10.06.2014 Views

Estilos de confrontación y valores en relación a la actitud hacia el ...

Estilos de confrontación y valores en relación a la actitud hacia el ...

Estilos de confrontación y valores en relación a la actitud hacia el ...

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

117<br />

Rev Biomed 1995; 6:117-125.<br />

<strong>Estilos</strong> <strong>de</strong> confrontación y <strong>valores</strong><br />

<strong>en</strong> re<strong>la</strong>ción a <strong>la</strong> <strong>actitud</strong> <strong>hacia</strong><br />

<strong>el</strong> <strong>de</strong>ngue y su control.<br />

María A. Loroño-Pino 1 , José A. Farfán-Ale 1 y Rosa M. Osés-Bargas 2 .<br />

1<br />

C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Investigaciones Regionales “Dr. Hi<strong>de</strong>yo Noguchi” y 2 Facultad <strong>de</strong> Psicología, Universidad<br />

Autónoma <strong>de</strong> Yucatán, Mérida, Yucatán, México.<br />

RESUMEN.<br />

Introducción. Para verificar <strong>la</strong> posible re<strong>la</strong>ción<br />

<strong>en</strong>tre <strong>la</strong> <strong>actitud</strong> <strong>hacia</strong> <strong>el</strong> control <strong>de</strong>l <strong>de</strong>ngue con los<br />

conocimi<strong>en</strong>tos sobre <strong>el</strong> <strong>de</strong>ngue y su control y<br />

algunas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s caraterísticas sociales como los<br />

estilos <strong>de</strong> confrontación y los <strong>valores</strong>, se realizó<br />

una <strong>en</strong>cuesta <strong>en</strong>tre estudiantes <strong>de</strong> preparatoria <strong>de</strong><br />

escue<strong>la</strong>s públicas y privadas <strong>de</strong> <strong>la</strong> ciudad <strong>de</strong> Mérida,<br />

Yucatán.<br />

Material y métodos. Los tres instrum<strong>en</strong>tos que<br />

se aplicaron fueron: un cuestionario que permitió<br />

i<strong>de</strong>ntificar los estilos <strong>de</strong> confrontación <strong>de</strong> los estudiantes,<br />

un cuestionario <strong>de</strong> <strong>valores</strong> y un cuestionario<br />

<strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>tos y actitu<strong>de</strong>s refer<strong>en</strong>tes a <strong>la</strong><br />

salud <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral y al <strong>de</strong>ngue. Con los datos obte-<br />

nidos, se construyeron tres mo<strong>de</strong>los <strong>de</strong> regresión<br />

lineal múltiple, usando como variables <strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes<br />

los índices <strong>de</strong> actitu<strong>de</strong>s <strong>hacia</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>ngue: prev<strong>en</strong>ción,<br />

preocupación y participación. Como variables<br />

predictoras se introdujeron aqu<strong>el</strong>los <strong>valores</strong><br />

<strong>en</strong> los que se <strong>en</strong>contró corre<strong>la</strong>ción positiva<br />

con los difer<strong>en</strong>tes índices <strong>de</strong> actitu<strong>de</strong>s. También<br />

se incluyeron <strong>en</strong> los mo<strong>de</strong>los, <strong>la</strong>s variables: niv<strong>el</strong><br />

<strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>tos sobre <strong>el</strong> <strong>de</strong>ngue y su control, <strong>el</strong><br />

sexo y <strong>el</strong> niv<strong>el</strong> socio-económico <strong>de</strong>l <strong>en</strong>cuestado.<br />

Resultados. El estilo <strong>de</strong> confrontación que se<br />

asocia a una <strong>actitud</strong> positiva para <strong>el</strong> control <strong>de</strong>l<br />

<strong>de</strong>ngue fue <strong>la</strong> caute<strong>la</strong>. Entre los <strong>valores</strong> que más<br />

contribuyeron a explicar <strong>el</strong> control que se pue<strong>de</strong><br />

t<strong>en</strong>er <strong>de</strong>l <strong>de</strong>ngue se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran: <strong>la</strong> responsabilidad,<br />

<strong>la</strong> perseverancia, <strong>la</strong> sabiduría y <strong>la</strong> int<strong>el</strong>ig<strong>en</strong>cia.<br />

Apoyo financiero: DGICSA No. <strong>de</strong> conv<strong>en</strong>io 91-01-31-<br />

001-907.<br />

Solicitud <strong>de</strong> sobretiros: MIBB María Alba Loroño-Pino, C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Investigaciones Regionales “Dr. Hi<strong>de</strong>yo Noguchi”, Universidad Autónoma <strong>de</strong><br />

Yucatán. Ap. postal 2-1297, Mérida, Yucatán, México. C.P. 97240.<br />

Recibido <strong>el</strong> 13/Dic./94. Aceptado para publicación <strong>el</strong> 16/Junio/95.<br />

Vol. 6/No. 3/Julio-Septiembre, 1995.


118<br />

MA Loroño-Pino, JA Farfán-Ale, RM Osés-Bargas.<br />

El 86.7% <strong>de</strong> los jóv<strong>en</strong>es preparatorianos tuvieron<br />

una información correcta re<strong>la</strong>cionada con <strong>el</strong> mecanismo<br />

<strong>de</strong> transmisión <strong>de</strong>l <strong>de</strong>ngue, los cria<strong>de</strong>ros<br />

<strong>de</strong> mosquitos y <strong>la</strong>s medidas para <strong>el</strong> control <strong>de</strong>l<br />

vector.<br />

Com<strong>en</strong>tarios. El conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los <strong>valores</strong> r<strong>el</strong>evantes<br />

para <strong>el</strong> control <strong>de</strong>l <strong>de</strong>ngue pue<strong>de</strong> ser<br />

utilizado como un <strong>el</strong>em<strong>en</strong>to <strong>de</strong> utilidad <strong>en</strong> <strong>el</strong> diseño<br />

<strong>de</strong> m<strong>en</strong>sajes <strong>de</strong> promoción <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s que<br />

favorezcan <strong>el</strong> control <strong>de</strong>l <strong>de</strong>ngue.<br />

Pa<strong>la</strong>bras c<strong>la</strong>ve: <strong>de</strong>ngue, estilos <strong>de</strong> confrontación,<br />

<strong>valores</strong>.<br />

SUMMARY.<br />

CONFRONTATION STYLES AND VALUES<br />

RELATED TO ATTITUDES TO DENGUE AND<br />

ITS CONTROL.<br />

Introduction. In or<strong>de</strong>r to verify the re<strong>la</strong>tionship<br />

among attitu<strong>de</strong>s towards <strong>de</strong>ngue control and<br />

knowledge of <strong>de</strong>ngue and its control and several<br />

social characteristics as confrontation styles and<br />

values, a survey was conduced among high school<br />

stu<strong>de</strong>nts from public and private schools in Mérida,<br />

Yucatán.<br />

Materials and methods. Three tests were<br />

completed: 1) a questionnaire to i<strong>de</strong>ntify the<br />

confrontation styles of the stu<strong>de</strong>nts; 2) a<br />

questionnaire of their values and 3) a questionnaire<br />

about their knowledge and attitu<strong>de</strong>s towards health<br />

in g<strong>en</strong>eral and <strong>de</strong>ngue in particu<strong>la</strong>r. Using the data<br />

obtained, three múltiple lineal regression mo<strong>de</strong>ls<br />

were constructed, using the attitu<strong>de</strong>s towards <strong>de</strong>ngue<br />

in<strong>de</strong>xes (prev<strong>en</strong>tion, concern and participation)<br />

as <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>nt variables. Were used as predictive<br />

variables those values found with positive<br />

corre<strong>la</strong>tion in attitu<strong>de</strong>s in<strong>de</strong>xes. Also, inclu<strong>de</strong>d in<br />

the mo<strong>de</strong>ls were the variables: lev<strong>el</strong>s of knowledge<br />

about <strong>de</strong>ngue and its control, the g<strong>en</strong><strong>de</strong>r and the<br />

socio-economic lev<strong>el</strong> of each stu<strong>de</strong>nt interviewed.<br />

Results. The confrontation style associated with a<br />

positive attitu<strong>de</strong> towards <strong>de</strong>ngue control was<br />

caution. Among the values that most contributed<br />

to exp<strong>la</strong>ining how to control <strong>de</strong>ngue were:<br />

responsibility, perseverance, wisdom and<br />

int<strong>el</strong>lig<strong>en</strong>ce. Eigthy six perc<strong>en</strong>t of high school<br />

stu<strong>de</strong>nts had correct information re<strong>la</strong>ted to the<br />

<strong>de</strong>ngue transmission mechanism, mosquito<br />

breeding p<strong>la</strong>ces and actions for <strong>de</strong>ngue control.<br />

Discussion. Knowledge of the values which can<br />

contribute to <strong>de</strong>ngue control could be useful in<br />

the <strong>de</strong>sign of messages wich promote activities<br />

towards <strong>de</strong>ngue control.<br />

Key words: <strong>de</strong>ngue, confrontation styles, values.<br />

INTRODUCCION.<br />

En los últimos 20 años <strong>la</strong> frecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />

epi<strong>de</strong>mias <strong>de</strong> Fiebre por D<strong>en</strong>gue ha aum<strong>en</strong>tado y<br />

<strong>la</strong> transmisión hiper<strong>en</strong>démica se ha establecido <strong>en</strong><br />

muchos países con clima tropical. La raíz <strong>de</strong>l surgimi<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong>l <strong>de</strong>ngue como un problema <strong>en</strong> salud<br />

pública son <strong>la</strong> rápida urbanización, <strong>el</strong> aum<strong>en</strong>to <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> número <strong>de</strong> sitios <strong>de</strong> reproducción <strong>de</strong> mosquitos<br />

y <strong>el</strong> comportami<strong>en</strong>to humano (1).<br />

La Fiebre por D<strong>en</strong>gue.<br />

La Fiebre por D<strong>en</strong>gue es una <strong>en</strong>fermedad<br />

que se ha ext<strong>en</strong>dido rápidam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong>s regiones<br />

con clima tropical y sub-tropical. La forma grave<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>fermedad es <strong>la</strong> Fiebre Hemorrágica por<br />

D<strong>en</strong>gue (FHD), <strong>la</strong> cual es una causa importante<br />

<strong>de</strong> hospitalización y muerte <strong>en</strong> niños <strong>de</strong> muchos<br />

países <strong>de</strong>l sureste Asiático, don<strong>de</strong> más <strong>de</strong> 1 millón<br />

<strong>de</strong> casos <strong>de</strong> FHD se reportaron <strong>en</strong>tre 1987 y 1990<br />

(2). En <strong>el</strong> Contin<strong>en</strong>te Americano <strong>de</strong>s<strong>de</strong> 1981, 9<br />

países han reportado casos confirmados <strong>de</strong> FHD<br />

(3,4), <strong>en</strong>tre <strong>el</strong>los México (5,6). En Yucatán <strong>en</strong><br />

1979 se confirmaron los primeros casos <strong>de</strong> Fiebre<br />

por D<strong>en</strong>gue causados por <strong>el</strong> serotipo 1 <strong>de</strong>l virus<br />

<strong>de</strong>l <strong>de</strong>ngue (7). En 1984, durante <strong>la</strong> epi<strong>de</strong>mia <strong>de</strong>l<br />

serotipo 4 <strong>de</strong>l virus D<strong>en</strong>gue, fueron confirmados<br />

Revista Biomédica


119<br />

Confrontación, <strong>valores</strong> y control <strong>de</strong>l <strong>de</strong>ngue.<br />

9 casos con manifestaciones hemorrágicas y uno<br />

<strong>de</strong> <strong>el</strong>los reunio los criterios <strong>de</strong> <strong>la</strong> Organización<br />

Mundial <strong>de</strong> <strong>la</strong> Salud para ser c<strong>la</strong>sificado como un<br />

caso <strong>de</strong> FHD (6). El principal vector <strong>de</strong>l virus<br />

<strong>de</strong>ngue es <strong>el</strong> mosquito Ae<strong>de</strong>s aegypti. Su <strong>de</strong>nsidad<br />

fluctúa <strong>de</strong>bido a factores naturales como son<br />

<strong>la</strong> frecu<strong>en</strong>cia e int<strong>en</strong>sidad estacional <strong>de</strong> <strong>la</strong>s lluvias,<br />

o a factores artificiales, como es <strong>la</strong> variabilidad <strong>de</strong><br />

cria<strong>de</strong>ros disponibles. El mosquito A. aegypti se<br />

reproduce principalm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> recipi<strong>en</strong>tes que <strong>el</strong><br />

hombre produce, los cuales pue<strong>de</strong>n dividirse <strong>en</strong><br />

dos grupos: 1) los que se conservan porque son<br />

útiles y 2) los inútiles, pero que no se <strong>el</strong>iminan <strong>de</strong>l<br />

<strong>en</strong>torno (patio, jardín, etc.). Algunos ejemplos <strong>de</strong><br />

los primeros son <strong>la</strong>s piletas, los bebe<strong>de</strong>ros <strong>de</strong> animales<br />

y los tinacos. Entre los segundos están <strong>la</strong>s<br />

l<strong>la</strong>ntas viejas, <strong>la</strong>tas y recipi<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> plástico. El<br />

control <strong>de</strong>l mosquito vector <strong>de</strong>l virus <strong>de</strong>ngue se<br />

basa <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>el</strong>iminación y control <strong>de</strong> los cria<strong>de</strong>ros.<br />

Esto ha sido difícil <strong>de</strong>bido a <strong>la</strong> poca participación<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s personas <strong>en</strong> <strong>la</strong>s acciones especificas <strong>de</strong><br />

<strong>el</strong>iminación <strong>de</strong> cria<strong>de</strong>ros <strong>de</strong> mosquitos.<br />

<strong>Estilos</strong> <strong>de</strong> confrontación.<br />

La universalidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> conducta y los ambi<strong>en</strong>tes<br />

<strong>en</strong> que nos <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>mos (ecosistemas) nos<br />

hac<strong>en</strong> ser difer<strong>en</strong>tes. Muchos investigadores han<br />

estudiado y tratado <strong>de</strong> explicar <strong>la</strong> conducta <strong>de</strong> los<br />

mexicanos (8,9). Díaz Guerrero (9) <strong>en</strong> su teoría<br />

etnopsicologica explica, que todos los individuos<br />

t<strong>en</strong>emos una manera especifica <strong>de</strong> confrontar los<br />

estreses <strong>de</strong> <strong>la</strong> vida, <strong>en</strong> <strong>la</strong> que <strong>la</strong>s dim<strong>en</strong>siones<br />

principales son activas o pasivas. Son activas cuando<br />

para resolver un problema <strong>el</strong> individuo lo confronta,<br />

no lo ignora. Son pasivas cuando <strong>el</strong> individuo<br />

esta más <strong>de</strong> acuerdo con que <strong>la</strong> vida es difícil<br />

y <strong>la</strong> mejor manera <strong>de</strong> confrontar<strong>la</strong> es sufrir<strong>la</strong> con<br />

paci<strong>en</strong>cia.<br />

La filosofía <strong>de</strong> vida o estilos <strong>de</strong> confrontación<br />

repres<strong>en</strong>tan <strong>la</strong>s formas <strong>de</strong> p<strong>en</strong>sar que <strong>la</strong>s personas<br />

ti<strong>en</strong><strong>en</strong> acerca <strong>de</strong> <strong>el</strong><strong>la</strong>s mismas, <strong>de</strong> los <strong>de</strong>más y <strong>de</strong><br />

como vivir mejor. Estos estilos <strong>de</strong> confrontación<br />

están modu<strong>la</strong>dos por cuatro factores: 1) <strong>la</strong><br />

autoafirmación activa, (que es <strong>el</strong> tipo <strong>de</strong> personalidad<br />

que ti<strong>en</strong><strong>de</strong> a ser in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te, autónomo,<br />

reb<strong>el</strong><strong>de</strong>, individualista, autosufici<strong>en</strong>te, se resiste a<br />

<strong>la</strong>s or<strong>de</strong>nes) vs. <strong>la</strong> obedi<strong>en</strong>cia afiliativa, (se caracteriza<br />

por ser más obedi<strong>en</strong>te a <strong>la</strong>s ór<strong>de</strong>nes <strong>de</strong> sus<br />

padres y maestros, poco reb<strong>el</strong><strong>de</strong>, conformista y le<br />

gusta comp<strong>la</strong>cer a los <strong>de</strong>más, más disciplinado y<br />

más fácilm<strong>en</strong>te gobernable); 2) <strong>el</strong> control interno<br />

activo, (es <strong>el</strong> tipo <strong>de</strong> personalidad que es afectuoso<br />

y obedi<strong>en</strong>te con sus padres y maestros, educado,<br />

cortes y responsable) vs. <strong>el</strong> control externo<br />

pasivo, (<strong>de</strong>scontro<strong>la</strong>do, agresivo, impulsivo, pesimista,<br />

reb<strong>el</strong><strong>de</strong>, <strong>de</strong>sobedi<strong>en</strong>te, conv<strong>en</strong><strong>en</strong>ciero); 3)<br />

<strong>la</strong> caute<strong>la</strong> (es una pasividad <strong>en</strong> forma <strong>de</strong> acción<br />

pospuesta) vs. <strong>la</strong> audacia y 4) <strong>la</strong> autonomía vs. <strong>la</strong><br />

inter<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia (significa una <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

s<strong>en</strong>tido <strong>de</strong> ser dirigido, aceptar ayuda y ce<strong>de</strong>r ante<br />

los <strong>de</strong>más).<br />

Valores.<br />

Los <strong>valores</strong> repres<strong>en</strong>tan <strong>la</strong>s formas <strong>de</strong> p<strong>en</strong>sar<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s personas. Cada nación, cada cultura ti<strong>en</strong>e<br />

<strong>valores</strong> que le son característicos. Hay diversas<br />

maneras <strong>de</strong> <strong>de</strong>finir los <strong>valores</strong>, según Rokeach<br />

(10), “un valor, es una cre<strong>en</strong>cia perman<strong>en</strong>te <strong>de</strong><br />

una forma especifica <strong>de</strong> conducta exist<strong>en</strong>te, personal<br />

o socialm<strong>en</strong>te preferible”; para Allport (11),<br />

“un valor, es una cre<strong>en</strong>cia bajo <strong>la</strong> cual un hombre<br />

actúa por prefer<strong>en</strong>cia”. Los <strong>valores</strong> según Ball-<br />

Rokeach y Rokeach, podrían ser los indicadores<br />

sociales <strong>de</strong> <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong> vida <strong>de</strong> una sociedad<br />

(10,12). Estas difer<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong> vida<br />

reflejada <strong>en</strong> los difer<strong>en</strong>tes niv<strong>el</strong>es socioeconómicos,<br />

así como <strong>en</strong> los educativos <strong>en</strong> México y principalm<strong>en</strong>te<br />

<strong>en</strong> Yucatán, nos seña<strong>la</strong>n <strong>la</strong> diversidad <strong>de</strong><br />

<strong>valores</strong> que pue<strong>de</strong>n existir <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> una misma<br />

cultura y <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> t<strong>en</strong>er un conocimi<strong>en</strong>to<br />

acerca <strong>de</strong> ese or<strong>de</strong>n social que nos permita e<strong>la</strong>borar<br />

estrategias <strong>de</strong> cambio conductual, para <strong>el</strong> mejorami<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> educación. Por lo tanto, se consi<strong>de</strong>ra<br />

que <strong>el</strong> conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los <strong>valores</strong> propios<br />

<strong>de</strong> una cultura son una pieza importante para<br />

propiciar modificaciones <strong>de</strong>l comportami<strong>en</strong>to. El<br />

Vol. 6/No. 3/Julio-Septiembre, 1995.


120<br />

MA Loroño-Pino, JA Farfán-Ale, RM Osés-Bargas.<br />

conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> forma <strong>en</strong> que <strong>el</strong> individuo<br />

percibe <strong>la</strong> salud es un <strong>el</strong>em<strong>en</strong>to c<strong>la</strong>ve para diseñar<br />

y e<strong>la</strong>borar m<strong>en</strong>sajes para ser transmitidos a <strong>la</strong><br />

pob<strong>la</strong>ción. El método l<strong>la</strong>mado “confrontación consigo<br />

mismo” esta basado <strong>en</strong> <strong>el</strong> uso <strong>de</strong> m<strong>en</strong>sajes<br />

que <strong>la</strong> misma audi<strong>en</strong>cia confronta preguntándose<br />

si sus cre<strong>en</strong>cias y comportami<strong>en</strong>tos <strong>en</strong> una situación<br />

dada son congru<strong>en</strong>tes con <strong>la</strong> concepción que<br />

ti<strong>en</strong><strong>en</strong> acerca <strong>de</strong> si mismas como personas compet<strong>en</strong>tes<br />

e integras. Ball-Rokeach y Rokeach (12)<br />

han propuesto este método <strong>de</strong> confrontación como<br />

una estrategia <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ción ori<strong>en</strong>tada a lograr<br />

cambios, a <strong>la</strong>rgo p<strong>la</strong>zo, <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cre<strong>en</strong>cias y comportami<strong>en</strong>tos<br />

sociales y personales. Para usar este<br />

método con <strong>la</strong> finalidad <strong>de</strong> motivar <strong>hacia</strong> un comportami<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong>finido, es necesario conocer los<br />

Cuadro 1<br />

Características <strong>de</strong> los 305 estudiantes <strong>de</strong> preparatoria<br />

evaluados <strong>en</strong> Mérida, Yucatán, México durante 1992<br />

Variable No. <strong>de</strong> personas Porc<strong>en</strong>taje<br />

Sexo<br />

Masculino 141 46.2<br />

Fem<strong>en</strong>ino 164 53.8<br />

Edad (años)<br />

15 97 31.8<br />

16 109 35.7<br />

17 66 21.6<br />

18 26 8.5<br />

19 7 2.3<br />

Niv<strong>el</strong> socio-económico<br />

Alto 90 29.5<br />

Medio 111 36.4<br />

Medio-bajo 72 23.6<br />

Bajo 32 10.5<br />

Escue<strong>la</strong> Preparatoria<br />

Pública 269 88.2<br />

Privada 36 11.8<br />

<strong>valores</strong> y su jerarquía, así como los estilos <strong>de</strong><br />

confrontación preval<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

cual se pret<strong>en</strong><strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ir para modificar <strong>el</strong> comportami<strong>en</strong>to.<br />

Para favorecer <strong>la</strong>s acciones t<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes a <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción<br />

<strong>de</strong> diversas <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s <strong>de</strong>b<strong>en</strong> difundirse<br />

m<strong>en</strong>sajes educativos que promuevan acciones<br />

especificas tanto individuales como colectivas. En<br />

Yucatán <strong>el</strong> <strong>de</strong>ngue ha sido <strong>de</strong>s<strong>de</strong> hace varios años,<br />

un importante problema <strong>de</strong> salud pública por <strong>el</strong><br />

número <strong>de</strong> casos confirmados anualm<strong>en</strong>te y <strong>el</strong><br />

aum<strong>en</strong>to <strong>en</strong> <strong>el</strong> reporte <strong>de</strong> casos con manifestaciones<br />

hemorrágicas, por lo que se ha consi<strong>de</strong>rado<br />

necesario motivar <strong>la</strong> participación <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunidad<br />

para reducir <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> cria<strong>de</strong>ros <strong>de</strong> mosquitos<br />

y por tanto <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>fermedad.<br />

El pres<strong>en</strong>te estudio tuvo como objetivos: 1)<br />

obt<strong>en</strong>er información refer<strong>en</strong>te a los estilos <strong>de</strong> confrontación<br />

y los <strong>valores</strong> preval<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> estudiantes<br />

<strong>de</strong> escue<strong>la</strong>s preparatorias <strong>de</strong> <strong>la</strong> ciudad <strong>de</strong> Merida;<br />

2) i<strong>de</strong>ntificar los conocimi<strong>en</strong>tos y actitu<strong>de</strong>s <strong>hacia</strong><br />

<strong>el</strong> <strong>de</strong>ngue y su control y 3) explorar <strong>la</strong> asociación<br />

<strong>en</strong>tre los conocimi<strong>en</strong>tos refer<strong>en</strong>tes al <strong>de</strong>ngue y su<br />

control y <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>de</strong>terminados estilos <strong>de</strong><br />

confrontación y <strong>valores</strong> con <strong>la</strong> <strong>actitud</strong> <strong>hacia</strong> <strong>el</strong><br />

control <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>fermedad.<br />

POBLACION Y METODOS.<br />

Pob<strong>la</strong>ción.<br />

A través <strong>de</strong> un muestreo aleatorio simple se<br />

s<strong>el</strong>eccionaron 305 jóv<strong>en</strong>es <strong>de</strong> escue<strong>la</strong>s preparatorias<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Ciudad <strong>de</strong> Merida, con eda<strong>de</strong>s <strong>en</strong>tre 15 y<br />

19 años <strong>de</strong> edad. Las características g<strong>en</strong>erales <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> muestra estudiada se pres<strong>en</strong>tan <strong>en</strong> <strong>el</strong> cuadro 1.<br />

Instrum<strong>en</strong>tos.<br />

Para alcanzar los objetivos <strong>de</strong>l estudio, se aplicaron<br />

3 instrum<strong>en</strong>tos: 1)<strong>el</strong> cuestionario <strong>de</strong> Filosofía<br />

<strong>de</strong> vida <strong>de</strong> Díaz-Guerrero, <strong>el</strong> cual permite i<strong>de</strong>ntificar<br />

los diversos estilos <strong>de</strong> confrontación <strong>de</strong> los<br />

individuos (13,14); 2) una esca<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>valores</strong> y 3)<br />

Revista Biomédica


121<br />

Confrontación, <strong>valores</strong> y control <strong>de</strong>l <strong>de</strong>ngue.<br />

un cuestionario <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>tos y actitu<strong>de</strong>s refer<strong>en</strong>tes<br />

a <strong>la</strong> salud <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral y al <strong>de</strong>ngue.<br />

Para <strong>la</strong> evaluación <strong>de</strong>l niv<strong>el</strong> socio-económico<br />

(NSE) <strong>de</strong> los estudiantes se utilizo <strong>el</strong> método <strong>de</strong><br />

Havighurst validado <strong>en</strong> México por <strong>el</strong> Dr. Díaz<br />

Guerrero (15).<br />

El cuestionario <strong>de</strong> Filosofía <strong>de</strong> vida consta <strong>de</strong><br />

28 reactivos <strong>de</strong> s<strong>el</strong>ección forzada <strong>en</strong>tre opuestos.<br />

Este instrum<strong>en</strong>to es s<strong>en</strong>sible a <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>cias<br />

transculturales y ha sido validado para <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción<br />

<strong>de</strong> México (13). El cuestionario i<strong>de</strong>ntifica los<br />

4 estilos <strong>de</strong> confrontación ya <strong>de</strong>scritos <strong>en</strong> <strong>la</strong> introducción.<br />

Para i<strong>de</strong>ntificar los <strong>valores</strong> se creo un<br />

instrum<strong>en</strong>to propio para los jóv<strong>en</strong>es yucatecos,<br />

cuyo procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> obt<strong>en</strong>ción fue propuesto<br />

por Reyes-Lagunes(comunicación personal, 1992).<br />

Para <strong>la</strong> e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong>l instrum<strong>en</strong>to se procedió<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te manera: se solicito a un grupo <strong>de</strong><br />

194 preparatorianos <strong>de</strong> escue<strong>la</strong>s publicas y privadas<br />

que pres<strong>en</strong>taran una lista con los <strong>valores</strong> más<br />

importantes que regían sus vidas. Mediante esta<br />

lista se obtuvieron <strong>la</strong>s frecu<strong>en</strong>cias y <strong>la</strong> jerarquía <strong>de</strong><br />

esos <strong>valores</strong>. De acuerdo al listado pres<strong>en</strong>tado<br />

por <strong>el</strong>los y habi<strong>en</strong>do <strong>el</strong>iminado los que se<br />

consi<strong>de</strong>raron sinónimos, se e<strong>la</strong>boro <strong>la</strong> lista<br />

<strong>de</strong>finitiva que quedo constituida por 32 <strong>valores</strong>,<br />

para que fueran evaluados <strong>de</strong> acuerdo a una esca<strong>la</strong><br />

<strong>de</strong>l 1 al 5 <strong>en</strong> <strong>la</strong> que se media <strong>en</strong> <strong>la</strong> primera parte <strong>la</strong><br />

importancia que t<strong>en</strong>ía cada valor y <strong>en</strong> <strong>la</strong> segunda<br />

parte, <strong>la</strong> cantidad <strong>de</strong>l valor que consi<strong>de</strong>raban t<strong>en</strong>er.<br />

Los 32 <strong>valores</strong> i<strong>de</strong>ntificados fueron los sigui<strong>en</strong>tes:<br />

confianza, temp<strong>la</strong>nza, auto-realización, vida, fe,<br />

sabiduría, honestidad, amistad, superación,<br />

fi<strong>de</strong>lidad, f<strong>el</strong>icidad, dinero, libertad, caridad, éxito,<br />

verdad, r<strong>el</strong>igión, int<strong>el</strong>ig<strong>en</strong>cia, compr<strong>en</strong>sión,<br />

humildad, fortaleza, Dios, familia, amor, educación,<br />

bondad, salud, justicia, responsabilidad, respeto,<br />

pru<strong>de</strong>ncia y perseverancia.<br />

El instrum<strong>en</strong>to para i<strong>de</strong>ntificar los conocimi<strong>en</strong>tos<br />

refer<strong>en</strong>tes al <strong>de</strong>ngue y <strong>la</strong>s actitu<strong>de</strong>s <strong>hacia</strong> su control,<br />

fue diseñado por los investigadores responsables<br />

<strong>de</strong>l proyecto, <strong>el</strong> cual consistió <strong>en</strong> 34 preguntas <strong>de</strong><br />

s<strong>el</strong>ección forzada.<br />

Los datos obt<strong>en</strong>idos <strong>en</strong> los cuestionarios fueron<br />

capturados utilizando <strong>el</strong> programa dbase III plus<br />

(16). Los datos fueron capturados <strong>en</strong> dos archivos<br />

difer<strong>en</strong>tes para su comparación, con <strong>el</strong> objeto <strong>de</strong><br />

verificar <strong>la</strong> ex<strong>actitud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> proceso <strong>de</strong> captura.<br />

Posteriorm<strong>en</strong>te, los análisis estadísticos se<br />

realizaron utilizando <strong>el</strong> programa SPSS-PC V 3.1<br />

(17).<br />

RESULTADOS.<br />

El 97% <strong>de</strong> los estudiantes <strong>en</strong>cuestados sabían<br />

que <strong>el</strong> <strong>de</strong>ngue es transmitido por <strong>la</strong> picadura <strong>de</strong><br />

mosquitos, <strong>el</strong> 90% t<strong>en</strong>ía <strong>el</strong> conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> que<br />

<strong>la</strong>s <strong>la</strong>rvas <strong>de</strong> mosquitos se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>n <strong>en</strong> <strong>el</strong> agua<br />

estancada. Por otro <strong>la</strong>do, <strong>el</strong> 82.6% <strong>en</strong>t<strong>en</strong>día que<br />

para reducir <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> mosquitos pres<strong>en</strong>tes <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> ambi<strong>en</strong>te, <strong>de</strong>berían fumigarse <strong>la</strong>s colonias <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

ciudad. El 61% opino que <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> los<br />

mosquitos <strong>en</strong> los vecindarios es responsabilidad<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s familias que <strong>la</strong>s habitan.<br />

Con <strong>la</strong>s respuestas obt<strong>en</strong>idas <strong>de</strong> los<br />

cuestionarios refer<strong>en</strong>tes al <strong>de</strong>ngue y su control, se<br />

construyeron los 4 sigui<strong>en</strong>tes índices <strong>de</strong>:<br />

conocimi<strong>en</strong>to, prev<strong>en</strong>ción, participación y<br />

preocupación. El índice <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to mostró<br />

que <strong>el</strong> 90.7% <strong>de</strong> los estudiantes t<strong>en</strong>ía información<br />

refer<strong>en</strong>te a <strong>la</strong> <strong>en</strong>fermedad, como se transmite y<br />

como se pue<strong>de</strong> contro<strong>la</strong>r. El índice <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción<br />

<strong>de</strong>mostró que <strong>el</strong> 87.9% <strong>de</strong> los <strong>en</strong>cuestados estaban<br />

dispuestos a llevar a cabo <strong>en</strong> forma individual <strong>la</strong>s<br />

medidas prev<strong>en</strong>tivas para lograr un control <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

<strong>en</strong>fermedad. El índice <strong>de</strong> participación mostró que<br />

<strong>el</strong> 91.1% <strong>de</strong> los estudiantes estaban disponibles<br />

para llevar a cabo <strong>en</strong> forma comunitaria acciones<br />

t<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes a favorecer <strong>el</strong> control <strong>de</strong> <strong>la</strong> transmisión<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>fermedad. El índice <strong>de</strong> preocupación señalo<br />

que <strong>el</strong> 57.6% <strong>de</strong> los <strong>en</strong>cuestados expresaron <strong>la</strong><br />

importancia por <strong>el</strong> <strong>de</strong>ngue <strong>de</strong>bido a <strong>la</strong> posible<br />

gravedad <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>fermedad. Estos índices se usaron<br />

como variables <strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> mo<strong>de</strong>los <strong>de</strong><br />

Vol. 6/No. 3/Julio-Septiembre, 1995.


122<br />

MA Loroño-Pino, JA Farfán-Ale, RM Osés-Bargas.<br />

regresión lineal múltiple.<br />

Para i<strong>de</strong>ntificar si existían difer<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

índice <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to, <strong>en</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción, <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

participación y <strong>en</strong> <strong>la</strong> preocupación <strong>de</strong> acuerdo con<br />

<strong>el</strong> niv<strong>el</strong> socioeconómico, edad y sexo, se hicieron<br />

análisis <strong>de</strong> varianza <strong>de</strong> una vía con su prueba <strong>de</strong><br />

Scheffé. Solo se <strong>en</strong>contró difer<strong>en</strong>cia significativa<br />

<strong>en</strong> re<strong>la</strong>ción con <strong>el</strong> sexo, <strong>en</strong> <strong>el</strong> índice <strong>de</strong><br />

preocupación, con una F = 4.07, gl = 1, 303 y una<br />

p = 0.04, indicando una mayor preocupación por<br />

parte <strong>de</strong> los estudiantes <strong>de</strong>l sexo masculino.<br />

Al evaluar los estilos <strong>de</strong> confrontación <strong>de</strong><br />

los preparatorianos se <strong>en</strong>contró <strong>en</strong> re<strong>la</strong>ción a <strong>la</strong><br />

auto-afirmación (Factor 1) que <strong>el</strong> 69.8% <strong>de</strong> los<br />

sujetos ti<strong>en</strong><strong>en</strong> t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia <strong>hacia</strong> <strong>la</strong> autoafirmación<br />

activa, que es <strong>el</strong> tipo <strong>de</strong> personalidad que ti<strong>en</strong>e<br />

inclinación a ser in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te, autónomo, reb<strong>el</strong><strong>de</strong>,<br />

individualista, autosufici<strong>en</strong>te y se resiste a <strong>la</strong>s<br />

or<strong>de</strong>nes. Con respecto al control interno activo<br />

(Factor 2), <strong>el</strong> 50.2% <strong>de</strong> los sujetos se c<strong>la</strong>sificaron<br />

con <strong>el</strong> tipo <strong>de</strong> personalidad que posee <strong>la</strong>s<br />

características más positivas <strong>de</strong> <strong>la</strong> cultura mexicana,<br />

son más afectuosos y obedi<strong>en</strong>tes con sus padres y<br />

maestros, educados, corteses y responsables. Con<br />

respecto a <strong>la</strong> caute<strong>la</strong> (Factor 3) <strong>el</strong> 75.7% <strong>de</strong> los<br />

estudiantes tuvieron una t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia a <strong>la</strong> caute<strong>la</strong>,<br />

que es una pasividad <strong>en</strong> forma <strong>de</strong> acción pospuesta.<br />

En cuanto a <strong>la</strong> autonomía (Factor 4) <strong>el</strong> 62.6% <strong>de</strong><br />

los sujetos tuvieron t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia <strong>hacia</strong> <strong>la</strong> autonomía.<br />

Los <strong>valores</strong> que consi<strong>de</strong>raron muy importantes<br />

los preparatorianos fueron:vida (88.8%), familia<br />

(87.9%), superación (77.4 %), salud (75.4%), f<strong>el</strong>icidad<br />

(73.4%), amor (70.8%), confianza (68.9%),<br />

respeto (67.9%), educación (67.9%), Dios<br />

(65.2%), responsabilidad (64.9%), libertad<br />

(62.5%), amistad (61.6%), honestidad (59.9%),<br />

verdad (59.3%), caridad (58%), autorrealización<br />

(56.6%), justicia (55.7%), éxito (53.8%).<br />

Para <strong>en</strong>contrar <strong>la</strong>s re<strong>la</strong>ciones exist<strong>en</strong>tes <strong>en</strong>tre<br />

los índices <strong>de</strong> <strong>de</strong>ngue con los <strong>valores</strong> estudiados<br />

(cuadro 2) se hizo <strong>la</strong> corre<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> Pearson, <strong>en</strong>contrándose<br />

<strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> corre<strong>la</strong>ciones positivas<br />

<strong>en</strong>tre <strong>el</strong> índice <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción y los <strong>valores</strong><br />

responsabilidad y sabiduría, indicando, que mi<strong>en</strong>tras<br />

haya más t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia <strong>hacia</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción habrá<br />

más predominancia <strong>de</strong> los <strong>valores</strong> responsabilidad<br />

y sabiduría. También se <strong>en</strong>contraron corre<strong>la</strong>ciones<br />

positivas <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> índice <strong>de</strong> participación con<br />

los <strong>valores</strong> <strong>de</strong> responsabilidad, perseverancia, sabiduría<br />

e int<strong>el</strong>ig<strong>en</strong>cia. También se <strong>en</strong>contró una<br />

corre<strong>la</strong>ción positiva <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> índice <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción<br />

y <strong>el</strong> estilo <strong>de</strong> confrontación caut<strong>el</strong>oso (r = 0.1364,<br />

p < 0.01, indicando que los sujetos que están más<br />

dispuestos a tomar medidas prev<strong>en</strong>tivas <strong>hacia</strong> <strong>la</strong><br />

<strong>en</strong>fermedad son más caut<strong>el</strong>osos.<br />

Se construyeron tres mo<strong>de</strong>los <strong>de</strong> regresión lineal<br />

múltiple, usando como variables <strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes,<br />

los índices <strong>de</strong> <strong>actitud</strong> <strong>hacia</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>ngue: prev<strong>en</strong>ción,<br />

preocupación y participación. Como variables<br />

predictoras se introdujeron aqu<strong>el</strong>los <strong>valores</strong><br />

<strong>en</strong> los que se <strong>en</strong>contró corre<strong>la</strong>ción positiva con<br />

los difer<strong>en</strong>tes índices <strong>de</strong> <strong>actitud</strong>. También se incluyeron<br />

<strong>en</strong> los mo<strong>de</strong>los, <strong>la</strong>s variables: conocimi<strong>en</strong>to,<br />

sexo y NSE. Se <strong>en</strong>contró que <strong>el</strong> sexo y <strong>el</strong> NSE no<br />

tuvieron influ<strong>en</strong>cia alguna <strong>en</strong> los mo<strong>de</strong>los, por lo<br />

tanto fueron retirados <strong>de</strong> estos mo<strong>de</strong>los.<br />

En <strong>el</strong> mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción, <strong>la</strong>s variables<br />

refer<strong>en</strong>tes al conocimi<strong>en</strong>to sobre <strong>el</strong> <strong>de</strong>ngue, al<br />

valor <strong>de</strong> responsabilidad y al estilo <strong>de</strong> confronta-<br />

Cuadro 2<br />

Valores <strong>de</strong> corre<strong>la</strong>ción <strong>en</strong>tre difer<strong>en</strong>tes <strong>valores</strong> y los<br />

índices refer<strong>en</strong>tes al <strong>de</strong>ngue y su control<br />

Valores<br />

Indice<br />

Prev<strong>en</strong>ción Preocupación Participación<br />

Responsabilidad .2191† .0343 .1777*<br />

Perseverancia .0851 -.0498 .1435*<br />

Sabiduría .1377* .1133 .1622*<br />

Int<strong>el</strong>ig<strong>en</strong>cia .1058 .0832 .1427*<br />

* p < 0.01<br />

† p < 0.001<br />

Revista Biomédica


123<br />

Confrontación, <strong>valores</strong> y control <strong>de</strong>l <strong>de</strong>ngue.<br />

ción caut<strong>el</strong>oso, se asociaron positivam<strong>en</strong>te a este<br />

índice. En <strong>el</strong> mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> preocupación, <strong>la</strong>s variables<br />

in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes refer<strong>en</strong>tes al conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l<br />

<strong>de</strong>ngue y <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>actitud</strong> <strong>hacia</strong> <strong>la</strong> salud <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral se<br />

asociaron a <strong>la</strong> variable <strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te. El mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong><br />

participación fue parecido al esquema <strong>de</strong>l mo<strong>de</strong>lo<br />

<strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción, pues <strong>la</strong>s variables conocimi<strong>en</strong>to y<br />

responsabilidad, se asociaron a <strong>la</strong> variable in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te,<br />

pero no a <strong>la</strong> variable caute<strong>la</strong> (cuadro 3).<br />

DISCUSION.<br />

Para lograr <strong>la</strong> participación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s personas<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong>s acciones <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción y control <strong>de</strong>l <strong>de</strong>ngue,<br />

es necesario que estas estén conv<strong>en</strong>cidas <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> importancia y utilidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>el</strong>iminación y control<br />

<strong>de</strong> los cria<strong>de</strong>ros <strong>de</strong> mosquitos. Para lograr <strong>el</strong><br />

conv<strong>en</strong>cimi<strong>en</strong>to, se requiere que los individuos<br />

t<strong>en</strong>gan información a<strong>de</strong>cuada sobre <strong>la</strong> problemática<br />

y <strong>la</strong>s acciones que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser realizadas.<br />

Se ha m<strong>en</strong>cionado <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> una re<strong>la</strong>ción<br />

<strong>en</strong>tre los <strong>valores</strong> y los patrones <strong>de</strong> conducta,<br />

por lo cual resulta <strong>de</strong> esperarse que <strong>la</strong> promoción<br />

<strong>de</strong> <strong>de</strong>terminados <strong>valores</strong>, propici<strong>en</strong> una modificación<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> conducta <strong>de</strong> <strong>la</strong>s personas.<br />

En <strong>el</strong> pres<strong>en</strong>te estudio se i<strong>de</strong>ntifico <strong>en</strong> los<br />

estudiantes <strong>en</strong> qui<strong>en</strong>es predominaron los <strong>valores</strong><br />

responsabilidad y sabiduría, una <strong>actitud</strong> favorable<br />

<strong>hacia</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>l <strong>de</strong>ngue. En los individuos<br />

<strong>en</strong> los que predominaron los <strong>valores</strong> <strong>de</strong> responsabilidad,<br />

perseverancia, sabiduría e int<strong>el</strong>ig<strong>en</strong>cia se<br />

i<strong>de</strong>ntificó una <strong>actitud</strong> favorable <strong>hacia</strong> <strong>la</strong> participación<br />

comunitaria <strong>en</strong> acciones para <strong>el</strong> control <strong>de</strong>l<br />

<strong>de</strong>ngue. Con <strong>la</strong> finalidad <strong>de</strong> lograr un mo<strong>de</strong>lo más<br />

apegado a <strong>la</strong> realidad, se construyó un mo<strong>de</strong>lo<br />

Cuadro 3<br />

Coefici<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> regresión estimados para <strong>la</strong>s variables in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes, utilizadas para pre<strong>de</strong>cir los<br />

índices <strong>de</strong> <strong>actitud</strong> <strong>hacia</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción, preocupación y participación.<br />

Indice<br />

Variable Prev<strong>en</strong>ción Preocupación Participación<br />

B p B p B p<br />

Caute<strong>la</strong> .0475 .0453 .0038 .9534 .0172 .6443<br />

Int<strong>el</strong>ig<strong>en</strong>cia .0077 .8396 .0756 .4696 .0452 .4514<br />

Conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>ngue .0790 .0000 .1498 .0036 .3015 .0000<br />

Salud <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral .0140 .5496 .1742 .0072 .0281 .4480<br />

Responsabilidad .1616 .0006 .0588 .6469 .2003 .0071<br />

Perseverancia -.0188 .5034 -.1942 .0124 -.0341 .4424<br />

Sabiduría .0357 .2938 .1369 .1426 .0710 .1858<br />

(constante) .3841 .6841 -.5851<br />

B=Coefici<strong>en</strong>te <strong>de</strong> regresión<br />

p=valor <strong>de</strong> p<br />

Vol. 6/No. 3/Julio-Septiembre, 1995.


124<br />

MA Loroño-Pino, JA Farfán-Ale, RM Osés-Bargas.<br />

multivariante, <strong>en</strong> <strong>el</strong> que se consi<strong>de</strong>raron <strong>en</strong> forma<br />

conjunta <strong>la</strong>s diversas variables in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes (18).<br />

Mediante este procedimi<strong>en</strong>to, se <strong>en</strong>contró que para<br />

los tres índices, <strong>el</strong> conocimi<strong>en</strong>to refer<strong>en</strong>te al <strong>de</strong>ngue,<br />

tuvo una influ<strong>en</strong>cia positiva. Otros estudios<br />

han <strong>de</strong>mostrado que <strong>el</strong> conocimi<strong>en</strong>to influye <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong>s actitu<strong>de</strong>s (19). En re<strong>la</strong>ción a los índices <strong>de</strong><br />

prev<strong>en</strong>ción y participación, <strong>el</strong> valor responsabilidad<br />

también influyo positivam<strong>en</strong>te. Esto apoya lo<br />

seña<strong>la</strong>do por Sullivan (20) <strong>en</strong> su propuesta<br />

"Healthy People 2000" <strong>en</strong> <strong>la</strong> que apunta que <strong>la</strong><br />

“responsabilidad personal es vital para una bu<strong>en</strong>a<br />

salud”. Para <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción, fue importante también<br />

<strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l estilo <strong>de</strong> confrontación caut<strong>el</strong>oso<br />

que se caracteriza por movilizar recursos<br />

personales, revalorar <strong>la</strong>s situaciones y por poseer<br />

un modo cognoscitivo <strong>de</strong> reflexionar. En <strong>el</strong> índice<br />

<strong>de</strong> preocupación, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> <strong>la</strong> influ<strong>en</strong>cia positiva<br />

<strong>de</strong>l conocimi<strong>en</strong>to refer<strong>en</strong>te al <strong>de</strong>ngue, se i<strong>de</strong>ntificó<br />

<strong>la</strong> <strong>de</strong>l valor perseverancia y <strong>la</strong> <strong>de</strong>l niv<strong>el</strong> <strong>de</strong><br />

interés por <strong>la</strong> salud <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral.<br />

Para lograr <strong>el</strong> control <strong>de</strong>l <strong>de</strong>ngue, es fundam<strong>en</strong>tal<br />

<strong>la</strong> participación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s personas <strong>en</strong> forma<br />

individual y organizada. La participación o compromiso<br />

individual no es sufici<strong>en</strong>te, a difer<strong>en</strong>cia<br />

<strong>de</strong> lo que suce<strong>de</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> otras <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s,<br />

como <strong>el</strong> Síndrome <strong>de</strong> Inmuno<strong>de</strong>fici<strong>en</strong>cia<br />

Adquirida o <strong>el</strong> Cáncer pulmonar asociado al tabaquismo.<br />

En <strong>el</strong> caso <strong>de</strong>l D<strong>en</strong>gue, <strong>el</strong> mosquito Ae<strong>de</strong>s<br />

aegypti ti<strong>en</strong>e un radio <strong>de</strong> vu<strong>el</strong>o <strong>de</strong> aproximadam<strong>en</strong>te<br />

100 metros, <strong>de</strong> tal forma que basta que<br />

existan cria<strong>de</strong>ros <strong>en</strong> una casa <strong>de</strong>l vecindario, para<br />

que <strong>la</strong> transmisión <strong>de</strong>l virus pueda darse <strong>en</strong> un<br />

área más amplia.<br />

La i<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong> los <strong>valores</strong> predominantes<br />

y los estilos <strong>de</strong> confrontación pres<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

pob<strong>la</strong>ción, así como aqu<strong>el</strong>los asociados a <strong>la</strong>s actitu<strong>de</strong>s<br />

favorables <strong>hacia</strong> <strong>el</strong> cuidado <strong>de</strong> <strong>la</strong> salud, pue<strong>de</strong>n<br />

ayudar a los <strong>en</strong>cargados <strong>de</strong> <strong>la</strong> educación para<br />

<strong>la</strong> salud, a crear m<strong>en</strong>sajes más r<strong>el</strong>evantes y convinc<strong>en</strong>tes<br />

para <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción. La propaganda comercial<br />

ti<strong>en</strong><strong>de</strong> a promover <strong>la</strong> riqueza y <strong>la</strong> b<strong>el</strong>leza como<br />

los factores i<strong>de</strong>ales con los cuales <strong>la</strong>s personas<br />

<strong>de</strong>sean i<strong>de</strong>ntificarse. Los resultados <strong>de</strong>l pres<strong>en</strong>te<br />

estudio pon<strong>en</strong> <strong>en</strong> evi<strong>de</strong>ncia difer<strong>en</strong>tes factores que<br />

<strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser promovidos <strong>en</strong> <strong>la</strong> comunidad para que a<br />

mediano o <strong>la</strong>rgo p<strong>la</strong>zo favorezcan <strong>la</strong> participación<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> misma <strong>en</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción y control <strong>de</strong>l <strong>de</strong>ngue.<br />

AGRADECIMIENTOS.<br />

Los investigadores agra<strong>de</strong>c<strong>en</strong> a los directores, maestros<br />

y estudiantes <strong>de</strong>l Colegio P<strong>en</strong>insu<strong>la</strong>r “Rogers Hall”, <strong>la</strong><br />

Preparatoria No. 2 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Universidad Autónoma <strong>de</strong> Yucatán<br />

y <strong>el</strong> Colegio Americano <strong>de</strong> <strong>la</strong> ciudad <strong>de</strong> Mérida, Yucatán,<br />

por <strong>la</strong>s facilida<strong>de</strong>s otorgadas para <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong>l pres<strong>en</strong>te<br />

proyecto. También se reconoce <strong>el</strong> apoyo <strong>de</strong> <strong>la</strong> Dra. Isab<strong>el</strong><br />

Reyes Lagunes y <strong>el</strong> Dr. Luis Castro Bonil<strong>la</strong>, por su tiempo<br />

y sus suger<strong>en</strong>cias. Los psicólogos que participaron <strong>en</strong> diversas<br />

fases <strong>de</strong> este proyecto fueron: Jorge Campos Sosa,<br />

Francisco May May, Carlos Berzunza Pinto, Sergio Riestra<br />

Jiménez, Abril Riestra Jiménez y Ricardo García Fu<strong>en</strong>tes.<br />

REFERENCIAS.<br />

1.- Monath TP. D<strong>en</strong>gue: The risk to <strong>de</strong>v<strong>el</strong>oped<br />

and <strong>de</strong>v<strong>el</strong>oping countries. Proc Natl Acad Sci<br />

USA 1994; 91: 2395-2400.<br />

2.- Gubler DJ. D<strong>en</strong>gue haemorrhagic fever: A<br />

global update. Virus information Exchange<br />

Newsletter 1991; 8:2-3.<br />

3.- Kouri G, Guzman MG, Bravo J. Hemorrhagic<br />

<strong>de</strong>ngue in Cuba: history of anepi<strong>de</strong>mic. Bull Pan<br />

Am Health Org 1986; 20:24-30.<br />

4.- Fiebre hemorrágica <strong>de</strong>l D<strong>en</strong>gue <strong>en</strong> V<strong>en</strong>ezue<strong>la</strong>.<br />

Boletín Epi<strong>de</strong>miológico 1990; 11:7-9.<br />

5.- El <strong>de</strong>ngue <strong>en</strong> <strong>la</strong>s Américas. 1980-1987. Boletín<br />

Epi<strong>de</strong>miológico <strong>de</strong> <strong>la</strong> OPS 1989; 10:1-8.<br />

6.- Loroño-Pino MA, Farfán-Ale JA, Rosado-Pare<strong>de</strong>s<br />

EP, Kuno G and Gubler DJ. Epi<strong>de</strong>mic <strong>de</strong>ngue<br />

4 in the Yucatan, Mexico, 1984. Rev Inst<br />

Revista Biomédica


125<br />

Confrontación, <strong>valores</strong> y control <strong>de</strong>l <strong>de</strong>ngue.<br />

Med Trop Sao Paulo 1993; 35:449-455.<br />

7.- C<strong>en</strong>ters for Diseases Control. Follow-up on<br />

D<strong>en</strong>gue-Mexico. MMWR 1980; 29:169-170.<br />

8.- Zea L. D<strong>el</strong> liberalismo a <strong>la</strong> Revolución Mexicana<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> Educación Mexicana. México: Secretaría<br />

<strong>de</strong> Educación Pública, 1963.<br />

9.- Díaz-Guerrero R. Psicología <strong>de</strong>l Mexicano. 4a<br />

Ed. México: Tril<strong>la</strong>s, 1988.<br />

10.- Rokeach M. The nature of human values and<br />

value systems. In: The nature of human values.<br />

New York: Macmil<strong>la</strong>n Publishing Co., 1973.<br />

11.- Allport, G. La persona <strong>en</strong> psicología (Los<br />

<strong>valores</strong> y nuestra juv<strong>en</strong>tud). México: Tril<strong>la</strong>s, 1988.<br />

12.- Rokeach B, Rokeach M. The great american<br />

values test. En: Rice RE, Atkin CK. ed. Public<br />

communications campaigns. 2o. Edition. New<br />

York: SAGE Publications, 1989: 218-221.<br />

13.- Díaz-Guerrero R. La Psicología social <strong>de</strong> los<br />

mexicanos. Un paradigma. Revista Mexicana <strong>de</strong><br />

Psicología 1984; 1:95-101.<br />

14.- Díaz-Guerrero R, Iscoe I. El impacto <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

cultura Iberoamericana tradicional y <strong>de</strong>l estrés económico<br />

sobre <strong>la</strong> salud m<strong>en</strong>tal y <strong>la</strong> física: Instrum<strong>en</strong>tación<br />

y pot<strong>en</strong>cial para <strong>la</strong> investigación<br />

Transcultural. Rev Latin Psicol 1984; 16:167-211.<br />

15.- Díaz-Guerrero R, Bianchi-Agui<strong>la</strong> R, Ahumada<br />

<strong>de</strong> Díaz R. Procedimi<strong>en</strong>to para medir <strong>el</strong> niv<strong>el</strong><br />

socioeconómico. En: Investigación formativa <strong>de</strong><br />

p<strong>la</strong>za Sésamo. México: Ed. Tril<strong>la</strong>s, 1975: 39-42.<br />

16.- dBbase III plus. Ashton Tate, USA. 1989.<br />

17.- Norusis MJ. SPSS-PC+. Advanced Statistics<br />

V2.0. Chicago: SPSS Inc. 1989.<br />

18.- Rieg<strong>el</strong>man RK, Hirsch RP. Análisis<br />

multivariante. En: Como estudiar un estudio y<br />

probar una prueba: lectura crítica <strong>de</strong> <strong>la</strong> literatura<br />

médica. Washington: Publicación Ci<strong>en</strong>tífica No.<br />

531 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Organización Panamericana <strong>de</strong> <strong>la</strong> Salud,<br />

1989.<br />

19.- K<strong>en</strong>k<strong>el</strong> DD. Health behavior, health<br />

knowledge, and schooling. J Polit Econ1991;<br />

99:287-305.<br />

20.- Sullivan LW. Health promotion and disease<br />

prev<strong>en</strong>tion. Medical Education 1992; 26:175-177.<br />

Vol. 6/No. 3/Julio-Septiembre, 1995.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!