13 hipotezoj pri Esperanto (2012) - Plansprachen.ch

Pravigoj kaj klarigoj pri la unuopaj hipotezoj:
1. Esperanto ekzistas dank’ al la judeco de L.L. Zamenhof kaj al la tiama cionisma debato pri la
“juda demando”. En ĉi tiu kunteksto necesas ankaŭ atentigi, ke Zamenhof ne estis polo.
Povas esti, ke la Esperanto-movado ne volis kaj ne volas ligi sian sorton kun la ‘juda demando’, kun
kiu L.L. Zamenhof estis rekte kunplektita.
La e-istoj tamen ne forgesu, ke Esperanto kaj la hillelismo/homaranismo aperis, krom kiel frukto de la
internacilingva ideo mem kaj kiel rezulto de la komplika etna, religia kaj lingva situacio en Bjalistoko,
dank’ al la judeco de L.L. Zamenhof kaj lige kun la “juda demando” kaj la cionismo de la tiama tempo.
Per aliaj vortoj: Se Zamenhof ne estintus judo (“hebreo el la getto”), li verŝajne ne estus kreinta
Esperanton, kiun li proponis al sia gento kiel novan lingvon de la judoj. 2 Same, la “interna ideo” de Eo
kaj la tuta esperantismo mem ne ekzistus sen la hillelismo/homaranismo. 3 Bedaŭrinde, lia judeco ne
estis sufiĉe adekvate honorita de la Eo-movado. La klopodo prisilentadi la judecon de Zamenhof, kiu
havas longan tradicion en la internacia Eo-movado (kaj ekster ĝi), 4 principe havis neniun sencon, ĉar
ĉiuj sciis, ke Zamenhof estas (aŭ estis) judo. La sisteme evitata menciado de la judeco de la
Zamenhofaj familianoj ankaŭ ne povis eviti ilian perfortan pereon en la germanaj prizonoj kaj
koncentrejoj de Pollando dum la holokaŭsto. 5 Se oni eventuale povas havi komprenon por tiu sinteno,
ke en la periodo de la kruda antisemitismo, kiam la homoj amase estis mortminacitaj aŭ ofte eĉ fizike
neniigitaj, oni evitis emfazi ilian judecon, nuntempe la ignorado de la judeco de Zamenhof, kiel tio
kulmine okazis ekzemple en la kongresa rezolucio de la UK en la jubilea Zamenhof-jaro en Bjalistoko
(2009) 6 kaj kiel tio okazas en diversaj amaskomunikiloj de polaj, germanaj kaj alilandaj Eoorganizaĵoj,
7 ne plu estas akceptebla aŭ tolerebla. Ankaŭ la konscia aŭ nekonscia prisilentado de ies
judeco kontraŭ ties volo estas konsiderebla kiel rekta aŭ malrekta formo de antisemitismo. Judoj kaj
judaj inventoj, ideoj kaj verkoj estas nuntempe tre estimataj kaj aprezataj en la mondo, do la e-istoj
devus tre zorge flegi sian propran heredaĵon, kiu estis kreita de judo. Kaj se certaj Eo-historiistoj eĉ
entute ne plu mencias la holokaŭston en siaj prelegoj kaj artikoloj, oni devas konsideri tion kiel
grandkalibran skandalon sen precedenco. 8
Lige kun la ‘juda demando’ necesas atentigi, ke Zamenhof ne estis polo. Estas tragedio, ke Zamenhof,
kiu ĉiam kontestis kaj eĉ neis sian polecon (ekzemple en letero al la krakova LKK en 1912) kaj kiu
konsideris sin “ruslanda hebreo“, sian denaskan lingvon la rusa kaj sian historian patrujon “Litovujo”,
por eviti ĉian miskomprenon pri la propraj genta, lingva kaj landa identecoj, estis uzurpita kiel polo kun
la intenco fari el judo kvazaŭ maljudon. Zamenhof ne estis kaj ne povis esti (etna) polo, sed fakte li
estis ĉio alia ol polo; li povis esti nur judo, maksimume “filo de la pola tero”. Zamenhof eĉ ne apartenis
al la polaj judoj, sed al la litovaj judoj (litvakoj). Malgraŭ tiuj identigaj distingoj, kiujn la e-istoj neniam
reale komprenis (aŭ volis kompreni), sed kiuj estas nepre farendaj, multaj e-istoj, eĉ fakuloj pri historio,
literaturo kaj lingvo, daŭre konsideras kaj verŝajne daŭre nomos Zamenhofon “pola” okulkuracisto, ĉu
2
La rekta pruvo por tiu supozo, aŭ aserto fontas en la sekva frazo el la letero de Zamenhof al Michaux de la 21-2-1905:
“…Mia hebreeco estas la ĉefa kaŭzo, kial mi de la plej frua infaneco fordonis min tute al unu ĉefa ideo kaj revo – al la revo
pri la unuiĝo de la homaro. Tiu ĉi ideo estas la esenco kaj celo de mia tuta vivo, la afero Esperanta estas nur parto de tiu ĉi
ideo….”
3
Oni devas distingi la hilelismo de 1901, en kiu Zamenhof analizis la ‘judan demandon’, proponante “neŭtralan” lingvon kaj
“neŭtralan” religion kaj novan landon por la judoj, de la hilelismo aŭ homaranismo de 1906, kiu konsistas el dogmoj por
etika-morala sinteno.
4
L.L. Zamenhof verŝajne eĉ mem kontribuis al la prisilentado de sia judeco, admonante la Eo-propagandistojn, ke ili ne
devus tro emfazi ĝin.
5
La holokaŭsto kaŭzis inter 5,6 kaj 6,3 milionoj da pereintaj judoj, krom tio sennombraj anoj de aliaj popolgrupoj. Dum en la
komunismaj landoj judaj temoj estis ĝenerale forviŝitaj kaj tabuaj, en okcidenta Eŭropo, precipe en Germanio la politiko kaj
scienco serioze komencis okupiĝi pri la historio de la holokaŭsto nur post la publike efikaj NS-procesoj okazintaj en la 60aj
jaroj. En la Eo-movado pri judaj aspektoj lige kun Zamenhof kaj Esperanto okupiĝis ĉefe Maimon, Holzhaus, Kohen-Cedek,
Dratwer kaj Lins (pri la reagoj en la Germana Eo-movado vd. http://www.fenske.exequtive.de/ea/2006/ea2006_3_2.pdf,
p.10), en Pollando precipe Banet-Fornalowa, Chmielik kaj Żelazny.
6
Ĉi tiu rezolucio estis verkita de iuj konataj UEA-funkciuloj el Germanio, Francio, Usono kaj Ĉilio evidente sen la
kunlaboro aŭ konsultiĝo kun polaj e-istoj (LKK aŭ aliaj).
7
Karakterize estas, ke la retpaĝoj kaj la propagandaj informiloj de Germana Esperanto-Asocio, kiuj fanfaronas pri la
avantaĝoj de Eo, radikale evitas ĉian mencion pri la juda deveno de la aŭtoro de Esperanto. Ankaŭ la nomon de Zamenhof
mem oni vane serĉas en tiuj informaj materialoj (en la nova versio de www.esperanto.de publikigita meze de decembro 2012,
la nomo de Zamenhof estis finfine aldonita). Same en la informoj de koncernaj retpaĝoj de polaj Eo-organizaĵoj troveblaj sub
www.esperanto.pl kutime mankas indiko pri la judeco de Zamenhof. Laŭdire, la Esperanto-redakcio de Pola Radio estis
fermita interalie pro tio, ke Zamenhof estis judo (vd. http://www.liberafolio.org/2006/judazamenhof).
8
Aktuala ekzemplo por tiu sinteno estas la prelego de la Eo-propagandisto U. Lins en Munkeno, junio 2012 (kiu poste estis
publikigita en interreto kaj aperis en iu ofciala libro de la Bavara Ŝtata Biblioteko).
2