06.05.2014 Views

cuento del pájaro carpintero y su esposa, la mujer tiuque - Onomázein

cuento del pájaro carpintero y su esposa, la mujer tiuque - Onomázein

cuento del pájaro carpintero y su esposa, la mujer tiuque - Onomázein

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

LITERATURA ORAL KAWÉSQAR: CUENTO DEL PÁJARO CARPINTERO… 15<br />

142. Táksok kerhá kuos asátap<br />

táusa c’éja-c’éja-sé<strong>la</strong>s jetátal-hójok<br />

eik’osektálær-hójok čo jetahák.<br />

143. Kuteké c’éja-c’éja-jeké-s wa<br />

kuos kčerk… čélksta-kučéjer-atál<br />

kuos eik’ósek kuteké kawésqar<br />

kuteké jenák eik’óse ak’uás.<br />

144. Kuos čepahák ka kuteké<br />

afčárap awákso-k’ejehák<br />

eik’osekčéjer-hójok kok.<br />

145. Kius jenák-ho ka kuteké kius<br />

kučelákso čæpás-ho-er-k’éna pe<br />

sa k’ieskámai-s.<br />

146. Coigüe árret serrakána ak’uás<br />

káwes kst’ejéqas ančókna kákče<br />

kupép kius kenče-kékskol qalkékskol<br />

ančókna kekékskol pe<br />

aselájer-s ko pe kte,<br />

147. arketáwon lájep kte ka kuteké<br />

kse lájep arká kte asá eik’olájer<br />

kok kupép malték arkápe.<br />

148. Árka qá<strong>la</strong>k æs-t’ǽs arkákte<br />

ak’uás akčó<strong>la</strong>i asé kte aselái eik’olájer<br />

kte ka kuos kius afčár-ho,<br />

142. Una so<strong>la</strong> <strong>mujer</strong> andaba y era<br />

<strong>la</strong> <strong>tiuque</strong>, yo lo <strong>cuento</strong>.<br />

143. Y taén los <strong>tiuque</strong>citos<br />

que trinaban eran <strong>la</strong>s personas 9<br />

en el <strong>cuento</strong>.<br />

144. Son los que mataba [el pájaro<br />

<strong>carpintero</strong>] y arrojaba al fuego,<br />

se cuenta.<br />

145. Su lugar de residencia en<br />

donde él mataba a <strong>su</strong>s compañeros<br />

estaba cubierto de bosque.<br />

146. Habían varas de coigüe sin<br />

corteza estaban todas secas y<br />

muchas otras estaban cortadas y<br />

también muy secas,<br />

147. tenían voqui bonito y <strong>la</strong>s<br />

hojas eran muy bel<strong>la</strong>s de color<br />

muy intenso, en el bosque que se<br />

encuentra en <strong>la</strong> costa exterior 10 .<br />

148. Un poco más arriba <strong>del</strong> bosque<br />

había un c<strong>la</strong>ro con <strong>la</strong>gunitas, era<br />

donde trabajaba <strong>la</strong> leña,<br />

9<br />

El mundo mítico está pob<strong>la</strong>do por animales-hombres y hombres que interactúan con aquéllos.<br />

En un texto recogido por el investigador argentino Fernando Pagés Larraya incluso se<br />

menciona <strong>la</strong> existencia de p<strong>la</strong>ntas-hombres. El mundo mítico también albergaba seres que<br />

siempre tuvieron carácter de animales, como algunos mamíferos terrestres y marinos que<br />

eran fuente de alimento, aunque algunos eran animales tabú, como por ejemplo el ciervo<br />

(huemul), portador <strong>del</strong> fuego, cuyas crías sí podían ser alimento; <strong>la</strong> nutria hembra con crías,<br />

que asegura <strong>la</strong> existencia de <strong>la</strong> especie; el chancharro (cierto pez, Sebastodes darwini), que da<br />

origen a los canales; el lobo marino, cuya primera muerte lo convierte en alimento principal<br />

hasta hoy día. Otras criaturas eran parecidas a los animales actuales, pero se diferenciaban<br />

por <strong>su</strong> monstruosidad, criaturas gigantescas, de gran ferocidad, devoradoras de hombres.<br />

10<br />

Los kawésqar distinguen una costa interior, en los canales, y una costa exterior, que denominan<br />

“málte”, y enfrenta al océano Pacífico.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!