, máquinas <strong>de</strong> vacío, pulidoras<br />

y todo el mobiliario y equipamiento necesario para la realización<br />

<strong>de</strong> dichos tratamientos.<br />

En todo momento el alumno tratará con cuidado y <strong>de</strong><br />

manera responsable el mobiliario y las herramientas presentes<br />

en él, intentando <strong>de</strong>jar el taller en las mejores condiciones<br />

posibles al finalizar la práctica.<br />

8.- Verificación <strong>de</strong> tratamiento:<br />

Sala don<strong>de</strong> se realiza puntualmente la revisión <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

tratamiento ortopodológico confeccionado. Para ello está dotada<br />

<strong>de</strong> un podoscopio para comprobar la correcta adaptación al<br />

paciente.<br />

9.- Área quirúrgica<br />

Zona <strong>de</strong>stinada a la realización <strong>de</strong> las intervenciones <strong>de</strong><br />

cirugía podológica. Consta <strong>de</strong> una unidad <strong>de</strong> esterilización,<br />

vestuario in<strong>de</strong>pendiente, y dos salas <strong>de</strong> quirófano.<br />

___________________________________________<br />

Clínica Universitaria <strong>de</strong> Podología 7


El quirófanos están equipados con lámparas, un sillón<br />

para cirugía <strong><strong>de</strong>l</strong> pie, equipo <strong>de</strong> reanimación y todo el<br />

equipamiento necesario para la realización <strong>de</strong> las intervenciones<br />

<strong>de</strong> cirugía podológica como: fluoroscopio, aspiración quirúrgica,<br />

micromotor <strong>de</strong> microcirugía, doppler, pulsioxímetro, electrobisturí...<br />

10.- Sala <strong>de</strong> esterilización<br />

En este servicio se lleva a cabo la limpieza,<br />

<strong>de</strong>scontaminación y esterilización <strong><strong>de</strong>l</strong> material e instrumental<br />

utilizado en la Clínica Universitaria <strong>de</strong> Podología. El material,<br />

una vez esterilizado se almacenará empaquetado, para ser<br />

utilizado por los diferentes servicios <strong>de</strong> la Clínica.<br />

Para ello cuenta con una lavadora-<strong>de</strong>sinfectadora,<br />

autoclaves gravitatorio y <strong>de</strong> prevacío, así como con un protocolo<br />

<strong>de</strong> esterilización en el que se realizan diferentes sistemas <strong>de</strong><br />

control <strong>de</strong> calidad <strong>de</strong> la esterilización y un archivo <strong>de</strong> registro <strong>de</strong><br />

los mismos.<br />

11.- Aula <strong>de</strong> C.P.I.<br />

Espacio dotado con los medios audiovisuales a<strong>de</strong>cuados<br />

para impartir clases teóricas y otras activida<strong>de</strong>s relacionadas<br />

con la práctica clínica.<br />

12.- Vestuarios<br />

La Clínica cuenta con vestuarios in<strong>de</strong>pendientes, tanto<br />

para los alumnos como para los profesores que acu<strong>de</strong>n a<br />

prácticas.<br />

Al inicio <strong><strong>de</strong>l</strong> período <strong>de</strong> prácticas a cada alumno se le<br />

asignará una taquilla con su correspondiente llave. Dichas<br />

llaves no podrán salir <strong><strong>de</strong>l</strong> recinto <strong>de</strong> la Clínica, siendo el alumno<br />

el responsable <strong>de</strong> su <strong>de</strong>volución al finalizar la práctica.<br />

___________________________________________<br />

Clínica Universitaria <strong>de</strong> Podología 8


13.- Servicio <strong>de</strong> limpieza<br />

La Clínica cuenta con personal subcontratado para<br />

garantizar en todo momento la limpieza y <strong>de</strong>sinfección <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

equipamiento y <strong>de</strong> los diferentes servicios en los que se recibe,<br />

explora y trata a los pacientes, así como <strong>de</strong> la Clínica en general,<br />

a través <strong>de</strong> un protocolo <strong>de</strong> limpieza preestablecido con la<br />

dirección <strong><strong>de</strong>l</strong> Centro.<br />

14.- Servicio <strong>de</strong> vigilancia<br />

Entre el personal <strong>de</strong> la Clínica hay un controlador <strong>de</strong><br />

seguridad, encargado <strong>de</strong> la vigilancia y seguridad <strong>de</strong> la misma,<br />

durante todo el periodo que ésta permanece abierta.<br />

15.- Elementos <strong>de</strong> seguridad<br />

La Clínica está dotada <strong><strong>de</strong>l</strong> equipamiento <strong>de</strong> seguridad<br />

necesario frente a incendios, como extintores, salida <strong>de</strong><br />

emergencia y las indicaciones correspondientes, según el Plan<br />

<strong>de</strong> Seguridad establecido por el propio Hospital Básico <strong>de</strong> la<br />

Defensa.<br />

___________________________________________<br />

Clínica Universitaria <strong>de</strong> Podología 9


4.- PRÁCTICA CLÍNICA: ASIGNATURAS Y PROFESORADO<br />

4.1.- ORGANIZACIÓN DE LAS PRÁCTICAS<br />

La realización <strong>de</strong> las prácticas clínicas, se <strong>de</strong>sarrolla en<br />

base al plan <strong>de</strong> estudios, a la carga lectiva <strong>de</strong> cada asignatura y<br />

al número <strong>de</strong> estudiantes matriculados.<br />

Para ello los alumnos se distribuyen en grupos<br />

rotatorios, realizando las prácticas por todos los servicios según<br />

el horario establecido y aprobado en Junta <strong>de</strong> Centro.<br />

Toda práctica clínica está supervisada por el profesor o<br />

los profesores correspondientes a las asignaturas relacionadas<br />

con los servicios <strong>de</strong> la Clínica.<br />

4.2.- ASIGNATURAS DE PRÁCTICA CLÍNICA<br />

2º CURSO:<br />

Clínica Podológica Integrada I:<br />

Ortopodología II:<br />

Quiropodología I:<br />

2º cuatrimestre<br />

2º cuatrimestre<br />

2º cuatrimestre<br />

3º CURSO:<br />

Clínica Podológica Integrada II:<br />

Ortopodología III:<br />

Quiropodología II:<br />

Anual<br />

Anual<br />

Anual<br />

___________________________________________<br />

Clínica Universitaria <strong>de</strong> Podología 10


4.3.- PERSONAL DE LA CLÍNICA UNIVERSITARIA DE<br />

PODOLOGÍA<br />

La Clínica está integrada por personal docente y personal<br />

<strong>de</strong> servicios, con el siguiente organigrama:<br />

Coordinador:<br />

Profesores:<br />

- Mosquera Fernán<strong>de</strong>z, Abián<br />

- Alonso Tajes, Francisco<br />

- Álvarez Cal<strong>de</strong>rón Iglesias, Óscar<br />

- Álvarez Castro, Carlos J.<br />

- Bouza Vivero, Carmen<br />

- Calleja Sanz, Jesús<br />

- García Castro, Ricardo<br />

- Gil Manso, Pedro<br />

- González Martín, Mª. Cristina<br />

- Janeiro Arocas, Julia Mª<br />

- López López, Luis<br />

- Rosen<strong>de</strong> Bautista, Carolina<br />

Personal auxiliar<br />

-Braña Paz, Beatriz (Técnico <strong>de</strong> laboratorio).<br />

Personal <strong>de</strong> Seguridad<br />

-Empresa subcontratada por la Universidad <strong>de</strong> A<br />

Coruña.<br />

Personal <strong>de</strong> Limpieza<br />

___________________________________________<br />

Clínica Universitaria <strong>de</strong> Podología 11


-Empresa subcontratada por la Universidad <strong>de</strong> A<br />

Coruña.<br />

___________________________________________<br />

Clínica Universitaria <strong>de</strong> Podología 12


5.- NORMAS EN LA PRÁCTICA CLÍNICA<br />

5.1.- Obligatoriedad <strong>de</strong> las prácticas<br />

Las prácticas son obligatorias en su totalidad, para<br />

todos los alumnos matriculados en asignaturas con práctica<br />

clínica mencionadas en al apartado 4.2.<br />

El control <strong>de</strong> la asistencia se realizará mediante la<br />

firma <strong><strong>de</strong>l</strong> alumno en el momento <strong>de</strong> incorporarse cada día a las<br />

prácticas, y será imprescindible para po<strong>de</strong>r ser calificado al<br />

finalizar el curso.<br />

La ausencia a las prácticas sin justificación alguna<br />

significará automáticamente la pérdida <strong><strong>de</strong>l</strong> <strong>de</strong>recho a ser<br />

examinado en el curso vigente.<br />

Al iniciar las prácticas clínicas, los alumnos entregarán<br />

una ficha <strong>de</strong> i<strong>de</strong>ntificación, <strong>de</strong>bidamente cumplimentada, a la<br />

Srta. Beatriz Braña, rellenando el apartado <strong>de</strong> asignatura con el<br />

texto: Prácticas Clínicas.<br />

5.2.- Grupos <strong>de</strong> prácticas<br />

Al inicio <strong>de</strong> cada curso se establecerán los grupos <strong>de</strong><br />

prácticas, los cuales, una vez consensuados serán publicados.<br />

Los grupos <strong>de</strong> prácticas <strong>de</strong>finitivos se publicarán en los<br />

tablones <strong>de</strong> la Escuela Universitaria <strong>de</strong> Enfermería y Podología,<br />

así como en la Clínica Podológica.<br />

5.3.- Vestuario y taquillas<br />

Como ya se ha mencionado en el apartado 3.1, la Clínica<br />

está dotada <strong>de</strong> vestuarios in<strong>de</strong>pendientes para alumnos/as y<br />

profesores.<br />

___________________________________________<br />

Clínica Universitaria <strong>de</strong> Podología 13


Observaciones <strong>de</strong> uso <strong>de</strong> las taquillas:<br />

-El alumno utilizará la misma taquilla asignada durante todas<br />

las prácticas <strong><strong>de</strong>l</strong> curso vigente.<br />

-El alumno recogerá la llave al acce<strong>de</strong>r a la clínica,<br />

<strong>de</strong>volviéndola obligatoriamente al abandonar la misma.<br />

-El tiempo <strong>de</strong> utilización <strong>de</strong> la taquilla correspon<strong>de</strong> al tiempo <strong>de</strong><br />

duración <strong>de</strong> la práctica, no pudiendo <strong>de</strong>jar objeto alguno en su<br />

interior al finalizar la práctica.<br />

-Se recomienda no <strong>de</strong>jar objetos <strong>de</strong> valor en su interior.<br />

-La Clínica Universitaria <strong>de</strong> Podología no se hace responsable <strong>de</strong><br />

la pérdida o sustracción <strong>de</strong> los objetos <strong>de</strong>positados en su<br />

interior.<br />

5.4.- Normas Generales<br />

El alumno <strong>de</strong>be <strong>de</strong> asistir y presentarse a las prácticas,<br />

con el equipo y material requerido, con puntualidad, a la hora<br />

establecida por los horarios publicados al efecto.<br />

Será obligatoria la i<strong>de</strong>ntificación <strong><strong>de</strong>l</strong> instrumental,<br />

mediante grabado <strong><strong>de</strong>l</strong> nombre.<br />

La Escuela Universitaria <strong>de</strong> Enfermería y Podología, no<br />

se hace responsable <strong><strong>de</strong>l</strong> extravío <strong>de</strong> material o instrumental <strong>de</strong><br />

prácticas <strong><strong>de</strong>l</strong> alumno.<br />

___________________________________________<br />

Clínica Universitaria <strong>de</strong> Podología 14


CARACTERÍSTICAS DE LA UNIFORMIDAD:<br />

Práctica Clínica:<br />

-Pijama blanco, manga corta o larga, cuello redondo tipo mao<br />

con o sin bata blanca, limpios y en buen estado. Abotonado por<br />

<strong><strong>de</strong>l</strong>ante, con bolsillos.<br />

-Calzado blanco <strong>de</strong> tipo sanitario cerrado y preferiblemente con<br />

cierre <strong>de</strong> velero o acordonado.<br />

Práctica <strong>de</strong> Laboratorio<br />

-Bata blanca <strong>de</strong> manga larga con puño, abotonada por <strong><strong>de</strong>l</strong>ante y<br />

con bolsillos.<br />

Otras normas a observar:<br />

-Mantener una estricta higiene personal.<br />

-Llevar el pelo corto o recogido, manos limpias, uñas cortadas y<br />

sin pintar.<br />

-No utilizar collares, anillos, pendientes largos o pulseras.<br />

-Prohibición <strong>de</strong> fumar, comer o beber en cualquier zona <strong>de</strong> la<br />

Clínica Universitaria <strong>de</strong> Podología.<br />

-Evitar permanecer en los pasillos o recepción.<br />

-Durante la práctica el alumno no podrá ausentarse <strong>de</strong> la<br />

Clínica sin una justificación o sin la autorización <strong><strong>de</strong>l</strong> profesor<br />

responsable.<br />

___________________________________________<br />

Clínica Universitaria <strong>de</strong> Podología 15


-No realizar activida<strong>de</strong>s que no pertenezcan estrictamente a la<br />

práctica clínica.<br />

-Evitar el uso <strong><strong>de</strong>l</strong> teléfono móvil durante la práctica clínica.<br />

-I<strong>de</strong>ntificación <strong><strong>de</strong>l</strong> alumno, mediante el carnet <strong>de</strong>bidamente<br />

cubierto.<br />

-Evitar en la medida <strong>de</strong> lo posible utilizar la cafetería <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

Hospital reservada para Personal <strong><strong>de</strong>l</strong> Hospital.<br />

-El trato con el paciente/cliente y su familia será siempre<br />

respetuoso dirigiéndose a ellos <strong>de</strong> usted.<br />

-Es fundamental tener en cuenta el secreto profesional, <strong>de</strong> toda<br />

actuación clínica sanitaria, por lo que <strong>de</strong>be <strong>de</strong> existir una<br />

confi<strong>de</strong>ncialidad absoluta, <strong>de</strong>ntro y fuera <strong>de</strong> las prácticas, sobre<br />

la información obtenida <strong><strong>de</strong>l</strong> paciente.<br />

-Previa la aplicación <strong>de</strong> cualquier tratamiento, el tipo y las<br />

pautas <strong><strong>de</strong>l</strong> mismo <strong>de</strong>ben ser evaluadas y supervisadas por el<br />

profesor responsable <strong>de</strong> la práctica, que a<strong>de</strong>más supervisará<br />

todos los tratamientos que se entreguen o recomien<strong>de</strong>n al<br />

paciente.<br />

5.5.- MEDIDAS PREVENTIVAS<br />

5.5.1.- Medidas preventivas <strong>de</strong> carácter general<br />

- Lavado <strong>de</strong> manos, antes y <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> aten<strong>de</strong>r a cada paciente<br />

utilizando, según proceda un jabón <strong>de</strong> arrastre o un jabón<br />

antiséptico (povidona yodada en solución jabonosa)<br />

- Utilizar guantes cuando se manipula sangre, otros fluidos<br />

biológicos o tejidos <strong>de</strong> cualquier paciente.<br />

___________________________________________<br />

Clínica Universitaria <strong>de</strong> Podología 16


- Siempre que se realicen técnicas o procedimientos en los que<br />

se utilice material cortante, <strong>de</strong>be <strong>de</strong>secharse en un contenedor.<br />

- Las agujas nunca se <strong>de</strong>ben encapuchar, una vez utilizadas se<br />

<strong>de</strong>ben <strong>de</strong>sechar siempre en el contenedor.<br />

- Nunca se <strong>de</strong>be colocar sobre el paciente material cortante o no<br />

cortante, para ello existe una mesa auxiliar en cada box <strong>de</strong><br />

quiropodología.<br />

5.5.2.- En caso <strong>de</strong> cortarse o herirse:<br />

1º.- Retirar el objeto con el que se ha producido el pinchazo.<br />

Lavarse la herida o lesión inmediatamente con agua y jabón, sin<br />

restregar, favoreciendo el sangrado <strong>de</strong> la herida, <strong>de</strong>sinfectar la<br />

zona con povidona yodada y cubrirla con un apósito<br />

2º.- Tomar nota <strong>de</strong> la i<strong>de</strong>ntificación <strong><strong>de</strong>l</strong> paciente con su nombre,<br />

y número <strong>de</strong> hª clínica, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> anotar la fecha, lugar don<strong>de</strong><br />

se lesionó y con qué material.<br />

3º.- Notificar a la Unidad <strong>de</strong> Medicina Preventiva <strong><strong>de</strong>l</strong> Hospital<br />

"Arquitecto Marci<strong>de</strong>-Novoa Santos", inmediatamente <strong>de</strong>spués <strong>de</strong><br />

haber ocurrido la lesión.<br />

4º.- El teléfono <strong>de</strong> la Unidad en caso <strong>de</strong> llamar <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el propio<br />

Hospital es el nº 34035, y si se llama <strong>de</strong>s<strong>de</strong> fuera es el<br />

981.33.40.35<br />

5º.- Se <strong>de</strong>berán seguir todas las observaciones que el Servicio <strong>de</strong><br />

Medicina Preventiva indique<br />

___________________________________________<br />

Clínica Universitaria <strong>de</strong> Podología 17


5.6.- Material <strong>de</strong> la Clínica Universitaria <strong>de</strong> Podología<br />

La Clínica Universitaria <strong>de</strong> Podología dispone <strong>de</strong> material<br />

e instrumental, para aquellos casos o servicios en los que el<br />

profesor lo consi<strong>de</strong>re necesario.<br />

Dicho material se solicitará a la Srta. Beatriz Braña,<br />

<strong>de</strong>volviéndolo obligatoriamente al finalizar su utilización.<br />

En caso <strong>de</strong> tratarse <strong>de</strong> instrumental <strong>de</strong> la Clínica se<br />

especificará que pertenece a ésta anotando el nombre <strong>de</strong> la<br />

Clínica y la fecha.<br />

5.6.1.- Esterilización <strong><strong>de</strong>l</strong> instrumental:<br />

Una vez utilizado el instrumental, el alumno se<br />

encargará <strong>de</strong> todo el proceso <strong>de</strong> limpieza, <strong>de</strong>scontaminación y<br />

esterilización <strong><strong>de</strong>l</strong> material según el protocolo preestablecido<br />

con la Dirección <strong><strong>de</strong>l</strong> Centro.<br />

Durante su estancia en la Clínica, el alumno se<br />

familiarizará con el uso <strong>de</strong> la lavadora-<strong>de</strong>sinfectadora en todo<br />

momento supervisados por la auxiliar, la Sra Beatriz Braña o<br />

por el profesor responsable <strong>de</strong> la práctica.<br />

5.7.- Los equipos podológicos<br />

La Clínica Universitaria <strong>de</strong> Podología está dotada con<br />

diferentes equipos para la realización <strong>de</strong> las prácticas clínicas<br />

(sillones electromecánicos, micromotores, bancos <strong>de</strong> marcha,<br />

etc.).<br />

Al iniciar las prácticas, el alumno conectará los<br />

diferentes equipos necesarios para la realización <strong>de</strong> las mismas,<br />

<strong>de</strong>sconectándolos al finalizar la práctica.<br />

Durante la realización <strong>de</strong> las prácticas el alumno es<br />

responsable <strong><strong>de</strong>l</strong> trato y cuidado <strong><strong>de</strong>l</strong> equipo que está utilizando,<br />

poniendo en conocimiento <strong><strong>de</strong>l</strong> personal <strong>de</strong> la Clínica cualquier<br />

anomalía que <strong>de</strong>tecte en el funcionamiento <strong>de</strong> los mismos.<br />

___________________________________________<br />

Clínica Universitaria <strong>de</strong> Podología 18


5.9.- El instrumental <strong>de</strong> prácticas:<br />

Para la realización <strong>de</strong> las prácticas clínica, es obligatorio<br />

e imprescindible la asistencia a las mismas portando el<br />

material / instrumental requerido por la práctica a realizar.<br />

MATERIAL DE ORTOPODOLOGÍA<br />

- Lápiz vidriográfico - Lápiz <strong>de</strong>rmográfico<br />

- Lápiz y goma <strong>de</strong> borrar - Tijeras<br />

- Espátula - Gafas <strong>de</strong> protección<br />

- Cinta métrica - Bata <strong>de</strong> Ortopodología<br />

Este material será indispensable para las prácticas <strong>de</strong>:<br />

-Ortopodología II y III<br />

MATERIAL DE EXPLORACIÓN<br />

- Lápiz <strong>de</strong>rmográfico - Lápiz vidriográfico<br />

- Goniómetro - Regla <strong>de</strong> Perthes<br />

- Cinta métrica - Martillo <strong>de</strong> reflejos<br />

- Plomada.<br />

Este material será indispensable para las prácticas <strong>de</strong>:<br />

-Clínica Podológica Integrada I y II<br />

___________________________________________<br />

Clínica Universitaria <strong>de</strong> Podología 19


MATERIAL DE QUIROPODOLOGÍA<br />

2 Mangos <strong>de</strong> bisturí nº 3 (uno <strong>de</strong> ellos <strong>de</strong>berá ser con<br />

regleta)<br />

1 Mangos <strong>de</strong> bisturí nº 4<br />

1 Pinza <strong>de</strong> disección sin dientes (aproximadamente 14<br />

cm)<br />

1 Pinza <strong>de</strong> Adson sin dientes (aproximadamente 12 cm)<br />

1 Mosquito sin dientes<br />

1 Porta agujas<br />

1 Cucharilla o cureta doble<br />

1 Alicate <strong>de</strong> uñas gran<strong>de</strong> o triple articulación no curvo<br />

1 Alicate <strong>de</strong> uñas pequeño recto (punta fina)<br />

1 Tijera gran<strong>de</strong> curva punta aguda/roma<br />

1 Tijera gran<strong>de</strong> recta punta aguda/roma<br />

1 Tijera pequeña recta punta fina (tipo bordadora o iris)<br />

1 Gubia fija nº 1 a 2<br />

1 Fresa punta <strong>de</strong> diamante (no puntiaguda)<br />

1 Fresa acero único corte, corte fino<br />

1 Fresa acero único corte, corte fino (un poco mas ancha)<br />

1 Fresa <strong>de</strong> talones o fresa gran<strong>de</strong> <strong>de</strong> rubí<br />

1 Gafas <strong>de</strong> protección<br />

1 Caja <strong>de</strong> instrumental (jaula <strong>de</strong> malla metálica <strong>de</strong> acero<br />

inoxidable, <strong>de</strong> dimensiones: Al 55, An 150, Fo 225 y<br />

abertura <strong>de</strong> malla 1-2mm)<br />

1 Caja <strong>de</strong> para guardar el instrumental embolsado<br />

(opcional)<br />

1 Fresa <strong>de</strong> diamante <strong>de</strong> punta fina<br />

1 Fresa <strong>de</strong> acero <strong>de</strong> doble corte grueso<br />

Este material será indispensable para las prácticas <strong>de</strong>:<br />

-Clínica Podológica Integrada II<br />

-Quiropodología I y II<br />

___________________________________________<br />

Clínica Universitaria <strong>de</strong> Podología 20


___________________________________________<br />

Clínica Universitaria <strong>de</strong> Podología 21


E.U. <strong>de</strong> Enfermería y Podología<br />

HORARIO DE TUTORÍAS CURSO <strong>2006</strong>-2007<br />

Primer Cuatrimestre (2 <strong>de</strong> octubre <strong>de</strong> <strong>2006</strong> a 26 <strong>de</strong> enero <strong>de</strong> 2007)<br />

PROFESOR MODO HORARIO TUTORÍAS UBICACIÓN<br />

Alonso Tajes, Francisco<br />

Alvarez Castro, Carlos Javier<br />

Álvarez-Cal<strong>de</strong>rón Iglesias, Oscar<br />

Miguel<br />

Antón Aparicio, Luís Miguel<br />

Barcia Seoane, Miriam<br />

Bellido Guerrero, Diego<br />

Bernabeu Piñeiro, Francisco<br />

Bouza Prego, Maria Ángeles<br />

Bouza Vivero, Maria <strong><strong>de</strong>l</strong> Carmen<br />

Calleja Sanz, Jesús<br />

Presencial<br />

Virtual<br />

Lunes <strong>de</strong> 12 a 15 horas<br />

Miércoles <strong>de</strong> 12 a 15 horas<br />

Despacho: 3.26<br />

Presencial<br />

Virtual<br />

Martes <strong>de</strong> 10 a 12 horas<br />

Miércoles e 16 a 19 horas<br />

caralcas@mundo-r.com<br />

Presencial<br />

Martes <strong>de</strong> 15 a 18 horas<br />

Despacho: 3.7<br />

Jueves <strong>de</strong> 13 a 14 horas*<br />

* Despacho: Clínica Universitaria<br />

Virtual Miércoles <strong>de</strong> 14 a 16 horas oalvarez@udc.es<br />

Presencial<br />

Virtual Miércoles <strong>de</strong> 16:00 a 19:00H. lantapa@canalejo.org<br />

Presencial Jueves <strong>de</strong> 18 a 20 horas Despacho: 3.9<br />

Virtual<br />

Presencial Jueves <strong>de</strong> 18 a 19 horas Despacho: 3.18<br />

Virtual<br />

Martes <strong>de</strong> 17 a 20 horas<br />

Jueves <strong>de</strong> 18 a 20 horas<br />

diego_bellido@arrakis.es<br />

Presencial<br />

Virtual Lunes <strong>de</strong> 17 a 20 horas paber@cdf.udc.es<br />

Presencial Miércoles <strong>de</strong> 12 a 14 horas Despacho: 3.19<br />

Virtual<br />

Presencial Lunes y miércoles <strong>de</strong> 15 a 16 y <strong>de</strong> 20-21h<br />

Sala <strong>de</strong> Profesores Clínica<br />

Universitaria Podología<br />

Virtual Martes <strong>de</strong> 19-21 kamenbv@terra.es<br />

Presencial<br />

Virtual<br />

Lunes y Martes <strong>de</strong> 13 a 15 horas*<br />

Martes <strong>de</strong> 18 a 20 horas<br />

Despacho: 3.8<br />

* Despacho: Clínica Universitaria <strong>de</strong><br />

Podología<br />

HORARIO DE TUTORÍAS CURSO <strong>2006</strong>-2007. PRIMER CUATRIMESTRE. Pág. 1 <strong>de</strong> 5


E.U. <strong>de</strong> Enfermería y Podología<br />

PROFESOR MODO HORARIO TUTORÍAS UBICACIÓN<br />

Castro Pastor, Avelino<br />

Castro Rodríguez, Maria <strong><strong>de</strong>l</strong> Pilar<br />

Cobas Couto, Elvira<br />

Coronado Carvajal, Carmen<br />

Presencial Lunes <strong>de</strong> 20 a 22 horas Despacho: Secretaría Académica<br />

Virtual<br />

Martes <strong>de</strong> 18 a 20 horas<br />

Jueves <strong>de</strong> 20 a 22 horas<br />

avenf@cdf.udc.es<br />

Presencial<br />

Lunes <strong>de</strong> 16 a 18 horas<br />

Martes <strong>de</strong> 16 a 17 horas<br />

Despacho: 3.13<br />

Virtual<br />

Lunes <strong>de</strong> 10 a 11 horas<br />

Martes <strong>de</strong> 10 a 12 horas<br />

mcastro@udc.es<br />

Presencial Despacho: 3.2<br />

Virtual Martes <strong>de</strong> 16 a 22 horas e_cobas@hotmail.com<br />

Presencial Jueves <strong>de</strong> 16 a 17 horas Despacho: 3.17<br />

Virtual Viernes <strong>de</strong> 9 a 14 horas<br />

coronado@cdf.udc.es<br />

Presencial Martes <strong>de</strong> 16 a 17 y <strong>de</strong> 18 a 20 horas Despacho: 3.10<br />

Facio Villanueva, Ángel<br />

Virtual Lunes <strong>de</strong> 16 a 17 y <strong>de</strong> 19 a 21 horas afacio@udc.es<br />

Fernán<strong>de</strong>z Fernán<strong>de</strong>z, Mario Presencial Lunes: 17 a 18h horas Despacho 3.10<br />

Marcos Virtual Miércoles: 20 a 22 horas mmff@udc.es<br />

Fernán<strong>de</strong>z Puente, Elvira<br />

García De Castro, Ricardo<br />

Presencial Martes <strong>de</strong> 16 a 17 y <strong>de</strong> 18 a 20 horas Despacho: 3.1<br />

Virtual<br />

Presencial Lunes 20-21, Martes: 14-15h y 16-18 y 20-22 Despacho 3.7<br />

Virtual<br />

García Martínez, Carmen Maria<br />

García Sanchez, Maria Matil<strong>de</strong><br />

Gil Manso, Pedro<br />

González Guitian, Carlos<br />

González Martín, M. Cristina<br />

Presencial Jueves <strong>de</strong> 16 a 18 horas Despacho: 3.20<br />

Virtual Lunes <strong>de</strong> 12 a 13 horas alexia@udc.es<br />

Presencial Miércoles <strong>de</strong> 13 a 14horas Despacho: 3.3<br />

Virtual Lunes <strong>de</strong> 11 a 14 horas matil<strong>de</strong>@udc.es<br />

Presencial Lunes, martes y miércoles <strong>de</strong> 12:00a 14:00 Despacho: Subdirección Podología<br />

Virtual Lunes, martes y miércoles <strong>de</strong> 12:00a 14:00 pgil@udc.es<br />

Presencial<br />

Virtual Lunes, Martes y Miércoles <strong>de</strong> 9 a 11 horas cgongui@canalejo.org<br />

Presencial<br />

HORARIO DE TUTORÍAS CURSO <strong>2006</strong>-2007. PRIMER CUATRIMESTRE. Pág. 2 <strong>de</strong> 5


E.U. <strong>de</strong> Enfermería y Podología<br />

PROFESOR MODO HORARIO TUTORÍAS UBICACIÓN<br />

Hernán<strong>de</strong>z A<strong>de</strong>ba, Remedios<br />

Isasi Fernán<strong>de</strong>z, Carmen<br />

Janeiro Arocas, Julia Maria<br />

López López, Luís<br />

Mariño Alfonso, Jorge<br />

Martínez Deben, Francisco<br />

Santos<br />

Mén<strong>de</strong>z Pazos, Mª Carmen<br />

Mosquera Fernán<strong>de</strong>z, Abian<br />

Moure Bujan, Mª Luisa<br />

Virtual<br />

Lunes <strong>de</strong> 16 a 20 horas<br />

Miércoles <strong>de</strong> 15 a 17 horas<br />

cgmaces@yahoo.es<br />

Presencial<br />

Virtual<br />

Lunes <strong>de</strong> 16 a 20 horas<br />

jueves <strong>de</strong> 16 a 18 horas<br />

rhernan<strong>de</strong>z@udc.es<br />

Presencial<br />

Lunes <strong>de</strong> 18 a 19 horas<br />

Martes <strong>de</strong> 17 a 19 horas<br />

Despacho: 3.16<br />

Virtual<br />

Lunes <strong>de</strong> 10 a 12 horas<br />

Martes <strong>de</strong> 10 a 11 horas<br />

cisasi@cdf.udc.es<br />

Presencial<br />

Miércoles <strong>de</strong> 13 a 15 horas<br />

Jueves <strong>de</strong> 9 a 10 horas y <strong>de</strong> 12 a 13 horas<br />

Despacho 3.6<br />

Virtual Lunes: 13-15h jjaneiro@udc.es<br />

Presencial<br />

Lunes: 10:00h.–11:00h. y 13:00h. – 14:00h<br />

Jueves: 10:00h. – 12:00h<br />

Despacho 3.7<br />

Virtual Martes: 11:00h. – 13:00h ( no presencial) llopezl@udc.es<br />

Presencial<br />

Virtual<br />

Presencial<br />

Virtual<br />

Lunes, Martes y Miércoles <strong>de</strong> 12 a 14 horas<br />

Martes <strong>de</strong> 20 a 21 horas<br />

Martes y Miércoles <strong>de</strong> 13:30 a 14:30 horas*<br />

xurxo@cdf.udc.es<br />

<strong>Facultad</strong> virtual<br />

skype: xurxomar<br />

Despacho: 3.12<br />

* Despacho: Hospital Arquitecto<br />

Marci<strong>de</strong><br />

Presencial Jueves <strong>de</strong> 18 a 20 horas Despacho: 3.20<br />

Virtual Lunes <strong>de</strong> 12 a 13 horas carmenmp@udc.es<br />

Presencial<br />

Virtual<br />

Martes <strong>de</strong> 16 a 18 horas<br />

Jueves <strong>de</strong> 9 a 13 horas*<br />

Presencial Martes <strong>de</strong> 18 a 20 horas Despacho: 3.16<br />

Virtual<br />

Despacho: 3.17<br />

* Despacho: Clínica Universitaria <strong>de</strong><br />

Podología<br />

HORARIO DE TUTORÍAS CURSO <strong>2006</strong>-2007. PRIMER CUATRIMESTRE. Pág. 3 <strong>de</strong> 5


E.U. <strong>de</strong> Enfermería y Podología<br />

PROFESOR MODO HORARIO TUTORÍAS UBICACIÓN<br />

Movilla Fernán<strong>de</strong>z, Maria Jesús<br />

Muñiz García, Javier<br />

Novo Casal, Maria Del Carmen<br />

Núñez Pérez, Antonio<br />

Pichel Guerrero, Maria Josefa<br />

Pita Fernán<strong>de</strong>z, Salvador<br />

Prieto Díaz, Amelia<br />

Ro<strong>de</strong>ño Abelleira, Maria Ángeles<br />

Rodríguez Maseda, Emma<br />

Rodríguez Moreno, Carlos<br />

Rosen<strong>de</strong> Bautista, Carolina<br />

Saleta Canosa, Jesús Luís<br />

Presencial<br />

Virtual<br />

Lunes <strong>de</strong> 9 a 12 horas<br />

Martes <strong>de</strong> 9 a 12 horas<br />

Lunes <strong>de</strong> 9 a 12 horas<br />

Martes <strong>de</strong> 9 a 12 horas<br />

Despacho: 3.4<br />

movilla@cdf.udc.es<br />

Presencial Lunes <strong>de</strong> 18 a 19 horas Despacho: 3.4<br />

Virtual Martes <strong>de</strong> 9 a 11 horas javmu@canalejo.org<br />

Presencial Lunes <strong>de</strong> 18 a 20 horas Despacho: 3.5<br />

Virtual Lunes <strong>de</strong> 9:00 a 10:00 horas carmen.novo.casal@sergas.es<br />

Presencial<br />

Virtual Lunes <strong>de</strong> 10:00 a 12:00 horas antonio.nunez.perez@sergas.es<br />

Presencial Lunes <strong>de</strong> 11 a 13 horas Despacho: Dirección Departamento<br />

Virtual Martes <strong>de</strong> 11 a 12 horas cuidadosbasicosenf@yahoo.es<br />

Presencial Jueves <strong>de</strong> 16 a 17 y <strong>de</strong> 19 a 21 horas Despacho: 3.11<br />

Virtual<br />

Presencial Lunes <strong>de</strong> 12 a 13 horas Despacho: 3.14<br />

Virtual Miércoles <strong>de</strong> 9 a 11 horas natalia@udc.es<br />

Presencial<br />

Virtual<br />

Martes <strong>de</strong> 16 a 18 y <strong>de</strong> 19 a 21 horas<br />

Miércoles <strong>de</strong> 16 a 18 horas<br />

gelesro<strong>de</strong>no@yahoo.es<br />

Presencial<br />

Lunes <strong>de</strong> 11 a 14 horas<br />

Miércoles <strong>de</strong> 11 a 14 horas<br />

Despacho: 3.22<br />

Virtual<br />

Lunes <strong>de</strong> 11 a 14 horas<br />

Miércoles <strong>de</strong> 11 a 14 horas<br />

emmaseda@cdf.udc.es<br />

Presencial Lunes <strong>de</strong> 18 a 20 horas<br />

Despacho: 3.22<br />

Virtual<br />

Martes <strong>de</strong> 20 a 22 horas<br />

Miércoles <strong>de</strong> 16 a 17 y <strong>de</strong> 17 a 18 horas<br />

skarlos@telefonica.net<br />

Presencial<br />

Martes <strong>de</strong> 9 a 11 y <strong>de</strong> 13 a 14 horas<br />

Jueves <strong>de</strong> 10 a 13 horas<br />

Despacho: 3.21<br />

Virtual<br />

Presencial (no tiene docencia en este centro)<br />

Virtual<br />

HORARIO DE TUTORÍAS CURSO <strong>2006</strong>-2007. PRIMER CUATRIMESTRE. Pág. 4 <strong>de</strong> 5


E.U. <strong>de</strong> Enfermería y Podología<br />

PROFESOR MODO HORARIO TUTORÍAS UBICACIÓN<br />

Senin Camargo, Francisco Jose<br />

Sobrido Prieto, Natalia<br />

Varela Feal, Nuria Esther<br />

Vidán Martínez, Luciano<br />

Presencial Lunes. 16-17, Jueves 11-12h y 15-16h Despacho 3.9<br />

Virtual<br />

Presencial Lunes <strong>de</strong> 12 a 13 horas Despacho: 3.14<br />

Virtual Miércoles <strong>de</strong> 9 a 14 horas<br />

natalia@udc.es<br />

Presencial Lunes <strong>de</strong> 17 a 18 horas Despacho: Subdirección Enfermería<br />

Martes <strong>de</strong> 10 a 13 horas<br />

neva@cdf.udc.es<br />

Virtual<br />

Miércoles <strong>de</strong> 11 a 13 horas<br />

Presencial Miércoles <strong>de</strong> 16 a 17 y <strong>de</strong> 19 a 21 horas Despacho: 3.23<br />

Virtual<br />

HORARIO DE TUTORÍAS CURSO <strong>2006</strong>-2007. PRIMER CUATRIMESTRE. Pág. 5 <strong>de</strong> 5


E.U. <strong>de</strong> Enfermería y Podología<br />

HORARIO DE TUTORÍAS CURSO <strong>2006</strong>-2007<br />

Segundo Cuatrimestre (21 <strong>de</strong> febrero a 8 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 2007)<br />

PROFESOR MODO HORARIO TUTORÍAS UBICACIÓN<br />

Alonso Tajes, Francisco<br />

Alvarez Castro, Carlos Javier<br />

Álvarez-Cal<strong>de</strong>rón Iglesias, Oscar<br />

Miguel<br />

Antón Aparicio, Luís Miguel<br />

Barcia Seoane, Miriam<br />

Bellido Guerrero, Diego<br />

Bernabeu Piñeiro, Francisco<br />

Bouza Prego, Maria Ángeles<br />

Bouza Vivero, Maria <strong><strong>de</strong>l</strong> Carmen<br />

Calleja Sanz, Jesús<br />

Presencial<br />

Virtual<br />

Lunes <strong>de</strong> 12 a 15 horas<br />

Miércoles <strong>de</strong> 12 a 15 horas<br />

Despacho: 3.26<br />

Presencial<br />

Virtual<br />

Martes <strong>de</strong> 10 a 12 horas<br />

Miércoles e 16 a 19 horas<br />

caralcas@mundo-r.com<br />

Presencial<br />

Martes <strong>de</strong> 15 a 18 horas<br />

Despacho: 3.7<br />

Jueves <strong>de</strong> 13 a 14 horas*<br />

* Despacho: Clínica Universitaria<br />

Virtual Miércoles <strong>de</strong> 14 a 16 horas oalvarez@udc.es<br />

Presencial Martes <strong>de</strong> 17:00 A 18:00 horas Despacho 3.10<br />

Virtual Miércoles <strong>de</strong> 16:00H A 18:00 h lantapa@canalejo.org<br />

Presencial Jueves <strong>de</strong> 18 a 20 horas Despacho: 3.9<br />

Virtual<br />

Presencial Jueves <strong>de</strong> 18 a 19 horas Despacho: 3.18<br />

Virtual<br />

Martes <strong>de</strong> 17 a 20 horas<br />

Jueves <strong>de</strong> 18 a 20 horas<br />

diego_bellido@arrakis.es<br />

Presencial Martes <strong>de</strong> 17 a 20 h Despacho 3.23<br />

Virtual Martes <strong>de</strong> 17 a 20 h paber@cdf.udc.es<br />

Presencial Miércoles <strong>de</strong> 12 a 14 horas Despacho: 3.19<br />

Virtual<br />

Presencial Lunes y miércoles <strong>de</strong> 15 a 16 y <strong>de</strong> 20-21h<br />

Sala <strong>de</strong> Profesores Clínica Universitaria<br />

Podología<br />

Virtual Martes <strong>de</strong> 19-21 kamenbv@terra.es<br />

Presencial<br />

Virtual<br />

Martes <strong>de</strong> 13 a 15 horas*<br />

Viernes <strong>de</strong> 13 a 15 horas*<br />

Martes <strong>de</strong> 18 a 20 horas<br />

* Despacho: Clínica Universitaria <strong>de</strong><br />

Podología<br />

Despacho: 3.8<br />

HORARIO DE TUTORÍAS CURSO <strong>2006</strong>-2007. SEGUNDO CUATRIMESTRE. PÁG. 1 <strong>de</strong> 5


E.U. <strong>de</strong> Enfermería y Podología<br />

PROFESOR MODO HORARIO TUTORÍAS UBICACIÓN<br />

Castro Pastor, Avelino<br />

Castro Rodríguez, Maria <strong><strong>de</strong>l</strong> Pilar Virtual<br />

Cobas Couto, Elvira<br />

Coronado Carvajal, Carmen<br />

Facio Villanueva, Ángel<br />

Fernán<strong>de</strong>z Fernán<strong>de</strong>z, Mario<br />

Presencial Lunes <strong>de</strong> 18 a 20 horas Despacho: Secretaría Académica<br />

Virtual<br />

Martes <strong>de</strong> 20 a 22 horas<br />

Miércoles <strong>de</strong> 18 a 20 horas<br />

avenf@cdf.udc.es<br />

Presencial Martes <strong>de</strong> 17 a 18 horas Despacho: 3.13<br />

Lunes <strong>de</strong> 10 a 13 horas<br />

Martes <strong>de</strong> 10 a 12 horas<br />

mcastro@udc.es<br />

Presencial Despacho: 3.2<br />

Virtual Martes <strong>de</strong> 16 a 22 horas e_cobas@hotmail.com<br />

Presencial Jueves <strong>de</strong> 16 a 17 horas Despacho: 3.17<br />

Virtual Viernes <strong>de</strong> 9 a 14 horas coronado@cdf.udc.es<br />

Presencial Martes <strong>de</strong> 18 a 21 horas Despacho: 3.10<br />

Virtual Lunes <strong>de</strong> 17 a 20 horas afacio@udc.es<br />

Presencial<br />

Marcos Virtual Miércoles: 19 a 22 horas mmff@udc.es<br />

Fernán<strong>de</strong>z Puente, Elvira<br />

García De Castro, Ricardo<br />

García Martínez, Carmen Maria<br />

García Sanchez, Maria Matil<strong>de</strong><br />

Gil Manso, Pedro<br />

González Guitian, Carlos<br />

González Martín, M. Cristina<br />

Presencial Lunes <strong>de</strong> 16 a 17 y <strong>de</strong> 18 a 20 horas Despacho: 3.1<br />

Virtual<br />

Presencial Lunes 20-21, Martes: 14-15h y 16-18 y 20-22 Despacho 3.7<br />

Virtual<br />

Presencial Lunes <strong>de</strong> 20 a 21 horas Despacho: 3. 20<br />

Virtual Lunes <strong>de</strong> 12 a 14 horas alexia@udc.es<br />

Presencial Miércoles <strong>de</strong> 13 a 14horas Despacho: 3.3<br />

Virtual Lunes <strong>de</strong> 11 a 14 horas matil<strong>de</strong>@udc.es<br />

Presencial Lunes, martes y miércoles <strong>de</strong> 12:00a 14:00 Despacho: Subdirección Podología<br />

Virtual Lunes, martes y miércoles <strong>de</strong> 12:00a 14:00 pgil@udc.es<br />

Presencial Lunes <strong>de</strong> 18 a 20 horas Despacho: 3.19<br />

Virtual Martes y Miércoles <strong>de</strong> 9 a 11 horas cgongui@canalejo.org<br />

Presencial<br />

Virtual<br />

Lunes <strong>de</strong> 16 a 20 horas<br />

Miércoles <strong>de</strong> 15 a 17 horas<br />

cgmaces@yahoo.es<br />

HORARIO DE TUTORÍAS CURSO <strong>2006</strong>-2007. SEGUNDO CUATRIMESTRE. PÁG. 2 <strong>de</strong> 5


E.U. <strong>de</strong> Enfermería y Podología<br />

PROFESOR MODO HORARIO TUTORÍAS UBICACIÓN<br />

Hernán<strong>de</strong>z A<strong>de</strong>ba, Remedios<br />

Isasi Fernán<strong>de</strong>z, Carmen<br />

Janeiro Arocas, Julia Maria<br />

López López, Luís<br />

Mariño Alfonso, Jorge<br />

Martínez Deben, Francisco<br />

Santos<br />

Mén<strong>de</strong>z Pazos, Mª Carmen<br />

Mosquera Fernán<strong>de</strong>z, Abian<br />

Moure Bujan, Mª Luisa<br />

Movilla Fernán<strong>de</strong>z, Maria Jesús<br />

Muñiz García, Javier<br />

Presencial Despacho: 3.5<br />

Virtual<br />

Lunes <strong>de</strong> 16 a 20 horas<br />

rhernan<strong>de</strong>z@udc.es<br />

jueves <strong>de</strong> 16 a 18 horas<br />

Presencial Lunes <strong>de</strong> 17 a 18 horas Despacho: 3.16<br />

Virtual<br />

Lunes <strong>de</strong> 10 a 12 horas<br />

Martes <strong>de</strong> 10 a 13 horas<br />

cisasi@cdf.udc.es<br />

Presencial Miércoles: 13-15 h Despacho 3.6<br />

Virtual Lunes: 13-17h jjaneiro@udc.es<br />

Presencial<br />

Lunes: 10:00h.–11:00h. y 13:00h. – 14:00h<br />

Jueves: 10:00h. – 12:00h<br />

Despacho 3.7<br />

Virtual Martes: 11:00h. – 13:00h ( no presencial) llopezl@udc.es<br />

Presencial<br />

Virtual<br />

Presencial<br />

Virtual<br />

Presencial<br />

Virtual<br />

Presencial<br />

Virtual<br />

Lunes, Martes y Miércoles <strong>de</strong> 12 a 14 horas<br />

Martes <strong>de</strong> 20 a 21 horas<br />

Martes y Miércoles <strong>de</strong> 13:30 a 14:30 horas*<br />

Lunes <strong>de</strong> 12 a 13 horas<br />

Martes <strong>de</strong> 11 a 13 horas<br />

Martes <strong>de</strong> 16 a 18 horas<br />

Jueves <strong>de</strong> 9 a 13 horas*<br />

xurxo@cdf.udc.es<br />

<strong>Facultad</strong> virtual<br />

skype: xurxomar<br />

Despacho: 3.12<br />

* Despacho: Hospital Arquitecto Marci<strong>de</strong><br />

carmenmp@udc.es<br />

Presencial Martes <strong>de</strong> 18 a 20 horas Despacho: 3.16<br />

Virtual<br />

Presencial Jueves <strong>de</strong> 19:00 a 21:00 horas Despacho: 3.4<br />

Virtual Viernes <strong>de</strong> 9:00 a 13:00 horas movilla@cdf.udc.es<br />

Presencial<br />

Despacho: 3.17<br />

* Despacho: Clínica Universitaria<br />

<strong>de</strong> Podología<br />

Virtual Martes <strong>de</strong> 8 a 11 horas javmu@canalejo.org<br />

HORARIO DE TUTORÍAS CURSO <strong>2006</strong>-2007. SEGUNDO CUATRIMESTRE. PÁG. 3 <strong>de</strong> 5


E.U. <strong>de</strong> Enfermería y Podología<br />

PROFESOR MODO HORARIO TUTORÍAS UBICACIÓN<br />

Núñez Pérez, Antonio<br />

Novo Casal, Maria <strong><strong>de</strong>l</strong> Carmen<br />

Pichel Guerrero, Maria Josefa<br />

Pita Fernán<strong>de</strong>z, Salvador<br />

Prieto Díaz, Amelia<br />

Raposo Vidal, Isabel<br />

Ro<strong>de</strong>ño Abelleira, Maria Ángeles<br />

Rodríguez Maseda, Emma<br />

Rodríguez Moreno, Carlos<br />

Romero Martín, Manuel<br />

Rosen<strong>de</strong> Bautista, Carolina<br />

Saleta Canosa, Jesús Luís<br />

Presencial Miércoles <strong>de</strong> 18 a 19 y <strong>de</strong> 21 a 22 horas Despacho: 3.10<br />

Virtual<br />

Presencial Lunes <strong>de</strong> 18 a 20 horas Despacho: 3.5<br />

Virtual Lunes <strong>de</strong> 9:00 a 10:00 horas carmen.novo.casal@sergas.es<br />

Presencial Lunes <strong>de</strong> 11 a 13 horas Despacho: Dirección Departamento<br />

Virtual Martes <strong>de</strong> 11 a 12 horas cuidadosbasicosenf@yahoo.es<br />

Presencial Martes <strong>de</strong> 18 a 20 horas Despacho: 3.11<br />

Virtual<br />

Presencial Martes <strong>de</strong> 16 a 17 horas Despacho: 3.14<br />

Virtual Miércoles <strong>de</strong> 9 a 11 horas natalia@udc.es<br />

Presencial<br />

Virtual<br />

Presencial<br />

Virtual<br />

Presencial<br />

Virtual<br />

Martes <strong>de</strong> 16 a 18 y <strong>de</strong> 20 a 22 horas<br />

Miércoles <strong>de</strong> 18 a 20 horas<br />

Lunes <strong>de</strong> 11 a 14 horas<br />

Miércoles <strong>de</strong> 11 a 14 horas<br />

Lunes <strong>de</strong> 11 a 14 horas<br />

Miércoles <strong>de</strong> 11 a 14 horas<br />

gelesro<strong>de</strong>no@yahoo.es<br />

Despacho: 3.22<br />

emmaseda@cdf.udc.es<br />

Presencial Miércoles <strong>de</strong> 18 a 19 horas Despacho: 3.22<br />

Virtual Lunes, Martes y Miércoles: <strong>de</strong> 09:30 a 11:30 h skarlos@telefonica.net<br />

Presencial<br />

Virtual<br />

Presencial<br />

Virtual<br />

Jueves <strong>de</strong> 12 a 15 horas<br />

Jueves <strong>de</strong> 19 a 22 horas<br />

Jueves <strong>de</strong> 12 a 15 horas<br />

Jueves <strong>de</strong> 19 a 22 horas<br />

Jueves <strong>de</strong> 11 a 14 horas<br />

Martes <strong>de</strong> 11 a 14 horas<br />

Presencial (no tiene docencia en este centro)<br />

Virtual<br />

Despacho: 3.4<br />

facultad virtual<br />

movilla@cdf.udc.es<br />

Despacho: 3.21<br />

HORARIO DE TUTORÍAS CURSO <strong>2006</strong>-2007. SEGUNDO CUATRIMESTRE. PÁG. 4 <strong>de</strong> 5


E.U. <strong>de</strong> Enfermería y Podología<br />

PROFESOR MODO HORARIO TUTORÍAS UBICACIÓN<br />

Sobrido Prieto, Natalia<br />

Varela Feal, Nuria Esther<br />

Vidán Martínez, Luciano<br />

Presencial Martes <strong>de</strong> 16 a 17 horas Despacho: 3.14<br />

Virtual Miércoles <strong>de</strong> 9 a 14 horas natalia@udc.es<br />

Presencial Lunes <strong>de</strong> 17 a 18 horas Despacho: Subdirección Enfermería<br />

Virtual<br />

Martes <strong>de</strong> 10 a 13 horas<br />

Miércoles <strong>de</strong> 11 a 13 horas<br />

neva@cdf.udc.es<br />

Presencial Miércoles <strong>de</strong> 16 a 17 y <strong>de</strong> 19 a 21 horas Despacho: 3.23<br />

Virtual<br />

HORARIO DE TUTORÍAS CURSO <strong>2006</strong>-2007. SEGUNDO CUATRIMESTRE. PÁG. 5 <strong>de</strong> 5


LÍNEAS Y HORARIOS DE AUTOBUSES.


Tranvías <strong>de</strong> Ferrol.<br />

C/ Real Nº 81 (Plaza <strong>de</strong> Armas)<br />

Teléfono: 981-383415.<br />

Línea 1 B: Puerto-Resi<strong>de</strong>ncia<br />

Trayecto: Puerto-Plaza <strong>de</strong> España-Carretera <strong>de</strong> Castilla-Sta. Cecilia-<br />

Hospital Arquitecto Marci<strong>de</strong>.<br />

Horarios:<br />

Correos Hospital<br />

Arq.<br />

Marci<strong>de</strong><br />

Correos Hospital<br />

Arq.<br />

Marci<strong>de</strong><br />

7:20 7:50 14:50 15:20<br />

7:50 8:20 15:20 15:50<br />

8:20 8:50 15:50 16:20<br />

8:50 9:20 16:20 16:50<br />

9:20 9:50 16:50 17:20<br />

9:50 10:20 17:20 17:50<br />

10:20 10:50 17:50 18:20<br />

10:50 11:20 18:20 18:50<br />

11:20 11:50 18:50 19:20<br />

11:50 12:20 19:20 19:50<br />

12:20 12:50 19:50 20:20<br />

12:50 13:20 20:20 20:50<br />

13:20 13:50 20:50 21:20<br />

13:50 14:20 21:20 21:50<br />

14:20 14:50 21:50 22:20<br />

Línea 3 B: Correos-Resi<strong>de</strong>ncia<br />

Trayecto: Correos-Caranza-Resi<strong>de</strong>ncia.<br />

Horarios:<br />

Puerto<br />

Hospital<br />

Arq.<br />

Marci<strong>de</strong><br />

Puerto<br />

Hospital<br />

Arq.<br />

Marci<strong>de</strong><br />

8:15 8:40 16:15 16:40<br />

10:15 10:40 18:15 18:40<br />

12:15 12:40 20:15 20:40<br />

14:15 14:40<br />

Correos Hospital<br />

Arq.<br />

Marci<strong>de</strong><br />

Correos Hospital<br />

Arq.<br />

Marci<strong>de</strong>


Rialsa<br />

7:15 7:40 15:15 15:40<br />

9:15 9:40 17:15 17:40<br />

11:15 11:40 19:15 19:40<br />

13:15 13:40 21:15 21:40<br />

15:15 15:40<br />

Estación <strong>de</strong> Autobuses <strong>de</strong> Ferrol<br />

Teléfono: 981-315955<br />

Línea 22: Ferrol-San Mateo<br />

Trayecto: Ferrol-San Pablo-Resi<strong>de</strong>ncia-Cementerio-San Mateo-Val<br />

Horarios:<br />

Correos Hospital<br />

Naval<br />

Correos Hospital<br />

Naval<br />

7:30 8:00 15:30 16:00<br />

8:30 9:00 16:30 17:00<br />

9:30 10:00 17:30 18:00<br />

10:30 11:00 18:30 19:00<br />

11:30 12:00 19:30 20:00<br />

12:30 13:00 20:30 21:00<br />

13:30 14:00 21:30 22:00<br />

14:30 15:00 22:30<br />

Línea 23: Ferrol-Cementerio<br />

Trayecto: Ferrol-San Pablo-Resi<strong>de</strong>ncia-Cementerio.<br />

Horarios:<br />

Correos Hospital<br />

Naval<br />

Correos Hospital<br />

Naval<br />

8:00 8:30 16:00 16:30<br />

9:00 9:30 14:00 14:30<br />

10:00 10:30 17:00 17:30<br />

11:00 11:30 18:00 18:30<br />

12:00 12:30 19:00 19:30<br />

13:00 13:30 20:00 20:30<br />

14:00 14:30


OTRA INFORMACIÓN DE INTERÉS


¿QUE ES LA DELEGACIÓN DE ALUMNOS?<br />

Con la <strong>de</strong>nominación <strong>de</strong> Delegación <strong>de</strong> Alumnos <strong>de</strong> la Escuela<br />

Universitaria <strong>de</strong> Enfermería <strong>de</strong> Ferrol, se constituye en 1996 este órgano<br />

estudiantil con la incorporación, en el curso académico 98/99, <strong>de</strong> los<br />

estudiantes <strong>de</strong> Podología. Así pues la Delegación <strong>de</strong> Alumnos <strong>de</strong> la<br />

Escuela Universitaria <strong>de</strong> Enfermería y Podología, sin animo <strong>de</strong> lucro,<br />

tiene como propósito servir <strong>de</strong> instrumento <strong>de</strong> representación y<br />

organización por la <strong>de</strong>fensa y promoción <strong>de</strong> los <strong>de</strong>rechos e intereses <strong>de</strong><br />

los estudiantes <strong>de</strong> esta Escuela, conforme a lo establecido en la Ley<br />

Orgánica <strong>de</strong> Reforma Universitaria y los Estatutos <strong>de</strong> la Universidad <strong>de</strong><br />

A Coruña.<br />

No obstante también creemos que es necesario <strong>de</strong>stacar que los<br />

representantes <strong>de</strong> alumnos que forman parte <strong>de</strong> dicha Delegación serán<br />

elegidos como miembros <strong>de</strong> la Junta <strong>de</strong> Escuela y/o Consejo <strong>de</strong><br />

Departamento por todos los estudiantes matriculados en las dos<br />

titulaciones impartidas en la Escuela; a través <strong>de</strong> unas elecciones libres<br />

y <strong>de</strong>mocráticas. Contando <strong>de</strong> esta manera con representación estudiantil<br />

en los dos órganos <strong>de</strong> gobierno <strong>de</strong> nuestro centro, como son la Junta <strong>de</strong><br />

Escuela y el Consejo <strong>de</strong> Departamento, en los cuales los representantes<br />

tenemos la oportunidad <strong>de</strong> participar activamente, con voz y voto, en la<br />

toma <strong>de</strong> <strong>de</strong>cisiones, velando por los intereses <strong>de</strong> los alumnos,<br />

disfrutando siempre <strong>de</strong> la posibilidad <strong>de</strong> hacer llegar propuestas o<br />

sugerencias por parte <strong><strong>de</strong>l</strong> alumnado.<br />

Des<strong>de</strong> la <strong><strong>de</strong>l</strong>egación se trabaja continuamente por y para los alumnos, a<br />

través <strong>de</strong> la organización <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> interés general y profesional,<br />

y también se cumple la función <strong>de</strong> transmitir a todos los alumnos que lo<br />

<strong>de</strong>seen toda la información referente a becas, planes <strong>de</strong> estudio, cursos<br />

<strong>de</strong> verano o postgrado, etc. Y por ultimo, y no por ello menos importante,<br />

las personas que os representan no dudaran en ningún momento <strong>de</strong><br />

prestaros su ayuda en cualquier tipo <strong>de</strong> situación en la que la necesitéis.<br />

Estas son unas <strong>de</strong> las muchas funciones y activida<strong>de</strong>s que <strong>de</strong>s<strong>de</strong> la<br />

Delegación <strong>de</strong> Alumnos se llevan a cabo. Es muy importante recordarte<br />

compañero, que en la Escuela los alumnos permanecemos solo 3 años<br />

(generalmente), por lo que se presenta muy necesaria la continua<br />

renovación <strong>de</strong> los representantes <strong>de</strong> alumnos. Es muy importante que<br />

<strong>de</strong>s<strong>de</strong> el primer año las personas interesadas en formar parte <strong>de</strong> la<br />

<strong><strong>de</strong>l</strong>egación tomen la <strong>de</strong>cisión y se unan para llevar a<strong><strong>de</strong>l</strong>ante sus<br />

inquietu<strong>de</strong>s.


¿Y LA ASOCIACIÓN DE ESTUDIANTE?<br />

La andadura <strong>de</strong> la Asociación <strong>de</strong> <strong>Estudiante</strong>s <strong>de</strong> la Escuela Universitaria<br />

<strong>de</strong> Enfermería y Podología <strong>de</strong> Ferrol comenzó hace diez años gracias al<br />

trabajo entusiasta <strong>de</strong> un grupo <strong>de</strong> estudiantes <strong>de</strong> Enfermería a los que<br />

posteriormente se sumaron los <strong>de</strong> Podología, para trabajar<br />

conjuntamente en esta Asociación con la que preten<strong>de</strong>mos prestar<br />

servicios a los estudiantes <strong>de</strong> la escuela y representarlos en los órganos<br />

a los que por <strong>de</strong>recho tuvieran acceso, <strong>de</strong>clarándose no vinculada a<br />

ningún grupo, secta o Partido Político. Así pues, para el cumplimiento <strong>de</strong><br />

los fines expuestos, la Asociación organiza junto con la Delagación,<br />

congresos y activida<strong>de</strong>s, <strong>de</strong> tal modo que sus respectivos trabajos<br />

suelen discurrir paralelamente a lo largo <strong>de</strong> todo el curso académico.<br />

Por tanto, no olvidéis que estamos a vuestra entera disposición en la<br />

Delegación, que comparte ubicación con la Asociación <strong>de</strong> <strong>Estudiante</strong>s. Y<br />

por ultimo, animo y únete a nosotros, porque con compañeros/as como<br />

TU y con algunas ganas <strong>de</strong> trabajar podremos conseguir gran<strong>de</strong>s logros.


CALENDARIO ACADÉMICO <strong>2006</strong>/2007<br />

PERIODO DE CLASES<br />

Planes nuevos con estructura cuatrimestral:<br />

1º cuatrimestre: <strong><strong>de</strong>l</strong> 2 <strong>de</strong> octubre al 26 <strong>de</strong> enero..<br />

2º cuatrimestre: <strong><strong>de</strong>l</strong> 21 <strong>de</strong> febrero al 8 <strong>de</strong> junio.<br />

EXÁMENES Y ACTAS<br />

CONVOCATORIAS FECHAS DE EXÁMENES PLAZO DE ACTAS<br />

Fin <strong>de</strong> carrera Del 1 al 22 <strong>de</strong> diciembre <strong>de</strong> 22 <strong>de</strong> enero <strong>de</strong> 2007<br />

<strong>2006</strong>.<br />

Extraordinaria <strong>de</strong> Del 1 al 22 <strong>de</strong> diciembre <strong>de</strong> 22 <strong>de</strong> enero <strong>de</strong> 2007<br />

diciembre<br />

<strong>2006</strong>.<br />

1 er cuatrimestre Del 30 <strong>de</strong> enero al 17 <strong>de</strong> febrero 5 <strong>de</strong> marzo <strong>de</strong> 2007<br />

<strong>de</strong> <strong>2006</strong>.<br />

2º cuatrimestre Del 11 <strong>de</strong> junio al 30 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 23 <strong>de</strong> julio <strong>de</strong> 2007<br />

<strong>2006</strong>.<br />

Septiembre<br />

Del 1 al 18 <strong>de</strong> septiembre <strong>de</strong><br />

<strong>2006</strong>.<br />

28 <strong>de</strong> septiembre <strong>de</strong> 2007


Normas <strong>de</strong> convivencia en el centro<br />

La primera norma para la correcta convivencia en el centro se establece<br />

en función <strong>de</strong> la normativa vigente respecto al consumo <strong>de</strong> tabaco.<br />

Según lo contemplado en el Decreto 75/2001, <strong>de</strong> 22 <strong>de</strong> marzo sobre<br />

“control sanitario <strong>de</strong> la publicidad, promoción, suministro, venta y<br />

consumo <strong>de</strong> productos <strong><strong>de</strong>l</strong> tabaco”que en su artículo 10 apartado d)<br />

aborda la prohibición <strong>de</strong> fumar en el ámbito docente, siendo lugares<br />

prohibidas para el consumo <strong>de</strong> tabaco las aulas, los laboratorios,<br />

seminarios, corredores y lugares <strong>de</strong> acceso tanto en periodo lectivo<br />

como no lectivo.<br />

A<strong>de</strong>más la Universidad <strong>de</strong> A Coruña aprobó en Consejo <strong>de</strong> Gobierno <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

28 <strong>de</strong> mayo <strong>de</strong> 2004 la “Normativa sobre Espacios Sin Humo <strong>de</strong> la<br />

Universidad <strong>de</strong> A Coruña”.<br />

Recordar que la infracción <strong>de</strong> esta normativa pue<strong>de</strong> ser motivo <strong>de</strong><br />

sanción grave a esta Escuela Universitaria <strong>de</strong> Enfermería y Podología.<br />

Por ello se apela a la colaboración <strong>de</strong> todos los alumnos, profesores y<br />

personal <strong>de</strong> administración y servicios <strong><strong>de</strong>l</strong> centro para lograr una buena<br />

convivencia.<br />

La Dirección.


CALENDARIO ACADÉMICO CURSO <strong>2006</strong>-2007<br />

SEPTIEMBRE<br />

L M M J V S D<br />

1 2 3<br />

4 5 6 7 8 9 10<br />

11 12 13 14 15 16 17<br />

18 19 20 21 22 23 24<br />

25 26 27 28 29 30<br />

ENERO<br />

L M M J V S D<br />

1 2 3 4 5 6 7<br />

8 9 10 11 12 13 14<br />

15 16 17 18 19 20 21<br />

22 23 24 25 26 27 28<br />

29 30 31<br />

MAYO<br />

L M M J V S D<br />

1 2 3 4 5 6<br />

7 8 9 10 11 12 13<br />

14 15 16 17 18 19 20<br />

21 22 23 24 25 26 27<br />

28 29 30 31<br />

SEPTIEMBRE<br />

L M M J V S D<br />

1 2<br />

3 4 5 6 7 8 9<br />

10 11 12 13 14 15 16<br />

17 18 19 20 21 22 23<br />

24 25 26 27 28 29 30<br />

OCTUBRE<br />

L M M J V S D<br />

1<br />

2 3 4 5 6 7 8<br />

9 10 11 12 13 14 15<br />

16 17 18 19 20 21 22<br />

23 24 25 26 27 28 29<br />

30 31<br />

FEBRERO<br />

L M M J V S D<br />

1 2 3 4<br />

5 6 7 8 9 10 11<br />

12 13 14 15 16 17 18<br />

19 20 21 22 23 24 25<br />

25 26 27 28<br />

XUNIO<br />

L M M J V S D<br />

1 2 3<br />

4 5 6 7 8 9 10<br />

11 12 13 14 15 16 17<br />

18 19 20 21 22 23 24<br />

25 26 27 28 29 30<br />

NOVIEMBRE<br />

L M M J V S D<br />

1 2 3 4 5<br />

6 7 8 9 10 11 12<br />

13 14 15 16 17 18 19<br />

20 21 22 23 24 25 26<br />

27 28 29 30<br />

MARZO<br />

L M M J V S D<br />

1 2 3 4<br />

5 6 7 8 9 10 11<br />

12 13 14 15 16 17 18<br />

19 20 21 22 23 24 25<br />

26 27 28 29 30 31<br />

XULIO<br />

L M M J V S D<br />

1<br />

2 3 4 5 6 7 8<br />

9 10 11 12 13 14 15<br />

16 17 18 19 20 21 22<br />

23 24 25 26 27 28 29<br />

30 31<br />

DICIEMBRE<br />

L M M J V S D<br />

1 2 3<br />

4 5 6 7 8 9 10<br />

11 12 13 14 15 16 17<br />

18 19 20 21 22 23 24<br />

25 26 27 28 29 30 31<br />

ABRIL<br />

L M M J V S D<br />

1<br />

2 3 4 5 6 7 8<br />

9 10 11 12 13 14 15<br />

16 17 18 19 20 21 22<br />

23 24 25 26 27 28 29<br />

30<br />

AGOSTO<br />

L M M J V S D<br />

1 2 3 4 5<br />

6 7 8 9 10 11 12<br />

13 14 15 16 17 18 19<br />

20 21 22 23 24 25 26<br />

27 28 29 30 31<br />

1 : días laborables 2 : Festivos 29 : Festividad universitaria<br />

Lectivo 1º cuatrimestre Exámenes 1º cuatrimestre 3 Actas 1º cuatrimestre<br />

Lectivo 2º cuatrimestre Exámenes 2º cuatrimestre 21 Actas 2º cuatrimestre<br />

Período no lectivo Exámenes septiembre 28 Actas septiembre


Programas <strong>de</strong> las asignaturas <strong>de</strong> la Diplomatura en<br />

Podología <strong>de</strong> la Escuela Universitaria <strong>de</strong> Enfermería y<br />

Podología <strong>de</strong> Ferrol


NOMBRE DE LA ASIGNATURA: Cultura y Salud. (3 créditos teóricos)<br />

DOCENTE/S: Emma Rodríguez Maseda<br />

1.- IDIOMA: Castellano<br />

2.- PROGRAMA DE LA ASIGNATURA:<br />

PROPÓSITO DE LA MATERIA:<br />

Se trata <strong>de</strong> que el alumno realice una aproximación histórica al proceso salud-enfermedad,<br />

<strong>de</strong>s<strong>de</strong> una dimensión principalmente cultural. Conocer el valor social <strong>de</strong> los estados <strong>de</strong><br />

Salud y enfermedad y a través <strong>de</strong> ellos a<strong>de</strong>ntrarse en aspectos centrales <strong>de</strong> la vida social y<br />

la cultura humanas.<br />

El alumno conocerá los diferentes mo<strong><strong>de</strong>l</strong>os antropológicos <strong>de</strong> la medicina, así como los<br />

conceptos <strong><strong>de</strong>l</strong> proceso salud/enfermedad/atención en el marco <strong>de</strong> los diversos sistemas<br />

asistenciales.<br />

Se analizarán las nuevas <strong>de</strong>mandas <strong>de</strong> salud en un mundo marcado por la globalización y la<br />

diversidad cultural.<br />

UNIDADES DIDÁCTICAS:<br />

I. INTRODUCCIÓN Y CONTEXTUALIZACIÓN DE LA ASIGNATURA.<br />

SALUD, ENFERMEDAD Y CULTURA.<br />

a. Concepto <strong>de</strong> cultura en la <strong>de</strong>finición y construcción <strong>de</strong> la salud y <strong>de</strong> la<br />

enfermedad.<br />

b. Antece<strong>de</strong>ntes históricos.<br />

II. MEDICINA POPULAR Y BIOMEDOCINA.<br />

III. APARATO MÉDICO SANITARIO Y ACTIVIDADES DE<br />

AUTOATENCIÓN.<br />

IV. DIMENSIONES DE LA ENFERMEDAD.<br />

V. DIFERENTES PERSPECTIVAS DE SALUD/ENFERMEDAD.<br />

a. Salud-enfermedad y Creencias.<br />

b. Salud-enfermedad y Género.<br />

c. Salud-enfermedad y Ciclo vital.<br />

BIBLIOGRAFÍA RECOMENDADA:<br />

1. Comelles, JM; et al. “Enfermedad, cultura y sociedad”. Eu<strong>de</strong>ma. 1993.<br />

2. Michael Kenny; Jesús <strong>de</strong> Miguel. “La Antropología Médica en España”. Editorial<br />

Anagrama. 1980.<br />

3. Comelles, JM; Pediguero, E. “ Medicina y Cultura: estudios entre la antropología y<br />

la medicina”. Ediciones Bellaterra. 2000.<br />

4. Curar y cuidar. Bases para una historia antropológica <strong>de</strong> la enfermería hospitalaria,<br />

(Rol, nº 172). Comelles, JM.


5. García Ballester. “Medicina y Antropología Social: estudios varios”. Akal<br />

Universitaria. 1985.<br />

6. Dethlefsen Thorwald; Dahlke Rudiger. “La Enfermedad como Camino. Una<br />

interpretación distinta <strong>de</strong> la medicina”. Plaza y Janes. 1997.<br />

7. Kuschick, Ingrid. “Medicina Popular en España”. Siglo Veintiuno <strong>de</strong> España<br />

Editores S.A. 1989<br />

5.- METODOLOXÍA DOCENTE:<br />

A lo largo <strong><strong>de</strong>l</strong> cuatrimestre se utilizarán diferentes tipos <strong>de</strong> metodologías. Principalmente la<br />

asignatura preten<strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollarse a través <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajo en grupo <strong>de</strong> los alumnos y <strong>de</strong> los<br />

posteriores <strong>de</strong>bates dirigidos. Se realizarán tantas clases expositivas como se consi<strong>de</strong>ren<br />

oportunas para el buen entendimiento <strong>de</strong> la materia.<br />

6.- SISTEMA DE EVALUACIÓN:<br />

Se realizará una evaluación continuada a través <strong>de</strong> la realización <strong>de</strong> diferentes trabajos<br />

individuales o en grupo que serán <strong>de</strong> obligatoria realización como requisito previo para<br />

acce<strong>de</strong>r al examen teórico <strong>de</strong> la asignatura.<br />

Finalmente se realizará un examen final combinado <strong>de</strong> preguntas tipo test y cortas. La nota<br />

necesaria para superar este examen es un 5.<br />

Trabajos <strong>de</strong> grupo: 60%.<br />

Examen teórico: 40%.


ESTRUCTURA Y FUNCIÓN DEL CUERPO HUMANO<br />

Docente:<br />

Xurxo Mariño Alfonso, profesor contratado Doctor.<br />

Idioma en el que se impartirá la asignatura: español.<br />

Créditos teóricos: 7,5.<br />

Créditos prácticos: 1,5.<br />

Objetivos <strong>de</strong> la asignatura<br />

El objetivo <strong>de</strong> esta asignatura es ayudar al alumno a conocer y compren<strong>de</strong>r los procesos<br />

fisiológicos que tienen lugar en el cuerpo humano. El alumno <strong>de</strong>berá asimilar e integrar<br />

diversos conceptos fisiológicos y con ellos construir su noción acerca <strong><strong>de</strong>l</strong> funcionamiento <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

organismo; para ello se trabajará en compren<strong>de</strong>r los procesos que tienen lugar en los distintos<br />

órganos y sistemas, así como las relaciones que existen entre ellos y entre éstos y el medio<br />

externo.<br />

Programa<br />

LA CÉLULA<br />

1. Introducción. El agua y el medio interno. Homeostasis y sistemas <strong>de</strong> control. Principios<br />

fundamentales en biología.<br />

2. Estructura y función celular. Membranas celulares. El núcleo. El retículo endoplásmico. El<br />

complejo <strong>de</strong> Golgi. Los lisosomas. Los peroxisomas. Los microfilamentos y microtúbulos. Las<br />

mitocondrias.<br />

3. Presión osmótica e intercambio <strong>de</strong> líquido entre compartimentos. Difusión. Ósmosis.<br />

Mecanismos por los que las sustancias atraviesan la membrana celular.<br />

ESTRUCTURA Y FUNCIÓN DE LAS BIOMOLÉCULAS<br />

4. Proteínas, glúcidos y lípidos. Composición <strong>de</strong> las proteínas. Estructura proteica. Función<br />

proteica. Estructura <strong>de</strong> los glúcidos. Función <strong>de</strong> los glúcidos. Glucoproteínas. Composición y<br />

estructura lipídica. Función lipídica. Glucolípidos. Lipoproteínas.<br />

LAS CÉLULAS EXCITABLES<br />

5. Potencial <strong>de</strong> membrana y potencial <strong>de</strong> acción. Potencial <strong>de</strong> reposo. Potencial <strong>de</strong> acción.<br />

Propagación <strong><strong>de</strong>l</strong> potencial <strong>de</strong> acción.<br />

6. Características generales <strong>de</strong> la neurona. Estructura <strong>de</strong> una neurona. Tipos morfológicos <strong>de</strong><br />

neuronas. Tipos funcionales <strong>de</strong> neuronas. La sinapsis.<br />

7. Estructura <strong><strong>de</strong>l</strong> músculo estriado. Tipos <strong>de</strong> tejidos musculares. Estructura <strong><strong>de</strong>l</strong> músculo<br />

estriado. Estructura <strong>de</strong> la miofibrilla. Contracción muscular: teoría <strong><strong>de</strong>l</strong> filamento <strong>de</strong>slizante.<br />

Tipos <strong>de</strong> fibras musculares esqueléticas. Unidad motora. Músculo estriado cardíaco.<br />

8. Estructura <strong><strong>de</strong>l</strong> músculo liso.


9. Acoplamiento excitación-contracción en el músculo esquelético. Unión neuromuscular.<br />

Farmacología. Propagación <strong><strong>de</strong>l</strong> potencial <strong>de</strong> acción por el interior <strong>de</strong> la fibra muscular.<br />

Liberación <strong>de</strong> Ca 2+ por el retículo sarcoplásmico. Recaptación <strong><strong>de</strong>l</strong> Ca 2+ .<br />

SISTEMA NERVIOSO<br />

10. Descripción general <strong><strong>de</strong>l</strong> sistema nervioso. Sistema nervioso central. Sistema nervioso<br />

periférico. Tipos <strong>de</strong> células.<br />

11. Sistemas sensoriales. Atributos <strong>de</strong> las sensaciones. Organización <strong>de</strong> los sistemas<br />

sensoriales. Receptores sensoriales en el músculo. Un ejemplo práctico: el reflejo miotático.<br />

12. Sistema somatosensorial: tacto, propiocepción y sensibilidad térmica y dolorosa.<br />

Mecanorrecepción. Termorrecepción. Nocicepción. Vías nerviosas <strong><strong>de</strong>l</strong> sistema somatosensorial.<br />

13. Sistemas motores. Organización <strong>de</strong> las motoneuronas en la médula espinal. Sistemas<br />

motores <strong><strong>de</strong>l</strong> tronco encefálico. Control motor cortical.<br />

14. El cerebelo y los ganglios basales.<br />

SANGRE Y SISTEMA INMUNITARIO<br />

15. Funciones y composición <strong>de</strong> la sangre. Funciones. Composición. Células <strong>de</strong> la sangre.<br />

Plasma.<br />

16. Hemostasia. Mecanismos <strong>de</strong> coagulación. Mecanismos anticoagulantes. Eliminación <strong>de</strong> los<br />

coágulos.<br />

17. El sistema inmunitario. Inmunidad general o innata. Inmunidad específica o adquirida.<br />

Grupos sanguíneos.<br />

SISTEMA CARDIOVASCULAR<br />

18. Ciclo cardíaco: acontecimientos eléctricos. Generalida<strong>de</strong>s <strong><strong>de</strong>l</strong> sistema cardiovascular.<br />

Características <strong><strong>de</strong>l</strong> potencial <strong>de</strong> acción cardíaco. Las células marcapaso. Conducción <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

potencial <strong>de</strong> acción en el corazón. El electrocardiograma.<br />

19. Ciclo cardíaco: acontecimientos mecánicos. Mecanismos <strong>de</strong> control <strong>de</strong> la actividad<br />

cardíaca.<br />

20. Circulación arterial y regulación <strong>de</strong> la presión. Características <strong>de</strong> las arterias. Presión<br />

arterial. Regulación <strong>de</strong> la presión arterial.<br />

21. Circulación venosa. Microcirculación. Sistema linfático.<br />

EL RINÓN Y LOS LÍQUIDOS CORPORALES<br />

22. Funciones principales y estructura <strong>de</strong> los riñones.<br />

23. Función renal: filtración glomerular, reabsorción y secreción. Características generales <strong>de</strong><br />

la función renal. Flujo sanguíneo renal. Filtración glomerular. Transporte tubular: reabsorción<br />

y secreción.


24. Regulación <strong>de</strong> la osmolalidad y <strong><strong>de</strong>l</strong> volumen <strong>de</strong> los líquidos corporales. Compartimentos<br />

líquidos <strong><strong>de</strong>l</strong> organismo y su composición. Control <strong>de</strong> la osmolalidad <strong><strong>de</strong>l</strong> líquido corporal.<br />

Control <strong><strong>de</strong>l</strong> volumen <strong>de</strong> líquido extracelular. La micción y su control.<br />

25. El equilibrio ácido-base. Los sistemas tampón. Regulación respiratoria. Regulación renal.<br />

SISTEMA RESPIRATORIO<br />

26. Ventilación pulmonar. Introducción al sistema respiratorio. Mecánica <strong>de</strong> la ventilación<br />

pulmonar. Volúmenes y capacida<strong>de</strong>s pulmonares. Espacio muerto respiratorio. Ventilación<br />

alveolar.<br />

27. Intercambio y transporte gaseoso. Difusión <strong>de</strong> los gases respiratorios en el organismo.<br />

Transporte <strong>de</strong> O 2 por la sangre. Transporte <strong>de</strong> CO 2 por la sangre.<br />

28. Control <strong>de</strong> la respiración.<br />

SISTEMA DIGESTIVO<br />

29. Características generales <strong><strong>de</strong>l</strong> sistema digestivo. Control <strong>de</strong> la actividad gastrointestinal.<br />

Mecanismos básicos <strong>de</strong> motilidad. Mecanismos básicos <strong>de</strong> secreción. Boca y esófago.<br />

Estómago. Intestino <strong><strong>de</strong>l</strong>gado. Intestino grueso.<br />

30. Digestión y absorción. Digestión y absorción <strong>de</strong> las proteínas. Digestión y absorción <strong>de</strong><br />

carbohidratos. Digestión y absorción <strong>de</strong> grasas. Absorción <strong>de</strong> agua. Absorción <strong>de</strong> iones.<br />

Composición y función <strong>de</strong> los alimentos.<br />

SISTEMA ENDOCRINO<br />

31. Características generales <strong>de</strong> las hormonas. Secreción y transporte por la sangre. Acción<br />

sobre las células diana.<br />

32. El hipotálamo y la hipófisis. Función hipotalámica. Hipófisis posterior o neurohipófisis.<br />

Hipófisis anterior o a<strong>de</strong>nohipófisis.<br />

33. Glándula tiroi<strong>de</strong>s. Glándulas suprarrenales<br />

34. Hormonas sexuales<br />

Clases prácticas<br />

A lo largo <strong><strong>de</strong>l</strong> curso e intercaladas con las clases teóricas se realizarán diversas experiencias<br />

prácticas:<br />

- Simulación computacional <strong>de</strong> las propieda<strong>de</strong>s biofísicas <strong>de</strong> células excitables.<br />

- Registro <strong>de</strong> la actividad muscular (electromiograma).<br />

- Registro <strong>de</strong> la actividad encefálica (electroencefalograma).<br />

- Registro <strong>de</strong> la actividad cardíaca (electrocardiograma).<br />

- Estudio <strong>de</strong> volúmenes y capacida<strong>de</strong>s pulmonares (espirometría).<br />

- Estudio <strong>de</strong> preparaciones microscópicas <strong>de</strong> tejidos animales.<br />

Metodología docente


En el proceso <strong>de</strong> aprendizaje se combinarán: 1) clases teóricas y prácticas; 2) exposición <strong>de</strong><br />

trabajos realizados por el alumno; 3) tutorías.<br />

Se utilizará <strong>de</strong> manera rutinaria la <strong>Facultad</strong> Virtual <strong>de</strong> la Universidad (http://fv.udc.es/). A<br />

través <strong>de</strong> ésta el alumno tendrá acceso a material sobre la asignatura, se realizará<br />

intercambio <strong>de</strong> información entre profesor y alumno, así como tutorías y consultas.<br />

Sistema <strong>de</strong> evaluación<br />

En la calificación final se consi<strong>de</strong>rará el resultado <strong>de</strong> los exámenes, la participación<br />

<strong><strong>de</strong>l</strong> alumno en las clases teóricas y prácticas, los trabajos y las consultas realizadas<br />

a través <strong>de</strong> la <strong>Facultad</strong> Virtual.<br />

Reglas para la calificación:<br />

(Las calificaciones que se citan son siempre sobre un máximo <strong>de</strong> 10).<br />

Se podrá realizar un examen parcial a mitad <strong>de</strong> curso. Si la calificación <strong>de</strong> éste es<br />

igual o mayor a 4 se podrá promediar con la calificación obtenida en el examen<br />

final, es <strong>de</strong>cir, servirá para eliminar materia para el examen final.<br />

En el caso <strong>de</strong> que la calificación <strong><strong>de</strong>l</strong> examen escrito final sea igual o mayor a 4,<br />

entonces se podrán obtener un máximo <strong>de</strong> 3 puntos adicionales según los siguientes<br />

criterios:<br />

Prácticas: Se podrá obtener un máximo <strong>de</strong> 1 punto con la participación en las<br />

mismas y con los trabajos escritos que hay que realizar para cada una <strong>de</strong> ellas.<br />

<strong>Facultad</strong> virtual: con la participación en los <strong>de</strong>bates se pue<strong>de</strong> obtener un<br />

máximo <strong>de</strong> 1 punto. Con la participación en el resto <strong>de</strong> secciones <strong>de</strong> la <strong>Facultad</strong><br />

Virtual se pue<strong>de</strong> obtener un máximo <strong>de</strong> 1 punto.<br />

Bibliografía recomendada<br />

Bibliografía general:<br />

“Fisiología”. Berne & Levy. Ed. Harcourt. 3ª Ed.<br />

“Tratado <strong>de</strong> Fisiología Médica”. Guyton. Ed. Interamericana. 10ª Ed.<br />

“Bases fisiológicas <strong>de</strong> la práctica médica”. Best & Taylor. Ed. Williams & Wilkins –<br />

Panamericana. 12ª Ed.<br />

“Human Physiology”. Silverthorn. Prentice-Hall, 2ª Ed.<br />

La bibliografía se actualizará y ampliará en la <strong>Facultad</strong> Virtual.


1<br />

Diplomatura <strong>de</strong> Podología – Curso <strong>2006</strong>-2007<br />

ANATOMÍA GENERAL Y ANATOMÍA ESPECÍFICA DEL PIE<br />

Profesor – Coordinador: Dr. Ángel Facio Villanueva<br />

1.- PROPÓSITO DE LA ASIGNATURA<br />

La asignatura <strong>de</strong> Anatomía General y Específica <strong><strong>de</strong>l</strong> pie es una disciplina <strong>de</strong> carácter<br />

básico para la práctica podológica. Los contenidos <strong>de</strong> esta asignatura facilitarán el<br />

aprendizaje <strong>de</strong> otras disciplinas que precisan <strong>de</strong> un conocimiento exhaustivo <strong>de</strong> la<br />

anatomía humana, en especial <strong><strong>de</strong>l</strong> pie.<br />

Objetivo principal<br />

El objetivo principal <strong>de</strong> la asignatura es proporcionar conocimientos básicos <strong>de</strong> la<br />

morfología y embriología <strong><strong>de</strong>l</strong> cuerpo humano para po<strong>de</strong>r <strong>de</strong>sarrollar, como<br />

profesionales sanitarios, los cuidados asistenciales precisos.<br />

Objetivos secundarios<br />

1.- Conocer la estructura macroscópica y microscópica <strong><strong>de</strong>l</strong> cuerpo humano <strong>de</strong>s<strong>de</strong> un<br />

punto <strong>de</strong> vista funcional y su relación con la patología general.<br />

2.- Conocer los medios audiovisuales y los elementos <strong><strong>de</strong>l</strong> laboratorio <strong>de</strong> anatomía<br />

(maquetas, preparaciones anatómicas,...) para facilitar la relación <strong>de</strong> los contenidos<br />

teóricos con la práctica clínica.<br />

2.- UNIDADES DIDÁCTICAS<br />

I.- INTRODUCCIÓN GENERAL<br />

1.- Generalida<strong>de</strong>s<br />

TEMA 1: Introducción al estudio anatómico.<br />

TEMA 2: Generalida<strong>de</strong>s.<br />

TEMA 3: Sistema <strong>de</strong> relación y locomotor. Concepto. Ejes, planos y términos <strong>de</strong><br />

relación. Nómina anatómica. Morfología general <strong>de</strong> los huesos. Estudio general <strong>de</strong> las<br />

articulaciones. Clasificación. Mecánica articular. Estudio general <strong>de</strong> los músculos y sus<br />

anexos. Desarrollo. Función. Vascularización e inervación.<br />

2.- Anatomía microscópica<br />

TEMA 4: La célula.<br />

TEMA 5: Fases iniciales <strong><strong>de</strong>l</strong> <strong>de</strong>sarrollo embriológico.<br />

TEMA 6: Formación <strong><strong>de</strong>l</strong> disco germinativo trilaminar: ecto<strong>de</strong>rmo, meso<strong>de</strong>rmo y<br />

endo<strong>de</strong>rmo.<br />

TEMA 7: Tejidos. Concepto y clasificación. Tejidos epiteliales y conjuntivos, muscular y<br />

nervioso.


2<br />

II.- ANATOMÍA ESPECÍFICA DEL PIE<br />

TEMA 1: Introducción al estudio <strong>de</strong> la extremidad inferior.<br />

TEMA 2: Tarso. Metatarso. Dedos.<br />

TEMA 3: Fémur. Rótula. Tibia. Peroné.<br />

TEMA 4: Hueso ilíaco. Sacro. Cóccix. Pelvis en conjunto.<br />

TEMA 5: Articulaciones tibioperoneas, <strong><strong>de</strong>l</strong> tobillo y <strong><strong>de</strong>l</strong> pie.<br />

TEMA 7: Articulaciones <strong>de</strong> la rodilla.<br />

TEMA 8: Articulación coxo-femoral.<br />

TEMA 9: Articulaciones <strong>de</strong> la cintura pelviana.<br />

TEMA 10: Músculos <strong><strong>de</strong>l</strong> pie y <strong>de</strong> la pierna. Anatomía funcional.<br />

TEMA 11: Músculos <strong><strong>de</strong>l</strong> muslo. Anatomía funcional.<br />

TEMA 12: Músculos <strong>de</strong> la pelvis. Anatomía funcional.<br />

TEMA 13: Vascularización e inervación <strong><strong>de</strong>l</strong> pie.<br />

TEMA 14: Vascularización <strong>de</strong> la extremidad inferior.<br />

TEMA 15: Inervación <strong>de</strong> la extremidad inferior.<br />

TEMA 16: Postura humana, su relación con el pie.<br />

TEMA 17: Análisis <strong><strong>de</strong>l</strong> pie en conjunto. Bóveda plantar: arco interno, arco externo, arco<br />

anterior. Factores que influyen en la morfología <strong>de</strong> la bóveda plantar.<br />

TEMA 18: Anatomía topográfica <strong><strong>de</strong>l</strong> pie.<br />

TEMA 19: Anatomía topográfica <strong>de</strong> la extremidad inferior: región <strong><strong>de</strong>l</strong> muslo, rombo<br />

poplíteo, regiones <strong>de</strong> la pierna.<br />

TEMA 20: Técnicas <strong>de</strong> imagen en el estudio <strong><strong>de</strong>l</strong> pie.<br />

III.-ANATOMÍA GENERAL<br />

UNIDAD TEMÁTICA I: Sistema locomotor<br />

TEMA 1: Sistema esquelético <strong><strong>de</strong>l</strong> cuello, tórax y abdomen.<br />

TEMA 2: Articulaciones <strong><strong>de</strong>l</strong> tronco. Articulaciones <strong>de</strong> la columna vertebral.<br />

Articulaciones <strong><strong>de</strong>l</strong> tórax.<br />

TEMA 3: Músculos <strong><strong>de</strong>l</strong> tronco. Músculos propios <strong><strong>de</strong>l</strong> tórax. Músculos <strong><strong>de</strong>l</strong> cuello.<br />

Regiones y celdas <strong><strong>de</strong>l</strong> cuello. Músculos <strong><strong>de</strong>l</strong> abdomen. Anatomía funcional.<br />

TEMA 4: Vascularización e inervación <strong><strong>de</strong>l</strong> tronco.<br />

TEMA 5: Osteología <strong><strong>de</strong>l</strong> cráneo y cara.<br />

TEMA 6: Articulaciones <strong><strong>de</strong>l</strong> cráneo y cuello.<br />

TEMA 7: Músculos <strong>de</strong> la cabeza. Músculos masticadores. Músculos faciales. Anatomía<br />

funcional.<br />

TEMA 8: Sistema carotí<strong>de</strong>o. Carótida primitiva. Carótidas interna y externa.<br />

TEMA 9: Osteología <strong><strong>de</strong>l</strong> miembro superior.<br />

TEMA 10: Articulaciones <strong><strong>de</strong>l</strong> miembro superior. Músculos <strong>de</strong> la cintura escapular.<br />

TEMA 11: Músculos <strong><strong>de</strong>l</strong> miembro superior. Anatomía funcional.<br />

TEMA 12: Vascularización <strong><strong>de</strong>l</strong> miembro superior.<br />

TEMA 13: Inervación <strong><strong>de</strong>l</strong> miembro superior.<br />

UNIDAD TEMÁTICA II: Sistema cardiovascular<br />

TEMA 14: Corazón. Morfología exterior. Relaciones. Vasos y nervios <strong><strong>de</strong>l</strong> corazón.<br />

TEMA 15: Corazón. Morfología interior. Cavida<strong>de</strong>s cardíacas.<br />

TEMA 16: Arterias. Sistema <strong>de</strong> la arteria pulmonar. Sistema <strong>de</strong> la arteria aorta.<br />

TEMA 17: Venas. Venas pulmonares. Sistema <strong>de</strong> la vena cava superior. Sistema <strong>de</strong> la<br />

vena cava inferior.<br />

TEMA 18: Linfáticos. Linfáticos <strong>de</strong> los miembros. Linfáticos <strong>de</strong> la cabeza y cuello.<br />

Linfáticos <strong><strong>de</strong>l</strong> tórax, abdomen y pelvis.


3<br />

UNIDAD TEMÁTICA III: Esplacnología<br />

- Sistema digestivo:<br />

TEMA 19: Cavidad bucal. Lengua. Glándulas salivares: parótida, submaxilar y<br />

sublingual.<br />

TEMA 20: Faringe y esófago. Estructura y relaciones. Vascularización e inervación.<br />

TEMA 21: Estómago. Estructura y relaciones. Vascularización e inervación.<br />

TEMA 22: Páncreas, bazo, hígado y vías biliares. Estructura y relaciones.<br />

Vascularización e inervación.<br />

TEMA 23: Intestino. Duo<strong>de</strong>no. Yeyuno-íleo. Ciego y apéndice. Colon ascen<strong>de</strong>nte.<br />

Colon transverso. Colon <strong>de</strong>scen<strong>de</strong>nte. Colon ileo-pélvico. Recto. Peritoneo.<br />

- Sistema respiratorio:<br />

TEMA 24: Laringe, tráquea y bronquios. Estructura y relaciones. Vascularización e<br />

inervación.<br />

TEMA 25: Pulmones, pleuras y mediastino. Mecánica respiratoria.<br />

- Sistemas urinario y genital:<br />

TEMA 26: Riñón. Estructura y relaciones. Vasos y nervios.<br />

TEMA 27: Uréter. Vejiga urinaria. Uretra masculina y femenina. Estructura y<br />

relaciones.<br />

TEMA 28: Aparato genital masculino. Vascularización e inervación.<br />

TEMA 29: Aparato genital femenino. Vascularización e inervación.<br />

- Sistema endocrino:<br />

TEMA 30: Glándula hipófisis. Estructura y relaciones.<br />

TEMA 31: Glándulas tiroi<strong>de</strong>s y paratiroi<strong>de</strong>s. Suprarrenal. Timo. Estructura y relaciones.<br />

Vascularización e inervación.<br />

UNIDAD TEMÁTICA IV: Sistema nervioso<br />

TEMA 32: Introducción al sistema nervioso. Desarrollo. División <strong><strong>de</strong>l</strong> sistema nervioso.<br />

TEMA 33: Nervios medulares. Plexos cervical, braquial, lumbar, lumbosacro y<br />

sacrococcígeo.<br />

TEMA 34: Nervios craneales.<br />

TEMA 35: Sistema nervioso vegetativo. Sistema nervioso parasimpático.<br />

TEMA 36: La médula espinal. Estudio <strong>de</strong>scriptivo y topográfico. Estructura funcional <strong>de</strong><br />

la médula espinal. Vascularización <strong>de</strong> la médula espinal.<br />

TEMA 37: Morfología y estructura <strong><strong>de</strong>l</strong> tronco cerebral.<br />

TEMA 38: Cerebelo. Morfología y estructura.<br />

TEMA 39: Morfología y estructura <strong><strong>de</strong>l</strong> cerebro: telencéfalo y diencéfalo.<br />

TEMA 40: Vías <strong>de</strong> conducción. Vías nerviosas motoras. Sensibilidad y sus vías.<br />

TEMA 41: Vías óptica, auditiva y vestibular.<br />

TEMA 42: Vascularización <strong><strong>de</strong>l</strong> encéfalo.<br />

TEMA 43: Estudio <strong>de</strong> las meninges y el líquido cefalorraquí<strong>de</strong>o.<br />

UNIDAD TEMÁTICA V: Estesiología<br />

TEMA 44: Sentido <strong><strong>de</strong>l</strong> tacto. La piel y sus anexos.<br />

TEMA 45: Sentido <strong><strong>de</strong>l</strong> olfato. Anatomía <strong>de</strong> las fosas nasales. Vías olfatorias.<br />

TEMA 46: Sentido <strong>de</strong> la visión. El globo ocular. Constitución anatómica. Anexos ojo.<br />

TEMA 47: Sentido <strong>de</strong> la audición. Oído externo. Oído medio. Oído interno.


4<br />

3.- EVALUACIÓN<br />

3.1.- Parte teórica (85% <strong>de</strong> la calificación)<br />

- Examen tipo test<br />

o 60 preguntas con cuatro opciones y una única opción válida, cada<br />

pregunta acertada se puntúa con un punto y cada tres preguntas<br />

falladas resta un punto.<br />

o Para aprobar el examen habrá que tener al menos un 65 % <strong>de</strong> los<br />

puntos posibles y será requisito imprescindible aprobar el examen<br />

para superar la asignatura. Nota: Puntos posibles = 60 puntos; 65 %<br />

<strong>de</strong> los puntos posibles = 39 puntos.<br />

3.2.- Parte práctica (15% <strong>de</strong> la calificación)<br />

- Individual<br />

o<br />

o<br />

Elaboración <strong><strong>de</strong>l</strong> cua<strong>de</strong>rno <strong><strong>de</strong>l</strong> laboratorio <strong>de</strong> prácticas (Será<br />

necesaria su realización para aprobar la parte práctica <strong>de</strong> la<br />

asignatura. Se puntuarán <strong>de</strong> 0 a 10 puntos, siendo necesario para<br />

superar la asignatura obtener una puntuación ≥ 5).<br />

Asistencia al Seminario <strong>de</strong> disección anatómica (Será necesaria su<br />

realización para aprobar la parte práctica <strong>de</strong> la asignatura).<br />

- En grupo<br />

o Estudio <strong>de</strong> maquetas anatómicas <strong><strong>de</strong>l</strong> laboratorio <strong>de</strong> prácticas.<br />

4.- BIBLIOGRAFÍA RECOMENDADA<br />

1. AAVV. Esquemas <strong>de</strong> anatomía. Mini-Sobotta. Marban, 1ª ed, 2000.<br />

2. AAVV. Terminología anatómica. Panamericana, 1ª ed, 2001.<br />

3. Abrahams PH, Hutchings RT, Marks SC. Gran atlas McMinn <strong>de</strong> Anatomía Humana.<br />

Oceano, 1ª ed, 1998.<br />

4. Bouchet A, Cuilleret J. Anatomía <strong>de</strong>scriptiva, topográfica y funcional. Panamericana, 1º ed,<br />

1997.<br />

5. Dufour M. Anatomía <strong><strong>de</strong>l</strong> aparato locomotor. Tomo 1: Miembro inferior.Masson, 1ª ed, 2003.<br />

6. Escuredo B, Sánchez JM, Borras SX, Serrat J. Estructura y función <strong><strong>de</strong>l</strong> cuerpo humano.<br />

McGraw-Hill Interamericana, 1995.<br />

7. Feneis H. Nomenclatura anatómica ilustrada. Salvat, 4ª ed, 2000.<br />

8. Fraga H. Anatomía básica. Galinova, 1ª ed, 2003.<br />

9. Gosling JA. Anatomía Humana. Mosby/Doyma, 2ª ed, 1994.<br />

10. Grant. Atlas <strong>de</strong> anatomía humana. Panamericana, 11ª ed, 2005.<br />

11. Hansen JT. Fichas <strong>de</strong> autoevaluación. Netter anatomía. Masson, 1ª ed, 2005.<br />

12. Kamina P. Anatomía general. Panamericana, 1997.<br />

13. Latarjet M, Ruiz Liard A. Anatomía Humana. Panamericana, 4ª, 2004.<br />

14. Lippert H. Anatomía. Marban, 1ª ed, 1999.<br />

15. Llusá M, Merí, Ruano D. Manual y atlas fotográfico <strong>de</strong> anatomía <strong><strong>de</strong>l</strong> aparato locomotor.<br />

Panamericana, 1ª ed, 2004.<br />

16. Moore KL, Dalley AF. Anatomía con orientación clínica. Panamericana, 4ª ed, 2002.<br />

17. Netter FH. Colección Ciba <strong>de</strong> ilustraciones Médicas. Masson-Salvat, 1995.<br />

18. Pansky B. Anatomía Humana. McGraw-Hill Interamericana, 1ª ed, 1998.<br />

19. Putz R, Pabst R. Atlas <strong>de</strong> Anatomía Humana Sobotta (I y II). Panamericana, 21ª ed, 2001.<br />

20. Rouviere H y Delmas A. Anatomía humana. Masson, 11ª ed, 2005.<br />

21. Schunke, Schulltze, Schumacher. Texto y atlas <strong>de</strong> anatomía. Tomo I. Anatomía general y<br />

aparato locomotor. Panamericana, 1ª ed, 2005.<br />

22. Thibo<strong>de</strong>au GA, Patton KT. Estructura y función <strong><strong>de</strong>l</strong> cuerpo humano. Harcourt, 1ª ed, 1999.


5<br />

23. Tortora GJ, Grabowski SR. Principios <strong>de</strong> anatomía y fisiología. Oxford University Press, 7º<br />

ed, 2002.<br />

5.- METODOLOGÍA DOCENTE<br />

Para impartir la docencia se emplearán:<br />

- Clases magistrales y talleres prácticos<br />

- Tutorías presenciales y virtuales<br />

- Prácticas <strong>de</strong> disección sobre cadáver<br />

- Prácticas sobre maquetas<br />

- Elaboración <strong><strong>de</strong>l</strong> cua<strong>de</strong>rno <strong>de</strong> prácticas <strong>de</strong> la asignatura<br />

6.- IDIOMA EN EL QUE SE IMPARTE LA ASIGNATURA<br />

Castellano/gallego<br />

7.- CRÉDITOS DE LA ASIGNATURA<br />

7,5 Créditos teóricos<br />

1,5 Créditos prácticos


UNIVERSIDADE DA CORUÑA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

Rúa San Ramón S/N-Campus <strong>de</strong> Esteiro<br />

15403 Ferrol<br />

A Corurña<br />

MEMORIA DOCENTE DA MATERIA<br />

1. MICROBIOLOGÍA Y PARASITOLOGÍA<br />

a. 6 CRÉDITOS TEÓRICOS<br />

2. PROFESOR/A/ES/AS ENCARGADOS DA DOCENCIA<br />

a. PROFESOR RESPONSABLE DA TEORÍA.-<br />

CARMEN CORONADO CARVAJAL<br />

3. IDIOMA NO QUE SE IMPARTEN AS CLASES.- CASTELLANO (El alumno que<br />

<strong>de</strong>see disponer <strong>de</strong> los exámenes en idioma gallego <strong>de</strong>berá solicitarlo por escrito en el<br />

apartado observaciones <strong>de</strong> la ficha <strong><strong>de</strong>l</strong> alumno que se entregará obligatoriamente a la<br />

profesora cada curso en el transcurso <strong><strong>de</strong>l</strong> primer mes <strong>de</strong> clase)<br />

4. PROGRAMA DA MATERIA (TEORÍA E PRÁCTICA)<br />

a. PROPÓSITO DA MATERIA.-<br />

Mediante el estudio <strong>de</strong> esta asignatura se preten<strong>de</strong> que el alumno adquiera los<br />

conocimientos tanto científicos como técnicos fundamentales en<br />

Microbiología y Parasitología.<br />

En las diez secciones temáticas que incluye el programa <strong>de</strong> la<br />

asignatura se tratan materias fundamentales para la formación <strong><strong>de</strong>l</strong> futuro<br />

Podólogo como son:<br />

- Morfología y fisiología <strong>de</strong> los microorganismos<br />

- Infección<br />

- Epi<strong>de</strong>miología<br />

- Inmunología. Inmunidad natural y adquirida<br />

- Vacunas y sueros<br />

- Microorganismos más frecuentes en la patología <strong><strong>de</strong>l</strong> pie<br />

b. OBXECTIVOS ESPECÍFICOS DA MATERIA.-


UNIVERSIDADE DA CORUÑA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

Rúa San Ramón S/N-Campus <strong>de</strong> Esteiro<br />

15403 Ferrol<br />

A Corurña<br />

1.-Poseer una visión global <strong><strong>de</strong>l</strong> mundo microbiano y los parásitos, respecto a<br />

su origen, diversidad y el significado <strong>de</strong> sus acciones perjudiciales y<br />

beneficiosas.<br />

2.-Conocer la estructura <strong>de</strong> las células microbianas y las funciones que<br />

cumplen sus componentes.<br />

3.-Conocer la fisiología <strong>de</strong> los microorganismos, sus requerimientos<br />

nutricionales y su ciclo <strong>de</strong> reproducción.<br />

4.-Conocer la genética microbiana y su implicación en la resistencia a<br />

antibióticos.<br />

5.-Familiarizarse con la técnicas utilizadas en Microbiología (microscopía,<br />

tinciones, aislamiento <strong>de</strong> cultivos puros).<br />

6.-Compren<strong>de</strong>r los principios <strong>de</strong> la esterilización y <strong>de</strong>sinfección y el<br />

fundamento <strong>de</strong> los métodos más usuales.<br />

7.-Conocer la antibioterapia y quimioterapia antimicrobiana, los mecanismos<br />

generales <strong>de</strong> actuación y la resistencia <strong>de</strong> los microorganismos a los<br />

antibióticos.<br />

8.-Compren<strong>de</strong>r los mecanismos mediante los cuales los microorganismos<br />

causan enfermeda<strong>de</strong>s.<br />

9.-Describir los mecanismos <strong>de</strong> <strong>de</strong>fensa <strong><strong>de</strong>l</strong> hospedador frente a la infección.<br />

10.-Conocer la naturaleza química <strong>de</strong> las inmunoglobulinas, su papel<br />

biológico y su mecanismo <strong>de</strong> síntesis.<br />

11.-I<strong>de</strong>ntificar las principales reacciones antígeno-anticuerpo y sus<br />

aplicaciones diagnósticas.<br />

12.-I<strong>de</strong>ntificar la necesidad <strong><strong>de</strong>l</strong> diagnóstico microbiológico y su utilidad.<br />

13.-Conocer las recomendaciones para la recolección, el transporte y el<br />

procesamiento <strong>de</strong> las muestras para la i<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong> los microorganismos.<br />

14.- Valorar los resultados <strong><strong>de</strong>l</strong> diagnóstico etiológico.<br />

15.- Poseer un conocimiento general <strong>de</strong> la sistemática bacteriana, incidiendo<br />

en los grupos causantes <strong>de</strong> las enfermeda<strong>de</strong>s infecciosas más importantes en<br />

patología humana.<br />

16.- Señalar estas enfermeda<strong>de</strong>s, indicando los agentes causales y sus<br />

características microbiológicas más <strong>de</strong>stacables.<br />

17.-Poseer un conocimiento claro <strong>de</strong> los virus, <strong>de</strong> sus mecanismos <strong>de</strong><br />

infección y multiplicación y <strong>de</strong> su acción patógena.<br />

18.-Destacar el interés clínico <strong>de</strong> algunos virus que afectan al hombre y<br />

particularmente los que causan patología podológica.<br />

19.-Conocer la biología general <strong>de</strong> los hongos.


UNIVERSIDADE DA CORUÑA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

Rúa San Ramón S/N-Campus <strong>de</strong> Esteiro<br />

15403 Ferrol<br />

A Corurña<br />

20.-Apreciar la importancia en el ámbito sanitario <strong>de</strong> las micosis.<br />

21.-I<strong>de</strong>ntificar las afecciones podológicas por <strong>de</strong>rmatofitos y cándidas en piel<br />

y uñas.<br />

22.-Profundizar en el estudio <strong><strong>de</strong>l</strong> parasitismo, los ciclos biológicos <strong>de</strong> los<br />

parásitos, así como los principales tipos <strong>de</strong> parásitos y hospedadores.<br />

23.-Compren<strong>de</strong>r las bases <strong>de</strong> las parasitosis más frecuentes en nuestro medio<br />

y como luchar contra los parásitos mediante prevención y quimioterapia.<br />

24.-Integrar los conocimientos adquiridos previamente en el estudio <strong>de</strong> las<br />

infecciones más frecuentes en patología podológica.<br />

25.-Distinguir entre afecciones causadas por bacterias y por hongos.<br />

26.-Diferenciar onicomicosis producidas por <strong>de</strong>rmatofitos <strong>de</strong> las producidas<br />

por Candida.<br />

c. DESCRICIÓN DOS CONTIDOS (UNIDADES E TEMAS)<br />

I. INTRODUCCIÓN A LA MICROBIOLOGÍA Y A LA<br />

PARASITOLOGÍA<br />

Tema 1.- Microbiología y Parasitología: concepto y contenido.<br />

II. MORFOLOGÍA Y FISIOLOGÍA DE LOS MICROORGANISMOS<br />

Tema 2.- Estructura bacteriana.<br />

Tema 3.- Fisiología bacteriana.<br />

Tema 4.- Genética bacteriana.<br />

III. CONTROL DEL CRECIMIENTO MICROBIANO<br />

Tema 5.- Agentes físicos y químicos.<br />

Tema 6.- Antimicrobianos.<br />

IV: INMUNOMICROBIOLOGÍA<br />

Tema 7.- Microorganismos y enfermedad.<br />

Tema 8.- Resistencia e inmunidad.<br />

Tema 9.- Anticuerpos.<br />

Tema 10.- Reacción antígeno-anticuerpo.<br />

Tema 11.- Inmunidad a la infección.<br />

V. DIAGNÓSTICO MICROBIOLÓGICO<br />

Tema 12.- Diagnóstico microbiológico.<br />

VI. TAXONOMÍA.<br />

Tema 13.- Cocos gram positivos: Género Staphylococcus.<br />

Tema 14.- Cocos gram positivos: Género Streptococcus.<br />

Tema 15.- Cocos gram negativos: Género Neisseria.


UNIVERSIDADE DA CORUÑA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

Rúa San Ramón S/N-Campus <strong>de</strong> Esteiro<br />

15403 Ferrol<br />

A Corurña<br />

Tema 16.- Enterobacterias I.<br />

Tema 17.- Enterobacterias II.<br />

Tema 18.- Bacilos gram negativos no fermentadores.<br />

Tema 19.- Bacterias anaerobias <strong>de</strong> interés podológico.<br />

Tema 20.- Género Corynebacterium y otros bacilos gram positivos.<br />

Tema 21.- Género Mycobacterium.<br />

Tema 22.- Espiroquetas. Géneros Treponema y Leptospira.<br />

VII. VIROLOGÍA.<br />

Tema 23.- Los virus. Metodología y características generales.<br />

Tema 24.- Virus <strong>de</strong> interés clínico.<br />

VIII. MICOLOGÍA<br />

Tema 25.- Micología general.<br />

Tema 26.- Micosis superficiales y cutáneas.<br />

Tema 27.- Micosis subcutáneas y sistémicas.<br />

Tema 28.- Hongos oportunistas.<br />

IX. PARASITOLOGÍA<br />

Tema - Parasitología. Generalida<strong>de</strong>s.<br />

Tema 30.- Protozoos.<br />

Tema 31.- Helmintos.<br />

Tema 32.- Artrópodos.<br />

X. PATOLOGÍA PODOLÓGICA INFECCIOSA<br />

Tema 33.- Infecciones <strong>de</strong> la piel y tejidos blandos.<br />

Tema 34.- Infecciones <strong>de</strong> articulaciones: osteomielitis.<br />

Tema 35.- Onicomicosis y periomicosis.<br />

d. BIBLIOGRAFÍA.-<br />

Joklik, W.K., Willet, H.P. y Amos, D.B. (1994). "Zinsser Microbiología". Vigésima<br />

Edición. Editorial Panamericana.<br />

Madigan, M.T., Martinko, J.M. y Parker,J. (2003). "Brock Biología <strong>de</strong> los<br />

microorganismos". Décima edición. Prentice Hall.<br />

Murray, P.R., Rosenthal, K.S., Kobayashi, G.S., Pfaller, M.A. (2002). “Microbiología<br />

médica”. Cuarta edición. Mosby/Elsevier Science Imprint.<br />

Perea, E.J. (1983). "Enfermeda<strong>de</strong>s Infecciosas. Patogénesis y Diagnóstico". Ed. Salvat.<br />

Prescott, L.M., Harley, J.P. y Klein, D.A. (2004). "Microbiología". Quinta edición. Mc.<br />

Graw Hill Interamericana.


UNIVERSIDADE DA CORUÑA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

Rúa San Ramón S/N-Campus <strong>de</strong> Esteiro<br />

15403 Ferrol<br />

A Corurña<br />

Pumarola, A., Rodríguez-Torres, A., García Rodríguez, J.A. y Piédrola-Angulo, G.<br />

(1994). "Microbiología y Parasitología Médica". Segunda Edición. Ed. Salvat.<br />

Stanier, R.Y., Ingraham, J.L., Wheelis, M.L. and Painter, P.R. (1986). "The microbial<br />

World". Fifth Edition. Prentice Hall. Existe una versión en castellano: Stanier,<br />

R.Y., Ingraham, J.L., Wheelis, M.L. and Painter, P.R. (1988). "Microbiología".<br />

Segunda Edición. Ed. Reverté.<br />

5. METODOLOXÍA DOCENTE EMPREGADA<br />

a. ESPECIFICAR TODAS AS ACTIVIDADES QUE SE REALIZAN<br />

(CLASES EXPOSITIVAS, DEBATES DIRIXIDOS, TRABALLOS...)<br />

Esta asignatura participa en una experiencia que se enmarca en el proceso <strong>de</strong><br />

adaptación al Espacio Europeo <strong>de</strong> Educación Superior iniciado por la<br />

Universidad <strong>de</strong> A Coruña (Grupos Departamentales <strong>de</strong> Calidad). La<br />

metodología docente incluye lecciones magistrales participativas con apoyo<br />

importante <strong>de</strong> imágenes y vi<strong>de</strong>o. Así mismo es importante la utilización <strong>de</strong> la<br />

plataforma informática <strong>de</strong> la <strong>Facultad</strong> Virtual <strong>de</strong> la UDC para el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong><br />

la asignatura. Se realizará un trabajo cooperativo obligatorio en grupos <strong>de</strong><br />

seis alumnos y en relación con la asignatura “Conceptos generales <strong>de</strong> cirugía”<br />

sea ésta cursada por el alumno o no. Se ofertarán unas prácticas voluntarias<br />

<strong>de</strong> microscopía. Se ofertará la realización <strong>de</strong> una visita programada al<br />

servicio <strong>de</strong> Microbiología <strong><strong>de</strong>l</strong> Hospital Naval y a la Clínica Universitaria <strong>de</strong><br />

Podología <strong>de</strong> la Universidad <strong>de</strong> A Coruña.<br />

6. SISTEMA DE AVALIACIÓN<br />

a. ESPECIFICAR AS CARACTERÍSTICAS, TIPO DE AVALIACIÓN QUE<br />

SE VAI REALIZAR E OS CRITERIOS REQUIRIDOS PARA ESA<br />

AVALIACIÓN<br />

La evaluación se realizará mediante un examen escrito <strong>de</strong> tipo combinado con<br />

preguntas cortas y preguntas tipo test <strong>de</strong> respuesta única que representará 7,5<br />

puntos <strong>de</strong> la nota <strong>de</strong> esta parte <strong>de</strong> la asignatura. La puntuación <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajo que<br />

será evaluado por los profesores <strong>de</strong> las dos asignaturas implicadas en la<br />

experiencia <strong>de</strong> adaptación al EEES alcanzará un máximo <strong>de</strong> 1,5 puntos. El<br />

punto restante se evaluará en función <strong>de</strong> la asistencia continuada a clase. Las<br />

puntuaciones obtenidas en estos tres conceptos serán válidas exclusivamente<br />

para las convocatorias correspondientes al presente curso académico. La


UNIVERSIDADE DA CORUÑA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

Rúa San Ramón S/N-Campus <strong>de</strong> Esteiro<br />

15403 Ferrol<br />

A Corurña<br />

realización <strong>de</strong> las prácticas voluntarias <strong>de</strong> microscopía y la visita al Hospital<br />

Naval <strong>de</strong> Ferrol contribuirá sumando un punto a la nota una vez superados los<br />

5 puntos mediante el examen, el trabajo y la asistencia a clase.<br />

CRITERIOS DE EVALUACIÓN.<br />

La realización <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajo es obligatoria, los grupos se formarán a elección <strong>de</strong><br />

los alumnos y la fecha <strong>de</strong> entrega <strong><strong>de</strong>l</strong> mismo se anunciará <strong>de</strong> acuerdo con el<br />

calendario <strong>de</strong> exámenes y la normativa vigente. En la calificación <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajo<br />

se tendrá en cuenta:<br />

A<strong>de</strong>cuación al guión solicitado<br />

Integración <strong>de</strong> conocimientos básicos en la aplicación práctica<br />

Bibliografía y estilo


TEORIA GENERAL DE LA ENFERMEDAD (6 Créditos)<br />

DOCENTE D. L. M. Antón Aparicio<br />

Prof. Titular <strong>de</strong> Universidad<br />

Departamento <strong>de</strong> Medicina<br />

Nº créditos: 6 Créditos teóricos 0 prácticos<br />

1.- PROPOSITO DE LA ASIGNATURA.<br />

Establecer los conocimientos necesarios, y realizar un primer acercamiento a la<br />

patología que se <strong>de</strong>sarrollará durante los siguientes cursos, centrándose en la<br />

fisiopatología y la semiología <strong>de</strong> las distintas enfermeda<strong>de</strong>s.<br />

Se intenta proporcionar al alumno un conocimiento básico sobre los efectos <strong>de</strong><br />

las distintas enfermeda<strong>de</strong>s en el organismo, los mecanismos fisiopatológicos,<br />

los signos y síntomas que se producen, las pruebas complementarias y la<br />

capacidad <strong>de</strong> realizar una entrevista clínica y <strong>de</strong> cumplimentar una historia<br />

clínica tradicional.<br />

Se preten<strong>de</strong> conseguir un buen manejo <strong>de</strong> la terminología médico-sanitaria y<br />

mostrar la visión <strong>de</strong> la evolución <strong>de</strong> los conceptos <strong>de</strong> salud y enfermedad.<br />

2.- UNIDADES DIDACTICAS.<br />

PARTE I: CONCEPTOS GENERALES:<br />

LECCIÓN 1 : Semántica <strong>de</strong> los términos biomédicos.<br />

Vocabulario en biomedicina.<br />

LECCIÓN 2: Salud y enfermedad. Historia natural <strong>de</strong> la enbfermedad.<br />

Clasificación <strong>de</strong> las enfermeda<strong>de</strong>s.<br />

LECCIÓN 3: Historia clínica.<br />

Exploración general <strong><strong>de</strong>l</strong> enfermo.<br />

Exploraciones complementarias.<br />

LECCIÓN 4: Envejecimiento. Teoría <strong><strong>de</strong>l</strong> envejecimiento.<br />

Cambios morfológicos y funcionales.<br />

Envejecimiento y enfermeda<strong>de</strong>s.<br />

PARTE II: ETIOPATOGENIA GENERAL:<br />

LECCIÓN 5: Agentes físicos como causa <strong>de</strong> enfermedad.<br />

Agentes mecánicos, movimiento, gravedad.<br />

Presión atmosférica, vibraciones, frio, calor.<br />

LECCIÓN 6: Traumatismos. Cinetosis. Ingravi<strong>de</strong>z, disbarismos.<br />

Radiaciones.<br />

LECCIÓN 7: Agentes químicos como causa <strong>de</strong> enfermedad.


Etiopatogenia <strong>de</strong> los tóxicos. Síndromes <strong>de</strong> intoxicación.<br />

LECCIÓN 8: Bases genéticas <strong>de</strong> la enfermedad.<br />

Estructura y función <strong><strong>de</strong>l</strong> genoma. Patrones <strong>de</strong> herencia.<br />

Enfermeda<strong>de</strong>s cromosómicas.<br />

LECCIÓN 9: Inflamación. Etiología y sustancias mediadoras.<br />

Fisiopatología <strong>de</strong> la inflamatoria generales.<br />

PARTE III: SEMIOLOGÍA Y FISIOPATOLOGÍA GENERAL.<br />

LECCIÓN 10: Síndrome <strong>de</strong> afectación general.<br />

Astenia. Anorexia. A<strong><strong>de</strong>l</strong>gazamiento.<br />

LECCIÓN 11: Síndrome febril. Fiebre: causa.<br />

Hipertermias. Manifestaciones clínicas.<br />

Valoración y evolución.<br />

LECCIÓN 12: Síndrome doloroso. Nociceptores y vías <strong>de</strong> administración.<br />

Clasificación y tipos <strong>de</strong> dolor.<br />

LECCIÓN 13: Síndrome e<strong>de</strong>matoso. Fisiopatología.<br />

Etiopatogenia. Semiología.<br />

LECCIÓN 14: Estrés. Etiopatogenia. Fisiopatología.<br />

Respuesta central y periférica.<br />

PARTE IV: SEMIOLOGÍA Y FISIOPATOLOGÍA DE APARATOS Y SISTEMAS<br />

APARATO DIGESTIVO<br />

LECCIÓN 15: Exploración física en patología digestiva.<br />

Manifestaciones clínicas <strong>de</strong> las enfermeda<strong>de</strong>s digestivas.<br />

LECCIÓN 16: Síndrome icterico. Síndrome hipertensión portal.<br />

Insuficiencia hepática.<br />

APARATO RESPIRATORIO<br />

LECCIÓN 17: Exploración física en patología respiratoria.<br />

Semiología etiología <strong>de</strong> enfermeda<strong>de</strong>s respiratorias.<br />

LECCIÓN 18: Insuficiencia respiratoria.<br />

Trastornos <strong>de</strong> la ventilación pulmonar.<br />

LECCIÓN 19: Gran<strong>de</strong>s síndromes <strong>de</strong> la patología respiratoria.<br />

Enfermeda<strong>de</strong>s pulmonares obstructivas.<br />

Enfermeda<strong>de</strong>s pulmonares restrictivas.<br />

APARATO CIRCULATORIO


LECCIÓN 20: Exploración física <strong><strong>de</strong>l</strong> aparato circulatorio<br />

Semiología <strong>de</strong> las enfermeda<strong>de</strong>s cardiovasculares.<br />

LECCIÓN 21: Insuficiencia circulatoria central: insuficiencia cardiaca.<br />

Insuficiencia cardiaca periférica: shock y síncope.<br />

LECCIÓN 22: Síndrome isquémico: etiología y patogenia.<br />

Formas clínicas.<br />

LECCIÓN 23: Hipertensión arterial. Hipotensión arterial.<br />

Enfermeda<strong>de</strong>s relacionadas. Complicaciones.<br />

APARATO RENAL<br />

LECCIÓN 24: Semiología <strong>de</strong> las enfermeda<strong>de</strong>s nefrourológicas.<br />

Exploración física <strong><strong>de</strong>l</strong> aparato genitourinario.<br />

LECCIÓN 25: Insuficiencia renal aguda y crónica.<br />

Manifestaciones clínicas. Repercusiones sistémicas.<br />

APARATO ENDOCRINO<br />

LECCIÓN 26: Síndromes endocrinos: introducción.<br />

Semiología <strong>de</strong> los síndromes endocrino-metabólicos.<br />

Fisiopatología <strong><strong>de</strong>l</strong> crecimiento.<br />

LECCIÓN 27: Alteraciones <strong><strong>de</strong>l</strong> metabolismo <strong>de</strong> lípidos, proteínas,<br />

carbohidratos.<br />

Fisiopatología <strong><strong>de</strong>l</strong> metabolismo.<br />

Fisiopatología <strong>de</strong> los trastornos <strong>de</strong> nutrición.<br />

LECCIÓN 28: Diabetes: tipo I y tipo II<br />

Fisiopatología <strong><strong>de</strong>l</strong> equilibrio ácido-base.<br />

SISTEMA NERVIOSO<br />

LECCIÓN 29: Patología general <strong>de</strong> la función motora, tono, reflejo.<br />

Bases anatomofisiológicas. Síndromes clínicos.<br />

LECCIÓN 30: Patología general <strong>de</strong> la sensibilidad y <strong><strong>de</strong>l</strong> dolor.<br />

Sensibilidad general.<br />

LECCIÓN 31: Patología general <strong>de</strong> los núcleos basales.<br />

Movimientos anormales.<br />

Síndrome parkinsoniano.<br />

LECCIÓN 32: Patología general <strong><strong>de</strong>l</strong> cerebelo y sistema vestibular.<br />

Ataxia. Vértigo.


LECCIÓN 33: Patología general <strong>de</strong> la médula espinal.<br />

Síndromes medulares.<br />

SANGRE Y ÓRGANOS HEMATOPOIETICOS<br />

LECCIÓN 34: Semiología clínica y exploración hematológico.<br />

Hematopoyesis.<br />

Metodología en el diagnóstico.<br />

LECCIÓN 35: Síndrome anémico. Clasificación <strong>de</strong> anemias.<br />

Alteraciones <strong><strong>de</strong>l</strong> metabolismo <strong><strong>de</strong>l</strong> hierro.<br />

Síndrome por déficit <strong>de</strong> vitamina B12 o ácido fólico.<br />

LECCIÓN 36: Síndrome hemorrágico. Diatesis hemorrágica.<br />

Hipercoagulabilidad. Enfermedad tromboembólica.<br />

LECCIÓN 37: Manifestaciones clínicas <strong><strong>de</strong>l</strong> aparato locomotor.<br />

Músculo, articulaciones, hueso.<br />

Exploración física <strong><strong>de</strong>l</strong> aparato locomotor.<br />

LECCIÓN 38: Fisiopatología <strong>de</strong> las enfermeda<strong>de</strong>s musculares.<br />

Síndrome <strong>de</strong> patología muscular.<br />

Miopatías.<br />

LECCIÓN 39: Fisiopatología <strong>de</strong> las enfermeda<strong>de</strong>s articulares.<br />

Síndromes articulares.<br />

LECCIÓN 40: Fisiopatología <strong>de</strong> las osteopatías metabólicas.<br />

Síndrome osteoporótico. Síndrome osteomalácico.<br />

Enfermedad <strong>de</strong> Paget<br />

3.- METODOLOGÍA DOCENTE.<br />

o Lección magistral participativa.<br />

o Trabajos individuales y en grupo.<br />

4.- SISTEMA DE EVALUACIÓN.<br />

o Examen final tipo test con preguntas <strong>de</strong> múltiple elección.<br />

5.- BIBLIOGRAFÍA<br />

o J. García-Con<strong>de</strong>, J. Merino Sánchez, J. González Macías. Patología<br />

general. Semiología clínica y fisiopatología. 2ª ed. 2004. Mc Graw-<br />

Hill/Interamericana.


U N I V E R S I D A D E D A C O R U Ñ A<br />

Escuela Universitaria <strong>de</strong> Enfermería y Podología <strong>de</strong> Ferrol<br />

PODOLOGÍA GENERAL<br />

( P r o g r a m a )<br />

2.006 / 2.007<br />

Curso: 1º.<br />

Luis López López<br />

Prof. Titular<br />

Créditos<br />

Teóricos: 6<br />

Prácticos: 3


Podología General. Programa <strong>de</strong> la Asignatura. Prof. Titular: Luis López López. Curso: 2.006/2.007<br />

1. PROPÓSITO DE LA ASIGNATURA<br />

La materia <strong>de</strong> Podología General siguiendo el programa docente<br />

propuesto, preten<strong>de</strong> aportar los conocimientos básicos, habilida<strong>de</strong>s y<br />

técnicas <strong>de</strong> exploración imprescindibles, así como la capacitación <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

alumno en el análisis y reflexión <strong>de</strong> los datos obtenidos para realizar<br />

una historia clínica que conduzca a la elaboración <strong>de</strong> un diagnóstico<br />

correcto <strong>de</strong> las patologías generales <strong><strong>de</strong>l</strong> pie, un pronóstico y la<br />

canalización <strong><strong>de</strong>l</strong> tratamiento <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> su ámbito profesional.<br />

No obstante, hay que ser conscientes <strong>de</strong> que la formación teóricopráctica<br />

en una disciplina aislada no basta para que los futuros<br />

profesionales comprendan el alcance y el significado <strong><strong>de</strong>l</strong> rol que <strong>de</strong>ben<br />

<strong>de</strong>sempeñar en su actividad diaria; al respecto se <strong>de</strong>be propiciar que los<br />

alumnos adquieran una formación completa que les permita dar una<br />

cobertura podológica integral al servicio <strong>de</strong> la población.<br />

OBJETIVOS GENERALES<br />

Los objetivos generales a alcanzar al final <strong>de</strong> la asignatura <strong>de</strong> Podología<br />

General, son los siguientes:<br />

1. Situar al alumno <strong>de</strong>ntro <strong><strong>de</strong>l</strong> marco conceptual <strong>de</strong> la profesión.<br />

2. Documentar al alumno sobre la estructura y función <strong><strong>de</strong>l</strong> pie<br />

normal.<br />

3. Introducirle a la valoración <strong>de</strong> la patomecánica <strong><strong>de</strong>l</strong> pie.<br />

4. Facilitar los medios necesarios para una primera toma <strong>de</strong><br />

contacto con los diferentes dispositivos, instrumentos y aparatos<br />

necesarios para la exploración y posterior evaluación <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

paciente.<br />

5. Capacitar para el proceso <strong>de</strong> análisis y valoración <strong>de</strong> los datos<br />

obtenidos, para reconocer los procesos patológicos <strong><strong>de</strong>l</strong> pie, su<br />

etiología, su estructura y la disfunción que genera.<br />

6. Capacitar en la metodología científica que le conduzca a la<br />

formulación <strong><strong>de</strong>l</strong> pronóstico y diagnóstico correcto.<br />

7. Instruir al alumno en las normas que le guíen hacia la elección<br />

<strong><strong>de</strong>l</strong> tratamiento más a<strong>de</strong>cuado en cada caso, así como <strong>de</strong> las<br />

terapias alternativas disponibles.<br />

Universida<strong>de</strong> <strong>de</strong> A Coruña. Escuela Universitaria <strong>de</strong> Enfermería y Podología.<br />

2


Podología General. Programa <strong>de</strong> la Asignatura. Prof. Titular: Luis López López. Curso: 2.006/2.007<br />

2. METODOLOGÍA DOCENTE<br />

Los métodos docentes <strong>de</strong> la asignatura <strong>de</strong> Podología General han <strong>de</strong><br />

ajustarse a los procedimientos pedagógicos y docentes <strong>de</strong> cualquier educación<br />

que requiera una capacitación teórica y práctica. Basándonos en esto, es por<br />

lo que creemos que métodos tradicionales han <strong>de</strong> complementarse y<br />

combinarse con los activos, en los que se potencia la actividad participativa<br />

<strong><strong>de</strong>l</strong> alumno. Así podremos conseguir ese clima <strong>de</strong> proximidad, <strong>de</strong> trabajo en<br />

común que nos permitirá obtener, <strong>de</strong> ese modo, las competencias propias <strong>de</strong><br />

nuestro campo <strong>de</strong> actuación, <strong>de</strong>ntro <strong><strong>de</strong>l</strong> marco <strong>de</strong> nuevas directrices que<br />

vienen marcadas por los cambios <strong><strong>de</strong>l</strong> que será el Nuevo Espacio Europeo <strong>de</strong><br />

Educación Superior.<br />

El criterio general es que la metodología docente <strong>de</strong>be:<br />

- Facilitar el proceso <strong>de</strong> enseñanza-aprendizaje.<br />

- Despertar el interés, la curiosidad <strong><strong>de</strong>l</strong> alumno y favorecer su<br />

auto-aprendizaje.<br />

- Fomentar el estudio in<strong>de</strong>pendiente y la consulta bibliográfica.<br />

- Estimular el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> actitu<strong>de</strong>s y aptitu<strong>de</strong>s necesarias.<br />

Para impartir la docencia, se utilizarán los métodos, estrategias y<br />

medios que exponemos a continuación:<br />

Clases expositivo participativas.<br />

- Trabajos en grupo.<br />

- Acción tutorial.<br />

- Activida<strong>de</strong>s prácticas.<br />

* El idioma empleado para el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> la clase es el castellano.<br />

Universida<strong>de</strong> <strong>de</strong> A Coruña. Escuela Universitaria <strong>de</strong> Enfermería y Podología.<br />

3


Podología General. Programa <strong>de</strong> la Asignatura. Prof. Titular: Luis López López. Curso: 2.006/2.007<br />

3. LOS CONTENIDOS<br />

La asignatura se estructura en los siguientes nueve bloques<br />

temáticos:<br />

BLOQUE TEMÁTICO 1<br />

FILOGENIA DEL APARATO LOCOMOTOR<br />

ESTRUCTURA, MORFOLOGÍA Y FUNCIONES DEL PIE<br />

TEORÍAS DEL APOYO PLANTAR<br />

LA MARCHA HUMANA<br />

Contenidos:<br />

Tema 1:<br />

Filogenia <strong><strong>de</strong>l</strong> pie.<br />

1.1. El origen <strong>de</strong> la vida.<br />

1.2. El umbral <strong>de</strong> la evolución humana. Perspectivas.<br />

1.3. El pie hasta los primates.<br />

1.4. Pie primate.<br />

1.5. Cambios evolutivos <strong><strong>de</strong>l</strong> pie <strong>de</strong>rivados <strong>de</strong> la bipe<strong>de</strong>stación.<br />

1.6. Desarrollo embriológico <strong>de</strong> la extremidad inferior.<br />

Tema 2:<br />

Orientación espacial <strong>de</strong> la extremidad inferior.<br />

2.1. Planos <strong>de</strong> movimiento.<br />

2.2. Ejes <strong>de</strong> movimiento.<br />

2.3. Anatomía funcional.<br />

2.4. Interacción <strong>de</strong> las fuerzas en la extremidad inferior.<br />

2.5. Terminología general.<br />

Universida<strong>de</strong> <strong>de</strong> A Coruña. Escuela Universitaria <strong>de</strong> Enfermería y Podología.<br />

4


Podología General. Programa <strong>de</strong> la Asignatura. Prof. Titular: Luis López López. Curso: 2.006/2.007<br />

Tema 3:<br />

Estructura y funciones <strong><strong>de</strong>l</strong> pie.<br />

3.1. Concepto y <strong>de</strong>finición <strong><strong>de</strong>l</strong> Pie. Gramatical. Anatómica.<br />

Funcional. Biónica.<br />

3.2. Diseño estructural y estático <strong><strong>de</strong>l</strong> pie.<br />

3.3. Teorías <strong>de</strong> la bóveda plantar: Anatomistas Clásicos,<br />

Taburete <strong>de</strong> tres patas, Teoría <strong><strong>de</strong>l</strong> tejado, Teoría <strong>de</strong> la<br />

hélice, Teoría <strong><strong>de</strong>l</strong> puente, Teoría <strong>de</strong> la bóveda, Teoría <strong>de</strong> la<br />

semibóveda, Teoría <strong>de</strong> Kapandji.<br />

3.4. Concepto <strong>de</strong> arco plantar. Concepto <strong>de</strong> bóveda. Arcos<br />

longitudinales y transversales.<br />

3.5. Fórmula metatarsal. Fórmula digital.<br />

3.6. Funciones <strong><strong>de</strong>l</strong> pie. Pie estático. Triángulo <strong>de</strong> sustentación.<br />

Pie Dinámico. Triángulo <strong>de</strong> propulsión.<br />

3.7. Consi<strong>de</strong>raciones generales <strong>de</strong> las nuevas corrientes<br />

emergentes en biomecánica <strong><strong>de</strong>l</strong> pie. Aportaciones al<br />

concepto diagnóstico y terapéutico.<br />

Tema 4:<br />

La marcha humana.<br />

4.1. Definición.<br />

4.2. Fases <strong>de</strong> la marcha humana.<br />

4.3. Nomenclatura cinesiológica.<br />

4.4. Cinemática o cinética <strong>de</strong> la marcha.<br />

4.5. Resumen <strong>de</strong> la función muscular durante el ciclo <strong>de</strong> la<br />

marcha.<br />

4.6. Estudio observacional y sus parámetros.<br />

4.7. Principios básicos sobre el movimiento lineal humano.<br />

4.8. Sistemas para el análisis <strong>de</strong> la marcha.<br />

Universida<strong>de</strong> <strong>de</strong> A Coruña. Escuela Universitaria <strong>de</strong> Enfermería y Podología.<br />

5


Podología General. Programa <strong>de</strong> la Asignatura. Prof. Titular: Luis López López. Curso: 2.006/2.007<br />

BLOQUE TEMÁTICO 2<br />

EXPLORACIÓN CLÍNICA DEL PIE<br />

Contenidos:<br />

Tema 5:<br />

Sala <strong>de</strong> exploración clínica.<br />

5.1. Distribución y organización ergonómica.<br />

5.2. Áreas <strong>de</strong> trabajo.<br />

5.3. Descripción <strong><strong>de</strong>l</strong> mobiliario.<br />

5.4. Material e instrumental podológico.<br />

Tema 6:<br />

Inspección y palpación <strong><strong>de</strong>l</strong> pie.<br />

6.1. Anatomía palpatoria <strong><strong>de</strong>l</strong> pie.<br />

6.2. Coloración. Temperatura. Pulsos.<br />

6.3. E<strong>de</strong>mas. Dermatopatías. Queratopatías. Onicopatías.<br />

6.4. Alteraciones <strong>de</strong> la sudoración.<br />

6.5. Fórmula digital. Fórmula metatarsal.<br />

6.6. Técnicas <strong>de</strong> palpación y su interpretación semiológica.<br />

Tema 7:<br />

Exploración articular <strong><strong>de</strong>l</strong> pie.<br />

7.1. Valoración <strong><strong>de</strong>l</strong> recorrido articular <strong>de</strong> las articulaciones:<br />

Tibio-peroneo-astragalina. Subastragalina. Chopart.<br />

Lisfranc. Metatarsofalángica. Interfalángica.<br />

7.2. Normas y secuencia exploratoria.<br />

7.3. Balance articular normal.<br />

Universida<strong>de</strong> <strong>de</strong> A Coruña. Escuela Universitaria <strong>de</strong> Enfermería y Podología.<br />

6


Podología General. Programa <strong>de</strong> la Asignatura. Prof. Titular: Luis López López. Curso: 2.006/2.007<br />

Tema 8:<br />

Somatometría y antropometría.<br />

8.1. Medidas <strong><strong>de</strong>l</strong> pie. Longitud y anchura <strong><strong>de</strong>l</strong> pie. Puntos París.<br />

Número <strong><strong>de</strong>l</strong> calzado. Perímetro gemelar. Perímetro<br />

supramaleolar. Perímetro maleolar .Perímetro<br />

inframaleolar. Perímetro <strong>de</strong> la garganta o llave <strong><strong>de</strong>l</strong> pie.<br />

Perímetro <strong><strong>de</strong>l</strong> empeine. Perímetro metatarsal. Altura <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

empeine.<br />

8.2. Goniometría. Proyecciones más comunes en el<br />

diagnóstico podológico. Radiogonometría. Teoría y técnica<br />

<strong>de</strong> la medición <strong>de</strong> las principales angulaciones y líneas <strong>de</strong><br />

referencia en las principales proyecciones radiológicas <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

pie.<br />

8.3. Cronología <strong>de</strong> la osificación en el pie.<br />

Tema 9:<br />

Exploración muscular.<br />

9.1. Musculatura extrínseca. Esquema <strong>de</strong> Ombredanne.<br />

9.2. Musculatura intrínseca.<br />

9.3. Sistemática exploratoria. Región dorsal. Región plantar<br />

interna. Región plantar externa. Región plantar media.<br />

9.4. Balance muscular.<br />

9.5. Músculos agonistas, antagonistas y sinergistas.<br />

Tema 10:<br />

Exploración neurológica en podología.<br />

10.1. Arcos reflejos. Reflejos osteo-tendinosos (patelar, aquíleo).<br />

Reflejo cutáneo-plantar.<br />

10.2. Dermatomas. Descripción topográfica. Sensibilidad táctil,<br />

térmica.<br />

10.3. El miotoma como unidad funcional. Técnicas <strong>de</strong><br />

exploración. Pruebas <strong>de</strong> estabilidad bípeda y coordinación<br />

motora.<br />

10.4. Coordinación neuromotora y propiocepción.<br />

Universida<strong>de</strong> <strong>de</strong> A Coruña. Escuela Universitaria <strong>de</strong> Enfermería y Podología.<br />

7


Podología General. Programa <strong>de</strong> la Asignatura. Prof. Titular: Luis López López. Curso: 2.006/2.007<br />

BLOQUE TEMÁTICO 3<br />

EXPLORACIÓN CLÍNICA DE LA PELVIS, CADERA Y RODILLA<br />

Contenidos:<br />

Tema 11:<br />

Exploración articular y muscular <strong>de</strong> la rodilla.<br />

11.1. Inspección. Palpación. Exploración articular. Parámetros<br />

<strong>de</strong> normalidad. Técnicas específicas ( Lachman test,<br />

McMurray, Cabot, Apley).<br />

11.2. Exploración muscular. Parámetros <strong>de</strong> normalidad.<br />

Pruebas para su valoración.<br />

11.3. Valores normales ángulos fémoro- tibiales. Trastornos <strong>de</strong><br />

la alineación fémoro-tibial, genu-varum, genu-valgus,<br />

genu-flexus, genu-recurvatum.<br />

Tema 12:<br />

Exploración física <strong>de</strong> la ca<strong>de</strong>ra.<br />

12.1. Inspección. Exploración articular. Parámetros <strong>de</strong><br />

normalidad. Pruebas específicas (Ortolani, Barlow,<br />

Telescopio). Exploración muscular <strong>de</strong> ca<strong>de</strong>ra. Parámetros<br />

<strong>de</strong> normalidad. Pruebas para su valoración.<br />

Tema 13:<br />

Exploración física <strong>de</strong> la pelvis.<br />

13.1. Inspección: basculación pélvica, anteversión y<br />

retroversión pélvica.<br />

13.2. Dismetría real y funcional <strong>de</strong> la extremidad inferior.<br />

Repercusiones a nivel <strong>de</strong> la columna vertebral.<br />

Universida<strong>de</strong> <strong>de</strong> A Coruña. Escuela Universitaria <strong>de</strong> Enfermería y Podología.<br />

8


Podología General. Programa <strong>de</strong> la Asignatura. Prof. Titular: Luis López López. Curso: 2.006/2.007<br />

BLOQUE TEMÁTICO 4<br />

HUELLA PLANTAR<br />

CARACTERÍSTICAS<br />

OBTENCIÓN, INTERPRETACIÓN Y VALORACIÓN<br />

Contenidos:<br />

Tema 14:<br />

La huella plantar.<br />

14.1. Características. El pie humano preandante, durante la<br />

infancia y durante la edad adulta.<br />

14.2. Interpretación evolutiva <strong>de</strong> la huella.<br />

14.3. Valoración: Índice <strong>de</strong> Chippaux-Smirak; Índice <strong>de</strong> Staheli;<br />

Índice <strong>de</strong> valgo; Ángulo <strong>de</strong> Clarke.<br />

Tema 15:<br />

Técnicas <strong>de</strong> captación y almacenamiento <strong>de</strong> la imagen<br />

<strong>de</strong> la huella plantar (I).<br />

15.1. Podograma graso.<br />

15.2. Podograma <strong>de</strong> tinta.<br />

15.3. Fotopodograma.<br />

15.4. Radiofotopodograma.<br />

15.5. Podoscopio y pedigrafías estático-dinámicas.<br />

Tema 16: Técnicas <strong>de</strong> captación y almacenamiento <strong>de</strong> la imagen<br />

<strong>de</strong> la huella plantar (II).<br />

16.1. Técnicas <strong>de</strong> captación y almacenamiento informático <strong>de</strong> la<br />

imagen <strong>de</strong> la huella plantar.<br />

16.2. Introducción a los sistemas optométricos, barocaptores y<br />

plataformas <strong>de</strong> la marcha. Fundamento científico.<br />

Utilida<strong>de</strong>s y limitaciones <strong><strong>de</strong>l</strong> sistema. Posibilida<strong>de</strong>s y<br />

aplicaciones para la práctica clínica y para la<br />

investigación.<br />

Universida<strong>de</strong> <strong>de</strong> A Coruña. Escuela Universitaria <strong>de</strong> Enfermería y Podología.<br />

9


Podología General. Programa <strong>de</strong> la Asignatura. Prof. Titular: Luis López López. Curso: 2.006/2.007<br />

BLOQUE TEMÁTICO 5<br />

ALTERACIONES ESTRUCTURALES DEL PIE<br />

Contenidos:<br />

Tema 17: Pie plano. Clasificación.<br />

17.1. Pie plano osteoarticular: pie plano astrágalo vertical, pie<br />

plano por sinostosis <strong><strong>de</strong>l</strong> tarso, pie plano por alteraciones<br />

<strong><strong>de</strong>l</strong> escafoi<strong>de</strong>s.<br />

17.2. Pie plano artrítico-reumatoi<strong>de</strong>o, pie plano postraumático y<br />

pie plano iatrogénico.<br />

17.3. Pie plano por alteraciones músculo-ligamentosas: planovalgo<br />

infantil por laxitud ligamentosa, plano por<br />

sobrecarga pon<strong>de</strong>ral intrínseca y/o extrínseca.<br />

17.4. Pie plano por factores endocrinos y sistémicos que<br />

modifican el tejido elástico.<br />

17.5. Pie plano por alteraciones neurológicas: en las neuropatías<br />

espásticas y en las neuropatías flácidas. Examen clínico <strong>de</strong><br />

la marcha patológica.<br />

17.6. Anatomía patológica, exámenes complementarios,<br />

exploración, alternativas <strong>de</strong> tratamiento, evolución,<br />

pronóstico y tratamiento.<br />

Tema 18:<br />

Pie cavo. Clasificación.<br />

18.1. Pie cavo neurológico: por parálisis espástica <strong>de</strong> los<br />

flexores, por parálisis flácidas <strong>de</strong> los extensores.<br />

18.2. Pie cavo osteoarticular: microtraumático, postraumático,<br />

iatrogénico y reumatoi<strong>de</strong>o. Examen clínico <strong>de</strong> la marcha<br />

patológica.<br />

18.3. Pie cavo valgo. Pie cavo varo. Pie cavo posterior. Pie cavo<br />

mixto. Pie cavo anterior.<br />

Universida<strong>de</strong> <strong>de</strong> A Coruña. Escuela Universitaria <strong>de</strong> Enfermería y Podología.<br />

10


Podología General. Programa <strong>de</strong> la Asignatura. Prof. Titular: Luis López López. Curso: 2.006/2.007<br />

18.4. Anatomía patológica, exámenes complementarios,<br />

exploración, alternativas <strong>de</strong> tratamiento, evolución,<br />

pronóstico y tratamiento.<br />

Tema 19:<br />

Pie zambo.<br />

19.1. Definición, etiopatogenia, epi<strong>de</strong>miología. Anatomía<br />

patológica osteo-articular. Anatomía patológica músculoligamentosa.<br />

19.2. Estudio clínico <strong><strong>de</strong>l</strong> metatarso adductus. Clínica.<br />

Radiología. Pruebas complementarias.<br />

Clasificación funcional, mediciones <strong>de</strong> las tangentes tibiocalcáneas.<br />

Alternativas <strong>de</strong> tratamiento.<br />

19.3. Pie adductus. Etiopatogenia, anatomía patológica, clínica,<br />

radiología, tratamiento y evolución.<br />

BLOQUE TEMÁTICO 6<br />

PATOLOGÍA DE LAS ARTICULACIONES<br />

METATARSOFALANGICAS<br />

Contenidos:<br />

Tema 20:<br />

Patología <strong><strong>de</strong>l</strong> primer eje-radio.<br />

20.1. Síndromes <strong>de</strong> la insuficiencia y sobrecarga <strong><strong>de</strong>l</strong> primer<br />

radio.<br />

20.2. Hallux valgus. Definición. Etiopatogenia, clínica, radiología<br />

y tratamiento.<br />

20.3. Hallux rigidus. Definición. Etiopatogenia, clínica,<br />

radiología y tratamiento.<br />

20.4. Sesamoiditis. Definición. Etiopatogenia, clínica, radiología<br />

y tratamiento.<br />

Universida<strong>de</strong> <strong>de</strong> A Coruña. Escuela Universitaria <strong>de</strong> Enfermería y Podología.<br />

11


Podología General. Programa <strong>de</strong> la Asignatura. Prof. Titular: Luis López López. Curso: 2.006/2.007<br />

Tema 21: Patología <strong>de</strong> los <strong>de</strong>dos medios.<br />

21.1. Desviaciones en sentido longitudinal.<br />

21.2. Desviaciones en sentido lateral.<br />

21.3. Síndrome <strong>de</strong> predislocación <strong>de</strong> la articulación<br />

metatarsofalángica.<br />

Tema 22:<br />

Enfermedad <strong>de</strong> Freiberg-Kölher. Etiopatogenia, clínica,<br />

radiología y tratamiento.<br />

Tema 23:<br />

Fractura <strong>de</strong> Deutchlan<strong>de</strong>r. Etiopatogenia, clínica,<br />

radiología y tratamiento. Fracturas por sobrecarga.<br />

Tema 24:<br />

Neuroma <strong>de</strong> Morton. Etiopatogenia, anatomía<br />

patológica, clínica, diagnóstico diferencial y<br />

tratamiento.<br />

Tema 25:<br />

Síndrome <strong>de</strong> insuficiencia <strong><strong>de</strong>l</strong> cuarto y quinto radio.<br />

Etiopatogenia, clínica, radiología y tratamiento.<br />

25.1. Juanete <strong>de</strong> Sastre.<br />

25.2. Quinto supraductus.<br />

Tema 26:<br />

Clinodactilias. Biomecánica y patomecánica. Formas<br />

clínicas. Radiología. Tratamiento.<br />

Universida<strong>de</strong> <strong>de</strong> A Coruña. Escuela Universitaria <strong>de</strong> Enfermería y Podología.<br />

12


Podología General. Programa <strong>de</strong> la Asignatura. Prof. Titular: Luis López López. Curso: 2.006/2.007<br />

BLOQUE TEMÁTICO 7<br />

PLANTALGIAS<br />

Contenidos:<br />

Tema 27:<br />

Fascitis plantar. Etiopatogenia, clínica y tratamiento.<br />

Tema 28:<br />

Enfermedad <strong>de</strong> Led<strong>de</strong>rhose. Anatomía patológica,<br />

clínica y tratamiento.<br />

Tema 29:<br />

Enfermedad <strong>de</strong> Kölher-Mouchet. Etiopatogenia,<br />

anatomía patológica, clínica, radiología y tratamiento.<br />

Tema 30:<br />

Enfermedad <strong>de</strong> Muller-Weiss. Etiopatogenia, anatomía<br />

patológica, clínica, radiología y tratamiento.<br />

BLOQUE TEMÁTICO 8<br />

TALALGIAS<br />

PATOLOGÍA DEL TARSO<br />

Contenidos:<br />

Tema 31:<br />

Espolón calcáneo. Etiopatogenia, clínica, radiología y<br />

tratamiento.<br />

Tema 32:<br />

Talalgia <strong>de</strong> Sever. Etiopatogenia, clínica, radiología y<br />

tratamiento.<br />

Universida<strong>de</strong> <strong>de</strong> A Coruña. Escuela Universitaria <strong>de</strong> Enfermería y Podología.<br />

13


Podología General. Programa <strong>de</strong> la Asignatura. Prof. Titular: Luis López López. Curso: 2.006/2.007<br />

Tema 33:<br />

Exóstosis <strong>de</strong> Hadglund. Etiopatogenia, clínica,<br />

radiología y tratamiento.<br />

Tema 34:<br />

Síndrome <strong><strong>de</strong>l</strong> seno <strong><strong>de</strong>l</strong> tarso. Etiopatogenia, clínica,<br />

radiología y tratamiento.<br />

Tema 35:<br />

Coalición tarsal. Concepto. Clasificación.<br />

Etiopatogenia, clínica, radiología y tratamiento.<br />

Tema 36:<br />

Aquileítis y tenosinovitis. Etiopatogenia, clínica,<br />

radiología y tratamiento.<br />

BLOQUE TEMÁTICO 9<br />

LA HISTORIA CLÍNICA EN PODOLOGÍA<br />

PRUEBAS COMPLEMENTARIAS<br />

Contenidos:<br />

Tema 37:<br />

Historia clínica en podología.<br />

37.1. Concepto <strong>de</strong> Historia Clínica. Gramatical. Concepto<br />

Médico. Concepto Legal.<br />

37.2. Naturaleza y propiedad <strong>de</strong> la Historia Clínica.<br />

37.3. La Historia Clínica en el <strong>de</strong>recho español. Regulación<br />

Legal. Estructura.<br />

37.4. Mo<strong><strong>de</strong>l</strong>o <strong>de</strong> historia clínica en podología.<br />

37.5. Entrevista clínica. Filiación. Anamnesis. Enfermedad<br />

actual. Antece<strong>de</strong>ntes personales. Antece<strong>de</strong>ntes familiares.<br />

37.6. Exploración clínica en <strong>de</strong>cúbito, se<strong>de</strong>stación y<br />

bipe<strong>de</strong>stación estático-dinámica.<br />

37.7. Pronóstico. Diagnóstico. Tratamiento. Curso clínico.<br />

37.8. El consentimiento informado y la receta en podología.<br />

Universida<strong>de</strong> <strong>de</strong> A Coruña. Escuela Universitaria <strong>de</strong> Enfermería y Podología.<br />

14


Podología General. Programa <strong>de</strong> la Asignatura. Prof. Titular: Luis López López. Curso: 2.006/2.007<br />

Tema 38:<br />

Interés clínico <strong>de</strong> las pruebas complementarias.<br />

38.1. Rayos X.<br />

38.2. Tomografía axial computerizada.<br />

38.3. Gammagrafía.<br />

38.4. Resonancia magnética.<br />

38.5. P.E.T. (Tomografía por emisión <strong>de</strong> positrones)<br />

38.6. Ondas <strong>de</strong> Choque. Aplicación terapéutica.<br />

38.7. Ecografía.<br />

38.8. Doppler.<br />

38.9. Pulsioxímetro.<br />

PROGRAMA DE PRÁCTICAS DE PODOLOGÍA GENERAL I<br />

La formación <strong>de</strong> los alumnos <strong>de</strong> Podología General, precisa una sólida<br />

vinculación <strong>de</strong> los conocimientos teóricos a la preparación práctica.<br />

La realización <strong>de</strong> experiencias prácticas, ofrece al alumno la posibilidad<br />

<strong>de</strong> adquirir habilida<strong>de</strong>s técnicas, fomentar actitu<strong>de</strong>s <strong>de</strong>seables e<br />

integrar los conocimientos científicos adquiridos a medida que avanza el<br />

<strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> la asignatura.<br />

El programa práctico <strong>de</strong> Podología General se <strong>de</strong>sarrolla a lo largo <strong>de</strong><br />

un curso académico, con una carga lectiva <strong>de</strong> 3 créditos. Las prácticas<br />

se realizan en grupos <strong>de</strong> 10-12 alumnos, en los laboratorios <strong><strong>de</strong>l</strong> propio<br />

centro. El programa práctico está íntimamente relacionado con el<br />

programa teórico <strong>de</strong> forma secuencial para potenciar la comprensión y<br />

habilidad manual <strong><strong>de</strong>l</strong> alumno. Las prácticas se iniciarán una vez<br />

<strong>de</strong>sarrollada la Unidad didáctica I <strong><strong>de</strong>l</strong> programa teórico<br />

(18/Octubre/2005), con la finalidad <strong>de</strong> preparar al alumno para<br />

<strong>de</strong>sarrollar su labor asistencial.<br />

Universida<strong>de</strong> <strong>de</strong> A Coruña. Escuela Universitaria <strong>de</strong> Enfermería y Podología.<br />

15


Podología General. Programa <strong>de</strong> la Asignatura. Prof. Titular: Luis López López. Curso: 2.006/2.007<br />

Objetivo general:<br />

Capacitar a los alumnos para adquirir la <strong>de</strong>streza suficiente en diferentes<br />

facetas exploratorias básicas <strong>de</strong> la actividad diaria <strong><strong>de</strong>l</strong> podólogo, encaminadas<br />

a la confección <strong>de</strong> la historia clínica podológica y que le habiliten para su<br />

posterior aplicación en la práctica diaria <strong>de</strong> su ejercicio profesional.<br />

Contenidos:<br />

PRÁCTICA 1:<br />

(11/Oct./06)<br />

PRESENTACIÓN. INTRODUCCIÓN EN EL MANEJO Y UTILIZACIÓN DEL<br />

EQUIPAMIENTO EXPLORATORIO. VISITA GUIADA AL LABORATORIO.<br />

PRÁCTICA 2:<br />

(18/Oct./06)<br />

SOMATOMETRÍA PODAL.<br />

PRÁCTICA 3:<br />

(8/Nov./06)<br />

CENTROS DE GRAVEDAD. PROYECCIONES SOBRE LA BASE DE<br />

SUSTENTACIÓN.<br />

PRÁCTICA 4:<br />

(15/Nov./06)<br />

LOCALIZACIÓN, PALPACIÓN Y EXPLORACIÓN DE LA<br />

MUSCULATURA EXTRÍNSECA DEL PIE. BALANCE MUSCULAR.<br />

PRÁCTICA 5:<br />

(22/Nov./06)<br />

LOCALIZACIÓN, PALPACIÓN Y EXPLORACIÓN DE LA<br />

MUSCULATURA INTRÍNSECA DEL PIE. BALANCE MUSCULAR.<br />

PRÁCTICA 6:<br />

(29/Nov./06)<br />

REPASO DE LAS PRÁCTICAS 4 Y 5.<br />

PRÁCTICA 7:<br />

(13/Dic./06)<br />

GONIOMETRÍA DE LOS PRINCIPALES PARÁMETROS<br />

RADIOLÓGICOS DEL PIE. RADIOGONOMETRÍA.<br />

INTERPRETACIÓN RADIOGRÁFICA.<br />

Universida<strong>de</strong> <strong>de</strong> A Coruña. Escuela Universitaria <strong>de</strong> Enfermería y Podología.<br />

16


Podología General. Programa <strong>de</strong> la Asignatura. Prof. Titular: Luis López López. Curso: 2.006/2.007<br />

PRÁCTICA 8:<br />

(20/Dic./06) Y (10/Ene./07)<br />

INSPECCIÓN Y PALPACIÓN DEL PIE. EXPLORACIÓN ARTICULAR.<br />

GONIOMETRÍA DEL RECORRIDO ARTICULAR. CALIDAD DEL RECORRIDO.<br />

PRÁCTICA 9:<br />

(17/Ene./07)<br />

EXPLORACIÓN NEUROLÓGICA. REFLEJOS SENSITIVOS.<br />

DERMATOMAS Y MIOTOMAS.<br />

PROCESOS DE EXPLORACIÓN EN PACIENTES CON ALTERACIONES<br />

DE LA SENSIBILIDAD.<br />

PRUEBAS DE COORDINACIÓN MOTORA Y DE ESTABILIDAD.<br />

PRÁCTICA 10:<br />

(24/Ene./07)<br />

EXPLORACIÓN MUSCULAR DE LA PIERNA. EXPLORACIÓN ARTICULAR Y<br />

MUSCULAR DE LA RODILLA.<br />

MEDICIÓN, GONIOMETRÍA DEL RECORRIDO ARTICULAR.<br />

CALIDAD DEL RECORRIDO.<br />

PRÁCTICA 11:<br />

(31/Ene./07)<br />

EXPLORACIÓN ARTICULAR Y MUSCULAR DE LA CADERA Y PELVIS.<br />

MEDICIÓN, GONIOMETRÍA DEL RECORRIDO ARTICULAR.<br />

CALIDAD DEL RECORRIDO.<br />

PRÁCTICA 12:<br />

(7 y 14/Mar./07)<br />

TÉCNICAS DE CAPTACIÓN DE LA HUELLA PLANTAR I.<br />

• PEDIGRAFÍAS GRASAS.<br />

• PEDIGRAFÍA DE TINTA TAMPÓN ESTÁTICA.<br />

• PEDIGRAFÍA DE TINTA TAMPÓN DINÁMICA.<br />

PRÁCTICA 13:<br />

(21/Mar./07)<br />

TÉCNICAS DE CAPTACIÓN DE LA HUELLA PLANTAR II.<br />

• FOTOPODOGRAMA.<br />

PRÁCTICA 14:<br />

(28/Mar./07) Y (4/Abr./07)<br />

TÉCNICAS DE CAPTACIÓN DE LA HUELLA PLANTAR III.<br />

• INFORMATIZADA.<br />

Universida<strong>de</strong> <strong>de</strong> A Coruña. Escuela Universitaria <strong>de</strong> Enfermería y Podología.<br />

17


Podología General. Programa <strong>de</strong> la Asignatura. Prof. Titular: Luis López López. Curso: 2.006/2.007<br />

PRÁCTICA 15:<br />

(11/Abr./07)<br />

PODOSCOPIO Y BANCO DE MARCHA.<br />

ANÁLISIS ESTÁTICO DINÁMICO DE LA HUELLA PLANTAR. VALORACIÓN DE<br />

LA MARCHA.<br />

PRÁCTICA 16:<br />

(2 y 9/May./07)<br />

ESTUDIO CINEMÁTICO OBSERVACIONAL DE LA MARCHA.<br />

PRÁCTICA 17:<br />

(16/May./06)<br />

CONFECCIÓN DE UNA HISTORIA CLÍNICA EN SUS DIFERENTES<br />

APARTADOS. ESTRUCTURAS.<br />

ENTREVISTA CLÍNICA EN NIÑOS, ADULTOS Y ANCIANOS.<br />

PRÁCTICA 18:<br />

(23/May./06)<br />

EXPOSICIÓN DE LOS TRABAJOS.<br />

PRÁCTICA 19:<br />

(30/May./06)<br />

EXPOSICIÓN DE LOS TRABAJOS.<br />

PRÁCTICA 20:<br />

(6/Jun./06)<br />

REPASO DE LOS CONCEPTOS FUNDAMENTALES DEL PERIODO DE<br />

PRÁCTICAS.<br />

MATERIAL NECESARIO PARA LA REALIZACIÓN DE LAS PRÁCTICAS:<br />

• 1Bata blanca.*<br />

• Lápiz <strong>de</strong>rmográfico.*<br />

• Cinta métrica.*<br />

• Goniómetro.*<br />

• Rotuladores normales.*<br />

• Rotuladores in<strong><strong>de</strong>l</strong>eble.*<br />

• Martillo <strong>de</strong> reflejos.<br />

• Regla <strong>de</strong> 50cm.*<br />

• Tijeras.<br />

• Plomada.<br />

• Pinzas tipo Handson o Kocheer.<br />

• Regla <strong>de</strong> Perthes.*<br />

• Cartulina Negra.<br />

• Folios <strong>de</strong> papel vegetal.<br />

• Pliego <strong>de</strong> papel <strong>de</strong> 1,50 x 1,50.<br />

Universida<strong>de</strong> <strong>de</strong> A Coruña. Escuela Universitaria <strong>de</strong> Enfermería y Podología.<br />

18


Podología General. Programa <strong>de</strong> la Asignatura. Prof. Titular: Luis López López. Curso: 2.006/2.007<br />

GRUPOS DE PRÁCTICAS:<br />

Grupo A: 9:00 – 10:00 h.<br />

Grupo B: 10:00 – 11:00 h.<br />

Grupo C: 11:00 – 12:00 h.<br />

Grupo D: 12:00 – 13:00 h.<br />

4. EVALUACIÓN<br />

De acuerdo con los objetivos y el temario se prevén tres fuentes para la<br />

evaluación:<br />

1. Examen teórico el 3 Julio a las 10:00 h.<br />

2. Evaluación continuada <strong>de</strong> todas las prácticas <strong>de</strong> laboratorio y un<br />

examen práctico final <strong>de</strong> todo lo realizado.<br />

La asistencia a las prácticas será obligatoria en su totalidad.<br />

Examen práctico:<br />

convocatoria <strong>de</strong> Junio. (7/Jun./06)<br />

convocatoria <strong>de</strong> Septiembre. (8/Sep./06)<br />

3. Realización <strong>de</strong> un trabajo <strong>de</strong> búsqueda bibliográfica con<br />

exposición en el aula en grupos <strong>de</strong> 2 ó 3 alumnos. La temática<br />

estará relacionada con el programa <strong>de</strong> la asignatura. Será<br />

necesario entregar un resumen <strong><strong>de</strong>l</strong> mismo antes <strong><strong>de</strong>l</strong> 30 <strong>de</strong><br />

Noviembre y <strong>de</strong>berá incluir los siguientes apartados: título,<br />

autores <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajo, introducción, objetivos generales y<br />

específicos, material y métodos así como, bibliografía que esta<br />

previsto se maneje y las conclusiones que se preten<strong>de</strong>n alcanzar<br />

con él mismo.<br />

Antes <strong>de</strong> finalizar el primer cuatrimestre los autores <strong>de</strong>berán<br />

mantener al menos un mínimo <strong>de</strong> 2 reuniones con el tutor<br />

previa petición <strong>de</strong> día y hora para realizar una primera<br />

supervisión y revisión <strong><strong>de</strong>l</strong> enfoque con el que se está realizando el<br />

mismo.<br />

Universida<strong>de</strong> <strong>de</strong> A Coruña. Escuela Universitaria <strong>de</strong> Enfermería y Podología.<br />

19


Podología General. Programa <strong>de</strong> la Asignatura. Prof. Titular: Luis López López. Curso: 2.006/2.007<br />

La calificación final se obtendrá <strong>de</strong>:<br />

Examen teórico: 60%.<br />

Examen práctico: 15%.<br />

Prácticas <strong>de</strong> laboratorio y valoración <strong>de</strong> los trabajos : 15%.<br />

<br />

La asistencia a las clases y la participación activa <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

alumno en el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> los temas y <strong>de</strong> los trabajo en el<br />

aula supondrá 10 % <strong>de</strong> la calificación final.<br />

* Exámenes: tipo test <strong>de</strong> 45 preguntas, con 10 preguntas cortas y un<br />

tema para <strong>de</strong>sarrollar.<br />

5. BIBLIOGRAFÍA<br />

BÁSICA:<br />

ALEXANDER, IAN J. El Pie. Exploración y diagnóstico. Barcelona: Editorial Jims; 1.992.<br />

BOUCHET, A. ; CUILLERET, J. Anatomía <strong>de</strong>scriptiva, topográfica y funcional: miembros<br />

inferiores. Buenos Aires: Panamericana; 1.987.<br />

CARLSON, B. M. Embriología humana y biología <strong><strong>de</strong>l</strong> <strong>de</strong>sarrollo. Segunda edición.<br />

Madrid: Harcourt ; 2.000.<br />

CUTTER, N.; KEVORKIAN, C.G. Manual <strong>de</strong> valoración muscular. Madrid: McGraw-Hill-<br />

Interamericana <strong>de</strong> España, S.A.U; 2.000.<br />

DANIELS L. Pruebas funcionales musculares. Madrid: McGraw-Hill- Interamericana <strong>de</strong><br />

España;1.991.<br />

DAZA LESMES, J. Test <strong>de</strong> movilidad articular y examen muscular <strong>de</strong> las extremida<strong>de</strong>s.<br />

Editorial Medica Panamericana; 1.996.<br />

GREENSPAN, A. Radiología en Ortopedia. Madrid: Marban Libros; 2.000.<br />

KAPANDJI, I. A. Fisiología articular. Volumen II. Miembro inferior. Madrid:<br />

Panamericana; 1.999.<br />

KENDAL, F.P.; KENDAL MC CREARY, E.. Músculos pruebas y funciones. Barcelona.<br />

Jims; 1.985.<br />

LLANOS ALCÁZAR, L. ; ACEBES CACHAFEIRO, J. El pie. Barcelona: Masson; 1.997.<br />

LELIVRE, JEAN; LELIVRE, JEAN-FRANCOIS. Patología <strong><strong>de</strong>l</strong> Pie. 4ª edición. Barcelona:<br />

Masson; 1.987.<br />

LOUDON, J.; BELL, S.; JHONSTON, J. Guía <strong>de</strong> la valoración ortopédica clínica.<br />

Barcelona: Editor Service, S.L.; 2.001<br />

MCRAE, R. Exploración Clínica Ortopédica. Madrid: Harcourt Brace; 1.998.<br />

T. MICHAUD. Foot orthoses (and other forms of conservative foot care). Williams &<br />

Wilkins, 1997.<br />

MONTAGNE, J; CHEVROT, A.; GALMICHE, J.-M. Atlas <strong>de</strong> radiología <strong><strong>de</strong>l</strong> Pie. Barcelona:<br />

Masson; 1.984.<br />

Universida<strong>de</strong> <strong>de</strong> A Coruña. Escuela Universitaria <strong>de</strong> Enfermería y Podología.<br />

20


Podología General. Programa <strong>de</strong> la Asignatura. Prof. Titular: Luis López López. Curso: 2.006/2.007<br />

NÚÑEZ-SAMPER, M.; LLANOS ALCAZAR, L. F. Biomecánica, Medicina y Cirugía <strong><strong>de</strong>l</strong> Pie.<br />

Barcelona: Masson; 1.997.<br />

ROCA BURNIOL, J.; CÁCERES PALAU, E. Esquemas clínico-visuales en Ortopedia.<br />

Barcelona: Doyma; 1.993.<br />

SÁNCHEZ LACUESTA, J. J.; PRAT PASTOR; J. M.; HOYOS FUENTES, J. V.; VIOSCA<br />

HERRERO, E.; SOLER GARCÍA, C.; COMÍN CLAVIJO, M.; LAFUENTE JORGE, R.;<br />

CORTÉS I FABREGAT, A.; VERA LUNA, P. M. Biomecánica <strong>de</strong> la marcha humana<br />

normal y patológica. Valencia: Instituto Biomecánico <strong>de</strong> Valencia; 1.999.<br />

TIXA, S. Atlas <strong>de</strong> Anatomía Palpatoria <strong>de</strong> la extremidad inferior. Barcelona: Masson;<br />

1.999.<br />

VILADOT PERICÉ, A. Quince lecciones sobre <strong>de</strong> Patología <strong><strong>de</strong>l</strong> Pie. Barcelona: Springerverlag<br />

ibérica; 2.000.<br />

VILADOT PERICÉ, A. Patología <strong><strong>de</strong>l</strong> Antepié.Barcelona: Springer-verlag ibérica; 2.000.<br />

YVES BLANC, G. A.; CASILLAS, J.; ESNAULT, M. La marcha humana la carrera y el<br />

salto. Biomecánica, exploraciones, normas y alteraciones. Barcelona: Masson; 2.000.<br />

COMPLEMENTARIA:<br />

ÁLVAREZ-CIENFUEGOS SUÁREZ, J. Mª.; et. al. Responsabilidad legal <strong><strong>de</strong>l</strong> profesional<br />

sanitario. Madrid: Edicomplet; 2.000.<br />

BICKLEY, L. S.; HOEKELMAN, R. A. Propedéutica médica. 7ª Ed. Méjico: McGraW-Hill<br />

Interamericana; 1.999.<br />

CÉSPEDES, T.; DORCA, A. El Pie Diabético. Diaz <strong>de</strong> Santos; 1.997.<br />

EZPELETA, L. La entrevista diagnóstica con los niños y adolescentes. Madrid: Síntesis,<br />

S.A.; 2.001.<br />

FOLEY, R. Hombre mono. La historia <strong>de</strong> la evolución humana. Barcelona: Tusquets<br />

Editores; 1.995.<br />

HERRERA RODRÍGUEZ, A.; FERRÁNDEZ PORTAL, L.; HERRERO-BEAUMONT, G;<br />

RODRÍGUEZ DE LA SERNA, A. Monografías médico-quirúrgicas <strong><strong>de</strong>l</strong> aparato locomotor.<br />

La ca<strong>de</strong>ra Tomo I. Barcelona: Masson; 2.001.<br />

HERRERA RODRÍGUEZ, A.; FERRÁNDEZ PORTAL, L.; HERRERO-BEAUMONT, G;<br />

RODRÍGUEZ DE LA SERNA, A. Monografías médico-quirúrgicas <strong><strong>de</strong>l</strong> aparato locomotor.<br />

La ca<strong>de</strong>ra Tomo II. Barcelona: Masson; 2.001.<br />

HOPPENFELD, S. Exploración física <strong>de</strong> la columna vertebral y las extremida<strong>de</strong>s.<br />

México. El manual mo<strong>de</strong>rno; 1.976.<br />

HICKMAN, C. P.; ROBERTS, L. S.; PARSON, A. Principios integrales <strong>de</strong> Zoología.<br />

Madrid: McGraw-Hill internacional; 1.999.<br />

HOPPENFELD, S. Neurología ortopédica. México. El manual mo<strong>de</strong>rno; 1.981.<br />

MONTAGNE, J; CHEVROT, A.; GALMICHE, J.-M. Atlas <strong>de</strong> radiología <strong><strong>de</strong>l</strong> Pie. Barcelona:<br />

Masson; 1.984.<br />

MOORE, KEITH L. Anatomía con orientación clínica. Argentina: Editorial Médica<br />

Panamericana; 1.993.<br />

MORVAN, G.; BUSSÓN, J.; WYBIER, M. Escáner <strong><strong>de</strong>l</strong> pie y <strong><strong>de</strong>l</strong> tobillo. Barcelona:<br />

Masson;1.993.<br />

PEDROSA, C. S.; CASANOVA, R. Diagnóstico por imagen. Madrid;1.997.<br />

ROOT, MERTON L.; ORIEN, WILLIAM P.; WEED, JOHN H.; HUGHES, ROBERT J.<br />

Exploración Biomecánica <strong><strong>de</strong>l</strong> Pie. Volumen 1. Madrid: Ortocen Editores; 1.991.<br />

SEIBEL, MICHAEL O. Función <strong><strong>de</strong>l</strong> Pie. Texto programado. Madrid: Ortocen Editores;<br />

1.994.<br />

Universida<strong>de</strong> <strong>de</strong> A Coruña. Escuela Universitaria <strong>de</strong> Enfermería y Podología.<br />

21


Podología General. Programa <strong>de</strong> la Asignatura. Prof. Titular: Luis López López. Curso: 2.006/2.007<br />

TUTORIAS<br />

(primer cuatrimestre)<br />

(segundo cuatrimestre)<br />

Lunes <strong>de</strong> 13 – 14 h. Lunes <strong>de</strong> 13 – 14 h.<br />

Jueves <strong>de</strong> 10 – 12 h. Jueves <strong>de</strong> 10 – 12 h.<br />

Universida<strong>de</strong> <strong>de</strong> A Coruña. Escuela Universitaria <strong>de</strong> Enfermería y Podología.<br />

22


ORTOPODOLOGÍA I<br />

PROGRAMA DE LA ASIGNATURA<br />

Profesores <strong>de</strong> la asignatura:<br />

Francisco Alonso Tajes (Profesor Titular) – Teoría y Práctica<br />

Oscar Álvarez-Cal<strong>de</strong>rón Iglesias (Profesor Asociado) - Práctica<br />

Créditos teóricos: 6 (60 horas) – Créditos prácticos pre-clínicos: 3 (30 horas)<br />

IDIOMA: Castellano<br />

Objetivo general / Propósito <strong>de</strong> la asignatura:<br />

El objetivo general <strong>de</strong> la asignatura es proporcionar al alumno una formación básica <strong>de</strong><br />

conocimientos teóricos y <strong>de</strong>strezas prácticas en el campo terapéutico <strong>de</strong> la ortopodología, con el fin <strong>de</strong><br />

introducir al alumno en la prescripción, diseño y obtención <strong>de</strong> las principales ortesis y prótesis <strong><strong>de</strong>l</strong> pie y el<br />

resto <strong><strong>de</strong>l</strong> miembro inferior.<br />

PROGRAMA DE TEORÍA<br />

Objetivos específicos <strong><strong>de</strong>l</strong> programa <strong>de</strong> teoría:<br />

El alumno que haya cursado y superado la asignatura será capaz <strong>de</strong>:<br />

1. Situar la ortopodología en el contexto general <strong>de</strong> la podología e interrelacionarla con el resto <strong>de</strong><br />

los campos <strong>de</strong> conocimiento que constituyen la titulación <strong>de</strong> Podología<br />

2. Describir la composición y características <strong>de</strong> un taller <strong>de</strong> elaboración <strong>de</strong> tratamientos<br />

ortopodológicos; utilizar los equipos necesarios para el diseño y confección <strong>de</strong> los diferentes<br />

tratamientos ortoprotésicos, aplicando las medidas básicas <strong>de</strong> prevención <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes<br />

3. Obtener, mediante las técnicas más utilizadas en la actualidad, los diferentes mol<strong>de</strong>s parciales y<br />

totales <strong>de</strong> la extremidad inferior, implicados en la confección <strong>de</strong> los tratamientos<br />

ortopodológicos, seleccionando con criterio, la técnica a utilizar en cada caso<br />

4. I<strong>de</strong>ntificar los principales materiales terapéuticos utilizados en la obtención <strong>de</strong> tratamientos<br />

ortopodológicos, sus características, criterios <strong>de</strong> selección, metodología <strong>de</strong> trabajo, indicaciones<br />

y contraindicaciones <strong>de</strong> su uso<br />

5. Describir y analizar las características generales, principios biomecánicos fundamentales,<br />

métodos <strong>de</strong> confección e indicaciones terapéuticas <strong>de</strong> los principales tratamientos ortésicos<br />

plantares y digitales.<br />

6. Realizar un estudio crítico <strong><strong>de</strong>l</strong> calzado, i<strong>de</strong>ntificando las partes que lo componen y su función,<br />

las características <strong>de</strong> los principales mo<strong><strong>de</strong>l</strong>os utilizados en la actualidad, la patología asociada a<br />

su uso incorrecto y su aplicación como elemento terapéutico.<br />

UNIDADES DIDÁCTICAS DEL PROGRAMA TEÓRICO<br />

UNIDAD 1: INTRODUCCIÓN A LA ORTOPODOLOGÍA<br />

<br />

<br />

<br />

Tema 1: Introducción: la ortopodología en el contexto general <strong>de</strong> la Podología<br />

Tema 2: Origen y <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> la ortopodología<br />

Tema 3: Conceptos básicos <strong>de</strong> ortesiología y protesiología <strong><strong>de</strong>l</strong> miembro inferior<br />

PROGRAMA DE ORTOPODOLOGÍA I. CURSO <strong>2006</strong> /2007<br />

1


Tema 4: La ortopodología como ciencia: aplicación <strong><strong>de</strong>l</strong> método científico a la ortopodología<br />

UNIDAD 2: COMPOSICIÓN Y FUNCIONAMIENTO DEL TALLER ORTOPODOLÓGICO<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

Tema 5: Características generales <strong>de</strong> un taller ortopodológico<br />

Tema 6: Composición y funcionamiento <strong><strong>de</strong>l</strong> taller ortopodológico<br />

Tema 7: Prevención <strong>de</strong> riesgos en el taller ortopodológico<br />

Tema 8: Normativa <strong>de</strong> aplicación en el taller ortopodológico y confección <strong>de</strong> los tratamientos<br />

UNIDAD 3:TÉCNICAS DE OBTENCIÓN DE MOLDES DE LA EXTREMIDAD INFERIOR<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

Tema 9: Fundamentos <strong>de</strong> la obtención <strong>de</strong> mol<strong>de</strong>s<br />

Tema 10: Materiales utilizados en la obtención <strong>de</strong> mol<strong>de</strong>s<br />

Tema 11: Metodología <strong>de</strong> obtención <strong>de</strong> mol<strong>de</strong>s en <strong>de</strong>scarga<br />

Tema 12: Metodología <strong>de</strong> obtención <strong>de</strong> mol<strong>de</strong>s en semi-carga<br />

Tema 13: Metodología <strong>de</strong> obtención <strong>de</strong> mol<strong>de</strong>s en carga<br />

Tema 14: Criterios <strong>de</strong> selección <strong>de</strong> las técnicas <strong>de</strong> obtención <strong>de</strong> mol<strong>de</strong>s<br />

UNIDAD 4: MATERIALES TERAPÉUTICOS DE APLICACIÓN EN ORTOPODOLOGÍA<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

Tema 15: Conceptos básicos y propieda<strong>de</strong>s generales <strong>de</strong> los materiales terapéuticos<br />

Tema 16: Clasificación y características <strong>de</strong> los diferentes materiales terapéuticos<br />

Tema 17: Criterios <strong>de</strong> selección <strong>de</strong> los materiales terapéuticos<br />

Tema 18: Otros materiales utilizados en la confección <strong>de</strong> tratamientos<br />

UNIDAD 5: FUNDAMENTOS DE ORTESIOLOGÍA PLANTAR Y DIGITAL<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

Tema 19: Conceptos básicos <strong>de</strong> ortesiología plantar<br />

Tema 20: Composición y metodologías <strong>de</strong> obtención <strong>de</strong> las ortesis plantares<br />

Tema 21: Control <strong>de</strong> calidad y evaluación <strong>de</strong> las ortesis plantares<br />

Tema 22: Conceptos básicos <strong>de</strong> ortesiología digital<br />

Tema 23: Metodología general <strong>de</strong> obtención <strong>de</strong> las ortesis digitales<br />

Tema 24: Conceptos generales <strong>de</strong> los tratamientos ortesiológicos provisionales<br />

UNIDAD 6: ESTUDIO PODOLÓGICO DEL CALZADO<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

Tema 25: Introducción al calzado: el calzado a través <strong>de</strong> la historia<br />

Tema 26: Partes <strong><strong>de</strong>l</strong> calzado: composición y función. Acción <strong><strong>de</strong>l</strong> calzado sobre el pie<br />

Tema 27: Alteraciones podológicas <strong>de</strong>bidas al uso <strong><strong>de</strong>l</strong> calzado.<br />

Tema 28: Enfoque ortésico <strong><strong>de</strong>l</strong> calzado: el calzado como elemento terapéutico<br />

Tema 29: Clasificación y análisis <strong>de</strong> los principales tipos <strong>de</strong> calzado<br />

METODOLOGÍA DIDÁCTICA<br />

La metodología general <strong>de</strong> las clases será expositiva participativa, en las que el profesor facilitará a<br />

los alumnos el material <strong>de</strong> los contenidos teóricos básicos y se expondrán los aspectos fundamentales <strong>de</strong><br />

cada tema. Esta metodología coexistirá con clases <strong>de</strong>dicadas a la lectura, análisis crítico y <strong>de</strong>bate <strong>de</strong><br />

libros, artículos u otras publicaciones relacionadas con los temas abordados en la asignatura, así como<br />

PROGRAMA DE ORTOPODOLOGÍA I. CURSO <strong>2006</strong> /2007<br />

2


exposición y <strong>de</strong>bate <strong>de</strong> los trabajos realizados por los alumnos (síntesis <strong>de</strong> lecturas dirigidas, etc)<br />

La duración <strong>de</strong> las clases <strong>de</strong> teoría será <strong>de</strong> 2 horas, siguiendo el horario correspondiente al curso<br />

académico, establecido y aprobado en Junta <strong>de</strong> Centro.<br />

EVALUACIÓN TEÓRICA<br />

EXAMEN TEÓRICO:<br />

La evaluación <strong>de</strong> los contenidos teóricos tendrá lugar en una única prueba escrita en fecha y hora<br />

prevista por los horarios <strong>de</strong> examen <strong><strong>de</strong>l</strong> calendario aprobado en Junta <strong>de</strong> Centro.<br />

TIPO DE EXAMEN:<br />

El examen teórico final consistirá en una prueba escrita mixta en la que se combinarán preguntas <strong>de</strong><br />

tipo test, y preguntas a <strong>de</strong>sarrollar. La duración <strong>de</strong> la prueba será <strong>de</strong> 2 horas.<br />

CALIFICACIÓN:<br />

La puntuación <strong>de</strong> la prueba teórica será <strong>de</strong> valor numérico (0 – 10), don<strong>de</strong> el 5 representa la nota<br />

mínima para superar dicha prueba<br />

PROGRAMA DE PRÁCTICAS<br />

Objetivos específicos <strong><strong>de</strong>l</strong> programa <strong>de</strong> prácticas:<br />

El alumno que haya cursado y superado la asignatura será capaz <strong>de</strong>:<br />

1. Describir la composición y el funcionamiento <strong>de</strong> un taller ortopodológico<br />

2. Manejar los equipos y el utillaje necesario para la obtención <strong>de</strong> mol<strong>de</strong>s y tratamientos<br />

ortopodológicos, aplicando las normas <strong>de</strong> seguridad y prevención <strong>de</strong> riesgos<br />

3. Obtener los diferentes mol<strong>de</strong>s parciales y totales <strong>de</strong> la extremidad inferior, mediante las técnicas<br />

contrastadas <strong>de</strong> mayor uso en la actualidad<br />

4. Seleccionar y manipular los diferentes materiales terapéuticos utilizados en la obtención <strong>de</strong><br />

ortesis plantares y digitales<br />

5. Realizar los procedimientos básicos <strong>de</strong> obtención <strong>de</strong> ortesis plantares y digitales<br />

6. Realizar un análisis crítico <strong><strong>de</strong>l</strong> calzado<br />

PROGRAMA GENERAL DE PRÁCTICAS<br />

Para la consecución <strong>de</strong> los objetivos generales <strong><strong>de</strong>l</strong> programa <strong>de</strong> prácticas, las prácticas se estructuran<br />

en los siguientes bloques genéricos:<br />

1. Descripción y uso <strong>de</strong> los elementos que componen el taller ortopodológico<br />

2. Obtención <strong>de</strong> mol<strong>de</strong>s <strong>de</strong> la extremidad inferior<br />

3. Selección y manipulación <strong>de</strong> los materiales terapéuticos para la obtención <strong>de</strong> ortesis<br />

4. Obtención <strong>de</strong> ortesis plantares y digitales<br />

5. Análisis podológico <strong><strong>de</strong>l</strong> calzado<br />

Al inicio <strong>de</strong> cada práctica se facilitará al alumno un guión <strong>de</strong> la misma con el <strong>de</strong>sarrollo específico <strong>de</strong><br />

cada una, y los objetivos mínimos a superar.<br />

PROGRAMA DE ORTOPODOLOGÍA I. CURSO <strong>2006</strong> /2007<br />

3


Las prácticas se <strong>de</strong>sarrollarán en los laboratorios 1 y 2, situados en la planta sótano <strong>de</strong> la Escuela <strong>de</strong><br />

Enfermería y Podología, en el horario correspondiente al curso académico, establecido y aprobado en<br />

Junta <strong>de</strong> Centro.<br />

Cada alumno realizará 6 prácticas <strong>de</strong> 5 horas cada una. Al inicio <strong><strong>de</strong>l</strong> curso académico se<br />

establecerán 5 grupos <strong>de</strong> prácticas, en los que se distribuirán los alumnos matriculados en la asignatura.<br />

Una vez constituidos los mismos, permanecerán invariables hasta el fin <strong><strong>de</strong>l</strong> curso académico. No se<br />

permitirán cambios <strong>de</strong> grupo, salvo situaciones justificadas <strong>de</strong> fuerza mayor, siendo preciso para ello<br />

presentar un escrito dirigido al profesor con una antelación <strong>de</strong> 15 días, en el que se especifique / justifique<br />

la causa que motiva el cambio, y el alumno con el cual realiza el cambio. El cambio siempre tendrá que<br />

ser, necesariamente, <strong>de</strong>ntro <strong><strong>de</strong>l</strong> mismo bloque <strong>de</strong> prácticas.<br />

MATERIAL DE PRÁCTICAS<br />

Para la realización <strong>de</strong> las prácticas el alumno <strong>de</strong>be <strong>de</strong> acudir obligatoriamente provisto <strong>de</strong> la<br />

indumentaria y los materiales necesarios para la realización <strong>de</strong> la misma.<br />

La relación <strong><strong>de</strong>l</strong> material necesario que aportará el alumno para la realización <strong>de</strong> las prácticas es la<br />

siguiente:<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

Bata blanca<br />

Tijeras especial para cortar materiales ortopodológicos<br />

Espátula metálica<br />

Cinta métrica flexible (tela o similar)<br />

Lápiz <strong>de</strong>rmográfico<br />

Rotulador vidriográfico in<strong><strong>de</strong>l</strong>eble <strong>de</strong> trazo grueso<br />

Bol <strong>de</strong> goma <strong>de</strong> 1- 1,5 litros <strong>de</strong> capacidad<br />

Gafas y mascarilla <strong>de</strong> protección<br />

Paños <strong>de</strong> tela fina<br />

EVALUACIÓN DE LAS PRÁCTICAS<br />

La asistencia al módulo práctico es obligatoria en su totalidad para optar a la calificación <strong>de</strong><br />

aprobado en las convocatorias <strong>de</strong> exámenes finales <strong>de</strong> junio o septiembre. En caso <strong>de</strong> una falta <strong>de</strong><br />

asistencia justificada, será necesario recuperar dicha práctica en las fechas previstas para el bloque<br />

correspondiente, previa justificación por escrito <strong>de</strong> la causa que motivó la ausencia.<br />

El sistema <strong>de</strong> evaluación <strong>de</strong> las prácticas se realizará <strong>de</strong> forma continuada a lo largo <strong>de</strong> todo el<br />

curso siguiendo los siguientes criterios <strong>de</strong> evaluación:<br />

<br />

Durante la realización <strong>de</strong> las prácticas <strong>de</strong> laboratorio el alumno será calificado por su actitud y<br />

su aptitud en base a los siguientes criterios:<br />

1. Superación <strong>de</strong> los objetivos mínimos fijados para cada práctica<br />

2. Aplicación a la práctica <strong>de</strong> los conocimientos teóricos adquiridos<br />

3. Destreza en la reproducción <strong>de</strong> las técnicas explicadas<br />

4. Cumplimiento <strong>de</strong> las normas generales <strong>de</strong> prácticas <strong>de</strong> laboratorio establecidas al<br />

efecto, incluidas en la guía <strong><strong>de</strong>l</strong> estudiante, y cumplimiento <strong>de</strong> las normas <strong>de</strong> seguridad,<br />

así como la valoración global <strong><strong>de</strong>l</strong> grado <strong>de</strong> participación e interés <strong><strong>de</strong>l</strong> alumno<br />

PROGRAMA DE ORTOPODOLOGÍA I. CURSO <strong>2006</strong> /2007<br />

4


Al finalizar el programa <strong>de</strong> prácticas se realizará una evaluación práctica individual que consistirá<br />

en la realización por parte <strong><strong>de</strong>l</strong> alumno <strong>de</strong> alguno <strong>de</strong> los objetivos específicos propuestos en los programas<br />

<strong>de</strong> prácticas realizadas durante el curso.<br />

La calificación <strong>de</strong> las prácticas será el resultado global <strong>de</strong> la evaluación continua y la evaluación<br />

práctica individual realizada.<br />

EVALUACIÓN Y CALIFICACIÓN FINAL<br />

Para superar la asignatura <strong>de</strong> Ortopodología I en el presente curso académico, será necesario<br />

cumplir los siguientes requisitos mínimos:<br />

<br />

<br />

<br />

Obtener una puntuación igual o superior al 50% <strong>de</strong> la puntuación total en la prueba teórica<br />

Haber realizado la totalidad <strong>de</strong> las prácticas<br />

Obtener una nota superior a 5 en el cómputo total (teoría, práctica y trabajo en el aula)<br />

Valoración en porcentajes <strong>de</strong> las diferentes activida<strong>de</strong>s que integran la asignatura:<br />

<br />

<br />

<br />

Prueba teórica: 50% <strong><strong>de</strong>l</strong> valor total <strong>de</strong> la nota<br />

Prácticas <strong>de</strong> laboratorio: 25% <strong><strong>de</strong>l</strong> valor total <strong>de</strong> la nota<br />

Trabajos dirigidos, participación <strong><strong>de</strong>l</strong> alumno en el aula: 25% <strong><strong>de</strong>l</strong> valor total <strong>de</strong> la nota<br />

BIBLIOGRAFÍA BÁSICA RECOMENDADA<br />

FOOT AND LOWER EXTREMITY BIOMECHANICS<br />

(A Ten Year Collection Of Precision Intricast Newsletters)<br />

Kevin A. Kirby. Precision Intricast Inc., 1997<br />

FOOT AND LOWER EXTREMITY BIOMECHANICS II<br />

Precision Intricast Newsletters, 1997 - 2002<br />

Kevin A. Kirby. Precision Intricast Inc., 2002<br />

FOOT ORTHOSES (and other forms of conservative foot care)<br />

T. Michaud. Williams & Wilkins, 1997<br />

GUÍA DE RECOMENDACIONES PARA EL DISEÑO DE CALZADO<br />

Varios autores. Ed. IBV, 1995<br />

MANUAL DE TÉCNICAS EN ORTOPODOLOGÍA<br />

Varios autores. Ed. Ediciones Especializadas Europeas S.A., 2004<br />

ORTOPODOLOGÍA Y APARATO LOCOMOTOR. Ortopedia <strong>de</strong> pie y tobillo<br />

JM Cortés Barragán, AE Levy Benasuly. Ed. Masson, 2003<br />

THE FUNCTIONAL FOOT ORTHOSIS<br />

J. Philps. Ed Churchill Livingstone, 1995.<br />

BIBLIOGRAFÍA ADICIONAL DE CONSULTA<br />

PROGRAMA DE ORTOPODOLOGÍA I. CURSO <strong>2006</strong> /2007<br />

5


ACTUALIZACIONES EN TÉCNICA ORTOPÉDICA<br />

O. Cohí, L. Ximeno. Ed. Masson, 2001.<br />

CLINICAL BIOMECHANICS OF THE LOWER EXTREMITIES<br />

R. Valmassy. Ed. Mosby, 1996<br />

ELEMENTOS ORTÉSICOS EN EL ANTEPIÉ<br />

T. Céspe<strong>de</strong>s et al. Ed. Universidad <strong>de</strong> Barcelona. 1994<br />

ESTUDIO CLÍNICO DEL PIE Y TERAPÉUTICA POR ORTESIS<br />

A. Lavigne. D Noviel. Ed. Masson, 1994.<br />

FOOT ORTHOTICS IN THERAPY AND SPORT<br />

S. Hunter, M. Dolan, J. Davis. Ed. Human Kinetics, 1995<br />

GUÍA DE USO Y PRESCRIPCIÓN DE PRODUCTOS ORTOPROTÉSICOS A MEDIDA<br />

Varios autores. Ed. IBV, 1999.<br />

ORTESIS Y PRÓTESIS DEL APARATO LOCOMOTOR<br />

Vol. 2.1. Extremidad inferior.<br />

R. Viladot, O. Cohí, S. Clavell. Ed. Masson. 1996<br />

THE BIOMECHANICS OF THE FOOT AND ANKLE<br />

R. A. Donatelli. Ed. F.A. Davis Company. 1996<br />

REVISTAS CIENTÍFICAS DE INTERÉS (CASTELLANO)<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

El Peu<br />

Podología Clínica<br />

Revista Española <strong>de</strong> Podología<br />

Salud <strong><strong>de</strong>l</strong> Pie<br />

PROGRAMA DE ORTOPODOLOGÍA I. CURSO <strong>2006</strong> /2007<br />

6


UNIVERSIDADE DA CORUÑA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

Rúa San Ramón S/N-Campus <strong>de</strong> Esteiro<br />

15403 Ferrol<br />

A Corurña<br />

MEMORIA DOCENTE DA MATERIA<br />

1. NOME DA MATERIA: Conceptos Generales <strong>de</strong> Cirugía<br />

a. NUMERO DE CRÉDITOS TEÓRICOS / PRÁCTICOS<br />

Teóricos: 3.5<br />

Prácticos: 7.5<br />

2. PROFESOR/A/ES/AS ENCARGADOS DA DOCENCIA<br />

Manuel Romero Martín<br />

3. IDIOMA NO QUE SE IMPARTEN AS CLASES<br />

Castellano<br />

4. PROGRAMA DA MATERIA (TEORÍA E PRÁCTICA)<br />

OBXECTIVOS ESPECÍFICOS DA MATERIA<br />

- Desarrollar los conocimientos teóricos expuestos en el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> la<br />

asignatura.<br />

- A<strong>de</strong>cuar los conocimientos teóricos a la parte práctica <strong>de</strong> la asignatura.<br />

- Desarrollar las habilida<strong>de</strong>s necesarias para ejecutar la práctica <strong>de</strong> la<br />

asignatura.<br />

- Ejecutar a<strong>de</strong>cuadamente las prácticas <strong><strong>de</strong>l</strong> programa <strong>de</strong> la asignatura.<br />

c. DESCRICIÓN DOS CONTIDOS (UNIDADES E TEMAS)<br />

UD I: INTRODUCCIÓN AL ESTUDIO DE LA CIRUGÍA<br />

- Evolución histórica <strong>de</strong> la cirugía.<br />

- Concepto <strong>de</strong> cirugía.<br />

- Clasificación <strong>de</strong> la cirugía.<br />

- Fases <strong>de</strong> la intervención quirúrgica.<br />

- El consentimiento informado en cirugía.


UNIVERSIDADE DA CORUÑA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

Rúa San Ramón S/N-Campus <strong>de</strong> Esteiro<br />

15403 Ferrol<br />

A Corurña<br />

UD II: ASEPSIA Y ANTISEPSIA<br />

- Conceptos generales.<br />

- Limpieza y <strong>de</strong>sinfección <strong><strong>de</strong>l</strong> medio sanitario.<br />

- Antisépticos y <strong>de</strong>sinfectantes <strong>de</strong> uso general en el ámbito sanitario.<br />

- Normas <strong>de</strong> utilización y conservación <strong>de</strong> antisépticos y <strong>de</strong>sinfectantes.<br />

UD III: MATERIAL QUIRÚRGICO<br />

- Instrumental básico en cirugía menor.<br />

UD IV: LIMPIEZA, DESINFECCIÓN Y ESTERILIZACIÓN DEL MATERIAL<br />

QUIRÚRGICO<br />

- Introducción.<br />

- El proceso <strong>de</strong> limpieza.<br />

- Conservación <strong><strong>de</strong>l</strong> material y comprobación <strong>de</strong> su funcionamiento.<br />

- Métodos <strong>de</strong> empaquetado para esterilización.<br />

- Métodos <strong>de</strong> esterilización<br />

UD V: TÉCNICAS BÁSICAS DE CIRUGÍA MENOR.<br />

- Higiene quirúrgica: lavado <strong>de</strong> manos, colocación <strong>de</strong> guantes y preparación <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

campo estéril.<br />

- Anestesia<br />

- Maniobras quirúrgicas elementales: bisturía, tijeras, pinzas, hemosatasia,<br />

anudados, drenajes...<br />

UD VI: ASPECTOS GENERALES DE LAS HERIDAS.<br />

- Concepto <strong>de</strong> herida.<br />

- Clasificación <strong>de</strong> las heridas.<br />

- Proceso biológico <strong>de</strong> la cicatrización. Lesión y reparación <strong>de</strong> tejido.<br />

- Factores sitémicos que intervienen en la cicatrización <strong>de</strong> las heridas.<br />

- Cuidados <strong>de</strong> la herida quirúrgica.<br />

- Heridas con pérdida <strong>de</strong> tejido.<br />

UD VII: SHOCK<br />

- Shock hipovolémico.<br />

- Shock cardiogénico.<br />

- Shock séptico.<br />

- Shock anafiláctico.


UNIVERSIDADE DA CORUÑA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

Rúa San Ramón S/N-Campus <strong>de</strong> Esteiro<br />

15403 Ferrol<br />

A Corurña<br />

UD VIII: MÓDULO PRÁCTICO<br />

- Vestimenta quirúrgica.<br />

- Lavado <strong>de</strong> manos quirúrgico.<br />

- Colocación <strong>de</strong> guantes estériles.<br />

- Manejo e i<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong> instrumental quirúrgico básico.<br />

- Sutura simple discontinua<br />

d. BIBLIOGRAFÍA<br />

. Romero Martín, Manuel. Prevención <strong>de</strong> la infección en<br />

centros sanitarios. Conceptos Generales. Coruña. Universidad <strong>de</strong><br />

A Coruña. 2002<br />

. Romero Martín, Manuel. Prevención <strong>de</strong> la infección en<br />

centros sanitarios. Normas y procedimientos. Coruña.<br />

Universidad <strong>de</strong> A Coruña. 2002<br />

. López Corral, JC. Tratado <strong>de</strong> Enfermería Médico-Quirúrgica.<br />

Generalida<strong>de</strong>s. Tomo 1. Madrid. Edición Luzán 5. 1995<br />

. Lorente Arenas, F. Técnicas Médico-Quirúrgicas en medicina<br />

general. Madrid. Díaz <strong>de</strong> Santos. 1995.<br />

. Hontanilla, B. Cirugía Menor. Madrid. Marbán. 1999<br />

. Hill, G.J. Cirugía Menor. 3ª edición. México. Interamericana-<br />

McGraw-Hill. 1990<br />

. Vaquero Puerta, Carlos. Técnicas básicas en cirugía menor.<br />

2ª edición. Valladolid. Secretariado <strong>de</strong> Publicaciones e<br />

Intercambio Editorial. Universidad <strong>de</strong> Valladolid. 1999<br />

.Ruth Fuller, J. Instrumentación quirúrgica. Principios y<br />

práctica. 3ª edición. Madrid. Editorial Médica Panamericana.<br />

1995<br />

. Jonson, KA. Pie y tobillo. Máster en Cirugía Ortopédica.<br />

Madrid. Marban.1998.<br />

d. METODOLOXÍA DOCENTE EMPREGADA<br />

a. ESPECIFICAR TODAS AS ACTIVIDADES QUE SE REALIZAN<br />

(CLASES EXPOSITIVAS, DEBATES DIRIXIDOS,<br />

TRABALLOS...)<br />

1.- Grupo Departamental <strong>de</strong> Calidad.<br />

Trabajo tutelado conjuntamente con la asignatura <strong>de</strong> Microbiología<br />

y Parasitología.<br />

2.- Contrato Programa.<br />

Realización <strong>de</strong> práctica reflexiva <strong>de</strong>ntro <strong><strong>de</strong>l</strong> marco <strong><strong>de</strong>l</strong> aprendizaje<br />

experiencial.<br />

3.- Exposiciones teóricas en el aula.


UNIVERSIDADE DA CORUÑA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

Rúa San Ramón S/N-Campus <strong>de</strong> Esteiro<br />

15403 Ferrol<br />

A Corurña<br />

e. SISTEMA DE AVALIACIÓN<br />

a. ESPECIFICAR AS CARACTERÍSTICAS, TIPO DE<br />

AVALIACIÓN QUE SE VAI REALIZAR E OS CRITERIOS<br />

REQUIRIDOS PARA ESA AVALIACIÓN<br />

1.- Grupo Departamental <strong>de</strong> Calidad: 15% <strong>de</strong> la nota tanto para la convocatoria <strong>de</strong><br />

junio como para la <strong>de</strong> septiembre, siendo su realización obligatoria.<br />

2.- Contrato Programa:<br />

20% en el <strong>de</strong>sarrollo <strong><strong>de</strong>l</strong> proceso <strong>de</strong> aprendizaje.<br />

10% examen práctico<br />

Este proceso es obligatorio tanto para el examen <strong>de</strong> junio como para el <strong>de</strong><br />

septiembre.<br />

3.- Examen escrito:<br />

55% (5.5 puntos) <strong>de</strong> puntuación en un examen <strong>de</strong> 11 preguntas cortas.<br />

Será necesario alcanzar una puntuación <strong>de</strong> 2,75 puntos en el examen para po<strong>de</strong>r<br />

superar la asignatura.


BIOESTADÍSTICA (1 er curso, obligatoria)<br />

DOCENTE:<br />

D. Javier Muñiz García<br />

1.-PROPÓSITO DE LA ASIGNATURA: (1º)<br />

• Conocer la estadística básica para la interpretación y realización <strong>de</strong><br />

estudios <strong>de</strong>scriptivos.<br />

• Capacitar a los alumnos para enten<strong>de</strong>r y valorar críticamente la literatura<br />

<strong>de</strong> los estudios publicados en el área <strong>de</strong> ciencias <strong>de</strong> la salud.<br />

2.-UNIDADES DIDÁCTICAS<br />

Tema 1.-<br />

Tema 2.-<br />

Tema 3.-<br />

Tema 4.-<br />

Concepto <strong>de</strong> estadística. Variable.<br />

a.- Utilidad y fines <strong>de</strong> la estadística<br />

b.- Aplicación <strong>de</strong> la estadística en el trabajo clínico.<br />

c.- Definición <strong>de</strong> estadística.<br />

d.- Concepto <strong>de</strong> población y muestra.<br />

e.- Variables y tipos <strong>de</strong> variables.<br />

Tabulación y representación gráfica <strong>de</strong> las variables.<br />

a.- Conceptos generales e la representación gráfica.<br />

b.- Representación en tablas <strong>de</strong> los datos.<br />

c.- Representación gráfica <strong>de</strong> variables: Diagrama <strong>de</strong><br />

barras, Diagrama <strong>de</strong> Sectores, Pictogramas,<br />

Histogramas, Polígono <strong>de</strong> frecuencias.<br />

Análisis <strong>de</strong>scriptivo <strong>de</strong> los datos.<br />

a.- Medidas <strong>de</strong> Ten<strong>de</strong>ncia Central: Media, Mediana, Moda.<br />

Definición <strong>de</strong> propieda<strong>de</strong>s y fórmula <strong>de</strong> cálculo con los<br />

datos aislados y agrupados.<br />

b.- Cuartiles, Deciles y Percentiles. Concepto y cálculo.<br />

c.- Medidas <strong>de</strong> Dispersión: Amplitud, Varianza, Desviación<br />

típica, Coeficiente <strong>de</strong> variación. Definición <strong>de</strong><br />

propieda<strong>de</strong>s y fórmula <strong>de</strong> cálculo con los datos aislados<br />

y agrupados.<br />

Cálculo <strong>de</strong> probabilida<strong>de</strong>s.<br />

a.- Conceptos básicos, <strong>de</strong>finiciones y propieda<strong>de</strong>s.<br />

b.- Fenómenos aleatorios<br />

c.- Probabilidad condicionada


Tema 5.- La curva normal. Características y aplicaciones.<br />

a.- Distribución normal. Definición.<br />

b.- Interpretación <strong>de</strong> las áreas <strong>de</strong> la curva normal<br />

c.- Uso y aplicaciones <strong>de</strong> la curva normal.<br />

Tema 6.-<br />

Tema 7.-<br />

Muestreo. Tipos <strong>de</strong> muestreo. Cálculo <strong><strong>de</strong>l</strong> tamaño muestral.<br />

a.- Concepto y utilidad <strong><strong>de</strong>l</strong> muestreo.<br />

b.- Tipos <strong>de</strong> muestreo.<br />

c.- Cálculo <strong>de</strong> tamaño muestral.<br />

Introducción a la Estadística muestral.<br />

a.- Estimación <strong>de</strong> Parámetros y Pruebas <strong>de</strong> Hipótesis.<br />

b.- Diferencias <strong>de</strong> Medias. Diferencia <strong>de</strong> Proporciones.<br />

c.- Intervalos <strong>de</strong> Confianza. Intervalos <strong>de</strong> confianza para<br />

una media y una proporción.<br />

d.- Concepto <strong>de</strong> p.<br />

e.- Error <strong>de</strong> tipo I (α) y error <strong>de</strong> tipo II (β).<br />

f.- Relación entre los errores α y β<br />

g.- Concepto <strong>de</strong> po<strong>de</strong>r estadístico.<br />

Tema 8.- Importancia y aplicaciones <strong>de</strong> la tabla <strong>de</strong> 2 x 2<br />

a.- Cálculo <strong>de</strong> datos esperados.<br />

b.- Cálculo <strong>de</strong> Chi-cuadrado y su significación.<br />

c.- Test <strong>de</strong> Mentel-Haenzel.<br />

Tema 9.-<br />

Riesgo: Concepto y cálculo <strong>de</strong> diferentes tipos.<br />

a.- Riesgo relativo.<br />

b.- Odds ratio.<br />

c.- Riesgo Atribuible.<br />

3.- SISTEMA DE EVALUACIÓN<br />

a.- Trabajos a <strong>de</strong>sarrollar a lo largo <strong><strong>de</strong>l</strong> curso. Dichos trabajos no son<br />

obligatorios para aprobar la asignatura pero su realización servirá <strong>de</strong><br />

apoyo a la calificación final.<br />

b.- Examen que incluye preguntas <strong>de</strong> opción múltiple con respuesta<br />

razonada <strong>de</strong> manera breve, preguntas <strong>de</strong> respuesta <strong>de</strong>sarrollada y<br />

problemas


4.- BIBLIOGRAFÍA RECOMENDADA<br />

Bibliografía básica:<br />

• Gonick L, Smith W. La estadística en comic. Barcelona: Zendrera Zariquiey;<br />

1999.<br />

• Norman GR, Streiner DL. Bioestadística. Madrid; Harcourt Brace <strong>de</strong><br />

España S.A.; 1996. (NOTA: Existe una 2ª edición en inglés <strong><strong>de</strong>l</strong> año 2000)<br />

• López MR y Carrasco JL. Ejercicios y problemas <strong>de</strong> estadística biomédica.<br />

Madrid: Editorial Ciencia 3; 1985.<br />

• Martín Andres A, Luna <strong><strong>de</strong>l</strong> Castillo JD. 50 + 10 horas <strong>de</strong> bioestadística.<br />

Madrid: Ediciones Norma; 1995.<br />

• Carrasco JL. El método científico en la investigación médica. Madrid:<br />

Editorial Ciencia 3; 1995. (6538 + I.V.A.).<br />

• Paulus JA. El hombre anumérico. Barcelona: Metatemas 20, Tusquets<br />

Editores; 1990.<br />

• Paulus JA. Un matemático lee el periódico. Barcelona: Metatemas 44,<br />

Tusquets Editores; 1996<br />

Bibliografía avanzada:<br />

• Silva Ayçaguer LC. Cultura estadística e investigación científica en el<br />

campo <strong>de</strong> la salud: una mirada crítica. Madrid: Ediciones Díaz <strong>de</strong> Santos<br />

S.A.; 1997.<br />

• Jaisingh Ll. Statistics for the utterly confused. New York: Mc Graw-Hill;<br />

2000.<br />

• Motulsky H. Intuitive statistics. New York: Oxford University Press; 1995.<br />

• Schork MA, Remington RD. Statistics with applications to the biological and<br />

health sciences. Third Edition. New Jersey: Prentice Hall; 2000.<br />

• Bailar JC III, Mosteller F (eds). Medical uses of statistics (2 nd edition).<br />

Boston: NEJM Books; 1992.<br />

• Fleiss JL, Levin B, Cho Paik M.. Statistical methods for rates and<br />

proportions (3rd edition). New York: John Wiley & Sons; 2003.


UNIVERSIDADE DA CORUÑA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

Rúa San Ramón S/N-Campus <strong>de</strong> Esteiro<br />

15403 Ferrol<br />

A Corurña<br />

MEMORIA DOCENTE DA MATERIA<br />

1. NOME DA MATERIA: Fundamentos <strong>de</strong> Podología<br />

a. NUMERO DE CRÉDITOS TEÓRICOS / PRÁCTICOS<br />

Teóricos: 4.5<br />

Prácticos: 1.5<br />

2. PROFESOR/A/ES/AS ENCARGADOS DA DOCENCIA<br />

María Jesús Movilla Fernán<strong>de</strong>z<br />

3. IDIOMA NO QUE SE IMPARTEN AS CLASES<br />

Castellano<br />

4. PROGRAMA DA MATERIA (TEORÍA E PRÁCTICA)<br />

a. PROPÓSITO DA MATERIA<br />

El propósito general a alcanzar en la asignatura <strong>de</strong> Fundamentos <strong>de</strong> Podología<br />

es:<br />

1.- La formación (cultural, científica y profesional) <strong>de</strong> los alumnos cara a<br />

conseguir el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> la propia personalidad y su sentido crítico, que le<br />

faciliten la obtención <strong>de</strong> una visión amplia e integrada <strong><strong>de</strong>l</strong> contexto general <strong>de</strong><br />

la podología como profesión.<br />

2.- La adquisición por los alumnos <strong>de</strong> los conocimientos necesarios para<br />

compren<strong>de</strong>r el papel <strong><strong>de</strong>l</strong> profesional <strong>de</strong> la podología en la sociedad actual, así<br />

como la necesidad <strong>de</strong> pertenecer a un equipo multidisciplinar que trabaja <strong>de</strong>s<strong>de</strong><br />

un punto <strong>de</strong> vista integrador <strong>de</strong> cuidados.<br />

b. OBXECTIVOS ESPECÍFICOS DA MATERIA<br />

SECCIÓN I. EVOLUCIÓN HISTÓRICA DE LA PODOLOGÍA.<br />

1.- Describir el <strong>de</strong>sarrollo histórico <strong>de</strong> la Podología.<br />

2.- Conocer las diferentes etapas <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> la Podología Contemporánea.<br />

3.- Poseer una visión globalizante <strong>de</strong> la Podología en el ámbito internacional.<br />

SECCIÓN II. LA PROFESIÓN DE PODOLOGÍA.<br />

1.- I<strong>de</strong>ntificar el papel <strong>de</strong> la Podología en la sociedad actual y en el marco <strong>de</strong><br />

las profesiones sanitarias.<br />

2.- Conocer las características <strong>de</strong> la podología como profesión: funciones y<br />

competencias.


UNIVERSIDADE DA CORUÑA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

Rúa San Ramón S/N-Campus <strong>de</strong> Esteiro<br />

15403 Ferrol<br />

A Corurña<br />

3.- Describir la situación socio-profesional <strong>de</strong> la Podología en España.<br />

4.- Compren<strong>de</strong>r los campos competenciales <strong><strong>de</strong>l</strong> podólogo en la práctica <strong>de</strong><br />

cirugía.<br />

SECCIÓN III. MARCO LEGISLATIVO DE PODOLOGÍA.<br />

1.- Conocer la legislación relacionada con la evolución <strong>de</strong> la profesión <strong>de</strong><br />

Podología <strong>de</strong>s<strong>de</strong> los inicios hasta la actualidad.<br />

2.- Familiarizarse con los organismos oficiales y las asociaciones profesionales<br />

<strong>de</strong> Podología.<br />

SECCIÓN IV. EL PODÓLOGO EN EL EQUIPO MULTIDISCIPLINAR.<br />

1.- Compren<strong>de</strong>r la necesidad <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajo en equipo multidisciplinar.<br />

2.- I<strong>de</strong>ntificar los facilitadores <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajo en equipo multidisciplinar.<br />

SECCIÓN V. LA COMUNICACIÓN.<br />

1.- Establecer la importancia <strong>de</strong> la comunicación entre profesional y paciente<br />

como parte <strong><strong>de</strong>l</strong> proceso <strong>de</strong> atención.<br />

2.- I<strong>de</strong>ntificar las diferentes barreras que pue<strong>de</strong>n distorsionar la comunicación.<br />

3.- Conocer las cualida<strong>de</strong>s necesarias para una buena comunicación.<br />

c. DESCRICIÓN DOS CONTIDOS (UNIDADES E TEMAS)<br />

d.<br />

UD I. EVOLUCIÓN HISTÓRICA DE LA PODOLOGÍA.<br />

Tema 1.- Antece<strong>de</strong>ntes históricos <strong>de</strong> la Podología.<br />

Tema 2.- Del cirujano barbero al arte <strong><strong>de</strong>l</strong> callista.<br />

Tema 3.- La Podología Contemporánea.<br />

Tema 4.- La Podología <strong>de</strong> nuestros días.<br />

Tema 5.- La Podología en el ámbito internacional.<br />

UD II. LA PROFESIÓN DE PODOLOGÍA.<br />

Tema 6.- Introducción a la Podología.<br />

Tema 7.- La Podología como profesión.<br />

Tema 8.- Situación socio-profesional <strong>de</strong> la Podología en España.<br />

Tema 9.- Cirugía podológica.<br />

UD III. MARCO LEGISLATIVO DE LA PODOLOGÍA.<br />

Tema 10.- Legislación <strong><strong>de</strong>l</strong> Real Protomedicato y Junta Superior Gubernativa <strong>de</strong><br />

Medicina.<br />

Tema 11.- Legislación <strong>de</strong> los Médicos, Cirujanos y Barberos. Legislación <strong>de</strong><br />

Cirugía, su estudio y ejercicio.<br />

Tema 12.- Legislación que afectan a los Practicantes y a los Ayudantes Técnicos<br />

Sanitarios.


UNIVERSIDADE DA CORUÑA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

Rúa San Ramón S/N-Campus <strong>de</strong> Esteiro<br />

15403 Ferrol<br />

A Corurña<br />

Tema 13.- Leyes y disposiciones referentes a la Podología y a las Escuelas <strong>de</strong><br />

Podología.<br />

Tema 14.- Leyes referentes a la Podología <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> los estudios universitarios.<br />

Tema 15.- Organismos oficiales y asociaciones profesionales <strong>de</strong> Podología.<br />

UD IV. EL PODÓLOGO EN EL EQUIPO MULTIDISCIPLINAR.<br />

Tema 16.- Equipo multidisciplinar en la asistencia sanitaria.<br />

Tema 17.- Facilitadores <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajo en equipo multidisciplinar.<br />

UD V. LA COMUNICACIÓN.<br />

Tema 18.- Introducción a la comunicación.<br />

Tema 19.- Elementos <strong>de</strong> la comunicación.<br />

Tema 20.- Tipos <strong>de</strong> comunicación.<br />

Tema 21.- Barreras a la comunicación.<br />

Tema 22.- La comunicación <strong><strong>de</strong>l</strong> personal sanitario con el paciente.<br />

e. BIBLIOGRAFÍA<br />

• Alemany J, Flamarich M, Mañé F, Sala J. Historia <strong>de</strong> una profesión. 1ª ed.<br />

Barcelona: Editorial In<strong>de</strong>x, 1998.<br />

• Calbet Camarasa JM, Escudé Aixelá MM. Historia <strong>de</strong> la Medicina. Des<strong>de</strong> la<br />

Prehistoria hasta el año 2020. Barcelona: Blume, 1993.<br />

• Córdoba Fernán<strong>de</strong>z A, Cruz Rodríguez D. Apunte histórico sobre podología y<br />

odontología. Una herencia común. Revista Española <strong>de</strong> Podología, 2000;<br />

XI(6):367-376.<br />

• García Carmona FJ, Lazaro Martínez JL, Moreno <strong>de</strong> Castro M. Cirugía Podológica.<br />

¿Cirugía sin apellidos?. Revista Española <strong>de</strong> Podología, 1999; X(5):241-249.<br />

• Laín Entralgo P. Historia <strong>de</strong> la Medicina. 1º ed. Barcelona: Masson, 1978.<br />

• Moreno <strong>de</strong> la Fuente JL. El podólogo. En: Moreno <strong>de</strong> la Fuente JL. Podología<br />

General y Biomecánica. 1ª ed. Barcelona: Masson, 2003.<br />

• Moreno <strong>de</strong> la Fuente JL. Introducción a la Podología. En: Moreno <strong>de</strong> la Fuente JL.<br />

Podología General y Biomecánica. 1ª ed. Barcelona: Masson, 2003.<br />

• Movilla MJ, Varela Feal N, Castro Pastor A, Cobas Couto E. La comunicación. En:<br />

Movilla MJ, Varela Feal N, Castro Pastor A, Cobas Couto E. El personal no<br />

sanitario al servicio <strong>de</strong> las instituciones sanitarias. 1º ed. Coruña: Departamento <strong>de</strong><br />

Ciencias <strong>de</strong> la Salud. Universidad <strong>de</strong> A Coruña, 2001.<br />

• Peyré NC. Referencias históricas sobre podología. En: Peyré. Podología práctica: El<br />

Ateneo, 1987:3-13.


UNIVERSIDADE DA CORUÑA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

Rúa San Ramón S/N-Campus <strong>de</strong> Esteiro<br />

15403 Ferrol<br />

A Corurña<br />

• Podología Laboral. Un gran futuro. Editorial: Revista Española <strong>de</strong> Podología, 1998;<br />

IX(4): 166-168.<br />

• Prieto Díaz A, Pichel Guerrero MJ, Movilla Fernán<strong>de</strong>z MJ, Romero Martín M.<br />

Atención al usuario <strong>de</strong> los servicios <strong>de</strong> salud. 1ª ed. Coruña: Departamento <strong>de</strong><br />

Ciencias <strong>de</strong> la Salud. Universidad <strong>de</strong> A Coruña, 2002.<br />

• Prieto Díaz A, Pichel Guerrero MJ, Movilla Fernán<strong>de</strong>z MJ, Romero Martín M.<br />

Atención al usuario <strong>de</strong> los servicios <strong>de</strong> salud. 1ª ed. Coruña: Departamento <strong>de</strong><br />

Ciencias <strong>de</strong> la Salud. Universidad <strong>de</strong> A Coruña, 2002.<br />

• Seeling W. Notas históricas <strong>de</strong> la podología inglesa. Revista Española <strong>de</strong><br />

Podología, 1975; 44:17-25.<br />

• Siles González J. Historia <strong>de</strong> la enfermería. Alicante: Aguaclara, 1999.<br />

• Valero Salas J. La podología ante el tercer milenio. Revista Española <strong>de</strong> Podología,<br />

1998; IX(5): 217-221.<br />

• Verleysen J. Compendio <strong>de</strong> Podología. Madrid: Paraninfo, 1977.<br />

• Weinstein F. Podología: su historia y posición en los planes <strong>de</strong> la Sanidad Nacional.<br />

En: Weinstein. Podología. Barcelona: Salvat editores, 1970: 1-10.<br />

f. METODOLOXÍA DOCENTE EMPREGADA<br />

a. ESPECIFICAR TODAS AS ACTIVIDADES QUE SE REALIZAN<br />

(CLASES EXPOSITIVAS, DEBATES DIRIXIDOS,<br />

TRABALLOS...)<br />

• Clases expositivas participativas.<br />

• Trabajos en grupo (<strong>de</strong> 6/7 personas) e individuales, su realización será necesaria<br />

para superar la asignatura.<br />

− El alumno <strong>de</strong>berá realizar una serie <strong>de</strong> trabajos prácticos bajo la<br />

supervisión directa <strong><strong>de</strong>l</strong> profesor <strong>de</strong> la asignatura, estos trabajos una vez<br />

finalizados <strong>de</strong>berán ser expuestos públicamente.<br />

− Dichos trabajos <strong>de</strong>berán <strong>de</strong> presentar una estructura científica don<strong>de</strong><br />

figure: introducción, objetivos, material y métodos, discusión <strong>de</strong><br />

resultados, conclusiones y bibliografía.<br />

− Lo trabajos versarán sobre las secciones <strong>de</strong> la asignatura.<br />

g. SISTEMA DE AVALIACIÓN<br />

a. ESPECIFICAR AS CARACTERÍSTICAS, TIPO DE<br />

AVALIACIÓN QUE SE VAI REALIZAR E OS CRITERIOS<br />

REQUIRIDOS PARA ESA AVALIACIÓN


UNIVERSIDADE DA CORUÑA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

Rúa San Ramón S/N-Campus <strong>de</strong> Esteiro<br />

15403 Ferrol<br />

A Corurña<br />

El 60% <strong>de</strong> la nota correspon<strong>de</strong> a un examen final <strong>de</strong> tipo combinado con preguntas cortas y<br />

preguntas tipo test <strong>de</strong> respuesta única.<br />

El 30% <strong>de</strong> la nota correspon<strong>de</strong> un trabajo en grupo (no existe la posibilidad <strong>de</strong> entregarlo<br />

individualmente) entregado por escrito y expuesto en el aula. Siendo esto condición<br />

imprescindible para superar la asignatura (tanto en la convocatoria <strong>de</strong> febrero como en la<br />

<strong>de</strong> septiembre).<br />

La asistencia a las clases y la participación activa <strong><strong>de</strong>l</strong> alumno en el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> los temas<br />

y <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajo supondrá 10 % <strong>de</strong> la calificación final.


DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

Rúa San Ramón S/N-Campus <strong>de</strong> Esteiro<br />

15403 Ferrol<br />

A Corurña<br />

1. NOME DA MATERIA<br />

FARMACOLOGÍA CLÍNICA<br />

MEMORIA DOCENTE DA MATERIA<br />

a. NUMERO DE CRÉDITOS TEÓRICOS: 4 CRÉDITOS<br />

b. NUMERO DE CRÉDITOS PRÁCTICOS: 2 CRÉDITOS<br />

2. PROFESOR/A/ES/AS ENCARGADOS DA DOCENCIA<br />

a. PROFESOR RESPONSABLE DA TEORÍA:<br />

Carlos Rodriguez Moreno<br />

b. PROFESOR RESPONSABLE DA PRÁCTICA:<br />

Carlos Rodriguez Moreno<br />

3. IDIOMA NO QUE SE IMPARTEN AS CLASES:<br />

Castellano<br />

4. PROGRAMA DA MATERIA (TEORÍA E PRÁCTICA)<br />

a. PROPÓSITO DA MATERIA<br />

Que el alumno adquiera los conocimientos necesarios para integrar eficientemente, en los<br />

cuidados <strong>de</strong> podología, la aplicación <strong>de</strong> los tratamientos farmacológicos, como función<br />

<strong>de</strong>rivada <strong><strong>de</strong>l</strong> ejercicio profesional<br />

b. OBXECTIVOS ESPECÍFICOS DA MATERIA<br />

Se preten<strong>de</strong> que el alumno adquiera unos conocimientos básicos <strong>de</strong> farmacología clínica,<br />

<strong>de</strong> la función <strong>de</strong> los medicamentos en la sociedad y en relación con su actividad como<br />

profesional <strong>de</strong> podología y <strong>de</strong> los efectos <strong>de</strong> los medicamentos en los pacientes que serán<br />

objeto <strong>de</strong> su actividad profesional.


DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

Rúa San Ramón S/N-Campus <strong>de</strong> Esteiro<br />

15403 Ferrol<br />

A Corurña<br />

c. DESCRICIÓN DOS CONTIDOS (UNIDADES E TEMAS)<br />

UNIDAD TEMÁTICA I.- Aspectos generales <strong>de</strong> la Farmacología Clínica y <strong>de</strong> la<br />

Utilización <strong>de</strong> medicamentos:<br />

1.- Farmacología: Conceptos básicos y su relación con podología. Conceptos básicos<br />

<strong>de</strong> farmacología. Las activida<strong>de</strong>s y/o divisiones <strong>de</strong> la farmacología. La farmacología<br />

orientada al paciente y a la comunidad. La responsabilidad <strong>de</strong> podología en el <strong>de</strong>sarrollo y<br />

uso <strong>de</strong> medicamentos.<br />

2.- La utilización <strong>de</strong> medicamentos en la comunidad. Terminología. Desarrollo y<br />

comercialización <strong>de</strong> los medicamentos. Prescripción y uso <strong>de</strong> medicamentos: problemas,<br />

implicados y soluciones. El uso racional <strong><strong>de</strong>l</strong> medicamento. Información y selección <strong>de</strong><br />

medicamentos. Nomenclátor, formularios y guías <strong>de</strong> medicamentos: manejo.<br />

3.- La administración <strong>de</strong> medicamentos. Conceptos importantes en farmacocinética.<br />

Vias <strong>de</strong> administración. La farmacodinamia: mecanismos <strong>de</strong> acción. Otras consi<strong>de</strong>raciones<br />

en la administración <strong>de</strong> medicamentos: el error en la administración y el cumplimiento <strong>de</strong><br />

la prescripción.<br />

4.- Situaciones que modifican la respuesta a los fármacos. Situaciones fisiológicas y<br />

patológicas. Administración y uso <strong>de</strong> medicamentos en pediatría, ancianos y embarazo.<br />

Interacciones medicamentosas e incompatibila<strong>de</strong>s fisicoquímicas.<br />

5.- Los beneficios <strong>de</strong> los medicamentos. La eficacia y la efectividad en el uso <strong>de</strong><br />

medicamentos. El ensayo clínico controlado y los estudios <strong>de</strong> utilización <strong>de</strong> medicamentos.<br />

6.- Los efectos in<strong>de</strong>seados <strong>de</strong> los medicamentos: Concepto, clasificación, prevención y<br />

repercusiones <strong>de</strong> los efectos in<strong>de</strong>seados <strong>de</strong> los medicamentos. Farmacovigilancia: concepto<br />

y activida<strong>de</strong>s. Diferentes técnicas <strong>de</strong> <strong>de</strong>tección y cuantificación. El papel <strong>de</strong> podología en<br />

la farmacovigilancia.<br />

7.- Farmacoeconomía. Evaluación económica <strong>de</strong> la utilización <strong>de</strong> los medicametos. Tipos<br />

<strong>de</strong> estudio y aplicaciones<br />

UNIDAD TEMÁTICA II. Grupos farmacológicos utilizados en Podología<br />

1.- Antiinfecciosos: Antibióticos, antivíricos, tuberculostáticos, antifúngicos,<br />

antiprotozoarios, antisépticos. Generalida<strong>de</strong>s <strong><strong>de</strong>l</strong> tratamiento <strong>de</strong> infecciones. Selección <strong>de</strong><br />

antibióticos. Política <strong>de</strong> antibióticos (8 horas)<br />

2.- Agentes <strong>de</strong>rmatológicos. Principios activos y actividad farmacológica. Vehículos y<br />

excipientes. Principios <strong><strong>de</strong>l</strong> tratamiento tópico <strong>de</strong>rmatológico (3 horas)<br />

3.- Fórmulas magistrales.


DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

Rúa San Ramón S/N-Campus <strong>de</strong> Esteiro<br />

15403 Ferrol<br />

A Corurña<br />

4.- Dolor. Analgésicos y antiinflamatorios. Analgésicos opiáceos. Tratamiento <strong><strong>de</strong>l</strong> dolor<br />

(3 horas)<br />

6- Anestésicos locales (1 hora).<br />

8.- Corticoi<strong>de</strong>s. Tratamiento tópico y otras vías <strong>de</strong> administración <strong>de</strong> corticoi<strong>de</strong>s (2 horas)<br />

9.- Diabetes. Agentes antidiabéticos. Tratamiento <strong>de</strong> las complicaciones periféricas <strong>de</strong> la<br />

diabetes (1 hora)<br />

BIBLIOGRAFÍA<br />

Laporte JR y Tognoni G. Principios <strong>de</strong> epi<strong>de</strong>miología <strong><strong>de</strong>l</strong> medicamento. 2ª edición<br />

Coleccción Salud Publica De Masson y Salvat Barcelona 1993. Muy útil; toda la parte <strong>de</strong><br />

metodología <strong>de</strong> la asignatura saldrá <strong>de</strong> aquí.<br />

Unidad <strong>de</strong> Farmacología Clínica <strong>de</strong> Mallorca. Guía <strong>de</strong> utilización <strong>de</strong> antibacterianos en<br />

Atención Primaria. ed Gerencia <strong>de</strong> Atención Primaria <strong>de</strong> Mallorca.<br />

Goodman y Gilman. Las bases farmacológicas <strong>de</strong> la terapéutica.<br />

Guia Farmacológica para la Atención Primaria. Dirección General <strong>de</strong> Atención<br />

Primaria. Santiago 1997<br />

Flórez J. Farmacología Humana. Ed Masson y Salvat 4ª edición 2003<br />

Baños JE Farré M Principios <strong>de</strong> farmacología clínica. Masson 2002..<br />

5. METODOLOXÍA DOCENTE EMPREGADA: Clases expositivas tipo “magistral”<br />

6. SISTEMA DE AVALIACIÓN<br />

- Se realizará exclusivamente mediante un examen final. No hay exámenes parciales.<br />

- Será examen escrito con preguntas que tienen varias posibles respuestas <strong>de</strong> las que sólo<br />

una es la correcta (tipo test). Se puntuarán las respuestas correctas: 0 respuestas correctas<br />

tendrá una puntuación <strong>de</strong> 0 y todas las respuestas correctas tendrá una puntuación <strong>de</strong> 10.<br />

- El nivel <strong>de</strong> puntuación que representa el aprobado y resto <strong>de</strong> calificaciones estará en<br />

función <strong>de</strong> las puntuaciones máxima y mínima <strong>de</strong> todos los presentados.<br />

- En ningún caso se aprobará la asignatura con menos <strong><strong>de</strong>l</strong> 50% <strong>de</strong> las preguntas con<br />

respuesta correcta


MEMORIA DOCENTE DA MATERIA<br />

1. NOME DA MATERIA : ORTOPODOLOGÍA II<br />

a. NUMERO DE CRÉDITOS TEÓRICOS / PRÁCTICOS:<br />

90H TEORÍA./ 120H PRÁCTICA<br />

2. PROFESOR/A/ES/AS ENCARGADOS DA DOCENCIA<br />

a. PROFESORES RESPONSABLES DA TEORÍA:<br />

Mª CRISTINA GONZÁLEZ MARTÍN.<br />

CARLOS JAVIER ALVAREZ CASTRO.<br />

b. PROFESORES RESPONSABLES DA PRÁCTICA:<br />

Mª CRISTINA GONZÁLEZ MARTÍN.<br />

CAROLINA ROSENDE BAUTISTA<br />

3. IDIOMA NO QUE SE IMPARTEN AS CLASES: CASTELLANO<br />

4. PROGRAMA DA MATERIA (TEORÍA E PRÁCTICA)<br />

a. PROPÓSITO DA MATERIA:<br />

DESCRIPCIÓN Y REALIZACIÓN DE LAS DIFERENTES ORTESIS<br />

PLANTARES Y DIGITALES EN RELACION CON LAS DISTINTAS<br />

ALTERACIONES PODOLÓGICAS.<br />

b.OBXECTIVOS ESPECÍFICOS DA MATERIA:<br />

PRETENDEN AYUDAR A LOS ALUMNOS A CONOCER LOS<br />

CONCEPTOS, LAS TEORÍAS Y LOS PROCEDIMIENTOS BÁSICOS<br />

UTILIZADOS EN LOS ESTUDIOS DE ORTOPODOLOGÍA.


c.DESCRICIÓN DOS CONTIDOS (UNIDADES E TEMAS):<br />

UNIDADES DIDACTICAS:<br />

TEMA I<br />

.METODOLOGÍA DE CONFECCIÓN DEL SOPORTE PLANTAR<br />

.SOPORTE PLANTAR DE CORNYLON<br />

.SOPORTE PLANTAR DE PODIASIN<br />

.SOPORTE PLANTAR DE ROVALFOAM<br />

.SOPORTE PLANTAR DE TERMOPLASTICO<br />

.SOPORTE PLANTAR DE ORTHOLEN<br />

.SOPORTE PLANTAR DE SUBORTHOLEN<br />

.SOPORTE PLANTAR DE POLIPROPILENO<br />

.SOPORTE PLANTAR DE RESINA<br />

TEMA II<br />

.TRATAMIENTO ORTOPODOLÓGICO DEL PIÉ PLANO<br />

.TRATAMIENTO ORTOPODOLÓGICO DEL PIÉ CAVO<br />

.TRATAMIENTO ORTOPODOLÓGICO DEL PIÉ ZAMBO<br />

.TRATAMIENTO DEL RETROPIÉ VARO<br />

.TRATAMIENTO DEL PIÉ EQUINO<br />

.TRATAMIENTO DEL PIÉ TALO<br />

TEMA III<br />

.TRATAMIENTO DEL ESPOLÓN CALCÁNEO. TALALGIAS<br />

.TRATAMIENTO DEL NEUROMA DE MORTON<br />

.TRATAMIENTO DE METATARSALGIAS<br />

.TRATAMIENTO DE HALLUX LIMITUS, VALGUS.<br />

TEMA IV<br />

.ORTESIOLOGÍA DIGITAL<br />

.ORIGEN DE LAS SILICONAS<br />

.ELEMENTOS ORTÉSICOS<br />

.RESOLUCIÓN DE CASOS CLÍNICOS<br />

TEMA V<br />

.VENDAJES FUNCIONALES<br />

EN LAS PRÁCTICAS DEL PRIMER CUATRIMESTRE SE<br />

EXPLICARÁN LAS DIFERENTES TÉCNICAS DE ELABORACIÓN DE<br />

LOS TRATAMIENTOS QUE POSTERIORMENTE REALIZARÁN LOS<br />

ALUMNOS.<br />

EN EL SEGUNDO CUATRIMESTRE SE REALIZARÁN<br />

TRATAMIENTOS ORTOPODOLÓGICOS TUTORIZADOS Y<br />

PERSONALIZADOS PARA LOS PACIENTES DE LA CLÍNCA<br />

UNIVERSITARIA DE PODOLOGÍA.<br />

b. BIBLIOGRAFÍA<br />

5. METODOLOXÍA DOCENTE EMPREGADA<br />

a. ESPECIFICAR TODAS AS ACTIVIDADES QUE SE REALIZAN:<br />

(CLASES EXPOSITIVAS, DEBATES DIRIXIDOS, TRABALLOS...)<br />

EN LAS CLASES TEÓRICAS SE COMBINAR´N LAS CLASES<br />

EXPOSITIVAS, CON LAS PARTICIPATIVAS Y LA EXPOSICIÓN DE<br />

DEMOSTRACIONES Y DE CASOS CLÍNICOS.


6. SISTEMA DE AVALIACIÓN<br />

a. ESPECIFICAR AS CARACTERÍSTICAS, TIPO DE AVALIACIÓN<br />

QUE SE VAI REALIZAR E OS CRITERIOS REQUIRIDOS PARA<br />

ESA AVALIACIÓN:<br />

SE REALIZARÁ UN EXAMEN PARCIAL CON LA MATERIA<br />

IMPARTIDA DURANTE EL PRIMER CUATRIMESTRE, QUE<br />

CONSTARÁ DE PREGUNTAS CORTAS Y DE CASOS CLÍNICOS.<br />

LA NOTA PARA LIBERAR EL PARCIAL SERÁ DE 7.<br />

SE REALIZARÁ UN EXAMEN FINAL EN JUNIO, QUE CONSTARÁ<br />

DE 5 CASOS CLÍNICOS. LA NOTA PARA SUPERAR EL EXAMEN<br />

SERÁ DE 5.<br />

LA ASISTENCIA A LAS CLASES PRÁCTICAS SERÁN DE<br />

ASISTENCIA OBLIGATORIA PARA TODOS LOS ALUMNOS.<br />

LAS PRÁCTICAS CLÍNICAS TENDRÁN UN EXAMEN A FINALES DE<br />

ABRIL CONTINUADO HASTA FINALIZAR LAS PRÁCTICAS.<br />

LA CALIFICACIÓN FINAL SE OBTENDRÁ HACIENDO NOTA<br />

MEDIA ENTRE LA TEORÍA Y LA PRÁCTICA.<br />

EXAMEN PRÁCTICO: 50%<br />

EXAMEN TEORICO: 50%<br />

BIBLIOGRAFIA:<br />

ORTESIS PLANTARES Y OTRAS FORMAS DE TRATAMIENTO<br />

CONSERVADOR.<br />

Thomas C. Michaud, D.C.<br />

INTRODUCCIÓN A LA BIOMECÁNICA.<br />

Karl Hainaut. (Universidad <strong>de</strong> Bruselas)<br />

ISBN 84-7092-135-5 Editorial Jims Barcelona 1976.<br />

DIAGNÓSTICO ORTOPÉDICO.<br />

Dr. Hans U. Debruneer.<br />

!SBN 84-310-0220-4 Edit. Toray S.A.<br />

PODOLOGÍA LOS DESEQUILIBRIOS DE PIE<br />

Martín Rueda Sánchez.,<br />

ISBN: 84-8019-783-8<br />

Editorial Paidotribo Barcelona 2004


PROGRAMA DE LA ASIGNATURA DE<br />

QUIROPODOLOGÍA I<br />

Docentes: Dª Julia María Janeiro Arocas Profesora Titular<br />

Responsable <strong>de</strong> <strong>de</strong> Teoría y Prácticas<br />

IDIOMA: Castellano.<br />

D. Carlos Javier Alvarez Castro ProfesorAsociado<br />

Responsable <strong>de</strong> Prácticas<br />

1. PROPÓSITO DE LA ASIGNATURA<br />

La Asignatura <strong>de</strong> Quiropodología como materia troncal <strong>de</strong> la Diplomatura <strong>de</strong> Podología, tiene como<br />

objeto ofrecer a los alumnos <strong>de</strong> Podología los conocimientos teóricos y prácticos impartidos a través<br />

<strong>de</strong> los nueve créditos teóricos y seis créditos prácticos que <strong>de</strong>be cumplir a lo largo <strong>de</strong> todo el curso.<br />

OBJETIVO GENERAL<br />

Formación integral <strong><strong>de</strong>l</strong> alumno, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> la perspectiva científica y profesional, que le capacite para el<br />

<strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> la podología, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el punto <strong>de</strong> vista quiropodológico.<br />

Para ello preten<strong>de</strong> situar al alumno en el contexto quiropodológico, proporcionándole información<br />

que le permita conocer y <strong>de</strong>finir la asignatura <strong>de</strong> Quiropodología y su evolución.<br />

OBJETIVOS ESPECÍFICOS<br />

Enseñar al alumno el instrumental y aparataje necesario en quiropodología y adiestrarlo para su<br />

utilización.<br />

Instruir al alumno en la nomenclatura técnica empleada en ciencias <strong>de</strong> la salud para cumplimentar la<br />

parte <strong>de</strong> la historia clínica referente a la quiropodología.<br />

Conocer los conceptos generales y las alteraciones, tanto quiropodológicas como dérmicas,<br />

capacitando al alumno para la valoración, diagnóstico y la aplicación <strong>de</strong> los distintos tratamientos<br />

preventivos o curativos, según la etiología en las alteraciones y enfermeda<strong>de</strong>s <strong><strong>de</strong>l</strong> pié.<br />

Conseguir que el alumno adquiera habilidad y <strong>de</strong>streza manual, repitiendo operaciones con el<br />

objetivo <strong>de</strong> adquirir hábitos quiropodológicos.<br />

Con el estudio <strong>de</strong> esta asignatura se iniciará al alumno en la promoción <strong>de</strong> la educación <strong>de</strong> la salud<br />

<strong><strong>de</strong>l</strong> pié <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el punto <strong>de</strong> vista quiropodológico, con el fin <strong>de</strong> prevenir y evitar posibles patologías<br />

<strong><strong>de</strong>l</strong> pié como alteraciones mecánicas <strong>de</strong>bidas al roce y la presión, infecciosas, dérmicas, o en pies <strong>de</strong><br />

riesgo como el pié diabético.<br />

Concienciar al alumno para colaborar con el equipo multidisciplinar <strong>de</strong> salud.


2. UNIDADES DIDÁCTICAS<br />

MÓDULO TEÓRICO<br />

UNIDAD DIDÁCTICA 1<br />

Introducción a la asignatura.<br />

- Partes <strong>de</strong> que consta la asignatura<br />

· Módulo teórico<br />

· Módulo práctico<br />

- Evaluación<br />

- Bibliografía recomendada<br />

UNIDAD DIDÁCTICA 2<br />

Tema 1<br />

Concepto <strong>de</strong> Quiropodología. Historia y evolución <strong>de</strong> la quiropodología.<br />

UNIDAD DIDÁCTICA 3<br />

Tema 2<br />

Organización y acreditación <strong>de</strong> una consulta <strong>de</strong> Quiropodología. Aparataje. Instrumental.<br />

Prevención <strong>de</strong> riesgo biológico y actuación en caso <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>nte en el servicio <strong>de</strong><br />

Quiropodología.<br />

UNIDAD DIDÁCTICA 4<br />

Tema 3<br />

Pruebas diagnósticas, constantes vitales e Hª Clínica.<br />

UNIDAD DIDÁCTICA 5<br />

Tema 4<br />

Vendajes. Concepto, clasificación y utilización.<br />

Tema 5<br />

Hemorragia. Hemostasia. Concepto, tipos y tratamiento.<br />

Tema 6<br />

Reacciones cutaneas al frio: Perniosis; Congelación; Pie <strong>de</strong> Trinchera.Concepto; Tipos y<br />

tratamiento.<br />

Tema 7<br />

Estudio <strong>de</strong> las Quemaduras: Concepto; Etiología; Clasificación; Tratamiento.


UNIDAD DIDÁCTICA 6<br />

Tema 8<br />

Recuerdo Anatomo-fisiológico <strong>de</strong> la piel y sus anejos.<br />

Tema 9<br />

Estructura <strong>de</strong> la piel. Funciones. Tipos <strong>de</strong> piel. Modificaciones biológicas.<br />

Tema 10<br />

Piel senil. Efectos <strong><strong>de</strong>l</strong> sol y los rayos UV sobre la piel. Piel <strong><strong>de</strong>l</strong> niño y <strong>de</strong> la embarazada.<br />

UNIDAD DIDÁCTICA 7<br />

Tema 11<br />

Principales anomalías y afecciones <strong>de</strong>rmatológicas.<br />

Tema12<br />

Ulceras y Mal Perforante Plantar.Concepto; Etiologia; Clasificación; Características;<br />

Tratamiento.<br />

Tema13<br />

Dermatopatias bacterianas. Concepto; Clínica, Evolución, Tratamiento <strong>de</strong> : Absceso.<br />

Furúnculo. Foliculitis. Antrax. Panadizo. Impétigo. Erisipela. Flemón., Fascitis necrotizante.<br />

Linfangitis. A<strong>de</strong>nitis. Celulitis. Gangrena.<br />

Tema 14<br />

Dermatopatías más habituales en Podología. Querato<strong>de</strong>rmia palmo plantar. Psoriasis.<br />

Dermatomicosis. Etiología; Clínica ; Tratamiento.<br />

UNIDAD DIDÁCTICA 8<br />

Tema 15<br />

Proceso <strong>de</strong> queratinización. Concepto <strong>de</strong> queratopatía. Localización. Clasificación y<br />

<strong>de</strong>finición <strong>de</strong> queratopatías congénitas y adquiridas.<br />

Tema 16<br />

Hiperqueratosis: Concepto. Evolución. Localización y tratamiento.<br />

Tema 17<br />

Técnicas <strong>de</strong> <strong>de</strong>slaminación y enucleación en Quiropodología..<br />

Tema 18<br />

Concepto <strong>de</strong> Tiloma. Características. Localización. Tratamiento.


UNIDAD DIDÁCTICA 9<br />

Tema 19<br />

Concepto <strong>de</strong> Heloma. Causas. Características. Evolución. Localización.<br />

Tema 20<br />

Tipos <strong>de</strong> Helomas. Tratamientos.<br />

UNIDAD DIDÁCTICA 10<br />

Tema 21<br />

Onicología. Concepto. Recuerdo anatomo-fisiológico <strong>de</strong> la uña.<br />

Tema 22<br />

Tipos <strong>de</strong> lámina ungueal. Características. Técnica ergonómica <strong>de</strong> corte y fresado <strong>de</strong> la<br />

lámina ungueal. Profilaxis.<br />

UNIDAD DIDÁCTICA 11<br />

Tema 23<br />

Concepto <strong>de</strong> onicopatía.<br />

Clñasificación <strong>de</strong> onicopatías: Congénitas y adquiridas.<br />

Tema 24<br />

Concepto y características <strong>de</strong> Anoniquia; Macroniquia; Microniquia; Polioniquia;<br />

Coiloniquia; Onicoma<strong>de</strong>sis; Onicolisis; Onicauxis; Paquioniquia; Hapaloniquia<br />

Tema 25<br />

Definición, clínica y tratamiento <strong>de</strong>: Onicocriptosis, Onicogrifosis y Hematoma Subungueal.<br />

Tema 26<br />

Técnicas <strong>de</strong> reeducación ungueal. Concepto. Clasificación.<br />

Tema 27<br />

Definición, clínica y tratamiento <strong>de</strong> Onicomicosis.<br />

UNIDAD DIDÁCTICA 12<br />

Tema 28<br />

Alteraciones ungueales <strong>de</strong>bidas a infecciones, alteraciones sistémicas y metabólicas<br />

UNIDAD DIDÁCTICA 13<br />

Tema 29<br />

Dermatopatias tumorales.Clasificación. Concepto.


UNIDAD DIDÁCTICA 14<br />

Tema 30<br />

Papiloma vírico. Etiologia. Clasificación. Clínica. Tratamientos.<br />

UNIDAD DIDÁCTICA 15<br />

Tema 31<br />

El pié diabético <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el punto <strong>de</strong> vista quiropodológico.<br />

Tema 32<br />

Situacones especiales en la clínica <strong>de</strong> quiropodología. Formas <strong>de</strong> aplicación <strong>de</strong> medicación;<br />

Soporte vital básico.<br />

MÓDULO PRÁCTICO<br />

Las prácticas clínicas se <strong>de</strong>sarrollarán a lo largo <strong>de</strong> todo el curso. Compren<strong>de</strong>n seis créditos, <strong>de</strong> los<br />

cuales tres se realizan durante el primer cuatrimestre, mediante prácticas <strong>de</strong> laboratorio, que se<br />

llevarán a cabo en los laboratorios <strong>de</strong> podología existentes en la Escuela <strong>de</strong> Enfermería y Podología<br />

<strong><strong>de</strong>l</strong> Campus <strong>de</strong> Ferrol. Los otros tres créditos se realizarán en el segundo cuatrimestre, mediante<br />

práctica clínica que se llevarán a cabo en la Clínica Universitaria <strong>de</strong> Podología, situada en el Hospital<br />

Naval. En esta práctica se dividirá a los alumnos en grupos que ocuparán distintos gabinetes <strong>de</strong><br />

quiropodología existentes en la CUP y otras salas relacionadas con la quiropodología.<br />

En las prácticas, el alumno <strong>de</strong>be ser capaz <strong>de</strong> alcanzar los siguientes objetivos:<br />

· Conocer el instrumental, aparataje y mobiliario necesarios para la práctica <strong>de</strong> la<br />

quiropodología<br />

· Adiestrarse en el funcionamiento, utilización y manejo <strong><strong>de</strong>l</strong> instrumental y aparataje<br />

· Confeccionar una historia clínica quiropodológica<br />

· Conocer y realizar distintos tipos <strong>de</strong> vendajes y curas<br />

· Apren<strong>de</strong>r técnicas <strong>de</strong> <strong>de</strong>slaminación y enucleación <strong>de</strong> queratopatías y adiestrarse en estas<br />

técnicas mediante prácticas manuales, para adquirir <strong>de</strong>streza y hábito quiropodológico<br />

· Confeccionar almohadillas y protecciones<br />

· Adquirir los conocimientos para el tratamiento, la corrección y reeducación <strong>de</strong> la lámina<br />

ungueal<br />

· Confeccionar uñas <strong>de</strong> resina con fin terapéutico y/o estético<br />

· Realizar técnicas <strong>de</strong> quiropodia entre alumnos<br />

· En las prácticas clínicas el alumno <strong>de</strong>be ser capaz <strong>de</strong> aplicar el protocolo quiropodológico en<br />

casos clínicos reales ( en estas prácticas el alumno tendrá sus primeros contactos con<br />

pacientes, a los que, a medida que avanza el curso, podrá ir atendiendo por estar cada vez<br />

más capacitado para ello)<br />

· Aplicar la historia clínica a los pacientes<br />

· Explorar, diagnosticar y tratar todos aquellos pacientes que se presenten en el Servicio <strong>de</strong><br />

Quiropodología <strong>de</strong> la CUP<br />

· Realizar sobre pacientes los tratamientos explicados en el Módulo Teórico <strong>de</strong> la asignatura<br />

<strong>de</strong> Quiropodología 1<br />

· En caso necesario, saber cuando tiene que remitir al paciente a otro servicio <strong>de</strong> la CUP para<br />

complementar su tratamiento, o a otro profesional <strong>de</strong> la Salud, preocupándose <strong>de</strong> su<br />

seguimiento, revisiones o próximas visitas.


Para realizar dicho módulo práctico será imprescindible que el alumno asista provisto <strong><strong>de</strong>l</strong> siguiente<br />

instrumental.<br />

· 2 Mangos <strong>de</strong> bisturí nº 3 (uno <strong>de</strong> ellos <strong>de</strong>berá ser con regleta)<br />

· 1 Mangos <strong>de</strong> bisturí nº 4<br />

· 1 Pinza <strong>de</strong> disección sin dientes (aproximadamente 14 cm)<br />

· 1 Pinza <strong>de</strong> Adson s/d ( “ “ 12 cm)<br />

· 1 Mosquito s/d<br />

· 1 Porta agujas<br />

· 1 Cucharilla o cureta doble<br />

· 1 Alicate <strong>de</strong> uñas gran<strong>de</strong> o triple articulación no curvo<br />

· 1 Alicate <strong>de</strong> uñas pequeño recto (punta fina)<br />

· 1 Tijera gran<strong>de</strong> curva punta aguda/roma<br />

· 1 Tijera pequeña recta punta fina (tipo bordadora o iris)<br />

· 1 Gubia fija nº 1 a 2<br />

· 1 Fresa punta <strong>de</strong> diamante (no puntiaguda)<br />

· 1 Fresa acero único corte, corte fino<br />

· 1 Fresa acero único corte, corte fino (un poco mas ancha)<br />

· 1 Fresa <strong>de</strong> talones<br />

· 1 Caja <strong>de</strong> instrumental (para guardar el instrumental)<br />

· 1 Gafas <strong>de</strong> protección<br />

3. METODOLOGÍA<br />

Las clases serán expositivas con soporte <strong>de</strong> retroproyector <strong>de</strong> transparencias, diapositivas y medios<br />

informáticos.<br />

4. SISTEMA DE EVALUACIÓN<br />

Se realizará basándose en el propósito y el temario <strong>de</strong> la asignatura teórico y práctico, que permitirá<br />

valorar los conocimientos, aptitu<strong>de</strong>s, actitu<strong>de</strong>s, capacidad y raciocinio, grado <strong>de</strong> interés y<br />

participación <strong><strong>de</strong>l</strong> alumno, mediante la realización <strong>de</strong><br />

Evaluación teórica, que compren<strong>de</strong>:.<br />

· Examen final <strong>de</strong> junio, que consistirá en una prueba escrita , <strong>de</strong> tipo pregunta corta.<br />

· El porcentaje <strong>de</strong> puntuación <strong>de</strong> esta prueba supone el 85% sobre la calificación final<br />

Evaluación <strong>de</strong> prácticas y trabajos, que compren<strong>de</strong>:<br />

· Evaluación continuada <strong>de</strong> todas las prácticas <strong>de</strong> Laboratorio y Clínica<br />

· Examen final práctico <strong>de</strong> todo lo realizado.<br />

· Valoración <strong>de</strong> otros criterios que vendrán dados por:<br />

· Habilida<strong>de</strong>s y <strong>de</strong>strezas <strong>de</strong>mostrados en las prácticas.<br />

· Entrega <strong>de</strong> memoria <strong>de</strong> las prácticas realizadas a lo largo <strong>de</strong> todo el curso.<br />

· Entrega <strong>de</strong> trabajo/s individuales o colectivos que se realicen durante el curso.<br />

· Se valorará la presentación <strong>de</strong> soportes audiovisuales e informáticos.<br />

· El porcentaje <strong>de</strong> puntuación <strong>de</strong> este apartado supone el 15% <strong>de</strong> la calificación final<br />

·<br />

Para po<strong>de</strong>r realizar el examen teórico será imprescindible haber realizado las prácticas y haber<br />

entregado la memoria y el trabajo/s que solicite el profesorado <strong>de</strong> dicha asignatura.


Para aprobar la asignatura <strong>de</strong> Quiropodología I se tiene que haber superado el Módulo<br />

Teórico y el Módulo Práctico. De no ser así, se consi<strong>de</strong>ra la asignatura suspensa.<br />

La calificación final se obtendrá <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> haber superado ambos módulos; mediante la suma <strong>de</strong> la<br />

evaluación teórica y la <strong>de</strong> prácticas y trabajos..<br />

5. BIBLIOGRAFÍA OBLIGATORIA<br />

▪ HILL, MARCIA J.: Trastornos cutáneos.. Mosby/Doyma (98?)<br />

▪<br />

▪<br />

UMBERT, P. Y SÁNCHEZ-REGOÑA., M. :Manual <strong>de</strong> <strong>de</strong>rmatología práctica.<br />

J.R. Prous Editores (1995)<br />

MIX, GODFREY: Podología. Cuidados <strong><strong>de</strong>l</strong> pié.. Paraninfo/Thomson<br />

Learning.(2001)<br />

6. BIBLIOGRAFÍA RECOMENDADA<br />

▪<br />

▪<br />

ROMO SANZ, Mª ISABEL: Tratamiento progresivo <strong>de</strong> las heridas en medio<br />

ambiente húmedo. Gráficas Cervantes S.A. (1999)<br />

CORDERO, CABREROS, ALLEVATO Y DOMOTTI: Manifestaciones<br />

cutáneas <strong>de</strong> las enfermeda<strong>de</strong>s sistémicas. Panamericana (1997)<br />

▪ FORBES, JACKSON, HARCOURT, BRACE: Atlas <strong>de</strong> Medicina Interna. 2ª<br />

Edición.(1997).<br />

▪<br />

▪<br />

▪<br />

GOLDCHER, A.: Podología. Masson S.A.(1992).<br />

FITZPATRICK, JOHNSON, WOLFF, POLONA: Atlas <strong>de</strong> Dermatología<br />

Clínica. 3ª edición. Sursmond (1997)<br />

KLEIN, A.R. (ED.): Enfermería <strong>de</strong> Urgencias. 4ª Edición. Vol. I, II y IV.<br />

McGraw-Hill/Interamericana (1996)<br />

▪ GOLDCHER, A.: Podología.. Masson S.A. (1992)<br />

7. REVISTAS CIENTIFICAS RECOMENDADAS.<br />

▪<br />

▪<br />

▪<br />

▪<br />

Revista Española <strong>de</strong> Podología.<br />

El Peu.<br />

Podología Clínica.<br />

Salud <strong><strong>de</strong>l</strong> Pie.


PROGRAMA DE LA ASIGNATURA DE<br />

QUIROPODOLOGÍA I<br />

Docentes: Dª Julia María Janeiro Arocas Profesora Titular<br />

Responsable <strong>de</strong> <strong>de</strong> Teoría y Prácticas<br />

IDIOMA: Castellano.<br />

D. Carlos Javier Alvarez Castro ProfesorAsociado<br />

Responsable <strong>de</strong> Prácticas<br />

1. PROPÓSITO DE LA ASIGNATURA<br />

La Asignatura <strong>de</strong> Quiropodología como materia troncal <strong>de</strong> la Diplomatura <strong>de</strong> Podología, tiene como<br />

objeto ofrecer a los alumnos <strong>de</strong> Podología los conocimientos teóricos y prácticos impartidos a través<br />

<strong>de</strong> los nueve créditos teóricos y seis créditos prácticos que <strong>de</strong>be cumplir a lo largo <strong>de</strong> todo el curso.<br />

OBJETIVO GENERAL<br />

Formación integral <strong><strong>de</strong>l</strong> alumno, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> la perspectiva científica y profesional, que le capacite para el<br />

<strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> la podología, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el punto <strong>de</strong> vista quiropodológico.<br />

Para ello preten<strong>de</strong> situar al alumno en el contexto quiropodológico, proporcionándole información<br />

que le permita conocer y <strong>de</strong>finir la asignatura <strong>de</strong> Quiropodología y su evolución.<br />

OBJETIVOS ESPECÍFICOS<br />

Enseñar al alumno el instrumental y aparataje necesario en quiropodología y adiestrarlo para su<br />

utilización.<br />

Instruir al alumno en la nomenclatura técnica empleada en ciencias <strong>de</strong> la salud para cumplimentar la<br />

parte <strong>de</strong> la historia clínica referente a la quiropodología.<br />

Conocer los conceptos generales y las alteraciones, tanto quiropodológicas como dérmicas,<br />

capacitando al alumno para la valoración, diagnóstico y la aplicación <strong>de</strong> los distintos tratamientos<br />

preventivos o curativos, según la etiología en las alteraciones y enfermeda<strong>de</strong>s <strong><strong>de</strong>l</strong> pié.<br />

Conseguir que el alumno adquiera habilidad y <strong>de</strong>streza manual, repitiendo operaciones con el<br />

objetivo <strong>de</strong> adquirir hábitos quiropodológicos.<br />

Con el estudio <strong>de</strong> esta asignatura se iniciará al alumno en la promoción <strong>de</strong> la educación <strong>de</strong> la salud<br />

<strong><strong>de</strong>l</strong> pié <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el punto <strong>de</strong> vista quiropodológico, con el fin <strong>de</strong> prevenir y evitar posibles patologías<br />

<strong><strong>de</strong>l</strong> pié como alteraciones mecánicas <strong>de</strong>bidas al roce y la presión, infecciosas, dérmicas, o en pies <strong>de</strong><br />

riesgo como el pié diabético.<br />

Concienciar al alumno para colaborar con el equipo multidisciplinar <strong>de</strong> salud.


2. UNIDADES DIDÁCTICAS<br />

MÓDULO TEÓRICO<br />

UNIDAD DIDÁCTICA 1<br />

Introducción a la asignatura.<br />

- Partes <strong>de</strong> que consta la asignatura<br />

· Módulo teórico<br />

· Módulo práctico<br />

- Evaluación<br />

- Bibliografía recomendada<br />

UNIDAD DIDÁCTICA 2<br />

Tema 1<br />

Concepto <strong>de</strong> Quiropodología. Historia y evolución <strong>de</strong> la quiropodología.<br />

UNIDAD DIDÁCTICA 3<br />

Tema 2<br />

Organización y acreditación <strong>de</strong> una consulta <strong>de</strong> Quiropodología. Aparataje. Instrumental.<br />

Prevención <strong>de</strong> riesgo biológico y actuación en caso <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>nte en el servicio <strong>de</strong><br />

Quiropodología.<br />

UNIDAD DIDÁCTICA 4<br />

Tema 3<br />

Pruebas diagnósticas, constantes vitales e Hª Clínica.<br />

UNIDAD DIDÁCTICA 5<br />

Tema 4<br />

Vendajes. Concepto, clasificación y utilización.<br />

Tema 5<br />

Hemorragia. Hemostasia. Concepto, tipos y tratamiento.<br />

Tema 6<br />

Reacciones cutaneas al frio: Perniosis; Congelación; Pie <strong>de</strong> Trinchera.Concepto; Tipos y<br />

tratamiento.<br />

Tema 7<br />

Estudio <strong>de</strong> las Quemaduras: Concepto; Etiología; Clasificación; Tratamiento.


UNIDAD DIDÁCTICA 6<br />

Tema 8<br />

Recuerdo Anatomo-fisiológico <strong>de</strong> la piel y sus anejos.<br />

Tema 9<br />

Estructura <strong>de</strong> la piel. Funciones. Tipos <strong>de</strong> piel. Modificaciones biológicas.<br />

Tema 10<br />

Piel senil. Efectos <strong><strong>de</strong>l</strong> sol y los rayos UV sobre la piel. Piel <strong><strong>de</strong>l</strong> niño y <strong>de</strong> la embarazada.<br />

UNIDAD DIDÁCTICA 7<br />

Tema 11<br />

Principales anomalías y afecciones <strong>de</strong>rmatológicas.<br />

Tema12<br />

Ulceras y Mal Perforante Plantar.Concepto; Etiologia; Clasificación; Características;<br />

Tratamiento.<br />

Tema13<br />

Dermatopatias bacterianas. Concepto; Clínica, Evolución, Tratamiento <strong>de</strong> : Absceso.<br />

Furúnculo. Foliculitis. Antrax. Panadizo. Impétigo. Erisipela. Flemón., Fascitis necrotizante.<br />

Linfangitis. A<strong>de</strong>nitis. Celulitis. Gangrena.<br />

Tema 14<br />

Dermatopatías más habituales en Podología. Querato<strong>de</strong>rmia palmo plantar. Psoriasis.<br />

Dermatomicosis. Etiología; Clínica ; Tratamiento.<br />

UNIDAD DIDÁCTICA 8<br />

Tema 15<br />

Proceso <strong>de</strong> queratinización. Concepto <strong>de</strong> queratopatía. Localización. Clasificación y<br />

<strong>de</strong>finición <strong>de</strong> queratopatías congénitas y adquiridas.<br />

Tema 16<br />

Hiperqueratosis: Concepto. Evolución. Localización y tratamiento.<br />

Tema 17<br />

Técnicas <strong>de</strong> <strong>de</strong>slaminación y enucleación en Quiropodología..<br />

Tema 18<br />

Concepto <strong>de</strong> Tiloma. Características. Localización. Tratamiento.


UNIDAD DIDÁCTICA 9<br />

Tema 19<br />

Concepto <strong>de</strong> Heloma. Causas. Características. Evolución. Localización.<br />

Tema 20<br />

Tipos <strong>de</strong> Helomas. Tratamientos.<br />

UNIDAD DIDÁCTICA 10<br />

Tema 21<br />

Onicología. Concepto. Recuerdo anatomo-fisiológico <strong>de</strong> la uña.<br />

Tema 22<br />

Tipos <strong>de</strong> lámina ungueal. Características. Técnica ergonómica <strong>de</strong> corte y fresado <strong>de</strong> la<br />

lámina ungueal. Profilaxis.<br />

UNIDAD DIDÁCTICA 11<br />

Tema 23<br />

Concepto <strong>de</strong> onicopatía.<br />

Clñasificación <strong>de</strong> onicopatías: Congénitas y adquiridas.<br />

Tema 24<br />

Concepto y características <strong>de</strong> Anoniquia; Macroniquia; Microniquia; Polioniquia;<br />

Coiloniquia; Onicoma<strong>de</strong>sis; Onicolisis; Onicauxis; Paquioniquia; Hapaloniquia<br />

Tema 25<br />

Definición, clínica y tratamiento <strong>de</strong>: Onicocriptosis, Onicogrifosis y Hematoma Subungueal.<br />

Tema 26<br />

Técnicas <strong>de</strong> reeducación ungueal. Concepto. Clasificación.<br />

Tema 27<br />

Definición, clínica y tratamiento <strong>de</strong> Onicomicosis.<br />

UNIDAD DIDÁCTICA 12<br />

Tema 28<br />

Alteraciones ungueales <strong>de</strong>bidas a infecciones, alteraciones sistémicas y metabólicas<br />

UNIDAD DIDÁCTICA 13<br />

Tema 29<br />

Dermatopatias tumorales.Clasificación. Concepto.


UNIDAD DIDÁCTICA 14<br />

Tema 30<br />

Papiloma vírico. Etiologia. Clasificación. Clínica. Tratamientos.<br />

UNIDAD DIDÁCTICA 15<br />

Tema 31<br />

El pié diabético <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el punto <strong>de</strong> vista quiropodológico.<br />

Tema 32<br />

Situacones especiales en la clínica <strong>de</strong> quiropodología. Formas <strong>de</strong> aplicación <strong>de</strong> medicación;<br />

Soporte vital básico.<br />

MÓDULO PRÁCTICO<br />

Las prácticas clínicas se <strong>de</strong>sarrollarán a lo largo <strong>de</strong> todo el curso. Compren<strong>de</strong>n seis créditos, <strong>de</strong> los<br />

cuales tres se realizan durante el primer cuatrimestre, mediante prácticas <strong>de</strong> laboratorio, que se<br />

llevarán a cabo en los laboratorios <strong>de</strong> podología existentes en la Escuela <strong>de</strong> Enfermería y Podología<br />

<strong><strong>de</strong>l</strong> Campus <strong>de</strong> Ferrol. Los otros tres créditos se realizarán en el segundo cuatrimestre, mediante<br />

práctica clínica que se llevarán a cabo en la Clínica Universitaria <strong>de</strong> Podología, situada en el Hospital<br />

Naval. En esta práctica se dividirá a los alumnos en grupos que ocuparán distintos gabinetes <strong>de</strong><br />

quiropodología existentes en la CUP y otras salas relacionadas con la quiropodología.<br />

En las prácticas, el alumno <strong>de</strong>be ser capaz <strong>de</strong> alcanzar los siguientes objetivos:<br />

· Conocer el instrumental, aparataje y mobiliario necesarios para la práctica <strong>de</strong> la<br />

quiropodología<br />

· Adiestrarse en el funcionamiento, utilización y manejo <strong><strong>de</strong>l</strong> instrumental y aparataje<br />

· Confeccionar una historia clínica quiropodológica<br />

· Conocer y realizar distintos tipos <strong>de</strong> vendajes y curas<br />

· Apren<strong>de</strong>r técnicas <strong>de</strong> <strong>de</strong>slaminación y enucleación <strong>de</strong> queratopatías y adiestrarse en estas<br />

técnicas mediante prácticas manuales, para adquirir <strong>de</strong>streza y hábito quiropodológico<br />

· Confeccionar almohadillas y protecciones<br />

· Adquirir los conocimientos para el tratamiento, la corrección y reeducación <strong>de</strong> la lámina<br />

ungueal<br />

· Confeccionar uñas <strong>de</strong> resina con fin terapéutico y/o estético<br />

· Realizar técnicas <strong>de</strong> quiropodia entre alumnos<br />

· En las prácticas clínicas el alumno <strong>de</strong>be ser capaz <strong>de</strong> aplicar el protocolo quiropodológico en<br />

casos clínicos reales ( en estas prácticas el alumno tendrá sus primeros contactos con<br />

pacientes, a los que, a medida que avanza el curso, podrá ir atendiendo por estar cada vez<br />

más capacitado para ello)<br />

· Aplicar la historia clínica a los pacientes<br />

· Explorar, diagnosticar y tratar todos aquellos pacientes que se presenten en el Servicio <strong>de</strong><br />

Quiropodología <strong>de</strong> la CUP<br />

· Realizar sobre pacientes los tratamientos explicados en el Módulo Teórico <strong>de</strong> la asignatura<br />

<strong>de</strong> Quiropodología 1<br />

· En caso necesario, saber cuando tiene que remitir al paciente a otro servicio <strong>de</strong> la CUP para<br />

complementar su tratamiento, o a otro profesional <strong>de</strong> la Salud, preocupándose <strong>de</strong> su<br />

seguimiento, revisiones o próximas visitas.


Para realizar dicho módulo práctico será imprescindible que el alumno asista provisto <strong><strong>de</strong>l</strong> siguiente<br />

instrumental.<br />

· 2 Mangos <strong>de</strong> bisturí nº 3 (uno <strong>de</strong> ellos <strong>de</strong>berá ser con regleta)<br />

· 1 Mangos <strong>de</strong> bisturí nº 4<br />

· 1 Pinza <strong>de</strong> disección sin dientes (aproximadamente 14 cm)<br />

· 1 Pinza <strong>de</strong> Adson s/d ( “ “ 12 cm)<br />

· 1 Mosquito s/d<br />

· 1 Porta agujas<br />

· 1 Cucharilla o cureta doble<br />

· 1 Alicate <strong>de</strong> uñas gran<strong>de</strong> o triple articulación no curvo<br />

· 1 Alicate <strong>de</strong> uñas pequeño recto (punta fina)<br />

· 1 Tijera gran<strong>de</strong> curva punta aguda/roma<br />

· 1 Tijera pequeña recta punta fina (tipo bordadora o iris)<br />

· 1 Gubia fija nº 1 a 2<br />

· 1 Fresa punta <strong>de</strong> diamante (no puntiaguda)<br />

· 1 Fresa acero único corte, corte fino<br />

· 1 Fresa acero único corte, corte fino (un poco mas ancha)<br />

· 1 Fresa <strong>de</strong> talones<br />

· 1 Caja <strong>de</strong> para guardar el instrumental embolsado<br />

· 1 Caja <strong>de</strong> instrumental (jaula <strong>de</strong> malla metálica <strong>de</strong> acero inoxidable, <strong>de</strong> dimensiones: Al 55,<br />

An 150, Fo 225 y abertura <strong>de</strong> malla 1-2mm)<br />

· 1 Gafas <strong>de</strong> protección<br />

3. METODOLOGÍA<br />

Las clases serán expositivas con soporte <strong>de</strong> retroproyector <strong>de</strong> transparencias, diapositivas y medios<br />

informáticos.<br />

4. SISTEMA DE EVALUACIÓN<br />

Se realizará basándose en el propósito y el temario <strong>de</strong> la asignatura teórico y práctico, que permitirá<br />

valorar los conocimientos, aptitu<strong>de</strong>s, actitu<strong>de</strong>s, capacidad y raciocinio, grado <strong>de</strong> interés y<br />

participación <strong><strong>de</strong>l</strong> alumno, mediante la realización <strong>de</strong><br />

Evaluación teórica, que compren<strong>de</strong>:.<br />

· Examen final <strong>de</strong> junio, que consistirá en una prueba escrita , <strong>de</strong> tipo pregunta corta.<br />

· El porcentaje <strong>de</strong> puntuación <strong>de</strong> esta prueba supone el 85% sobre la calificación final<br />

Evaluación <strong>de</strong> prácticas y trabajos, que compren<strong>de</strong>:<br />

· Evaluación continuada <strong>de</strong> todas las prácticas <strong>de</strong> Laboratorio y Clínica<br />

· Examen final práctico <strong>de</strong> todo lo realizado.<br />

· Valoración <strong>de</strong> otros criterios que vendrán dados por:<br />

· Habilida<strong>de</strong>s y <strong>de</strong>strezas <strong>de</strong>mostrados en las prácticas.<br />

· Entrega <strong>de</strong> memoria <strong>de</strong> las prácticas realizadas a lo largo <strong>de</strong> todo el curso.<br />

· Entrega <strong>de</strong> trabajo/s individuales o colectivos que se realicen durante el curso.<br />

· Se valorará la presentación <strong>de</strong> soportes audiovisuales e informáticos.<br />

· El porcentaje <strong>de</strong> puntuación <strong>de</strong> este apartado supone el 15% <strong>de</strong> la calificación final<br />

·


Para po<strong>de</strong>r realizar el examen teórico será imprescindible haber realizado las prácticas y haber<br />

entregado la memoria y el trabajo/s que solicite el profesorado <strong>de</strong> dicha asignatura.<br />

Para aprobar la asignatura <strong>de</strong> Quiropodología I se tiene que haber superado el Módulo<br />

Teórico y el Módulo Práctico. De no ser así, se consi<strong>de</strong>ra la asignatura suspensa.<br />

La calificación final se obtendrá <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> haber superado ambos módulos; mediante la suma <strong>de</strong> la<br />

evaluación teórica y la <strong>de</strong> prácticas y trabajos..<br />

5. BIBLIOGRAFÍA OBLIGATORIA<br />

▪ HILL, MARCIA J.: Trastornos cutáneos.. Mosby/Doyma (98?)<br />

▪<br />

▪<br />

UMBERT, P. Y SÁNCHEZ-REGOÑA., M. :Manual <strong>de</strong> <strong>de</strong>rmatología práctica.<br />

J.R. Prous Editores (1995)<br />

MIX, GODFREY: Podología. Cuidados <strong><strong>de</strong>l</strong> pié.. Paraninfo/Thomson<br />

Learning.(2001)<br />

6. BIBLIOGRAFÍA RECOMENDADA<br />

▪<br />

▪<br />

ROMO SANZ, Mª ISABEL: Tratamiento progresivo <strong>de</strong> las heridas en medio<br />

ambiente húmedo. Gráficas Cervantes S.A. (1999)<br />

CORDERO, CABREROS, ALLEVATO Y DOMOTTI: Manifestaciones<br />

cutáneas <strong>de</strong> las enfermeda<strong>de</strong>s sistémicas. Panamericana (1997)<br />

▪ FORBES, JACKSON, HARCOURT, BRACE: Atlas <strong>de</strong> Medicina Interna. 2ª<br />

Edición.(1997).<br />

▪<br />

▪<br />

▪<br />

GOLDCHER, A.: Podología. Masson S.A.(1992).<br />

FITZPATRICK, JOHNSON, WOLFF, POLONA: Atlas <strong>de</strong> Dermatología<br />

Clínica. 3ª edición. Sursmond (1997)<br />

KLEIN, A.R. (ED.): Enfermería <strong>de</strong> Urgencias. 4ª Edición. Vol. I, II y IV.<br />

McGraw-Hill/Interamericana (1996)<br />

▪ GOLDCHER, A.: Podología.. Masson S.A. (1992)<br />

7. REVISTAS CIENTIFICAS RECOMENDADAS.<br />

▪<br />

▪<br />

▪<br />

▪<br />

Revista Española <strong>de</strong> Podología.<br />

El Peu.<br />

Podología Clínica.<br />

Salud <strong><strong>de</strong>l</strong> Pie.


GUIA DOCENTE<br />

PODOLOGÍA FÍSICA<br />

CURSO <strong>2006</strong>-2007<br />

PROGRAMACIÓN GENERAL DE LA MATERIA<br />

MATERIA<br />

PODOLOGÍA FÍSICA<br />

CURSO CICLO PROFESOR RESPONSABLE<br />

2º CURSO 1º CICLO CAROLINA ROSENDE BAUTISTA<br />

TITULACIÓN<br />

DIPLOMATURA EN PODOLOXIA<br />

CENTRO<br />

E.U. ENFERMERÍA E PODOLOXÍA DE FERROL<br />

CURSO ACADÉMICO <strong>2006</strong>-2007<br />

1


DATOS DESCRIPTIVOS<br />

CODIGO TITULACIÓN<br />

TITULACIÓN<br />

750 2 11 DIPLOMATURA EN PODOLOGÍA<br />

PLAN DE ESTUDIOS<br />

FECHA HOMOLOGACIÓN FECHA DE PUBLICACIÓN CURSO DE IMPLANTACIÓN<br />

27/OCTUBRE/1998 26/FEBRERO/1999 1998-1999<br />

MATERIA<br />

CODIGO DE LA MATERIA<br />

NOMBRE<br />

750 211 204 PODOLOGÍA FÍSICA<br />

CURSO CICLO IDIOMAS EN QUE SE IMPARTE<br />

2º CURSO 1 ER CICLO CASTELLANO<br />

CARACTER DURACIÓN CONVOCATORIA<br />

TRONCAL CUATRIMESTRAL FEBRERO<br />

CREDITOS MATERIA<br />

TIPOS LRU ECTS<br />

TEÓRICOS 4 4 (37,5H CRED=150H)<br />

PRÁCTICOS 2(10H CRED=20H) 2(37,5H CRED=75)<br />

TOTALES 6 6(225H)<br />

DEPARTAMENTO<br />

CODIGO<br />

NOMBRE<br />

146 CIENCIAS DA SAÚDE<br />

AREA<br />

CODIGO<br />

NOMBRE<br />

255 ENFERMERÍA<br />

CENTRO/FACULTAD/ESCUELA<br />

CODIGO<br />

NOMBRE<br />

750 E.U. ENFERMERÍA E PODOLOXÍA<br />

CAMPUS CALLE Nº C.P<br />

ESTEIRO NATURALISTA SEOANE S/N 15403<br />

TELÉFONO FAX CORREO ELECTRÓNICO<br />

981337400 981337420 carola@cdf.udc.es<br />

2


DESCRIPTORES DE LA MATERIA<br />

Estudio y aplicación <strong>de</strong> los medios físicos, eléctricos y manuales en la terapéutica <strong>de</strong><br />

las distintas patologías <strong><strong>de</strong>l</strong> pié.<br />

PROFESORADO Y TUTORIAS<br />

PROFESOR/A<br />

NONBRE DESPACHO EXTENSIÓN E-MAIL<br />

CAROLINA ROSENDE BAUTISTA 3.21 3538 carola@cdf.udc.es<br />

TUTORIAS<br />

DIAS DE LA SEMANA<br />

HORAS<br />

MARTES<br />

12 A 13H<br />

JUEVES<br />

10 A 13 H<br />

3


PROGRAMA GENERAL DE LA MATERIA<br />

CONTEXTO<br />

La asignatura Podología Física introducirá al alumno en el manejo <strong>de</strong> los medios<br />

físicos, eléctricos y manuales para el tratamiento <strong>de</strong> las afecciones y <strong>de</strong>formida<strong>de</strong>s <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

pie. La terapéutica física complementa los tratamientos <strong>de</strong> las <strong>de</strong>formida<strong>de</strong>s y lesiones<br />

podológicas, encontrándose como terapéutica complementaría en lesiones<br />

morfoestructurales, traumáticas, <strong>de</strong>portivas y dérmicas.<br />

OBJETIVOS<br />

- Describir y analizar los distintos medios manuales, físicos y eléctricos aplicables en<br />

distintas patologías podológicas.<br />

-Conocer las indicaciones y contraindicaciones <strong>de</strong> cada uno <strong>de</strong> los métodos <strong>de</strong> terapia<br />

física con el fin <strong>de</strong> capacitar al alumno para realizar la selección <strong><strong>de</strong>l</strong> método idóneo<br />

para las distintas alteraciones.<br />

-Iniciar al alumno en la aplicación <strong>de</strong> los medios manuales físicos y eléctricos para el<br />

tratamiento <strong>de</strong> patologías podológicas.<br />

COMPETENCIAS<br />

Capacida<strong>de</strong>s conceptuales<br />

- La morfología estructura y funciones <strong><strong>de</strong>l</strong> pie normal, sus manifestaciones<br />

patológicas y métodos <strong>de</strong> exploración y diagnóstico.<br />

- La terapeútica física con el fin <strong>de</strong> aplicarla en diversas patologías<br />

Capacida<strong>de</strong>s metodológicas<br />

- Desarrollar técnicas <strong>de</strong> exploración física.<br />

- Diseñar un plan <strong>de</strong> intervención y tratamiento por terapéutica física<br />

- Desarrollar habilidad en el uso <strong>de</strong> instrumental y maquinaria para el tratamiento<br />

físico.<br />

- Preescribir, administrar y aplicar tratamientos físicos en el pie.<br />

Capacida<strong>de</strong>s actitudinales<br />

- Colaborar con el equipo multidisciplinar <strong>de</strong> salud<br />

- Conocer las capacida<strong>de</strong>s propias.<br />

4


PROGRAMA TEÓRICO DE LA MATERIA<br />

TITULO<br />

Unidad didáctica 1: Conceptos generales<br />

Concepto <strong>de</strong> Podología Física. Los agentes físicos<br />

Conocimientos básicos <strong>de</strong> Podología Física<br />

Conocimientos básicos anatómicos<br />

Unidad didáctica 2: Valoración <strong>de</strong> la extremidad inferior<br />

Balance muscular <strong><strong>de</strong>l</strong> miembro inferior<br />

Balance articular <strong><strong>de</strong>l</strong> miembro inferior<br />

Unidad didáctica 3: Termoterapia e Hidroterapia<br />

Termoterapia<br />

Crioterapia<br />

Hidroterapia<br />

Unidad 4: Electroterapia<br />

Corriente Galvánica. Iontoforesis<br />

Corrientes variables<br />

Estimulación eléctrica transcutánea <strong>de</strong> los nervios<br />

(TENS)<br />

Ultrasonoterapia y Ultrasonoforesis<br />

Magnetoterapia<br />

Unidad 5: Fototerapia<br />

Laserterapia<br />

Radiación Infrarroja<br />

Radiación ultravioleta<br />

Unidad 6: Cinesiterapia<br />

Clasificación <strong>de</strong> las movilizaciones<br />

Manipulación <strong><strong>de</strong>l</strong> pie. Técnicas <strong>de</strong> movilización articular<br />

Masoterapia<br />

Estiramientos musculares<br />

Unidad temática 7: Terapéutica Física <strong>de</strong> patologías <strong><strong>de</strong>l</strong> Pie<br />

Terapia física en las alteraciones morfoestructurales<br />

Terapia física en el dolor y la inflamación<br />

CRONOGRAMA<br />

5


PROGRAMA PRÁCTICO DE LA MATERIA<br />

CRONOGRAMA<br />

TITULO INICIO FIN<br />

24 DE<br />

OCTUBRE<br />

Práctica 1:<br />

Balance articular y muscular <strong><strong>de</strong>l</strong> Pié (5 h/<br />

grupo)<br />

14 DE<br />

NOVIEMBRE<br />

Práctica 2:<br />

Vendajes Funcionales y técnicas <strong>de</strong> cinesiterapia<br />

(5h/grupo)<br />

Práctica 3:<br />

Aplicación <strong>de</strong> técnicas <strong>de</strong> crioterapia y<br />

electroterapia (5 h/grupo)<br />

COMPLEMENTO DEL PROGRAMA PRÁCTICO:<br />

-Realización <strong>de</strong> un plan integral <strong>de</strong> tratamiento físico<br />

documentado y justificado, en una patología<br />

morfoestructural, músculo-ligamentosa, traumática o<br />

dérmica <strong><strong>de</strong>l</strong> pie.<br />

Trabajo en grupo <strong>de</strong> máximo 3 alumnos<br />

Exposición <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajo oral ( máximo 10 min)<br />

Asistencia obligatoria <strong>de</strong> la totalidad <strong>de</strong> los alumnos<br />

matriculados a la exposición <strong>de</strong> los trabajos.<br />

21 DE<br />

NOVIEMBRE<br />

19 DE<br />

DICIEMBRE<br />

12 DE<br />

DICIEMBRE<br />

DE 11 A 13 H<br />

Y<br />

19 DE<br />

DICIEMBRE<br />

DE 11 A 13 H<br />

12 DE<br />

DICIEMBRE<br />

23 DE<br />

ENERO<br />

PRACTICA GRUPO FECHA/HORARIO<br />

PRUEBA PARA ALUMNOS<br />

QUE CURSAN POR 2º VEZ<br />

10 DE OCTUBRE<br />

DE 16 A 18H<br />

LA ASIGNATURA<br />

A<br />

17 DE OCTUBRE<br />

PRACTICA 1 (15 A 20H)<br />

B<br />

24 DE OCTUBRE<br />

C<br />

31 DE OCTUBRE<br />

D<br />

7 DE NOVIEMBRE<br />

A<br />

14 DE NOVIEMBRE<br />

PRACTICA 2 (15 A 20H)<br />

B<br />

21 DE NOVIEMBRE<br />

C<br />

28 DE NOVIEMBRE<br />

D<br />

5 DE DICIEMBRE<br />

A<br />

12 DE DICIEMBRE<br />

PRACTICA 2 (15 A 20H)<br />

B<br />

19 DE DICIEMBRE<br />

C<br />

9 DE DICIEMBRE<br />

D<br />

16 DE DICIEMBRE<br />

A<br />

23 DE ENERO 15 A 16H<br />

PRUEBA PRÁCTICA<br />

B<br />

23 DE ENERO 16 A 17H<br />

C 23 DE ENERO 17.30 A 18.30H<br />

D 23 DE ENERO 18.30 A 19.30H<br />

*LAS ROTACIONES DE PRÁCTICAS PODRÁN SER VARIADAS AL INICIO DEL<br />

CUATRIMESTRE POR COMPROMISOS FORMATIVOS O CIENTÍFICOS DEL<br />

PROFESORADO.<br />

6


METODOLOGÍA DOCENTE<br />

PROGRAMA TEÓRICO<br />

Las clases teóricas se <strong>de</strong>sarrollarán mediante clases expositivas participativas.<br />

Se realizarán <strong>de</strong>bates sobre temas <strong>de</strong> la materia tras la lectura <strong>de</strong> artículos científicos y<br />

capítulos <strong>de</strong> tratados relacionados con la materia.<br />

PROGAMA PRÁCTICO<br />

Grupos <strong>de</strong> 12-13 alumnos.<br />

Recuerdo teórico-práctico <strong>de</strong> las técnicas y realización <strong>de</strong> las mismas<br />

EVALUACIÓN<br />

PROGRAMA TEÓRICO<br />

- Programa teórico: (60% <strong>de</strong> la nota final)<br />

- Examen final, constará <strong>de</strong> una parte tipo test y una parte <strong>de</strong> preguntas cortas.<br />

Será necesario superar ambas partes para superar la parte teórica.<br />

PROGAMA PRÁCTICO<br />

- Programa práctico: (40% <strong>de</strong> la nota final)<br />

- Evaluación continúa <strong>de</strong> las actitu<strong>de</strong>s y aptitu<strong>de</strong>s <strong><strong>de</strong>l</strong> alumno durante las prácticas.<br />

Será obligatoria la asistencia a la totalidad <strong>de</strong> las prácticas para ser<br />

evaluado.(1 punto)<br />

- Prueba práctica oral, el alumno <strong>de</strong>berá realizar una <strong>de</strong> las técnicas <strong>de</strong><br />

evaluación o tratamiento indicadas. La prueba se realizará en el día y fecha<br />

indicados en el calendario <strong>de</strong> prácticas.(1 punto)<br />

-Será obligatorio la presentación <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajo en grupo y la exposición <strong><strong>de</strong>l</strong> mismo.<br />

( 2 puntos)<br />

Criterios <strong>de</strong> evaluación <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajo:<br />

-Evaluación <strong>de</strong> los contenidos, actualización <strong>de</strong> los mismos y carácter<br />

científico a<strong>de</strong>cuado.<br />

-Bibliografía actualizada y correctamente indicada.<br />

-Corrección y características <strong>de</strong> la presentación realizada para la<br />

exposición y<br />

Los alumnos que han cursado las prácticas en cursos anteriores <strong>de</strong>berán realizar una<br />

prueba al inicio <strong><strong>de</strong>l</strong> cuatrimestre en la cual se evaluarán las capacida<strong>de</strong>s y las<br />

competencias adquiridas en las prácticas, si el alumno supera esta prueba queda liberado<br />

<strong>de</strong> repetir las prácticas; en caso <strong>de</strong> no superarla <strong>de</strong>berá repetir la totalidad <strong>de</strong> las<br />

prácticas <strong>de</strong> la asignatura.<br />

La prueba se realizará el Martes 10 <strong>de</strong> octubre <strong>de</strong> 16 a 18h en el laboratorio 3.<br />

7


BIBLIOGRAFÍA<br />

BIBLIOGRAFÍA BÁSICA<br />

1. M. Martínez Morillo. Manual <strong>de</strong> Medicina Física. Ed Harcourt Brace. Madrid<br />

1998.<br />

2. F.M. Kaltenborn. Fisioterapia Manual Extremida<strong>de</strong>s. F.M. Kaltenborn. Ed.<br />

McGraw-Hill 10ª edición. Madrid 1999<br />

3. Kendall, FP. Músculos pruebas y funciones. Ed Jims; Barcelona 1999<br />

4. Hazel M Clarkson. Proceso evaluativo musculoesquelético. Ed. Paidotribo 1ª<br />

edición. Barcelona 2003<br />

5. J. Moreno <strong>de</strong> la Fuente. Podología Física. Ed Masson. 1ª edición. Barcelon <strong>2006</strong><br />

BIBLIOGRAFÍA COMPLENMETARIA<br />

1. Rose Sgarlat Myers. Saun<strong>de</strong>rs Manual of Physical Therapy practice. Ed. Hardcourt.<br />

1ª edición. Phila<strong><strong>de</strong>l</strong>phia 1995<br />

2. Génot & Co. Kinesiterapia. Ed Panamericana. 1ª edición. Madrid 2000<br />

3. James Cyriax. Tratamiento por manipulación masaje e inyección. Ed Marban. 11ª<br />

Edición. Madrid 2001.<br />

4. T. Michaud. Foot Orthoses. William&Wilkins.1997<br />

5. R. Valmassy. “Clinical Biomechanics of the lower extremities”. Ed Mosby. 1996<br />

8


GUIA DOCENTE<br />

CLÍNICA PODOLÓGICA<br />

INTEGRADA I<br />

CURSO <strong>2006</strong>-2007<br />

PROGRAMACIÓN GENERAL DE LA MATERIA<br />

MATERIA<br />

CLINICA PODOLÓGICA INTEGRADA I<br />

CURSO CICLO PROFESOR RESPONSABLE<br />

2º CURSO 1º CICLO CAROLINA ROSENDE BAUTISTA<br />

TITULACIÓN<br />

DIPLOMATURA EN PODOLOXIA<br />

CENTRO<br />

E.U. ENFERMERÍA E PODOLOXÍA DE FERROL<br />

CURSO ACADÉMICO <strong>2006</strong>-2007<br />

1


DATOS DESCRIPTIVOS<br />

CODIGO TITULACIÓN<br />

TITULACIÓN<br />

750 2 11 DIPLOMATURA EN PODOLOGÍA<br />

PLAN DE ESTUDIOS<br />

FECHA HOMOLOGACIÓN FECHA DE PUBLICACIÓN CURSO DE IMPLANTACIÓN<br />

27/OCTUBRE/1998 26/FEBRERO/1999 1998-1999<br />

MATERIA<br />

CODIGO DE LA MATERIA<br />

NOMBRE<br />

750 211 205 CLINICA PODOLÓGICA INTEGRADA I<br />

CURSO CICLO IDIOMAS EN QUE SE IMPARTE<br />

2º CURSO 1 ER CICLO CASTELLANO<br />

CARACTER DURACIÓN CONVOCATORIA<br />

TRONCAL CUATRIMESTRAL JUNIO<br />

CREDITOS MATERIA<br />

TIPOS LRU ECTS<br />

TEÓRICOS 4 4 (37,5H CRED=150H)<br />

PRÁCTICOS 2(10H CRED=20H) 2(37,5H CRED=75)<br />

TOTALES 6 6(225H)<br />

DEPARTAMENTO<br />

CODIGO<br />

NOMBRE<br />

146 CIENCIAS DA SAÚDE<br />

AREA<br />

CODIGO<br />

NOMBRE<br />

255 ENFERMERÍA<br />

CENTRO/FACULTAD/ESCUELA<br />

CODIGO<br />

NOMBRE<br />

E.U. ENFERMERÍA E PODOLOXÍA<br />

CAMPUS CALLE Nº C.P<br />

ESTEIRO NATURALISTA SEOANE S/N 15403<br />

TELÉFONO FAX CORREO ELECTRÓNICO<br />

981337400 981337420 CAROLA@CDF.UDC.ES<br />

2


DESCRIPTORES DE LA MATERIA<br />

Clínica podológica integrada en podología general<br />

PROFESORADO Y TUTORIAS<br />

PROFESOR/A<br />

NONBRE DESPACHO EXTENSIÓN E-MAIL<br />

CAROLINA ROSENDE BAUTISTA 3.21 3538 carola@cdf.udc.es<br />

TUTORIAS<br />

DIAS DE LA SEMANA<br />

HORAS<br />

MARTES<br />

11 A 13H<br />

JUEVES<br />

11 A 14H<br />

3


PROGRAMA GENERAL DE LA MATERIA<br />

CONTEXTO<br />

La materia clínica podológica integrada aborda las lesiones morfoestructurales <strong>de</strong><br />

columna, ca<strong>de</strong>ra, rodilla y pie que tendrán influencia sobre la marcha, así como el<br />

análisis <strong>de</strong> las diferentes alteraciones <strong>de</strong> cada fase <strong>de</strong> la marcha que aparecen como<br />

consecuencia <strong>de</strong> la alteraciones a estudio.<br />

Los contenidos resultan indispensables para la aplicación <strong>de</strong> tratamientos<br />

ortopodológicos y para el diagnóstico <strong>de</strong> las lesiones morfoestructurales.<br />

OBJETIVOS<br />

-Estudio <strong>de</strong> las principales alteraciones patomecánicas <strong><strong>de</strong>l</strong> Pie<br />

-Estudio <strong>de</strong> las principales patologías morfológicas, estructurales o sistémicas que<br />

afectan al miembro inferior y tienen influencia sobre el pie y la marcha humana.<br />

-Introducir al alumno en el proceso <strong>de</strong> exploración clínica, valoración, análisis y<br />

diagnóstico <strong>de</strong> las patologías <strong><strong>de</strong>l</strong> miembro inferior y <strong><strong>de</strong>l</strong> pie.<br />

COMPETENCIAS<br />

Capacida<strong>de</strong>s conceptuales<br />

• La morfología , estructura y funciones <strong><strong>de</strong>l</strong> pie normal, sus manifestaciones<br />

patológicas y métodos <strong>de</strong> exploración y diagnóstico<br />

• I<strong>de</strong>ntificar y analizar los problemas <strong>de</strong> salud <strong><strong>de</strong>l</strong> pie en los diferentes aspectos<br />

ambientales, biodinámicos y sociales, así como un aprendizaje relativo a los hechos<br />

cientificamente probados y el análisis <strong>de</strong> los datos en general, para aplicar la<br />

podología basada en la evi<strong>de</strong>ncia<br />

Capacida<strong>de</strong>s metodológicas<br />

• Realizar la historia clínica podológica y registrar la información obtenida<br />

• Desenvolver técnicas <strong>de</strong> exploración física<br />

• Interpretar resultados <strong>de</strong> las pruebas complementarias y la racionalización <strong>de</strong> su uso<br />

• Emitir un diagnóstico y un pronóstico<br />

• Diseñar el plan <strong>de</strong> intervención integral o tratamiento podológico<br />

• Desenvolver la capacidad <strong>de</strong> establecer protocolos , ejecutarlos y evaluarlos<br />

Capacida<strong>de</strong>s actitudinales<br />

• Capacidad <strong>de</strong> aplicar conocimientos en la práctica<br />

• Capacidad <strong>de</strong> gestionar la información<br />

4


PROGRAMA TEÓRICO DE LA ASIGNATURA<br />

PROGRAMA TEÓRICO CRONOGRAMA<br />

ACTIVIDADES<br />

TITULO FECHA DISTRIBUCIÓN DE<br />

TAREAS<br />

UNIDAD I: PATOMECÁNICA DEL PIE<br />

Tema 1: Función normal <strong><strong>de</strong>l</strong> pie.<br />

ALTERACIONES DEL RETROPIÉ:<br />

22 Y 27 DE<br />

FEBRERO<br />

3H CLASE TEÓRICA<br />

LECTURA 1<br />

LECTURA 2<br />

Tema 2: Alteraciones plano frontal 1 DE MARZO 2 CLASE TEÓRICA<br />

LECTURA 3<br />

Tema 3: Coaliciones Tarsales. 6 DE MARZO 1H CLASE TEÓRICA<br />

LECTURA 4<br />

Tema 4: Pie Equino. 8 DE MARZO 1H CLASES TEÓRICAS<br />

LECTURA 5<br />

RESOLUCIÓN CASOS<br />

CLÍNICOS. AULA<br />

ALTERACIONES DEL ANTEPIÉ:<br />

Tema 5: Alteraciones plano frontal: Antepié<br />

varo/valgo/supinado<br />

Tema 6: Alteraciones <strong><strong>de</strong>l</strong> plano Sagital: Equino<br />

anterior/ Equino <strong>de</strong> columna medial o lateral.<br />

ALTERACIONES DEL PRIMER RADIO Y DEDO<br />

8 Y 13 DE<br />

MARZO<br />

13DE MARZO<br />

2H CLASES TEÓRICAS<br />

LECTURA 6<br />

1H CLASE TEÓRICA<br />

Tema 7: Alteraciones primer radio plano sagital 15 DE MARZO 1 H CLASE TEÓRICA<br />

LECTURA 7<br />

Tema 8: Alteraciones <strong>de</strong> la primera<br />

metatarsofalángica: Hallux limitus, rigidus, HAV.<br />

15 Y 20 DE<br />

MARZO<br />

2 HORAS TEORICAS<br />

LECTURAS 8Y 9<br />

ALTERACIONES DE LOS RADIOS MENORES<br />

Tema 9: Deformida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> los radios menores 22 DE MARZO 1 HORA CLASE<br />

TEÓRICA<br />

LECTURA 10<br />

REPASO UNIDAD DIDÁCTICA 27 DE MARZO RESOLUCIÓN DE<br />

CASOS CLÍNICOS<br />

EVALUACIÓN ESCRITA UNIDAD DIDÁCTICA I 29 DE MARZO ENTREGA DE<br />

ACTIVIDADES<br />

UNIDAD DIDÁCTICA<br />

UNIDAD II: ALTERACIONES MORFOLÓGICAS DEL<br />

MIEMBRO INFERIOR<br />

Tema 10: Coxa vara y Coxa valga 10 DE ABRIL TRABAJO ALUMNO<br />

Tema 11: Estudio <strong>de</strong> las alteraciones rotacionales <strong><strong>de</strong>l</strong> 12 DE ABRIL 2H CLASE TEÓRICA<br />

miembro inferior<br />

Tema 12: Alteraciones plano frontal y plano sagital: 17 DE ABRIL 1 H CLASE TEÓRICA<br />

Genu varo/valgo; Genu flexus/ recurvatum<br />

Tema 13: Asimetrías <strong><strong>de</strong>l</strong> miembro inferior 19 DE ABRIL 1 H CLASE TEÓRICA<br />

LECTURA 11<br />

UNIDAD III: ALTERACIONES DE LA COLUMNA<br />

VERTEBRAL<br />

Tema 14: Alt. en el plano frontal: Escoliosis<br />

24 Y 26 DE<br />

ABRIL<br />

2 HORA CLASE<br />

TEÓRICA<br />

Tema 15: Alt. en el plano sagital: Cifosis 26 DE ABRIL 1 H CLASE TEÓRICA<br />

EVALUACIÓN ESCRITA UNIDAD DIDÁCTICA II Y III 3 DE MAYO ENTREGA DE<br />

5


ACTIVIDADES<br />

UNIDAD DIDÁCTICA<br />

UNIDAD IV: ALTERACIONES DE LA ARTICULACIÓN<br />

COXOFEMORAL<br />

Tema 16:Desplazamiento evolutivo <strong>de</strong> ca<strong>de</strong>ra 8 DE MAYO 1 H CLASE TEÓRICA<br />

Tema 17:Síndrome <strong>de</strong> Legg-Calve-Perthes 10 DE MAYO CLASE TEÓRICA<br />

Tema 18:Sinovitis transitoria <strong>de</strong> ca<strong>de</strong>ra 10 DE MAYO CLASE TEÓRICA<br />

UNIDAD V: ALTERACIONES DE LA TIBIA<br />

Tema 19: Enfermedad <strong>de</strong> Blount 15 DE MAYO TRABAJO ALUMNO<br />

Tema 20: Enfermedad <strong>de</strong> Osgood-Schlater 22 DE MAYO 1 H CLASE TEÓRICA<br />

UNIDAD VI: ALTERACIONES GENERALES Y<br />

SISTÉMICAS DE REPERCUSIÓN EN EL MIEMBRO<br />

INFERIOR<br />

Tema 21: Pie diabético 24 DE MAYO 2H CLASE TEÓRICA<br />

LECTURA 12<br />

Tema 22: Pie gotoso 29 DE MAYO 1 H CLASE TEÓRICA<br />

EVALUACIÓN ESCRITA UNIDAD DIDÁCTICA IV, V Y VI 31 DE MAYO ENTREGA DE<br />

ACTIVIDADES<br />

UNIDAD DIDÁCTICA<br />

METODOLOGÍA DOCENTE<br />

PROGRAMA TEÓRICO<br />

Las clases teóricas se <strong>de</strong>sarrollarán mediante clases expositivas participativas.<br />

Se realizarán <strong>de</strong>bates sobre temas <strong>de</strong> la materia tras la lectura <strong>de</strong> artículos científicos y capítulos <strong>de</strong><br />

tratados relacionados con la materia.<br />

Las pruebas escritas <strong>de</strong> las unida<strong>de</strong>s didácticas serán revisadas en el aula.<br />

EVALUACIÓN<br />

PROGRAMA TEÓRICO<br />

-Prueba <strong>de</strong> evaluación final escrita que constará <strong>de</strong> una parte tipo test y una parte <strong>de</strong> preguntas cortas.<br />

(40% <strong>de</strong> la nota final). Para superar la asignatura el alumno <strong>de</strong>be obtener al menos un aprobado en<br />

cada una <strong>de</strong> las pruebas.<br />

-Evaluación continua <strong>de</strong> las activida<strong>de</strong>s realizadas en el aula, <strong>de</strong>bate, síntesis y comentarios críticos<br />

<strong>de</strong> artículos científicos y capítulos <strong>de</strong> tratados. (20% nota final)<br />

Unidad didáctica 1: Trabajos valor 0,75 puntos(Fuera <strong>de</strong> plazo máximo 0,50); prueba escrita valor 0,5<br />

puntos<br />

Unidad didáctica II y III: Trabajos valor 0,25 puntos (Fuera <strong>de</strong> plazo máximo 0,15);, prueba escrita<br />

valor 0,25 puntos<br />

Unidad didáctica IV, V y VI: Trabajos valor + prueba escrita valor 0,25 puntos(Fuera <strong>de</strong> plazo máximo<br />

0,15).<br />

Para superar la asignatura el alumno <strong>de</strong>be obtener al menos el 50% <strong>de</strong> los puntos otorgados a los<br />

trabajos y pruebas escritas ( 1 punto).<br />

-En las convocatorias <strong>de</strong> septiembre y febrero el alumno <strong>de</strong>berá <strong>de</strong> presentar los trabajos realizados<br />

(en caso <strong>de</strong> no haberlos entregado durante el curso académico) el valor <strong>de</strong> las pruebas escritas se<br />

computará <strong>de</strong>pendiendo <strong>de</strong> las notas obtenidas durante el curso.<br />

6


LECTURA<br />

LECTURA 1 –O. Seibel, Función <strong><strong>de</strong>l</strong> Pie.<br />

Capítulos 1, 2 3 y 4. pag 1-50<br />

LECTURA 2: Jiménez Leal, R. Estudio articular<br />

<strong><strong>de</strong>l</strong> miembro inferior durante el ciclo <strong>de</strong> la<br />

marcha.<br />

El Peu 24 (4), diciembre 2004, 211-217<br />

Lectura 3 - Patomecánica <strong><strong>de</strong>l</strong> retropie" -<br />

Vázquez Amella, F.X.<br />

Revista Española <strong>de</strong> Podología 2000 ; XI(4) :<br />

231-235<br />

Lectura 4-Coalición tarsal : a propósito <strong>de</strong> un<br />

caso" - López Ros, P.;<br />

Revista Española <strong>de</strong> Podología 2001 ; XII(2) :<br />

140-146<br />

Lectura 5: -<br />

1. "Pie equino funcional y marcha con saludo:<br />

compensación ortopodológica" - Benhamú<br />

Benhamú, S.;<br />

Podología clínica 2003 ; 4(5) : 166-170<br />

2. Pie equino : tratamiento ortopodológico" Prats<br />

Climent, B.;; El Peu 1998 ; 72 : 415-417<br />

Lectura 6:<br />

1.Antepie valgo : tratamiento ortopodológico" -<br />

Verdaguer Sanmartí, J.; Revista Española <strong>de</strong><br />

Podología 2004 ; XV(3) : 138-140<br />

2. O. Seibel, Función <strong><strong>de</strong>l</strong> Pie. Capítulos 14<br />

Lectura 7:<br />

1.Alteraciones <strong><strong>de</strong>l</strong> primer radio en el plano<br />

sagital: tratamiento ortopodológico" - Alcorisa<br />

Ro<strong>de</strong>ro, O.;<br />

Revista Española <strong>de</strong> Podología 2004 ; XV(5) :<br />

240-24<br />

2.-"Pie cavo por flexión plantar <strong><strong>de</strong>l</strong> primer radio<br />

: a propósito <strong>de</strong> un caso" - Escamilla Martínez,<br />

E.;<br />

Revista Española <strong>de</strong> Podología 2001 ; XII(6) :<br />

370-374<br />

ACTIVIDAD SOBRE LA LECTURA<br />

INSTRUCCIONES SOBRE LAS<br />

ACTIVIDADES:<br />

TODAS LAS ACTIVIDADES SE<br />

ENTREGARÁN EN LA FECHA INDICADA<br />

EN EL CRONOGRAMA, SE PRESENTARÁN<br />

ESCRITAS A LETRA TAMAÑO 10 CON<br />

ESPACIO SIMPLE.<br />

El alumno <strong>de</strong>be leer <strong>de</strong>tenidamente los capítulos<br />

indicados y realizar los ejercicios propuestos en<br />

cada tema<br />

Realizar un esquema <strong>de</strong> las posiciones y<br />

movimientos <strong>de</strong> cada una <strong>de</strong> las articulaciones en<br />

los diferentes momentos <strong>de</strong> la marcha humana<br />

El alumno <strong>de</strong>be realizar un pequeño comentario<br />

(no más <strong>de</strong> 2 folios), en el que reflejará las<br />

variaciones en la exploración <strong><strong>de</strong>l</strong> retropié entre la<br />

metodología propuesta por este artículo y la<br />

teoría tradicional <strong>de</strong> Lelievre<br />

Realizar un esquema <strong>de</strong> las principales signos y<br />

síntomas así como pruebas diagnósticas que han<br />

conducido al diagnóstico <strong>de</strong> coalición tarsal.<br />

Tras la lectura <strong>de</strong> ambos artículos el alumno<br />

<strong>de</strong>be realizar un esquema clasificatorio <strong>de</strong> los<br />

diferentes tipos <strong>de</strong> Pie equino y los signos<br />

clínicos <strong>de</strong> cada uno.<br />

1. El alumno realizará un esquema <strong>de</strong> la lectura<br />

2. El alumno <strong>de</strong>be leer <strong>de</strong>tenidamente los<br />

capítulos indicados y realizar los ejercicios<br />

propuestos en cada tema<br />

El alumno <strong>de</strong>be realizar un esquema <strong>de</strong> la<br />

patologías <strong>de</strong> primer radio y sus características,<br />

reflejadas en los 3 artículos<br />

7


3.-"Deformida<strong>de</strong>s <strong><strong>de</strong>l</strong> primer radio en el plano<br />

sagital" - Prats Climent, B.;<br />

El Peu 1998 ; 72 : 418-420<br />

Lectura 8:<br />

-"Patomecánica <strong><strong>de</strong>l</strong> hallux limitus" - Monzón,<br />

F.;<br />

Revista Española <strong>de</strong> Podología 2002 ; XIII(1)<br />

: 13-18<br />

-"Deformidad <strong>de</strong> hallux limitus y rigidus :<br />

tratamiento ortopodológico" - Prats Climent, B.;<br />

Revista Española <strong>de</strong> Podología 2000 ; XI(1)<br />

: 35-40<br />

Lectura 9:<br />

1.-"Grados <strong>de</strong> evolución en el hallux abductus<br />

valgus" - Bustos García, M.J.;;<br />

Revista Española <strong>de</strong> Podología 2002 ;<br />

XIII(1) : 24-28<br />

2.-"Test <strong>de</strong> valoración pre-quirúrgica <strong><strong>de</strong>l</strong> hallux<br />

abductus valgus" - Ferrer Aznar, O.;<br />

El Peu 2000 ; 82 : 695-713<br />

Lectura 10<br />

1.-“Síndrome <strong>de</strong> predislocación” M Moreno <strong>de</strong><br />

Castro. Podoscopio 2004<br />

2.- “Insuficiencia <strong><strong>de</strong>l</strong> 5º radio”. Castillo Lopez,<br />

JM, Lafuente Sotillos, G,<br />

Revista Española <strong>de</strong> Podología 2001<br />

TEMA 10<br />

Lectura 11:<br />

-Desigualda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> la longitud <strong>de</strong> los miembros<br />

inferiores<br />

-Pequeñas <strong>de</strong>sigualda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> la longitud <strong>de</strong> los<br />

miembros inferiores en el adulto<br />

TEMA 19<br />

Lectura 12:<br />

-Exploración Podológica <strong><strong>de</strong>l</strong> pie diabético. Sonia<br />

Hidalgo Ruiz<br />

Revista española <strong>de</strong> Podología XVI(6).2005<br />

254-262<br />

Indique como afecta la <strong>de</strong>formidad <strong>de</strong> hallux<br />

limitus y rigidus a las diferentes fases <strong>de</strong> la<br />

marcha humana<br />

El alumno <strong>de</strong>be realizar un breve <strong>de</strong>scripción <strong>de</strong><br />

los principales pruebas exploratorias <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

diagnóstico <strong><strong>de</strong>l</strong> HAV, que reflejan los dos<br />

artículos<br />

El alumno realizará un breve esquema <strong>de</strong> ambas<br />

lecturas.<br />

El alumno realizará un <strong>de</strong>sarrollo <strong><strong>de</strong>l</strong> tema coxa<br />

vara – coxa valga siguiendo el siguiente<br />

esquema:<br />

- <strong>de</strong>finición <strong>de</strong> la alteración<br />

- etiología/etiopatogenia<br />

- exploración clínica<br />

- pruebas complementarias<br />

Extensión máxima 3 folios<br />

Realizar un esquema <strong>de</strong> ambas lecturas<br />

El alumno realizará un <strong>de</strong>sarrollo <strong><strong>de</strong>l</strong> tema<br />

ENFERMEDAD DE BLOUNT<br />

EXTENSIÓN MÁXIMA 2 FOLIOS.<br />

Indicar bibliografía utilizada<br />

Realizar un esquema que ayu<strong>de</strong> a la comprensión<br />

y estudio <strong><strong>de</strong>l</strong> tema<br />

8


PROGRAMA PRÁCTICO DE LA ASIGNATURA<br />

CONTENIDOS DEL PROGRAMA PRÁCTICO<br />

Las prácticas <strong>de</strong> la asignatura se <strong>de</strong>sarrollarán en la clínica universitaria <strong>de</strong> podología, durante las<br />

prácticas se recibirá a los pacientes para realizarles la exploración podológica íntegramente:<br />

Anamnesis, exploración articular, muscular, morfoestructural, estática y dinámica con el objetivo <strong>de</strong><br />

realizar un diagnóstico podológico y <strong>de</strong>rivar al paciente a los servicios correspondientes para recibir<br />

tratamiento.<br />

El alumno <strong>de</strong>be integrar los conocimientos teórico prácticos <strong>de</strong> la asignatura Podología General y los<br />

conocimientos teoricos <strong>de</strong> la asignatura CPI I que irá incorporando a las prácticas clínicas.<br />

PRÁCTICAS<br />

PRÁCTICA 1<br />

PRÁCTICA 2<br />

PRÁCTICA 3<br />

PRÁCTICA 4<br />

GRUPO/FECHA/ HORARIO<br />

GRUPO A JUEVES 1 DE MARZO 15 A 20H<br />

GRUPO B MARTES 6 DE MARZO 15 A 20H<br />

GRUPO C JUEVES 8 DE MARZO 15 A 20H<br />

GRUPO D MARTES 13 DE MARZO 15 A 20H<br />

GRUPO E JUEVES 15 DE MARZO 15 A 20H<br />

GRUPO A MARTES 20 DE MARZO 15 A 20H<br />

GRUPO B JUEVES 22 DE MARZO 15 A 20H<br />

GRUPO C MARTES 27 DE MARZO 15 A 20H<br />

GRUPO D JUEVES 29 DE MARZO 15 A 20H<br />

GRUPO E MARTES 10 DE ABRIL 15 A 20H<br />

GRUPO A JUEVES 12 DE ABRIL DE 15 A 20H<br />

GRUPO B MARTES 17 DE ABRIL 15 A 20H<br />

GRUPO C JUEVES 19 DE ABRIL DE 15 A 20H<br />

GRUPO D MARTES 24 DE ABRIL 15 A 20H<br />

GRUPO E JUEVES 26 DE ABRIL DE 15 A 20H<br />

GRUPO A JUEVES 3 DE MAYO DE 15 A 20H<br />

GRUPO B MARTES 8 DE MAYO DE 15 A 20H<br />

GRUPO C JUEVES 10 DE MAYO DE 15 A 20H<br />

GRUPO D MARTES 15 DE MAYO DE 15 A 20H<br />

GRUPO E JUEVES 22 DE MAYO DE 15 A 20H<br />

*LAS ROTACIONES DE PRÁCTICAS PODRÁN SER VARIADAS AL INICIO DEL<br />

CUATRIMESTRE POR COMPROMISOS FORMATIVOS O CIENTÍFICOS DEL<br />

PROFESORADO.<br />

EVALUACIÓN<br />

PROGAMA PRÁCTICO<br />

-Evaluación continúa <strong>de</strong> las actitu<strong>de</strong>s y aptitu<strong>de</strong>s <strong><strong>de</strong>l</strong> alumno durante las prácticas.<br />

Será obligatoria la asistencia a la totalidad <strong>de</strong> las prácticas para ser evaluado. (20% <strong>de</strong> la nota<br />

final).<br />

-Prueba práctica final escrita: el alumno <strong>de</strong>berá <strong>de</strong> forma individual, una prueba escrita, en la cual<br />

se le facilitarán datos e imágenes <strong>de</strong> un paciente explorado durante las prácticas y ha <strong>de</strong> realizar un<br />

estudio razonado <strong>de</strong> los datos y proponer un diagnóstico final para establecer un plan <strong>de</strong> tratamiento.<br />

(20% <strong>de</strong> la nota final).<br />

-Los alumnos que han cursado las prácticas en cursos anteriores <strong>de</strong>berán realizar una prueba al<br />

inicio <strong><strong>de</strong>l</strong> cuatrimestre en la cual se evaluarán las capacida<strong>de</strong>s y las competencias <strong>de</strong> las prácticas, si el<br />

alumno supera esta prueba queda liberado <strong>de</strong> repetir las prácticas clínicas y recuperará la calificación<br />

alcanzada en el curso anterior; en caso <strong>de</strong> no superarla <strong>de</strong>berá repetir la totalidad <strong>de</strong> las prácticas <strong>de</strong> la<br />

asignatura.<br />

Esta prueba se realizará el martes 27 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 16 a 18 h en la clínica universitaria <strong>de</strong><br />

podología.<br />

9


BIBLIOGRAFÍA<br />

BIBLIOGRAFÍA BÁSICA<br />

1.Dimeglio. “Ortopedia Infantil cotidiana”. Masson.1999.<br />

2. Merton L. Root. “Exploración biomecánica <strong><strong>de</strong>l</strong> pie”. Vol 1. Ortocen Editores, Madrid;<br />

1991.<br />

3. Tachdjian. “Ortopedia clínica Pediátrica, Diagnóstico y tratamiento”. Panamericana<br />

1999.<br />

4. R. Valmassy. “Clinical Biomechanics of the lower extremities”. Ed Mosby. 1996<br />

5. Ronald McRae. Exploración clínica ortopédica. Ed Harcourt Brace. Madrid 1998.<br />

6. T. Michaud. Foot Orthoses. William&Wilkins.1996<br />

7. Viadé Julia, Jordi. Pie Diabético. Roche 1999<br />

BIBLIOGRAFÍA COMPLENMETARIA<br />

1. Marie- José Teyssandier. “Introducción a la exploración clínica programada <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

raquis” Masson; Madrid 1996.<br />

2. Marc Ollier. “Escoliosis su tratamiento en fisioterapia y ortopedia”. Ed Médica<br />

panamericana. Madrid 2002.<br />

3. Mariano Llanos Alcazar. Biomecánica, medicina y cirugía <strong><strong>de</strong>l</strong> pie. Masson<br />

Barcelona 2000.<br />

4. Angel camp Faulí. Cuidados en el pie diabético. Ed. Smith&Nephew<br />

Revistas recomendadas<br />

1. El Peu<br />

2. Revista Española <strong>de</strong> Podología<br />

3. Podología clínica<br />

4. Journal of the American podiatric medicine<br />

10


Escuela <strong>de</strong> Enfermería y Podología <strong>de</strong> Ferrol<br />

Asignatura: BIOMECANICA DEL MIEMBRO INFERIOR<br />

Segundo curso. Nº <strong>de</strong> Créditos: 6<br />

PROFESOR/RA: Isabel Raposo Vidal<br />

IDIOMA EN EL QUE SE VA A IMPARTIR: Castellano<br />

OBJETIVO GENERAL<br />

Con el estudio <strong>de</strong> la asignatura “Biomecánica <strong><strong>de</strong>l</strong> Miembro Inferior”, se<br />

preten<strong>de</strong> que el alumno conozca la cinemática y cinética <strong>de</strong> todo el miembro inferior<br />

tanto analíticamente (niveles articulares) como en su globalidad funcional a través <strong>de</strong> la<br />

biomecánica <strong>de</strong>scriptiva y la aplicada a sistemas <strong>de</strong> registro.<br />

Ello contribuirá a la i<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong> las alteraciones podológicas así como la<br />

justificación <strong>de</strong> las técnicas terapéuticas puestas en marcha por el profesional <strong>de</strong> la<br />

salud: podólogo.<br />

Para alcanzar este objetivo cada bloque temático incluye una serie <strong>de</strong> objetivos<br />

específicos cuya superación conduce al alcance <strong><strong>de</strong>l</strong> objetivo general.<br />

Programa: Biomecánica <strong><strong>de</strong>l</strong> Miembro Inferior 1


Escuela <strong>de</strong> Enfermería y Podología <strong>de</strong> Ferrol<br />

PROGRAMA TEORICO<br />

Total créditos: 4´5<br />

Bloque temático I – BIOMECANICA DE LOS TEJIDOS Y ESTRUCTURAS DEL<br />

SISTEMA MUSCULOESQUELÉTICO<br />

Total créditos: 1<br />

Al finalizar la unidad el alumno <strong>de</strong>berá:<br />

- I<strong>de</strong>ntificar los campos <strong>de</strong> estudio <strong>de</strong> la biomecánica: cinemática y cinética<br />

- Describir la propieda<strong>de</strong>s mecánicas <strong><strong>de</strong>l</strong> hueso.<br />

- Diferenciar tipos <strong>de</strong> palancas y <strong>de</strong>sarrollar su implicación en la cinética <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

movimiento.<br />

- Describir los diferentes tipos <strong>de</strong> articulaciones y <strong>de</strong>sarrollar la biomecánica<br />

<strong><strong>de</strong>l</strong> cartílago articular, cápsula, ligamentos y tendones.<br />

- Desarrollar la biomecánica <strong>de</strong> los nervios periféricos.<br />

- Explicar la mecánica <strong>de</strong> la contracción muscular y la biomecánica <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

músculo-esquelético.<br />

TEMA 1. Introducción a la biomecánica <strong><strong>de</strong>l</strong> aparato locomotor<br />

1.1. Definición. Historia<br />

1.2. Cinemática y cinética.<br />

1.3. Campos <strong>de</strong> aplicación<br />

1.4. Movimiento<br />

1.5. Fuerzas. Leyes <strong>de</strong> Newton<br />

1.6. Palancas<br />

TEMA 2. Sistema óseo: Biomecánica <strong><strong>de</strong>l</strong> hueso.<br />

2.1. Tejido óseo. Vascularización<br />

2.2. Propieda<strong>de</strong>s mecánicas <strong><strong>de</strong>l</strong> hueso.<br />

2.3. Fatiga ósea<br />

Programa: Biomecánica <strong><strong>de</strong>l</strong> Miembro Inferior 2


Escuela <strong>de</strong> Enfermería y Podología <strong>de</strong> Ferrol<br />

TEMA 3. Sistema articular: Biomecánica <strong><strong>de</strong>l</strong> cartílago articular y ligamentos.<br />

3.1. Tipos <strong>de</strong> articulaciones<br />

3.2. Articulaciones sinoviales<br />

3.2.1. Biomecánica <strong><strong>de</strong>l</strong> cartílago articular y ligamentos.<br />

3.2.2. Anexos o complementos<br />

3.3. Tribología articular<br />

TEMA 4. Sistema nervioso: Biomecánica <strong>de</strong> los nervios periféricos y las raíces<br />

nerviosas.<br />

4.1. Recuerdo anatómico y fisiológico.<br />

4.2. Comportamiento biomecánico <strong>de</strong> los nervios periféricos.<br />

TEMA 5. Sistema muscular: Biomecánica <strong><strong>de</strong>l</strong> Músculo-esquelético.<br />

5.1 . Composición y estructura <strong><strong>de</strong>l</strong> músculo-esquelético.<br />

5.1.1 Microestructura celular.<br />

5.1.2 Estructura global.<br />

5.2 . Mecánica <strong><strong>de</strong>l</strong> músculo-esquelético y <strong>de</strong> la contracción muscular.<br />

5.2.1. Producción <strong>de</strong> fuerza en el músculo<br />

5.2.1.1.Unidad motora<br />

5.2.1.2.Tipos <strong>de</strong> contracción<br />

5.2.1.2.1. Relación tensión-longitud<br />

5.2.1.2.2. Relación fuerza-velocidad<br />

5.2.1.2.3. Relación tensión-longitud-velocidad<br />

5.3 Metabolismo <strong><strong>de</strong>l</strong> músculo-esquelético.<br />

Programa: Biomecánica <strong><strong>de</strong>l</strong> Miembro Inferior 3


Escuela <strong>de</strong> Enfermería y Podología <strong>de</strong> Ferrol<br />

BLOQUE TEMATICO II – BIOMECANICA DE LAS ARTICULACIONES<br />

Total créditos: 3<br />

Al finalizar el bloque el alumno <strong>de</strong>berá:<br />

- Describir planos y ejes <strong>de</strong> movimiento<br />

- Explicar el comportamiento mecánico <strong>de</strong> los medios <strong>de</strong> unión articular <strong>de</strong> las<br />

diferentes articulaciones <strong><strong>de</strong>l</strong> miembro inferior<br />

- Establecer los parámetros <strong>de</strong> movimiento <strong>de</strong> la ca<strong>de</strong>ra, rodilla, tobillo y pie<br />

- Desarrollar el aparato motor <strong>de</strong> la extremidad inferior tanto en la estática<br />

como dinámica<br />

- Explicar fases <strong>de</strong> la marcha, cinemática y cinética.<br />

- I<strong>de</strong>ntificar los tipos <strong>de</strong> marchas patológicas y su mecánica<br />

TEMA 5. Biomecánica <strong><strong>de</strong>l</strong> Cinturón Pélvico<br />

5.1. Recuerdo anatómico: estructuras articulares y musculares<br />

5.2. Generalida<strong>de</strong>s: diferencias estructurales hombre y mujer<br />

5.3. Articulación: sacro-ilíaca y sínfisis púbica. Medios <strong>de</strong> unión<br />

5.4. Dinámica <strong><strong>de</strong>l</strong> cinturón pélvico<br />

5.5. Estática <strong><strong>de</strong>l</strong> cinturón pélvico<br />

5.6. Musculatura<br />

TEMA 6. Biomecánica <strong>de</strong> la Ca<strong>de</strong>ra<br />

6.1. Recuerdo anatómico. Generalida<strong>de</strong>s: tipo articulación, superficies<br />

articulares, medios <strong>de</strong> unión, ejes y planos <strong>de</strong> movimiento.<br />

6.2. Cinemática y rangos <strong>de</strong> movimiento<br />

6.3. Estática <strong>de</strong> la ca<strong>de</strong>ra. Cargas<br />

6.4. Cinética y aparato motor<br />

TEMA 7. Biomecánica <strong>de</strong> la rodilla<br />

7.1. Recuerdo anatómico. Articulaciones <strong><strong>de</strong>l</strong> complejo articular: fémoro-tibial y<br />

Programa: Biomecánica <strong><strong>de</strong>l</strong> Miembro Inferior 4


Escuela <strong>de</strong> Enfermería y Podología <strong>de</strong> Ferrol<br />

fémoro-patelar<br />

7.2. Estática <strong>de</strong> la rodilla<br />

7.3. Cinemática y rangos <strong>de</strong> movimiento<br />

7.4. Cinética y aparato motor<br />

TEMA 8. Biomecánica <strong><strong>de</strong>l</strong> tobillo y articulaciones tibio-peroneales proximal y distal<br />

8.1. Articulaciones tibio-peroneales proximal y distal<br />

8.1.1. Recuerdo anatómico. Generalida<strong>de</strong>s: medios <strong>de</strong> unión, tipos <strong>de</strong><br />

articulación, superficies articulares<br />

8.1.2. Cinemática<br />

8.2. Articulación tibio-peronea-astragalina<br />

8.2.1. Recuerdo anatómico. Generalida<strong>de</strong>s: medios <strong>de</strong> unión, tipo <strong>de</strong><br />

articulación, superficies articulares. Ejes y planos <strong>de</strong> movimiento<br />

8.2.2. Estática <strong><strong>de</strong>l</strong> tobillo<br />

8.2.3. Cinemática <strong>de</strong> la tibio-peronea-astragalina<br />

TEMA 9 . Biomecánica <strong><strong>de</strong>l</strong> pie<br />

9.1. RETROPIE<br />

9.1.1. Articulación subastragalina<br />

9.1.1.1. Recuerdo anatómico. Generalida<strong>de</strong>s: medios <strong>de</strong> unión.<br />

Superficies articulares. Eje <strong>de</strong> movimiento<br />

9.1.1.2.Cinemática <strong>de</strong> la subastragalina<br />

9.2. MEDIOPIE<br />

9.2.1. Articulación <strong>de</strong> Chopart o mediotarsiana<br />

9.2.1.1. Recuerdo anatómico. Generalida<strong>de</strong>s: medios <strong>de</strong> unión,<br />

superficies articulares.<br />

9.2.1.2. Cinemática<br />

9.2.2. Articulación <strong>de</strong> Lisfranc o tarso-metatarsiana<br />

9.2.2.1. Recuerdo anatómico<br />

9.2.2.2.Generalida<strong>de</strong>s: medios <strong>de</strong> unión, superficies articulares<br />

9.2.2.3.Cinemática<br />

9.3. ANTEPIE<br />

Programa: Biomecánica <strong><strong>de</strong>l</strong> Miembro Inferior 5


Escuela <strong>de</strong> Enfermería y Podología <strong>de</strong> Ferrol<br />

9.3.1. Articulaciones metatarsofalángicas e intermetatarsianas<br />

9.3.2. Articulaciones interfalángicas<br />

9.4. CINETICA DEL PIE<br />

9.4.1. Aparato motor<br />

9.4.2. Estática y dinámica: arcos y bóveda plantar<br />

TEMA 10. Biomecánica <strong>de</strong> la bipe<strong>de</strong>stación estática y dinámica: MARCHA<br />

10.1. Bipe<strong>de</strong>stación estática<br />

10.1.1. Descripción anatómica y funcional<br />

10.1.2. Gravedad y equilibrio<br />

10.1.3. Trabajo muscular<br />

10.2. Bipe<strong>de</strong>stación dinámica. Marcha<br />

10.2.1. Definición<br />

10.2.2. Adaptaciones o <strong>de</strong>terminantes <strong>de</strong> la marcha<br />

10.2.3. Ciclo <strong>de</strong> marcha o zancada<br />

BLOQUE TEMATICO III - BIOMECANICA APLICADA<br />

Total créditos: 0,5<br />

Al finalizar el bloque el alumno <strong>de</strong>berá:<br />

- Establecer un protocolo <strong>de</strong> estudio biomecánico estático y dinámico <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

miembro inferior.<br />

TEMA 11. Podometría con Barocaptores y Sistemas Öpticos<br />

11.1. Concepto <strong>de</strong> registro podométrico con barocaptores y sistemas ópticos.<br />

Plantillas instrumentadas<br />

11.2. Componentes <strong><strong>de</strong>l</strong> equipo y protocolo <strong>de</strong> actuación.<br />

BIBLIOGRAFIA<br />

-BARNEY LE VEAU. Biomecánica <strong><strong>de</strong>l</strong> movimiento humano. México: Trillas; 1991.<br />

-CALAIS-GEMAIN B.; LAMOTTE, A. Anatomía para el movimiento. Bases <strong>de</strong><br />

Programa: Biomecánica <strong><strong>de</strong>l</strong> Miembro Inferior 6


Escuela <strong>de</strong> Enfermería y Podología <strong>de</strong> Ferrol<br />

ejercicios. Tomo II. Barcelona: Los libros <strong>de</strong> la liebre <strong>de</strong> Marzo: 1991.<br />

-COMIN M. DEJOZ R.; ATIENZA C. Biomecánica Articular y sustituciones<br />

protésicas. Valencia: Instituto <strong>de</strong> Biomecánica <strong>de</strong> Valencia (IBV); 1998<br />

-DUFOUR M. PILLU M. Biomécanique Fonctionnelle. Paris : Masson ; 2005.<br />

-GOLDOHER A. Podología. Barcelona: Masson; 1992.<br />

-GORROTXATEGI A. ARANZABAL P. El movimiento humano. Bases anatomofisiológicas.<br />

Madrid: Editorial Gymnos. Colección <strong>de</strong>porte y salud, 1996<br />

-HILLMAN, S.K. Body In Motion. Primal, 2003. CD<br />

-KAPANDJI I. A. Fisiología Articular. Tronco y Raquis. 5ª edición. Madrid: Editorial<br />

Médica Panamericana; 1997<br />

-KENDALL F.P. KENDALL M. E. Músculos pruebas y funciones. 2ª edición.<br />

Barcelona: Jyms, 1984.<br />

-LIEBER R.L. Estructura <strong><strong>de</strong>l</strong> músculo-esquelético, función y plasticidad. 2ª edición.<br />

Madrid: McGraw-Hill-Interamericana; 2004.<br />

-LUTTGENS & WELLS. Kinesiología. Bases científicas <strong><strong>de</strong>l</strong> movimiento humano. 7ª<br />

edición. Madrid: Sau<strong>de</strong>rs College Publishing, 1985.<br />

-LLANOS ALCÁZAR L. F. ACEBES CACHAFEIRO J. C. Monografías médicoquirúrgicas<br />

<strong><strong>de</strong>l</strong> aparato locomotor. El pie. Barcelona: Masson; 1997<br />

-MALANGA G.A. NADLER S.F. Musculoskeletal Physical Examination. USA:<br />

Elsevier Mosby; <strong>2006</strong>.<br />

-MERTON L.R. PORIEN W. HUGUES R. J. Exploración biomecánica <strong><strong>de</strong>l</strong> pie. Madrid:<br />

Ortocen editores, 1991<br />

-MIRALLES MARRERO R. C. Biomecánica clínica <strong>de</strong> los tejidos y las articulaciones<br />

<strong><strong>de</strong>l</strong> aparato locomotor.2ª edición. Barcelona: Masson, 2005.<br />

-NETTER. Sistema músculo-esquelético. Barcelona: Masson-Salvat. Medicina; 1993<br />

-NEUMANN D.A. Kinesiology of the musculoskeletal System. Foundations for<br />

physical rehabilitation. St. Louis: Mosby, 1996.<br />

-NORDIN M. FRANKEL V.H. Biomecánica básica <strong><strong>de</strong>l</strong> Sistema Musculoesquelético.<br />

Madrid: McGraw-Hill-Interamericana; 2004.<br />

-NUÑEZ SAMPER M. LLANOS ALCAZAR L.F. Biomecánica, medicina y cirugía <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

pie. Barcelona: Masson, 1997.<br />

-OATIS C.A. Kinesiology. The mechanics & pathomechanics of human movement.<br />

Phila<strong><strong>de</strong>l</strong>phia: Cippincott Williams&Williams; 2003.<br />

Programa: Biomecánica <strong><strong>de</strong>l</strong> Miembro Inferior 7


Escuela <strong>de</strong> Enfermería y Podología <strong>de</strong> Ferrol<br />

-PLAS F. VIEL E. BLANC Y. La marcha humana. Cinesiología dinámica, biomecánica<br />

y patomecánica. Barcelona: Masson. 1996<br />

-PELISSIER J. ; BRUN, V. La marche humaine et sa pathologie. Barcelona: Masson,<br />

1994.<br />

-RASCH P. J. Kinesiología y Anatomía Aplicada. Buenos Aires: Editorial El Ateneo,<br />

1991.<br />

-SANCHEZ-LACUESTA J.; PRAT J. GASPAR BADIA J. Miembro Inferior y<br />

Marcha Humana. Valencia: Instituto <strong>de</strong> Biomecánica <strong><strong>de</strong>l</strong> Valencia, Fedop, 1994.<br />

-SANCHEZ-LACUESTA J. PRAT J. GASPAR BADIA J. Biomecánica <strong><strong>de</strong>l</strong> marcha<br />

humana normal y patológica. Valencia: Instituto <strong>de</strong> Biomecánica <strong><strong>de</strong>l</strong> Valencia,<br />

Generalitat Valenciana, 1993.<br />

-SEIBEL M. O. Función <strong><strong>de</strong>l</strong> pie. Texto programado. Madrid: Ortocen, 1994<br />

-THOMPSON P.H. CLEM W. FLOYD M.A.T. Manual <strong>de</strong> Kinesiología Estructural.<br />

Barcelona: Editorial Paidotribo, 1996<br />

-TIXA S. Atlas <strong>de</strong> anatomía palpatoria <strong>de</strong> la extremidad inferior. Investigación manual<br />

<strong>de</strong> superficie. Barcelona: Masson, 1999.<br />

-VALMASSY R. Clinical Biomechanics of the lower extremities. Ed. Bosby, 1996.<br />

-VILADOT A. Lecciones básicas <strong>de</strong> biomecánica <strong><strong>de</strong>l</strong> aparato locomotor. Barcelona:<br />

Springer, 2001.<br />

PROGRAMA PRACTICO<br />

Total créditos: 1´5<br />

Programa: Biomecánica <strong><strong>de</strong>l</strong> Miembro Inferior 8


Escuela <strong>de</strong> Enfermería y Podología <strong>de</strong> Ferrol<br />

PRACTICA I. BIOMECANICA ARTICULAR DEL MIEMBRO INFERIOR<br />

I.1. Estudio <strong>de</strong> la postura. Prueba <strong>de</strong> la plomada.<br />

I.2. Estudio biomecánico <strong><strong>de</strong>l</strong> cinturón pélvico.<br />

I.2.1. Componente óseo y muscular. Exploración y valoración.<br />

I.2.2. Relación estructural y funcional<br />

I.3. Estudio biomecánico <strong>de</strong> la ca<strong>de</strong>ra.<br />

I.3.1. Componente óseo y muscular. Exploración y valoración.<br />

I.3.2. Relación estructural y funcional<br />

I.4. Estudio biomecánico <strong>de</strong> la rodilla<br />

I.4.1. Componente óseo y muscular. Exploración y valoración.<br />

I.4.2. Relación estructural y funcional<br />

I.5. Estudio biomecánico <strong><strong>de</strong>l</strong> tobillo y pie<br />

I.5.1. Componente óseo y muscular. Exploración y valoración.<br />

I.5.2. Relación estructural y funcional<br />

PRACTICA II. BIOMECANICA DE LA MARCHA<br />

II.1. Sistemas ópticos y barocaptores<br />

SISTEMA DE EVALUACIÓN<br />

- Prueba final escrita: (75% <strong>de</strong> la calificación)<br />

1º parte – tipo test: 20 preguntas<br />

2ª parte – pregunta <strong>de</strong>sarrollo: 5 preguntas<br />

- Prueba final práctica: (15% <strong>de</strong> la calificación)<br />

2 preguntas<br />

- Evaluación continuada: (10% <strong>de</strong> la calificación)<br />

. Asistencia y participación en clases prácticas <strong>de</strong> laboratorio<br />

. Realización <strong>de</strong> trabajos individuales en clases teóricas<br />

Programa: Biomecánica <strong><strong>de</strong>l</strong> Miembro Inferior 9


TECNICAS DE RADIOLOGÍA Y RADIOPROTECCIÓN ( 4,5 Créditos)<br />

Carácter: Troncal<br />

DOCENTE: D. Mario Fernan<strong>de</strong>z Fernan<strong>de</strong>z Prof. Asociado a tiempo parcial.<br />

PROGRAMA GENERAL DE LA MATERIA<br />

1.-OBJETIVOS:<br />

Formación en los fundamento <strong>de</strong> la física <strong>de</strong> las radiaciones.<br />

Conocimiento <strong>de</strong> los mecanismos <strong>de</strong> producción <strong>de</strong> los rayos X y las<br />

tecnologías que se basan en ellas.<br />

Conocimiento <strong>de</strong> los efectos perjudiciales <strong>de</strong> las radiaciones ionizantes y las<br />

estrategias para su empleo <strong>de</strong> forma segura.<br />

Conocimiento <strong>de</strong> los aspectos fundamentales en la interpretación <strong>de</strong> la<br />

imagen radiológica.<br />

Conocimiento <strong>de</strong> las principales técnicas radiológicas aplicadas a la<br />

Podología.<br />

2.- CONTENIDOS<br />

1. Física <strong>de</strong> las radiaciones<br />

1.1. Estructura atómica<br />

1.2. Producción <strong>de</strong> los rayos X<br />

1.3. Interacción <strong>de</strong> la radiación con la materia<br />

1.4. Radiobiología<br />

1.5. Magnitu<strong>de</strong>s y unida<strong>de</strong>s radiológicas<br />

2. Equipos <strong>de</strong> rayos X<br />

2.1. El tubo <strong>de</strong> rayos X<br />

2.2. Dispositivos asociados al tubo <strong>de</strong> rayos X<br />

2.3. Características <strong>de</strong> la radiación producida por el tubo <strong>de</strong> rayos X<br />

2.4. Sistemas <strong>de</strong> imagen<br />

3. Radiodiagnóstico<br />

3.1. Generalida<strong>de</strong>s<br />

3.1.1. Técnicas radiológicas. Geometría <strong>de</strong> la imagen.<br />

3.1.2. Densida<strong>de</strong>s radiológicas: referencias y unida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> medida<br />

3.1.3. Proyecciones radiológicas<br />

3.1.4. Soporte físico <strong>de</strong> la radiografía<br />

3.1.5. Técnicas radiográficas<br />

3.2. Radiología en Podología<br />

3.2.1. Anatomía radiológica <strong><strong>de</strong>l</strong> pie y miembro inferior<br />

3.2.2. Proyecciones radiológicas básicas <strong><strong>de</strong>l</strong> pie y miembro inferior<br />

3.2.3. Otras proyecciones radiológicas <strong><strong>de</strong>l</strong> pie y miembro inferior<br />

3.2.4. Otras técnicas <strong>de</strong> imagen diagnóstica en Podología<br />

3.3. Medida y <strong>de</strong>tección <strong>de</strong> las radiaciones<br />

3.3.1. Fundamento <strong>de</strong> la <strong>de</strong>tección <strong>de</strong> las radiaciones<br />

3.3.2. Dosimetría<br />

3.3.3. Control <strong>de</strong> calidad <strong>de</strong> las instalaciones <strong>de</strong> rayos X


4. Protección radiológica<br />

4.1. Criterios generales sobre protección radiológica<br />

4.2. Protección radiológica operacional<br />

4.3. Casos especiales en protección radiológica<br />

3.- METODOLOGÍA DIDÁCTICA.<br />

Clases magistrales presénciales.<br />

Algunos temas concretos se prepararán en grupos <strong>de</strong> 5 alumnos, que serán<br />

expuestos en clase. Posteriormente el profesor completará la información.<br />

Prácticas con ejemplos <strong>de</strong> estudios radiológicos.<br />

4.- SISTEMA DE EVALUACIÓN<br />

− Se tiene en cuenta la asistencia y participación activa en el aula.<br />

− La evaluación se realiza exclusivamente a la conclusión <strong>de</strong> la<br />

asignatura.<br />

− El examen consiste en:<br />

o 4 preguntas cortas, <strong>de</strong> dificultad creciente, y a contestar en un<br />

tiempo máximo <strong>de</strong> 15 minutos cada una.<br />

o Una pregunta más larga para que los alumnos con más<br />

conocimientos puedan exten<strong>de</strong>rse en sus comentarios.<br />

La corrección <strong>de</strong> las 2 primeras preguntas suele ser necesario<br />

para aprobar el examen, dado que se refiere a conceptos muy<br />

básicos <strong>de</strong> la asignatura.<br />

Sólo los alumnos con las 4 preguntas cortas correctas tienen<br />

acceso al sobresaliente o aquellos que tienen fallos en alguna <strong>de</strong> las<br />

2 últimas preguntas cortas, pero un buen <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> la pregunta<br />

tema.<br />

5.- BIBLIOGRAFÍA RECOMENDADA<br />

• A. Chevrot. Diagnóstico por imagen <strong>de</strong> las afecciones <strong><strong>de</strong>l</strong> pie.<br />

Editorial Masson 2000.<br />

• F J Cabrero Fraile. Imagen radiológica. Principios físicos e<br />

instrumentación. Masson 2004<br />

• A Mehta. The interner for Radiology practice. Springer-Verlag 2003.<br />

• T H Berquist. Radiología <strong>de</strong> pie y tobillo. Marbán, 2002.<br />

• M Gil-Gayare. Manual <strong>de</strong> Radiología clínica. Mosby 1994.<br />

• Miguel Gil Gayarre. Manual <strong>de</strong> Radiología Clínica. Editorial Mosby 1994<br />

• Juan R. Zaragoza. Física e instrumentación médicas. 2ª ed.<br />

Científicas y técnicas 1992.<br />

6.- RECURSOS WEB<br />

• http://www.tsid.net/radioproteccion/radioproteccion.htm<br />

• http://www.med.univ-rennes1.fr/CERF/edicerf/RADIOANATOMIE/027.html


TECNICAS DE RADIOLOGÍA Y RADIOPROTECCIÓN ( 4,5 Créditos)<br />

DOCENTE: D. Mario Fernan<strong>de</strong>z Fernan<strong>de</strong>z Prof. Contratado Interino.<br />

1.- PROPÓSITO DE LA ASIGNATURA:<br />

Formación en aspectos básicos <strong><strong>de</strong>l</strong> diagnóstico radiológico general y<br />

aplicado a la Podología, así como en los efectos nocivos <strong>de</strong> las radiaciones y<br />

precauciones necesarias.<br />

2.- UNIDADES DIDACTICAS<br />

1. RADIOLOGÍA<br />

1.1. Física <strong>de</strong> las radiaciones<br />

1.1.1. Estructura atómica<br />

1.1.2. Producción <strong>de</strong> los rayos X<br />

1.1.3. Interacción <strong>de</strong> la radiación con la materia<br />

1.1.4. Radiobiología<br />

1.1.5. Magnitu<strong>de</strong>s y unida<strong>de</strong>s radiológicas<br />

1.2. Equipos <strong>de</strong> rayos X<br />

1.2.1. El tubo <strong>de</strong> rayos X<br />

1.2.2. Dispositivos asociados al tubo <strong>de</strong> rayos X<br />

1.2.3. Características <strong>de</strong> la radiación producida por el tubo <strong>de</strong> rayos X<br />

1.2.4. Sistemas <strong>de</strong> imagen<br />

1.3. Radiodiagnóstico<br />

1.3.1. Generalida<strong>de</strong>s<br />

1.3.1.1. Técnicas radiológicas. Geometría <strong>de</strong> la imagen.<br />

1.3.1.2. Densida<strong>de</strong>s radiológicas: referencias y unida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> medida<br />

1.3.1.3. Proyecciones radiológicas<br />

1.3.1.4. Soporte físico <strong>de</strong> la radiografía<br />

1.3.1.5. Técnicas radiográficas<br />

1.3.2. Radiología en Podología<br />

1.3.2.1. Anatomía radiológica <strong><strong>de</strong>l</strong> pie y miembro inferior<br />

1.3.2.2. Proyecciones radiológicas básicas <strong><strong>de</strong>l</strong> pie y miembro<br />

inferior<br />

1.3.2.3. Otras proyecciones radiológicas <strong><strong>de</strong>l</strong> pie y miembro inferior<br />

1.3.2.4. Otras técnicas <strong>de</strong> imagen diagnóstica en Podología<br />

1.3.3. Medida y <strong>de</strong>tección <strong>de</strong> las radiaciones<br />

1.3.3.1. Fundamento <strong>de</strong> la <strong>de</strong>tección <strong>de</strong> las radiaciones<br />

1.3.3.2. Dosimetría<br />

1.3.3.3. Control <strong>de</strong> calidad <strong>de</strong> las instalaciones <strong>de</strong> rayos X<br />

2. PROTECCIÓN RADIOLÓGICA<br />

2.1. Criterios generales sobre protección radiológica<br />

2.2. Protección radiológica operacional<br />

2.3. Casos especiales en protección radiológica<br />

3.- METODOLOGÍA DOCENTE.


Será facilitado por el profesor al comienzo <strong><strong>de</strong>l</strong> curso académico.<br />

4.- SISTEMA DE EVALUACIÓN<br />

La evaluación se realiza a la conclusión <strong>de</strong> la asignatura mediante<br />

un examen consistente en 4 preguntas cortas, <strong>de</strong> dificultad creciente, y a<br />

contestar en un tiempo máximo <strong>de</strong> 15 minutos cada una. Normalmente<br />

una <strong>de</strong> ellas suele referirse a una proyección radiológica <strong><strong>de</strong>l</strong> pie para lo<br />

cual se proyecta un estudio. Finalmente se completa con una pregunta<br />

más larga para que los alumnos con más conocimientos puedan<br />

exten<strong>de</strong>rse en sus comentarios.<br />

La corrección <strong>de</strong> las 2 primeras preguntas suele ser necesario<br />

para aprobar el examen, dado que se refiere a conceptos muy básicos<br />

<strong>de</strong> la asignatura. Sólo los alumnos con las 4 preguntas cortas correctas<br />

tienen acceso al sobresaliente o aquellos que tienen fallos en alguna <strong>de</strong><br />

las 2 últimas preguntas cortas, pero un buen <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> la pregunta<br />

tema.<br />

La asistencia a clase, participación en ocasiones es motivo <strong>de</strong><br />

individualizar la calificación, para evitar sesgos en los mejores alumnos.<br />

5.- BIBLIOGRAFÍA RECOMENDADA<br />

• Manual <strong>de</strong> Radiología Clínica. Miguel Gil Gayarre. Editorial<br />

Mosby/Doyma 1994<br />

• Anatomía radiológica. Ryan McNichols. Editorial Marban 1997.<br />

• Técnica Radiológica. Posiciones y correlación anatómica. Isadore<br />

Meschan. Editorial Médica Panamericana. 2ª edición. 1982<br />

• Técnicos <strong>de</strong> rayos. Temario oficial <strong>de</strong> personal estatutario <strong><strong>de</strong>l</strong> SERGAS.<br />

Ediciones sanitarias, Santiago, 2001.<br />

• Manual <strong>de</strong> Radiología para técnicos. Física, Biología y Protección<br />

radiológica. Stewart C. Bushon. 5ª ed. Editorial Mosby 1993<br />

• Diagnóstico por imagen <strong>de</strong> las afecciones <strong><strong>de</strong>l</strong> pie. A. Chevrot. Editorial<br />

Masson 2000.<br />

• Radiobiología. A Valls, M Algara. Editorial Eurobook 1994<br />

• Física e instrumentación médicas. Juan R. Zaragoza. 2ª ed. Editorial<br />

Masson-Salvat Medicina.


TECNICAS DE RADIOLOGÍA Y RADIOPROTECCIÓN ( 4,5 Créditos)<br />

Carácter: Troncal<br />

DOCENTE: D. Mario Fernan<strong>de</strong>z Fernan<strong>de</strong>z Prof. Asociado a tiempo parcial.<br />

PROGRAMA GENERAL DE LA MATERIA<br />

1.-OBJETIVOS:<br />

Formación en los fundamento <strong>de</strong> la física <strong>de</strong> las radiaciones.<br />

Conocimiento <strong>de</strong> los mecanismos <strong>de</strong> producción <strong>de</strong> los rayos X y las<br />

tecnologías que se basan en ellas.<br />

Conocimiento <strong>de</strong> los efectos perjudiciales <strong>de</strong> las radiaciones ionizantes y las<br />

estrategias para su empleo <strong>de</strong> forma segura.<br />

Conocimiento <strong>de</strong> los aspectos fundamentales en la interpretación <strong>de</strong> la<br />

imagen radiológica.<br />

Conocimiento <strong>de</strong> las principales técnicas radiológicas aplicadas a la<br />

Podología.<br />

2.- CONTENIDOS<br />

1. Física <strong>de</strong> las radiaciones<br />

1.1. Estructura atómica<br />

1.2. Producción <strong>de</strong> los rayos X<br />

1.3. Interacción <strong>de</strong> la radiación con la materia<br />

1.4. Radiobiología<br />

1.5. Magnitu<strong>de</strong>s y unida<strong>de</strong>s radiológicas<br />

2. Equipos <strong>de</strong> rayos X<br />

2.1. El tubo <strong>de</strong> rayos X<br />

2.2. Dispositivos asociados al tubo <strong>de</strong> rayos X<br />

2.3. Características <strong>de</strong> la radiación producida por el tubo <strong>de</strong> rayos X<br />

2.4. Sistemas <strong>de</strong> imagen<br />

3. Radiodiagnóstico<br />

3.1. Generalida<strong>de</strong>s<br />

3.1.1. Técnicas radiológicas. Geometría <strong>de</strong> la imagen.<br />

3.1.2. Densida<strong>de</strong>s radiológicas: referencias y unida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> medida<br />

3.1.3. Proyecciones radiológicas<br />

3.1.4. Soporte físico <strong>de</strong> la radiografía<br />

3.1.5. Técnicas radiográficas<br />

3.2. Radiología en Podología<br />

3.2.1. Anatomía radiológica <strong><strong>de</strong>l</strong> pie y miembro inferior<br />

3.2.2. Proyecciones radiológicas básicas <strong><strong>de</strong>l</strong> pie y miembro inferior<br />

3.2.3. Otras proyecciones radiológicas <strong><strong>de</strong>l</strong> pie y miembro inferior<br />

3.2.4. Otras técnicas <strong>de</strong> imagen diagnóstica en Podología<br />

3.3. Medida y <strong>de</strong>tección <strong>de</strong> las radiaciones<br />

3.3.1. Fundamento <strong>de</strong> la <strong>de</strong>tección <strong>de</strong> las radiaciones<br />

3.3.2. Dosimetría<br />

3.3.3. Control <strong>de</strong> calidad <strong>de</strong> las instalaciones <strong>de</strong> rayos X


4. Protección radiológica<br />

4.1. Criterios generales sobre protección radiológica<br />

4.2. Protección radiológica operacional<br />

4.3. Casos especiales en protección radiológica<br />

3.- METODOLOGÍA DIDÁCTICA.<br />

Clases magistrales presénciales.<br />

Algunos temas concretos se prepararán en grupos <strong>de</strong> 5 alumnos, que serán<br />

expuestos en clase. Posteriormente el profesor completará la información.<br />

Prácticas con ejemplos <strong>de</strong> estudios radiológicos.<br />

4.- SISTEMA DE EVALUACIÓN<br />

− Se tiene en cuenta la asistencia y participación activa en el aula.<br />

− La evaluación se realiza exclusivamente a la conclusión <strong>de</strong> la<br />

asignatura.<br />

− El examen consiste en:<br />

o 4 preguntas cortas, <strong>de</strong> dificultad creciente, y a contestar en un<br />

tiempo máximo <strong>de</strong> 15 minutos cada una.<br />

o Una pregunta más larga para que los alumnos con más<br />

conocimientos puedan exten<strong>de</strong>rse en sus comentarios.<br />

La corrección <strong>de</strong> las 2 primeras preguntas suele ser necesario<br />

para aprobar el examen, dado que se refiere a conceptos muy<br />

básicos <strong>de</strong> la asignatura.<br />

Sólo los alumnos con las 4 preguntas cortas correctas tienen<br />

acceso al sobresaliente o aquellos que tienen fallos en alguna <strong>de</strong> las<br />

2 últimas preguntas cortas, pero un buen <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> la pregunta<br />

tema.<br />

5.- BIBLIOGRAFÍA RECOMENDADA<br />

• A. Chevrot. Diagnóstico por imagen <strong>de</strong> las afecciones <strong><strong>de</strong>l</strong> pie.<br />

Editorial Masson 2000.<br />

• F J Cabrero Fraile. Imagen radiológica. Principios físicos e<br />

instrumentación. Masson 2004<br />

• A Mehta. The interner for Radiology practice. Springer-Verlag 2003.<br />

• T H Berquist. Radiología <strong>de</strong> pie y tobillo. Marbán, 2002.<br />

• M Gil-Gayare. Manual <strong>de</strong> Radiología clínica. Mosby 1994.<br />

• Miguel Gil Gayarre. Manual <strong>de</strong> Radiología Clínica. Editorial Mosby 1994<br />

• Juan R. Zaragoza. Física e instrumentación médicas. 2ª ed.<br />

Científicas y técnicas 1992.<br />

6.- RECURSOS WEB<br />

• http://www.tsid.net/radioproteccion/radioproteccion.htm<br />

• http://www.med.univ-rennes1.fr/CERF/edicerf/RADIOANATOMIE/027.html


ORTOPODOLOGIA III<br />

12 CREDITOS. 6 TEORICOS Y 6 PRACTICOS<br />

DOCENTE: D. JESUS CALLEJA SANZ PROFESOR CONTRATADO INTERINO<br />

IMPARTE TEORIA Y PRACTICA<br />

LAS CLASES SERAN IMPARTIDAS EN CASTELLANO<br />

PROPÓSITO DE LA ASIGNATURA<br />

- Conocer las aplicaciones e indicaciones <strong>de</strong> las diferentes férulas y prótesis <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

miembro inferior<br />

- Realización <strong>de</strong> practicas clínicas <strong>de</strong> tratamientos ortopodológicos en general, en la<br />

Clínica Universitaria <strong>de</strong> Podología.<br />

UNIDADES DIDACTICAS<br />

TEMA I: LUXACIÓN CONGÉNI TA DE CADERA<br />

§ Recuerdo <strong>de</strong> la Luxación Congénita <strong>de</strong> ca<strong>de</strong>ra<br />

§ Férulas empleadas para la luxación congenita <strong>de</strong> ca<strong>de</strong>ra<br />

- Almohadilla <strong>de</strong> Frejka<br />

- Férula <strong>de</strong> Von Rosen<br />

- Férula <strong>de</strong> Denis Browne<br />

- Arnes <strong>de</strong> Pavl i k<br />

- Férula <strong>de</strong> González Ferré<br />

- Férula <strong>de</strong> Ponseti<br />

- Campas <strong>de</strong> tracción<br />

TEMA II: ENFERMEDAD DE LEGG-CALVÉ-PERTHES<br />

§ Recuerdo <strong>de</strong> la Enfermedad <strong>de</strong> Legg-Calvé-Perthes<br />

§ Tratamientos ortopédicos utilizados:<br />

- Compas <strong>de</strong> tracción<br />

- Mol <strong>de</strong> <strong>de</strong> Petri e<br />

- Férula <strong>de</strong> Toronto<br />

- Ortesis <strong>de</strong> Scottish Rite Hospital<br />

- Férula en Abducción <strong>de</strong> Tachdjian<br />

§ Diagnóstico y duración <strong><strong>de</strong>l</strong> tratamiento <strong>de</strong> las férulas<br />

§ Observaciones <strong>de</strong> uso<br />

TEMA III: RETROVERSIÓN Y ANTEVERSIÓN FEMORAL<br />

§ Retroversión y anteversión femoral: etiología y tratamiento<br />

§ Férulas empleadas para la retroversión y anteversión femoral<br />

- Férula <strong>de</strong> Denis Browne modificada<br />

- Placas nocturnas <strong>de</strong> Matles<br />

- Botas <strong>de</strong>srotadoras nocturnas<br />

- Férula <strong>de</strong> D.F. (<strong>de</strong>srotadora femoral)<br />

- Férula <strong>de</strong>srotadora femoral<br />

TEMA IV: TRATAMI ENTO ORTESI CO DEL GENU VALGO Y EL GENU VARO<br />

§ Recuerdo <strong><strong>de</strong>l</strong> genu valgo y <strong><strong>de</strong>l</strong> genu varo<br />

§ Férulas empleadas para la corrección <strong><strong>de</strong>l</strong> genu valgo y genu varo


- Férulas correctoras <strong>de</strong> genu varo nocturnas<br />

- Férulas correctoras <strong><strong>de</strong>l</strong> genu valgo nocturnas<br />

- Férulas <strong>de</strong> sirena158<br />

TEMA V: TI BI A VARA CONGENI TA (ENFERMEDAD DE BLOUNT) NORMAS<br />

PARA LA APLI CACI ÓN DE ORTESI S DE<br />

RODI LLA Y TOBI LLO<br />

§ Tibia vara congenita (enfermedad <strong>de</strong> Blount)<br />

Factores predisponentes<br />

Tratamiento<br />

Pautas <strong><strong>de</strong>l</strong> tratamiento<br />

- Normas para la aplicación <strong>de</strong> las ortesis <strong>de</strong> rodilla<br />

- Ortesis <strong>de</strong> rodilla<br />

- Normas para la aplicación <strong>de</strong> tobilleras<br />

- Tobilleras<br />

TEMA VI: CALZADO ORTOPÉDICO<br />

§ Trastornos estáticos y dinámicos <strong><strong>de</strong>l</strong> pie<br />

§ Objetivos <strong><strong>de</strong>l</strong> calzado ortopédico<br />

§ Compensación <strong>de</strong> los <strong>de</strong>fectos anatómicos: Desigualdad <strong>de</strong> la longitud <strong>de</strong> los pies<br />

§ Ejemplo practico<br />

TEMA VII: DISPOSITIVOS ORTOPÉDICOS DE SERIE PARA EL ANTEPIE<br />

§ Indicaciones<br />

§ Protectores <strong>de</strong> hiperpresiones consecuentes a la <strong>de</strong>sviación<br />

§ Protectores <strong>de</strong> acción <strong>de</strong> rectificación postural<br />

§ Correctores posturales nocturnos<br />

TEMA VIII: PRÓTESIS<br />

§ Recuerdo historico<br />

§ Protetización: generalida<strong>de</strong>s<br />

§ Objetivos <strong>de</strong> la protetización<br />

§ Pasos <strong>de</strong> la protetización<br />

§ Elementos básicos <strong>de</strong> toda protetización<br />

TEMA IX: AMPUTACIONES DEL ANTEPI E<br />

§ Indicaciones<br />

§ Principios básicos<br />

§ Técnica quirúrgica<br />

TEMA X: AMPUTACIONES DEL RETROPI E<br />

§ Indicaciones<br />

§ Técnicas quirúrgicas<br />

TEMA XI: PRÓTESIS DEL PIE<br />

§ Prótesis para la amputación <strong>de</strong> <strong>de</strong>dos<br />

§ Prótesis para la amputación <strong><strong>de</strong>l</strong> primer <strong>de</strong>do<br />

§ Prótesis para la amputación metatarsiana<br />

§ Prótesis para la amputación <strong>de</strong> Linsfranc<br />

§ Prótesis para la amputación <strong>de</strong> radios <strong><strong>de</strong>l</strong> pie<br />

§ Prótesis para la amputación <strong>de</strong> Chopart<br />

§ Prótesis para la amputación <strong>de</strong> Syme<br />

§ Prótesis para otras amputaciones <strong>de</strong> Retropie<br />

§ Prótesis para la resección <strong><strong>de</strong>l</strong> calcaneo<br />

§ Biomecánica <strong>de</strong> estas prótesis<br />

TEMA XI I : AMPUTACI ONES POR DEBAJO DE LA RODI LLA<br />

§ Indicaciones <strong>de</strong> estas amputaciones


§ Técnica quirúrgica<br />

§ Condiciones generales que <strong>de</strong>be reunir el muñón por <strong>de</strong>bajo <strong>de</strong> la rodilla<br />

§ Descripción <strong>de</strong> las prótesis<br />

- Prótesis convencional<br />

- Prótesi s PTB: Patel ar Tendón Berkel y<br />

- Prótesis PTS: Prótesis Tibial Supracondilea<br />

- Prótesi s KBM<br />

- Prótesi s SCG<br />

BIBLIOGRAFIA RECOMENDADA:<br />

-ORTESIS DEL PIE: Valente Valenti. Buenos Aires: Panamericana Cop. 1987<br />

-TRATAMIENTO ORTÉSICODEL PIE: R.Baumgariner/H.Stinus. Barcelona: Masson.<br />

1997<br />

-GUIA DE USO Y PRESCRIPCION DE PRODUCTOS ORTESICOS A<br />

MEDIDA:Instituto <strong>de</strong> Biomecánica <strong>de</strong> Valencia. 1999.<br />

-TECNICA ORTOPEDICA PEDIATRICA: DIAGNOSTICO Y TRATAMIENTO.<br />

Tchadjian. Buenos Aires-Madrid: Panamericana. 1999.<br />

-Viladot Perice, Ramón. ORTESIS Y PROTESIS DEL APARATU LOCOMOTOR.<br />

(vol2.2). Barcelona: Masson 1998.<br />

METODOLOGIA DOCENTE<br />

CLASES EXPOSITIVAS EN CASTELLANO CON EL USU DE DIFERENTES<br />

MEDIOS AUDIOVISUALES: TRANSPARENCIAS, CAÑON DE PROYECCION,<br />

ETC.<br />

LAS PRACTICAS SE REALIZARAN EN LA CLINICA PODOLUGICA CON<br />

PACIENTES REALES DE LA MISMA, A LOS QUE SE EXPLORARA,<br />

DIAGNOSTICARA Y TRATARA, CON ARREGLO A SUS NECESIDADES Y AL<br />

PROPOSITO DE LA ASIGNATURA.<br />

SISTEMA DE EVALUACION:<br />

LA PARTE TEORICA DE LA ASIGNATURA COSTARA DE UN EXAMEN<br />

ESCRITO EN CASTELLANO CON 5 PREGUNTAS A DESARROLLAR, CON UN<br />

VALOR DE 2 PUNTOS POR PREGUNTA. SIENDO IMPRESCINDIBLE<br />

CONTESTAR A TODAS ELLAS.<br />

PASARAN DICHO EXAMEN TODOS AQUELLOS ALUMNOS QUE SUPEREN EL<br />

70% DEL MISMO.<br />

SIENDO DEL70 AL 80% AP; DEL 80 AL 90% NOTABLE; DDEL 90 AL 100% SB,<br />

CON LAS CONSIGUIENTES PORCENTUACIONES NUMERICAS SEGÚN LOS<br />

TRAMOS PORCENTUALES.<br />

LA PARTE PRACTICA DE LA ASIGNATURA SERA UNA EVALUACION<br />

CONTINUDA, DONDE SE TIENEN EN CUENTA LOS SIGUIENTES ASPECTOS:<br />

1.ACTITUD GENERAL:INTERES, PARTICIPACION, CUMPLIMIENTO DE LAS<br />

NORMAS DEONTOLOGICAS Y DE FUNCIONAMIENTO DE LA CLINICA.


2.CAPACIDAD DE ORGANIZACIÓN (INDIVIDUAL Y DE EQUIPO),<br />

PLANIFICACION, RAZONAMIENTO CRITICO, ANALISIS Y RESOLUCION<br />

DE PROBLEMAS.<br />

3.ORGANIZACION Y REGISTRO DE LA INFORMACION EN LA HISTORIA<br />

CLINICA; PRESCRIPCION, ELABORACION E INTERPRETACION DE<br />

PRUEBAS E INFORMES CLÍNICOS.<br />

4.CAPACIDAD DE DIAGNOSTICO, PLANIFICACION, SEGUIMIENTO Y<br />

EVALUACION DE LOS TRATAMIENTOS PODOLOGICOS APLICADOS.<br />

5.HABILIDAD Y DESTREZA EN EL USO DEL INSTRUMENTAL,<br />

EQUIPAMIENTO Y MATERIAL DE EXPLORACION, DIAGNOSTICO,<br />

PRESCRIPCION, CONFECCION Y APLICACIÓN DE LOS DIFERENTES<br />

TRATAMIENTOS PODOLOGICOS.<br />

6.ACTITUD Y CAPACIDAD DE COMUNICACIÓN TANTO CON EL<br />

PACIENTE, COMO CON EL RESTODEL PERSONAL QUE PARTICIPA EN EL<br />

DESARROLLO DE LA PRACTICA CLINICA.<br />

CADA UNO DE ESTOS SEIS ASPECTOS SE EVALUA DEI 1 AL 10, Y DESPUES<br />

SE HACE LA MEDIA.<br />

LAS PRACTICAS SON ESTRICTAMENTE OBLIGATORIAS, NO SE PERMITEN<br />

NI FALTAS NI CAMBIOS DE PRATICAS CON COMPAÑEROS DE OTROS<br />

GRUPOS.<br />

LAS CALIFICACIONES OBTENIDAS EN LA PARTE PRACTICA Y EN LA<br />

TEORICA HARAN MEDIA, ES DECIR EL VALOR DE CADA PARTETE SERA<br />

DEL 50%, SIENDO IMPRESCINDIBLE SUPERAR AMBAS PARTES.


E. U. DE ENFERMERÍA E PODOLOXÍA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

MEMORIA DOCENTE <strong>2006</strong>/2007<br />

1. NOMBRE DE LA MATERIA: QUIROPODOLOGÍA II<br />

a. NUMERO DE CRÉDITOS TEÓRICOS / PRÁCTICOS<br />

Créditos Teóricos: 6<br />

Créditos Prácticos: 6<br />

2. PROFESOR/A/ES/AS ENCARGADOS DE LA DOCENCIA<br />

a. PROFESORES RESPONSABLES DE LA TEORÍA<br />

b.<br />

-Ricardo García Castro<br />

Profesor asociado T3P6<br />

-Abián Mosquera Fernán<strong>de</strong>z Profesor colaborador<br />

c. PROFESORES RESPONSABLES DE LA PRÁCTICA<br />

d.<br />

-Ricardo García Castro<br />

Profesor asociado T3P6<br />

-Abián Mosquera Fernán<strong>de</strong>z<br />

Profesor colaborador<br />

3. IDIOMA EN QUE SE IMPARTEN LAS CLASES: Castellano<br />

4. PROGRAMA DE LA MATERIA<br />

a. PROPÓSITO DE LA MATERIA<br />

La materia <strong>de</strong> Quiropodología II es una materia fundamental en el plan <strong>de</strong> estudios <strong>de</strong><br />

Diplomado en Podología que combina a lo largo <strong>de</strong> todo el curso académico una interrelación<br />

entre el bloque teórico y el bloque práctico.<br />

Este <strong>de</strong>sarrollo secuencial permite al alumno ir asimilando y madurando los conocimientos<br />

adquiridos durante los dos cuatrimestres.<br />

De esta forma, uno <strong>de</strong> los propósitos fundamentales <strong>de</strong> la materia es situar al alumno/a en el<br />

marco conceptual <strong>de</strong> las técnicas <strong>de</strong> cirugía podológica (cirugía ungueal, partes blandas y<br />

osteoarticular <strong><strong>de</strong>l</strong> pie) y sus indicaciones, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> la selección <strong>de</strong> pacientes hasta el <strong>de</strong>sarrollo<br />

<strong>de</strong> las técnicas anestésicas capacitando a<strong>de</strong>más al alumno/a para su aplicación en la práctica<br />

clínica.<br />

Instruir al alumno/a en la metodología que le permita establecer un diagnóstico y pronóstico<br />

certeros y reconocer o preveer la aparición <strong>de</strong> complicaciones.<br />

Capacitar al alumno/a para la aplicación <strong>de</strong> tratamientos podológicos preventivos y/o<br />

curativos aplicando las técnicas <strong>de</strong> cirugía podológica.<br />

Des<strong>de</strong> el punto <strong>de</strong> vista práctico, conocimiento <strong>de</strong> materiales y técnicas <strong>de</strong> cirugía podológica<br />

<strong>de</strong>sarrollando la habilidad quirúrgica básica en la extirpación y sutura <strong>de</strong> lesiones y el uso <strong>de</strong><br />

anestésicos locales y bloqueos


E. U. DE ENFERMERÍA E PODOLOXÍA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

b. OBJETIVOS ESPECÍFICOS DE LA MATERIA<br />

-Aplicar los conocimientos y las técnicas explicadas en el bloque teórico.<br />

-Conocimiento <strong>de</strong> los diferentes materiales y fármacos más empleados en la práctica <strong>de</strong> la<br />

cirugía podológica.<br />

-Introducir al alumno en el análisis y valoración <strong><strong>de</strong>l</strong> protocolo preoperatorio.<br />

-Capacitar al alumno en el análisis, valoración y aplicación <strong>de</strong> las técnicas podológicas <strong>de</strong><br />

cirugía ungueal.<br />

-Capacitar al alumno en el análisis, valoración y aplicación <strong>de</strong> las técnicas podológicas <strong>de</strong><br />

partes blandas.<br />

-Capacitar al alumno en el análisis, valoración y aplicación <strong>de</strong> las técnicas podológicas <strong>de</strong><br />

cirugía ósea y articular <strong><strong>de</strong>l</strong> pie.<br />

-Capacitar al alumno para la aplicación <strong>de</strong> los anestésicos locales y los bloqueos necesarios<br />

para la extirpación y sutura <strong>de</strong> lesiones.


E. U. DE ENFERMERÍA E PODOLOXÍA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

c. UNIDADES DIDÁCTICAS<br />

UNIDAD DIDÁCTICA I.- CIRUGÍA AMBULATORIA<br />

-Criterios <strong>de</strong> selección <strong>de</strong> pacientes<br />

• Clasificación ASA<br />

-Evaluación quirúrgica preoperatoria<br />

• Qué y cuánto; el po<strong>de</strong>r <strong>de</strong> la evi<strong>de</strong>ncia<br />

• Preparación <strong><strong>de</strong>l</strong> campo quirúrgico<br />

• Lavado y vestido quirúrgico<br />

-Profilaxis tromboembólica en cirugía<br />

• Factores <strong>de</strong> riesgo<br />

• Indicaciones y tipos <strong>de</strong> profilaxis<br />

-Profilaxis antibiótica<br />

• Indicaciones y tipos<br />

• Factores <strong>de</strong> riesgo <strong>de</strong> infección<br />

-Consentimiento informado<br />

-Precauciones y contraindicaciones en cirugía<br />

-Profilaxis <strong>de</strong> la endocarditis bacteriana<br />

-Complicaciones intraoperatorias:<br />

• Síncope vagal<br />

• Hemorragia<br />

• Toxicidad por fármacos<br />

• Reacciones alérgicas y anafilaxia<br />

• Complicaciones menos frecuentes<br />

-Cuidados postquirúrgicos:<br />

• El postoperatorio inmediato<br />

• Seguimiento postoperatorio<br />

-Complicaciones postoperatorias:<br />

• Hemorragias postoperatorias<br />

• Complicaciones <strong>de</strong> la herida:<br />

-Hematoma<br />

-Infección<br />

-Fiebre <strong>de</strong> origen <strong>de</strong>sconocido<br />

-Dehiscencia<br />

-Necrosis<br />

-Cicatriz hipertrófica y queloi<strong>de</strong>


E. U. DE ENFERMERÍA E PODOLOXÍA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

UNIDAD DIDÁCTICA II.- HERIDA QUIRÚRGICA<br />

-Tratamiento <strong>de</strong> las heridas<br />

-Suturas y drenajes. Tipos e indicaciones<br />

-Injertos y colgajos:<br />

-Biología e indicaciones <strong>de</strong> los injertos<br />

-Clasificación <strong>de</strong> los colgajos<br />

-Indicaciones y técnica quirúrgica <strong><strong>de</strong>l</strong> colgajo<br />

-Hemostasia<br />

-Hemostasia quirúrgica<br />

-Diagnóstico preoperatorio en los <strong>de</strong>fectos <strong>de</strong> coagulación<br />

UNIDAD DIDÁCTICA III.- ABORDAJES QUIRÚRGICOS<br />

-Recuerdo anatómico y abordajes quirúrgicos<br />

-Radiología<br />

UNIDAD DIDÁCTICA IV.- ANESTESIA LOCAL<br />

-Descripción <strong>de</strong> los anestésicos y sus complicaciones<br />

-Bloqueo digital<br />

-Bloqueo <strong>de</strong> tobillo<br />

-Lesión por torniquete


E. U. DE ENFERMERÍA E PODOLOXÍA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

UNIDAD DIDÁCTICA V.- CIRUGÍA DE PARTES BLANDAS<br />

-Biopsia dérmica<br />

• Normas <strong>de</strong> realización<br />

• Métodos y procesado<br />

-Criocirugía: técnicas crioquirúrgicas, indicaciones y complicaciones<br />

-Electrocirugía: tipos, aplicaciones clínicas, riesgos y complicaciones<br />

-Tumores benignos:<br />

• Granuloma piógeno<br />

• Tumor <strong>de</strong> Koenen<br />

• Tumor glómico<br />

• Papiloma vírico<br />

• Tumores névicos benignos<br />

• Tumores vasculares<br />

• Quistes epidérmicos<br />

• Ganglíón<br />

• Fibroma y lipoma<br />

UNIDAD DIDÁCTICA VI.- CIRUGÍA UNGUEAL<br />

-Objetivos e indicaciones<br />

-Matricectomías parciales químicas: indicaciones y contraindicaciones<br />

-Técnica <strong><strong>de</strong>l</strong> fenol-alcohol<br />

-Técnica <strong><strong>de</strong>l</strong> hidróxido sódico<br />

-Matricectomías parciales con afectación ungueal: indicaciones y contraindicaciones<br />

-Técnica <strong>de</strong> Lelievre<br />

-Técnica <strong>de</strong> Frost<br />

-Matricectomías parciales con afectación ungueal y <strong>de</strong> partes blandas: indicaciones y<br />

contraindicaciones<br />

-Técnica <strong>de</strong> Winograd<br />

-Técnica <strong>de</strong> la reconstrucción estética<br />

-Exóstosis subungueal<br />

-Técnica mínima incisión<br />

-Técnica a campo abierto


E. U. DE ENFERMERÍA E PODOLOXÍA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

-Condroma subungueal<br />

-Técnica mínima incisión<br />

-Técnica a campo abierto<br />

-Ablaciones ungueales: indicaciones e inconvenientes<br />

-Sin matricectomía total<br />

-Con matricectomía total<br />

-Tumores malignos<br />

-Melanoma subunguel: formas clínicas y tratamiento<br />

UNIDAD DIDÁCTICA VII.- PIE DIABÉTICO<br />

-Concepto, epi<strong>de</strong>miología, fisiopatología y factores <strong>de</strong> riesgo<br />

-Exploración vascular y neurológica<br />

-Úlceras: clasificación y evaluación. Diagnóstico diferencial. Tratamiento.<br />

-Criterios y técnicas <strong>de</strong> revascularización<br />

-Cirugía menor <strong>de</strong> salvamento <strong><strong>de</strong>l</strong> pie diabético<br />

-Drenajes <strong>de</strong> abscesos <strong><strong>de</strong>l</strong> pie<br />

-Osteoartritis séptica<br />

-Anestesia y pie diabético<br />

-Amputaciones:<br />

• Determinación <strong><strong>de</strong>l</strong> nivel <strong>de</strong> amputación<br />

• Amputación digital<br />

• Amputación transmetatarsiana<br />

• Amputación <strong>de</strong> Syme<br />

• Amputaciones mayores<br />

• Amputaciones en niños y jóvenes<br />

• Complicaciones <strong>de</strong> las amputaciones


E. U. DE ENFERMERÍA E PODOLOXÍA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

UNIDAD DIDÁCTICA VIII.- ENFERMEDADES DE LOS NERVIOS DEL PIE<br />

-Concepto, técnicas quirúrgicas y complicaciones<br />

-Neuroma <strong>de</strong> Morton. Causalgia. Diagnóstico y tratamiento<br />

-Síndrome <strong><strong>de</strong>l</strong> túnel tarsiano<br />

-Otros atropamientos nerviosos periféricos<br />

-Síndrome doloroso <strong><strong>de</strong>l</strong> 2º espacio interdigital<br />

-Traumatismos nerviosos<br />

-Trastornos vasoespásticos:<br />

• Síndrome <strong>de</strong> Raynaud<br />

• Acrocianosis, livedo reticularis y eritromelalgia<br />

• Enfermedad <strong>de</strong> Buerger<br />

UNIDAD DIDÁCTICA IX.- PRINCIPIOS DE CIRUGÍA ÓSEA<br />

-Anatomía ósea. Osteotomía.<br />

-Material quirúrgico: hilos y agujas, tipos <strong>de</strong> suturas, drenajes<br />

-Cirugía percutánea <strong><strong>de</strong>l</strong> pie: principios generales e indicaciones<br />

UNIDAD DIDÁCTICA X.- ARTRÍTIDES<br />

-Clínica, indicaciones, técnicas quirúrgicas y complicaciones<br />

-Enfermedad articular <strong>de</strong>generativa<br />

-Artritis <strong>de</strong>generativa interfalángica. Artro<strong>de</strong>sis interfalángica<br />

-Hallux rígidus: queilectomía<br />

-Hallux flexus: artro<strong>de</strong>sis mtt falángica<br />

-Pie reumático


E. U. DE ENFERMERÍA E PODOLOXÍA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

UNIDAD DIDÁCTICA XI.- TUMORES ÓSEOS<br />

-Clínica, diagnóstico y tratamiento general<br />

-Descripción <strong>de</strong> los tumores más frecuentes:<br />

• Quiste óseo<br />

• Osteoma<br />

• Encondroma<br />

• Osteosarcoma<br />

• Condrosarcoma<br />

UNIDAD DIDÁCTICA XII.- DEFORMIDADES DE LOS DEDOS PEQUEÑOS<br />

-Etiopatogenia, fisiopatología, clasificación, técnicas quirúrgicas, indicaciones y<br />

complicaciones<br />

-Dedo en martillo y garra<br />

-Luxación y subluxación <strong>de</strong> la 2ª metatarso falángica<br />

-Clinodactilia<br />

-Dedo en maza<br />

-5º varo supraductus<br />

-Bunio <strong>de</strong> sastre<br />

-Exóstosis <strong>de</strong>dos menores<br />

UNIDAD DIDÁCTICA XIII.- ANOMALÍAS CONGÉNITAS<br />

-Polidactilia, Sindactilia. Macrodactilia<br />

UNIDAD DIDÁCTICA XIV.- HALLUX VALGUS.<br />

-Anatomía y fisiopatología<br />

-Radiología y clasificación<br />

-Toma <strong>de</strong> <strong>de</strong>cisiones<br />

-Técnicas quirúrgicas y complicaciones


E. U. DE ENFERMERÍA E PODOLOXÍA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

UNIDAD DIDÁCTICA XV.- FASCITIS PLANTAR.<br />

UNIDAD DIDÁCTICA XVI.- ENFERMEDAD DE HAGLUND.


E. U. DE ENFERMERÍA E PODOLOXÍA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

d. BIBLIOGRAFÍA RECOMENDADA<br />

-García Carmona, F.J. Tratamiento quirúrgico <strong>de</strong> la onicocriptosis. Madrid.<br />

Ed. Aula Médica, 2003<br />

-Martínez Nova. Podología, Atlas <strong>de</strong> cirugía ungueal. Ed. Panamericana. Madrid, <strong>2006</strong><br />

-Marín Arguedas M. Documento <strong><strong>de</strong>l</strong> consentimiento informado. Revista española <strong>de</strong><br />

podología, 2002; XIII (2): 81-83<br />

-Armijo, M. Dermatosis por hongos. Editorial médica internacional, S.A. (EMISA), 1989,<br />

Madrid<br />

-De Berker, D.A., Baran, R., Dawber, R.P. Manual <strong>de</strong> enfermeda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> las uñas y su<br />

tratamiento. EDIMSA, 1998, Barcelona<br />

-Baran, R., Congenital Malalignment of the toenail, Arch. Dermatol. Vol 116, 1980<br />

-Baran , R., The treatment of the ingrowing toe nail in infancy. J. Dermatol. 1989 Trae. I, 55-<br />

57<br />

-Baran, R., Hay, R., Haneke, E., y Tosti, A. Onicomicosis. Aproximación actual al<br />

diagnóstico y tratamiento. Martin Dunita Ltd. Editores, 2001, Madrid<br />

-Robbins, J.M. Podología. Atención Primaria. Ed. Médica Panamericana S.A., 1995, Buenos<br />

Aires<br />

-Alomar, A. Manual <strong>de</strong> patología ungueal. J.R. Editores, 1994, Barcelona<br />

-Duvries, H., Inman, V. Cirugía <strong><strong>de</strong>l</strong> pie, Ed. Médica Panamericana S.A., 1987, Buenos Aires<br />

-Ferrándiz, C., Dermatología Clínica. Ed. Mosby, 1996, Madrid<br />

-Zaun, H. Patología ungueal, Ediciones Doyma, 1983, Buenos Aires<br />

-De Berker, D.A., Baran, R., y Dawber, R.P.,<br />

Manual <strong>de</strong> enfermeda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> las uñas y su tratamiento. EDIMSA, 1998, Barcelona y Madrid<br />

-Ralph, C.D. Atlas <strong>de</strong> diagnóstico <strong>de</strong> onicomicosis y otras alteraciones ungueales. Springer,<br />

1996, Barcelona<br />

-Roberts, DT, Evans, EG y Allen, BR. Infecciones fúngicas <strong>de</strong> las uñas, 1994, Mosby /<br />

Doyma libros<br />

-Robbins, J.M., Podología. Atención Primaria. Ed. Médica Panamericana, 1995, Buenos Aires


E. U. DE ENFERMERÍA E PODOLOXÍA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

d. BIBLIOGRAFÍA RECOMENDADA<br />

-Beaven, D. y Brooks, S. Atlas a color <strong>de</strong> las uñas en el diagnóstico clínico. Ed. Espaxs, 1985,<br />

Barcelona<br />

-Lecha, M. Onicomicosis, Ed. Andreu, 1995, Barcelona<br />

-Yale, I . Podiatric Medicine. Ed. Williams y Wilkins. Baltimore. 1974<br />

-Jay. Current therapy in podiatric surgery. B.C. Decker, Inc. Phila<strong><strong>de</strong>l</strong>phia, 1989<br />

-Gould, John S. “The foot book”. Ed. Williams y Wilkins. Baltimore<br />

-Baños JE, Bosch F, Cañellas M. Epi<strong>de</strong>miología <strong><strong>de</strong>l</strong> dolor postoperatorio y su tratamiento en<br />

Europa. Rev: Sociedad Españ. <strong><strong>de</strong>l</strong> Dolor. 3-55. 1996.<br />

-Casanovas Segarra M. Soto Soto R. & al. La valoración <strong><strong>de</strong>l</strong> dolor por los profesionales <strong>de</strong><br />

enfermería. Impacto en el tratamiento y bienestar <strong><strong>de</strong>l</strong> paciente. Rev: Enf. Clínica, Vol 10, Nº<br />

6:235-244.2000.<br />

-Gómez Sancho M. Analgésicos opiáceos, mitos y realida<strong>de</strong>s. Indicaciones, efectos<br />

secundarios. Dolor resistente a la morfina y causas <strong><strong>de</strong>l</strong> fracaso en el control <strong><strong>de</strong>l</strong> dolor. En:<br />

Cuidados paliativos e intervención psicosocial en enfermos terminales. ICEPSS, 5: 73-92;<br />

1994.<br />

-McCaffery M. & Robinson E. El enfermo sufre dolor. Aquí están sus respuestas. Nursing, 8-<br />

16. Abril 2003.<br />

-Schene RM, Langemo DK. Pressume ulcer prevalence and inci<strong>de</strong>nce. J. Wound Ostomy<br />

Continence Nurs. 25(1):36-43. 1998.<br />

PORTALES Y DIRECTORIOS<br />

Medline (Pub Med)<br />

Foot & Ankle Instiute<br />

Podiatrychannel<br />

Podiatryonline<br />

Thatfootsite.com<br />

http://www.secpal.com<br />

http://www.pain.com<br />

http://www.rol.readysoft.com<br />

http://www.seeo.com


E. U. DE ENFERMERÍA E PODOLOXÍA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

SOCIEDADES CIENTIFICAS Y COLEGIOS PROFESIONALES<br />

Asociación Española <strong>de</strong> Cirugía Podológica<br />

Colegio <strong>de</strong> Podólogos <strong>de</strong> Andalucía<br />

Collegi Oficial <strong>de</strong> Podòlegs <strong>de</strong> Catalunya<br />

INTERNACIONALES<br />

American Aca<strong>de</strong>my of Podiatric Sports Medicine. AAPSM<br />

American Board of Podiatric Surgery<br />

American Podiatric Medical Association. APMA<br />

Australian Podiatry Council<br />

European Society of Foot & Ankle Surgeons<br />

Florida Podiatric Medical Association<br />

Ohio Podiatric Medical Association<br />

Society of Chiropodists & Podiatrists - Feet for Life<br />

BASES DE DATOS<br />

ENFISPO. Universidad Complutense. Enfermería, Fisioterapia y Podología<br />

REVISTAS RECOMENDADAS<br />

Revista Española <strong>de</strong> Podología<br />

Foot and ankle international<br />

El Peu<br />

Journal of the american podiatric medical association<br />

Journal of the foot and ankle surgery<br />

Revista Podología Argentina.<br />

Australian Journal of Podiatric Medicine<br />

Australian Journal of Podiatric Medicine<br />

Clinics in Podiatric Medicine and Surgery<br />

Foot and Ankle Clinics


E. U. DE ENFERMERÍA E PODOLOXÍA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

5. METODOLOGÍA DOCENTE EMPLEADA<br />

Clases expositivas participativas combinadas con sesiones clínicas sobre casos reales.<br />

Algunos temas pue<strong>de</strong>n ser impartidos por profesores invitados.<br />

Inicialmente las clases prácticas servirán <strong>de</strong> toma <strong>de</strong> contacto <strong><strong>de</strong>l</strong> alumno con la disección<br />

sobre mo<strong><strong>de</strong>l</strong>o animal y los diferentes tipos <strong>de</strong> sutura.<br />

Posteriormente la práctica clínica con pacientes consistirá en el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong><br />

intervenciones <strong>de</strong> cirugía podológica ambulatoria en el quirófano <strong>de</strong> la Clínica Universitaria<br />

<strong>de</strong> Podología (planta baja <strong><strong>de</strong>l</strong> Hospital Básico <strong>de</strong> la Defensa) y para lo cual los alumnos serán<br />

distribuidos en grupos <strong>de</strong> trabajo.<br />

Es importante recordar que las prácticas clínicas son obligatorias en su totalidad,<br />

para todos los alumnos matriculados en la asignatura <strong>de</strong> Quiropodología II .<br />

Estas prácticas podrán ser combinadas con sesiones clínicas que en cualquier caso se<br />

realizarán <strong>de</strong>ntro <strong><strong>de</strong>l</strong> horario <strong>de</strong> la práctica clínica y que servirán <strong>de</strong> refuerzo al alumno en la<br />

asimilación <strong>de</strong> los conceptos teóricos llevados a la práctica.<br />

El control <strong>de</strong> la asistencia se realizará mediante la firma <strong><strong>de</strong>l</strong> alumno en el momento<br />

<strong>de</strong> incorporarse cada día a las prácticas y será imprescindible para po<strong>de</strong>r ser calificado al<br />

finalizar el curso.<br />

La ausencia a las prácticas en más <strong>de</strong> 2 ocasiones sin justificación alguna significará<br />

automáticamente el suspenso en la evaluación continuada durante el vigente curso académico<br />

valorándose con un no presentado en la evaluación final.<br />

De producirse alguna <strong>de</strong> las siguientes causas <strong>de</strong>bidamente justificada, enfermedad o<br />

lesión que incapacite para la realización <strong>de</strong> la práctica clínica, fallecimiento <strong>de</strong> un familiar <strong>de</strong><br />

hasta segundo grado, citación judicial que coincida con la fecha <strong>de</strong> la práctica o asistencia a<br />

activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> representación <strong>de</strong> alumnos, el alumno/a tendrá <strong>de</strong>recho y la obligación <strong>de</strong><br />

recuperar la práctica clínica durante el curso académico previo consenso con el profesor<br />

responsable <strong>de</strong> dicha práctica siempre y cuando las prácticas a recuperar no excedan <strong><strong>de</strong>l</strong> 10%<br />

<strong><strong>de</strong>l</strong> total, en cuyo caso supondrá el suspenso en la evaluación continuada durante el curso<br />

valorándose con un no presentado en la evaluación final.<br />

Los justificantes <strong>de</strong> ausencia a la práctica clínica se entregarán al profesor<br />

responsable <strong>de</strong> la práctica clínica pendiente <strong>de</strong> recuperar.<br />

No se permiten cambios grupo una vez éstos que<strong>de</strong>n constituídos salvo situaciones<br />

justificadas <strong>de</strong> fuerza mayor.<br />

Todo cambio <strong>de</strong> grupo (<strong>de</strong> un alumno/a por otro) será notificado con suficiente<br />

antelación al profesor responsable <strong>de</strong> la práctica. A<strong>de</strong>más el alumno/a <strong>de</strong>berá rellenar el<br />

impreso <strong>de</strong> cambio <strong>de</strong> prácticas clínicas.<br />

Al inicio <strong><strong>de</strong>l</strong> curso académico y antes <strong>de</strong> finalizar el mes <strong>de</strong> octubre <strong>de</strong> <strong>2006</strong>, todos<br />

los alumnos entregarán 2 fichas <strong>de</strong> i<strong>de</strong>ntificación, <strong>de</strong>bidamente cumplimentadas con 2<br />

fotografías tamaño carnet a los profesores responsables <strong>de</strong> la materia.


E. U. DE ENFERMERÍA E PODOLOXÍA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

DINÁMICA DE LAS PRÁCTICAS CLÍNICAS<br />

Las prácticas se <strong>de</strong>sarrollan a lo largo <strong>de</strong> los dos cuatrimestres en la Clínica<br />

Universitaria <strong>de</strong> Podología (Hospital Básico <strong>de</strong> la Defensa).<br />

Se encuentran estructuradas <strong>de</strong> la siguiente forma:<br />

-Prácticas <strong>de</strong> disección y sutura sobre mo<strong><strong>de</strong>l</strong>o animal.<br />

-Prácticas <strong>de</strong> cirugía podológica, que se <strong>de</strong>sarrollarán en el quirófano <strong>de</strong> la Clínica<br />

Universitaria <strong>de</strong> Podología (según <strong>de</strong>manda) bajo la supervisión <strong>de</strong> los profesores<br />

responsables <strong>de</strong> la materia.<br />

La distribución general <strong>de</strong> los alumnos para el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> éstas viene dada por una<br />

división en grupos.<br />

El protocolo asistencial consta <strong>de</strong>:<br />

• Recepción <strong><strong>de</strong>l</strong> paciente<br />

• Anamnesis<br />

• Exploración<br />

• Diagnóstico<br />

• Tratamiento realizado<br />

Una vez finalizado el proceso asistencial el alumno/a reflejará todas las acciones realizadas<br />

así como aquellas recomendaciones dadas en la historia clínica para ser revisadas con<br />

posterioridad por el profesor responsable <strong>de</strong> la práctica, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> acompañar al paciente al<br />

servicio <strong>de</strong> recepción.<br />

Para <strong>de</strong>jar constancia <strong><strong>de</strong>l</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> todo el proceso quirúrgico existe la hoja <strong>de</strong> quirófano<br />

que <strong>de</strong>berá ser cubierta antes (consentimiento informado), y una vez haya finalizado la<br />

intervención quirúrgica (recomendaciones dadas al paciente, medicación etc.).<br />

La historia clínica constituye un documento confi<strong>de</strong>ncial <strong>de</strong> importancia no sólo asistencial<br />

sino también legal, por lo que toda actuación realizada sobre el paciente <strong>de</strong>berá quedar<br />

reflejada en ella así como el nombre (<strong>de</strong> forma clara y legible) <strong><strong>de</strong>l</strong> alumno/a que haya tomado<br />

parte en la intervención quirúrgica y firmado todo ello por el profesor.


E. U. DE ENFERMERÍA E PODOLOXÍA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

6. SISTEMA DE EVALUACIÓN<br />

Se realizará una evaluación continuada a lo largo <strong>de</strong> todo el curso <strong>de</strong> la práctica clínica. Su<br />

valor supone el 20% <strong>de</strong> la calificación final.<br />

Los contenidos teóricos serán evaluados con una única prueba escrita a final <strong>de</strong> curso según<br />

horario y fecha aprobados en Junta <strong>de</strong> Centro. El porcentaje <strong>de</strong> puntuación <strong>de</strong> esta prueba<br />

supone el 80% sobre la calificación final.<br />

Tipo <strong>de</strong> exámen:<br />

-Combinación <strong>de</strong> preguntas tipo test (respuesta sugerida) con preguntas cortas a <strong>de</strong>sarrollar<br />

que pue<strong>de</strong>n incluir simulaciones <strong>de</strong> casos clínicos reales.<br />

-La calificación final <strong>de</strong> cada alumno quedará fijada <strong>de</strong> forma numérica entre 0 y 10, siendo el<br />

5 la nota mínima para aprobar la asignatura. Aquellos alumnos que obtengan una nota<br />

superior a 9 podrán optar a la matrícula <strong>de</strong> honor.<br />

-Cabe recordar que todo alumno/a tiene <strong>de</strong>recho a disponer <strong>de</strong> una copia <strong><strong>de</strong>l</strong> exámen en<br />

cualquiera <strong>de</strong> los idiomas oficiales <strong>de</strong> la UDC, para ello <strong>de</strong>berá solicitarlo con suficiente<br />

antelación, previo al inicio <strong><strong>de</strong>l</strong> periodo <strong>de</strong> exámenes.


UNIVERSIDADE DA CORUÑA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

Rúa San Ramón S/N-Campus <strong>de</strong> Esteiro<br />

15403 Ferrol<br />

A Corurña<br />

MEMORIA DOCENTE DA MATERIA<br />

1. NOME DA MATERIA: Podología Preventiva<br />

a. NUMERO DE CRÉDITOS TEÓRICOS / PRÁCTICOS:<br />

• Teóricos: 3<br />

• Prácticos: 1,5<br />

2. PROFESOR/A/ES/AS ENCARGADOS DA DOCENCIA<br />

a. PROFESOR RESPONSABLE DA TEORÍA: Mª <strong>de</strong> los Angeles Bouza<br />

Prego<br />

b. PROFESOR RESPONSABLE DA PRÁCTICA: Mª <strong>de</strong> los Angeles<br />

Bouza Prego<br />

3. IDIOMA NO QUE SE IMPARTEN AS CLASES: Castellano<br />

4. PROGRAMA DA MATERIA (TEORÍA E PRÁCTICA)<br />

a. PROPÓSITO DA MATERIA:<br />

El objetivo <strong>de</strong> la asignatura, es dar a conocer los distintos riesgos<br />

profesionales, a los que los podiatras se van a ver expuestos y que pue<strong>de</strong>n afectar a<br />

su salud, la <strong>de</strong> su familia o la <strong>de</strong> su <strong>de</strong>scen<strong>de</strong>ncia, así como, la manera <strong>de</strong> evitarlos o<br />

<strong>de</strong> minimizarlos en la medida <strong>de</strong> lo posible.<br />

Otro <strong>de</strong> los objetivos, será conocer la prevención podiátrica en sus tres niveles<br />

<strong>de</strong> las distintas patologías <strong><strong>de</strong>l</strong> pie <strong><strong>de</strong>l</strong> niño, <strong><strong>de</strong>l</strong> anciano y <strong><strong>de</strong>l</strong> adulto.<br />

b. OBXECTIVOS ESPECÍFICOS DA MATERIA


UNIVERSIDADE DA CORUÑA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

Rúa San Ramón S/N-Campus <strong>de</strong> Esteiro<br />

15403 Ferrol<br />

A Corurña<br />

El alumno que haya cursado la asignatura <strong>de</strong>be ser capaz <strong>de</strong> adoptar las<br />

medidas preventivas a<strong>de</strong>cuadas en cada situación <strong>de</strong> riesgo así como <strong>de</strong> realizar<br />

educación sanitaria preventiva en los pacientes con riesgo <strong>de</strong> pa<strong>de</strong>cer patologías en<br />

el pie.<br />

c. DESCRICIÓN DOS CONTIDOS (UNIDADES E TEMAS)<br />

1.-Concepto <strong>de</strong> salud y enfermedad.Evolución histórica <strong>de</strong> dicho concepto<br />

2.-Prevención podiátrica.Niveles <strong>de</strong> prevención.Labor <strong><strong>de</strong>l</strong> podólogo en la<br />

prevención <strong>de</strong> las distintas patologías <strong><strong>de</strong>l</strong> pie.<br />

3.-Estadística y epi<strong>de</strong>miología.<br />

4.-Enfermeda<strong>de</strong>s transmisibles:<br />

-Transmisibilidad.<br />

-Fuentes, reservorios y portadores.<br />

-Vías <strong>de</strong> eliminación <strong>de</strong> agentes.<br />

-Mecanismos <strong>de</strong> transmisión.<br />

-Factores <strong>de</strong> riesgo <strong>de</strong> las infecciones.<br />

-Mecanismos <strong>de</strong> respuesta inmune.<br />

-Formas <strong>de</strong> prevención (<strong>de</strong>sinfección, antisepsia,<br />

esterilización).<br />

5.-Riesgos <strong>de</strong> los profesionales podiátricos:<br />

• Físicos:<br />

• Traumatismos<br />

• Trauma sonoro<br />

• Descargas eléctricas


UNIVERSIDADE DA CORUÑA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

Rúa San Ramón S/N-Campus <strong>de</strong> Esteiro<br />

15403 Ferrol<br />

A Corurña<br />

• Alteraciones musculoesqueléticas<br />

• Alteraciones <strong>de</strong>bidas al microclima<br />

• Químicos:<br />

• Formal<strong>de</strong>hido<br />

• Glutaral<strong>de</strong>hido<br />

• Látex<br />

• Biológicos:<br />

• Hepatitis B y C<br />

• SIDA<br />

• Tuberculosis<br />

• Pulmón <strong>de</strong> podólogo<br />

• Estafilococias<br />

• Psíquicos<br />

• Sociales<br />

6.-Dermatosis profesionales. Prevención<br />

7.-El pie en la diabetes.<br />

8.-Pie y S.I.D.A.<br />

9.- Enfermeda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> transmisión en el pie:<br />

• Lepra<br />

• Verrugas plantares<br />

• Tétanos<br />

• Micosis<br />

• Sarna<br />

10.-Prevención <strong>de</strong> las distintas patologías <strong><strong>de</strong>l</strong> pie en el niño en el adulto y en el<br />

anciano.


UNIVERSIDADE DA CORUÑA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

Rúa San Ramón S/N-Campus <strong>de</strong> Esteiro<br />

15403 Ferrol<br />

A Corurña<br />

d. BIBLIOGRAFÍA<br />

-VAQUERO PUERTA, J.L.Manual <strong>de</strong> Medicina Preventiva y Salud<br />

Pública.Pirámi<strong>de</strong> 1992.<br />

-SALLERAS SANMARTI, L.Educación Sanitaria, principios,<br />

métodos y aplicaciones.Madrid;Barcelona:Díaz <strong>de</strong> Santos.<br />

-A.GOLDCHER.Podología.Masson.<br />

-PUMAROLA, et al.Medicina Preventiva y Social:Higiene y sanidad<br />

ambiental.Madrid.Ama<strong>de</strong>o, vol I y II.<br />

-ABRAHAM S. BENESON.El control <strong>de</strong> las enfermeda<strong>de</strong>s<br />

transmisibles en el hombre.Organización Panamericana <strong>de</strong> Salud.<br />

-NUÑEZ SAMPER MARIANO.Biomecánica, medicina y cirugía<br />

<strong><strong>de</strong>l</strong> pie.Masson.<br />

-GESTAL OTERO J.J.Riesgos <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajo <strong><strong>de</strong>l</strong> personal<br />

sanitario.Interamericana Mc Graw-Hill.<br />

-ROBBINS.Podología.Atención primaria.Panamericana.<br />

5. METODOLOXÍA DOCENTE EMPREGADA<br />

Las lecciones teóricas son magistrales, apoyadas con medios audiovisuales. Se<br />

procura fomentar el <strong>de</strong>bate en clase sobre <strong>de</strong>terminados contenidos, fundamentalmente


UNIVERSIDADE DA CORUÑA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

Rúa San Ramón S/N-Campus <strong>de</strong> Esteiro<br />

15403 Ferrol<br />

A Corurña<br />

aquellos <strong>de</strong> mayor transcen<strong>de</strong>ncia social y cuya correcta prevención conlleva a una menor<br />

morbimorbilidad <strong><strong>de</strong>l</strong> paciente y gastos económicos.<br />

Las prácticas se <strong>de</strong>sarrollan en el aula.<br />

6. SISTEMA DE AVALIACIÓN<br />

El sistema <strong>de</strong> evaluación es tradicional. A pesar <strong>de</strong> ser una asignatura cuatrimestral<br />

se realiza un examen parcial <strong>de</strong> la totalidad <strong>de</strong> la materia en el que se incluye teoría y<br />

práctica, el cual consta <strong>de</strong> 10 preguntas cortas puntuando cada una <strong>de</strong> ellas la unidad,<br />

obteniendo el aprobado con 5 puntos.<br />

El examen final consta igualmente <strong>de</strong> 10 preguntas cortas puntuando cada una <strong>de</strong><br />

ellas la unidad obteniendo el aprobado con 5 puntos.


UNIVERSIDADE DA CORUÑA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

Rúa San Ramón S/N-Campus <strong>de</strong> Esteiro<br />

15403 Ferrol<br />

A Corurña<br />

MEMORIA DOCENTE <strong>2006</strong>/2007<br />

1. NOMBRE DE LA MATERIA: CLÍNICA PODOLÓGICA INTEGRADA II<br />

a. NUMERO DE CRÉDITOS TEÓRICOS / PRÁCTICOS<br />

Créditos Teóricos: 0<br />

Créditos Prácticos: 18<br />

2. PROFESOR/A/ES/AS ENCARGADOS DE LA DOCENCIA<br />

-Alonso Tajes, Francisco<br />

-Álvarez Cal<strong>de</strong>rón Iglesias, Óscar<br />

-Álvarez Castro, Carlos<br />

-Bouza Vivero, Carmen<br />

-Gil Manso, Pedro<br />

-López López, Luis<br />

-Mosquera Fernán<strong>de</strong>z, Abián<br />

Profesor titular <strong>de</strong> Escuela Universitaria<br />

Profesor asociado T3P6<br />

Profesor asociado T3P5<br />

Profesor asociado T3P6<br />

Profesor colaborador<br />

Profesor titular <strong>de</strong> Escuela Universitaria<br />

Profesor colaborador<br />

Distribuídos <strong>de</strong> la siguiente forma:<br />

a. RESPONSABLES DE LA TEORÍA Y PRÁCTICA DE QUIROPODOLOGÍA<br />

-Bouza Vivero, Carmen<br />

-Mosquera Fernán<strong>de</strong>z, Abián<br />

Profesor asociado T3P6<br />

Profesor colaborador<br />

b. RESPONSABLES DE LA TEORÍA Y PRÁCTICA DE EXPLORACIÓN/<br />

ORTOPODOLOGÍA<br />

-Alonso Tajes, Francisco<br />

-Álvarez Cal<strong>de</strong>rón Iglesias, Óscar<br />

-Álvarez Castro, Carlos<br />

-Gil Manso, Pedro<br />

-López López, Luis<br />

Profesor titular <strong>de</strong> Escuela Universitaria<br />

Profesor asociado T3P6<br />

Profesor asociado T3P5<br />

Profesor colaborador<br />

Profesor titular <strong>de</strong> Escuela Universitaria<br />

COORDINADOR DE LA MATERIA<br />

-Mosquera Fernán<strong>de</strong>z, Abián<br />

Coordinador <strong>de</strong> la Clínica Universitaria <strong>de</strong> Podología<br />

3. IDIOMA EN EL QUE SE IMPARTEN LAS CLASES: Castellano


UNIVERSIDADE DA CORUÑA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

Rúa San Ramón S/N-Campus <strong>de</strong> Esteiro<br />

15403 Ferrol<br />

A Corurña<br />

4. PROGRAMA DE LA MATERIA (TEORÍA Y PRÁCTICA)<br />

a. PROPÓSITO DE LA MATERIA<br />

La asignatura <strong>de</strong> Clínica Podológica Integrada II se imparte durante el primer y<br />

segundo cuatrimestre <strong><strong>de</strong>l</strong> tercer curso <strong>de</strong> la Diplomatura en Podología.<br />

Su propósito es capacitar al alumno para <strong>de</strong>sarrollar su trabajo como podólogo en el<br />

marco <strong>de</strong> una consulta o clínica podológica con plenitud <strong>de</strong> sus competencias profesionales,<br />

integrando todos los conocimientos adquiridos en las diferentes disciplinas <strong>de</strong> la titulación,<br />

con la finalidad <strong>de</strong> que pueda prestar un servicio <strong>de</strong> atención podológica <strong>de</strong> calidad.<br />

El programa práctico consta <strong><strong>de</strong>l</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> la actividad asistencial clínica realizada<br />

en la Clínica Universitaria <strong>de</strong> Podología ubicada en la planta baja <strong><strong>de</strong>l</strong> Hospital Básico <strong>de</strong> la<br />

Defensa.<br />

b. OBJETIVOS ESPECÍFICOS DE LA MATERIA<br />

Los objetivos específicos <strong>de</strong> la materia engloban los principales aspectos que hacen referencia<br />

al <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> los conocimientos disciplinares y las competencias profesionales necesarias<br />

para la consecución <strong><strong>de</strong>l</strong> objetivo general <strong>de</strong> la asignatura <strong>de</strong> Clínica Podológica Integrada II.<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

Desarrollar la capacidad <strong>de</strong> análisis, síntesis y razonamiento crítico para la toma <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>cisiones y la resolución <strong>de</strong> problemas.<br />

Desarrollar la capacidad <strong>de</strong> organización y planificación, tanto en el trabajo<br />

individual como en el <strong>de</strong> equipo, con el fin <strong>de</strong> promover una asistencia <strong>de</strong> calidad.<br />

I<strong>de</strong>ntificar los diferentes problemas <strong>de</strong> salud <strong><strong>de</strong>l</strong> pie, dándoles solución mediante la<br />

aplicación <strong>de</strong> la terapia a<strong>de</strong>cuada en función <strong>de</strong> los datos conocidos y hechos<br />

científicamente probados.<br />

Aplicar los diferentes sistemas <strong>de</strong> diagnóstico, tanto los directos como los<br />

complementarios.<br />

Aplicar la terapéutica física, ortopodológica, quiropodológica y farmacológica a<br />

las diversas alteraciones podológicas diagnosticadas


UNIVERSIDADE DA CORUÑA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

Rúa San Ramón S/N-Campus <strong>de</strong> Esteiro<br />

15403 Ferrol<br />

A Corurña<br />

En referencia a las competencias profesionales a <strong>de</strong>sarrollar por el alumno:<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

Registrar la información obtenida mediante la cumplimentación <strong>de</strong> la historia<br />

clínica, su actualización y su interpretación.<br />

Desarrollar las técnicas <strong>de</strong> exploración podológica tanto <strong>de</strong>s<strong>de</strong> un punto <strong>de</strong> vista<br />

general como orientado a la dolencia que manifiesta el paciente.<br />

Solicitar e interpretar pruebas complementarias <strong>de</strong> diagnóstico.<br />

Emitir un juicio diagnóstico y el posible pronóstico <strong>de</strong> las alteraciones podológicas<br />

halladas.<br />

Diseñar un plan <strong>de</strong> intervención podológica integral, mediante la aplicación <strong>de</strong> los<br />

campos terapéuticos podológicos a<strong>de</strong>cuados en cada caso, informando suficiente y<br />

a<strong>de</strong>cuadamente al paciente sobre las opciones terapéuticas posibles.<br />

Desarrollar la habilidad y <strong>de</strong>streza en el uso <strong><strong>de</strong>l</strong> instrumental, equipamiento y<br />

material empleado en el diseño, confección y aplicación <strong>de</strong> los diferentes<br />

tratamientos podológicos.<br />

Realizar un seguimiento <strong>de</strong> los casos clínicos tratados con el fin <strong>de</strong> evaluar los<br />

resultados obtenidos <strong><strong>de</strong>l</strong> proceso <strong>de</strong> atención podológica, <strong>de</strong>sarrollando, asimismo,<br />

la capacidad <strong>de</strong> elaborar e interpretar informes clínicos<br />

Desarrollar habilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> comunicación tanto con el paciente como con otros<br />

profesionales, imprescindible para una óptima praxis en el proceso <strong>de</strong> exploración<br />

y diagnóstico, así como para promocionar hábitos <strong>de</strong> protección <strong>de</strong> salud y<br />

prevención <strong>de</strong> alteraciones<br />

Con el fin <strong>de</strong> alcanzar una óptima calidad asistencial en la práctica <strong>de</strong> la podología,<br />

<strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> los objetivos específicos se contemplarán aspectos muy vinculados a los objetivos<br />

anteriores como son:<br />

<br />

<br />

<br />

Mantener actualizados los conocimientos y habilida<strong>de</strong>s<br />

Utilizar los diferentes sistemas <strong>de</strong> documentación para la actualización <strong>de</strong><br />

conocimientos, realizando una análisis crítico <strong>de</strong> la información<br />

Actuar en base al cumplimiento <strong>de</strong> las obligaciones <strong>de</strong>ontológicas <strong>de</strong> la profesión,<br />

aplicando la legislación vigente y los criterios <strong>de</strong> normopraxis; asimismo, cumplir<br />

las normas establecidas para las prácticas clínicas <strong>de</strong> la Clínica Universitaria <strong>de</strong><br />

Podología.


UNIVERSIDADE DA CORUÑA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

Rúa San Ramón S/N-Campus <strong>de</strong> Esteiro<br />

15403 Ferrol<br />

A Corurña<br />

c. DESCRIPCIÓN DE LOS CONTENIDOS<br />

La práctica <strong>de</strong> la materia Clínica Podológica Integrada II engloba aquellos conocimientos<br />

teórico prácticos adquiridos a lo largo <strong>de</strong> la Diplomatura en materias como ortopodología,<br />

podología física, preventiva, <strong>de</strong>portiva y quiropodología (conceptos generales sobre<br />

<strong>de</strong>rmatopatías y tratamiento <strong>de</strong> queratopatías).<br />

d. BIBLIOGRAFÍA<br />

-Valmassy RL. Clinical Biomechanics of the Lower Extremity. Ed. Mosby. 1995<br />

-Kirby K. Foot and Lower Extremity Biomechanics: A ten collection of precision intricast<br />

newsletters. 1997<br />

-Michaud T. Foot Orthoses and other forms of conservative foot care. 1997<br />

-Perry J. Gait Analysis: normal and pathological function. 1992<br />

-Vleeming A. Movement, stability and low back pain. 1997<br />

-Bruckner J. People walking: pathological patterns and normal changes over the live spam.<br />

1998<br />

-Donatelli RA. The biomechanics of the foot and ankle. 1996<br />

-Dockery G, Crawford M. Cutaneous disor<strong>de</strong>rs of the lower extremity. 1996<br />

-Frykberg RG, Gibbons GW. The high risk foot in diabetes mellitus. 2000<br />

-Levy LA, Hetherington VJ. Principles and practice of podiatric medicine. 1999


UNIVERSIDADE DA CORUÑA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

Rúa San Ramón S/N-Campus <strong>de</strong> Esteiro<br />

15403 Ferrol<br />

A Corurña<br />

5. METODOLOGÍA DOCENTE EMPLEADA Y SISTEMA DE EVALUACIÓN<br />

Las prácticas clínicas son obligatorias en su totalidad, para todos los alumnos<br />

matriculados en la asignatura.<br />

Estas prácticas podrán ser combinadas con sesiones clínicas que en cualquier caso se<br />

realizarán <strong>de</strong>ntro <strong><strong>de</strong>l</strong> horario <strong>de</strong> la práctica clínica y que servirán <strong>de</strong> refuerzo al alumno en la<br />

asimilación <strong>de</strong> los conceptos teóricos llevados a la práctica.<br />

El control <strong>de</strong> la asistencia se realizará mediante la firma <strong><strong>de</strong>l</strong> alumno en el momento<br />

<strong>de</strong> incorporarse cada día a las prácticas y será imprescindible para po<strong>de</strong>r ser calificado al<br />

finalizar el curso.<br />

La ausencia a las prácticas en más <strong>de</strong> 2 ocasiones sin justificación alguna significará<br />

automáticamente el suspenso en la evaluación continuada durante el vigente curso académico<br />

valorándose con un no presentado en la evaluación final.<br />

De producirse alguna <strong>de</strong> las siguientes causas <strong>de</strong>bidamente justificada, enfermedad o<br />

lesión que incapacite para la realización <strong>de</strong> la práctica clínica, fallecimiento <strong>de</strong> un familiar <strong>de</strong><br />

hasta segundo grado, citación judicial que coincida con la fecha <strong>de</strong> la práctica o asistencia a<br />

activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> representación <strong>de</strong> alumnos, el alumno/a tendrá <strong>de</strong>recho y la obligación <strong>de</strong><br />

recuperar la práctica clínica durante el curso académico previo consenso con el profesor<br />

responsable <strong>de</strong> dicha práctica siempre y cuando las prácticas a recuperar no excedan <strong><strong>de</strong>l</strong> 10%<br />

<strong><strong>de</strong>l</strong> total, en cuyo caso supondrá el suspenso en la evaluación continuada durante el curso<br />

valorándose con un no presentado en la evaluación final.<br />

Los justificantes <strong>de</strong> ausencia a la práctica clínica se entregarán tanto al profesor<br />

coordinador <strong>de</strong> la materia como al profesor responsable <strong>de</strong> la práctica clínica pendiente <strong>de</strong><br />

recuperar.<br />

No se permiten cambios grupo una vez éstos que<strong>de</strong>n constituídos salvo situaciones<br />

justificadas <strong>de</strong> fuerza mayor.<br />

Todo cambio <strong>de</strong> grupo (<strong>de</strong> un alumno/a por otro) será notificado con suficiente<br />

antelación al profesor responsable <strong>de</strong> la práctica. A<strong>de</strong>más el alumno/a rellenará el impreso <strong>de</strong><br />

cambio <strong>de</strong> prácticas clínicas y lo entregará al profesor coordinador <strong>de</strong> la materia.<br />

Al inicio <strong><strong>de</strong>l</strong> periodo <strong>de</strong> prácticas clínicas y antes <strong>de</strong> finalizar el mes <strong>de</strong> octubre, todos<br />

los alumnos entregarán una ficha <strong>de</strong> i<strong>de</strong>ntificación, <strong>de</strong>bidamente cumplimentada a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> 8<br />

fotografías tamaño carnet a la Srta. Beatriz Braña, (rellenando el apartado <strong>de</strong> asignatura con el<br />

texto: Prácticas Clínicas).


UNIVERSIDADE DA CORUÑA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

Rúa San Ramón S/N-Campus <strong>de</strong> Esteiro<br />

15403 Ferrol<br />

A Corurña<br />

DINÁMICA DE LAS PRÁCTICAS CLÍNICAS<br />

La distribución general <strong>de</strong> los alumnos para las prácticas viene dada por una división<br />

en grupos.<br />

El protocolo asistencial consta <strong>de</strong>:<br />

• Recepción <strong><strong>de</strong>l</strong> paciente en función <strong><strong>de</strong>l</strong> servicio solicitado<br />

• Anamnesis<br />

• Exploración selectiva en función <strong><strong>de</strong>l</strong> servicio en el que se presta la atención<br />

• Diagnóstico podológico<br />

• Diseño y confección <strong><strong>de</strong>l</strong> tratamiento<br />

Una vez finalizado el proceso asistencial el alumno/a reflejará todas las acciones realizadas en<br />

la historia clínica para ser revisadas con posterioridad por el profesor responsable <strong>de</strong> la<br />

práctica, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> acompañar al paciente al servicio <strong>de</strong> recepción.<br />

EVALUACIÓN<br />

Para po<strong>de</strong>r optar a un aprobado (nota mínima <strong>de</strong> 5)en la materia <strong>de</strong> Clínica Podológica<br />

Integrada II es necesario que el alumno <strong>de</strong>muestre haber alcanzado unos objetivos mínimos<br />

expuestos al inicio <strong><strong>de</strong>l</strong> curso académico y que serán entregados a todos los alumnos<br />

matriculados.<br />

5.1. EVALUACIÓN CONTINUADA mediante la valoración <strong>de</strong> las prácticas realizadas a lo<br />

largo <strong>de</strong> todo el curso (el 50% <strong>de</strong> la nota final recaerá sobre esta evaluación continuada).<br />

A<strong>de</strong>más será asimismo obligatorio que cada alumno presente a final <strong>de</strong> curso una memoria<br />

individual <strong>de</strong> las prácticas clínicas, consistente en el registro <strong>de</strong> todas las actuaciones clínicas<br />

realizadas.<br />

ESTRUCTURA DE LAS MEMORIAS:<br />

-Fecha<br />

-Número <strong>de</strong> Hª clínica<br />

-Diagnóstico podológico<br />

-Tratamiento<br />

*Por confi<strong>de</strong>ncialidad <strong>de</strong> datos en ningún caso aparecerá en dichas memorias o en sus borradores el<br />

nombre o los datos personales <strong>de</strong> los pacientes.


UNIVERSIDADE DA CORUÑA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

Rúa San Ramón S/N-Campus <strong>de</strong> Esteiro<br />

15403 Ferrol<br />

A Corurña<br />

El 50% restante <strong>de</strong> la nota se reparte <strong>de</strong> la siguiente forma:<br />

5.2. PRESENTACIÓN ORAL Y ESCRITA DE UN CASO CLÍNICO (20% <strong>de</strong> la nota<br />

final)<br />

ESTRUCTURA DEL CASO CLINICO:<br />

1. Presentación <strong><strong>de</strong>l</strong> caso clínico (número <strong>de</strong> Hª clínica y anamnesis)<br />

2. Exploración realizada<br />

3. Juicio diagnóstico<br />

4. Justificación y evaluación <strong><strong>de</strong>l</strong> tratamiento realizado<br />

5. Conclusión<br />

6. Bibliografía (mínimo <strong>de</strong> 10 referencias con una antigüedad máxima <strong>de</strong> 15 años)<br />

Los trabajos tendrán una extensión máxima <strong>de</strong> 15 folios <strong>de</strong> texto sin contar material<br />

iconográfico<br />

• La exposición <strong>de</strong> casos clínicos se <strong>de</strong>sarrollará durante los días 4 (16:00 – 20:00<br />

h), 6 (16:00 – 20:00 h) y 7 (9:00 – 13:00 h) <strong>de</strong> Junio <strong>de</strong> 2007 en el “aula ciega” <strong>de</strong><br />

la Escuela (planta baja).<br />

• La asistencia a dichas sesiones clínicas será obligatoria para todos los alumnos<br />

matriculados en la asignatura.<br />

• La exposición oral y la elaboración <strong>de</strong> dicho trabajo será realizado en parejas y<br />

consistirá en el análisis y seguimiento <strong>de</strong> un caso clínico seleccionado <strong>de</strong> entre<br />

todas las primeras visitas realizadas por el alumno en la Clínica Universitaria o<br />

bien un caso externo a ella.<br />

• Cada pareja <strong>de</strong> alumnos tendrá asignado un profesor tutor con el que <strong>de</strong>berá<br />

consensuar el caso seleccionado antes <strong><strong>de</strong>l</strong> inicio <strong><strong>de</strong>l</strong> periodo vacacional <strong>de</strong><br />

Navidad, y el cual evaluará dicho trabajo.<br />

• Las exposiciones tendrán una duración máxima <strong>de</strong> 15 minutos.<br />

• Los trabajos serán realizados en parejas y como máximo por 3 alumnos en el caso<br />

<strong>de</strong> subgrupos compuestos por 5 alumnos.<br />

• Al finalizar la exposición se abrirá un periodo <strong>de</strong> discusión que permita reflexionar<br />

sobre el mismo.


UNIVERSIDADE DA CORUÑA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

Rúa San Ramón S/N-Campus <strong>de</strong> Esteiro<br />

15403 Ferrol<br />

A Corurña<br />

• El profesor tutor será el encargado <strong><strong>de</strong>l</strong> seguimiento <strong><strong>de</strong>l</strong> tratamiento/s efectuados al<br />

paciente sin que ello impida a un alumno consultar o pedir la opinión <strong>de</strong> otro<br />

profesor teniendo en cuenta los diferentes servicios con que cuenta la Clínica para<br />

aquellas patologías que hayan <strong>de</strong> ser <strong>de</strong>rivadas.<br />

5.3. REALIZACIÓN DE UNA PRUEBA TEÓRICO - PRÁCTICA (30% <strong>de</strong> la nota final)<br />

que tendrá lugar el día 18 <strong>de</strong> Junio <strong>de</strong> 2007 en horario <strong>de</strong> 16:00 – 18:00 h según calendario<br />

académico.<br />

Cabe señalar que todo alumno/a tiene <strong>de</strong>recho a disponer <strong>de</strong> una copia <strong><strong>de</strong>l</strong> exámen en<br />

cualquiera <strong>de</strong> los idiomas oficiales <strong>de</strong> la UDC, para ello <strong>de</strong>berá solicitarlo con suficiente<br />

antelación (preferiblemente durante el mes <strong>de</strong> mayo <strong>de</strong> 2007, previo al inicio <strong><strong>de</strong>l</strong> periodo <strong>de</strong><br />

exámenes).<br />

EVALUACIÓN CONTINUADA<br />

El alumno será calificado diariamente al finalizar la práctica clínica mediante la<br />

evaluación <strong>de</strong> unos ítems personales y <strong>de</strong> aplicación <strong>de</strong> conocimientos en relación con la<br />

consecución <strong>de</strong> los objetivos específicos anteriormente comentados.<br />

Cada ítem presente en las hojas <strong>de</strong> evaluación será valorado con una calificación<br />

numérica, obteniendo cada profesor <strong>de</strong> la asignatura una nota <strong>de</strong> todos los ítems evaluados.<br />

Los ítems a evaluar son:<br />

ÍTEMS PERSONALES<br />

1. Actitud: interés, participación, <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> las habilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> comunicación con el<br />

paciente, compañeros y <strong>de</strong>más personal <strong>de</strong> la Clínica Universitaria e integración mediante el<br />

trabajo en equipo. Valor máximo 1<br />

2. Responsabilidad: tanto en el mantenimiento <strong>de</strong> una correcta uniformidad e higiene<br />

personal como en el cumplimiento <strong>de</strong> las normas básicas <strong>de</strong>ontológicas y <strong>de</strong> funcionamiento<br />

<strong>de</strong> la Clínica Universitaria. Valor máximo 1<br />

ÍTEMS DE APLICACIÓN DE CONOCIMIENTOS<br />

3. Capacidad <strong>de</strong> Registro: <strong><strong>de</strong>l</strong> proceso <strong>de</strong> anamnesis, <strong>de</strong>mostrando un conocimiento <strong>de</strong> la<br />

historia clínica y una correcta recogida <strong>de</strong> datos. Valor máximo 0’5<br />

4. Exploración: incluye el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> las técnicas <strong>de</strong> exploración podológicas tanto <strong>de</strong>s<strong>de</strong><br />

un punto <strong>de</strong> vista general como orientado a la dolencia que manifiesta el paciente y la<br />

capacidad para solicitar e interpretar por parte <strong><strong>de</strong>l</strong> alumno pruebas complementarias <strong>de</strong><br />

diagnóstico. Valor máximo 3


UNIVERSIDADE DA CORUÑA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

Rúa San Ramón S/N-Campus <strong>de</strong> Esteiro<br />

15403 Ferrol<br />

A Corurña<br />

5. Diagnóstico: capacidad <strong>de</strong> análisis y razonamiento crítico que posibilite al alumno emitir<br />

un juicio diagnóstico y el posible pronóstico <strong>de</strong> las alteraciones podológicas halladas.<br />

Capacidad <strong>de</strong> elaborar e interpretar informes clínicos. Valor máximo 2<br />

6. Diseño y Confección <strong><strong>de</strong>l</strong> tratamiento: habilidad y <strong>de</strong>streza <strong>de</strong>mostrada en el uso <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

instrumental equipamiento y material empleado para la obtención <strong><strong>de</strong>l</strong> tratamiento podológico<br />

prescrito. Valor máximo 2’5


UNIVERSIDADE DA CORUÑA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

Rúa San Ramón S/N-Campus <strong>de</strong> Esteiro<br />

15403 Ferrol<br />

A Corurña<br />

CALIFICACIÓN FINAL DE LA ASIGNATURA<br />

La calificación final <strong>de</strong> cada alumno quedará fijada <strong>de</strong> forma numérica entre 0 y 10,<br />

siendo el 5 la nota mínima para aprobar la asignatura. Aquellos alumnos que obtengan una<br />

nota superior a 9 podrán optar a la matrícula <strong>de</strong> honor.<br />

Para po<strong>de</strong>r optar a un aprobado en la materia <strong>de</strong> Clínica Podológica Integrada II<br />

será necesario haber alcanzado los objetivos mínimos <strong>de</strong> la materia que serán entregados<br />

a todos los alumnos/as matriculados al inicio <strong><strong>de</strong>l</strong> curso académico <strong>2006</strong>-2007.


E. U. DE ENFERMERÍA E PODOLOXÍA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

MEMORIA DOCENTE DA MATERIA<br />

1. NOME DA MATERIA<br />

Deontología y Legislación Podológica. (Asignatura obligatoria <strong>de</strong> la Diplomatura <strong>de</strong><br />

Podología)<br />

NUMERO DE CRÉDITOS TEÓRICOS / PRÁCTICOS<br />

4,5 créditos<br />

2. PROFESOR/A/ES/AS ENCARGADOS DA DOCENCIA<br />

Nuria Varela Feal<br />

PROFESOR RESPONSABLE DA TEORÍA<br />

PROFESOR RESPONSABLE DA PRÁCTICA<br />

3. IDIOMA NO QUE SE IMPARTEN AS CLASES<br />

Castellano<br />

4. PROGRAMA DA MATERIA (TEORÍA E PRÁCTICA)<br />

a. PROPÓSITO DA MATERIA<br />

En todas las profesionales <strong>de</strong> Ciencias <strong>de</strong> la Salud es indispensable que el futuro<br />

profesional conozcan y asimilen los criterios éticos que les permitan ejercer con dignidad<br />

y responsabilidad su profesión, así como también los aspectos legislativos <strong>de</strong> su ámbito<br />

profesional.<br />

Los objetivos generales <strong>de</strong> la asignatura son los siguientes:<br />

- Introducir al alumno en el análisis y valoración <strong>de</strong> las bases y conceptos éticos y<br />

morales<br />

- Introducir al alumno en el análisis y valoración <strong><strong>de</strong>l</strong> concepto <strong>de</strong> bioética y sus principios<br />

- Conocer las caracteristicas <strong>de</strong> una actividad profesional<br />

- Analizar y valorar los <strong>de</strong>rechos <strong><strong>de</strong>l</strong> paciente y <strong><strong>de</strong>l</strong> profesional, así como sus<br />

obligaciones.<br />

- Analizar y valorar los problemas éticos en el ejercicio <strong>de</strong> la profesión<br />

b. OBXECTIVOS ESPECÍFICOS DA MATERIA<br />

Para alcanzar los objetivos específicos <strong>de</strong> la asignatura, al finalizar el periodo lectivo el<br />

alumno ha <strong>de</strong> ser capaz <strong>de</strong>:


E. U. DE ENFERMERÍA E PODOLOXÍA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

- Definir los conceptos <strong>de</strong> etica, moral, legislación y <strong>de</strong>ontología<br />

- Definir el contenido y el alcance <strong>de</strong> la bioética<br />

- Detectar y analizar la importancia <strong>de</strong> la ética en el ejercicio <strong>de</strong> su profesión<br />

- I<strong>de</strong>ntificar las caracteristicas <strong>de</strong> la actividad profesional<br />

- Conocer y respetar los <strong>de</strong>rechos <strong><strong>de</strong>l</strong> paciente, y también las obligaciones <strong><strong>de</strong>l</strong> profesional<br />

- Definir y analizar la importancia <strong>de</strong> la información y el consentimiento informado<br />

- Conocer y analizar los principales problemas eticos en el ejercicio <strong>de</strong> la profesión<br />

c. DESCRICIÓN DOS CONTIDOS (UNIDADES E TEMAS)<br />

UNIDADES DIDACTICAS<br />

1.- Introducción a la etica<br />

Introducción. Noción general <strong>de</strong> Etica<br />

Conceptos: etica, moral, legislación Deontología<br />

Diferencias entre Etica, Deontología y legislación<br />

Diferentes perspectivas y ten<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> la ética<br />

2.- Bioética<br />

2.1. Introducción. Panorama histórico<br />

2.2. Concepto <strong>de</strong> bioética<br />

2.3. Principios bioéticos fundamentales<br />

3.- La Ética <strong>de</strong> las profesiones<br />

3.1. Introducción<br />

3.2. Caracteres <strong>de</strong> una actividad profesional<br />

4.- Derechos y <strong>de</strong>beres <strong><strong>de</strong>l</strong> paciente<br />

4.1. Los <strong>de</strong>rechos y <strong>de</strong>beres <strong>de</strong> los usuarios en la Ley General <strong>de</strong> Sanidad<br />

4.2. Los <strong>de</strong>rechos y <strong>de</strong>beres <strong>de</strong> los usuarios en el Código Deontológico <strong>de</strong> Podología<br />

5.- La Información y el consentimiento informado.<br />

5.1. Introducción al término consentimiento informado<br />

5.2. Ley 41/2002<br />

5.3. La información y sus requisitos<br />

5.4. Requisitos <strong><strong>de</strong>l</strong> consentimiento informado<br />

5.5. Excepciones al consentimiento informado<br />

6.- La responsabilidad penal <strong>de</strong> los profesionales sanitarios<br />

6.1. Introducción al concepto <strong>de</strong> responsabilidad profesional<br />

6.2. Concepto <strong>de</strong> impru<strong>de</strong>ncia profesional<br />

6.3. El secreto y la confi<strong>de</strong>ncialidad<br />

5. BIBLIOGRAFÍA:<br />

a. BIBLIOGRAFÍA GENERAL<br />

Arroyo MP, Serrano A. Consi<strong>de</strong>raciones generales sobre etica. Enfermería y etica<br />

profesional. En: Etica y Legislación en Enfermería. Madrid: Interamericana, 1988<br />

Almenara P. Definición <strong>de</strong> Etica. En: Etica y Legislación en Enfermería. Master <strong>de</strong><br />

Enfermería. Barcelona: Masson, 1995


E. U. DE ENFERMERÍA E PODOLOXÍA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

Arroyo P, Cortina A. Etica <strong>de</strong> las profesiones. En : Etica y legislación en enfermería.<br />

Madrid: Interamericana, 1996<br />

Noval Cinza Jose, et al. Principios <strong>de</strong> bioetica. A Coruña: Servicio <strong>de</strong> Publicaciones <strong>de</strong> la<br />

Universidad <strong>de</strong> A Coruña, 1997<br />

Medina Castellano Carmen. Etica y Legislación. Madrid: D.A.E Grupo Paradigma, 2000<br />

Ley 14/1986, <strong>de</strong> 25 <strong>de</strong> abril, General <strong>de</strong> Sanidad<br />

Ley 25/1990, <strong>de</strong> 20 <strong>de</strong> diciembre, <strong><strong>de</strong>l</strong> medicamento<br />

Ley 41/2002 reguladora <strong>de</strong> la autonomía <strong><strong>de</strong>l</strong> paciente y <strong>de</strong>rechos y obligaciones en<br />

materia <strong>de</strong> información y documentación clínica<br />

Codigo <strong>de</strong>ontológico <strong>de</strong> Podología<br />

b. BIBLIOGRAFIA RECOMENDADA<br />

Gil Calvo. Nacidos para cambiar. Como construimos nuestras biografías. Madrid: Taurus,<br />

2001<br />

Becerro R, et al. Prescripción y receta podologica. El Peu 2002; 22(1):8-17<br />

Marín Manuel. Receta medica en podología. Revista Española <strong>de</strong> Podología 2003: XIV<br />

(3):142-144<br />

6. METODOLOGÍA<br />

La programación por sesiones semanales <strong>de</strong> la asignatura y el concepto <strong>de</strong> crédito<br />

europeo (ECTS) computa no solo el trabajo <strong><strong>de</strong>l</strong> profesor, sino <strong>de</strong> manera especial, las<br />

horas <strong>de</strong> trabajo <strong><strong>de</strong>l</strong> alumno, incluidas las <strong>de</strong> asistencia a clase. Las sesiones<br />

académicas, se distribuyen en activida<strong>de</strong>s presenciales que pue<strong>de</strong>n ir <strong>de</strong>s<strong>de</strong> clases<br />

teóricas, teórico prácticas, seminarios, Exposiciones y <strong>de</strong>bates, tutorías especializadas<br />

individuales y colectivas, y controles <strong>de</strong> lectura; y en activida<strong>de</strong>s no presenciales, todas<br />

ellas activida<strong>de</strong>s y trabajos relacionados con los temas <strong>de</strong> la asignatura.<br />

La metodología utilizada en esta asignatura se basará en el Aprendizaje Basado<br />

en Problemas. Es un método didáctico que permite al alumno <strong>de</strong> la asignatura <strong>de</strong><br />

Deontología y Legislación en Podología adquirir conocimeitnos, habilida<strong>de</strong>s y actitu<strong>de</strong>s,<br />

para ser capaz <strong>de</strong> i<strong>de</strong>ntificar, analizar y resolver problemas <strong>de</strong> salud <strong>de</strong> manera eficaz,<br />

eficiente y humana (Bridges, 1991; Branda, 1990)<br />

En el ABP un grupo pequeño <strong>de</strong> alumnos se reúne, con la facilitación <strong>de</strong> tutor,<br />

para analizar y resolver un problema (escenario) seleccionado o diseñado especialmente<br />

para el logro <strong>de</strong> ciertos objetivos <strong>de</strong> aprendizaje.<br />

7. CRITERIOS DE EVALUACIÓN<br />

Para superar la materia en junio es necesario realizar a<strong>de</strong>cuadamente dos<br />

ejercicios:


E. U. DE ENFERMERÍA E PODOLOXÍA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

PRIMER EJERCICIO: Realización <strong>de</strong> escenarios<br />

La realización <strong>de</strong> este primer ejercicio es obligatorio. El alumno presentará los escenarios<br />

trabajados previamente en el aula antes <strong><strong>de</strong>l</strong> 1 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 2007<br />

Criterios <strong>de</strong> calificación<br />

Tras la presentación <strong>de</strong> los ejercicios (escenarios) el alumno obtendrá la calificación <strong>de</strong><br />

APTO.<br />

Se evaluará la relevancia <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajo hecho y la consecución <strong>de</strong> los objetivos prioritarios y<br />

secundarios <strong>de</strong> los problemas planteados, las interacciones personales <strong><strong>de</strong>l</strong> alumno con<br />

los <strong>de</strong>más miembros <strong><strong>de</strong>l</strong> grupo, la aportación al proceso <strong>de</strong> razonamiento grupal. El<br />

propósito <strong>de</strong> estas evaluaciones es proveer al alumno <strong>de</strong> retroalimentación específica <strong>de</strong><br />

sus fortalezas y <strong>de</strong>bilida<strong>de</strong>s, <strong>de</strong> tal modo que pueda aprovechar posibilida<strong>de</strong>s y rectificar<br />

las <strong>de</strong>ficiencias i<strong>de</strong>ntificadas.<br />

CATEGORÍAS DE EVALUACIÓN DE LAS SESIONES DENTRO DEL AULA<br />

Categorías <strong>de</strong> evaluación<br />

Preparación para la sesión:<br />

Utiliza material relevante durante la sesión.<br />

Totalmente<br />

en<br />

<strong>de</strong>sacuerdo<br />

1<br />

En<br />

<strong>de</strong>sacuerdo<br />

2<br />

Algo en<br />

<strong>de</strong>sacuerdo<br />

3<br />

De<br />

acuerdo<br />

4<br />

Totalmente<br />

<strong>de</strong> acuerdo<br />

5<br />

PUNTUACIÓN<br />

1<br />

Aplica conocimientos previos.<br />

Demuestra iniciativa, curiosidad y<br />

organización.<br />

Muestra evi<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> su preparación para las<br />

sesiones <strong>de</strong> trabajo en grupo<br />

Participación y contribuciones al trabajo<br />

<strong><strong>de</strong>l</strong> grupo<br />

Participa <strong>de</strong> manera constructiva y apoya al<br />

proceso <strong><strong>de</strong>l</strong> grupo<br />

Tiene capacidad <strong>de</strong> dar y aceptar<br />

retroalimentación constructiva y contribuye a<br />

estimular el trabajo colaborativo<br />

Habilida<strong>de</strong>s interpersonales y<br />

comportamiento profesional<br />

Muestra habilidad para comunicarse con los<br />

compañeros, escucha y atien<strong>de</strong> las diferentes<br />

aportaciones<br />

Es respetuoso y or<strong>de</strong>nado en su<br />

participación, es colaborativo y responsable<br />

Contribuciones al proceso <strong>de</strong> grupo<br />

Apoya el trabajo <strong><strong>de</strong>l</strong> grupo colaborando con<br />

sus compañeros y aportando i<strong>de</strong>as e<br />

información recabada por el mismo<br />

Estimula la participación <strong>de</strong> los compañeros y<br />

reconoce sus aportaciones<br />

0,5<br />

0,5<br />

0,5<br />

Actitu<strong>de</strong>s y habilida<strong>de</strong>s humanas<br />

Es consciente <strong>de</strong> las fuerzas y limitaciones<br />

personales<br />

0,5


E. U. DE ENFERMERÍA E PODOLOXÍA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

Tolera los <strong>de</strong>fectos <strong>de</strong> los <strong>de</strong>más y estimula<br />

el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> sus compañeros<br />

Evaluación crítica<br />

Clarifica, <strong>de</strong>fine y analiza el problema<br />

1<br />

I<strong>de</strong>ntifica los objetivos <strong>de</strong> aprendizaje<br />

I<strong>de</strong>ntifica nuevos objetivos<br />

PUNTUACIÓN TOTAL 4<br />

PUNTUACIÓN MÍNIMA PARA OBTENER LA<br />

CALIFICACIÓN DE APTO 2<br />

Para po<strong>de</strong>r optar a la evaluación <strong><strong>de</strong>l</strong> siguiente ejercicio será necesario haber obtenido la<br />

evaluación <strong>de</strong> APTO en el este primer ejercicio.<br />

SEGUNDO EJERCICIO:<br />

Consta <strong>de</strong> un examen final obligatorio tipo test <strong>de</strong> 30 preguntas<br />

Para evaluar la prueba teórica será necesario superar mas <strong><strong>de</strong>l</strong> 80% <strong>de</strong> las preguntas <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

examen.<br />

Para superar la asignatura <strong>de</strong>ben superarse las dos partes en la misma convocatoria.<br />

Para superar la asignatura con calificación <strong>de</strong> aprobado será necesario obtener la<br />

evolución <strong>de</strong> APTO en el primer ejercicio la superar el 80% <strong>de</strong> las preguntas <strong><strong>de</strong>l</strong> examen<br />

tipo test. Para optar a las calificaciones <strong>de</strong> notable y sobresaliente a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> obtener la<br />

calificación <strong>de</strong> APTO con la puntuación máxima <strong>de</strong> 4 en el primer ejercicio, será<br />

necesario superar el 90% <strong>de</strong> las preguntas tipo test.<br />

Para superar la materia en septiembre es obligatorio presentar el 7 <strong>de</strong> septiembre el<br />

primer ejercicio, el cual se podrá presentar personalmente a la profesora responsable o a<br />

través <strong>de</strong> correo electrónico. La prueba teórica tipo test constará <strong>de</strong> 30 preguntas, <strong>de</strong> las<br />

cuales será necesario superar el 80% <strong>de</strong> las preguntas.<br />

a. PROGRAMACIÓN DE TUTORIAS<br />

PRIMERA SESIÓN.-<br />

Presentación <strong>de</strong> la primera parte problema-escenario<br />

Conocimientos previos que tienen <strong><strong>de</strong>l</strong> problema planteado<br />

I<strong>de</strong>ntificar que <strong>de</strong>ben apren<strong>de</strong>r en el nuevo caso.<br />

Recogida <strong>de</strong> información necesaria<br />

SEGUNDA SESIÓN.-<br />

Discusión <strong>de</strong> la información obtenida y si es suficiente para resolver el caso<br />

Presentación <strong>de</strong> la segunda parte <strong><strong>de</strong>l</strong> problema-escenario<br />

TERCERA SESIÓN.-<br />

Analizar lo que se ha aprendido trabajando en el problema<br />

Los objetivos <strong><strong>de</strong>l</strong> programa que se han alcanzado<br />

Principios y conceptos nuevos que se han aprendido y áreas <strong>de</strong> aprendizaje que se<br />

i<strong>de</strong>ntifican pero que no se exploran<br />

7.- CORREO ELECTRONICO


E. U. DE ENFERMERÍA E PODOLOXÍA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

neva@cdf.udc.es<br />

8.- HORARIO DE CLASE<br />

Según lo establecido en la programación <strong>de</strong> tutorías por grupo


PODOLOGÍA DEPORTIVA<br />

PROGRAMA DE LA ASIGNATURA<br />

Profesor titular <strong>de</strong> la asignatura: Francisco Alonso Tajes<br />

Créditos teóricos: 3 (30 horas) – Créditos prácticos: 1,5 (15 horas)<br />

IDIOMA: Castellano<br />

Objetivo general o propósito <strong>de</strong> la asignatura:<br />

El propósito <strong>de</strong> la asignatura es el estudio <strong>de</strong> las características generales <strong>de</strong> la práctica<br />

<strong>de</strong>portiva, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el punto <strong>de</strong> vista podológico, y <strong>de</strong> las afecciones <strong><strong>de</strong>l</strong> miembro inferior <strong>de</strong>rivadas <strong>de</strong> ésta,<br />

así como <strong>de</strong> la aplicación <strong>de</strong> los diferentes campos terapéuticos podológicos a dichas afecciones, tanto<br />

para su tratamiento como para su prevención.<br />

PROGRAMA DE TEORÍA<br />

Objetivos específicos <strong><strong>de</strong>l</strong> programa <strong>de</strong> teoría<br />

El alumno que haya cursado y superado la asignatura será capaz <strong>de</strong>:<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

Describir los fundamentos básicos <strong>de</strong> la podología <strong>de</strong>portiva relacionados con la actividad física y el<br />

<strong>de</strong>porte, y el entorno en el que estos se <strong>de</strong>sarrollan.<br />

I<strong>de</strong>ntificar las lesiones más frecuentes <strong><strong>de</strong>l</strong> miembro inferior, especialmente aquellas que afectan o<br />

repercuten en el pie, relacionadas con la práctica <strong>de</strong>portiva.<br />

Aplicar los diferentes tratamientos podológicos y las principales medidas <strong>de</strong> prevención, a las<br />

lesiones <strong><strong>de</strong>l</strong> pie <strong>de</strong>rivadas <strong>de</strong> la práctica <strong>de</strong>portiva.<br />

Analizar las características <strong><strong>de</strong>l</strong> calzado <strong>de</strong>portivo, su especificidad, su función y su selección según el<br />

<strong>de</strong>porte realizado o modalidad <strong><strong>de</strong>l</strong> mismo<br />

Analizar <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el punto <strong>de</strong> vista <strong><strong>de</strong>l</strong> interés podológico cualquier <strong>de</strong>porte o actividad física, con el fin<br />

<strong>de</strong> establecer medidas preventivas o terapéuticas.<br />

UNIDADES DIDÁCTICAS DEL PROGRAMA TEÓRICO<br />

UNIDAD 1: FUNDAMENTOS DE PODOLOGÍA DEPORTIVA.<br />

<br />

<br />

<br />

TEMA 1: Conceptos básicos <strong>de</strong> podología <strong>de</strong>portiva<br />

TEMA 2: Epi<strong>de</strong>miología <strong>de</strong> las lesiones <strong>de</strong>portivas en el miembro inferior<br />

TEMA 3: El análisis podológico en la práctica <strong>de</strong>portiva<br />

Programa <strong>de</strong> Podología Deportiva. Curso <strong>2006</strong> / 2007<br />

1


UNIDAD 2: LESIONES DEL PIE EN LA PRÁCTICA DEPORTIVA<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

TEMA 4: Lesiones óseas<br />

TEMA 5: Lesiones <strong>de</strong> ligamentos y aponeurosis<br />

TEMA 6: Lesiones musculares y tendinosas<br />

TEMA 7: Lesiones neurológicas<br />

TEMA 8: Otras lesiones podológicas frecuentes en la práctica <strong>de</strong>portiva<br />

UNIDAD 3: MEDIDAS PREVENTIVAS Y TRATAMIENTOS PODOLÓGICOS APLICADOS A<br />

LAS LESIONES DEL PIE EN LA PRÁCTICA DEPORTIVA<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

TEMA 9: Tratamientos ortopodológicos<br />

TEMA 10: Tratamientos farmacológicos<br />

TEMA 11: Tratamientos quirúrgicos<br />

TEMA 12: Medidas preventivas <strong>de</strong> las afecciones podológicas asociadas a la práctica <strong>de</strong>portiva<br />

UNIDAD 4: El calzado en la actividad física y el <strong>de</strong>porte<br />

<br />

<br />

<br />

TEMA 13: Características generales <strong><strong>de</strong>l</strong> calzado <strong>de</strong>portivo<br />

TEMA 14: Estudio critico <strong><strong>de</strong>l</strong> calzado <strong>de</strong>portivo<br />

TEMA 15: El calzado <strong>de</strong>portivo en los <strong>de</strong>portes populares<br />

METODOLOGÍA DIDÁCTICA<br />

La metodología general <strong>de</strong> las clases será expositiva participativa, en las que el profesor facilitará a<br />

los alumnos el material <strong>de</strong> los contenidos teóricos básicos y se expondrán los aspectos fundamentales <strong>de</strong><br />

cada tema. Esta metodología coexistirá con clases <strong>de</strong>dicadas a la lectura, análisis crítico y <strong>de</strong>bate <strong>de</strong><br />

libros, artículos u otras publicaciones relacionadas con los temas abordados en la asignatura, así como<br />

exposición y <strong>de</strong>bate <strong>de</strong> los trabajos realizados por los alumnos (síntesis <strong>de</strong> lecturas dirigidas, etc)<br />

La duración <strong>de</strong> las clases <strong>de</strong> teoría será <strong>de</strong> 2 horas, siguiendo el horario correspondiente al curso<br />

académico, establecido y aprobado en Junta <strong>de</strong> Centro.<br />

EVALUACIÓN TEÓRICA<br />

EXAMEN TEÓRICO:<br />

La evaluación <strong>de</strong> los contenidos teóricos tendrá lugar en una única prueba escrita en fecha y hora<br />

prevista por los horarios <strong>de</strong> examen <strong><strong>de</strong>l</strong> calendario aprobado en Junta <strong>de</strong> Centro.<br />

TIPO DE EXAMEN:<br />

El examen teórico final consistirá en una prueba escrita mixta en la que se combinarán preguntas <strong>de</strong><br />

Programa <strong>de</strong> Podología Deportiva. Curso <strong>2006</strong> / 2007<br />

2


tipo test y preguntas a <strong>de</strong>sarrollar. La duración <strong>de</strong> la prueba será <strong>de</strong> 2 horas.<br />

CALIFICACIÓN:<br />

La puntuación <strong>de</strong> la prueba teórica será <strong>de</strong> valor numérico (0 – 10), don<strong>de</strong> el 5 representa la nota<br />

mínima para superar dicha prueba<br />

TRABAJO DE PODOLOGÍA DEPORTIVA<br />

Para superar la asignatura será obligatoria la realización y exposición <strong>de</strong> un trabajo en grupo. Dicho<br />

trabajo versará sobre temas relacionados con la podología <strong>de</strong>portiva y que serán seleccionados en<br />

consenso entre el grupo <strong>de</strong> alumnos y el profesor responsable <strong>de</strong> la asignatura.<br />

Los grupos <strong>de</strong> trabajo se constituirán al inicio <strong><strong>de</strong>l</strong> curso, el número <strong>de</strong> alumnos por grupo estará en<br />

función <strong><strong>de</strong>l</strong> número <strong>de</strong> alumnos matriculados en la asignatura<br />

Para la evaluación <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajo se tendrán en cuenta los siguientes criterios:<br />

<br />

<br />

<br />

Metodología y rigor científico<br />

Actualidad e interés <strong>de</strong> los contenidos<br />

Estructura y presentación <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajo<br />

El trabajo se entregará mediante una copia escrita encua<strong>de</strong>rnada ó la presentación en formato <strong>de</strong><br />

soporte informático (CD o DVD). La fecha límite para la entrega se establecerá al inicio <strong><strong>de</strong>l</strong> curso<br />

académico, una vez organizados los grupos y establecidos los trabajos a realizar.<br />

*Aquellos grupos que <strong>de</strong>seen realizar un trabajo <strong>de</strong> campo en colaboración con instituciones no<br />

pertenecientes al ámbito universitario <strong>de</strong>berán solicitar un permiso específico que se tramitará a través <strong>de</strong><br />

la Dirección <strong><strong>de</strong>l</strong> Centro.<br />

CALIFICACIÓN FINAL DE LA ASIGNATURA<br />

Para superar la asignatura <strong>de</strong> Podología Deportiva en el presente curso académico, será necesario<br />

cumplir los siguientes requisitos mínimos:<br />

<br />

<br />

<br />

Obtener una puntuación igual o superior al 50% <strong>de</strong> la puntuación total en la prueba teórica<br />

Haber realizado y entregado en la fecha señalada el trabajo <strong>de</strong> podología <strong>de</strong>portiva, obteniendo<br />

la calificación <strong>de</strong> apto<br />

Obtener una nota superior a 5 en el cómputo total (teoría, trabajo tutelado y trabajo en el aula)<br />

Valoración en porcentajes <strong>de</strong> las diferentes activida<strong>de</strong>s que integran la asignatura:<br />

Prueba teórica: 60% <strong><strong>de</strong>l</strong> valor total <strong>de</strong> la nota<br />

Trabajos y otras activida<strong>de</strong>s en el aula: 40% <strong><strong>de</strong>l</strong> valor total <strong>de</strong> la nota<br />

Programa <strong>de</strong> Podología Deportiva. Curso <strong>2006</strong> / 2007<br />

3


BIBLIOGRAFÍA BÁSICA RECOMENDADA<br />

EL DEPORTE Y LA ACTIVIDAD FÍSICA EN EL APARATO LOCOMOTOR (Tomo I y II)<br />

J. Mulero y A. Pérez. Ed. Masson. 2003<br />

LA MARCHA HUMANA, LA CARRERA Y EL SALTO<br />

Varios autores. Ed Masson, 2002<br />

PODOLOGÍA DEPORTIVA<br />

José L. Moreno <strong>de</strong> la Fuente. Ed Masson, 2005<br />

TRATAMIENTO PRÁCTICO DE FRACTURAS<br />

R. McRae, M Esser. Ed. Churcill Livingstone. 2003<br />

TRAUMATOLOGÍA Y MEDICINA DEPORTIVA<br />

Traumatología <strong><strong>de</strong>l</strong> <strong>de</strong>porte. Vol. 2.<br />

Rafael Ballesteros Massó. Ed. Paraninfo. 2002<br />

BIBLIOGRAFÍA ADICIONAL DE CONSULTA<br />

BIOMECÁNICA DEL AP. LOCOMOTOR APLICADA AL ACONDICIONAMIENTO MUSCULAR<br />

S. Fucci, M. Benigni, V. Fornasari. Ed. Elsevier, 2003<br />

DISORDERS OF THE HEEL, REARFOOT AND ANKLE<br />

CS Ranawat, RG Positano. Churchill Livingstone, 1999<br />

EL VENDAJE FUNCIONAL<br />

Toni Bové. Ed. Elsevier. 2005<br />

FOOT ORTHOTICS IN THERAPY AND SPORT<br />

S. Hunter, M. Dolan, J. Davis. Ed. Human Kinetics. 1995<br />

GUÍA DE RECOMENDACIONES PARA EL DISEÑO DE CALZADO<br />

Instituto Biomecánico <strong>de</strong> Valencia. 1995<br />

RUNNING MEDICINE (TEXTBOOK)<br />

Francis G O’Connor, Robert P Wil<strong>de</strong>r. McGraw-Hill, 2001<br />

RM EN ORTOPEDIA Y EN LESIONES DEPORTIVAS<br />

D W Stoller. Ed. Marban, 1999<br />

REVISTAS CIENTÍFICAS DE INTERÉS<br />

• El Peu<br />

• Podología Clínica<br />

• Revista Española <strong>de</strong> Podología<br />

• Salud <strong><strong>de</strong>l</strong> Pie<br />

Programa <strong>de</strong> Podología Deportiva. Curso <strong>2006</strong> / 2007<br />

4


MEMORIA DOCENTE DE LA ASIGNATURA EDUCACIÓN PARA LA SALUD<br />

PROFESOR RESPONSABLE: Elvira Cobas Couto<br />

IDIOMA: Castellano/Gallego<br />

DESCRIPCIÓN:<br />

Asignatura dirigida a adquirir autonomía personal en la realización <strong>de</strong> un proyecto <strong>de</strong> educación<br />

para la salud en el ámbito profesional propio <strong><strong>de</strong>l</strong> alumno. Se imparte utilizando una teoría <strong>de</strong><br />

comunicación persuasiva propia <strong>de</strong> la pedagogía social, que conforma el mo<strong><strong>de</strong>l</strong>o educativo<br />

pragmático.<br />

OBJETIVOS:<br />

- Compren<strong>de</strong>r la salud como parte indispensable <strong><strong>de</strong>l</strong> proyecto vital <strong>de</strong> las personas<br />

- Compren<strong>de</strong>r como el proyecto vital se pue<strong>de</strong> ver condicionado por los factores que<br />

<strong>de</strong>terminan la salud<br />

- Compren<strong>de</strong>r como se pue<strong>de</strong> intervenir en se<strong>de</strong> educacional para evitar las<br />

repercusiones <strong>de</strong> los <strong>de</strong>terminantes <strong>de</strong> la salud<br />

- Compren<strong>de</strong>r que beneficios pue<strong>de</strong> aportar un mo<strong><strong>de</strong>l</strong>o educacional <strong>de</strong> comunicación<br />

persuasiva en la práctica profesional<br />

- Adquirir autonomía en la utilización y preparación <strong>de</strong> proyectos <strong>de</strong> educación sanitaria<br />

utilizando el mo<strong><strong>de</strong>l</strong>o pragmático<br />

- Adquirir autonomía en la selección y utilización <strong>de</strong> métodos educativos para la<br />

elaboración <strong>de</strong> proyectos <strong>de</strong> educación sanitaria aplicados a la práctica profesional.<br />

PROGRAMA<br />

I. MARCO DE REFERENCIA DE LA ASIGNATURA EDUCACIÓN PARA LA SALUD<br />

a. MARCO CONCEPTUAL.<br />

i. Concepto <strong>de</strong> salud<br />

ii. Concepto <strong>de</strong> proyecto <strong>de</strong> salud<br />

iii. Concepto <strong>de</strong> salud pública<br />

iv. Concepto <strong>de</strong> salud comunitaria<br />

v. Concepto <strong>de</strong> educación<br />

vi. Concepto <strong>de</strong> educación sanitaria<br />

vii. Concepto <strong>de</strong> comunicación persuasiva<br />

b. MARCO TEÓRICO.<br />

i. Teoría <strong>de</strong> la satisfacción <strong>de</strong> las necesida<strong>de</strong>s<br />

ii. Teoría <strong>de</strong> los motivadores <strong>de</strong> Turner<br />

iii. Teoría pragmática <strong>de</strong> educación sanitaria<br />

II. DESARROLLO DE UN PROYECTO DE EDUCACIÓN PARA LA SALUD.<br />

a. Fase conceptual<br />

a. Dominio y conducta diana<br />

b. Objetivos<br />

c. Justificación<br />

b. Fase metodológica<br />

a. Población diana<br />

b. Permisos y autorizaciones<br />

c. Mo<strong><strong>de</strong>l</strong>o educativo


d. Métodos <strong>de</strong> intervención<br />

e. Elaboración <strong>de</strong> instrumentos para evaluación<br />

f. Previsión <strong>de</strong> análisis <strong>de</strong> datos<br />

c. Fase <strong>de</strong> resultados<br />

a. Elaboración y utilización <strong>de</strong> los métodos<br />

b. Evaluación <strong>de</strong> los resultados<br />

c. Discusión y análisis<br />

BIBLIOGRAFIA BÁSICA:<br />

• BERNARD HONORÉ. A Saú<strong>de</strong> em Projecto. Editorial Lusociencia. Ediçoes técnicas e<br />

científicas, LDA. Loures, 2002.<br />

• POLIT, HUNTLER. Investigación científica en ciencias <strong>de</strong> la salud. 6ª ed. Mc Graw Hill<br />

Interamericana.<br />

• SAEZ CÁRDENAS S, MARQUÉS MOLIAS R, COLELL BRUNET R. Educación para la<br />

salud. Técnicas <strong>de</strong> trabajo para pequeños grupos. Pagés Editors. Lleida, 1995.<br />

• SALLERAS SANMARTÍ L. Educación Sanitaria. Principio, métodos y aplicaciones. Ed.<br />

Diaz <strong>de</strong> Santos. Madrid.<br />

• SERRANO GONZÁLEZ MI. La educación para la salud <strong><strong>de</strong>l</strong> siglo XXI. Ed. Diaz <strong>de</strong><br />

Santos. Madrid 1997.<br />

CARACTERISTICAS DE LA ASIGNATURA:<br />

Materia que requiere asistencia al aula y formación <strong>de</strong> grupos estables <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el inicio <strong>de</strong> la<br />

materia, dado que las fases <strong><strong>de</strong>l</strong> proyecto <strong>de</strong> educación sanitaria se apren<strong>de</strong>n por aplicación<br />

semanal <strong>de</strong> los conocimientos a un proyecto <strong>de</strong> educación sanitaria en el que el grupo trabaja<br />

en el aula y fuera <strong>de</strong> ella. Finaliza con la presentación pública <strong>de</strong> un proyecto <strong>de</strong> educación<br />

sanitaria.<br />

TIPO DE EVALUACIÓN:<br />

Para superar la materia en junio es necesario realizar y presentar en la comunidad un proyecto<br />

<strong>de</strong> educación sanitaria para el que se han obtenido las oportunas autorizaciones, así como<br />

posteriormente <strong>de</strong>fen<strong>de</strong>r el mismo.<br />

Para superar la materia en septiembre se realizará un examen teórico dirigido a comprobar<br />

que el alumno ha adquirido los objetivos planteados en la asignatura.<br />

CRITERIOS DE EVALUACIÓN.<br />

Para la evaluación en junio los criterios <strong>de</strong> evaluación serán los que siguen.<br />

CRITERIO 1. El alumno alcanzará la nota <strong>de</strong> sobresaliente cuando<br />

a) haya presentado y <strong>de</strong>fendido el proyecto al menos con un<br />

método directo y uno indirecto<br />

b) haya puesto en práctica con corrección todas las fases <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

mo<strong><strong>de</strong>l</strong>o pragmático<br />

c) haya utilizado y justificado los métodos seleccionados<br />

a<strong>de</strong>cuadamente<br />

d) haya presentado una memoria <strong>de</strong> su proyecto con a<strong>de</strong>cuada<br />

justificación, redacción <strong>de</strong> objetivos, planificación y análisis <strong>de</strong><br />

los resultados obtenidos.<br />

CRITERIO 2. Cuando se encuentren ausentes algunas <strong>de</strong> las exigencias <strong><strong>de</strong>l</strong> apartado anterior<br />

que no afecten a la autonomía <strong><strong>de</strong>l</strong> alumno para elaborar un proyecto <strong>de</strong> educación sanitaria,<br />

éste alcanzará la nota <strong>de</strong> notable –si tienen que ver con la utilización o selección <strong>de</strong> los


métodos o la presentación <strong>de</strong> la memoria- o <strong>de</strong> aprobado –si correspon<strong>de</strong>n a errores no<br />

esenciales en la elaboración <strong><strong>de</strong>l</strong> proyecto.<br />

CRITERIO 3. La nota <strong>de</strong> grupo afectará a todos los miembros por igual pasando ésta a<br />

personalizarse en la fase <strong>de</strong> <strong>de</strong>fensa <strong><strong>de</strong>l</strong> proyecto, en la que se harán al menos cuatro<br />

preguntas a cada uno <strong>de</strong> los alumnos, pudiendo dos respuestas positivas subir un grado <strong>de</strong><br />

calificación y dos negativas bajarlo, hasta configurar la nota personal <strong>de</strong> cada uno.<br />

El examen teórico <strong>de</strong> septiembre constará <strong>de</strong> 6 preguntas <strong>de</strong> las que 4 <strong>de</strong>ben haberse<br />

realizado a<strong>de</strong>cuadamente para aprobar.


UNIVERSIDADE DA CORUÑA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

Rúa San Ramón S/N-Campus <strong>de</strong> Esteiro<br />

15403 Ferrol<br />

A Corurña<br />

MEMORIA DOCENTE DA MATERIA<br />

1. NOME DA MATERIA: INFORMATICA CLÍNICA<br />

a. NUMERO DE CRÉDITOS TEÓRICOS / PRÁCTICOS 6 (1,5+4,5)<br />

2. PROFESOR/A/ES/AS ENCARGADOS DA DOCENCIA<br />

a. D. Francisco Bernabeu Piñeiro Prof. Titular <strong>de</strong> E.U.<br />

3. IDIOMA NO QUE SE IMPARTEN AS CLASES: castellano<br />

4. PROGRAMA DA MATERIA (TEORÍA E PRÁCTICA)<br />

a. PROPÓSITO DA MATERIA: Se preten<strong>de</strong> que el alumno adquiera los<br />

conocimientos necesarios para el manejo a nivel <strong>de</strong> usuario <strong>de</strong> un or<strong>de</strong>nador<br />

personal, <strong>de</strong> modo que trás su superación pueda utilizar esta herramienta<br />

para escribir, presentar y publicar proyectos o trabajos científicos.<br />

b. OBXECTIVOS ESPECÍFICOS DA MATERIA: el estudiante será capaz <strong>de</strong><br />

presentar y publicar a<strong>de</strong>cuadamente un trabajo o proyecto científico y<br />

compren<strong>de</strong>rá el funcionamiento <strong>de</strong> una historia clínica informatizada.<br />

c. DESCRICIÓN DOS CONTIDOS (UNIDADES E TEMAS)<br />

i. INTRUDUCCION A LA INFORMATICA (DEFINICION,<br />

SOFTWARE, HARDWARE)<br />

ii. WINDOWS 95/98 (MANEJO DE VENTANAS, MENUS, CARPETAS<br />

Y FICHEROS)<br />

iii. PROCESADORES DE TEXTO (EDICION DE TEXTO, TABLAS,<br />

COLUMNAS, GRAFICOS, ETC.)<br />

iv. PROGRAMA DE GRAFICOS (DIAPOSITIVAS, GRAFICOS DE<br />

BARRAS. ORGANIGRAMAS, ETC.)<br />

v. BASES DE DATOS (CREACION DE BASES DE DATOS,<br />

MODIFICACION, INFORMES, ETIQUETAS, ETC.)<br />

vi. INTERNET (MANEJO Y RECURSOS DE INTERNET, CORREO<br />

ELECTRONICO.)<br />

d. BIBLIOGRAFÍA:<br />

i. Bishop, Meter. Conceptos <strong>de</strong> informática. Madrid: Anaya, 1989.<br />

ii. Cros i Ferrándiz, Jordi. Curso <strong>de</strong> informática básica para<br />

principiantes. Barcelona: inforbook’s, 1999.


UNIVERSIDADE DA CORUÑA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

Rúa San Ramón S/N-Campus <strong>de</strong> Esteiro<br />

15403 Ferrol<br />

A Corurña<br />

iii. Curso <strong>de</strong> iniciación a Microsoft Access 97. Valencia: Easy Data<br />

Ibérica, 1997.<br />

iv. Curso <strong>de</strong> iniciación a Microsoft Excel 97. Valencia: Easy Data<br />

Ibérica, 1997.<br />

v. Informática: curso informática 2000: informática, Windows 95, 98,<br />

office 2000, internet, Efecto 2000. Galicia: Softgal, 1999.<br />

vi. Meyer, Marilyn. Introducción a la informática. Madrid: Bélenguer,<br />

1999.<br />

vii. Alcal<strong>de</strong> Lancharro, Eduardo. Informática Básica / Eduardo Alcal<strong>de</strong><br />

Lancharo, Miguel García López. 2ª ed. Madrid: McGraw-Hill, D.L.<br />

1994.<br />

viii. Teso Enrique <strong><strong>de</strong>l</strong>. Introducción a la informática para torpes. 2ª ed.<br />

Madrid: Anaya Multimedia, 1996.<br />

5. METODOLOXÍA DOCENTE EMPREGADA<br />

a. ESPECIFICAR TODAS AS ACTIVIDADES QUE SE REALIZAN<br />

(CLASES EXPOSITIVAS, DEBATES DIRIXIDOS, TRABALLOS...): Se<br />

realizarán clases teóricas y clases prácticas en el aula <strong>de</strong> informática <strong>de</strong> la<br />

Escuela.<br />

6. SISTEMA DE AVALIACIÓN<br />

a. ESPECIFICAR AS CARACTERÍSTICAS, TIPO DE AVALIACIÓN QUE<br />

SE VAI REALIZAR E OS CRITERIOS REQUIRIDOS PARA ESA<br />

AVALIACIÓN: La evaluación consistirá en la realización <strong>de</strong> una prueba<br />

práctica sobre los conocimientos adquiridos, realizándose dicha prueba en<br />

diferentes grupos <strong>de</strong> 10 personas.


METODOLOGÍA AVANZADA EN PODOLOGÍA (2º curso, optativa)<br />

DOCENTE:<br />

D. Javier Muñiz García<br />

1.-PROPÓSITO DE LA ASIGNATURA:<br />

• Familiarizar al alumno con la metodología científica básica para la puesta<br />

en marcha <strong>de</strong> un proyecto <strong>de</strong> investigación.<br />

• Conocer la estructura que <strong>de</strong>be tener una publicación científica.<br />

• Incrementar la capacidad crítica para la lectura e interpretación <strong>de</strong><br />

trabajos publicados.<br />

PRERREQUISITO RECOMENDADO: capacidad para la lectura <strong>de</strong> documentos<br />

en inglés.<br />

2.-UNIDADES DIDÁCTICAS<br />

Tema 1.- Investigación clínica y método epi<strong>de</strong>miológico.<br />

Tema 2.- Formulación <strong>de</strong> preguntas <strong>de</strong> interés sanitario.<br />

Tema 3.-<br />

Tema 4.-<br />

Tema 5.-<br />

Tema 6.-<br />

Tema 7.-<br />

Tema 8.-<br />

Tema 9.-<br />

I<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong> lagunas <strong>de</strong> conocimiento. La importancia<br />

<strong>de</strong> la búsqueda bibliográfica eficiente: Fuentes.<br />

Diseño general <strong>de</strong> un proyecto <strong>de</strong> investigación.<br />

Medidas <strong>de</strong> frecuencia <strong>de</strong> enfermedad.<br />

Tipos <strong>de</strong> estudios epi<strong>de</strong>miológicos.<br />

La significación estadística y la relevancia clínica.<br />

Estrategia <strong>de</strong> análisis.<br />

Interpretación y comunicación <strong>de</strong> resultados.<br />

Tema 10.- Fuentes <strong>de</strong> financiación.


3.- SISTEMA DE EVALUACIÓN<br />

OPCIÓN A:<br />

OPCIÓN B:<br />

a.- I<strong>de</strong>ntificación y comentario <strong>de</strong> un artículo científico, preferentemente<br />

en el área <strong>de</strong> podología. 10% (1 punto) <strong>de</strong> la nota total.<br />

b.- Trabajo en grupo: preparación <strong>de</strong> una propuesta <strong>de</strong> investigación,<br />

presentación en clase y discusión <strong>de</strong> la misma (producto principal <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

curso).<br />

Participación en la discusión <strong>de</strong> los proyectos <strong>de</strong> los otros grupos.<br />

Este apartado representa el 90% (9 puntos) <strong>de</strong> la nota final.<br />

Examen final con preguntas tipo tema para <strong>de</strong>sarrollar.<br />

NOTA IMPORTANTE: En caso <strong>de</strong> que un alumno se haya acogido inicialmente<br />

a la OPCIÓN A pue<strong>de</strong> optar a la OPCIÓN B tras la renuncia a la nota<br />

obtenida con la OPCIÓN A.<br />

4.- BIBLIOGRAFÍA RECOMENDADA<br />

Hulley SB, Cummings SR. Diseño <strong>de</strong> la investigación clínica. Un enfoque<br />

epi<strong>de</strong>miológico. Barcelona, Doyma 1993. (2ª edición sólo disponible en inglés)<br />

El objetivo <strong>de</strong> esta obra es enseñar a investigar y así está organizado. Contiene<br />

todo lo que un profesional <strong>de</strong> la salud <strong>de</strong>be conocer para iniciarse y avanzar en<br />

la investigación clínica. Constituye la referencia bibliográfica más a<strong>de</strong>cuada<br />

para este curso.<br />

Polit D, Hungler BP. Investigación científica en ciencias <strong>de</strong> la salud (6ª edición).<br />

Mexico, Iberoamericana-Mac Graw-Hill 2000.<br />

Investigación médica en Medicina Clínica: Aspectos metodológicos. Selección<br />

1983-1997. Barcelona, Doyma 1998.<br />

Gabriel Sánchez R, Cabello López JB (eds). Puesta al día. Métodos <strong>de</strong><br />

investigación en cardiología clínica. (selección <strong>de</strong> artículos <strong>de</strong> la Revista<br />

Española <strong>de</strong> Cardiología). Madrid, Sociedad Española <strong>de</strong> Cardiología 1998.<br />

Last JM. A dictionary of epi<strong>de</strong>miology. New York, Oxford University Press 2001


UNIVERSIDADE DA CORUÑA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

Rúa San Ramón S/N-Campus <strong>de</strong> Esteiro<br />

15403 Ferrol<br />

A Corurña<br />

MEMORIA DOCENTE DA MATERIA<br />

1. NOME DA MATERIA: Técnicas <strong>de</strong> Administración <strong>de</strong> Medicamentos<br />

a. NUMERO DE CRÉDITOS TEÓRICOS / PRÁCTICOS<br />

Teóricos: 4.5<br />

Prácticos: 4.5<br />

2. PROFESOR/A/ES/AS ENCARGADOS DA DOCENCIA<br />

Manuel Romero Martín<br />

María Jesús Movilla Fernán<strong>de</strong>z<br />

3. IDIOMA NO QUE SE IMPARTEN AS CLASES<br />

Castellano<br />

4. PROGRAMA DA MATERIA (TEORÍA E PRÁCTICA)<br />

a. PROPÓSITO DA MATERIA<br />

El alumno será capaz <strong>de</strong> reconocer las principales técnicas <strong>de</strong> administración <strong>de</strong><br />

medicamentos así como la ejecución práctica <strong>de</strong> las mismas.<br />

b. OBXECTIVOS ESPECÍFICOS DA MATERIA<br />

1.- Desarrollar los conocimientos básicos teóricos expuestos en el<br />

<strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> la asignatura<br />

2.- A<strong>de</strong>cuar los conocimientos teóricos a la parte práctica <strong>de</strong> la asignatura<br />

3.- Ejecutar a<strong>de</strong>cuadamente las prácticas <strong><strong>de</strong>l</strong> programa <strong>de</strong> la asignatura<br />

c. DESCRICIÓN DOS CONTIDOS (UNIDADES E TEMAS)<br />

U.D.I: Concepto <strong>de</strong> medicamento. Origen y composición <strong>de</strong> los<br />

medicamentos. Formas medicamentosas<br />

U.D. II: Vías <strong>de</strong> administración <strong>de</strong> los fármacos<br />

U.D. III: Cinética <strong>de</strong> los fármacos en el organismo. Aplicación tópica y<br />

sistémica. Absorción y vías <strong>de</strong> absorción <strong>de</strong> fármacos. Distribución <strong>de</strong><br />

los fármacos en el organismo.<br />

U.D. IV: Metabolismo <strong>de</strong> los fármacos. Excreción y vías <strong>de</strong> excreción<br />

<strong>de</strong> los fármacos


UNIVERSIDADE DA CORUÑA<br />

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS DA SAÚDE<br />

Rúa San Ramón S/N-Campus <strong>de</strong> Esteiro<br />

15403 Ferrol<br />

A Corurña<br />

U.D. V: Factores que influyen en la acción <strong><strong>de</strong>l</strong> fármaco<br />

U.D. VI: Técnicas para la administración <strong>de</strong> los medicamentos<br />

d. BIBLIOGRAFÍA<br />

- Administración <strong>de</strong> medicamentos en enfermería.Nursing Photobook. 1995.<br />

DOYMA.<br />

- Terapéutica intravenosa en enfermería. Nursing Photobook. 1995.<br />

DOYMA.<br />

- Kozier B, Erb G, Blais K, Wilkinson JM. Fundamentos <strong>de</strong> enfermería.<br />

Conceptos, proceso y práctica. Vol 1 y 2. 3ª ed. Madrid. McGraw-<br />

Hill/Interamericana <strong>de</strong> España. 1999.<br />

- Potter P. Fundamentos <strong>de</strong> enfermería. Teoría y práctica. 3ª ed.<br />

Madrid.Mosby/Doyma. 1996.<br />

- Farmacología Clínica. Serie <strong>de</strong> manuales <strong>de</strong> enfermería. 1 ed. Barcelona.<br />

Masson-Salvat enfermería. 1995.<br />

- Carrero Caballero MC. Tratado <strong>de</strong> administración parenteral. DAE. <strong>2006</strong>.<br />

d. METODOLOXÍA DOCENTE EMPREGADA<br />

a. ESPECIFICAR TODAS AS ACTIVIDADES QUE SE REALIZAN<br />

(CLASES EXPOSITIVAS, DEBATES DIRIXIDOS,<br />

TRABALLOS...)<br />

Esta asignatura forma parte <strong>de</strong> una experiencia <strong>de</strong> adaptación al Espacio Europeo<br />

<strong>de</strong> Educación Superior (EEES) <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> un Contrato Programa coordinado por la<br />

Universidad <strong>de</strong> A Coruña.<br />

Se introduce el concepto <strong>de</strong> Crédito Europeo (ECTS) en el cual computa <strong>de</strong><br />

manera especial las horas <strong>de</strong> trabajo <strong><strong>de</strong>l</strong> alumno.<br />

La metodología empleada en el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> esta asignatura será :<br />

- Lección expositiva-participativa.<br />

- APRENDIZAJE PRÁCTICO REFLEXIVO.<br />

e. SISTEMA DE AVALIACIÓN<br />

a. ESPECIFICAR AS CARACTERÍSTICAS, TIPO DE<br />

AVALIACIÓN QUE SE VAI REALIZAR E OS CRITERIOS<br />

REQUIRIDOS PARA ESA AVALIACIÓN<br />

1.- Para superar la asignatura será necesario realizar las prácticas mediante el método<br />

<strong>de</strong> aprendizaje práctico reflexivo y el proceso <strong>de</strong> evaluación <strong>de</strong> las mismas (40%).<br />

2.- El 60% restante correspon<strong>de</strong> a una prueba evaluatoria final consistente en un<br />

examen tipo test <strong>de</strong> 30 preguntas (30%) y 3 preguntas <strong>de</strong> respuesta corta .<br />

Para superar la asignatura es obligatorio haber superado ambas evaluaciones tanto en la<br />

convocatoria <strong>de</strong> febrero como en septiembre.


TECNOLOGÍA MÉDICA ( 4,5 Créditos)<br />

DOCENTE:<br />

D. Mario Fernán<strong>de</strong>z Fernán<strong>de</strong>z<br />

Prof. Prof. Asociado a tiempo parcial.<br />

PROGRAMA GENERAL DE LA MATERIA<br />

1.-OBJETIVOS:<br />

• Formación en los fundamentos y aplicaciones <strong>de</strong> los principales<br />

recursos diagnósticos y terapéuticos en Medicina.<br />

• Conocimiento <strong>de</strong> los mecanismos <strong>de</strong> las bases <strong>de</strong> la electrología<br />

médica y sus aplicaciones.<br />

• Conocimiento <strong>de</strong> las características principales <strong>de</strong> los métodos <strong>de</strong><br />

diagnóstico por imagen, sus particularida<strong>de</strong>s e indicaciones.<br />

• Conocimiento <strong>de</strong> otros recursos tecnológicos <strong>de</strong> empleo habitual en<br />

el medio sanitario.<br />

2.- UNIDADES DIDACTICAS.<br />

1. INSTRUMENTACIÓN DIAGNÓSTICA<br />

1.1. Generalida<strong>de</strong>s<br />

1.2. Electrodiagnóstico<br />

1.2.1. Electrocardiograma.<br />

1.2.2. Electroencefalograma. Potenciales evocados.<br />

1.2.3. Electromiografía.<br />

1.3. Diagnóstico por imagen<br />

1.3.1. Radiología<br />

1.3.1.1. Radiología convencional. Técnicas radiográficas especiales<br />

1.3.1.2. Tomografía computarizada<br />

1.3.1.3. Radiología digital<br />

1.3.2. Ecografía. Doppler<br />

1.3.3. Resonancia Nuclear Magnética<br />

1.3.4. Medicina Nuclear<br />

1.3.4.1. Gammagrafía<br />

1.3.4.2. SPECT<br />

1.3.4.3. PET<br />

1.3.5. Métodos <strong>de</strong> apoyo en diagnóstico por imagen<br />

1.3.5.1. Tratamiento <strong>de</strong> las imágenes digitales<br />

1.3.5.2. Reconstrucción en 3 dimensiones. Planificadores y<br />

Navegadores<br />

1.3.5.3. Transmisión <strong>de</strong> imágenes. Diagnóstico por imagen e<br />

Internet<br />

2. INSTRUMENTACIÓN TERAPÉUTICA<br />

2.1. Radiología intervencionista<br />

2.2. Ultrasonidos<br />

2.3. Láser<br />

2.4. Radioterapia<br />

2.5. Radiación ultravioleta e infrarroja<br />

3.- METODOLOGÍA DIDÁCTICA.


Clases magistrales presénciales.<br />

Algunos temas concretos se prepararán en grupos <strong>de</strong> 5 alumnos, que serán<br />

expuestos en clase. Posteriormente el profesor completará la información.<br />

Se proponen visitas en grupos reducidos a diversas instalaciones <strong>de</strong><br />

diagnóstico por imagen en medios hospitalario.<br />

4.- SISTEMA DE EVALUACIÓN.<br />

− Se tiene en cuenta la asistencia y participación activa en el aula.<br />

− La evaluación se realiza exclusivamente a la conclusión <strong>de</strong> la<br />

asignatura.<br />

− El examen consiste en:<br />

o 4 preguntas cortas, <strong>de</strong> dificultad creciente, y a contestar en un<br />

tiempo máximo <strong>de</strong> 15 minutos cada una.<br />

o Una pregunta más larga para que los alumnos con más<br />

conocimientos puedan exten<strong>de</strong>rse en sus comentarios.<br />

La corrección <strong>de</strong> las 2 primeras preguntas suele ser necesario<br />

para aprobar el examen, dado que se refiere a conceptos muy<br />

básicos <strong>de</strong> la asignatura.<br />

Sólo los alumnos con las 4 preguntas cortas correctas tienen<br />

acceso al sobresaliente o aquellos que tienen fallos en alguna <strong>de</strong> las<br />

2 últimas preguntas cortas, pero un buen <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> la pregunta<br />

tema.<br />

5.- BIBLIOGRAFÍA RECOMENDADA.<br />

• M Martínez Morillo, J M Pstor Vega, F Sendra Pastor. Manual <strong>de</strong><br />

medicina física. Editorial Harcourt Brace <strong>de</strong> España 1998<br />

• Juan R. Zaragoza. Física e instrumentación médicas. 2ª ed.<br />

Científicas y técnicas 1992.<br />

• A G Webb. Introduction to biomedical imagin. Wiley 2003.


TECNOLOGÍA MÉDICA ( 4,5 Créditos)<br />

DOCENTE: D. Mario Fernán<strong>de</strong>z Fernán<strong>de</strong>z Prof. Contratado Interino.<br />

1.- PROPÓSITO DE LA ASIGNATURA.<br />

Conocimiento <strong>de</strong>:<br />

• el fundamento y las aplicaciones <strong>de</strong> los principales medios <strong>de</strong><br />

diagnóstico médico<br />

• las aplicaciones <strong>de</strong> la instrumentación diagnóstica médica en la<br />

Podología<br />

2.- UNIDADES DIDACTICAS.<br />

1. INSTRUMENTACIÓN DIAGNÓSTICA<br />

1.1. Generalida<strong>de</strong>s<br />

1.2. Electrodiagnóstico<br />

1.2.1. Electrocardiograma.<br />

1.2.2. Electroencefalograma. Potenciales evocados.<br />

1.2.3. Electromiografía.<br />

1.3. Diagnóstico por imagen<br />

1.3.1. Radiología<br />

1.3.1.1. Radiología convencional. Técnicas radiográficas especiales<br />

1.3.1.2. Tomografía computarizada<br />

1.3.1.3. Radiología digital<br />

1.3.2. Ecografía. Doppler<br />

1.3.3. Resonancia Nuclear Magnética<br />

1.3.4. Medicina Nuclear<br />

1.3.4.1. Gammagrafía<br />

1.3.4.2. SPECT<br />

1.3.4.3. PET<br />

1.3.5. Métodos <strong>de</strong> apoyo en diagnóstico por imagen<br />

1.3.5.1. Tratamiento <strong>de</strong> las imágenes digitales<br />

1.3.5.2. Reconstrucción en 3 dimensiones. Planificadores y<br />

Navegadores<br />

1.3.5.3. Transmisión <strong>de</strong> imágenes. Diagnóstico por imagen e<br />

Internet<br />

2. INSTRUMENTACIÓN TERAPÉUTICA<br />

2.1. Radiología intervencionista<br />

2.2. Ultrasonidos<br />

2.3. Láser<br />

2.4. Radioterapia<br />

2.5. Radiación ultravioleta e infrarroja<br />

3.- METODOLOGÍA DOCENTE.<br />

Será facilitado por el profesor al comienzo <strong><strong>de</strong>l</strong> curso académico.


4.- SISTEMA DE EVALUACIÓN.<br />

La evaluación se realiza a la conclusión <strong>de</strong> la asignatura mediante<br />

un examen consistente en 4 preguntas cortas, <strong>de</strong> dificultad creciente, y a<br />

contestar en un tiempo máximo <strong>de</strong> 15 minutos cada una. Normalmente<br />

una <strong>de</strong> ellas suele referirse a una proyección radiológica <strong><strong>de</strong>l</strong> pie para lo<br />

cual se proyecta un estudio. Finalmente se completa con una pregunta<br />

más larga para que los alumnos con más conocimientos puedan<br />

exten<strong>de</strong>rse en sus comentarios.<br />

La corrección <strong>de</strong> las 2 primeras preguntas suele ser necesario<br />

para aprobar el examen, dado que se refiere a conceptos muy básicos<br />

<strong>de</strong> la asignatura. Sólo los alumnos con las 4 preguntas cortas correctas<br />

tienen acceso al sobresaliente o aquellos que tienen fallos en alguna <strong>de</strong><br />

las 2 últimas preguntas cortas, pero un buen <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> la pregunta<br />

tema.<br />

La asistencia a clase, participación en ocasiones es motivo <strong>de</strong><br />

individualizar la calificación, para evitar sesgos en los mejores alumnos.<br />

5.- BIBLIOGRAFÍA RECOMENDADA.<br />

• Manual <strong>de</strong> medicina física. M Martínez Morillo. Editorial Harcourt Brace<br />

1998<br />

• Física e instrumentación médicas. Juan R. Zaragoza. 2ª ed. Editorial<br />

Masson-Salvat Medicina.


TECNOLOGÍA MÉDICA ( 4,5 Créditos)<br />

DOCENTE:<br />

D. Mario Fernán<strong>de</strong>z Fernán<strong>de</strong>z<br />

Prof. Prof. Asociado a tiempo parcial.<br />

PROGRAMA GENERAL DE LA MATERIA<br />

1.-OBJETIVOS:<br />

• Formación en los fundamentos y aplicaciones <strong>de</strong> los principales<br />

recursos diagnósticos y terapéuticos en Medicina.<br />

• Conocimiento <strong>de</strong> los mecanismos <strong>de</strong> las bases <strong>de</strong> la electrología<br />

médica y sus aplicaciones.<br />

• Conocimiento <strong>de</strong> las características principales <strong>de</strong> los métodos <strong>de</strong><br />

diagnóstico por imagen, sus particularida<strong>de</strong>s e indicaciones.<br />

• Conocimiento <strong>de</strong> otros recursos tecnológicos <strong>de</strong> empleo habitual en<br />

el medio sanitario.<br />

2.- UNIDADES DIDACTICAS.<br />

1. INSTRUMENTACIÓN DIAGNÓSTICA<br />

1.1. Generalida<strong>de</strong>s<br />

1.2. Electrodiagnóstico<br />

1.2.1. Electrocardiograma.<br />

1.2.2. Electroencefalograma. Potenciales evocados.<br />

1.2.3. Electromiografía.<br />

1.3. Diagnóstico por imagen<br />

1.3.1. Radiología<br />

1.3.1.1. Radiología convencional. Técnicas radiográficas especiales<br />

1.3.1.2. Tomografía computarizada<br />

1.3.1.3. Radiología digital<br />

1.3.2. Ecografía. Doppler<br />

1.3.3. Resonancia Nuclear Magnética<br />

1.3.4. Medicina Nuclear<br />

1.3.4.1. Gammagrafía<br />

1.3.4.2. SPECT<br />

1.3.4.3. PET<br />

1.3.5. Métodos <strong>de</strong> apoyo en diagnóstico por imagen<br />

1.3.5.1. Tratamiento <strong>de</strong> las imágenes digitales<br />

1.3.5.2. Reconstrucción en 3 dimensiones. Planificadores y<br />

Navegadores<br />

1.3.5.3. Transmisión <strong>de</strong> imágenes. Diagnóstico por imagen e<br />

Internet<br />

2. INSTRUMENTACIÓN TERAPÉUTICA<br />

2.1. Radiología intervencionista<br />

2.2. Ultrasonidos<br />

2.3. Láser<br />

2.4. Radioterapia<br />

2.5. Radiación ultravioleta e infrarroja<br />

3.- METODOLOGÍA DIDÁCTICA.


Clases magistrales presénciales.<br />

Algunos temas concretos se prepararán en grupos <strong>de</strong> 5 alumnos, que serán<br />

expuestos en clase. Posteriormente el profesor completará la información.<br />

Se proponen visitas en grupos reducidos a diversas instalaciones <strong>de</strong><br />

diagnóstico por imagen en medios hospitalario.<br />

4.- SISTEMA DE EVALUACIÓN.<br />

− Se tiene en cuenta la asistencia y participación activa en el aula.<br />

− La evaluación se realiza exclusivamente a la conclusión <strong>de</strong> la<br />

asignatura.<br />

− El examen consiste en:<br />

o 4 preguntas cortas, <strong>de</strong> dificultad creciente, y a contestar en un<br />

tiempo máximo <strong>de</strong> 15 minutos cada una.<br />

o Una pregunta más larga para que los alumnos con más<br />

conocimientos puedan exten<strong>de</strong>rse en sus comentarios.<br />

La corrección <strong>de</strong> las 2 primeras preguntas suele ser necesario<br />

para aprobar el examen, dado que se refiere a conceptos muy<br />

básicos <strong>de</strong> la asignatura.<br />

Sólo los alumnos con las 4 preguntas cortas correctas tienen<br />

acceso al sobresaliente o aquellos que tienen fallos en alguna <strong>de</strong> las<br />

2 últimas preguntas cortas, pero un buen <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> la pregunta<br />

tema.<br />

5.- BIBLIOGRAFÍA RECOMENDADA.<br />

• M Martínez Morillo, J M Pstor Vega, F Sendra Pastor. Manual <strong>de</strong><br />

medicina física. Editorial Harcourt Brace <strong>de</strong> España 1998<br />

• Juan R. Zaragoza. Física e instrumentación médicas. 2ª ed.<br />

Científicas y técnicas 1992.<br />

• A G Webb. Introduction to biomedical imagin. Wiley 2003.


PROGRAMA<br />

TEÓRICO Y PRÁCTICO-CLÍNICO<br />

DE REEDUCACIÓN FUNCIONAL DE LAS AFECCIONES PODOLÓGICAS<br />

6 C. (3 C. TEÓRICOS Y 3 C. PRÁCTICOS)<br />

PROFESOR/RA: Miriam Barcia Seoane<br />

OBJETIVO GENERAL<br />

Con el estudio <strong>de</strong> la asignatura Reeducación Funcional <strong>de</strong> las Afecciones<br />

Podológicas, optativa <strong>de</strong> segundo curso <strong>de</strong> la titulación <strong>de</strong> Podología, se preten<strong>de</strong><br />

que el alumno conozca el protocolo <strong>de</strong> valoración analítica <strong><strong>de</strong>l</strong> tobillo y <strong><strong>de</strong>l</strong> pie y<br />

valoración global <strong>de</strong> los segmentos suprayacentes (rodilla, ca<strong>de</strong>ra, pelvis y columna<br />

vertebral), y trasla<strong>de</strong> su aplicación a las alteraciones podológicas más frecuentes.<br />

Así mismo, se tratará <strong>de</strong> que i<strong>de</strong>ntifique las técnicas empleadas en el abordaje<br />

fisioterápico, tanto curativo como paliativo, <strong>de</strong> dichas afecciones.<br />

Para alcanzar este objetivo general cada unidad <strong><strong>de</strong>l</strong> programa incluye una<br />

serie <strong>de</strong> objetivos específicos concretos que constituyen las secuencias o etapas que<br />

el alumno ha <strong>de</strong> ir superando.<br />

PROGRAMA TEÓRICO<br />

UNIDAD TEMÁTICA I – VALORACIÓN FUNCIONAL DEL PIE<br />

Temporalización: 1 crédito (10 horas)<br />

OBJETIVOS ESPECÍFICOS<br />

1


- I<strong>de</strong>ntificar la anatomía y biomecánica normal <strong>de</strong> las articulaciones <strong>de</strong> carga y<br />

movimiento <strong><strong>de</strong>l</strong> pie y analizar su implicación en el correcto funcionamiento <strong>de</strong><br />

la bóveda plantar, <strong><strong>de</strong>l</strong> resto <strong><strong>de</strong>l</strong> miembro inferior y <strong>de</strong> la columna vertebral.<br />

- Enunciar el concepto <strong>de</strong> valoración, establecer la importancia <strong>de</strong> su correcta<br />

ejecución y enumerar los diferentes métodos existentes.<br />

- I<strong>de</strong>ntificar y <strong>de</strong>scribir los métodos <strong>de</strong> valoración estática en carga <strong><strong>de</strong>l</strong> pie y <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

tobillo.<br />

- I<strong>de</strong>ntificar y <strong>de</strong>scribir los métodos <strong>de</strong> valoración analítica en <strong>de</strong>scarga <strong><strong>de</strong>l</strong> pie y<br />

<strong><strong>de</strong>l</strong> tobillo.<br />

- I<strong>de</strong>ntificar y <strong>de</strong>scribir los métodos <strong>de</strong> valoración global <strong><strong>de</strong>l</strong> resto <strong><strong>de</strong>l</strong> miembro<br />

inferior y la columna vertebral, tanto en carga como en <strong>de</strong>scarga.<br />

- Interpretar los resultados que aportan los métodos ópticos y baropodométricos<br />

<strong>de</strong> valoración dinámica <strong><strong>de</strong>l</strong> pie, y relacionar dichos resultados con los<br />

obtenidos en las valoraciones prece<strong>de</strong>ntes.<br />

- Registrar y analizar los datos resultantes <strong><strong>de</strong>l</strong> proceso <strong>de</strong> valoración, <strong>de</strong> cara al<br />

posterior planteamiento <strong><strong>de</strong>l</strong> plan terapéutico.<br />

TEMA 1.- RECUERDO ANÁTOMO-BIOMECÁNICO DEL PIE<br />

Temporalización: 0,15 créditos (1,5 horas)<br />

1.1. Recuerdo <strong>de</strong> la estructura y función <strong>de</strong> las articulaciones <strong>de</strong><br />

movimiento <strong><strong>de</strong>l</strong> complejo articular <strong><strong>de</strong>l</strong> pie: articulación tibiotarsiana,<br />

articulaciones <strong>de</strong> los <strong>de</strong>dos.<br />

1.2. Recuerdo <strong>de</strong> la estructura y función <strong>de</strong> las articulaciones <strong>de</strong> carga<br />

<strong><strong>de</strong>l</strong> complejo articular <strong><strong>de</strong>l</strong> pie: articulación subastragalina (ASA),<br />

interlínea <strong>de</strong> Chopart, interlínea <strong>de</strong> Lisfranc.<br />

1.3. Recuerdo <strong>de</strong> la estructura <strong>de</strong> la bóveda plantar. Elementos <strong>de</strong><br />

sostén. Función estática y dinámica. Relación funcional con los<br />

segmentos suprayacentes.<br />

1.4. Criterios morfo – funcionales <strong>de</strong> normalidad en el pie.<br />

2


TEMA 2.- GENERALIDADES<br />

Temporalización: 0,05 créditos (0,5 horas)<br />

2.1. Concepto <strong>de</strong> valoración. Tipos <strong>de</strong> valoración.<br />

2.2. Métodos <strong>de</strong> valoración: visuales, manuales e instrumentales.<br />

2.3. Secuenciación <strong>de</strong> un protocolo <strong>de</strong> valoración funcional <strong><strong>de</strong>l</strong> pie:<br />

anamnesis, valoración estática en carga, valoración en <strong>de</strong>scarga,<br />

valoración dinámica.<br />

TEMA 3.- VALORACIÓN FUNCIONAL DEL PIE (I):<br />

ANAMNESIS. VALORACIÓN ESTÁTICA EN CARGA<br />

Temporalización: 0,2 créditos (2 horas)<br />

1.1. Anamnesis.<br />

1.2. Valoración estática en carga <strong><strong>de</strong>l</strong> tobillo y <strong><strong>de</strong>l</strong> pie.<br />

1.2.1. Valoración en el plano sagital: visión lateral y visión medial.<br />

1.2.1.1. Salientes óseos y elementos tendinosos retromaleolares.<br />

Relación con la posición <strong>de</strong> la ASA.<br />

1.2.1.2. Altura <strong>de</strong> la bóveda plantar.<br />

1.2.2. Valoración en el plano transversal: visión plantar y visión dorsal.<br />

1.2.2.1. Huella plantar.<br />

1.2.2.2. Ángulo <strong>de</strong> Fick.<br />

1.2.2.3. Alineación antepié/ retropié.<br />

1.2.2.4. Fórmula digital. Alteraciones digitales numéricas y/o<br />

morfológicas.<br />

1.2.3. Valoración en el plano frontal: visión posterior.<br />

1.2.3.1. Definición y marcación <strong>de</strong> los ejes tibio – peroneo posterior<br />

y clínico <strong>de</strong> calcáneo.<br />

3


1.2.3.2. Medición <strong>de</strong> la alineación <strong>de</strong> los ejes tibio – peroneo<br />

posterior y clínico <strong>de</strong> calcáneo.<br />

1.3. Valoración global <strong>de</strong> la estática en carga rodilla, pelvis y columna<br />

vertebral: planos sagital, transversal y frontal.<br />

TEMA 4.- VALORACIÓN FUNCIONAL DEL PIE (II):<br />

VALORACIÓN EN DESCARGA<br />

Temporalización: 0,4 créditos (4 horas)<br />

1.1. Valoración visual, manual e instrumental <strong><strong>de</strong>l</strong> tejido cutáneo y<br />

subcutáneo.<br />

1.2. Valoración articular.<br />

1.2.1. Valoración visual.<br />

1.2.2. Valoración manual:<br />

1.2.2.1. Valoración palpatoria.<br />

1.2.2.2. Valoración <strong>de</strong> los movimientos globales e intrínsecos <strong>de</strong><br />

las articulaciones <strong><strong>de</strong>l</strong> tobillo y pie. Topes articulares.<br />

1.2.2.3. Valoración <strong>de</strong> la fórmula metatarsal.<br />

1.2.3. Valoración instrumental –goniometría-:<br />

1.2.3.1. Goniometría aplicada a la articulación <strong><strong>de</strong>l</strong> tobillo. Valores<br />

<strong>de</strong> referencia.<br />

1.2.3.2. Goniometría aplicada a la ASA. Valores <strong>de</strong> referencia.<br />

1.2.3.3. Goniometría aplicada a la interlínea <strong>de</strong> Lisfranc. Valores<br />

<strong>de</strong> referencia.<br />

1.2.3.4. Goniometría aplicada a las articulaciones <strong><strong>de</strong>l</strong> primer <strong>de</strong>do.<br />

Valores <strong>de</strong> referencia.<br />

1.3. Valoración muscular.<br />

1.3.1. Valoración visual.<br />

1.3.2. Valoración manual:<br />

1.3.2.1. Valoración analítica <strong>de</strong> las propieda<strong>de</strong>s pasivas <strong>de</strong> la<br />

musculatura <strong><strong>de</strong>l</strong> tobillo y pie.<br />

4


1.3.2.2. Valoración analítica <strong>de</strong> la fuerza <strong>de</strong> la musculatura <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

tobillo y pie.<br />

1.4. Valoración global en <strong>de</strong>scarga <strong>de</strong> la rodilla, ca<strong>de</strong>ra, pelvis y columna<br />

vertebral.<br />

TEMA 5.- VALORACIÓN FUNCIONAL DEL PIE (III):<br />

VALORACIÓN DINÁMICA<br />

Temporalización: 0,2 créditos (2 horas)<br />

5.1. Valoración dinámica <strong><strong>de</strong>l</strong> pie.<br />

5.1.1. Secuencia <strong>de</strong> apoyo plantar.<br />

5.1.2. Comportamiento articular y muscular dinámico.<br />

5.1.3. Distribución y cuantificación <strong>de</strong> las presiones plantares.<br />

5.2. Dispositivos para la valoración <strong>de</strong> la dinámica <strong><strong>de</strong>l</strong> pie.<br />

5.2.1. Dispositivos ópticos. Tipos. Principios básicos <strong>de</strong><br />

funcionamiento. Ventajas e inconvenientes. Instrumentación<br />

y análisis <strong>de</strong> datos.<br />

5.2.2. Dispositivos baropodométricos. Tipos. Principios básicos <strong>de</strong><br />

funcionamiento. Ventajas e inconvenientes. Instrumentación<br />

y análisis <strong>de</strong> datos.<br />

BIBLIOGRAFíA RECOMENDADA AL ALUMNO<br />

LIBROS<br />

- DELARQUE A, MESURE S, RUBINO T, CURVALE G, BARDOT A. Evaluación<br />

articular <strong><strong>de</strong>l</strong> tobillo y el pie en el adulto. En: Varios autores. Enciclopedia<br />

Médico-Quirúrgica. Madrid: Praxis Médica; 1998.<br />

5


- DONATELLI RA. Normal Anatomy and Biomechanics. En: Donatelli RA. The<br />

Biomechanics of the Foot and Ankle. Phila<strong><strong>de</strong>l</strong>phia: FA Davies Company; 1996.<br />

p. 3-33.<br />

- KENDALL FP, KENDALL E, GEISE P. Músculos. Pruebas, funciones y dolor<br />

postural. Madrid: Marbán; 2000. p. 22, 69-118, 177-230.<br />

- PALMER ML, EPLER ME. Fundamentos <strong>de</strong> las técnicas <strong>de</strong> evaluación músculoesquelética.<br />

Barcelona: Paidotribo; 2002. p. 381-439.<br />

- ROOT ML, ORIEN WP, WEED JH, HUGUES RJ. Exploración biomecánica <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

pie. Vol. I. Madrid: Ortocen; 1991.<br />

- ROPA JM. Estudio <strong>de</strong> la marcha: avances en técnica ortésica. En: Ortopodología<br />

y aparato locomotor. Ortopedia <strong>de</strong> pie y tobillo. Barcelona: Masson; 2003. p.<br />

417-448.<br />

- SCHERER PR, MORRIS JL. The Classification of Human Foot Types, Abnormal<br />

Foot Function, and Pathology. En: Valmassy RL. Clinical Biomechanics of the<br />

Lower Extremities. St. Louis: Mosby; 1996. p. 85-93.<br />

- TIXA S. Atlas <strong>de</strong> anatomía palpatoria <strong>de</strong> la extremidad inferior. Barcelona:<br />

Masson; 1999.<br />

REVISTAS<br />

- MENZ HB. Screening for Lower Extremity Malalignment. En:<br />

www.uws.edu.au/exhs/Podiatry/mechman.htm, 2000.<br />

- PEARCE TJ, BUCKLEY RE. Subtalar Joint Movement: Clinical and Computed<br />

Tomography Scan Correlation. Foot & Ankle Internacional 1999; 20 (7): 428-<br />

432.<br />

- RUIZ ML, FREIJE S, FERNANDEZ A. El podoscopio como método diagnóstico.<br />

Selección 1996; 5 (2): 81-87.<br />

- VILA R, PRATS B, VAZQUEZ FX, VERGES C. Determinación <strong>de</strong> la posición<br />

neutra <strong>de</strong> la articulación subastragalina. Revista española <strong>de</strong> Podología 2000;<br />

XI (5): 303-307.<br />

6


UNIDAD TEMÁTICA II – FISIOTERAPIA EN LAS PRINCIPALES<br />

AFECCIONES DEL PIE DEL ADULTO<br />

Temporalización: 1,5 créditos (15 horas)<br />

OBJETIVOS ESPECÍFICOS<br />

- I<strong>de</strong>ntificar e interpretar las características clínicas que <strong>de</strong>finen las principales<br />

<strong>de</strong>formida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> la bóveda plantar; y enunciar el plan <strong>de</strong> tratamiento<br />

fisioterápico más a<strong>de</strong>cuado en cada caso.<br />

- I<strong>de</strong>ntificar e interpretar las características clínicas que <strong>de</strong>finen las principales<br />

patologías <strong><strong>de</strong>l</strong> retropié y <strong><strong>de</strong>l</strong> mediopié; y enunciar el plan <strong>de</strong> tratamiento<br />

fisioterápico más a<strong>de</strong>cuado en cada caso.<br />

- I<strong>de</strong>ntificar e interpretar las características clínicas que <strong>de</strong>finen las principales<br />

patologías <strong><strong>de</strong>l</strong> antepié; y enunciar el plan <strong>de</strong> tratamiento fisioterápico más<br />

a<strong>de</strong>cuado en cada caso.<br />

TEMA 6.- FISIOTERAPIA EN LAS DEFORMIDADES DE LA BÓVEDA<br />

PLANTAR<br />

Temporalización: 0,4 créditos (4 horas)<br />

6.1. Fisioterapia en el pie plano.<br />

6.1.1. Introducción: <strong>de</strong>finición, etiología, clasificación,<br />

patomecánica.<br />

6.1.2. Planificación y <strong>de</strong>sarrollo <strong><strong>de</strong>l</strong> Proceso <strong>de</strong> Intervención<br />

Fisioterápica:<br />

6.1.2.1. Valoración funcional. Pruebas específicas.<br />

6.1.2.2. Formulación <strong><strong>de</strong>l</strong> plan <strong>de</strong> tratamiento fisioterápico:<br />

planteamiento <strong>de</strong> objetivos, selección <strong>de</strong> técnicas.<br />

6.2. Fisioterapia en el pie cavo.<br />

7


6.2.1. Introducción: <strong>de</strong>finición, etiología, clasificación,<br />

patomecánica.<br />

6.2.2. Planificación y <strong>de</strong>sarrollo <strong><strong>de</strong>l</strong> Proceso <strong>de</strong> Intervención<br />

Fisioterápica:<br />

6.2.2.1. Valoración funcional. Pruebas específicas.<br />

6.2.2.2. Formulación <strong><strong>de</strong>l</strong> plan <strong>de</strong> tratamiento fisioterápico:<br />

planteamiento <strong>de</strong> objetivos, selección <strong>de</strong> técnicas.<br />

TEMA 7.- FISIOTERAPIA EN LA PATOLOGÍA DEL<br />

RETROPIÉ Y MEDIOPIÉ<br />

Temporalización: 0,5 créditos (5 horas)<br />

7.1. Fisioterapia en las principales patologías no traumáticas causantes<br />

<strong>de</strong> talalgia –afecciones <strong><strong>de</strong>l</strong> tendón <strong>de</strong> Aquiles, bursitis retrocalcánea,<br />

espolón calcáneo, fascitis plantar, síndrome <strong><strong>de</strong>l</strong> tunel tarsiano-.<br />

7.1.1. Introducción: <strong>de</strong>finición, etiología, clasificación,<br />

patomecánica.<br />

7.1.2. Planificación y <strong>de</strong>sarrollo <strong><strong>de</strong>l</strong> Proceso <strong>de</strong> Intervención<br />

Fisioterápica:<br />

7.1.2.1. Valoración funcional. Pruebas específicas.<br />

7.1.2.2. Formulación <strong><strong>de</strong>l</strong> plan <strong>de</strong> tratamiento fisioterápico:<br />

planteamiento <strong>de</strong> objetivos, selección <strong>de</strong> técnicas.<br />

7.2. Fisioterapia en los traumatismos <strong><strong>de</strong>l</strong> retropié –esguince <strong>de</strong> tobillo,<br />

fracturas <strong>de</strong> astrágalo, fracturas <strong>de</strong> calcáneo, fracturas <strong>de</strong> tobillo-.<br />

7.2.1. Introducción: <strong>de</strong>finición, etiología, clasificación,<br />

patomecánica.<br />

7.2.2. Planificación y <strong>de</strong>sarrollo <strong><strong>de</strong>l</strong> Proceso <strong>de</strong> Intervención<br />

Fisioterápica:<br />

7.2.2.1. Valoración funcional. Pruebas específicas.<br />

7.2.2.2. Formulación <strong><strong>de</strong>l</strong> plan <strong>de</strong> tratamiento fisioterápico:<br />

planteamiento <strong>de</strong> objetivos, selección <strong>de</strong> técnicas.<br />

8


7.3. Fisioterapia en los traumatismos <strong><strong>de</strong>l</strong> mediopié –fracturas <strong>de</strong><br />

escafoi<strong>de</strong>s, fracturas <strong>de</strong> cuboi<strong>de</strong>s, fracturas <strong>de</strong> las cuñas-.<br />

7.3.1. Introducción: <strong>de</strong>finición, etiología, clasificación,<br />

patomecánica.<br />

7.3.2. Planificación y <strong>de</strong>sarrollo <strong><strong>de</strong>l</strong> Proceso <strong>de</strong> Intervención<br />

Fisioterápica:<br />

7.3.2.1. Valoración funcional. Pruebas específicas.<br />

7.3.2.2. Formulación <strong><strong>de</strong>l</strong> plan <strong>de</strong> tratamiento fisioterápico:<br />

planteamiento <strong>de</strong> objetivos, selección <strong>de</strong> técnicas.<br />

TEMA 8.- FISIOTERAPIA EN LA PATOLOGÍA DEL ANTEPIÉ<br />

Temporalización: 0,6 créditos (6 horas)<br />

8.1. Fisioterapia en las principales patologías no traumáticas<br />

causantes <strong>de</strong> metatarsalgia –alteraciones <strong>de</strong> origen biomecánico,<br />

enfermedad <strong>de</strong> Freiberg - Köhler II, enfermedad <strong>de</strong> Morton,<br />

sesamoi<strong>de</strong>opatías-.<br />

8.1.1. Introducción: <strong>de</strong>finición, etiología, clasificación,<br />

patomecánica.<br />

8.1.2. Planificación y <strong>de</strong>sarrollo <strong><strong>de</strong>l</strong> Proceso <strong>de</strong> Intervención<br />

Fisioterápica:<br />

8.1.2.1. Valoración funcional. Pruebas específicas.<br />

8.1.2.2. Formulación <strong><strong>de</strong>l</strong> plan <strong>de</strong> tratamiento fisioterápico:<br />

planteamiento <strong>de</strong> objetivos, selección <strong>de</strong> técnicas.<br />

8.2. Fisioterapia en las alteraciones más frecuentes <strong><strong>de</strong>l</strong> primer <strong>de</strong>do:<br />

hallux valgus, hallux limitus o rigidus.<br />

8.2.1. Introducción: <strong>de</strong>finición, etiología, clasificación,<br />

patomecánica.<br />

8.2.2. Planificación y <strong>de</strong>sarrollo <strong><strong>de</strong>l</strong> Proceso <strong>de</strong> Intervención<br />

Fisioterápica:<br />

8.2.2.1. Valoración funcional. Pruebas específicas.<br />

8.2.2.2. Formulación <strong><strong>de</strong>l</strong> plan <strong>de</strong> tratamiento fisioterápico:<br />

planteamiento <strong>de</strong> objetivos, selección <strong>de</strong> técnicas.<br />

9


8.3. Fisioterapia en las alteraciones más frecuentes <strong>de</strong> los <strong>de</strong>dos<br />

menores: <strong>de</strong>dos en garra, <strong>de</strong>dos en martillo, quinto supraaducto.<br />

8.3.1. Introducción: <strong>de</strong>finición, etiología, clasificación,<br />

patomecánica.<br />

8.3.2. Planificación y <strong>de</strong>sarrollo <strong><strong>de</strong>l</strong> Proceso <strong>de</strong> Intervención<br />

Fisioterápica:<br />

8.3.2.1. Valoración funcional. Pruebas específicas.<br />

8.3.2.2. Formulación <strong><strong>de</strong>l</strong> plan <strong>de</strong> tratamiento fisioterápico:<br />

planteamiento <strong>de</strong> objetivos, selección <strong>de</strong> técnicas.<br />

8.4. Fisioterapia en los traumatismos <strong><strong>de</strong>l</strong> antepié: fracturas <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

primer metatarsiano y <strong>de</strong>do, fracturas <strong>de</strong> los metatarsianos y<br />

<strong>de</strong>dos menores.<br />

8.4.1. Introducción: <strong>de</strong>finición, etiología, clasificación,<br />

patomecánica.<br />

8.4.2. Planificación y <strong>de</strong>sarrollo <strong><strong>de</strong>l</strong> Proceso <strong>de</strong> Intervención<br />

Fisioterápica:<br />

8.4.2.1. Valoración funcional. Pruebas específicas.<br />

8.4.2.2. Formulación <strong><strong>de</strong>l</strong> plan <strong>de</strong> tratamiento fisioterápico:<br />

planteamiento <strong>de</strong> objetivos, selección <strong>de</strong> técnicas.<br />

BIBLIOGRAFíA RECOMENDADA AL ALUMNO<br />

LIBROS<br />

- ANDERSON RB, HODGES D. Management of the Adult Flat Foot Deformity. En:<br />

Myerson MS. Foot and Ankle Disor<strong>de</strong>rs. Vol. 2. Phila<strong><strong>de</strong>l</strong>phia: WB Saun<strong>de</strong>rs<br />

Company; 2000. p. 1017-1039.<br />

- COOPER PS. Disor<strong>de</strong>rs and Deformities of the Lesser Toes. En: Myerson MS.<br />

Foot and Ankle Disor<strong>de</strong>rs. Vol. 1. Phila<strong><strong>de</strong>l</strong>phia: WB Saun<strong>de</strong>rs Company; 2000.<br />

p. 308-358.<br />

10


- CURVALE G, ROCHWERGER A. Pie cavo. En: Varios autores. Enciclopedia<br />

Médico-Quirúrgica. Madrid: Praxis Médica; 1998.<br />

- DAVIS KE, COOPER J, GARBALOSA JC. Physical Therapy. En: Donatelli RA.<br />

The Biomechanics of the Foot and Ankle. Phila<strong><strong>de</strong>l</strong>phia: FA Davies Company;<br />

1996. p. 280-323.<br />

- ESPINAR E, MARCH B. Fracturas <strong><strong>de</strong>l</strong> tobillo. En: Espinar E. Traumatología <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

pie. Barcelona: Masson; 1998. p. 21-41.<br />

- ESPINAR E. Traumatismos <strong><strong>de</strong>l</strong> tarso posterior: astrágalo. En: Espinar E.<br />

Traumatología <strong><strong>de</strong>l</strong> pie. Barcelona: Masson; 1998. p. 103-131.<br />

- GROULIER P, CURVALE G, ROCHWERGER A, PICLET B. Metatarsalgias<br />

estáticas. En: Varios autores. Enciclopedia Médico-Quirúrgica. Madrid: Praxis<br />

Médica; 1998.<br />

- HUBER-LEVERNIEUX C. Talalgias. En: Varios autores. Enciclopedia Médico-<br />

Quirúrgica. Madrid: Praxis Médica; 1998.<br />

- JAHSS MH. Disor<strong>de</strong>rs of tha Hallux and the First Ray. En: Jahss MH. Disor<strong>de</strong>rs<br />

of the Foot and Ankle. Vol. II. Phila<strong><strong>de</strong>l</strong>phia: WB Saun<strong>de</strong>rs Company; 1991. p.<br />

943-1174.<br />

- LEVINSON M. Physical Therapy for Ankle and Rearfoot Disor<strong>de</strong>rs. En: Ranawat<br />

CS, Positano RG. Disor<strong>de</strong>rs of the Heel, Rearfoot and Ankle. Phila<strong><strong>de</strong>l</strong>phia:<br />

Churchill Livingstone; 1999. p. 450-463.<br />

- LLANOS F. Traumatismos <strong><strong>de</strong>l</strong> tarso posterior. Fracturas <strong>de</strong> calcáneo. En:<br />

Espinar E. Traumatología <strong><strong>de</strong>l</strong> pie. Barcelona: Masson; 1998. p. 135-155.<br />

- LOSA ME, BECERRO DE BENGOA R. Criterios americanos <strong>de</strong> patología<br />

podológica. En: Ortopodología y aparato locomotor. Ortopedia <strong>de</strong> pie y tobillo.<br />

Barcelona: Masson; 2003. p. 455-482.<br />

- MICHAUD TC. The Foot: Hyperpronation and Hypopronation. En: Hammer WI.<br />

Functional Soft Tissue Examination and Treatment by Manual Methods.<br />

Gaithersburg: Aspen Publishers; 1999. p. 331-356.<br />

- MORENO JL. Podología General y Biomecánica. Barcelona: Masson; 2003. p.<br />

103-160.<br />

- PATEL DV, WARREN RF. Ankle Sprain: Clinical Evaluation and Current<br />

Treatment Concepts. En: Ranawat CS, Positano RG. Disor<strong>de</strong>rs of the Heel,<br />

Rearfoot and Ankle. Phila<strong><strong>de</strong>l</strong>phia: Churchill Livingstone; 1999. p. 323-340.<br />

- THOMSON CE, CAMPBELL RH, WOOD AR, RENDALL CC. Adult Foot<br />

Disor<strong>de</strong>rs. En: Lorimer D, French W, O’Donnell M, Burrow JD. Neale’s<br />

11


Disor<strong>de</strong>rs of the Foot. Diagnosis and Management. Londres: Churchill<br />

Livingstone; 2002. p. 111-179.<br />

- VALMASSY RL. Pathomechanics of Lower Extremity Function. En: Valmassy<br />

RL. Clinical Biomechanics of the Lower Extremities. St. Louis: Mosby; 1996: 59<br />

– 84.<br />

- WALLACH DM, KATCHIS SD. Tarsal Tunnel Syndrome. En: Ranawat CS,<br />

Positano RG. Disor<strong>de</strong>rs of the Heel, Rearfoot and Ankle. Phila<strong><strong>de</strong>l</strong>phia: Churchill<br />

Livingstone; 1999. p. 125-136.<br />

- WAPNER KL. Pes Cavus. En: Myerson MS. Foot and Ankle Disor<strong>de</strong>rs. Vol. 2.<br />

Phila<strong><strong>de</strong>l</strong>phia: WB Saun<strong>de</strong>rs Company; 2000. p. 919-941.<br />

REVISTAS<br />

- BARCIA M, RAPOSO I, LOPEZ L, PATIÑO S. Abordaje fisioterápico <strong><strong>de</strong>l</strong> pie plano<br />

funcional. Salud <strong><strong>de</strong>l</strong> Pie 2002; 27: 6-10.<br />

- BARCIA M, RAPOSO I, SOUTO S. Fisioterapia en las afecciones podológicas: el<br />

hallux valgus. Revista española <strong>de</strong> Podología 2001; XII (2): 75-79.<br />

- BASAS A. Fascitis plantar: prevención y tratamiento. Revista española <strong>de</strong><br />

Podología 1999; X (3): 149-154.<br />

- RAMOS L, OREJANA AM, PASCUAL J, FUENTES Y, LABARTA AA, ROMERO E,<br />

AMARO P. Sesión clínica: Neuroma <strong>de</strong> Morton. A propósito <strong>de</strong> un caso. Revista<br />

española <strong>de</strong> Podología 2001; XII (8): 457-465.<br />

- VANORE JV y cols. Diagnosis and Treatment of First Metatarsophalangeal Joint<br />

Disor<strong>de</strong>rs. Section 1: Hallux Valgus. The Journal of Foot and Ankle Surgery<br />

2003; 42 (3): 112-123.<br />

- VANORE JV y cols. Diagnosis and Treatment of First Metatarsophalangeal Joint<br />

Disor<strong>de</strong>rs. Section 2: Hallux Rigidus. The Journal of Foot and Ankle Surgery<br />

2003; 42 (3): 124-136.<br />

- VANORE JV y cols. Diagnosis and Treatment of First Metatarsophalangeal Joint<br />

Disor<strong>de</strong>rs. Section 4: Sesamoid Disor<strong>de</strong>rs. The Journal of Foot and Ankle<br />

Surgery 2003; 42 (3): 143-147.<br />

12


UNIDAD TEMÁTICA III – FISIOTERAPIA EN LAS ALTERACIONES DEL<br />

PIE DERIVADAS DE ENFERMEDADES SISTÉMICAS. FISIOTERAPIA EN<br />

LAS ALTERACIONES PODOLÓGICAS MÁS FRECUENTES EN EL NIÑO.<br />

Temporalización: 0,5 créditos (5 horas)<br />

OBJETIVOS ESPECÍFICOS<br />

- I<strong>de</strong>ntificar las manifestaciones clínicas <strong>de</strong> la Diabetes Mellitus a nivel <strong><strong>de</strong>l</strong> pie; y<br />

enunciar el plan <strong>de</strong> tratamiento fisioterápico más a<strong>de</strong>cuado para su abordaje<br />

en sus diferentes fases.<br />

- I<strong>de</strong>ntificar las manifestaciones clínicas <strong>de</strong> la Artritis Reumatoi<strong>de</strong>a a nivel <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

pie; y enunciar el plan <strong>de</strong> tratamiento fisioterápico más a<strong>de</strong>cuado para su<br />

abordaje en sus diferentes fases.<br />

- I<strong>de</strong>ntificar e interpretar las características clínicas que <strong>de</strong>finen las alteraciones<br />

podológicas más frecuentes en el niño; y enunciar el plan <strong>de</strong> tratamiento<br />

fisioterápico más a<strong>de</strong>cuado en cada caso.<br />

TEMA 9.- EL PIE EN LAS ENFERMEDADES SISTÉMICAS:<br />

DIABETES MELLITUS Y ARTRITIS REUMATOIDEA<br />

Temporalización: 0,2 créditos (2 horas)<br />

9.1. Fisioterapia en el pie diabético.<br />

9.1.1. Introducción: <strong>de</strong>finición y etiopatogenia <strong>de</strong> la Diabetes<br />

Mellitus. Manifestaciones clínicas a nivel <strong><strong>de</strong>l</strong> pie según la fase<br />

<strong>de</strong> evolución.<br />

9.1.2. Planificación y <strong>de</strong>sarrollo <strong><strong>de</strong>l</strong> Proceso <strong>de</strong> Intervención<br />

Fisioterápica:<br />

9.1.2.1. Valoración funcional. Pruebas específicas.<br />

13


9.1.2.2. Formulación <strong><strong>de</strong>l</strong> plan <strong>de</strong> tratamiento fisioterápico:<br />

planteamiento <strong>de</strong> objetivos, selección <strong>de</strong> técnicas.<br />

9.2. Fisioterapia en el pie artrítico.<br />

9.2.1. Introducción: <strong>de</strong>finición y etiopatogenia <strong>de</strong> la Artritis<br />

Reumatoi<strong>de</strong>a. Manifestaciones clínicas a nivel <strong><strong>de</strong>l</strong> pie según la<br />

fase <strong>de</strong> evolución.<br />

9.2.2. Planificación y <strong>de</strong>sarrollo <strong><strong>de</strong>l</strong> Proceso <strong>de</strong> Intervención<br />

Fisioterápica:<br />

9.2.2.1. Valoración funcional. Pruebas específicas.<br />

9.2.2.2. Formulación <strong><strong>de</strong>l</strong> plan <strong>de</strong> tratamiento fisioterápico:<br />

planteamiento <strong>de</strong> objetivos, selección <strong>de</strong> técnicas.<br />

TEMA 10.- FISIOTERAPIA EN LAS ALTERACIONES<br />

PODOLÓGICAS MÁS FRECUENTES EN EL NIÑO:<br />

PIE EQUINO-VARO CONGÉNITO, METATARSO ADUCTO Y<br />

PIE PLANO INFANTIL<br />

Temporalización: 0,3 créditos (3 horas)<br />

10.1. Fisioterapia en el pie equino – varo congénito.<br />

10.1.1. Introducción: <strong>de</strong>finición, etiología, clasificación,<br />

patomecánica.<br />

10.1.2. Planificación y <strong>de</strong>sarrollo <strong><strong>de</strong>l</strong> Proceso <strong>de</strong> Intervención<br />

Fisioterápica:<br />

10.1.2.1. Valoración funcional. Pruebas específicas.<br />

10.1.2.2. Formulación <strong><strong>de</strong>l</strong> plan <strong>de</strong> tratamiento fisioterápico:<br />

planteamiento <strong>de</strong> objetivos, selección <strong>de</strong> técnicas.<br />

10.2. Fisioterapia en el metatarso aducto.<br />

10.2.1. Introducción: <strong>de</strong>finición, etiología, clasificación,<br />

patomecánica.<br />

10.2.2. Planificación y <strong>de</strong>sarrollo <strong><strong>de</strong>l</strong> Proceso <strong>de</strong> Intervención<br />

Fisioterápica:<br />

14


10.2.2.1. Valoración funcional. Pruebas específicas.<br />

10.2.2.2. Formulación <strong><strong>de</strong>l</strong> plan <strong>de</strong> tratamiento fisioterápico:<br />

planteamiento <strong>de</strong> objetivos, selección <strong>de</strong> técnicas.<br />

10.3. Fisioterapia en el pie plano infantil.<br />

10.3.1. Introducción: <strong>de</strong>finición, etiología, clasificación,<br />

patomecánica.<br />

10.3.2. Planificación y <strong>de</strong>sarrollo <strong><strong>de</strong>l</strong> Proceso <strong>de</strong> Intervención<br />

Fisioterápica:<br />

10.3.2.1. Valoración funcional. Pruebas específicas.<br />

10.3.2.2. Formulación <strong><strong>de</strong>l</strong> plan <strong>de</strong> tratamiento fisioterápico:<br />

planteamiento <strong>de</strong> objetivos, selección <strong>de</strong> técnicas.<br />

BIBLIOGRAFíA RECOMENDADA AL ALUMNO<br />

LIBROS<br />

- D’AMICO JC. Developmental Flatfoot. En: Thomson P, Volpe R. Introduction to<br />

Podopediatrics. London: Churchill Livingstone; 2001. p. 257-273.<br />

- FRYKBERG RG y cols. Diabetic Foot Disor<strong>de</strong>rs. A Clinical Practice Gui<strong><strong>de</strong>l</strong>ine.<br />

Brooklandville: Data Trace; 2003.<br />

- MACNICOL M. Orthopedic Conditions Affecting the Foot in Childhood. En:<br />

Thomson P, Volpe R. Introduction to Podopediatrics. London: Churchill<br />

Livingstone; 2001. p. 207-214, 217-221.<br />

- MARTINEZ D. Cuidados <strong><strong>de</strong>l</strong> pie diabético. Madrid: Arán; 2001.<br />

- McHALE K. Metatarsus Adductus. En: Myerson MS. Foot and Ankle Disor<strong>de</strong>rs.<br />

Vol. 1. Phila<strong><strong>de</strong>l</strong>phia: WB Saun<strong>de</strong>rs Company; 2000. p. 673-692.<br />

- OUZOUNIAN T. Reumatoid Arthritis of the Foot and Ankle. En: Myerson MS.<br />

Foot and Ankle Disor<strong>de</strong>rs. Vol. 2. Phila<strong><strong>de</strong>l</strong>phia: WB Saun<strong>de</strong>rs Company; 2000.<br />

p. 1189-1204.<br />

- PICKARD J. Physical Therapy. En: Thomson P, Volpe R. Introduction to<br />

Podopediatrics. London: Churchill Livingstone; 2001. p. 277-297.<br />

15


- VALMASSY RL. Biomechanical Evaluation of the Child. En: Valmassy RL.<br />

Clinical Biomechanics of the Lower Extremities. St. Louis: Mosby; 1996: 243 –<br />

277.<br />

REVISTAS<br />

- COTILLEAU I, MAISONNEUVE N, THOUVENEL C. Reeducation du “Pied<br />

Diabetique”. Kinesitherapie Scientifique 1998; 374: 39-46.<br />

- DIJS HM, ROOFTHOOFT JMA, DRIESSENS MF, DE BOCK PGE, JACOBS C,<br />

VAN ACKER KL. Effet of Physical Therapy on Limited Joint Mobility in the<br />

Diabetic Foot. Journal of the American Podiatric Medical Association 2000; 90<br />

(3): 126-132.<br />

- FERNANDEZ MJ, MORENO C, IGLESIAS A, GARCIA AI, GARCIA JF, VALENZA<br />

G. Fisioterapia y Ortopedia en el pie equinovaro. Fisioterapia 1999; 21 (1): 39-<br />

48.<br />

16


PROGRAMA PRÁCTICO<br />

Temporalización: 3 créditos (30 horas)<br />

UNIDAD I.- VALORACIÓN FUNCIONAL DEL PIE<br />

PRACTICA 1.- Exploración topográfica <strong><strong>de</strong>l</strong> tobillo y pie.<br />

Temporalización: 0,2 créditos (2 horas)<br />

1.1. Localización y palpación <strong>de</strong> estructuras óseas.<br />

1.2. Localización y palpación <strong>de</strong> estructuras ligamentosas.<br />

1.3. Localización y palpación <strong>de</strong> estructuras músculo-tendinosas.<br />

PRACTICA 2.- Valoración estática en carga.<br />

Temporalización: 0,2 créditos (2 horas)<br />

2.1. Valoración en el plano sagital: visión lateral y medial.<br />

2.1.1. Observación global <strong><strong>de</strong>l</strong> segmento tobillo – pie: relieves óseos y<br />

tendinosos. Relacionar con la posición <strong>de</strong> la ASA.<br />

2.1.2. Observación y medición <strong>de</strong> la altura <strong>de</strong> la bóveda plantar.<br />

2.2. Valoración en el plano transversal: visión plantar y dorsal.<br />

2.2.1. Observación <strong>de</strong> la huella plantar en el podoscopio.<br />

2.2.2. Valoración <strong><strong>de</strong>l</strong> ángulo <strong>de</strong> Fick.<br />

2.2.3. Valoración <strong>de</strong> la alineación antepié/ retropié.<br />

2.2.4. Valoración <strong>de</strong> la fórmula digital. I<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong> posibles<br />

alteraciones digitales numéricas y/o morfológicas.<br />

2.3. Valoración en el plano frontal: visión posterior.<br />

2.3.1. Marcación <strong>de</strong> los ejes tibio – peroneo posterior y clínico <strong>de</strong><br />

calcáneo.<br />

2.3.2. Medición <strong>de</strong> su alineación relativa y con respecto al suelo.<br />

17


2.4. Valoración global <strong>de</strong> la estática en carga <strong>de</strong> la rodilla, pelvis y<br />

columna vertebral.<br />

2.4.1. Observación global.<br />

2.4.2. Prueba <strong>de</strong> la plomada.<br />

PRÁCTICA 3.- Valoración en <strong>de</strong>scarga.<br />

Temporalización: 0,4 créditos (4 horas)<br />

3.1. Valoración <strong><strong>de</strong>l</strong> tejido cutáneo y subcutáneo.<br />

3.1.1. Valoración visual: aspecto (hiperqueratosis), coloración,<br />

volumen.<br />

3.1.2. Valoración manual:<br />

3.1.2.1. Palpación <strong>de</strong> la temperatura.<br />

3.1.2.2. Valoración <strong>de</strong> las propieda<strong>de</strong>s pasivas: ejecución<br />

<strong>de</strong> la maniobra <strong>de</strong> pliegue cutáneo.<br />

3.1.2.3. Valoración <strong>de</strong> la movilidad: ejecución <strong>de</strong> la<br />

maniobra <strong>de</strong> pinza rodada.<br />

3.1.3. Valoración instrumental:<br />

3.1.3.1. Utilización <strong><strong>de</strong>l</strong> aestesiómetro para la valoración <strong>de</strong><br />

la sensibilidad.<br />

3.1.3.2. Utilización <strong><strong>de</strong>l</strong> compás <strong>de</strong> espesor para la medición<br />

<strong><strong>de</strong>l</strong> grosor <strong><strong>de</strong>l</strong> tejido cutáneo y subcutáneo.<br />

3.2. Valoración articular.<br />

3.2.1. Valoración visual: observación <strong>de</strong> la actitud espontánea <strong>de</strong> las<br />

articulaciones <strong><strong>de</strong>l</strong> tobillo y pie.<br />

3.2.2. Valoración manual:<br />

3.2.2.1. Valoración <strong>de</strong> los movimientos globales e<br />

intrínsecos <strong>de</strong> las articulaciones <strong><strong>de</strong>l</strong> tobillo y pie.<br />

Percepción <strong>de</strong> topes articulares.<br />

3.2.2.2. Valoración <strong>de</strong> la fórmula metatarsal.<br />

3.2.3. Valoración instrumental –goniometría-:<br />

3.2.3.1. Técnica <strong>de</strong> goniometría aplicada a la articulación<br />

<strong><strong>de</strong>l</strong> tobillo.<br />

18


3.2.3.2. Técnica <strong>de</strong> goniometría aplicada a la ASA.<br />

3.2.3.3. Técnica <strong>de</strong> goniometría aplicada a la interlínea <strong>de</strong><br />

Lisfranc.<br />

3.2.3.4. Técnica <strong>de</strong> goniometría aplicada a las<br />

articulaciones <strong><strong>de</strong>l</strong> primer <strong>de</strong>do.<br />

3.3. Valoración muscular.<br />

3.3.1. Valoración visual: observación <strong><strong>de</strong>l</strong> volumen <strong>de</strong> los músculos<br />

<strong><strong>de</strong>l</strong> tobillo y pie.<br />

3.3.2. Valoración manual:<br />

3.3.2.1. Valoración analítica <strong>de</strong> las propieda<strong>de</strong>s pasivas <strong>de</strong><br />

la musculatura <strong><strong>de</strong>l</strong> tobillo y pie.<br />

3.3.2.2. Valoración analítica <strong>de</strong> la fuerza <strong>de</strong> la musculatura<br />

<strong><strong>de</strong>l</strong> tobillo y pie.<br />

3.4. Valoración articular y muscular global <strong>de</strong> la rodilla, ca<strong>de</strong>ra, pelvis y<br />

columna vertebral.<br />

PRÁCTICA 4.- Valoración dinámica <strong><strong>de</strong>l</strong> tobillo y pie.<br />

Temporalización: 0,2 créditos (2 horas)<br />

4.1. Visualización <strong>de</strong> la ejecución <strong>de</strong> una valoración dinámica efectuada a<br />

través <strong>de</strong> la utilización <strong>de</strong> un dispositivo óptico. Interpretación <strong>de</strong> los<br />

datos obtenidos.<br />

4.2. Visualización <strong>de</strong> la ejecución <strong>de</strong> una valoración dinámica efectuada a<br />

través <strong>de</strong> la utilización <strong>de</strong> un dispositivo baropodométrico.<br />

Interpretación <strong>de</strong> los datos obtenidos.<br />

19


UNIDAD II.- FISIOTERAPIA EN LAS PRINCIPALES<br />

AFECCIONES DEL PIE EN EL ADULTO<br />

PRÁCTICA 5.- Estudio <strong>de</strong> caso clínico: PIE PLANO.<br />

Temporalización: 0,2 créditos (2 horas)<br />

5.1. Valoración funcional. Estudio <strong>de</strong> informes y pruebas<br />

complementarias.<br />

5.2. Formulación <strong>de</strong> objetivos y selección <strong>de</strong> técnicas <strong>de</strong> tratamiento<br />

fisioterápico.<br />

PRÁCTICA 6.- Estudio <strong>de</strong> caso clínico: PIE CAVO.<br />

Temporalización: 0,2 créditos (2 horas)<br />

6.1. Valoración funcional. Estudio <strong>de</strong> informes y pruebas<br />

complementarias.<br />

6.2. Formulación <strong>de</strong> objetivos y selección <strong>de</strong> técnicas <strong>de</strong> tratamiento<br />

fisioterápico.<br />

PRÁCTICA 7.- Estudio <strong>de</strong> caso clínico: TALALGIA (FASCITIS PLANTAR).<br />

Temporalización: 0,2 créditos (2 horas)<br />

7.1. Valoración funcional. Estudio <strong>de</strong> informes y pruebas<br />

complementarias.<br />

7.2. Formulación <strong>de</strong> objetivos y selección <strong>de</strong> técnicas <strong>de</strong> tratamiento<br />

fisioterápico.<br />

PRÁCTICA 8.- Estudio <strong>de</strong> caso clínico: FRACTURA DE CALCÁNEO.<br />

Temporalización: 0,2 créditos (2 horas)<br />

20


8.1. Valoración funcional. Estudio <strong>de</strong> informes y pruebas<br />

complementarias.<br />

8.2. Formulación <strong>de</strong> objetivos y selección <strong>de</strong> técnicas <strong>de</strong> tratamiento<br />

fisioterápico.<br />

PRÁCTICA 9.- Estudio <strong>de</strong> caso clínico: METATARSALGIA (ENFERMEDAD DE<br />

MORTON).<br />

Temporalización: 0,2 créditos (2 horas)<br />

9.1. Valoración funcional. Estudio <strong>de</strong> informes y pruebas<br />

complementarias.<br />

9.2. Formulación <strong>de</strong> objetivos y selección <strong>de</strong> técnicas <strong>de</strong> tratamiento<br />

fisioterápico.<br />

PRÁCTICA 10.- Estudio <strong>de</strong> caso clínico: HALLUX VALGUS.<br />

Temporalización: 0,2 créditos (2 horas)<br />

10.1. Valoración funcional. Estudio <strong>de</strong> informes y pruebas<br />

complementarias.<br />

10.2. Formulación <strong>de</strong> objetivos y selección <strong>de</strong> técnicas <strong>de</strong> tratamiento<br />

fisioterápico.<br />

PRÁCTICA 11.- Estudio <strong>de</strong> caso clínico: HALLUX RIGIDUS.<br />

Temporalización: 0,2 créditos (2 horas)<br />

11.1. Valoración funcional. Estudio <strong>de</strong> informes y pruebas<br />

complementarias.<br />

11.2. Formulación <strong>de</strong> objetivos y selección <strong>de</strong> técnicas <strong>de</strong> tratamiento<br />

fisioterápico.<br />

21


UNIDAD III.- FISIOTERAPIA EN LAS ALTERACIONES DEL<br />

PIE DERIVADAS DE ENFERMEDADES SISTÉMICAS.<br />

FISIOTERAPIA EN LAS ALTERACIONES PODOLÓGICAS MÁS<br />

FRECUENTES EN EL NIÑO<br />

PRÁCTICA 12.- Estudio <strong>de</strong> caso clínico: PIE DIABÉTICO.<br />

Temporalización: 0,2 créditos (2 horas)<br />

12.1. Valoración funcional. Estudio <strong>de</strong> informes y pruebas<br />

complementarias.<br />

12.2. Formulación <strong>de</strong> objetivos y selección <strong>de</strong> técnicas <strong>de</strong> tratamiento<br />

fisioterápico.<br />

PRÁCTICA 13.- Estudio <strong>de</strong> caso clínico: PIE ARTRÍTICO.<br />

Temporalización: 0,2 créditos (2 horas)<br />

13.1. Valoración funcional. Estudio <strong>de</strong> informes y pruebas<br />

complementarias.<br />

13.2. Formulación <strong>de</strong> objetivos y selección <strong>de</strong> técnicas <strong>de</strong> tratamiento<br />

fisioterápico.<br />

PRÁCTICA 14.- Estudio <strong>de</strong> caso clínico: PIE EQUINO – VARO CONGÉNITO.<br />

Temporalización: 0,2 créditos (2 horas)<br />

14.1. Valoración funcional. Estudio <strong>de</strong> informes y pruebas<br />

complementarias.<br />

14.2. Formulación <strong>de</strong> objetivos y selección <strong>de</strong> técnicas <strong>de</strong> tratamiento<br />

fisioterápico<br />

22


IDIOMA DE IMPARTICIÓN: CASTELLANO<br />

METODOLOGÍA DOCENTE:<br />

- LECCIÓN MAGISTRAL<br />

- CLASE ACTIVA-PARTICIPATIVA<br />

- CLASE PRÁCTICA<br />

- ESTUDIO DE CASOS<br />

EVALUACIÓN:<br />

- 50% CALIFICACIÓN FINAL: ENTREGA TRABAJO DE INVESTIGACIÓN<br />

- 50% CALIFICACIÓN FINAL: EXAMEN TIPO TEST<br />

23


ACTUACIÓN DE ENFERMERIA ANTE SITUACIONES<br />

DE EMERGENCIA<br />

ESCUELA UNIVERSITARIA DE ENFERMERIA Y PODOLOGIA<br />

TITULACION EN LA QUE SE IMPARTE:<br />

Asignatura Optativa <strong>de</strong> la Diplomatura <strong>de</strong> Podologia<br />

• 6 créditos totales<br />

o<br />

o<br />

3 créditos teóricos<br />

3 créditos prácticos<br />

DOCENTE: Dª. Mª Matil<strong>de</strong> García Sánchez<br />

Profª. Titular<br />

IDIOMA:<br />

Castellano<br />

A. PROGRAMA DE LA MATERIA<br />

I. PROPÓSITO DE LA ASIGNATURA<br />

El alumno <strong>de</strong>berá adquirir los conocimientos, actitu<strong>de</strong>s y habilida<strong>de</strong>s imprescindibles<br />

para actuar ante una situación <strong>de</strong> emergencia; que entraña riesgo vital o no, producida<br />

como consecuencia <strong>de</strong> un acci<strong>de</strong>nte o enfermedad repentina; hasta la intervención <strong>de</strong> los<br />

equipos <strong>de</strong> emergencia sanitaria.<br />

II. OBJETIVOS ESPECIFICOS<br />

El alumno <strong>de</strong>berá adquirir los conocimientos y habilida<strong>de</strong>s básicas en el abordaje <strong>de</strong> la<br />

atención ante situaciones <strong>de</strong> emergencia. Para ello será preciso plantear objetivos<br />

especificos <strong>de</strong> atención:<br />

• Conocer y aplicar los pasos pertinentes en garantizar la seguridad <strong>de</strong> la<br />

victima y <strong>de</strong> las personas que prestan ayuda.<br />

• Valorar e informar a<strong>de</strong>cuadamente a los servicios <strong>de</strong> emergencia <strong>de</strong> la<br />

situación urgente.<br />

• Socorrer <strong>de</strong>bidamente a la víctima o enfermo, aplicando las medidas <strong>de</strong><br />

riesgo vital y urgencias en general.<br />

1


III. DESCRIPCIÓN DE LOS CONTENIDOS<br />

A. Módulo Teórico.<br />

UNIDAD I. ATENCIÓN DE ENFERMERIA ANTE SITUACIONES DE<br />

EMERGENCIA<br />

Tema 1.-<br />

Tema 2.-<br />

Tema 4.-<br />

Tema 5.-<br />

Tema 6.-<br />

Tema 7.-<br />

Tema 8.-<br />

Tema 9.-<br />

GENERALIDADES EN LA ATENCIÓN DE<br />

URGENCIA.<br />

REANIMACION CARDIOPULMONAR BASICA<br />

• RCP BASICA EN EL ADULTO<br />

• RCP BASICA EN EL NIÑO<br />

HERIDAS Y HEMORRAGIAS.<br />

• ACTUACIÓN GENERAL ANTE LAS HERIDAS<br />

• ACTUACIÓN GENERAL ANTE LAS HEMORRAGIAS<br />

• ACTUACIÓN ANTE LESIONES QUE AFECTAN VIAS<br />

RESPIRATORIAS, OIDOS, OJOS, NARIZ, BOCA.<br />

QUEMADURAS.<br />

• ACTUACIÓN GENERAL ANTE LAS QUEMADURAS<br />

• ACTUACIÓN GENERAL ANTE QUEMADURAS PRODUCIDAS<br />

POR DIFERENTES AGENTES: SUSTANCIAS CAUSTICAS,<br />

LLAMAS, ELECTRICIDAD...<br />

LESIONES PROVOCADAS POR AGENTES EXTERNOS.<br />

• ACTUACIÓN GENERAL ANTE TRASTORNOS PRODUCIDOS<br />

POR EL CALOR<br />

• ACTUACIÓN GENERAL ANTE TRASTORNOS PRODUCIDOS<br />

POR EL FRIO<br />

INTOXICACIONES.<br />

• ACTUACIÓN GENERAL ANTE LAS INTOXICACIONES POR<br />

DIFERENTES VIAS DE PENETRACIÓN Y AGENTES.<br />

PICADURAS Y MORDEDURAS<br />

• ACTUACIÓN GENERAL ANTE PICADURAS Y MORDEDURAS<br />

MAS HABITUALES EN NUESTRO MEDIO<br />

TRAUMATISMOS.<br />

• ACTUACIÓN GENERAL ANTE TRAUMATISMOS DE CRANEO<br />

• ACTUACIÓN GENERAL ANTE TRAUMATISMOS DE<br />

COLUMNA VERTEBRAL<br />

2


• ACTUACIÓN GENERAL ANTE TRAUMATISMOS QUE<br />

AFECTAN A LAS EXTREMIDADES: FRACTURAS, ESGUINCES,<br />

LUXACIONES.<br />

UNIDAD II. SEMINARIOS DE ATENCIÓN ANTE SITUACIONES<br />

URGENTES ESPECIFICAS Y RESOLUCIÓN DE CASOS PRACTICOS<br />

• ATENCIÓN DE EMERGENCIA ANTE ACCIDENTES<br />

DOMÉSTICOS EN DIFERENTES GRUPOS DE EDAD<br />

• ATENCIÓN DE EMERGENCIA ANTE ACCIDENTES DE TRÁFICO<br />

• PREVENCIÓN Y ATENCIÓN DE EMERGENCIA ANTE OTRAS<br />

SITUACIONES.<br />

B. Módulo Práctico<br />

PRACTICA 1.-<br />

PRACTICA 2.-<br />

REANIMACION CARDIOPULMONAR BASICA EN EL<br />

ADULTO<br />

REANIMACION CARDIOPULMONAR BASICA EN EL<br />

NIÑO<br />

B. METODOLOGÍA DOCENTE<br />

Para llevara cabo la impartición <strong>de</strong> la materia el MÉTODO DOCENTE se basará en:<br />

• Clase magistral teorica<br />

• Participación <strong><strong>de</strong>l</strong> alumnado en la clase teórica<br />

• Clase práctica en grupos<br />

• Trabajos tutelados<br />

• Tutorias generales e individuales, obligatorias y optativas, físicas y<br />

virtuales.<br />

La asignatura ha sido programada en dos módulos, un módulo teórico y un modulo<br />

práctico.<br />

3


Por tanto la metodología didáctica utilizada en la primera unidad didáctica son clases<br />

expositivas participativas teóricas, y clases prácticas <strong>de</strong> métodos y técnicas básicas en<br />

emergencias sanitarias, para la segunda unidad didáctica.<br />

Incluyendo en esta segunda unidad didáctica la realización <strong>de</strong> trabajos tutelados a través<br />

<strong>de</strong> tutorias generales e individuales.<br />

• MODULO TEORICO<br />

OBJETIVO GENERAL<br />

1. El alumno <strong>de</strong>berá adquirir los conocimientos, actitu<strong>de</strong>s y habilida<strong>de</strong>s<br />

especificas a cada una <strong>de</strong> las unida<strong>de</strong>s temáticas.<br />

• MODULO PRACTICO<br />

OBJETIVO GENERAL<br />

1. El alumno <strong>de</strong>berá realizar los procedimientos más usuales y simples<br />

empleados en el cuidado y soporte vital básico <strong><strong>de</strong>l</strong> paciente ante una<br />

situación urgente.<br />

2. El alumno <strong>de</strong>berá incorporar los conocimiento teóricos y prácticos<br />

adquiridos y resolverá eficazmente aquellas situaciones que requieran <strong>de</strong><br />

una actuación <strong>de</strong> emergencia<br />

C. SISTEMA DE EVALUACIÓN<br />

La evaluación <strong>de</strong> la asignatura será mediante un proceso <strong>de</strong> evaluación continua.<br />

Siendo ésta <strong>de</strong> la siguiente manera:<br />

a. Primera Parte<br />

Prueba Escrita que consta a su vez <strong>de</strong>:<br />

• La primera parte es una prueba con preguntas <strong>de</strong> respuesta corta o test, que<br />

será superada si se cumplimenta correctamente el 75 % <strong>de</strong> las mismas. Esta<br />

parte puntuará el 40 %.<br />

• La segunda parte consta <strong>de</strong> un caso práctico a resolver por el alumno, esta<br />

parte <strong><strong>de</strong>l</strong> examen puntuará el 60 % <strong>de</strong> la nota <strong>de</strong> la prueba.<br />

Esta prueba escrita será valorada con el 40% <strong>de</strong> la nota final.<br />

4


. Segunda Parte<br />

• Trabajo <strong>de</strong> cada grupo <strong>de</strong> alumnos en las clases teóricas,se valorará con un<br />

20%.<br />

• Trabajo tutelado final, a través <strong>de</strong> tutorias generales, tutorias obligatorias y<br />

presentacion final 40%.<br />

OBSERVACIONES<br />

• La asistencia a las tutorias generales, las tutorias obligatorias y las prácticas son<br />

obligatorias, no sirviendo como justificación la situación laboral u otras<br />

situaciones que no aparezcan <strong>de</strong>bidamente justificadas. Si algún alumno se<br />

encuentra en esta situación <strong>de</strong>berá exponerla al inicio <strong><strong>de</strong>l</strong> cuatrimestre al<br />

profesor responsable <strong>de</strong> la asignatura.<br />

• Es requisito tener APROBADA LA PRUEBA ESCRITA para superar la<br />

materia.<br />

• La PRESENTACION DEL TRABAJO TUTELADO SERÁ<br />

OBLIGATORIA para superar la materia. Su presentación se realizará durante<br />

los dos últimos días <strong>de</strong> clase <strong><strong>de</strong>l</strong> mes <strong>de</strong> Mayo.<br />

• El cronograma <strong>de</strong> trabajo está <strong>de</strong>finido y a disposición <strong><strong>de</strong>l</strong> alumno en el<br />

programa que se adjuntará el día <strong>de</strong> la presentación <strong>de</strong> la asignatura a todos los<br />

alumnos matriculados en la misma.<br />

D. BIBLIOGRAFÍA<br />

1. Carrasco Jiménez, M. Tratado <strong>de</strong> emergencias médicas. Tomo I y II. Madrid:<br />

Ediciones Arán, 2000.<br />

2. Fundación pública Urgencias Sanitarias <strong>de</strong> Galicia 061. Manual <strong>de</strong> Primeros<br />

Auxilios. Ediciones Punto gráfico, 2002.<br />

3. Fundación pública Urgencias Sanitarias <strong>de</strong> Galicia 061. Urgencias y<br />

Emergencias Prehospitalarias en Enfermería. Villagarcía: Ediciones Aroprint,<br />

2000.<br />

4. Moreno Millán E., Del Busto Prado F. Manual <strong>de</strong> Soporte Vital Básico. 2ª<br />

edición. Madrid : Ediciones Arán, 2000.<br />

5. Quesada Suescun, A., Casafont Morencos, J.I. Recomendaciones asistenciales<br />

en trauma grave. Madrid: Edicomplet, 1999.<br />

5


6. Tintinalli J. E. Medicina <strong>de</strong> urgencias. 4ª edición. Tomo I. Interamericana/ Mc<br />

Graw-Hill; 1998.<br />

7. Vilchez Lara, M.J., Fernán<strong>de</strong>z Castillo, A. Manual <strong>de</strong> urgencias. Barcelona:<br />

Masson, 1999.<br />

6

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!