22.01.2014 Views

Notas sobre la energía incorporada en la exportación de ... - IEE/USP

Notas sobre la energía incorporada en la exportación de ... - IEE/USP

Notas sobre la energía incorporada en la exportación de ... - IEE/USP

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

<strong>Notas</strong><strong>sobre</strong><strong>la</strong><strong><strong>en</strong>ergía</strong><br />

<strong>incorporada</strong><strong>en</strong><strong>la</strong><strong>exportación</strong><strong>de</strong><br />

bi<strong>en</strong>esprimarios<strong>en</strong>Brasil<br />

CélioBermann,ProfesoreInvestigador<br />

<strong>de</strong>lInstituto <strong>de</strong>EletrotécnicayEnergía<strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>Universidad<strong>de</strong>São Paulo. Actúa<strong>en</strong>el<br />

Programa<strong>de</strong>Posgrado <strong>en</strong>Energía<strong>de</strong><strong>la</strong><br />

<strong>USP</strong>,don<strong>de</strong><strong>de</strong>saro <strong>la</strong>trabajos<strong>de</strong>investigación<strong>en</strong><strong>la</strong>slíneasinvestigativas:<strong><strong>en</strong>ergía</strong>,<br />

sociedadyambi<strong>en</strong>te;fu<strong>en</strong>tesr<strong>en</strong>ovables<br />

<strong>de</strong><strong><strong>en</strong>ergía</strong>. Asesor<strong>de</strong>movimi<strong>en</strong>tosambi<strong>en</strong>talesymovimi<strong>en</strong>tossociales.<br />

Autor<strong>de</strong><br />

variaspublicaciones,incluy<strong>en</strong>do loslibros:<br />

Energiano Brasil:paraquê?Paraquem?–<br />

Criseealternativasparaumpaíssust<strong>en</strong>tável(2001);Asnovas<strong>en</strong>ergiasno<br />

Brasil:<br />

dilemasdainclusão socialeprogramas<strong>de</strong><br />

governo (2007).<br />

Introducción<br />

La estructura <strong>de</strong> exportaciones brasileñas pres<strong>en</strong>ta,<br />

<strong>de</strong>s<strong>de</strong> el año 2000, una t<strong>en</strong>d<strong>en</strong>cia a <strong>la</strong> “primarización”.<br />

De hecho, <strong>la</strong> participación <strong>de</strong> manufacturados<br />

cayó <strong>de</strong> 59,1% <strong>en</strong> 2000 a 54,4% <strong>en</strong><br />

2006; el 46,8% <strong>en</strong> 2008 y el 44,0% <strong>en</strong> 2009. En<br />

s<strong>en</strong>tido inverso, <strong>la</strong> participación <strong>de</strong> los productos<br />

básicos pasó <strong>de</strong> 22,8% <strong>en</strong> 2000 a 29,2% <strong>en</strong><br />

2006; 36,9% <strong>en</strong> 2008 y 40,5% <strong>en</strong> 2009.<br />

Este movimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> “re-primarización” <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

pauta exportadora fue seguido por un increm<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> conc<strong>en</strong>tración <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma. De hecho,<br />

<strong>la</strong> participación <strong>de</strong> los seis principales productos<br />

exportados creció <strong>de</strong> un umbral igual a 20,7%<br />

<strong>en</strong> 2004 a 22,7% <strong>en</strong> 2007; el 27,7% <strong>en</strong> 2008 y el<br />

32,2% <strong>en</strong> 2009. En 2009 los principales productos<br />

exportados por Brasil fueron: mineral <strong>de</strong> hierro<br />

y conc<strong>en</strong>trados (8,7%), soja (7,5%), petróleo<br />

crudo (6,0%), caña <strong>de</strong> azúcar (3,9%), carne <strong>de</strong><br />

pollo conge<strong>la</strong>da, fresca o refrigerada (3,9%), y residuos<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> extracción <strong>de</strong> aceite <strong>de</strong> soja (3,0%).<br />

Cabe seña<strong>la</strong>r que este marco empeoró drástica-<br />

Energía y equidad. Año 1. Nº 1 | 31


Cuadro 1:Exportaciónbrasileña<strong>de</strong>losSectoresIndustrialesporInt<strong>en</strong>sidadTecnológica*<br />

Sectores 2000 2002 2004 2006 2008 2009<br />

Productos industriales 83,4 80,6 80,0 78,1 71,7 68,4<br />

Industria <strong>de</strong> alta y media-alta tecnologia 35,6 31,3 30,0 30,4 26,1 23,7<br />

Industria <strong>de</strong> media-baja tecnologia 18,6 17,6 19,5 19,8 19,6 16,2<br />

Industria <strong>de</strong> baja tecnología 29,3 31,7 30,5 27,9 26,0 28,5<br />

Productos no industriales 16,6 19,4 20,0 21,9 28,3 31,6<br />

Total (U S$ milliones) 55.085 60.362 96.475 137.470 197.942 152.995<br />

*C<strong>la</strong>sificaciónextraída<strong>de</strong>:OECD,DirectorateforSci<strong>en</strong>ce,TechnologyandIndustry,STAN Indicators,2003.<br />

Fu<strong>en</strong>te:SECEX/MDIC,2010.<br />

m<strong>en</strong>te durante el gobierno <strong>de</strong>l Presid<strong>en</strong>te Lu<strong>la</strong>.<br />

O tra forma <strong>de</strong> evaluar el proceso <strong>de</strong> primarización<br />

aquíseña<strong>la</strong>do pue<strong>de</strong> obt<strong>en</strong>erse mediante el exam<strong>en</strong><br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> int<strong>en</strong>sidad tecnológica <strong>de</strong> los productos<br />

<strong>de</strong> <strong>exportación</strong>. Los datos pres<strong>en</strong>tados <strong>en</strong> el<br />

cuadro 1 indican <strong>la</strong> int<strong>en</strong>sidad tecnológica <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

exportaciones brasileñas <strong>en</strong> el período 200-2009.<br />

Los datos ociales <strong>de</strong>l M inisterio <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo,<br />

industria y comercio exterior <strong>de</strong> Brasil, pres<strong>en</strong>tado<br />

<strong>en</strong> el cuadro 1, indican que <strong>la</strong>s exportaciones<br />

<strong>de</strong> productos industriales perdieron participación<br />

<strong>en</strong> el total, pasando <strong>de</strong> 83,4% <strong>en</strong> 2000 a<br />

68,4% <strong>en</strong> 2009.<br />

También indica que los productos industriales <strong>de</strong><br />

alta tecnología (aeronáutica, productos farmacéuticos,<br />

equipos <strong>de</strong> comunicación) y mediaalta<br />

tecnología (maquinaria y aparatos eléctricos<br />

y mecánicos, vehículos <strong>de</strong> motor, productos<br />

químicos, equipos para ferrocarriles y material<br />

<strong>de</strong> transporte) poco a poco fueron perdi<strong>en</strong>do<br />

importancia, y se trata <strong>de</strong> un grave problema estructural,<br />

toda vez que es precisam<strong>en</strong>te este tipo<br />

<strong>de</strong> <strong>exportación</strong> <strong>la</strong> que agrega un mayor valor, <strong>la</strong><br />

que requiere el <strong>de</strong>sarrollo ci<strong>en</strong>tíco y tecnológico<br />

y <strong>en</strong> <strong>la</strong> que <strong>la</strong>s empresas ti<strong>en</strong><strong>en</strong> un mayor po<strong>de</strong>r<br />

para poner un precio <strong>en</strong> el mercado internacional.<br />

Los sectores industriales <strong>de</strong> alta y media<br />

tecnología son oligopolizados y, <strong>en</strong> Brasil, están<br />

dominados por <strong>la</strong>s empresas transnacionales que<br />

ti<strong>en</strong><strong>en</strong> fuerte pres<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> el mercado internacional<br />

y son los ag<strong>en</strong>tes que <strong>de</strong>terminan efectivam<strong>en</strong>te<br />

el dinamismo <strong>de</strong>l comercio mundial.<br />

Por otra parte, los datos indican un crecimi<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> importancia <strong>de</strong> los productos no industriales,<br />

que son el sector primario y que abarcan <strong>la</strong><br />

agroindustria (soja, caña <strong>de</strong> azúcar, café, jugo <strong>de</strong><br />

naranja) y productos minerales.<br />

Cuando se suman <strong>la</strong>s exportaciones <strong>de</strong> <strong>la</strong>s industrias<br />

<strong>de</strong> baja tecnología (ma<strong>de</strong>ra, papel, celulosa,<br />

alim<strong>en</strong>tos, bebidas, textiles y calzados), y <strong>la</strong>s <strong>de</strong><br />

media-baja tecnología (caucho y plásticos, acero<br />

y otros productos metálicos) a los bi<strong>en</strong>es no<br />

industriales, queda c<strong>la</strong>ra una especialización <strong>de</strong><br />

Brasil <strong>en</strong> los productos con bajo valor agregado,<br />

ya que estos pasaron <strong>de</strong> una participación <strong>de</strong>l<br />

46% <strong>en</strong> <strong>la</strong>s exportaciones totales <strong>en</strong> el año 2000<br />

al 60% <strong>en</strong> el año 2009.<br />

En particu<strong>la</strong>r, <strong>en</strong> lo que respecta a China, Brasil<br />

ha sido un importante proveedor <strong>de</strong> productos<br />

básicos para satisfacer su mercado interior, principalm<strong>en</strong>te<br />

mineral <strong>de</strong> hierro y soja.<br />

La <strong><strong>en</strong>ergía</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> producción industrial brasileña<br />

A los efectos <strong>de</strong> este artículo, el exam<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s exportaciones<br />

brasileñas <strong>de</strong>be verse <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el consumo<br />

<strong>de</strong> <strong><strong>en</strong>ergía</strong> <strong>de</strong>terminado por los procesos <strong>de</strong><br />

producción. En particu<strong>la</strong>r, estamos interesados<br />

<strong>en</strong> analizar el comportami<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l consumo industrial,<br />

tanto <strong>en</strong> re<strong>la</strong>ción con el consumo total<br />

<strong>de</strong> <strong><strong>en</strong>ergía</strong>, medido <strong>en</strong> tone<strong>la</strong>das <strong>de</strong> equival<strong>en</strong>te<br />

petróleo, como el consumo <strong>de</strong> <strong><strong>en</strong>ergía</strong> eléctrica.<br />

El cuadro 2 pres<strong>en</strong>ta los datos <strong>de</strong> distribución<br />

<strong>de</strong>l consumo <strong>de</strong> <strong><strong>en</strong>ergía</strong> y electricidad <strong>en</strong><br />

el período 2000-2008 <strong>de</strong> acuerdo a los sectores<br />

<strong>de</strong> consumo. Allí se observa que el consumo <strong>de</strong><br />

<strong><strong>en</strong>ergía</strong> total creció un 34,2% durante el período,<br />

mi<strong>en</strong>tras que el consumo industrial, tomado<br />

32 | Energía y equidad. Año 1. Nº 1


Cuadro 2:Distribución<strong>de</strong>lconsumo <strong>de</strong><strong><strong>en</strong>ergía</strong>(<strong>en</strong>MTEP1)yelectricidad(TWh2)<br />

porsectores<strong>en</strong>Brasil:2000–2008<br />

Consumo <strong>de</strong> Energía Consumo <strong>de</strong> Electricidad<br />

SECT O R ES (<strong>en</strong> %) (<strong>en</strong> %)<br />

2000 2008 2000 2008<br />

Energía 8,1 11,6 3,1 4,3<br />

M inería 1,5 1,6 2,2 2,6<br />

Agropecuario 4,7 4,7 3,9 4,3<br />

Industria pesada3 24,8 23,3 27,5 28,6<br />

Industria ligera 14,0 15,6 16,7 17,4<br />

Transporte 30,1 29,5 0,4 0,4<br />

R esid<strong>en</strong>cial 13,0 10,7 25,2 22,3<br />

Comercial y servicios 3,2 2,9 14,3 14,6<br />

Público 2,1 1,7 8,8 8,0<br />

Total g<strong>en</strong>eral (157,7 M T EP) (211,7 M T EP) (331,6 T W h) (428,2 T W h)<br />

1<br />

MTEP:milones<strong>de</strong>tone<strong>la</strong>das<strong>de</strong>equival<strong>en</strong>tepetróleo<br />

2<br />

TWh:milmilones<strong>de</strong>kWh<br />

3<br />

Elsector<strong>de</strong><strong>la</strong>industriapesadaincluye<strong>la</strong>sindustrias<strong>de</strong>cem<strong>en</strong>to,si<strong>de</strong>rurgia,feroaleaciones,<br />

metalesno ferosos(aluminio yotros),productosquímicos,celulosaypapel.<br />

Fu<strong>en</strong>te:MME. Ba<strong>la</strong>nce<strong>en</strong>ergético nacional,2001 y2009.<br />

<strong>en</strong> su conjunto (incluy<strong>en</strong>do los sectores <strong>de</strong> <strong><strong>en</strong>ergía</strong>,<br />

<strong>la</strong> minería, <strong>la</strong> industria pesada y ligera), tuvo<br />

un 44,3% <strong>de</strong> crecimi<strong>en</strong>to. Estos sectores repres<strong>en</strong>taban<br />

48,4% <strong>de</strong>l consumo total <strong>de</strong> <strong><strong>en</strong>ergía</strong> <strong>en</strong><br />

el año 2000 y alcanzaron el 52,1% <strong>en</strong> 2008, a<br />

pesar <strong>de</strong> que <strong>la</strong> industria pesada, discretam<strong>en</strong>te,<br />

ha reducido su participación <strong>en</strong> el período. Esto<br />

signica que <strong>la</strong> economía brasileña se caracteriza<br />

por una creci<strong>en</strong>te participación <strong>de</strong>l sector industrial<br />

<strong>en</strong> el consumo <strong>de</strong> <strong><strong>en</strong>ergía</strong>, contrariam<strong>en</strong>te a<br />

lo que está sucedi<strong>en</strong>do con los países <strong>de</strong> economía<br />

avanzada.<br />

Del mismo modo, los datos <strong>de</strong> consumo total <strong>de</strong><br />

electricidad muestran un crecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> 29,1%<br />

<strong>en</strong> el período 2000-2008, mi<strong>en</strong>tras que el consumo<br />

industrial alcanzó un crecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> 37,8%<br />

durante el mismo período. En su conjunto, los<br />

sectores <strong>de</strong> <strong><strong>en</strong>ergía</strong>, <strong>la</strong> minería, <strong>la</strong> industria pesada<br />

y ligera, que repres<strong>en</strong>taban 49,5% <strong>en</strong> el<br />

año 2000, pasaron a 52,9% <strong>en</strong> 2008. Estos datos<br />

conrman <strong>la</strong> t<strong>en</strong>d<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> que el aum<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> consumo <strong>de</strong> <strong><strong>en</strong>ergía</strong> eléctrica <strong>en</strong> Brasil vi<strong>en</strong>e<br />

si<strong>en</strong>do empujado principalm<strong>en</strong>te por <strong>la</strong> expansión<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> producción industrial.<br />

En este s<strong>en</strong>tido, es notable <strong>la</strong> creci<strong>en</strong>te participación<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s ramas industriales <strong>de</strong> naturaleza electro-int<strong>en</strong>siva<br />

<strong>en</strong> el consumo <strong>de</strong> <strong><strong>en</strong>ergía</strong> <strong>en</strong> Brasil.<br />

Este panorama ha sido ac<strong>la</strong>mado por <strong>la</strong>s empresas<br />

y asociaciones <strong>de</strong> <strong>la</strong> industria, y también por<br />

el gobierno, como expresión <strong>de</strong> <strong>la</strong> capacidad productiva<br />

<strong>de</strong> estas activida<strong>de</strong>s para contribuir a que<br />

Brasil logre alcanzar un saldo positivo <strong>en</strong> su ba<strong>la</strong>nza<br />

comercial, al apropiarse <strong>de</strong> <strong>la</strong>s así l<strong>la</strong>madas<br />

“v<strong>en</strong>tajas comparativas” que ofrece el país:<br />

<strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> bi<strong>en</strong>es minerales (bauxita, mineral<br />

<strong>de</strong> hierro, manganeso, cromo, níquel, silicio,<br />

magnesio, niobio); gran<strong>de</strong>s ext<strong>en</strong>siones para el<br />

p<strong>la</strong>ntío (<strong>en</strong> particu<strong>la</strong>r <strong>de</strong> eucalipto, materia prima<br />

para <strong>la</strong> producción <strong>de</strong> celulosa); posibilida<strong>de</strong>s<br />

<strong>de</strong> producción integrada (bauxita y alúmina<br />

para <strong>la</strong> producción <strong>de</strong> aluminio; hierro mineral/<br />

arrabio para <strong>la</strong> producción <strong>de</strong> acero; fábricas integradas<br />

<strong>de</strong> celulosa y papel), y <strong>sobre</strong> todo, <strong>la</strong> disponibilidad<br />

<strong>de</strong> <strong><strong>en</strong>ergía</strong> eléctrica a bajo costo <strong>de</strong>s<strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> <strong><strong>en</strong>ergía</strong> hidroeléctrica.<br />

Es precisam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> este contexto que se multiplican<br />

los gran<strong>de</strong>s proyectos hidroeléctricos, <strong>en</strong><br />

particu<strong>la</strong>r <strong>en</strong> <strong>la</strong> región amazónica. La región se<br />

ajusta <strong>en</strong> el sistema <strong>de</strong> producción internacional<br />

como proveedor <strong>de</strong> bi<strong>en</strong>es primarios <strong>de</strong> orig<strong>en</strong><br />

mineral, exportados <strong>en</strong> forma bruta o transformados<br />

<strong>en</strong> metales primarios (fusión <strong>de</strong> lingotes<br />

<strong>de</strong> hierro, acero, aluminio) <strong>de</strong> alto cont<strong>en</strong>i-<br />

Energía y equidad. Año 1. Nº 1 | 33


do <strong>en</strong>ergético, y <strong>de</strong> bajo valor añadido. A su vez,<br />

<strong>la</strong> cu<strong>en</strong>ca amazónica ya sido id<strong>en</strong>ticada por su<br />

pot<strong>en</strong>cial hidroeléctrico y se han dado <strong>la</strong>s condiciones<br />

previas para <strong>la</strong> apropiación <strong>de</strong> los recursos<br />

naturales <strong>en</strong> <strong>la</strong> Amazonía: por un <strong>la</strong>do, almac<strong>en</strong>aba<br />

<strong>la</strong> disponibilidad <strong>de</strong> minerales y por otro,<br />

recursos como el agua para <strong>la</strong> producción <strong>de</strong><br />

<strong><strong>en</strong>ergía</strong> eléctrica. De esta manera, a <strong>la</strong> id<strong>en</strong>ticación<br />

<strong>de</strong>l pot<strong>en</strong>cial <strong>de</strong> extracción mineral se suma<br />

<strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> aporte <strong>de</strong> electricidad y ambos se<br />

re<strong>la</strong>cionan <strong>de</strong> manera inequívoca con <strong>la</strong> <strong>de</strong>gradación<br />

ambi<strong>en</strong>tal.<br />

El reci<strong>en</strong>te <strong>de</strong>sem peño <strong>de</strong> algunos productos<br />

seleccionados para evaluación<br />

En este estudio se seleccionaron seis productos<br />

primarios o semiprimarios caracterizados por un<br />

alto grado <strong>de</strong> producción hacia el mercado internacional.<br />

El cuadro 3 pres<strong>en</strong>ta los datos <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

evolución física <strong>de</strong> <strong>la</strong> producción y <strong>exportación</strong><br />

<strong>de</strong> estos productos <strong>en</strong> el periodo 2000-2008.<br />

Los datos muestran un aum<strong>en</strong>to signicativo <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> producción <strong>de</strong> estos productos. En particu<strong>la</strong>r,<br />

<strong>la</strong> extracción <strong>de</strong> mineral <strong>de</strong> hierro pres<strong>en</strong>tó<br />

un crecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> 50,1% mi<strong>en</strong>tras <strong>la</strong> <strong>exportación</strong><br />

se duplicó <strong>en</strong> el mismo período, alcanzando<br />

72,7% <strong>de</strong> <strong>la</strong> producción <strong>en</strong> 2008, contra 54,8%<br />

<strong>en</strong> 2000. Sobre el <strong>de</strong>stino <strong>de</strong> esta <strong>exportación</strong>,<br />

<strong>de</strong> acuerdo a datos <strong>de</strong> Sinferbase (Sindicato N a-<br />

cional <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Industrias <strong>de</strong> extracción <strong>de</strong> hierro<br />

y metales básicos), los principales países fueron<br />

China (34,2%), Japón (12,7%) y Alemania<br />

(9.1%).<br />

Por su parte, <strong>la</strong> producción <strong>de</strong> celulosa creció un<br />

70,1% mi<strong>en</strong>tras su <strong>exportación</strong> creció más <strong>de</strong>l<br />

doble, con un increm<strong>en</strong>to <strong>de</strong> 118,5%. La <strong>exportación</strong><br />

<strong>de</strong> celulosa repres<strong>en</strong>tó 54,3% <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

producción <strong>en</strong> 2008, contra 42.3% <strong>en</strong> 2000.<br />

Las principales regiones <strong>de</strong> <strong>de</strong>stino fueron Europa<br />

(40%), China (33%) y América <strong>de</strong>l N orte<br />

(17%). También el papel pres<strong>en</strong>tó un aum<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> 30,7% mi<strong>en</strong>tras su <strong>exportación</strong> alcanzó un<br />

32%. En el caso <strong>de</strong> papel, el principal <strong>de</strong>stino<br />

fue América Latina.<br />

Con respecto a <strong>la</strong> producción <strong>de</strong> acero, el aum<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> 21% fue acompañado por una <strong>exportación</strong><br />

que se mantuvo estable. Lo mismo ocurrió con<br />

<strong>la</strong> producción <strong>de</strong> aluminio, con un aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

30,1% mi<strong>en</strong>tras su <strong>exportación</strong> también se mantuvo<br />

estable. Sólo <strong>la</strong> <strong>exportación</strong> <strong>de</strong> ferroaleaciones<br />

disminuyó <strong>en</strong> volum<strong>en</strong>, mi<strong>en</strong>tras que su producción<br />

creció 9%.<br />

Los principales países <strong>de</strong> <strong>de</strong>stino <strong>de</strong> los productos<br />

si<strong>de</strong>rúrgicos brasileños fueron: Corea <strong>de</strong>l Sur<br />

(13,7%), Estados U nidos (13,6%), Arg<strong>en</strong>tina<br />

(9,7%) y Taiw án (9%). Con re<strong>la</strong>ción a <strong>la</strong> <strong>exportación</strong><br />

<strong>de</strong> aluminio primario, los principales<br />

<strong>de</strong>stinos fueron Japón (27,3%), Suiza (23,4%),<br />

Estados U nidos (13,1%), Países Bajos (12,7%)<br />

Cuadro 3:Evolución<strong>de</strong><strong>la</strong>produccióny<strong>exportación</strong><strong>de</strong>productosprimarios<br />

seleccionados<strong>en</strong>Brasil:2000–2008<br />

Sectores<br />

Producción<br />

(<strong>en</strong> miles ton.)<br />

Exportación<br />

(<strong>en</strong> miles ton.)<br />

2000 2008 2000 2008<br />

M ineral <strong>de</strong> hierro 212.576 319.000 116.630 232.000<br />

Acero 27.865 33.716 9.617 9.290<br />

Ferroaleaciones 903 984 534 358<br />

Aluminio 1.277 1.661 760 748<br />

Celulosa 7.463 12.697 3.155 6.892<br />

Papel 7.200 9.410 1.332 1.757<br />

Fu<strong>en</strong>te:MME/SGM. Anuario estadístico <strong>de</strong>lsectormetalúrgico,2009.<br />

BRACELPA-AsociaciónBrasileña<strong>de</strong>CelulosayPapel. InformeAnual2008/2009.<br />

34 | Energía y equidad. Año 1. Nº 1


y Bélgica (11,1%). Por último, los Países Bajos<br />

(27%), Japón (22,8%), Arg<strong>en</strong>tina (10,7%), Estados<br />

U nidos (5,7%) y China (5,2%) fueron los<br />

principales <strong>de</strong>stinos <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>exportación</strong> brasileña<br />

<strong>de</strong> ferroaleaciones.<br />

Por lo g<strong>en</strong>eral, se han diversicado los <strong>de</strong>stinos<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s exportaciones <strong>de</strong> los productos primarios<br />

brasileños. En el mismo marco están ubicados<br />

países <strong>de</strong> economía avanzada (Estados U nidos,<br />

Japón, Europa), así como los países asiáticos<br />

(China y Taiw án), y hasta países <strong>de</strong> América Latina,<br />

como es el caso <strong>de</strong> <strong>la</strong> Arg<strong>en</strong>tina. La imag<strong>en</strong><br />

<strong>de</strong> un <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to <strong>en</strong>tre los países <strong>de</strong>l N orte<br />

y <strong>de</strong>l Sur con respecto a una redistribución internacional<br />

<strong>de</strong> trabajo, <strong>en</strong> que los últimos produc<strong>en</strong><br />

o que los primeros consum<strong>en</strong>, ya no es real.<br />

Por otra parte, es importante t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta que<br />

el creci<strong>en</strong>te aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los volúm<strong>en</strong>es <strong>de</strong> producción<br />

<strong>de</strong> estos productos también signicó un<br />

aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong><strong>en</strong>ergía</strong> <strong>incorporada</strong>. En el <strong>de</strong>sarrollo<br />

sigui<strong>en</strong>te se d<strong>en</strong><strong>en</strong> los criterios para calcu<strong>la</strong>r<br />

<strong>la</strong>s cantida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong><strong>en</strong>ergía</strong> <strong>incorporada</strong> <strong>en</strong> su<br />

producción y <strong>exportación</strong>.<br />

Cálculo <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong><strong>en</strong>ergía</strong> <strong>incorporada</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> producción<br />

y <strong>exportación</strong> <strong>de</strong> estos productos<br />

Para el cálculo <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong><strong>en</strong>ergía</strong> <strong>incorporada</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

producción <strong>de</strong> los productos seleccionados para<br />

esta evaluación, se tomaron como refer<strong>en</strong>cia los<br />

valores <strong>de</strong> consumo especíco <strong>de</strong> cada uno <strong>de</strong><br />

ellos.<br />

Con este n, se consi<strong>de</strong>raron los valores <strong>de</strong> consumo<br />

especíco que se utilizan <strong>en</strong> los docum<strong>en</strong>tos<br />

ociales más reci<strong>en</strong>tes. La tab<strong>la</strong> 4 muestra<br />

los respectivos indicadores <strong>de</strong> consumo especí-<br />

co <strong>de</strong> <strong><strong>en</strong>ergía</strong> para cada uno <strong>de</strong> los productos<br />

seleccionados.<br />

Para hacer esta evaluación más rigurosa, es necesario<br />

tomar <strong>en</strong> consi<strong>de</strong>ración algunas ac<strong>la</strong>raciones.<br />

La primera se reere al hecho <strong>de</strong> que parte<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>exportación</strong> <strong>de</strong> mineral <strong>de</strong> hierro se realiza<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> forma <strong>de</strong> pellets. El consumo especíco<br />

<strong>de</strong> electricidad <strong>en</strong> el procesami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> mineral<br />

bruto <strong>en</strong> pellet es <strong>de</strong> 50 kW h/ton. Según informaciones<br />

ociales (Sinopsis 2009 <strong>de</strong>l M M E), 50<br />

millones <strong>de</strong> tone<strong>la</strong>das <strong>de</strong> pellets fueron producidas<br />

y exportadas <strong>en</strong> 2008.<br />

U na segunda se reere al hecho <strong>de</strong> que <strong>en</strong> <strong>la</strong> producción<br />

<strong>de</strong> aluminio <strong>en</strong> su forma primaria es<br />

necesario agregar los datos <strong>de</strong> consumo especíco<br />

<strong>de</strong> <strong><strong>en</strong>ergía</strong> (0,15 T EP/ton.) y <strong>de</strong> electricidad<br />

(300 kW h/ton.) <strong>en</strong> el procesami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> alúmina<br />

(r<strong>en</strong>ación <strong>de</strong> <strong>la</strong> bauxita). Según informaciones<br />

ociales (también extraídas <strong>de</strong>l docum<strong>en</strong>to<br />

Sinopsis 2009 <strong>de</strong>l M M E), <strong>la</strong> producción <strong>de</strong><br />

alúmina <strong>en</strong> 2008 fue <strong>de</strong> 7,8 millones <strong>de</strong> tone<strong>la</strong>das,<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s cuales 4,56 millones fueron exportadas.<br />

Tab<strong>la</strong>4:Consumo específico <strong>de</strong>productosprimariosseleccionados<strong>en</strong>Brasil<br />

Productos<br />

Consumo Especíco <strong>de</strong> Energía<br />

(<strong>en</strong> T EP/ton.)<br />

Consumo Especíco <strong>de</strong> Electricidad<br />

(<strong>en</strong> kW h/ton.)<br />

M ineral <strong>de</strong> hierro 0,027 20<br />

Acero 0,55 550<br />

Ferroaleaciones 1,5 7.260<br />

Aluminio 1,7 15.200<br />

Celulosa<br />

0,4*<br />

890<br />

Papel 700<br />

*Consumo específico <strong>de</strong><strong><strong>en</strong>ergía</strong><strong>de</strong>lsectorcelulosaypapel(<strong>en</strong>suconjunto).<br />

Fu<strong>en</strong>te:MME. Ba<strong>la</strong>nce<strong>en</strong>ergético nacional,2009.<br />

MME/SGM. Sinopsis2009,2010.<br />

EPE/MME. P<strong>la</strong>no Dec<strong>en</strong>al<strong>de</strong>expansión<strong>de</strong><strong><strong>en</strong>ergía</strong>2019,2010.<br />

Energía y equidad. Año 1. Nº 1 | 35


U na tercera ac<strong>la</strong>ración está re<strong>la</strong>cionada con <strong>la</strong><br />

producción <strong>de</strong> acero. En Brasil su producción<br />

ti<strong>en</strong>e lugar <strong>de</strong> dos formas distintas: <strong>en</strong> usinas integradas<br />

y <strong>en</strong> usinas semi-integradas. Los consumos<br />

especícos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s dos formas son bastante<br />

distintos. M i<strong>en</strong>tras el consumo especíco <strong>de</strong><br />

<strong><strong>en</strong>ergía</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> fabricación <strong>de</strong> acero <strong>en</strong> usinas integradas<br />

es <strong>de</strong> 0,55 T EP/ton., <strong>en</strong> usinas semi-integradas<br />

es <strong>de</strong> 0,18 T EP/ton. Por su parte, mi<strong>en</strong>tras<br />

que el consumo especíco <strong>de</strong> <strong>la</strong> electricidad<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> fabricación <strong>de</strong> acero <strong>en</strong> usinas integradas es<br />

<strong>de</strong> 500 kW h/ton., <strong>en</strong> <strong>la</strong>s usinas semi-integradas<br />

alcanza 1.700 kW h/ton. H emos <strong>de</strong>cidido utilizar<br />

los valores promedio <strong>de</strong> consumo especíco,<br />

ya que se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra disponible <strong>la</strong> información<br />

con respecto a <strong>la</strong> producción y <strong>la</strong> <strong>exportación</strong> según<br />

<strong>la</strong> forma <strong>de</strong> fabricación <strong>de</strong> acero.<br />

Por último, <strong>la</strong> producción <strong>de</strong> ferroaleaciones<br />

también pres<strong>en</strong>ta una amplia gama <strong>de</strong> consumo<br />

<strong>de</strong> electricidad, que va <strong>de</strong>s<strong>de</strong> 2.800 hasta 13.500<br />

kW h/ton, según el tipo <strong>de</strong> aleación producida<br />

(Fe M n; Fe Si; Fe Cr; Fe N b, <strong>en</strong>tre otros). El<br />

consumo especíco consi<strong>de</strong>rado <strong>en</strong> esta evaluación<br />

correspon<strong>de</strong> al promedio, que es también<br />

el valor consi<strong>de</strong>rado <strong>en</strong> los docum<strong>en</strong>tos ociales.<br />

Des<strong>de</strong> estas consi<strong>de</strong>raciones, es posible ahora<br />

calcu<strong>la</strong>r <strong>la</strong> <strong><strong>en</strong>ergía</strong> cont<strong>en</strong>ida <strong>en</strong> los procesos <strong>de</strong><br />

producción y <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>exportación</strong> <strong>de</strong> cada uno <strong>de</strong><br />

los productos primarios seleccionados. Los resultados<br />

<strong>de</strong> este ejercicio <strong>de</strong> investigación son pres<strong>en</strong>tados<br />

<strong>en</strong> el cuadro 5.<br />

Con los datos obt<strong>en</strong>idos <strong>en</strong> esta evaluación, <strong>en</strong><br />

comparación con los datos pres<strong>en</strong>tados <strong>en</strong> el<br />

cuadro 2 <strong>de</strong> este artículo, se observa que el consumo<br />

<strong>de</strong> <strong><strong>en</strong>ergía</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Producción <strong>de</strong> estos productos<br />

correspon<strong>de</strong> al 19,1% <strong>de</strong>l consumo total<br />

<strong>de</strong> <strong><strong>en</strong>ergía</strong> <strong>en</strong> 2008 y el 36,6% <strong>de</strong>l consumo <strong>de</strong><br />

<strong><strong>en</strong>ergía</strong> industrial <strong>en</strong> el mismo año. También se<br />

verica que el consumo <strong>de</strong> electricidad <strong>de</strong> estos<br />

productos repres<strong>en</strong>ta el 18,1% <strong>de</strong>l consumo total<br />

<strong>de</strong> electricidad <strong>en</strong> 2008 y el 34,3% <strong>de</strong>l consumo<br />

<strong>de</strong> electricidad industrial <strong>en</strong> este año. Son datos<br />

muy expresivos <strong>sobre</strong> <strong>la</strong> importancia <strong>de</strong> <strong>la</strong> esca<strong>la</strong><br />

<strong>de</strong> consumo <strong>en</strong>ergético <strong>de</strong> esta producción.<br />

Con respecto a <strong>la</strong> <strong><strong>en</strong>ergía</strong> <strong>incorporada</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>exportación</strong><br />

<strong>de</strong> estos productos, se observa que el consumo<br />

<strong>de</strong> <strong><strong>en</strong>ergía</strong> correspon<strong>de</strong> al 41,2% <strong>de</strong>l consumo<br />

total <strong>en</strong> <strong>la</strong> producción. A su vez, el consumo<br />

<strong>de</strong> electricidad <strong>incorporada</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>exportación</strong> correspon<strong>de</strong><br />

al 43,2% <strong>de</strong>l consumo <strong>de</strong> electricidad<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> producción <strong>de</strong> estos productos. Estos datos<br />

indican una participación excesiva pues, <strong>en</strong> términos<br />

<strong>en</strong>ergéticos, casi <strong>la</strong> mitad <strong>de</strong> <strong>la</strong> producción <strong>de</strong><br />

estos productos se <strong>de</strong>stina a <strong>la</strong> <strong>exportación</strong>.<br />

En re<strong>la</strong>ción con <strong>la</strong> participación <strong>de</strong>l consumo <strong>de</strong><br />

<strong><strong>en</strong>ergía</strong> incorporado <strong>en</strong> <strong>la</strong>s exportaciones <strong>en</strong> el<br />

consumo total <strong>de</strong>l país, los resultados también<br />

son impresionantes, ya que este consumo correspon<strong>de</strong><br />

al 7,9% <strong>de</strong>l consumo total <strong>de</strong> <strong><strong>en</strong>ergía</strong> y el<br />

7,8% <strong>de</strong>l consumo total <strong>de</strong> electricidad.<br />

O sea, prácticam<strong>en</strong>te un 8% <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong><strong>en</strong>ergía</strong> consumida<br />

<strong>en</strong> Brasil sale <strong>de</strong>l país <strong>incorporada</strong> <strong>en</strong><br />

Cuadro 5:Energía<strong>incorporada</strong><strong>en</strong><strong>la</strong>produccióny<strong>exportación</strong><strong>de</strong>productosprimarios<br />

seleccionados<strong>en</strong>Brasil-2008<br />

Productos<br />

Energía Incorporada <strong>en</strong> <strong>la</strong> Producción Energía Incorporada <strong>en</strong> <strong>la</strong> Exportación<br />

Energía<br />

(<strong>en</strong> kT EP)<br />

Electricidad<br />

(<strong>en</strong> G W h)<br />

Energía<br />

(<strong>en</strong> kT EP)<br />

Electricidad<br />

(<strong>en</strong> G W h)<br />

M ineral <strong>de</strong> hierro 8.613,0 8.870,0 6.264,0 7.140,0<br />

Acero 18.543,8 18.543,8 5.109,5 5.109,5<br />

Ferroaleaciones 1.476,0 7.143,8 537,0 2.599,1<br />

Aluminio 2.823,7 25.247,2 1.271,6 11.369,6<br />

Celulosa 5.186,8 11.300,3 2.756,8 6.133,9<br />

Papel 3.764,0 6.587,0 702,8 1.230,0<br />

Total 40.407,3 77.692,1 16.641,7 33.582,1<br />

Fu<strong>en</strong>te:E<strong>la</strong>boraciónpropia,conbase<strong>en</strong>losdatos<strong>de</strong>loscuadros3 y4.<br />

36 | Energía y equidad. Año 1. Nº 1


el mineral <strong>de</strong> hierro, <strong>en</strong> los productos si<strong>de</strong>rúrgicos,<br />

<strong>en</strong> los lingotes <strong>de</strong> aluminio, <strong>en</strong> <strong>la</strong>s barras<br />

<strong>de</strong> aleación <strong>de</strong> hierro, <strong>en</strong> el papel y <strong>la</strong> celulosa<br />

que son exportados.<br />

Esta <strong><strong>en</strong>ergía</strong> cont<strong>en</strong>ida <strong>en</strong> estos productos no es<br />

una abstracción, pues se trata <strong>de</strong>l agua utilizada<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> g<strong>en</strong>eración hidroeléctrica, con el consecu<strong>en</strong>te<br />

<strong>de</strong>sp<strong>la</strong>zami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s pob<strong>la</strong>ciones que<br />

anteriorm<strong>en</strong>te habitaban el área, más <strong>la</strong> pérdida<br />

<strong>de</strong> biodiversidad, <strong>de</strong>terminando a <strong>la</strong> vez injusticia<br />

social y prejuicios ambi<strong>en</strong>tales.<br />

Tampoco es una abstracción si consi<strong>de</strong>ramos que<br />

también se trata <strong>de</strong> una electricidad g<strong>en</strong>erada <strong>en</strong><br />

p<strong>la</strong>ntas termoeléctricas contaminantes. En términos<br />

<strong>en</strong>ergéticos más g<strong>en</strong>erales, para <strong>la</strong> producción<br />

<strong>de</strong> calor necesario para el proceso <strong>de</strong> producción<br />

<strong>de</strong> estos productos exportados se han utilizado<br />

<strong>en</strong>ormes cantida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> petróleo combustible (fuel<br />

oil), <strong>de</strong> diesel, <strong>de</strong> keros<strong>en</strong>e, <strong>de</strong> gas licuado, <strong>de</strong> gasolina,<br />

<strong>de</strong> carbón, <strong>de</strong> coke y <strong>de</strong> gas natural, <strong>en</strong>tre<br />

<strong>la</strong>s principales fu<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> <strong><strong>en</strong>ergía</strong> utilizadas.<br />

En apari<strong>en</strong>cia, esta <strong><strong>en</strong>ergía</strong> no se ve. Pero exige<br />

más y más p<strong>la</strong>ntas <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eración eléctrica, <strong>de</strong> re-<br />

nerías, <strong>de</strong> insta<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> conversión <strong>en</strong>ergética,<br />

<strong>de</strong> modo <strong>de</strong> garantizar <strong>la</strong> expansión <strong>de</strong> esta<br />

producción.<br />

En Brasil, los docum<strong>en</strong>tos actuales <strong>de</strong> previsión<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>manda <strong>en</strong>ergética para los próximos años<br />

apuntan datos impresionantes. Allí se prevé que<br />

el país expandirá <strong>la</strong> extracción <strong>de</strong> mineral <strong>de</strong> hierro<br />

a 585 M t <strong>en</strong> 2015, 795 M t <strong>en</strong> 2022, hasta<br />

llegar a <strong>la</strong> esca<strong>la</strong> impresionante <strong>de</strong> 1.098 M t <strong>en</strong><br />

2030 (P<strong>la</strong>n N acional <strong>de</strong> M inería 2030).<br />

Según el P<strong>la</strong>n Dec<strong>en</strong>al <strong>de</strong> Energía 2010-2019<br />

(EPE/M M E, 2010), respecto <strong>de</strong> <strong>la</strong> expansión <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> producción <strong>de</strong>l acero se estima una producción<br />

<strong>de</strong> 52.550 mil tone<strong>la</strong>das para 2014 y llegar<br />

a 72.312 mil tone<strong>la</strong>das <strong>en</strong> 2019. Para <strong>la</strong> producción<br />

<strong>de</strong>l aluminio primario, está prevista una<br />

producción <strong>de</strong> 1.670 mil tone<strong>la</strong>das <strong>en</strong> 2014, y<br />

2.070 <strong>en</strong> 2019. La expansión <strong>de</strong> <strong>la</strong> producción<br />

<strong>de</strong> ferroaleaciones también es notable, con 1.490<br />

mil tone<strong>la</strong>das <strong>en</strong> 2014 y 1.870 <strong>en</strong> 2019. Por<br />

último, para <strong>la</strong> expansión <strong>de</strong> <strong>la</strong> producción<br />

<strong>de</strong> celulosa, <strong>la</strong> previsión llega a 19.420 mil<br />

tone<strong>la</strong>das <strong>en</strong> 2014 y 28.000 mil tone<strong>la</strong>das <strong>en</strong><br />

2019. Para <strong>la</strong> producción <strong>de</strong> papel, está prevista<br />

una producción <strong>de</strong> 13.100 mil tone<strong>la</strong>das<br />

<strong>en</strong> 2014, y 18.300 <strong>en</strong> 2019.<br />

¿Q ué dic<strong>en</strong> <strong>la</strong>s previsiones y los p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong>l<br />

G obierno brasileño? Por su parte, el G obierno<br />

fe<strong>de</strong>ral cree que está cumpli<strong>en</strong>do su misión<br />

<strong>de</strong> cuantificar <strong>la</strong>s previsiones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda,<br />

y con base <strong>en</strong> <strong>la</strong>s previsiones, crear <strong>la</strong>s<br />

condiciones para garantizar el suministro <strong>de</strong><br />

<strong><strong>en</strong>ergía</strong>. De esta forma, el G obierno se convierte<br />

<strong>en</strong> un rehén <strong>de</strong> <strong>la</strong>s exig<strong>en</strong>cias impuestas<br />

por los sectores productivos, sin abrir un<br />

espacio <strong>de</strong> discusión pública con respecto al<br />

propio perfil productivo.<br />

Los P<strong>la</strong>nes <strong>en</strong>ergéticos <strong>de</strong> los tiempos reci<strong>en</strong>tes<br />

acaban por crear un “ambi<strong>en</strong>te” <strong>en</strong> el cual<br />

no hay escapatoria: quién p<strong>la</strong>nea surge como<br />

una víctima y un garante <strong>de</strong> su propio p<strong>la</strong>n.<br />

O sea: garantizar <strong>la</strong> expectativa <strong>de</strong> <strong>la</strong> oferta<br />

sin int<strong>en</strong>tar reflexionar y gestionar <strong>sobre</strong> el<strong>la</strong>.<br />

Esta manera <strong>de</strong> conducir <strong>la</strong> política <strong>en</strong>ergética<br />

robustece el cu<strong>en</strong>to <strong>de</strong> que el mercado<br />

es <strong>la</strong> institución privilegiada y efectivam<strong>en</strong>te<br />

ori<strong>en</strong>tadora <strong>la</strong>s re<strong>la</strong>ciones sociales, y <strong>de</strong>l establecimi<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> lo que <strong>de</strong>be o no <strong>de</strong>be ser<br />

producido, qué subsectores <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser estimu<strong>la</strong>dos<br />

y que rúbricas <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser puestas <strong>en</strong><br />

marcha bajo <strong>la</strong> salvaguardia <strong>de</strong> un “p<strong>la</strong>n nacional”.<br />

Se <strong>de</strong>duce que <strong>la</strong> p<strong>la</strong>nificación se edificó por<br />

acuerdos sectoriales, y no necesariam<strong>en</strong>te<br />

como resultado <strong>de</strong> un inv<strong>en</strong>tario y <strong>la</strong> mediación<br />

<strong>de</strong> intereses más amplios <strong>de</strong> <strong>la</strong> sociedad.<br />

El P<strong>la</strong>n <strong>de</strong>staca <strong>la</strong> racionalidad y <strong>la</strong> idoneidad<br />

<strong>de</strong>l docum<strong>en</strong>to como un instrum<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

a<strong>de</strong>cuación <strong>de</strong> <strong>la</strong> política <strong>de</strong> G obierno a <strong>la</strong>s<br />

necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong> sociedad. En el docum<strong>en</strong>to<br />

se utiliza <strong>la</strong> racionalidad discursiva, neutral,<br />

con el consecu<strong>en</strong>te expedi<strong>en</strong>te <strong>de</strong>l amparo <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> tecnología (también neutral) y <strong>la</strong> ci<strong>en</strong>cia.<br />

M ás bi<strong>en</strong> t<strong>en</strong>dría que ser guiado por una correcta<br />

señalización <strong>de</strong> todos los actores y partes<br />

interesadas <strong>en</strong> <strong>la</strong>s acciones futuras para <strong>la</strong><br />

atribución <strong>de</strong> <strong>la</strong>s inversiones. En los hechos<br />

es notorio que no hay espacio para cuestionami<strong>en</strong>tos.<br />

Energía y equidad. Año 1. Nº 1 | 37


Consi<strong>de</strong>raciones finales<br />

El aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> int<strong>en</strong>sidad <strong>en</strong>ergética <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> industria, verificado <strong>en</strong> este estudio, pue<strong>de</strong><br />

explicarse por el crecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s exportaciones<br />

<strong>de</strong> los productos analizados, <strong>de</strong>bido<br />

al peso <strong>de</strong> estos productos <strong>en</strong> el consumo <strong>de</strong><br />

<strong><strong>en</strong>ergía</strong>, una vez que cualquier aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> esca<strong>la</strong> <strong>de</strong> producción <strong>de</strong> este grupo <strong>de</strong> industrias<br />

<strong>de</strong>termina un importante increm<strong>en</strong>to<br />

<strong>en</strong> el consumo <strong>de</strong> <strong><strong>en</strong>ergía</strong> <strong>de</strong>l sector industrial<br />

y <strong>de</strong>l país.<br />

Esta trayectoria parece difícil <strong>de</strong> revertir <strong>en</strong><br />

el corto y mediano p<strong>la</strong>zo, <strong>de</strong>bido a <strong>la</strong> falta<br />

<strong>de</strong> políticas industriales <strong>de</strong> <strong>la</strong>rgo p<strong>la</strong>zo <strong>en</strong>caminadas<br />

a reori<strong>en</strong>tar rutas tecnológicas y a<br />

<strong>la</strong> formación <strong>de</strong> cad<strong>en</strong>as productivas don<strong>de</strong><br />

se pue<strong>de</strong> agregar más cont<strong>en</strong>ido monetario y<br />

m<strong>en</strong>os <strong><strong>en</strong>ergía</strong> a los productos exportados.<br />

En el mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> este perfil industrial,<br />

daños e impactos ti<strong>en</strong>d<strong>en</strong> a ir <strong>en</strong> aum<strong>en</strong>to,<br />

por <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> gran<strong>de</strong>s proyectos <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eración<br />

para satisfacer <strong>la</strong> <strong>de</strong>manda <strong>de</strong> <strong><strong>en</strong>ergía</strong><br />

<strong>de</strong> estos sectores.<br />

Se <strong>de</strong>be buscar <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> políticas públicas<br />

para establecer objetivos <strong>de</strong> reducir el<br />

consumo <strong>de</strong> <strong><strong>en</strong>ergía</strong> a este grupo <strong>de</strong> industrias,<br />

a través <strong>de</strong> medidas para promover <strong>la</strong><br />

mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong>s p<strong>la</strong>ntas productoras y<br />

“Se <strong>de</strong>be buscar <strong>la</strong> aplicación<br />

<strong>de</strong> políticas públicas<br />

para establecer<br />

objetivos <strong>de</strong> reducir el<br />

consumo <strong>de</strong> <strong><strong>en</strong>ergía</strong> a<br />

este grupo <strong>de</strong> industrias...”<br />

<strong>la</strong> aparición <strong>de</strong> innovaciones para reducir el<br />

consumo <strong>de</strong> <strong><strong>en</strong>ergía</strong> <strong>en</strong> el proceso <strong>de</strong> producción.<br />

Las p<strong>la</strong>ntas int<strong>en</strong>sivas <strong>en</strong> <strong><strong>en</strong>ergía</strong> <strong>de</strong>b<strong>en</strong> interrumpir<br />

<strong>la</strong>s inversiones <strong>en</strong> el aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> su<br />

capacidad <strong>de</strong> producción, para <strong>de</strong>spués reducir<br />

<strong>la</strong> esca<strong>la</strong> <strong>de</strong> producción o redirigirlos al<br />

mercado interior. N o se <strong>de</strong>scarta, <strong>en</strong> algunas<br />

situaciones, el cierre <strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s.<br />

Pero lo es<strong>en</strong>cial es que se abra un <strong>de</strong>bate público<br />

<strong>sobre</strong> <strong>la</strong> política industrial y <strong>la</strong> política<br />

<strong>en</strong>ergética <strong>en</strong> el país. Este <strong>de</strong>bate <strong>de</strong>be buscar<br />

reori<strong>en</strong>tar el mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo para que<br />

sea m<strong>en</strong>os int<strong>en</strong>sivo <strong>en</strong> el consumo <strong>de</strong> <strong><strong>en</strong>ergía</strong>,<br />

con una mayor justicia social y ambi<strong>en</strong>tal.<br />

Refer<strong>en</strong>ciasbibliográficas<br />

» Bermann, C. (coord.). “¿Energía <strong>en</strong> Brasil:<br />

para qué y para quién?”. En: Bertinat, P.<br />

(org.). Esc<strong>en</strong>arios <strong>en</strong>ergéticos <strong>en</strong> América <strong>de</strong>l<br />

Sur, 2008.<br />

» BR ACELPA-Asociación Brasileña <strong>de</strong> Celulosa<br />

y Papel. Informe Anual 2008/2009.<br />

» EPE/M M E. P<strong>la</strong>no Dec<strong>en</strong>al <strong>de</strong> expansión<br />

<strong>de</strong> <strong><strong>en</strong>ergía</strong> 2019, 2010.<br />

» M M E-M inisterio <strong>de</strong> M inería y Energía.<br />

Ba<strong>la</strong>nce <strong>en</strong>ergético nacional, 2001.<br />

» M M E- M inisterio <strong>de</strong> M inería y Energía.<br />

Ba<strong>la</strong>nce <strong>en</strong>ergético nacional, 2009.<br />

» M M E/SG M . Anuario estadístico <strong>de</strong>l sector<br />

metalúrgico, 2009.<br />

» M M E/SG M . Sinopsis 2009, 2010.<br />

» SECEX /M DIC, varios docum<strong>en</strong>tos, 2010<br />

» SIN FER BASE-Sindicato N acional <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

Industrias <strong>de</strong> extracción <strong>de</strong> hierro y metales<br />

básicos. Informe anual 2008.<br />

38 | Energía y equidad. Año 1. Nº 1

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!