10.01.2014 Views

Distribución del género Iberolacerta en la provincia de Ourense ...

Distribución del género Iberolacerta en la provincia de Ourense ...

Distribución del género Iberolacerta en la provincia de Ourense ...

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

122 Bol. Asoc. Herpetol. Esp. (2011) 22<br />

& Salvador (1988) no <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran variaciones<br />

importantes <strong>en</strong> el número <strong>de</strong> ejemp<strong>la</strong>res activos<br />

<strong>en</strong> los meses <strong>en</strong> los que se llevaron a cabo <strong>la</strong>s estimas<br />

<strong>de</strong> d<strong>en</strong>sidad.<br />

En función <strong>de</strong> estos datos parece que <strong>la</strong>s<br />

pob<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> <strong>la</strong> sierra <strong><strong>de</strong>l</strong> Sueve se distribuy<strong>en</strong><br />

por <strong>la</strong>s zonas <strong>de</strong> mayor altitud, por lo que el área<br />

<strong>de</strong> ocupación sería re<strong>la</strong>tivam<strong>en</strong>te pequeña. Sin<br />

embargo, estas pob<strong>la</strong>ciones parec<strong>en</strong> re<strong>la</strong>tivam<strong>en</strong>te<br />

abundantes dado que <strong>la</strong> d<strong>en</strong>sidad estimada es<br />

simi<strong>la</strong>r a <strong>la</strong> <strong>de</strong> pob<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> Somiedo, don<strong>de</strong> se<br />

supone que el estado <strong>de</strong> conservación es re<strong>la</strong>tivam<strong>en</strong>te<br />

mejor. Las pob<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> <strong>la</strong>gartija cantábrica<br />

<strong><strong>de</strong>l</strong> Sueve se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran protegidas bajo <strong>la</strong><br />

figura <strong>de</strong> Parque Natural, pero sin embargo se<br />

requerirían esfuerzos <strong>de</strong> investigación superiores<br />

para <strong>de</strong>terminar con mayor precisión tanto <strong>la</strong><br />

distribución como el estatus <strong>de</strong> <strong>la</strong> especie.<br />

A<strong>de</strong>más, parece <strong>de</strong> notable interés un profundo<br />

estudio taxonómico ya que estas pob<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>gartija cantábrica se hal<strong>la</strong>n ais<strong>la</strong>das <strong><strong>de</strong>l</strong> núcleo<br />

pob<strong>la</strong>cional <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cordillera Cantábrica.<br />

AGRADECIMIENTOS: A M. Querejeta por su ayuda y<br />

compañía <strong>en</strong> el campo, así como por <strong>en</strong>señarme los<br />

sitios <strong>de</strong> estudio.<br />

REFERENCIAS<br />

Argüello, J.A. & Salvador, A. 1988. Actividad, selección <strong>de</strong><br />

hábitat y temperaturas corporales <strong>de</strong> Lacerta montico<strong>la</strong> <strong>en</strong><br />

una localidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cordillera Cantábrica (Sauria,<br />

Lacertidae). Revista Españo<strong>la</strong> <strong>de</strong> Herpetología, 3: 29-40.<br />

Borchers, D.L., Buck<strong>la</strong>nd, S.T. & Zucchini, W. 2002. Estimating<br />

Animal Abundance. Closed Popu<strong>la</strong>tions. Springer. Londres.<br />

Cox, N., Chanson, J. & Stuart, S. 2008. El Estado <strong>de</strong><br />

Conservación y <strong>la</strong> Distribución Geográfica <strong>de</strong> Reptiles y<br />

Anfibios <strong>en</strong> <strong>la</strong> Cu<strong>en</strong>ca <strong><strong>de</strong>l</strong> Mediterráneo. IUCN. G<strong>la</strong>nd.<br />

Delibes, A, & Salvador, A. 1986. C<strong>en</strong>sos <strong>de</strong> <strong>la</strong>cértidos <strong>en</strong> <strong>la</strong> Cordillera<br />

Cantábrica. Revista Españo<strong>la</strong> <strong>de</strong> Herpetología, 1: 335-361.<br />

Galán, P., Vi<strong>la</strong>, M., Remón, N. & Naveira, H.F. 2007.<br />

Caracterización <strong>de</strong> <strong>la</strong>s pob<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> <strong>Ibero<strong>la</strong>certa</strong> montíco<strong>la</strong><br />

<strong>en</strong> el Noroeste ibérico mediante <strong>la</strong> combinación <strong>de</strong> datos<br />

morfológicos, ecológicos y g<strong>en</strong>éticos. Munibe<br />

(Suplem<strong>en</strong>to), 25: 34-43.<br />

Manly, B.F. 2007. Randomization, Bootstrap and Monte Carlo<br />

Methods in Biology. 3ª Ed. Chapman & Hall. Boca Raton.<br />

Pérez-Mel<strong>la</strong>do, V. 2004. Lacerta montico<strong>la</strong> Boul<strong>en</strong>ger, 1905.<br />

Lagartija serrana. 228-230. In: Pleguezuelos, J.M., Márquez,<br />

R., Lizana, M. (eds.), At<strong>la</strong>s y Libro Rojo <strong>de</strong> los Anfibios y Reptiles<br />

<strong>de</strong> España. Ministerio <strong>de</strong> Medio Ambi<strong>en</strong>te - Asociación<br />

Herpetológica Españo<strong>la</strong> (3ª impresión). Madrid.<br />

Thomas, L., Buck<strong>la</strong>nd, S.T., Rexstad, E.A., Laake, J.L.,<br />

Strindberg, S., Hedley, S.L., Bishop, J.R.B., Marques,<br />

T.A. & Burnham, K.P. 2009. Distance software: <strong>de</strong>sign<br />

and analysis of distance sampling surveys for estimating<br />

popu<strong>la</strong>tion size. Journal of Applied Ecology, 47: 5-14.<br />

Distribución <strong><strong>de</strong>l</strong> género <strong>Ibero<strong>la</strong>certa</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>provincia</strong> <strong>de</strong> Our<strong>en</strong>se<br />

(Galicia, noroeste <strong>de</strong> España) y zonas limítrofes<br />

Pedro Galán<br />

Departam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Bioloxía Animal, Bioloxía Vexetal e Ecoloxía. Faculta<strong>de</strong> <strong>de</strong> Ci<strong>en</strong>cias. Universida<strong>de</strong> da Coruña. Campus da Zapateira, s/n.<br />

15071 A Coruña. C.e.: pga<strong>la</strong>n@udc.es<br />

Fecha <strong>de</strong> aceptación: 5 <strong>de</strong> marzo <strong>de</strong> 2011.<br />

Key words: Lacertidae, <strong>Ibero<strong>la</strong>certa</strong> montico<strong>la</strong>, <strong>Ibero<strong>la</strong>certa</strong> ga<strong>la</strong>ni, distribution, Galicia, Northwest Spain.<br />

En el noroeste <strong>de</strong> <strong>la</strong> P<strong>en</strong>ínsu<strong>la</strong> Ibérica están<br />

pres<strong>en</strong>tes dos especies <strong><strong>de</strong>l</strong> género <strong>Ibero<strong>la</strong>certa</strong>, <strong>la</strong><br />

<strong>la</strong>gartija cantábrica (<strong>Ibero<strong>la</strong>certa</strong> montico<strong>la</strong>) y <strong>la</strong><br />

<strong>la</strong>gartija leonesa (<strong>Ibero<strong>la</strong>certa</strong> ga<strong>la</strong>ni), <strong>de</strong> reci<strong>en</strong>te<br />

<strong>de</strong>scripción. La distribución <strong>de</strong> I. montico<strong>la</strong><br />

Para ver Anexos ir a <br />

(Boul<strong>en</strong>ger, 1905), <strong>en</strong><strong>de</strong>mismo noroccid<strong>en</strong>tal<br />

ibérico, es bi<strong>en</strong> conocida <strong>en</strong> términos g<strong>en</strong>erales<br />

(Pérez-Mel<strong>la</strong>do, 2004; Moreira & Paulo, 2008). Su principal<br />

área <strong>de</strong> distribución se exti<strong>en</strong><strong>de</strong> a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> Cordillera Cantábrica, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el macizo <strong>de</strong> Peña


Bol. Asoc. Herpetol. Esp. (2011) 22<br />

123<br />

Prieta por el Este hasta <strong>la</strong> sierra <strong>de</strong> Os Ancares por<br />

el Oeste, continuando su distribución occid<strong>en</strong>tal<br />

por el norte <strong>de</strong> Galicia, don<strong>de</strong> alcanza <strong>la</strong> costa.<br />

Fuera <strong>de</strong> esa zona principal, exist<strong>en</strong> pob<strong>la</strong>ciones<br />

ais<strong>la</strong>das <strong>en</strong> <strong>la</strong> sierra <strong><strong>de</strong>l</strong> Sueve (Asturias), <strong>en</strong> áreas<br />

<strong>de</strong> baja o mo<strong>de</strong>rada altitud <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>provincia</strong> <strong>de</strong> A<br />

Coruña, <strong>en</strong> <strong>la</strong>s montañas <strong><strong>de</strong>l</strong> este <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>provincia</strong><br />

<strong>de</strong> Our<strong>en</strong>se (ambas <strong>en</strong> Galicia) y <strong>en</strong> <strong>la</strong> Serra da<br />

Estre<strong>la</strong>, <strong>en</strong> Portugal (Elvira & Vigal, 1982; Galán, 1982;<br />

Bas, 1983; Ba<strong>la</strong>do et al., 1995; Arribas, 2002; Pérez-Mel<strong>la</strong>do,<br />

2004; Galán et al., 2007a; Moreira & Paulo, 2008).<br />

Su estado <strong>de</strong> conservación es difer<strong>en</strong>te<br />

según <strong>la</strong>s pob<strong>la</strong>ciones consi<strong>de</strong>radas. En el<br />

caso <strong>de</strong> Galicia, se consi<strong>de</strong>ran como <strong>de</strong> preocupación<br />

m<strong>en</strong>or aquel<strong>la</strong>s que habitan <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

<strong>provincia</strong> <strong>de</strong> Lugo, don<strong>de</strong> se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra <strong>en</strong><br />

g<strong>en</strong>eral bi<strong>en</strong> distribuida <strong>en</strong> toda su zona norte<br />

y ori<strong>en</strong>tal, pero se consi<strong>de</strong>ran am<strong>en</strong>azadas<br />

tanto <strong>la</strong>s pob<strong>la</strong>ciones ais<strong>la</strong>das <strong>de</strong> baja altitud<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>provincia</strong> <strong>de</strong> A Coruña como <strong>la</strong>s <strong>de</strong><br />

montaña <strong>de</strong> Our<strong>en</strong>se (Galán, 1999a, 1999b),<br />

incluidas <strong>en</strong> el Catálogo Gallego con <strong>la</strong> categoría<br />

<strong>de</strong> vulnerables (Xunta <strong>de</strong> Galicia, 2007).<br />

Por su parte, I. ga<strong>la</strong>ni Arribas, Carraza &<br />

Odierna, 2006 se distribuye por <strong>la</strong>s montañas<br />

noroccid<strong>en</strong>tales <strong>de</strong> Zamora, Montes <strong>de</strong> León,<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>provincia</strong> <strong><strong>de</strong>l</strong> mismo nombre y Trevinca<br />

<strong>en</strong> Our<strong>en</strong>se (Arribas et al., 2006). Esta nueva<br />

especie se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra restringida a zonas elevadas<br />

<strong>de</strong> montaña. Las pob<strong>la</strong>ciones gallegas se<br />

consi<strong>de</strong>ran vulnerables según el Catálogo<br />

Gallego (Xunta <strong>de</strong> Galicia, 2007).<br />

De <strong>la</strong>s pob<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> ambas especies consi<strong>de</strong>radas<br />

como vulnerables <strong>en</strong> <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Comunidad Autónoma <strong>de</strong> Galicia, se posee cierta<br />

información sobre <strong>la</strong>s <strong>de</strong> I. montico<strong>la</strong> que habitan<br />

<strong>en</strong> zonas baja altitud <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>provincia</strong> <strong>de</strong> A<br />

Coruña (Galán, 1982, 1991, 1999b; Rúa & Galán, 2003;<br />

Galán et al., 2007a, 2007b), pero sobre <strong>la</strong>s <strong>de</strong> montaña<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>provincia</strong> <strong>de</strong> Our<strong>en</strong>se, don<strong>de</strong> están pres<strong>en</strong>tes<br />

ambas especies <strong>de</strong> <strong>Ibero<strong>la</strong>certa</strong>, únicam<strong>en</strong>-<br />

te se conoce su pres<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> cuadrícu<strong>la</strong>s UTM <strong>de</strong><br />

10x10 km y, <strong>de</strong> manera aproximada, los rangos<br />

<strong>de</strong> altitud ocupados (Bas, 1983; Ba<strong>la</strong>do et al., 1995;<br />

Pérez-Mel<strong>la</strong>do, 2004), careciéndose <strong>de</strong> más datos<br />

sobre estas pob<strong>la</strong>ciones am<strong>en</strong>azadas.<br />

El motivo <strong>de</strong> <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>te nota es <strong>de</strong>tal<strong>la</strong>r <strong>la</strong><br />

distribución <strong>en</strong> cuadrícu<strong>la</strong>s UTM <strong>de</strong> 1x1 km<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s pob<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> ambas especies que<br />

habitan <strong>la</strong>s sierras <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>provincia</strong> <strong>de</strong> Our<strong>en</strong>se<br />

y zonas aledañas <strong>de</strong> León y Zamora, consi<strong>de</strong>rando<br />

que tal conocimi<strong>en</strong>to es un primer<br />

paso necesario para <strong>la</strong> conservación <strong>de</strong> estas<br />

pob<strong>la</strong>ciones am<strong>en</strong>azadas.<br />

Los datos para <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>te nota se han obt<strong>en</strong>ido<br />

a partir <strong>de</strong> una serie <strong>de</strong> muestreos realizados<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong>s sierras <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro y este <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>provincia</strong> <strong>de</strong><br />

Our<strong>en</strong>se (Galicia), así como <strong>en</strong> zonas próximas<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>provincia</strong>s <strong>de</strong> León y Zamora (Castil<strong>la</strong>-<br />

León), durante un período <strong>de</strong> seis años, <strong>de</strong> 2005<br />

a 2010. Se ha partido <strong>de</strong> <strong>la</strong> información ya disponible<br />

<strong>en</strong> los diversos at<strong>la</strong>s <strong>de</strong> distribución realizados<br />

(Bas, 1983; Ba<strong>la</strong>do et al., 1995; Pérez-Mel<strong>la</strong>do, 2004),<br />

si bi<strong>en</strong> <strong>en</strong> ellos únicam<strong>en</strong>te se indica <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia<br />

<strong>en</strong> cuadrícu<strong>la</strong>s <strong>de</strong> 10 x 10 km, por lo que se han<br />

visitado <strong>la</strong>s zonas consi<strong>de</strong>radas como pot<strong>en</strong>cialm<strong>en</strong>te<br />

a<strong>de</strong>cuadas para albergar a estas dos especies<br />

por su altitud y características orográficas<br />

d<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> esas cuadrícu<strong>la</strong>s y <strong>en</strong> sus vecinas.<br />

Debido a <strong>la</strong> distribución alopátrica <strong>de</strong><br />

estas especies, que habitan <strong>en</strong> sierras separadas<br />

por <strong>de</strong>c<strong>en</strong>as <strong>de</strong> kilómetros, <strong>la</strong> asignación<br />

específica <strong>de</strong> los ejemp<strong>la</strong>res observados no<br />

supuso ningún problema. A<strong>de</strong>más, <strong>en</strong> todas<br />

<strong>la</strong>s localida<strong>de</strong>s muestreadas se secu<strong>en</strong>ciaron<br />

muestras <strong>de</strong> tejido <strong>de</strong> una serie <strong>de</strong> individuos<br />

para otro estudio (Remón et al. <strong>en</strong> prep.), por lo<br />

que su id<strong>en</strong>tificación está comprobada por<br />

g<strong>en</strong>es mitocondriales. Las difer<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

morfología <strong>en</strong>tre ambas especies se discut<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> Arribas et al. (2006).


124 Bol. Asoc. Herpetol. Esp. (2011) 22<br />

Figura 1. Distribución <strong>de</strong> I. montico<strong>la</strong> (puntos amarillos)<br />

e I. ga<strong>la</strong>ni (puntos b<strong>la</strong>ncos) <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>provincia</strong> <strong>de</strong> Our<strong>en</strong>se y<br />

zonas próximas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>provincia</strong>s <strong>de</strong> León y Zamora. Los<br />

números <strong>en</strong> los círculos indican <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>tes localida<strong>de</strong>s<br />

<strong>de</strong> observación y se re<strong>la</strong>cionan <strong>en</strong> el Anexo, Tab<strong>la</strong>s 1 y 2.<br />

Se <strong>de</strong>stacan <strong>en</strong> líneas rojas <strong>la</strong>s cuadrícu<strong>la</strong>s UTM <strong>de</strong> 10x10<br />

km don<strong>de</strong> se ha citado <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>Ibero<strong>la</strong>certa</strong> según<br />

los difer<strong>en</strong>tes at<strong>la</strong>s <strong>de</strong> distribución, especialm<strong>en</strong>te Pérez-<br />

Mel<strong>la</strong>do (2004).<br />

Todas <strong>la</strong>s observaciones <strong>de</strong> <strong>Ibero<strong>la</strong>certa</strong> se<br />

han georefer<strong>en</strong>ciado con un GPS, registrando<br />

a<strong>de</strong>más <strong>la</strong> altitud a <strong>la</strong> que se <strong>en</strong>contraban y<br />

datos sobre los hábitats ocupados.<br />

<strong>Ibero<strong>la</strong>certa</strong> montico<strong>la</strong><br />

En <strong>la</strong> Figura 1 y <strong>en</strong> <strong>la</strong> Tab<strong>la</strong> 1 <strong><strong>de</strong>l</strong> Anexo (versión<br />

electrónica) se indican <strong>la</strong>s localida<strong>de</strong>s don<strong>de</strong><br />

se ha localizado a I. montico<strong>la</strong> <strong>en</strong> el Macizo<br />

C<strong>en</strong>tral <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>provincia</strong> <strong>de</strong> Our<strong>en</strong>se. En el período<br />

2005-2010 <strong>la</strong> hemos <strong>en</strong>contrado <strong>en</strong> cuatro<br />

cuadrícu<strong>la</strong>s UTM <strong>de</strong> 10x10 km (PG48, PG47,<br />

PG37 y PG38) y ocho cuadrícu<strong>la</strong>s <strong>de</strong> 1x1 km.<br />

Su distribución <strong>en</strong> esta zona se circunscribe<br />

sólo a estas sierras c<strong>en</strong>trales y se pue<strong>de</strong><br />

agrupar <strong>en</strong> cuatro áreas difer<strong>en</strong>ciadas:<br />

(i) Las zonas más elevadas <strong>de</strong> <strong>la</strong> Serra <strong>de</strong><br />

Queixa, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> Cabeza <strong>de</strong> Manzaneda hasta el<br />

extremo sur <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma (Figura 1, Tab<strong>la</strong> 1 <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

Anexo), <strong>en</strong> altitu<strong>de</strong>s compr<strong>en</strong>didas <strong>en</strong>tre los 1657<br />

y los 1778 msnm (zona cuminal <strong>de</strong> <strong>la</strong> sierra;<br />

Figura 1, puntos <strong>en</strong> amarillo 1 y 2; altitud media<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s observaciones (± error estándar): 1709.9 ±<br />

16.4 msnm). Ocupan <strong>en</strong> esta área <strong>la</strong>s pedrizas<br />

(sobre todo <strong>la</strong> <strong>de</strong> Cabeza Gran<strong>de</strong> <strong>de</strong> Manzaneda,<br />

próxima a <strong>la</strong> cumbre), los roquedos y los amontonami<strong>en</strong>tos<br />

<strong>de</strong> piedras <strong>en</strong>tre matorral raso <strong>de</strong><br />

Chamaespartium trid<strong>en</strong>tatum y Erica australis<br />

(Pterosparto-Ericetum aragon<strong>en</strong>sis) y herbazales<br />

<strong>de</strong> Agrostis y Festuca.<br />

(ii) Extremo norte <strong><strong>de</strong>l</strong> Parque Natural <strong>de</strong><br />

O Inverna<strong>de</strong>iro, <strong>en</strong> <strong>la</strong> parte alta <strong><strong>de</strong>l</strong> Val da<br />

Figueira, a 1155-1180 msnm <strong>de</strong> altitud<br />

(Figura 1, punto amarillo 3). En esta zona se<br />

observaron <strong>en</strong> talu<strong>de</strong>s <strong>de</strong> tierra y roca, así como<br />

<strong>en</strong> roquedos <strong>en</strong> matorral <strong>de</strong> Erica australis y<br />

pies dispersos <strong>de</strong> Quercus pyr<strong>en</strong>aica.<br />

(iii) Una pequeña pob<strong>la</strong>ción ais<strong>la</strong>da, limitada<br />

a <strong>la</strong> zona <strong><strong>de</strong>l</strong> minúsculo pu<strong>en</strong>te <strong>de</strong> A Previsa,<br />

sobre un arroyo, a 1077 msnm <strong>de</strong> altitud (Figura<br />

1, punto amarillo 4). Los individuos ocupan <strong>la</strong>s<br />

losas <strong>de</strong> piedra <strong><strong>de</strong>l</strong> pequeño pu<strong>en</strong>te y <strong>la</strong>s rocas<br />

inmediatas al río, <strong>en</strong>tre matorral alto <strong>de</strong> Erica<br />

arborea y pies dispersos <strong>de</strong> Betu<strong>la</strong> alba, <strong>en</strong> un<br />

área inferior a 0.01 km 2 <strong>de</strong> superficie. Esta zona<br />

se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra ro<strong>de</strong>ada por formaciones <strong>de</strong> matorral<br />

don<strong>de</strong> no se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra pres<strong>en</strong>te (Figura 2).<br />

(iv) Otra pequeña pob<strong>la</strong>ción ais<strong>la</strong>da, limitada<br />

a una garganta fluvial que se sitúa <strong>en</strong> <strong>la</strong> co<strong>la</strong><br />

sureste <strong><strong>de</strong>l</strong> embalse <strong>de</strong> Chandrexa <strong>de</strong> Queixa, a<br />

910-920 msnm (Figura 1, punto amarillo 5), <strong>en</strong><br />

talu<strong>de</strong>s <strong>de</strong> roca y roquedos junto al río con<br />

matorral <strong>de</strong> Erica arborea, Erica australis y arbo<strong>la</strong>do<br />

disperso (Quercus pyr<strong>en</strong>aica). Los hábitats<br />

que ro<strong>de</strong>an esta zona son también matorrales<br />

don<strong>de</strong> no se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra pres<strong>en</strong>te.<br />

Es posible que <strong>la</strong>s pob<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> <strong>la</strong>s zonas<br />

elevadas <strong>de</strong> <strong>la</strong> Serra <strong>de</strong> Queixa (Figura 1, puntos<br />

amarillos 1 y 2) estén <strong>en</strong> contacto con <strong>la</strong><br />

pob<strong>la</strong>ción <strong><strong>de</strong>l</strong> extremo norte <strong><strong>de</strong>l</strong> Parque


Bol. Asoc. Herpetol. Esp. (2011) 22<br />

125<br />

Natural <strong>de</strong> O Inverna<strong>de</strong>iro (Figura 1, punto<br />

amarillo 3), a lo <strong>la</strong>rgo <strong><strong>de</strong>l</strong> eje axial <strong>de</strong> <strong>la</strong> sierra,<br />

aunque estas últimas se sitúan a m<strong>en</strong>or altitud.<br />

Sin embargo, <strong>la</strong>s pob<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> A<br />

Previsa-O Chao (punto amarillo 4) y <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

co<strong>la</strong> <strong><strong>de</strong>l</strong> embalse <strong>de</strong> Chandrexa <strong>de</strong> Queixa-<br />

Bretelo (punto amarillo 5) parec<strong>en</strong> <strong>en</strong>contrarse<br />

completam<strong>en</strong>te ais<strong>la</strong>das, formadas por<br />

muy pocos ejemp<strong>la</strong>res (especialm<strong>en</strong>te <strong>la</strong> <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

pequeño pu<strong>en</strong>te <strong>de</strong> A Previsa) y <strong>en</strong> hábitats<br />

difer<strong>en</strong>tes a los que ocupan <strong>la</strong>s pob<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s zonas altas <strong>de</strong> <strong>la</strong> sierra (Tab<strong>la</strong> 1 <strong><strong>de</strong>l</strong> Anexo).<br />

El rango global <strong>de</strong> altitu<strong>de</strong>s <strong>de</strong> todas estas<br />

pob<strong>la</strong>ciones <strong><strong>de</strong>l</strong> Macizo C<strong>en</strong>tral Our<strong>en</strong>sano<br />

es <strong>de</strong> 910-1778 msnm, con una altitud media<br />

(± error estándar) <strong>de</strong> 1455.5 ± 95.6 msnm,<br />

aunque, como hemos indicado, separadas <strong>en</strong>,<br />

al m<strong>en</strong>os, cuatro núcleos pob<strong>la</strong>cionales disjuntos,<br />

que ocupan difer<strong>en</strong>tes rangos altitudinales<br />

y hábitats.<br />

En su conjunto, estas pob<strong>la</strong>ciones se<br />

<strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran ais<strong>la</strong>das <strong>de</strong> <strong>la</strong>s más próximas <strong>de</strong> su<br />

especie, situadas a 37-39 km <strong>en</strong> línea recta,<br />

<strong>en</strong> los montes <strong>de</strong> O Incio y <strong>la</strong> Serra do Courel<br />

(Lugo) y separadas por el cañón <strong><strong>de</strong>l</strong> río Sil,<br />

que <strong><strong>de</strong>l</strong>imita una zona <strong>de</strong> clima y vegetación<br />

marcadam<strong>en</strong>te mediterráneas.<br />

Foto Pedro Galán<br />

Figura 2. Macho adulto <strong>de</strong> I. montico<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción<br />

ais<strong>la</strong>da <strong><strong>de</strong>l</strong> pu<strong>en</strong>te <strong>de</strong> A Previsa, Chandrexa <strong>de</strong> Queixa,<br />

Our<strong>en</strong>se. Este ejemp<strong>la</strong>r t<strong>en</strong>ía <strong>la</strong> zona v<strong>en</strong>tral <strong>de</strong> color<br />

azul y carecía <strong>de</strong> ocelos <strong>de</strong> este color <strong>en</strong> los f<strong>la</strong>ncos.<br />

<strong>Ibero<strong>la</strong>certa</strong> ga<strong>la</strong>ni<br />

Las pob<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> esta especie se han localizado<br />

<strong>en</strong> el extremo ori<strong>en</strong>tal <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>provincia</strong> <strong>de</strong><br />

Our<strong>en</strong>se, ocupando también zonas vecinas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

<strong>provincia</strong>s <strong>de</strong> León y Zamora, <strong>en</strong> el conjunto <strong>de</strong><br />

sierras que converg<strong>en</strong> <strong>en</strong> P<strong>en</strong>a Trevinca, <strong>la</strong> cumbre<br />

más elevada <strong>de</strong> Galicia (sierras Calva, Eixe-Eje y<br />

Segun<strong>de</strong>ira-Segun<strong>de</strong>ra). Éstas se sitúan a tan sólo<br />

35-45 km <strong>en</strong> línea recta <strong>de</strong> <strong>la</strong>s pob<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong><br />

I. montico<strong>la</strong> <strong>de</strong> Queixa-Manzaneda, pero separadas<br />

por <strong>la</strong> <strong>de</strong>presión <strong><strong>de</strong>l</strong> río Bibei, zona <strong>de</strong> marcado<br />

carácter mediterráneo (Figura 1). La hemos<br />

localizado <strong>en</strong> el período 2005-2010 <strong>en</strong> seis cuadrícu<strong>la</strong>s<br />

UTM <strong>de</strong> 10x10 km (PG89, PG88,<br />

PG87, PG77, PG78 y PG76) y 35 cuadrícu<strong>la</strong>s <strong>de</strong><br />

1x1 km (Tab<strong>la</strong> 2 <strong><strong>de</strong>l</strong> Anexo; Figura 1).<br />

El rango <strong>de</strong> altitu<strong>de</strong>s que ocupa <strong>en</strong> esta zona<br />

compr<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong>s<strong>de</strong> los 1120 msnm <strong><strong>de</strong>l</strong> pueblo <strong>de</strong><br />

A Ponte (Our<strong>en</strong>se) hasta <strong>la</strong> cumbre <strong>de</strong> P<strong>en</strong>a<br />

Trevinca (observada <strong>en</strong> <strong>la</strong> verti<strong>en</strong>te <strong>de</strong> Our<strong>en</strong>se,<br />

prácticam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> su misma cima, Figura 3), a<br />

2124 msnm. La altitud media <strong>de</strong> <strong>la</strong>s observaciones<br />

es <strong>de</strong> 1662.1 ± 39.9 msnm. Consi<strong>de</strong>rando<br />

sólo <strong>la</strong>s localida<strong>de</strong>s gallegas, el rango máximo y<br />

mínimo <strong>de</strong> altitu<strong>de</strong>s es el mismo, y <strong>la</strong> altitud<br />

media es <strong>de</strong> 1619.9 ± 53.2 msnm.<br />

En <strong>la</strong>s zonas altas <strong>de</strong> estas sierras vive <strong>en</strong> los<br />

aflorami<strong>en</strong>tos rocosos y <strong>en</strong> pedregales situados<br />

<strong>en</strong> matorrales <strong>de</strong> bajo porte (Erica umbel<strong>la</strong>ta y<br />

G<strong>en</strong>ista sanabr<strong>en</strong>sis; Erico umbel<strong>la</strong>tae-<br />

G<strong>en</strong>istetum sanabr<strong>en</strong>sis) y herbazales (cervunales;<br />

G<strong>en</strong>isto carpetanae-Nar<strong>de</strong>tum) (Figura 4).<br />

En <strong>la</strong> Tab<strong>la</strong> 2 <strong><strong>de</strong>l</strong> Anexo se indican los difer<strong>en</strong>tes<br />

hábitats don<strong>de</strong> fue <strong>en</strong>contrada.<br />

En esta distribución no se pued<strong>en</strong> difer<strong>en</strong>ciar<br />

áreas <strong>de</strong> ocupación, ya que aparece dispersa por<br />

estas sierras, asociada a sustratos rocosos o pedregosos.<br />

La única pob<strong>la</strong>ción con hábitat c<strong>la</strong>ram<strong>en</strong>te<br />

difer<strong>en</strong>ciado es <strong>la</strong> <strong><strong>de</strong>l</strong> pueblo <strong>de</strong> A Ponte<br />

(ayuntami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> A Veiga, Our<strong>en</strong>se) que, a<strong>de</strong>más<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s rocas y piedras, vive también <strong>en</strong> los


126<br />

Bol. Asoc. Herpetol. Esp. (2011) 22<br />

Foto Pedro Galán<br />

Foto Pedro Galán<br />

Figura 3. Macho adulto <strong>de</strong> I. ga<strong>la</strong>ni <strong>de</strong> P<strong>en</strong>a<br />

Trevinca, A Veiga, Our<strong>en</strong>se. Obsérv<strong>en</strong>se los característicos<br />

ocelos azules <strong>en</strong> los f<strong>la</strong>ncos <strong>de</strong> los machos <strong>de</strong><br />

esta especie.<br />

muros <strong>de</strong> <strong>la</strong>s construcciones humanas, don<strong>de</strong><br />

alcanza d<strong>en</strong>sida<strong>de</strong>s re<strong>la</strong>tivam<strong>en</strong>te elevadas. Otras<br />

pob<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> estas sierras también ocupan<br />

muros <strong>de</strong> construcciones ais<strong>la</strong>das, pero ésta es <strong>la</strong><br />

única asociada a un núcleo <strong>de</strong> pob<strong>la</strong>ción humana<br />

habitado <strong>de</strong> cierta <strong>en</strong>tidad.<br />

A pesar <strong>de</strong> <strong>la</strong> proximidad geográfica <strong>en</strong> que se<br />

<strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran <strong>la</strong>s pob<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> estas especies, cada<br />

una <strong>de</strong> el<strong>la</strong>s habita <strong>en</strong> macizos montañosos que<br />

pert<strong>en</strong>ec<strong>en</strong> a difer<strong>en</strong>tes regiones biogeográficas<br />

que confluy<strong>en</strong> <strong>en</strong> esta zona surori<strong>en</strong>tal <strong>de</strong><br />

Galicia. Las pob<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> I. montico<strong>la</strong> <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

Macizo C<strong>en</strong>tral Our<strong>en</strong>sano (sierra <strong>de</strong> Queixa y<br />

Cabeza <strong>de</strong> Manzaneda) se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran d<strong>en</strong>tro <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> región Eurosiberiana, <strong>en</strong> el piso Montano<br />

superior y, según <strong>la</strong> c<strong>la</strong>sificación <strong>de</strong> Rivas<br />

Martínez (1987), <strong>en</strong> el sector Ga<strong>la</strong>ico-Portugués y<br />

subsector Juresiano-Queix<strong>en</strong>se, con una vegetación<br />

pot<strong>en</strong>cial <strong>de</strong> abedu<strong>la</strong>res acidófilos altimontanos<br />

(Saxifrago spathu<strong>la</strong>ris-Betuletum celtibericae).<br />

Por su parte, <strong>la</strong>s pob<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> I. ga<strong>la</strong>ni <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s sierras limítrofes <strong>en</strong>tre Our<strong>en</strong>se, León y<br />

Zamora (Trevinca, Eixe, Calva y Segun<strong>de</strong>ira) se<br />

<strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran <strong>en</strong> <strong>la</strong> región Mediterránea, <strong>en</strong> los<br />

pisos Supramediterráneo (hasta los 1750-1800<br />

msnm) y Oromediterráneo (<strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong>s anteriores<br />

Figura 4. Hábitat <strong>de</strong> I. ga<strong>la</strong>ni <strong>en</strong> el macizo <strong>de</strong> P<strong>en</strong>a<br />

Trevinca, <strong>en</strong>tre Our<strong>en</strong>se, León y Zamora, compuesto<br />

por matorrales montanos <strong>de</strong> bajo porte, herbazales<br />

rasos y aflorami<strong>en</strong>tos rocosos.<br />

altitu<strong>de</strong>s hasta <strong>la</strong>s cumbres, que sobrepasan los<br />

2000 msnm), d<strong>en</strong>tro <strong><strong>de</strong>l</strong> sector Or<strong>en</strong>sano-<br />

Sanabri<strong>en</strong>se y subsector Maragato-Sanabri<strong>en</strong>se,<br />

don<strong>de</strong> existe una vegetación pot<strong>en</strong>cial <strong>de</strong> <strong>en</strong>ebrales<br />

rastreros silicíco<strong>la</strong>s (G<strong>en</strong>isto sanabr<strong>en</strong>sis-<br />

Juniperetum nanae).<br />

Su grado <strong>de</strong> ais<strong>la</strong>mi<strong>en</strong>to es muy notable,<br />

al <strong>en</strong>contrarse únicam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> zonas elevadas,<br />

ro<strong>de</strong>adas por áreas <strong>de</strong> baja altitud <strong>de</strong> marcado<br />

clima mediterráneo (Mesomediterráneo y<br />

Supramediterráneo) don<strong>de</strong> estas especies no<br />

pued<strong>en</strong> vivir. Este ais<strong>la</strong>mi<strong>en</strong>to es también<br />

muy antiguo (Arribas et al., 2006).<br />

Las pob<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> <strong>Ibero<strong>la</strong>certa</strong> <strong><strong>de</strong>l</strong> sureste <strong>de</strong><br />

Galicia (<strong>provincia</strong> <strong>de</strong> Our<strong>en</strong>se) fueron citadas<br />

por vez primera por Bas (1983), qui<strong>en</strong> señaló su<br />

pres<strong>en</strong>cia muy puntual, localizada por <strong>en</strong>cima <strong>de</strong><br />

los 1500 msnm <strong>de</strong> altitud. Indicó su pres<strong>en</strong>cia<br />

<strong>en</strong> dos cuadrícu<strong>la</strong>s UTM <strong>de</strong> 10x10 km <strong>en</strong> el<br />

Macizo C<strong>en</strong>tral y una <strong>en</strong> Trevinca. Ba<strong>la</strong>do et al.<br />

(1995) también <strong>de</strong>stacaron su escasez <strong>en</strong> el sureste<br />

<strong>de</strong> Galicia, reduciéndose su pres<strong>en</strong>cia a<br />

Manzaneda y Trevinca, por <strong>en</strong>cima <strong>de</strong> los 1400<br />

msnm. En esta publicación su distribución se<br />

amplía a tres cuadrícu<strong>la</strong>s <strong>en</strong> el Macizo C<strong>en</strong>tral y<br />

otras tres <strong>en</strong> <strong>la</strong> zona <strong>de</strong> Trevinca y sierras cercanas.<br />

En el At<strong>la</strong>s Español aparec<strong>en</strong> citadas cuatro


Bol. Asoc. Herpetol. Esp. (2011) 22<br />

127<br />

cuadrícu<strong>la</strong>s <strong>en</strong> el Macizo C<strong>en</strong>tral y otras cuatro<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong>s montañas <strong><strong>de</strong>l</strong> este <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>provincia</strong> <strong>de</strong><br />

Our<strong>en</strong>se (a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> otras cuadrícu<strong>la</strong>s <strong>en</strong> León y<br />

Zamora; Pérez-Mel<strong>la</strong>do, 2004). En todas estas<br />

publicaciones son tratadas como una única especie,<br />

Lacerta montico<strong>la</strong>. La <strong>de</strong>scripción <strong>de</strong><br />

<strong>Ibero<strong>la</strong>certa</strong> ga<strong>la</strong>ni <strong>en</strong> 2006 (Arribas et al., 2006)<br />

adscribió <strong>la</strong>s pob<strong>la</strong>ciones <strong><strong>de</strong>l</strong> este <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>provincia</strong><br />

<strong>de</strong> Our<strong>en</strong>se a esta nueva especie, seña<strong>la</strong>ndo que<br />

se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> <strong>la</strong> sierra Segun<strong>de</strong>ra y <strong>en</strong> <strong>la</strong> sierra<br />

<strong><strong>de</strong>l</strong> Eje o Peña Trevinca, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> <strong>la</strong>s sierras <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> Cabrera y <strong><strong>de</strong>l</strong> Tel<strong>en</strong>o, estas dos últimas <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

<strong>provincia</strong> <strong>de</strong> León y <strong>la</strong>s anteriores <strong>en</strong>tre León,<br />

Zamora y Our<strong>en</strong>se. Estos autores indican que su<br />

distribución altitudinal abarca <strong>de</strong> los 1000 a los<br />

2000 msnm. Las pob<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> <strong>Ibero<strong>la</strong>certa</strong> <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> serra <strong>de</strong> Queixa, Manzaneda y montes <strong>de</strong> O<br />

Inverna<strong>de</strong>iro (también <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>provincia</strong> <strong>de</strong><br />

Our<strong>en</strong>se) correspond<strong>en</strong>, sin embargo, a <strong>la</strong> especie<br />

I. montico<strong>la</strong> (Arribas et al., 2006).<br />

Con respecto a los datos previam<strong>en</strong>te<br />

conocidos <strong><strong>de</strong>l</strong> At<strong>la</strong>s Español (Pérez-Mel<strong>la</strong>do,<br />

2004), <strong>en</strong> el caso <strong>de</strong> I. montico<strong>la</strong> <strong><strong>de</strong>l</strong> Macizo<br />

C<strong>en</strong>tral Our<strong>en</strong>sano, se confirma <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia<br />

<strong>en</strong> tres <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cuadrícu<strong>la</strong>s citadas <strong>en</strong> este trabajo:<br />

PG37, PG47 y PG48 y se cita <strong>en</strong> una<br />

nueva: PG38. Sin embargo no se <strong>la</strong> localizó<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> cuadrícu<strong>la</strong> PG27.<br />

El número <strong>de</strong> individuos que integra estas<br />

pob<strong>la</strong>ciones es bajo y aparec<strong>en</strong> <strong>en</strong> d<strong>en</strong>sida<strong>de</strong>s<br />

también muy bajas <strong>en</strong> zonas altas <strong>de</strong> <strong>la</strong> sierra <strong>de</strong><br />

Queixa (1657 – 1778 msnm), con algunas<br />

pob<strong>la</strong>ciones residuales <strong>en</strong> zonas más bajas,<br />

como <strong>la</strong>s <strong><strong>de</strong>l</strong> Parque Natural <strong>de</strong> O Inverna<strong>de</strong>iro<br />

(1150 – 1180 msnm) y <strong>la</strong>s extremadam<strong>en</strong>te<br />

reducidas y ais<strong>la</strong>das <strong><strong>de</strong>l</strong> pu<strong>en</strong>te <strong>de</strong> A Previsa<br />

(1077 msnm) y <strong>de</strong> <strong>la</strong> co<strong>la</strong> <strong><strong>de</strong>l</strong> embalse <strong>de</strong><br />

Chandrexa <strong>de</strong> Queixa (910-920 msnm), <strong>la</strong>s<br />

más bajas <strong>de</strong> todas.<br />

En el caso <strong>de</strong> I. ga<strong>la</strong>ni <strong>en</strong> territorio gallego,<br />

se confirma su pres<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> cuatro <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cuadrícu<strong>la</strong>s<br />

citadas <strong>en</strong> Pérez-Mel<strong>la</strong>do (2004): PG88,<br />

PG87, PG77 y PG76, aunque no se ha localizado<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> PG79. Por otro <strong>la</strong>do, se ha observado<br />

<strong>en</strong> dos cuadrícu<strong>la</strong>s nuevas: PG89 y PG78.<br />

Estas pob<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> I. ga<strong>la</strong>ni se distribuy<strong>en</strong><br />

por un área mayor que I. montico<strong>la</strong> <strong>en</strong><br />

Our<strong>en</strong>se, pero también <strong>en</strong> d<strong>en</strong>sida<strong>de</strong>s bajas o<br />

muy bajas y asociadas a aflorami<strong>en</strong>tos rocosos,<br />

piedras y construcciones, <strong>en</strong> zonas elevadas<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s sierras, g<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te <strong>en</strong>tre los 1573<br />

msnm y <strong>la</strong> cumbre <strong>de</strong> P<strong>en</strong>a Trevinca, a 2124<br />

msnm. Sin embargo, <strong>en</strong> <strong>la</strong> zona norte <strong>la</strong><br />

hemos localizado <strong>de</strong>sc<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do hasta los<br />

1355 msnm <strong>en</strong> el Teixedal <strong>de</strong> Casio y <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

zona sur, hasta los 1120 msnm <strong>en</strong> el pueblo<br />

<strong>de</strong> A Ponte (ayuntami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> A Veiga),<br />

don<strong>de</strong> alcanza <strong>la</strong> altitud mínima, según nuestros<br />

datos, y <strong>la</strong> d<strong>en</strong>sidad <strong>de</strong> pob<strong>la</strong>ción más<br />

elevada, al amparo <strong>de</strong> un medio antropófilo.<br />

A una esca<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>de</strong>talle tan fina como es <strong>la</strong><br />

distribución <strong>de</strong> unas especies <strong>en</strong> cuadrícu<strong>la</strong>s<br />

UTM <strong>de</strong> 1x1 km, es más que posible que<br />

numerosas pob<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> ambos <strong>la</strong>cértidos<br />

hayan pasado <strong>de</strong>sapercibidas o se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tr<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> zonas aún no muestreadas. Por ello, los<br />

datos aportados aquí son sólo una base para<br />

futuros muestreos que <strong>la</strong> complet<strong>en</strong>. Pero <strong>la</strong><br />

catalogación <strong>de</strong> estas pob<strong>la</strong>ciones como vulnerables<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción autonómica gallega<br />

(Xunta <strong>de</strong> Galicia, 2007) confiere relevancia a<br />

estos datos ya disponibles como información<br />

previa a <strong>la</strong> redacción <strong>de</strong> los oportunos p<strong>la</strong>nes<br />

<strong>de</strong> conservación.<br />

AGRADECIMIENTOS: R. Ferreiro, M. Cabana, R.<br />

Vázquez y A. Romeo nos acompañaron <strong>en</strong> algunos <strong>de</strong><br />

los muestreos realizados. Una parte <strong>de</strong> estos muestreos<br />

fue financiada por los proyectos PGIDIT03RFO10301PR<br />

y PGIDIT06RFO10301PR <strong>de</strong> <strong>la</strong> Xunta <strong>de</strong> Galicia y<br />

REN2003-02931/GLO <strong><strong>de</strong>l</strong> Ministerio <strong>de</strong> Ci<strong>en</strong>cia y<br />

Tecnología.


128 Bol. Asoc. Herpetol. Esp. (2011) 22<br />

REFERENCIAS<br />

Arribas, O.J. 2002. Lacerta montico<strong>la</strong> (Lagartija serrana): datos<br />

sobre su pres<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> Cantabria y Pal<strong>en</strong>cia. Boletín <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Asociación Herpetológica Españo<strong>la</strong>, 13: 25-26.<br />

Arribas, O., Carranza, S. & Odierna, G. 2006. Description of<br />

a new <strong>en</strong><strong>de</strong>mic species of mountain lizard from<br />

Northwestern Spain: <strong>Ibero<strong>la</strong>certa</strong> ga<strong>la</strong>ni sp. nov.<br />

(Squamata: Lacertidae). Zootaxa, 1240: 1-55.<br />

Ba<strong>la</strong>do, R., Bas, S. & Galán, P. 1995. Anfibios e réptiles. 65-170. In:<br />

Consello da Cultura Galega y Socieda<strong>de</strong> Galega <strong>de</strong> Historia<br />

Natural (eds.), At<strong>la</strong>s <strong>de</strong> Vertebrados <strong>de</strong> Galicia. Aproximación a<br />

distribución dos Vertebrados terrestres <strong>de</strong> Galicia durante o quinqu<strong>en</strong>io<br />

1980-85. Tomo 1: Peixes, Anfibios, Réptiles e Mamíferos.<br />

Ag<strong>en</strong>cia Gráfica, S. A. Santiago <strong>de</strong> Composte<strong>la</strong>.<br />

Bas, S. 1983. At<strong>la</strong>s provisional <strong>de</strong> los vertebrados terrestres <strong>de</strong> Galicia.<br />

Años 1970-1979. Parte I: Anfibios y reptiles. Monografías <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Universidad <strong>de</strong> Santiago <strong>de</strong> Composte<strong>la</strong>, 73: 1-54.<br />

Elvira, B. & Vigal, C.R. 1982. Nuevos datos sobre <strong>la</strong> distribución<br />

geográfica <strong>de</strong> Lacerta montico<strong>la</strong> cantabrica Mert<strong>en</strong>s, 1929<br />

(Sauria, Lacertidae). Doñana, Acta Vertebrata, 9: 99-106.<br />

Galán, P. 1982. Nota sobre <strong>la</strong>s Lacerta montico<strong>la</strong> Boul<strong>en</strong>ger,<br />

1905, <strong>de</strong> <strong>la</strong>s zonas costeras <strong><strong>de</strong>l</strong> Norte <strong>de</strong> Galicia. Doñana,<br />

Acta Vertebrata, 9: 380-384.<br />

Galán, P. 1991. Notas sobre <strong>la</strong> reproducción <strong>de</strong> Lacerta montico<strong>la</strong><br />

(Sauria, Lacertidae) <strong>en</strong> <strong>la</strong>s zonas costeras <strong>de</strong> Galicia (Noroeste<br />

<strong>de</strong> España). Revista Españo<strong>la</strong> <strong>de</strong> Herpetología, 5: 109-123.<br />

Galán, P. 1999a. Conservación <strong>de</strong> <strong>la</strong> herpetofauna gallega.<br />

Situación actual <strong>de</strong> los anfibios y reptiles <strong>de</strong> Galicia.<br />

Universida<strong>de</strong> da Coruña. Servicio <strong>de</strong> Publicacións.<br />

Monografía Nº 72. A Coruña.<br />

Galán, P. 1999b. Declive y extinciones puntuales <strong>en</strong> pob<strong>la</strong>ciones<br />

<strong>de</strong> baja altitud <strong>de</strong> Lacerta montico<strong>la</strong> cantabrica. Boletín<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Asociación Herpetológica Españo<strong>la</strong>, 10: 47-51.<br />

Galán, P., Vi<strong>la</strong>, M., Remón, N. & Naveira, H.F. 2007a.<br />

Caracterización <strong>de</strong> <strong>la</strong>s pob<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> <strong>Ibero<strong>la</strong>certa</strong> montico<strong>la</strong> <strong>en</strong><br />

el Noroeste ibérico mediante <strong>la</strong> combinación <strong>de</strong> datos morfológicos,<br />

ecológicos y g<strong>en</strong>éticos. Munibe (Suplem<strong>en</strong>to), 25: 34-43.<br />

Galán, P., Ferreiro, R. & Naveira, H. 2007b. Sobre <strong>la</strong> superviv<strong>en</strong>cia<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>la</strong>gartija cantábrica (<strong>Ibero<strong>la</strong>certa</strong> montico<strong>la</strong>)<br />

<strong>de</strong> los Montes <strong><strong>de</strong>l</strong> Pindo (A Coruña). Boletín <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Asociación Herpetológica Españo<strong>la</strong>, 18: 53-58.<br />

Moreira, P.L. & Paulo, O.S. 2008. Lacerta montico<strong>la</strong><br />

Boul<strong>en</strong>ger, 1905. 148-149. In: Loureiro, A., Ferrand <strong>de</strong><br />

Almeida, N., Carretero, M.A. & Paulo, O.S. (eds.), At<strong>la</strong>s<br />

dos Anfibios e Répteis <strong>de</strong> Portugal. Instituto <strong>de</strong> Conservaçao<br />

da Natureza e da Biodiversida<strong>de</strong>. Lisboa.<br />

Pérez-Mel<strong>la</strong>do, V. 2004. Lacerta montico<strong>la</strong> Boul<strong>en</strong>ger, 1905.<br />

Lagartija serrana. 227-229. In: Pleguezuelos, J.M.;<br />

Márquez, R. & Lizana, M. (eds.), At<strong>la</strong>s y libro rojo <strong>de</strong> los<br />

anfibios y reptiles <strong>de</strong> España. Dirección G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong><br />

Conservación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Naturaleza-Asociación Herpetológica<br />

Españo<strong>la</strong> (3ª impresión). Madrid.<br />

Rivas-Martínez, S. 1987. Memoria <strong><strong>de</strong>l</strong> Mapa <strong>de</strong> Series <strong>de</strong> Vegetación<br />

<strong>de</strong> España. 1: 400.000. Publicaciones <strong><strong>de</strong>l</strong> Ministerio <strong>de</strong><br />

Agricultura, Pesca y Alim<strong>en</strong>tación. ICONA. Madrid.<br />

Rúa, M. & Galán, P. 2003. Reproductive characteristics of a<br />

low<strong>la</strong>nd popu<strong>la</strong>tion of an alpine lizard: Lacerta montico<strong>la</strong><br />

(Squamata, Lacertidae) in north-west Spain. Animal<br />

Biology, 53: 347-366.<br />

Xunta <strong>de</strong> Galicia. 2007. Decreto 88/2007 do 19 <strong>de</strong> abril, polo<br />

que se regu<strong>la</strong> o Catálogo galego <strong>de</strong> especies ameazadas.<br />

Consellería <strong>de</strong> Medio Ambi<strong>en</strong>te e Des<strong>en</strong>volvem<strong>en</strong>to<br />

Sostible. Diario Oficial <strong>de</strong> Galicia, 89: 7409-7423.<br />

Primera localidad <strong>de</strong> Zootoca vivipara <strong>en</strong> los Montes <strong>de</strong> León<br />

(NW P<strong>en</strong>ínsu<strong>la</strong> Ibérica)<br />

Avda. Fco. Cambó, 23. 08003 Barcelona. C.e.: oarribas@xtec.cat<br />

Oscar J. Arribas<br />

Fecha <strong>de</strong> aceptación: 5 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 2011<br />

Key words: Viviparous lizard, Lacertidae, Iberian P<strong>en</strong>insu<strong>la</strong>.<br />

La <strong>la</strong>gartija <strong>de</strong> turbera (Zootoca vivipara)<br />

es el reptil con el área <strong>de</strong> distribución más<br />

ext<strong>en</strong>so <strong><strong>de</strong>l</strong> mundo. Está pres<strong>en</strong>te <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Cordillera Cantábrica e Ir<strong>la</strong>nda al Oeste y<br />

<strong>de</strong>s<strong>de</strong> el norte <strong>de</strong> <strong>la</strong>s p<strong>en</strong>ínsu<strong>la</strong>s mediterráneas<br />

hasta el Cabo Norte d<strong>en</strong>tro <strong><strong>de</strong>l</strong> Circulo<br />

Po<strong>la</strong>r Ártico <strong>en</strong> Escandinavia. Hacia el Este,<br />

se exti<strong>en</strong><strong>de</strong> a través <strong>de</strong> toda Europa y norte <strong>de</strong><br />

Asia, cruzando Siberia hasta <strong>la</strong>s is<strong>la</strong>s <strong>de</strong><br />

Sajalín y Hokkaido, <strong>en</strong> el Océano Pacífico<br />

(Dely & Böhme, 1984; Böhme, 1997; Mayer et al.,<br />

2000; G<strong>la</strong>ndt, 2001; Arribas, 2009).<br />

En <strong>la</strong> P<strong>en</strong>ínsu<strong>la</strong> Ibérica su área <strong>de</strong> distribución<br />

se circunscribe a <strong>la</strong> franja pir<strong>en</strong>aico-


Anexos al artículo:<br />

“Distribución <strong><strong>de</strong>l</strong> género <strong>Ibero<strong>la</strong>certa</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>provincia</strong> <strong>de</strong> Our<strong>en</strong>se (Galicia, noroeste <strong>de</strong> España) y zonas limítrofes”.<br />

P. Galán. Pág. 122. 1/1<br />

Bol. Asoc. Herpetol. Esp. (2011) 22<br />

Tab<strong>la</strong> 1. Localida<strong>de</strong>s con pres<strong>en</strong>cia actual (2005-2010) comprobada <strong>de</strong> <strong>Ibero<strong>la</strong>certa</strong> montico<strong>la</strong> <strong>en</strong> Our<strong>en</strong>se (Galicia). Los números se refier<strong>en</strong> a <strong>la</strong>s localida<strong>de</strong>s<br />

indicadas <strong>en</strong> <strong>la</strong> Figura 1.<br />

Nº<br />

Localidad<br />

Zona <strong>de</strong> observación<br />

UTM 1x1 km<br />

Hábitat<br />

Altitud (msnm)<br />

1<br />

2<br />

3<br />

4<br />

5<br />

Cabeza <strong>de</strong><br />

Manzaneda<br />

Serra <strong>de</strong> Queixa; eje<br />

axial <strong>de</strong> <strong>la</strong> sierra.<br />

Parque Natural <strong>de</strong><br />

Inverna<strong>de</strong>iro<br />

O Chao; Chandrexa<br />

<strong>de</strong> Queixa<br />

Bretelo; Chandrexa<br />

<strong>de</strong> Queixa<br />

1.1<br />

1.2<br />

1.3<br />

2.1<br />

2.2<br />

2.3<br />

3.1<br />

4.1<br />

5.1<br />

Carretera <strong>de</strong> acceso a <strong>la</strong> estación<br />

invernal <strong>de</strong> esquí<br />

Pedriza <strong>de</strong> <strong>la</strong> cumbre <strong>de</strong> Cabeza<br />

Gran<strong>de</strong> <strong>de</strong> Manzaneda<br />

Pista al sur <strong>de</strong> Cabeza <strong>de</strong> Manzaneda<br />

Zona <strong>de</strong> Os Xuncos<br />

A Boca do Millo<br />

Col<strong>la</strong>do do Millo. O Sistil das Arcas<br />

A C<strong>en</strong>za. Val da Figueira<br />

A Ponte da Previsa (pu<strong>en</strong>te <strong>de</strong><br />

Previsa)<br />

Co<strong>la</strong> sureste <strong><strong>de</strong>l</strong> embalse <strong>de</strong><br />

Chandrexa <strong>de</strong> Queixa<br />

PG 4080<br />

PG 4079<br />

PG 4080<br />

PG 4079<br />

PG 4079<br />

PG 4078<br />

PG 3977<br />

PG 3977<br />

PG 3770<br />

PG 3771<br />

PG 3681<br />

PG 3478<br />

Talu<strong>de</strong>s <strong>de</strong> tierra con piedras <strong>en</strong> herbazal<br />

Gran<strong>de</strong>s bloques <strong>de</strong> piedras (pedriza)<br />

Matorral montano con piedras<br />

Matorral montano con rocas y piedras<br />

Roquedos y matorral montano con rocas y piedras<br />

Matorral montano con rocas y piedras<br />

Talu<strong>de</strong>s <strong>de</strong> roca <strong>en</strong> brezales altos con Quercus<br />

pyr<strong>en</strong>aica dispersos<br />

Losas y bloques <strong>de</strong> roca junto a un arroyo<br />

Garganta fluvial angosta con gran<strong>de</strong>s aflorami<strong>en</strong>tos<br />

rocosos, matorral y bosque<br />

1680 -1740<br />

1740 - 1778<br />

1743<br />

1675<br />

1657<br />

1663<br />

1155 - 1180<br />

1077<br />

910 - 920<br />

Tab<strong>la</strong> 2. Localida<strong>de</strong>s con pres<strong>en</strong>cia actual (2005-2010) comprobada <strong>de</strong> <strong>Ibero<strong>la</strong>certa</strong> ga<strong>la</strong>ni <strong>en</strong> Our<strong>en</strong>se (Galicia) y zonas aledañas <strong>de</strong> Zamora y León (Castil<strong>la</strong>-<br />

León). Los números se refier<strong>en</strong> a <strong>la</strong>s localida<strong>de</strong>s indicadas <strong>en</strong> <strong>la</strong> Figura 1.<br />

Nº<br />

Localidad<br />

Zona <strong>de</strong> observación<br />

UTM 1x1 km<br />

Hábitat<br />

Altitud (msnm)<br />

1<br />

2<br />

3<br />

4<br />

5<br />

6<br />

7<br />

8<br />

9<br />

10<br />

11<br />

12<br />

13<br />

14<br />

15<br />

Zona Norte <strong>de</strong> P<strong>en</strong>a<br />

Trevinca. Límite <strong>en</strong>tre<br />

Our<strong>en</strong>se y León (La<br />

Cabrera). Serra Pico<br />

Carril y su <strong>en</strong>torno<br />

Zona Norte P<strong>en</strong>a<br />

Trevinca. Cordal <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

sierra<br />

O Teixedal <strong>de</strong> Casaio<br />

Entorno <strong>de</strong> P<strong>en</strong>a Survia<br />

Este <strong>de</strong> Peña Negra,<br />

límite León-Zamora<br />

P<strong>en</strong>a Trevinca<br />

Nacimi<strong>en</strong>to <strong><strong>de</strong>l</strong> río Tera y<br />

Majada Trevinca<br />

Piatorta<br />

Alto <strong>de</strong> <strong>la</strong> Vega <strong><strong>de</strong>l</strong> Vedul<br />

Lagoa da Serpe y <strong>en</strong>torno<br />

Lagoa do Ocelo<br />

A Ponte<br />

Valle <strong><strong>de</strong>l</strong> río Bibei. Porto<br />

Las Morrerue<strong>la</strong>s<br />

Val <strong>de</strong> Lastra – Mal<strong>la</strong>da<br />

<strong>de</strong> Val<strong>de</strong>sigrás<br />

1.1<br />

1.2<br />

1.3<br />

1.4<br />

2.1<br />

2.2<br />

2.3<br />

2.4<br />

3.1<br />

4.1<br />

4.2<br />

4.3<br />

5.1<br />

5.2<br />

5.3<br />

6.1<br />

7.1<br />

7.2<br />

8.1<br />

9.1<br />

10.1<br />

10.2<br />

10.3<br />

10.4<br />

10.5<br />

11.1<br />

11.2<br />

12.1<br />

12.2<br />

12.3<br />

12.4<br />

12.5<br />

13.1<br />

14.1<br />

15.1<br />

Solleira <strong>de</strong> Riba d’Ourello (Our<strong>en</strong>se)<br />

El Fueyo (León)<br />

Fonte da Cova (Our<strong>en</strong>se)<br />

P<strong>en</strong>as Longas (Our<strong>en</strong>se)<br />

Cordal <strong>de</strong> <strong>la</strong> sierra. Pista Fonte da<br />

Cova a P<strong>en</strong>a Trevinca (Our<strong>en</strong>se)<br />

Pista Fonte da Cova a P<strong>en</strong>a Trevinca.<br />

Alto do Campo (Our<strong>en</strong>se).<br />

Pista Fonte da Cova a P<strong>en</strong>a Trevinca.<br />

Alto <strong>de</strong> Os Valellos (Our<strong>en</strong>se-León)<br />

Pista Fonte da Cova a P<strong>en</strong>a Trevinca.<br />

Alto <strong><strong>de</strong>l</strong> Col<strong>la</strong>dín (León)<br />

O Teixedal. Fragas do Pastor (Our<strong>en</strong>se)<br />

Cordal <strong>de</strong> <strong>la</strong> sierra, sobre <strong>la</strong> Lagoa da<br />

Serpe Norte (Our<strong>en</strong>se-León)<br />

Lagoa da Serpe Norte (Our<strong>en</strong>se)<br />

Portillo Puertas. Col<strong>la</strong>do do Survia<br />

(Our<strong>en</strong>se-León)<br />

Sur <strong><strong>de</strong>l</strong> Portillo Puertas (León)<br />

Portil<strong>la</strong> <strong>de</strong> Mor<strong>en</strong>a Cavada (León-Zamora)<br />

Vega El Ceijo (Zamora)<br />

Cumbre P<strong>en</strong>a Trevinca (Our<strong>en</strong>se)<br />

Majada <strong><strong>de</strong>l</strong> Abuelo (Zamora)<br />

Majada Trevinca (Zamora)<br />

Lagunas <strong>de</strong> Piatorta (Our<strong>en</strong>se-Zamora)<br />

Portil<strong>la</strong> <strong><strong>de</strong>l</strong> Pelgo (Our<strong>en</strong>se-Zamora)<br />

A Chaira da Lagoa. O Fial (Our<strong>en</strong>se)<br />

O Fial (Our<strong>en</strong>se)<br />

La<strong>de</strong>ra sur <strong>de</strong> O Fial (Our<strong>en</strong>se)<br />

Lagoa da Serpe (Our<strong>en</strong>se)<br />

La<strong>de</strong>ra norte <strong>de</strong> O Fial (Our<strong>en</strong>se)<br />

Pista subida a <strong>la</strong> Lagoa do Ocelo<br />

(Our<strong>en</strong>se)<br />

Lagoa do Ocelo (Our<strong>en</strong>se)<br />

Pueblo <strong>de</strong> A Ponte (Our<strong>en</strong>se)<br />

A Ponte. Pista río Xares (Our<strong>en</strong>se)<br />

A Ponte. Sanguiñedo (Our<strong>en</strong>se)<br />

O Portón das Selgas (Our<strong>en</strong>se)<br />

Ponte <strong>de</strong> Veiga da Ceba (Our<strong>en</strong>se)<br />

Valle Bibei (Zamora)<br />

Meseta alta <strong><strong>de</strong>l</strong> Moncalvo (Zamora)<br />

Pista al embalse <strong>de</strong> Pu<strong>en</strong>te Porto<br />

(Zamora)<br />

PG 8491<br />

PG 8688<br />

PG 8687<br />

PG 8587<br />

PG 8585<br />

PG 8584<br />

PG 8483<br />

PG 8482<br />

PG 8382<br />

PG 8481<br />

PG 8381<br />

PG 8480<br />

PG 8480<br />

PG 8479<br />

PG 8379<br />

PG 8179<br />

PG 8378<br />

PG 8378<br />

PG 8377<br />

PG 8276<br />

PG 8277<br />

PG 7977<br />

PG 7678<br />

PG 7778<br />

PG 7777<br />

PG 7777<br />

PG 7877<br />

PG 7778<br />

PG 7578<br />

PG 7577<br />

PG 7379<br />

PG 7479<br />

PG 7480<br />

PG 7580<br />

PG 7680<br />

PG 7779<br />

PG 7673<br />

PG 8271<br />

PG 7766<br />

Matorral montano con rocas y piedras.<br />

Roquedo <strong>en</strong> pra<strong>de</strong>ras alpinizadas.<br />

Pra<strong>de</strong>ras alpinizadas con piedras. Talu<strong>de</strong>s <strong>de</strong> pista<br />

con tierra y piedras.<br />

Talud <strong>de</strong> pista con pizarra <strong>en</strong> matorral <strong>de</strong> Erica australis<br />

Canchal <strong>de</strong> pizarra <strong>en</strong> el talud <strong>de</strong> pista. Pra<strong>de</strong>ras<br />

alpinizadas.<br />

La<strong>de</strong>ra con brezal raso <strong>de</strong> Erica australis.<br />

Matorral (Erica australis) con piedras<br />

Matorral (Erica umbel<strong>la</strong>ta, Calluna,<br />

Chamaespartium) con piedras<br />

Bloques <strong>de</strong> roca <strong>en</strong> bosque abierto <strong>de</strong> tejos y<br />

matorral montano<br />

Matorral raso con piedras<br />

Matorral con piedras<br />

Matorral con piedras<br />

Matorral montano con aflorami<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> pizarra<br />

Matorral montano con aflorami<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> pizarra<br />

Aflorami<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> pizarra con hebazal raso y turbera<br />

con rocas<br />

Roquedos con herbazal raso<br />

Roquedos con matorral raso <strong>de</strong> Erica umbel<strong>la</strong>ta<br />

Roquedos <strong>en</strong>tre turberas, herbazales y matorrales<br />

Roquedos <strong>en</strong>tre turberas, herbazales y matorrales<br />

Matorral con piedras<br />

Matorral con roquedos<br />

Matorral con roquedos<br />

Matorral con roquedos<br />

Matorral con roquedos<br />

Matorral con roquedos<br />

Talud <strong>de</strong> tierra y piedras <strong>en</strong> matorral sobre suelo<br />

pizarroso<br />

Roquedos <strong>en</strong> turbera y matorral<br />

Muros <strong>de</strong> piedra <strong>de</strong> <strong>la</strong>s casas <strong><strong>de</strong>l</strong> pueblo y <strong>de</strong> lin<strong>de</strong>ros<br />

<strong>de</strong> fincas<br />

Muros <strong>de</strong> piedra <strong>en</strong> seco <strong>en</strong>tre pra<strong>de</strong>ras y matorral<br />

Id.<br />

Id.<br />

Muro <strong>de</strong> casa <strong>en</strong> ruinas. Matorral<br />

Casa <strong>en</strong> ruinas. Matorral alto<br />

Roquedos <strong>en</strong> matorral y herbazales higroturbosos<br />

Piedras <strong>en</strong> talud <strong>de</strong> pista <strong>en</strong>tre turbera y matorral<br />

montano<br />

1650<br />

1810<br />

1790<br />

1573<br />

1779<br />

1705<br />

1830<br />

1886<br />

1355<br />

1903<br />

1780<br />

1978<br />

1957<br />

1902<br />

1857–1818<br />

2124<br />

1696<br />

1635–1660<br />

1870–1890<br />

1725<br />

1672<br />

1815<br />

1750<br />

1670–1690<br />

1708<br />

1550<br />

1525<br />

1120–1125<br />

1147<br />

1142<br />

1185<br />

1305<br />

1325<br />

1760–1790<br />

1692

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!