29.08.2013 Views

Características agronómicas de la especie Avena sterilis (L.) en ...

Características agronómicas de la especie Avena sterilis (L.) en ...

Características agronómicas de la especie Avena sterilis (L.) en ...

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

Bol. San. Veg. P<strong>la</strong>gas, 18: 789-800, 1992<br />

<strong>Características</strong> <strong>agronómicas</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>especie</strong> <strong>Av<strong>en</strong>a</strong> <strong>sterilis</strong> (L.) <strong>en</strong><br />

re<strong>la</strong>ción con su papel <strong>de</strong> ma<strong>la</strong> hierba<br />

C. DE LA CUADRA y C. REY<br />

INTRODUCCIÓN<br />

Las av<strong>en</strong>as locas son ma<strong>la</strong>s hierbas <strong>de</strong> cereales<br />

muy conocidas por su amplia distribución<br />

y <strong>la</strong>s dificulta<strong>de</strong>s que p<strong>la</strong>ntea su control.<br />

En éstas, como <strong>en</strong> muchas otras malezas,<br />

su perpetuación y expansión es <strong>de</strong>bida,<br />

es<strong>en</strong>cialm<strong>en</strong>te, a sus semil<strong>la</strong>s (BAR-<br />

TON, 1962).<br />

Se acepta <strong>de</strong> forma g<strong>en</strong>eral que el gran<br />

éxito <strong>de</strong> <strong>la</strong>s av<strong>en</strong>as locas, para establecerse<br />

<strong>en</strong> los cultivos y para escaparse a <strong>la</strong>s medidas<br />

<strong>de</strong> control, se <strong>de</strong>be fundam<strong>en</strong>talm<strong>en</strong>te<br />

a <strong>la</strong> dormición <strong>de</strong> sus semil<strong>la</strong>s; es <strong>de</strong>cir, a<br />

<strong>la</strong> incapacidad para germinar semil<strong>la</strong>s viables<br />

<strong>en</strong> condiciones ambi<strong>en</strong>tales a<strong>de</strong>cuadas<br />

durante el período <strong>de</strong> tiempo más o m<strong>en</strong>os<br />

<strong>la</strong>rgo. Esta dormición pue<strong>de</strong> ser primaria,<br />

aquel<strong>la</strong> que vive <strong>la</strong> semil<strong>la</strong> <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el final <strong>de</strong><br />

su maduración, o secundaria, que es <strong>la</strong> <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>da<br />

por una semil<strong>la</strong> cuando ha vivi-<br />

D<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> un esquema g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> trabajo sobre fisiología <strong>de</strong> <strong>la</strong> dormición <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

av<strong>en</strong>as locas, se p<strong>la</strong>nteó una primera parte cuyo objetivo era conocer ciertas características<br />

<strong>agronómicas</strong> <strong>de</strong> esta <strong>especie</strong>, conocimi<strong>en</strong>to importante tanto para evaluar<strong>la</strong><br />

como ma<strong>la</strong> hierba como para interpretar los resultados que se obtuvieran <strong>en</strong> posteriores<br />

trabajos sobre <strong>la</strong> germinación y dormición <strong>de</strong> sus semil<strong>la</strong>s. En este artículo se<br />

pres<strong>en</strong>tan y se discut<strong>en</strong> los resultados obt<strong>en</strong>idos <strong>en</strong> los <strong>en</strong>sayos, <strong>de</strong> campo e inverna<strong>de</strong>ro,<br />

sobre f<strong>en</strong>ología, biomasa, producción y composición <strong>de</strong> <strong>la</strong>s pob<strong>la</strong>ciones según<br />

el color y <strong>la</strong> pilosidad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s semil<strong>la</strong>s. Todos estos datos han sido obt<strong>en</strong>idos estudiando<br />

varias pob<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> difer<strong>en</strong>tes localida<strong>de</strong>s españo<strong>la</strong>s, comparándose <strong>la</strong>s dos sub<strong>especie</strong>s<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>especie</strong> <strong>Av<strong>en</strong>a</strong> <strong>sterilis</strong>, sub<strong>especie</strong> ludoviciana y sub<strong>especie</strong> <strong>sterilis</strong>.<br />

C. DE LA CUADRA y C. REY. Dpto. <strong>de</strong> Producción y Tecnología <strong>de</strong> Alim<strong>en</strong>tos. CIT-<br />

INIA. Apartado 8111. 28080 Madrid.<br />

Pa<strong>la</strong>bras c<strong>la</strong>ve: <strong>Av<strong>en</strong>a</strong> <strong>sterilis</strong>, ma<strong>la</strong>s hierbas, f<strong>en</strong>ología, profundidad <strong>de</strong> siembra,<br />

dormición.<br />

do condiciones ambi<strong>en</strong>tales especialm<strong>en</strong>te<br />

adversas y que antes <strong>de</strong> sufrir dichas condiciones<br />

estaba presta para germinar. Ambos<br />

tipos <strong>de</strong> dormición <strong>de</strong>saparec<strong>en</strong> a lo <strong>la</strong>rgo<br />

<strong>de</strong> un período <strong>de</strong> tiempo variable <strong>de</strong>nominado<br />

posmaduración.<br />

Si t<strong>en</strong>emos <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta estos dos tipos <strong>de</strong><br />

dormición, <strong>la</strong> duración variable <strong>de</strong>l período<br />

<strong>de</strong> posmaduración, así como <strong>la</strong>s influ<strong>en</strong>cias<br />

g<strong>en</strong>ética y ambi<strong>en</strong>tal sobre ambos f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>os,<br />

podremos especu<strong>la</strong>r sobre <strong>la</strong>s<br />

<strong>en</strong>ormes posibilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> estrategias reproductivas<br />

y <strong>la</strong> gran p<strong>la</strong>sticidad con que cu<strong>en</strong>tan<br />

<strong>la</strong>s av<strong>en</strong>as locas para adaptarse a un medio<br />

ambi<strong>en</strong>te cambiante como es el agríco<strong>la</strong>.<br />

Enfr<strong>en</strong>tarse, pues, al control <strong>de</strong> estas ma<strong>la</strong>s<br />

hierbas sin un conocimi<strong>en</strong>to profundo<br />

<strong>de</strong> su biología, como <strong>de</strong> los procesos <strong>de</strong> germinación<br />

seminal, pue<strong>de</strong> dar lugar a una<br />

ma<strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> herbicidas, con escaso


<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to <strong>en</strong> el control a medio p<strong>la</strong>zo y<br />

altos costes ecológicos y económicos.<br />

Por todo ello com<strong>en</strong>zamos una serie <strong>de</strong><br />

trabajos <strong>en</strong>caminados al conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

fisiología <strong>de</strong> <strong>la</strong> germinación y dormición <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s semil<strong>la</strong>s <strong>de</strong> A. <strong>sterilis</strong>, <strong>la</strong> principal repres<strong>en</strong>tante<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s av<strong>en</strong>as locas <strong>en</strong> nuestro suelo.<br />

Este artículo pres<strong>en</strong>ta los primeros datos<br />

experim<strong>en</strong>tales diseñados para conocer<br />

características <strong>agronómicas</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> p<strong>la</strong>nta y <strong>la</strong><br />

semil<strong>la</strong>, cuyo interés para <strong>la</strong> evaluación<br />

correcta <strong>de</strong> futuros trabajos sobre germinación<br />

y dormición se consi<strong>de</strong>raron primordiales.<br />

MATERIAL Y MÉTODO<br />

Se realizaron estudios <strong>de</strong> inverna<strong>de</strong>ro y<br />

estudios <strong>de</strong> campo.<br />

Para los primeros se cosecharon cuatro<br />

pob<strong>la</strong>ciones naturales <strong>de</strong> A. <strong>sterilis</strong> ssp. ludoviciana,<br />

<strong>en</strong> Segovia, Val<strong>la</strong>dolid, Lérida y<br />

Madrid y una pob<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> A. <strong>sterilis</strong> ssp.<br />

<strong>sterilis</strong> <strong>en</strong> Barcelona.<br />

Las observaciones <strong>de</strong> campo se practicaron<br />

<strong>en</strong> una parce<strong>la</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> finca experim<strong>en</strong>tal<br />

<strong>de</strong>l INIA <strong>en</strong> el término <strong>de</strong> Alcalá <strong>de</strong> H<strong>en</strong>ares<br />

(Madrid).<br />

1." <strong>en</strong>sayo <strong>de</strong> inverna<strong>de</strong>ro<br />

Dieciséis meses <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> <strong>la</strong> cosecha,<br />

durante los cuales <strong>la</strong>s semil<strong>la</strong>s se conservaron<br />

a temperatura ambi<strong>en</strong>te y ais<strong>la</strong>das <strong>de</strong><br />

cualquier fu<strong>en</strong>te <strong>de</strong> luz y humedad, dosci<strong>en</strong>tas<br />

semil<strong>la</strong>s <strong>de</strong> cada pob<strong>la</strong>ción fueron<br />

sembradas <strong>en</strong> dos mesas <strong>de</strong> inverna<strong>de</strong>ro <strong>de</strong><br />

p<strong>la</strong>ca rígida y sin calefacción. En cada una<br />

<strong>de</strong> el<strong>la</strong>s <strong>la</strong> distribución se hizo <strong>en</strong> hilera con<br />

ci<strong>en</strong> semil<strong>la</strong>s por pob<strong>la</strong>ción con una separación<br />

<strong>de</strong> 5 cm y una profundidad <strong>de</strong> 5 cm.<br />

Las temperaturas máxima y mínima se anotaron<br />

diariam<strong>en</strong>te y el riego se hizo manual.<br />

El <strong>en</strong>sayo completo se repitió dos veces.<br />

En <strong>la</strong>s p<strong>la</strong>ntas <strong>de</strong> estas pob<strong>la</strong>ciones se estudiaron<br />

los sigui<strong>en</strong>tes parámetros:<br />

1. F<strong>en</strong>ología, expresada <strong>en</strong> número <strong>de</strong><br />

días transcurridos <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> siembra hasta<br />

que el 50 % <strong>de</strong> <strong>la</strong>s pob<strong>la</strong>ciones alcanzaban<br />

los difer<strong>en</strong>tes estados f<strong>en</strong>ológicos, se compararon<br />

dos fechas <strong>de</strong> siembra.<br />

2. Peso seco <strong>de</strong> <strong>la</strong>s p<strong>la</strong>ntas, <strong>en</strong> el estado<br />

f<strong>en</strong>ológico <strong>de</strong> 4V2 hojas y <strong>de</strong> p<strong>la</strong>nta adulta,<br />

se utilizaron 25 p<strong>la</strong>ntas <strong>en</strong> cada caso,<br />

que fueron <strong>de</strong>secadas <strong>en</strong> estufa a 50 °C.<br />

3. Después <strong>de</strong>l ahij ami<strong>en</strong>to <strong>la</strong>s p<strong>la</strong>ntas<br />

fueron <strong>en</strong>tutoradas y, al comi<strong>en</strong>zo <strong>de</strong> <strong>la</strong> maduración<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s semil<strong>la</strong>s, embolsadas para<br />

evitar pérdida <strong>de</strong> espiguil<strong>la</strong>s. Al final <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

maduración éstas fueron recogidas y contadas.<br />

Posteriorm<strong>en</strong>te se tomaron <strong>de</strong> cada pob<strong>la</strong>ción<br />

500 espiguil<strong>la</strong>s al azar, <strong>de</strong> cada una<br />

<strong>de</strong> el<strong>la</strong>s se separó <strong>la</strong> primera <strong>de</strong> <strong>la</strong> segunda<br />

semil<strong>la</strong>, obt<strong>en</strong>iéndose el tanto por ci<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

semil<strong>la</strong>s abortadas y el peso medio <strong>de</strong> 100<br />

semil<strong>la</strong>s <strong>de</strong>scascaril<strong>la</strong>das (sin lema ni palea).<br />

2." <strong>en</strong>sayo <strong>de</strong> inverna<strong>de</strong>ro<br />

En el mismo inverna<strong>de</strong>ro <strong>en</strong> terrinas <strong>de</strong><br />

uralita se sembraron a profundida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> 5,<br />

10, 15 y 20 cm semil<strong>la</strong>s <strong>de</strong> una pob<strong>la</strong>ción<br />

natural <strong>de</strong> cada sub<strong>especie</strong>. Para cada profundidad<br />

se emplearon cuatro repeticiones<br />

distribuidas al azar y <strong>en</strong> cada repetición cincu<strong>en</strong>ta<br />

semil<strong>la</strong>s.<br />

Se evaluó <strong>la</strong> capacidad <strong>de</strong> emerg<strong>en</strong>cia<br />

<strong>de</strong>s<strong>de</strong> cada profundidad contabilizando <strong>la</strong>s<br />

plántu<strong>la</strong>s emergidas y el tiempo medio <strong>de</strong><br />

emerg<strong>en</strong>cia (TME), para ambas sub<strong>especie</strong>s.<br />

Ensayos <strong>de</strong> campo<br />

Fueron realizados para observar <strong>la</strong>s posibles<br />

variaciones que, a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong> cuatro<br />

años, t<strong>en</strong>ían ciertos caracteres morfológicos<br />

y agronómicos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s semil<strong>la</strong>s <strong>de</strong> una pob<strong>la</strong>ción<br />

natural <strong>de</strong> A. <strong>sterilis</strong> ssp. ludoviciana,<br />

<strong>la</strong> misma que posteriorm<strong>en</strong>te se emplearía<br />

<strong>en</strong> los estudios sobre germinación y dormición.<br />

Las semil<strong>la</strong>s fueron recogidas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s p<strong>la</strong>ntas<br />

que crecían <strong>en</strong> una parce<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> finca<br />

experim<strong>en</strong>tal <strong>de</strong>l INIA <strong>en</strong> <strong>la</strong> provincia <strong>de</strong>


Madrid, durante los años 1983, 1984, 1985<br />

y 1986.<br />

De <strong>la</strong> cosecha <strong>de</strong> cada año se tomaron<br />

500 espiguil<strong>la</strong>s al azar <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cuales se estudió<br />

<strong>la</strong> variación <strong>en</strong> el tiempo <strong>de</strong> los caracteres<br />

morfológicos color y pilosidad <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

semil<strong>la</strong> y se evaluó <strong>la</strong> producción por el número<br />

<strong>de</strong> semil<strong>la</strong>s por espiguil<strong>la</strong>s, el peso<br />

medio <strong>de</strong> 100 semil<strong>la</strong>s y el porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> semil<strong>la</strong>s<br />

abortadas.<br />

RESULTADOS<br />

1." <strong>en</strong>sayo <strong>de</strong> inverna<strong>de</strong>ro<br />

En el cuadro 1 vi<strong>en</strong><strong>en</strong> repres<strong>en</strong>tados el<br />

número <strong>de</strong> días empleados por el 50 % <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s pob<strong>la</strong>ciones <strong>en</strong> alcanzar los distintos estados<br />

f<strong>en</strong>ológicos, cuando dichas pob<strong>la</strong>ciones<br />

fueron sembradas <strong>en</strong> <strong>en</strong>ero. Como pue<strong>de</strong><br />

comprobarse los ciclos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s dos sub<strong>especie</strong>s<br />

resultaron muy simi<strong>la</strong>res bajo <strong>la</strong>s<br />

condiciones <strong>de</strong>l <strong>en</strong>sayo.<br />

En el cuadro 2 vemos los datos obt<strong>en</strong>idos<br />

con <strong>la</strong>s mismas pob<strong>la</strong>ciones, pero esta<br />

vez sembradas <strong>en</strong> noviembre, don<strong>de</strong> tampoco<br />

se aprecian difer<strong>en</strong>cias estimables <strong>en</strong>tre<br />

<strong>especie</strong>s y pob<strong>la</strong>ciones.<br />

Comparando ambos cuadros observamos<br />

que <strong>la</strong>s p<strong>la</strong>ntas proce<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> semil<strong>la</strong>s<br />

sembradas <strong>en</strong> otoño <strong>de</strong>celeran su crecimi<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong>spués <strong>de</strong> alcanzar el estado <strong>de</strong> 2V2<br />

hojas y el 50 % <strong>de</strong> el<strong>la</strong>s no consigu<strong>en</strong> alcanzar<br />

el estado <strong>de</strong> 4V2 hojas hasta <strong>de</strong>spués<br />

<strong>de</strong> transcurrido un mes y medio, mi<strong>en</strong>tras<br />

que <strong>la</strong>s pob<strong>la</strong>ciones proce<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> semil<strong>la</strong>s<br />

sembradas <strong>en</strong> invierno acortan este período<br />

a 15 días. Los estados f<strong>en</strong>ológicos posteriores<br />

se a<strong>la</strong>rgan también, aunque <strong>de</strong> forma<br />

m<strong>en</strong>os drástica. Finalm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> ambos<br />

casos el 50 % <strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción llega a <strong>la</strong> antesis<br />

<strong>en</strong> el mes <strong>de</strong> mayo, in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> fecha <strong>en</strong> que se efectuó <strong>la</strong><br />

siembra.<br />

En el cuadro 3 se dan <strong>la</strong>s medias y <strong>de</strong>sviaciones<br />

típicas <strong>de</strong> los pesos secos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

p<strong>la</strong>ntas <strong>de</strong> estas pob<strong>la</strong>ciones <strong>en</strong> el estado f<strong>en</strong>ológico<br />

<strong>de</strong> 4V2 hojas y <strong>de</strong> p<strong>la</strong>nta adulta.<br />

Ninguna <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cuatro pob<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

primera sub<strong>especie</strong> dio un peso mayor que<br />

<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> segunda. Se pue<strong>de</strong>n observar pequeñas<br />

difer<strong>en</strong>cias <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s pob<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong><br />

ludoviciana, resultando <strong>de</strong> mayor porte <strong>la</strong>s<br />

p<strong>la</strong>ntas adultas <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>das a partir <strong>de</strong> semil<strong>la</strong>s<br />

proce<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> Val<strong>la</strong>dolid y Lérida<br />

que <strong>la</strong>s nacidas <strong>de</strong> semil<strong>la</strong>s que fueron cosechadas<br />

<strong>en</strong> Madrid y Segovia.<br />

Los caracteres <strong>de</strong> producción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s semil<strong>la</strong>s<br />

obt<strong>en</strong>idas <strong>en</strong> el inverna<strong>de</strong>ro pue<strong>de</strong>n<br />

verse <strong>en</strong> el cuadro 4.<br />

Las pob<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> Madrid, Val<strong>la</strong>dolid y<br />

Segovia produjeron mayoritariam<strong>en</strong>te espiguil<strong>la</strong>s<br />

con dos semil<strong>la</strong>s bi<strong>en</strong> formadas, pero<br />

<strong>la</strong> <strong>de</strong> Lérida pres<strong>en</strong>tó un alto porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong><br />

tres semil<strong>la</strong>s por espiguil<strong>la</strong>. En <strong>la</strong> sub<strong>especie</strong><br />

<strong>sterilis</strong> se formaron, mayoritariam<strong>en</strong>te,<br />

espiguil<strong>la</strong>s <strong>de</strong> tres y cuatro semil<strong>la</strong>s bi<strong>en</strong><br />

<strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>das.<br />

El peso medio <strong>de</strong> ci<strong>en</strong> semil<strong>la</strong>s fue muy<br />

simi<strong>la</strong>r <strong>en</strong> todas <strong>la</strong>s pob<strong>la</strong>ciones, tanto <strong>en</strong> el<br />

caso <strong>de</strong> <strong>la</strong>s primeras semil<strong>la</strong>s como <strong>en</strong> el <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s segundas, si<strong>en</strong>do el peso <strong>de</strong> <strong>la</strong>s segundas<br />

c<strong>la</strong>ram<strong>en</strong>te inferior al <strong>de</strong> <strong>la</strong>s primeras<br />

<strong>en</strong> todas los casos. Las semil<strong>la</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong> sub<strong>especie</strong><br />

<strong>sterilis</strong> no se difer<strong>en</strong>ciaron mucho <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s pob<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> <strong>la</strong> sub<strong>especie</strong> ludoviciana.<br />

Los porc<strong>en</strong>tajes <strong>de</strong> semil<strong>la</strong>s abortadas<br />

fueron siempre más altos <strong>en</strong> primera que<br />

<strong>en</strong> segunda semil<strong>la</strong> y <strong>en</strong> <strong>la</strong> sub<strong>especie</strong> <strong>sterilis</strong><br />

que <strong>en</strong> <strong>la</strong> ludoviciana.<br />

2.° <strong>en</strong>sayo <strong>de</strong> inverna<strong>de</strong>ro<br />

Los resultados <strong>de</strong> <strong>la</strong> capacidad <strong>de</strong> emerg<strong>en</strong>cia<br />

<strong>de</strong> ambas sub<strong>especie</strong>s <strong>de</strong>s<strong>de</strong> distintas<br />

profundida<strong>de</strong>s vi<strong>en</strong><strong>en</strong> reflejados <strong>en</strong> el<br />

cuadro 5.<br />

La sub<strong>especie</strong> ludoviciana produjo globalm<strong>en</strong>te<br />

un número mayor <strong>de</strong> plántu<strong>la</strong>s<br />

(373) que <strong>la</strong> <strong>sterilis</strong> (345) y <strong>la</strong> emerg<strong>en</strong>cia<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> segunda fue algo más l<strong>en</strong>ta que <strong>la</strong> <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> primera.<br />

En ambos casos se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>ron un número<br />

muy elevado <strong>de</strong> plántu<strong>la</strong>s emergidas<br />

<strong>de</strong>s<strong>de</strong> 5 y 10 cm <strong>de</strong> profundidad, mi<strong>en</strong>tras<br />

que se pue<strong>de</strong> ver <strong>la</strong> <strong>en</strong>orme disminución <strong>de</strong><br />

plántu<strong>la</strong>s obt<strong>en</strong>idas <strong>de</strong> semil<strong>la</strong>s a 15 cm. <strong>de</strong>


Cuadro 1.—Valores medios y <strong>de</strong>sviación típica, <strong>en</strong> base a cuatro repeticiones, <strong>de</strong>l número <strong>de</strong> días<br />

<strong>en</strong> que alcanzan los difer<strong>en</strong>tes estados f<strong>en</strong>ológicos p<strong>la</strong>ntas <strong>de</strong> cuatro pob<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> <strong>Av<strong>en</strong>a</strong> <strong>sterilis</strong><br />

ludoviciana y una <strong>de</strong> A. <strong>sterilis</strong> <strong>sterilis</strong>, que fueron sembradas <strong>en</strong> invierno<br />

Emerg<strong>en</strong>cia<br />

2'/2 hojas<br />

4V2 hojas<br />

Ahijami<strong>en</strong>to<br />

Espigado<br />

Antesis<br />

Cuadro 2.—Valores medios, <strong>de</strong> dos repeticiones, <strong>de</strong>l número <strong>de</strong> días <strong>en</strong> que alcanzan los<br />

difer<strong>en</strong>tes estados f<strong>en</strong>ológicos p<strong>la</strong>ntas <strong>de</strong> cuatro pob<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> A. <strong>sterilis</strong> ludoviciana y una <strong>de</strong><br />

A. <strong>sterilis</strong> <strong>sterilis</strong>, sembradas <strong>en</strong> otoño<br />

Emerg<strong>en</strong>cia<br />

2'/2 hojas<br />

4'/2 hojas<br />

Ahijami<strong>en</strong>to<br />

Antesis<br />

profundidad <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> que lograron emerger<br />

mayor número <strong>de</strong> plántu<strong>la</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong> sub<strong>especie</strong><br />

<strong>sterilis</strong>. Alguna emerg<strong>en</strong>cia se produjo<br />

a partir <strong>de</strong> los 20 cm, pero <strong>de</strong>s<strong>de</strong> los 25 cm<br />

fue prácticam<strong>en</strong>te nu<strong>la</strong>.<br />

Ensayos <strong>de</strong> campo<br />

La variación <strong>en</strong> el tiempo <strong>de</strong> los caracteres<br />

morfológicos, color y pilosidad, estudiados<br />

<strong>en</strong> una pob<strong>la</strong>ción natural <strong>de</strong> A. <strong>sterilis</strong><br />

ludoviciana estudiada durante cuatro años,<br />

vi<strong>en</strong>e reflejada <strong>en</strong> <strong>la</strong>s figuras 1 y 2.<br />

El carácter que pres<strong>en</strong>tó m<strong>en</strong>or variabilidad<br />

fue <strong>la</strong> pilosidad, ya que <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s semil<strong>la</strong>s estudiadas pert<strong>en</strong>ecían al tipo<br />

<strong>de</strong> pilosidad abundante. No sucedió lo mismo<br />

al c<strong>la</strong>sificar <strong>la</strong>s semil<strong>la</strong>s según su color<br />

y así, mi<strong>en</strong>tras que <strong>la</strong>s 500 semil<strong>la</strong>s estudiadas<br />

el primer año se distribuyeron prácticam<strong>en</strong>te<br />

<strong>en</strong> igual número <strong>en</strong>tre los tres tipos,<br />

algo más <strong>de</strong> <strong>la</strong> mitad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s semil<strong>la</strong>s estudiadas<br />

<strong>en</strong> 1984 y <strong>en</strong> 1986 fueron pardas y<br />

<strong>en</strong> 1985 grises, si<strong>en</strong>do <strong>en</strong> estos tres últimos<br />

años el tipo crema c<strong>la</strong>ram<strong>en</strong>te minoritario.<br />

Los valores <strong>de</strong> los caracteres <strong>de</strong> producción<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s semil<strong>la</strong>s <strong>de</strong> esta pob<strong>la</strong>ción durante<br />

el mismo período <strong>de</strong> tiempo se repres<strong>en</strong>tan<br />

<strong>en</strong> el cuadro 6, <strong>en</strong> el que pue<strong>de</strong> comprobarse<br />

gran<strong>de</strong>s variaciones <strong>en</strong>tre años.<br />

DISCUSIÓN<br />

l. er <strong>en</strong>sayo <strong>de</strong> inverna<strong>de</strong>ro<br />

De <strong>la</strong>s dos fechas <strong>de</strong> siembra que se estudiaron,<br />

principio <strong>de</strong> invierno (Cuadro 1)<br />

y comi<strong>en</strong>zo <strong>de</strong>l otoño (Cuadro 2), <strong>la</strong> primera<br />

parecía tardía para <strong>la</strong> sub<strong>especie</strong> ludoviciana<br />

a <strong>la</strong> que normalm<strong>en</strong>te se le atribuye<br />

una emerg<strong>en</strong>cia otoñal (MONTEGUT, 1979)<br />

sin embargo, <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> <strong>la</strong>s semil<strong>la</strong>s


Cuadro 3.—Medias y <strong>de</strong>sviaciones típicas <strong>de</strong> los pesos secos (expresados <strong>en</strong> gramos) <strong>de</strong> plántu<strong>la</strong>s<br />

<strong>en</strong> el estado <strong>de</strong> 4 V2 hojas y <strong>de</strong> p<strong>la</strong>ntas adultas <strong>de</strong> sub<strong>especie</strong>s ludoviciana y <strong>sterilis</strong><br />

Especies<br />

A. ludoviciana<br />

A. <strong>sterilis</strong><br />

Localidad<br />

Madrid<br />

Segovia<br />

Val<strong>la</strong>dolid<br />

Lérida<br />

Barcelona<br />

Cuadro 4.—Caracteres <strong>de</strong> producción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s semil<strong>la</strong>s cosechadas <strong>en</strong> el inverna<strong>de</strong>ro <strong>de</strong> cuatro<br />

pob<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> A. <strong>sterilis</strong> ludoviciana (Madrid, Val<strong>la</strong>dolid, Segovia y Lérida) y <strong>de</strong> una pob<strong>la</strong>ción<br />

<strong>de</strong> A. <strong>sterilis</strong> <strong>sterilis</strong> Barcelona. Primera semil<strong>la</strong> = 1 s.; segunda semil<strong>la</strong> = 2 s.<br />

Cuadro 5.—Porc<strong>en</strong>tajes <strong>de</strong> plántu<strong>la</strong>s emergidas, respecto al número <strong>de</strong> semil<strong>la</strong>s sembradas, y<br />

tiempos medios <strong>de</strong> emerg<strong>en</strong>cia (TMG) <strong>de</strong>s<strong>de</strong> distintas profundida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong>s dos sub<strong>especie</strong>s <strong>de</strong><br />

A. <strong>sterilis</strong>. Medias y <strong>de</strong>sviaciones típicas, <strong>de</strong> cuatro repeticiones <strong>de</strong> 50 semil<strong>la</strong>s<br />

emergieron <strong>en</strong> <strong>la</strong>s cuatro pob<strong>la</strong>ciones estudiadas,<br />

resultados que coinci<strong>de</strong>n con <strong>la</strong>s observaciones<br />

BARTON (1962) y <strong>de</strong> ROLSTON<br />

(1981). La sub<strong>especie</strong> <strong>sterilis</strong> tuvo un porc<strong>en</strong>taje<br />

<strong>de</strong> emerg<strong>en</strong>cia elevado. MONTE-<br />

GUT (1979) <strong>de</strong>scribe que <strong>la</strong> <strong>de</strong> ésta ti<strong>en</strong>e lu-<br />

gar <strong>en</strong> otoño y <strong>en</strong> invierno <strong>en</strong> lugares geográficos<br />

más cálidos y con inviernos más<br />

suaves y, por lo tanto, cabría esperar que<br />

con temperaturas más frías como <strong>la</strong>s <strong>en</strong>sayadas<br />

<strong>en</strong> este trabajo los porc<strong>en</strong>tajes <strong>de</strong><br />

germinación fueran más bajos; no obstante


Fig. 1,—Variación, <strong>en</strong> cuatro muestras <strong>de</strong> una pob<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> A. <strong>sterilis</strong> ludoviciana tomadas <strong>en</strong> años consecutivos,<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s frecu<strong>en</strong>cias, <strong>en</strong> porc<strong>en</strong>tajes, <strong>de</strong> los tres tipos <strong>en</strong> que se pue<strong>de</strong>n dividir <strong>la</strong>s semil<strong>la</strong>s <strong>de</strong> esta <strong>especie</strong> según el<br />

color <strong>de</strong> sus cascaril<strong>la</strong>s. Valores medios <strong>de</strong> cinco repeticiones <strong>de</strong> 100 semil<strong>la</strong>s por muestra.<br />

Fig. 2.—Variación, <strong>en</strong> cuatro muestras <strong>de</strong> una pob<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> A. <strong>sterilis</strong> ludoviciana tomadas <strong>en</strong> años consecutivos,<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s frecu<strong>en</strong>cias, <strong>en</strong> porc<strong>en</strong>tajes, <strong>de</strong> los tres tipos <strong>en</strong> que se pue<strong>de</strong>n dividir <strong>la</strong>s semil<strong>la</strong>s <strong>de</strong> esta <strong>especie</strong> según <strong>la</strong><br />

pilosidad <strong>de</strong> sus cascaril<strong>la</strong>s. Valores medios <strong>de</strong> cinco repeticiones <strong>de</strong> 100 semil<strong>la</strong>s por muestra.


Cuadro 6.—Variación <strong>de</strong> ciertos caracteres <strong>de</strong> producción <strong>de</strong> una pob<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> A. <strong>sterilis</strong><br />

ludoviciana <strong>de</strong> <strong>la</strong> que se tomaron muestras durante cuatro años consecutivos. Se expresan <strong>en</strong><br />

valores medios acompañados <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>de</strong>sviaciones típicas<br />

esta pob<strong>la</strong>ción fue capaz <strong>de</strong> germinar y<br />

emerger <strong>en</strong> el experim<strong>en</strong>to realizado.<br />

Es importante observar cómo, in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> fecha <strong>de</strong> siembra, el mom<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> antesis se pres<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> el mes<br />

<strong>de</strong> mayo, período <strong>en</strong> el que comi<strong>en</strong>zan a<br />

elevarse <strong>la</strong>s temperaturas hasta alcanzar los<br />

valores necesarios para <strong>la</strong> bu<strong>en</strong>a maduración<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s semil<strong>la</strong>s, pres<strong>en</strong>tándose difer<strong>en</strong>cias<br />

constatables <strong>en</strong> el tiempo transcurrido<br />

<strong>en</strong>tre los estados f<strong>en</strong>ológicos <strong>de</strong> 2 l /2 y 4 l /2<br />

hojas. Puesto que el régim<strong>en</strong> <strong>de</strong> riego fue<br />

igual <strong>en</strong> ambos casos, así como el tipo <strong>de</strong><br />

suelo, <strong>la</strong> <strong>de</strong>nsidad <strong>de</strong> siembra, etc, <strong>la</strong> capacidad<br />

<strong>de</strong> acelerar o retrasar el <strong>de</strong>sarrollo<br />

pue<strong>de</strong> estar ligada al fotoperíodo y a <strong>la</strong>s<br />

temperaturas que requiere <strong>la</strong> <strong>especie</strong> para<br />

su <strong>de</strong>sarrollo y esta habilidad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s pob<strong>la</strong>ciones<br />

para variar bajo condiciones cambiantes,<br />

como son <strong>la</strong>s agríco<strong>la</strong>s, es es<strong>en</strong>cial<br />

para el éxito <strong>de</strong> colonización <strong>de</strong> una ma<strong>la</strong><br />

hierba (BARRET, 1982).<br />

Hay que hacer constar que el período <strong>de</strong><br />

p<strong>la</strong>nta jov<strong>en</strong> pres<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> A. fatua varias características<br />

<strong>de</strong> interés agronómico, que sería<br />

conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te comprobar <strong>en</strong> A. <strong>sterilis</strong> a<br />

<strong>la</strong> hora <strong>de</strong> aplicar <strong>de</strong>terminados métodos <strong>de</strong><br />

control. Por una parte, <strong>en</strong> el primer estadio<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> p<strong>la</strong>nta (hasta el estado <strong>de</strong> 2V2 hojas,<br />

2,5 cm), aunque <strong>la</strong> plántu<strong>la</strong> sea cortada<br />

o volteada por <strong>la</strong>s <strong>la</strong>bores <strong>de</strong>l cultivo<br />

pue<strong>de</strong> volver a brotar, a <strong>en</strong>raizar y a dar<br />

una p<strong>la</strong>nta normal, si el nodulo <strong>de</strong>l coleoptilo<br />

es <strong>en</strong>terrado y si se dan bu<strong>en</strong>as condiciones<br />

<strong>de</strong> crecimi<strong>en</strong>to (BUBAR y BAN-<br />

TING, 1983). Pero, por otra parte, este período<br />

ti<strong>en</strong>e también su <strong>de</strong>bilidad, ya que,<br />

<strong>en</strong> igualdad <strong>de</strong> condiciones, el <strong>de</strong>sarrollo es<br />

más l<strong>en</strong>to que el <strong>de</strong> los cereales y sólo <strong>de</strong>spués<br />

<strong>de</strong> alcanzar el estado <strong>de</strong> 4V2 hojas comi<strong>en</strong>za<br />

a <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r un amplio sistema radicu<strong>la</strong>r<br />

y se vuelve muy competitiva con el<br />

cultivo (BUBAR y BANTING, 1983). Los resultados<br />

obt<strong>en</strong>idos con <strong>la</strong>s pob<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong><br />

A. <strong>sterilis</strong> sembradas <strong>en</strong> distintas fechas pon<strong>en</strong><br />

una interrogante a <strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong> t<strong>en</strong>er<br />

esta v<strong>en</strong>taja para el cultivo, que BUBAR<br />

seña<strong>la</strong> <strong>en</strong> A. fatua ya que aquel<strong>la</strong> <strong>especie</strong><br />

se ha mostrado capaz <strong>de</strong> amoldar <strong>la</strong> longitud<br />

<strong>de</strong> este primer período.<br />

At<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do al <strong>de</strong>sarrollo total <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

p<strong>la</strong>ntas vemos que <strong>la</strong>s cuatro pob<strong>la</strong>ciones<br />

<strong>de</strong> ludoviciana y <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> <strong>sterilis</strong> bajo<br />

<strong>la</strong>s mismas condiciones alcanzaron los difer<strong>en</strong>tes<br />

estados f<strong>en</strong>ológicos <strong>en</strong> tiempos muy<br />

simi<strong>la</strong>res y que <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>la</strong>s condiciones<br />

que <strong>la</strong>s p<strong>la</strong>ntas vivieron <strong>en</strong> el inverna<strong>de</strong>ro<br />

no se pusieron <strong>de</strong> manifiesto difer<strong>en</strong>cias <strong>en</strong>tre<br />

<strong>la</strong>s distintas pob<strong>la</strong>ciones estudiadas.<br />

El valor <strong>de</strong>l peso seco <strong>de</strong> una p<strong>la</strong>nta es<br />

un índice <strong>de</strong> su porte y capacidad competitiva<br />

con el resto <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>especie</strong>s vegetales<br />

con <strong>la</strong>s que comparte un ecotipo particu<strong>la</strong>r.<br />

El peso seco <strong>de</strong> <strong>la</strong>s p<strong>la</strong>ntas <strong>en</strong> estado <strong>de</strong>


4V2 hojas ya <strong>de</strong>muestra el mayor porte <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> ssp. <strong>sterilis</strong>.<br />

Los valores <strong>de</strong>l peso seco <strong>de</strong> <strong>la</strong> p<strong>la</strong>nta, tomados<br />

al final <strong>de</strong> su ciclo vegetativo y que<br />

po<strong>de</strong>mos ver <strong>en</strong> el cuadro 3, correspon<strong>de</strong>n<br />

a p<strong>la</strong>ntas que alcanzaron un <strong>de</strong>sarrollo algo<br />

m<strong>en</strong>or que el que normalm<strong>en</strong>te alcanzan <strong>en</strong><br />

el campo, hecho que se achaca a cierta escasez<br />

<strong>de</strong> suelo que se dio <strong>en</strong> <strong>la</strong>s bancadas<br />

<strong>de</strong>l inverna<strong>de</strong>ro, lo que pudo imponer a <strong>la</strong><br />

p<strong>la</strong>nta un impedim<strong>en</strong>to a <strong>la</strong> hora <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r<br />

su sistema radicu<strong>la</strong>r, o bi<strong>en</strong> a falta<br />

<strong>de</strong> nutri<strong>en</strong>tes al no haberse aplicado ningún<br />

abono. No parece lógico que este m<strong>en</strong>or tamaño<br />

sea <strong>de</strong>bido al efecto <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>nsidad<br />

<strong>de</strong> siembra, ya que <strong>la</strong>s av<strong>en</strong>as locas se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>n,<br />

<strong>de</strong> modo natural, <strong>en</strong> agrupaciones<br />

<strong>de</strong>nsas, o comunida<strong>de</strong>s-rodales.<br />

El efecto <strong>de</strong> un <strong>de</strong>sarrollo m<strong>en</strong>or <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

p<strong>la</strong>nta, <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>l inverna<strong>de</strong>ro, fue aún mayor<br />

<strong>en</strong> el caso <strong>de</strong> <strong>la</strong> sub<strong>especie</strong> <strong>sterilis</strong>, imputable<br />

a<strong>de</strong>más a que se cultivó bajo condiciones<br />

ambi<strong>en</strong>tales, luz y temperatura, difer<strong>en</strong>tes<br />

a <strong>la</strong>s requeridas, como lo <strong>de</strong>muestra<br />

su distribución mediterránea. A pesar<br />

<strong>de</strong> estas <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>cias sufridas por <strong>la</strong> sub<strong>especie</strong><br />

<strong>sterilis</strong> <strong>la</strong>s p<strong>la</strong>ntas pert<strong>en</strong>eci<strong>en</strong>tes a<br />

ésta dieron un peso seco mayor que el <strong>de</strong><br />

cualquiera <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cuatro pob<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> ludoviciana,<br />

datos que coinci<strong>de</strong>n con <strong>la</strong> experi<strong>en</strong>cia<br />

<strong>de</strong> campo, <strong>en</strong> don<strong>de</strong> se ha observado<br />

que <strong>la</strong> primera sub<strong>especie</strong> pres<strong>en</strong>ta mayor<br />

porte que <strong>la</strong> segunda.<br />

También se apreciaron difer<strong>en</strong>cias <strong>en</strong>tre<br />

<strong>la</strong>s pob<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> ludoviciana resultando <strong>la</strong><br />

<strong>de</strong> Val<strong>la</strong>dolid <strong>de</strong> mayor porte.<br />

La pob<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> <strong>sterilis</strong> dio mayoritariam<strong>en</strong>te<br />

3 y 4 semil<strong>la</strong>s por espiguil<strong>la</strong>, como<br />

es característico <strong>de</strong> esta sub<strong>especie</strong>, <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

que se pue<strong>de</strong>n pres<strong>en</strong>tar hasta 6 semil<strong>la</strong>s<br />

por espiguil<strong>la</strong> (GÓMEZ e IBÁÑEZ, 1980).<br />

Tres pob<strong>la</strong>ciones, <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cuatro estudiadas<br />

<strong>de</strong> ludoviciana produjeron mayoritariam<strong>en</strong>te<br />

dos semil<strong>la</strong>s por espiguil<strong>la</strong> y <strong>la</strong> cuarta,<br />

proce<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> Lérida, pres<strong>en</strong>tó un 39,2 %<br />

<strong>de</strong> espiguil<strong>la</strong>s con tres semil<strong>la</strong>s. La cercanía<br />

<strong>de</strong>l lugar <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> <strong>de</strong> esta pob<strong>la</strong>ción con<br />

<strong>la</strong> zona mediterránea, por don<strong>de</strong> se distribuye<br />

<strong>la</strong> sub<strong>especie</strong> <strong>sterilis</strong>, pudiera hacer<br />

p<strong>en</strong>sar <strong>en</strong> una posible hibridación <strong>de</strong> pob<strong>la</strong>-<br />

ciones; sin embargo <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> tres semil<strong>la</strong>s<br />

por espiguil<strong>la</strong> no es infrecu<strong>en</strong>te <strong>en</strong><br />

p<strong>la</strong>ntas <strong>de</strong> ludoviciana (PETERS y WIL-<br />

SON, 1980).<br />

También se estudió el número medio <strong>de</strong><br />

semil<strong>la</strong>s producidas por <strong>la</strong> p<strong>la</strong>nta <strong>en</strong> cada<br />

pob<strong>la</strong>ción (datos no publicados). Así, <strong>de</strong>ntro<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s pob<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> ludoviciana se obtuvieron<br />

los valores 55,4 para <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción<br />

<strong>de</strong> Madrid, <strong>de</strong> 83,2, para <strong>la</strong> <strong>de</strong> Val<strong>la</strong>dolid,<br />

69,7 para <strong>la</strong> <strong>de</strong> Segovia y 80,4 para <strong>la</strong> <strong>de</strong> Lérida.<br />

La pob<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> <strong>sterilis</strong> arrojó un valor<br />

medio <strong>de</strong> 91,7 semil<strong>la</strong>s por p<strong>la</strong>nta. Los<br />

valores obt<strong>en</strong>idos <strong>en</strong> trabajos simi<strong>la</strong>res con<br />

A. fatua son muy variables y parece ejercer<br />

un efecto especial sobre este carácter <strong>la</strong><br />

<strong>de</strong>nsidad <strong>de</strong> siembra. Así, PETERS (1972)<br />

comprobó que cuando éstas competían <strong>en</strong><br />

un cultivo <strong>de</strong>nso <strong>de</strong> cebada <strong>de</strong> primavera<br />

produjo sólo <strong>en</strong>tre 20 y 30 semil<strong>la</strong>s por<br />

p<strong>la</strong>nta, mi<strong>en</strong>tras que bajo una competición<br />

m<strong>en</strong>os int<strong>en</strong>sa <strong>en</strong> campos <strong>de</strong> judías pudo<br />

producir hasta 140 semil<strong>la</strong>s por p<strong>la</strong>nta. Por<br />

otra parte WlLSON (1980) <strong>en</strong> un trabajo<br />

don<strong>de</strong> <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

p<strong>la</strong>nta fue muy cuidada, germinando <strong>la</strong>s semil<strong>la</strong>s<br />

<strong>en</strong> el <strong>la</strong>boratorio, <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>ndo <strong>la</strong><br />

plántu<strong>la</strong> <strong>en</strong> inverna<strong>de</strong>ro hasta el estado <strong>de</strong><br />

2V2 hojas y transp<strong>la</strong>ntándo<strong>la</strong>s al campo <strong>en</strong><br />

condiciones idóneas, obtuvo <strong>la</strong> asombrosa<br />

cantidad <strong>de</strong> 1.600-1.800 semil<strong>la</strong>s por p<strong>la</strong>nta.<br />

Respecto al número <strong>de</strong> semil<strong>la</strong>s por p<strong>la</strong>ntas<br />

obt<strong>en</strong>idas <strong>en</strong> nuestro trabajo cabe seña<strong>la</strong>r<br />

que para <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> <strong>sterilis</strong>, es muy<br />

posible que esté reducido por <strong>la</strong>s condiciones<br />

ambi<strong>en</strong>tales poco apropiadas para estas<br />

sub<strong>especie</strong>s que se daban <strong>en</strong> el inverna<strong>de</strong>ro.<br />

Que <strong>en</strong> el número <strong>de</strong> espiguil<strong>la</strong>s por<br />

p<strong>la</strong>nta, no se han t<strong>en</strong>ido <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta aquel<strong>la</strong>s<br />

que no habían <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do semil<strong>la</strong>s. Y, que<br />

<strong>la</strong> evaluación <strong>de</strong>l número <strong>de</strong> semil<strong>la</strong>s por<br />

p<strong>la</strong>nta como carácter <strong>de</strong> producción <strong>de</strong>be<br />

ser realizada con cuidado, ya que pue<strong>de</strong> no<br />

ser igual <strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo y capacidad<br />

<strong>de</strong> infestación <strong>de</strong> una p<strong>la</strong>nta según<br />

prov<strong>en</strong>ga <strong>de</strong> <strong>la</strong> primera, segunda o tercera<br />

semil<strong>la</strong>.<br />

Ya se verá más a<strong>de</strong><strong>la</strong>nte que todas <strong>la</strong>s semil<strong>la</strong>s<br />

ti<strong>en</strong><strong>en</strong> capacidad <strong>de</strong> germinación,<br />

pero <strong>la</strong> i<strong>de</strong>a <strong>de</strong> una mayor capacidad <strong>de</strong> <strong>la</strong>


primera semil<strong>la</strong> fr<strong>en</strong>te a <strong>la</strong> segunda nos pue<strong>de</strong><br />

surgir al comparar sus pesos (Cuadro 4)<br />

y el número <strong>de</strong> semil<strong>la</strong>s inviables.<br />

2.° <strong>en</strong>sayo <strong>de</strong> inverna<strong>de</strong>ro<br />

Profundida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> siembra <strong>de</strong> hasta 10 cm<br />

resultaron apropiadas para <strong>la</strong> emerg<strong>en</strong>cia<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> <strong>la</strong>s plántu<strong>la</strong>s proce<strong>de</strong>ntes<br />

<strong>de</strong> primeras semil<strong>la</strong>s <strong>de</strong> ambas sub<strong>especie</strong>s<br />

<strong>de</strong> A. <strong>sterilis</strong>, como pue<strong>de</strong> verse <strong>en</strong> el cuadro<br />

5. Hubo alguna emerg<strong>en</strong>cia a partir <strong>de</strong><br />

los 15 cm <strong>de</strong> profundidad, pero fue prácticam<strong>en</strong>te<br />

nu<strong>la</strong> <strong>la</strong> emerg<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> plántu<strong>la</strong>s<br />

proce<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> semil<strong>la</strong>s <strong>en</strong>terradas a 20 ó<br />

25 cm.<br />

El conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s profundida<strong>de</strong>s<br />

<strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong>s que pue<strong>de</strong> emerger una ma<strong>la</strong> hierba<br />

es importante al evaluar <strong>la</strong> capacidad <strong>de</strong><br />

ciertos herbicidas como método <strong>de</strong> control.<br />

Así, por ejemplo, se ha <strong>de</strong>mostrado una<br />

corre<strong>la</strong>ción <strong>en</strong>tre el efecto <strong>de</strong> dia<strong>la</strong>tos y tria<strong>la</strong>tos<br />

como método <strong>de</strong> control <strong>de</strong> A. fatua<br />

y <strong>la</strong> profundidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> que pue<strong>de</strong> emerger<br />

(PARKER, 1963; HOLROYD, 1964). Aquel<strong>la</strong>s<br />

semil<strong>la</strong>s que sean capaces <strong>de</strong> germinar<br />

<strong>de</strong>s<strong>de</strong> profundida<strong>de</strong>s mayores escaparán a<br />

<strong>la</strong> acción <strong>de</strong> los herbicidas y <strong>en</strong> su control<br />

habrá que p<strong>la</strong>ntearse cómo incorporar el<br />

herbicida más profundam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> el suelo,<br />

evitando su <strong>en</strong>carecimi<strong>en</strong>to y posible pérdida<br />

<strong>de</strong> eficacia.<br />

En su trabajo, HOLROYD (1964) <strong>en</strong>contró<br />

que <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> <strong>la</strong>s p<strong>la</strong>ntas <strong>de</strong> A. fatua<br />

crecían a partir <strong>de</strong> semil<strong>la</strong>s <strong>en</strong>terradas<br />

hasta 8 cm <strong>de</strong> profundidad, aunque aproximadam<strong>en</strong>te<br />

un 10 % <strong>de</strong>l total <strong>de</strong> semil<strong>la</strong>s<br />

emergidas lo hicieron <strong>de</strong>s<strong>de</strong> una profundidad<br />

<strong>de</strong> 15 cm.<br />

Reci<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te, PETERS (1986) <strong>en</strong>contró<br />

que profundida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>en</strong>tre 2 y 10 cm no<br />

ofrecían difer<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> cuanto al número <strong>de</strong><br />

semil<strong>la</strong>s emergidas <strong>de</strong> A. fatua, resultados<br />

que están muy <strong>de</strong> acuerdo con los obt<strong>en</strong>idos<br />

aquí para ambas sub<strong>especie</strong>s <strong>de</strong> A. <strong>sterilis</strong>.<br />

En g<strong>en</strong>eral, el <strong>en</strong>terrami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> semil<strong>la</strong>s<br />

por <strong>de</strong>bajo <strong>de</strong> los 5 cm parece increm<strong>en</strong>tar<br />

<strong>la</strong>s dificulta<strong>de</strong>s <strong>de</strong> emerg<strong>en</strong>cia (SHARMAN y<br />

VADEN BORN, 1987). Determinadas <strong>la</strong>bores<br />

agríco<strong>la</strong>s propician que <strong>la</strong>s semil<strong>la</strong>s <strong>de</strong><br />

av<strong>en</strong>as locas se <strong>en</strong>tierr<strong>en</strong> profundam<strong>en</strong>te y<br />

esto afecta a su emerg<strong>en</strong>cia y, posiblem<strong>en</strong>te,<br />

a su germinación siempre que <strong>la</strong> profundidad<br />

supere los 10 cm, como se <strong>de</strong>duce <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> experi<strong>en</strong>cia pres<strong>en</strong>tada.<br />

Se consi<strong>de</strong>ra que <strong>la</strong> profundidad <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

que <strong>la</strong>s semil<strong>la</strong>s <strong>de</strong> A. fatua son capaces <strong>de</strong><br />

sobrevivir es uno <strong>de</strong> sus mecanismos <strong>de</strong> superviv<strong>en</strong>cia,<br />

ya que <strong>la</strong>s plántu<strong>la</strong>s pue<strong>de</strong>n<br />

emerger <strong>de</strong>s<strong>de</strong> mayores profundida<strong>de</strong>s que<br />

<strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> los cereales. Esto es <strong>de</strong>bido<br />

a que el primer internódulo o mesocotilo<br />

<strong>de</strong> A. fatua ti<strong>en</strong>e mayor po<strong>de</strong>r <strong>de</strong> ext<strong>en</strong>sión,<br />

así que pue<strong>de</strong> empujar al ápice <strong>de</strong>l tallo, y<br />

al tejido <strong>de</strong> hoja circundante, hacia arriba,<br />

<strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> profundidad a <strong>la</strong> que se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tre<br />

<strong>en</strong> el suelo, a través <strong>de</strong> una distancia consi<strong>de</strong>rable.<br />

Esta característica permite normalm<strong>en</strong>te<br />

emerger a <strong>la</strong> primera hoja con <strong>la</strong><br />

protección <strong>de</strong>l coleoptilo. El coleoptilo, sin<br />

embargo, no pue<strong>de</strong> a<strong>la</strong>rgarse in<strong>de</strong>finidam<strong>en</strong>te<br />

y <strong>la</strong> semil<strong>la</strong> pue<strong>de</strong> estar tan profunda<br />

que <strong>la</strong> primera hoja rompa a través <strong>de</strong>l<br />

coleoptilo antes <strong>de</strong> que alcance <strong>la</strong> superficie<br />

<strong>de</strong>l suelo (BUBAR y BANTING, 1983).<br />

En trigo, cebada y c<strong>en</strong>t<strong>en</strong>o, el primer internódulo<br />

es muy corto y <strong>la</strong> base <strong>de</strong>l coleoptilo<br />

permanece unida a <strong>la</strong> semil<strong>la</strong>. La protección<br />

a <strong>la</strong> hoja <strong>en</strong>cerrada está más limitada<br />

por <strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong> a<strong>la</strong>rgami<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l<br />

coleoptilo (BUBAR y BANTING, 1983).<br />

La capacidad <strong>de</strong> emerg<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> A. <strong>sterilis</strong><br />

que se pone <strong>de</strong> manifiesto <strong>en</strong> nuestro experim<strong>en</strong>to<br />

es muy simi<strong>la</strong>r a <strong>la</strong> que <strong>en</strong> <strong>la</strong> bibliografía<br />

se cita para A. fatua, por lo que<br />

parece igualm<strong>en</strong>te importante el papel <strong>de</strong><br />

esta característica como mecanismo <strong>de</strong> superviv<strong>en</strong>cia.<br />

Ensayo <strong>de</strong> campo<br />

Determinados caracteres morfológicos<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s semil<strong>la</strong>s han sido re<strong>la</strong>cionados con <strong>la</strong><br />

profundidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> dormición vivida por <strong>la</strong>s<br />

mismas. En algunas <strong>especie</strong>s <strong>la</strong> corre<strong>la</strong>ción<br />

<strong>en</strong>tre color <strong>de</strong> semil<strong>la</strong> y dormición es muy<br />

c<strong>la</strong>ra. Así lá <strong>especie</strong> Halogeton glomeratus


<strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong> semil<strong>la</strong>s negras y marrones, <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

proporción 1:3. Las negras germinan muy<br />

pronto, mi<strong>en</strong>tras que se pi<strong>en</strong>sa que <strong>la</strong>s<br />

marrones permanec<strong>en</strong> durmi<strong>en</strong>tes durante<br />

varios años (BARTON, 1962).<br />

Los caracteres morfológicos que se han<br />

int<strong>en</strong>tado corre<strong>la</strong>cionar con <strong>la</strong> dormición <strong>en</strong><br />

el caso <strong>de</strong> <strong>la</strong> A. fatua han sido el color y <strong>la</strong><br />

pilosidad. En este caso, <strong>la</strong> situación no es<br />

tan c<strong>la</strong>ra como <strong>en</strong> el ejemplo anterior. Las<br />

semil<strong>la</strong>s <strong>de</strong> A. fatua han sido c<strong>la</strong>sificadas,<br />

según el color pres<strong>en</strong>tado por sus lemas y<br />

paleas <strong>en</strong> cremas, pardas y grises y según<br />

<strong>la</strong> pilosidad <strong>de</strong> estas mismas <strong>en</strong>vueltas <strong>en</strong><br />

semil<strong>la</strong>s <strong>de</strong> pilosidad abundante, pilosidad<br />

escasa o g<strong>la</strong>bras (THURSTON, 1957).<br />

En un principio se dio una gran importancia<br />

a estos caracteres morfológicos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

cascaril<strong>la</strong>s y a su posible re<strong>la</strong>ción con difer<strong>en</strong>tes<br />

estados <strong>de</strong> dormición, ya que se daba<br />

a éstas un papel protagonista <strong>en</strong> <strong>la</strong> regu<strong>la</strong>ción<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> dormición, bi<strong>en</strong> porque actuaban<br />

como una barrera para el paso <strong>de</strong>l oxíg<strong>en</strong>o<br />

(ATWOOD, 1914; JONHSON, 1935), bi<strong>en</strong><br />

porque llevaran sustancias inhibidoras<br />

(ELLIOT y LEOPOLD, 1949). Sin embargo,<br />

no se logró <strong>en</strong>contrar dicha corre<strong>la</strong>ción <strong>en</strong><br />

trabajos p<strong>la</strong>nteados para ello (KOMME-<br />

DAHL, 1959), llegándose a <strong>la</strong> conclusión <strong>de</strong><br />

que, si bi<strong>en</strong> <strong>en</strong> un tiempo <strong>en</strong> que el color<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s cascaril<strong>la</strong>s había sido re<strong>la</strong>cionado con<br />

<strong>la</strong> dormición, <strong>en</strong> ese mom<strong>en</strong>to parecía haberse<br />

<strong>de</strong>mostrado que se pres<strong>en</strong>taba un<br />

rango completo <strong>de</strong> dormición (semil<strong>la</strong>s muy<br />

durmi<strong>en</strong>tes, poco durmi<strong>en</strong>tes, o no durmi<strong>en</strong>tes)<br />

<strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> cada tipo (PE-<br />

TERS, 1980). No obstante el propio PETERS<br />

(1982,1986) ha reabierto el tema, int<strong>en</strong>tando<br />

corre<strong>la</strong>cionar diversos tipos <strong>de</strong> semil<strong>la</strong>s<br />

<strong>de</strong> A. fatua, c<strong>la</strong>sificados según el color y <strong>la</strong><br />

pilosidad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cascaril<strong>la</strong>s, con su germinabilidad<br />

y su capacidad <strong>de</strong> emerg<strong>en</strong>cia.<br />

La pob<strong>la</strong>ción estudiada <strong>de</strong> semil<strong>la</strong>s <strong>de</strong> A.<br />

<strong>sterilis</strong> pudo ser c<strong>la</strong>sificada según el color<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s cascaril<strong>la</strong>s <strong>en</strong> los tres tipos <strong>en</strong> que<br />

THURSTON (1957) or<strong>de</strong>nó a <strong>la</strong>s semil<strong>la</strong>s <strong>de</strong><br />

A. fatua, semil<strong>la</strong>s cremas, pardas y grises,<br />

<strong>la</strong> frecu<strong>en</strong>cia re<strong>la</strong>tiva <strong>de</strong> cada tipo varió <strong>de</strong><br />

año <strong>en</strong> año. En 1983 (primer año <strong>en</strong> estudio)<br />

<strong>la</strong> proporción <strong>de</strong> los tres tipos fue to-<br />

talm<strong>en</strong>te equilibrada, un tercio <strong>de</strong>l total<br />

cada tipo. Pero este equilibrio no volvió a<br />

repetirse <strong>en</strong> ninguno <strong>de</strong> los tres años sigui<strong>en</strong>tes,<br />

<strong>en</strong> los que el tipo crema fue minoritario,<br />

pres<strong>en</strong>tándose como más abundante<br />

el tipo pardo <strong>en</strong> 1984 y 1986 y el tipo<br />

gris <strong>en</strong> 1985.<br />

Respecto al carácter pilosidad <strong>de</strong> lema y<br />

palea <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción <strong>en</strong> estudio resultó mucho<br />

más homogénea, pues <strong>en</strong> los cuatro<br />

años <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> <strong>la</strong>s semil<strong>la</strong>s fueron <strong>de</strong>l<br />

tipo <strong>de</strong> pilosidad abundante (86, 88, 99 y<br />

97 % <strong>en</strong> 1983, 1984, 1985 y 1986 respectivam<strong>en</strong>te),<br />

el resto <strong>de</strong> <strong>la</strong>s semil<strong>la</strong>s estudiadas,<br />

<strong>en</strong> los difer<strong>en</strong>tes años, pres<strong>en</strong>taban<br />

una pilosidad escasa, excepto un 3 % que<br />

<strong>en</strong> el año 1984 no pres<strong>en</strong>taban pilosidad.<br />

No se pret<strong>en</strong>día con este estudio especu<strong>la</strong>r<br />

sobre <strong>la</strong>s causas <strong>de</strong> <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia o aus<strong>en</strong>cia<br />

<strong>de</strong> los distintos tipos <strong>de</strong> semil<strong>la</strong>s y su variación<br />

u homog<strong>en</strong>eidad durante los años<br />

sucesivos, sino conocer <strong>la</strong> composición y <strong>la</strong><br />

variabilidad <strong>de</strong> esta pob<strong>la</strong>ción respecto a<br />

caracteres morfológicos que han sido re<strong>la</strong>cionados<br />

con <strong>la</strong> dormición. De esta pob<strong>la</strong>ción<br />

fueron cosechadas <strong>la</strong>s semil<strong>la</strong>s empleadas<br />

como material vegetal <strong>en</strong> los <strong>en</strong>sayos<br />

sobre germinación y dormición por lo que<br />

el conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> A. <strong>sterilis</strong><br />

<strong>de</strong> los tipos <strong>de</strong> semil<strong>la</strong>s reconocidos <strong>en</strong><br />

A. fatua y <strong>de</strong> <strong>la</strong> participación <strong>de</strong> estos tipos<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción objeto <strong>de</strong> <strong>la</strong> posterior experim<strong>en</strong>tación<br />

es interesante.<br />

De todo lo anterior, convi<strong>en</strong>e <strong>de</strong>stacar<br />

que <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> A. <strong>sterilis</strong> ludoviciana<br />

<strong>en</strong> estudio está constituida por semil<strong>la</strong>s <strong>de</strong><br />

pilosidad abundante y pue<strong>de</strong> c<strong>la</strong>sificarse según<br />

el color <strong>de</strong> sus cascaril<strong>la</strong>s <strong>en</strong> pardas, grises<br />

y cremas. La proporción <strong>de</strong> cada tipo es<br />

variable cuando se toman muestras <strong>en</strong> años<br />

sucesivos, posiblem<strong>en</strong>te como respuesta a<br />

una diversidad g<strong>en</strong>ética y a variaciones ambi<strong>en</strong>tales.<br />

Por último, el tipo m<strong>en</strong>os frecu<strong>en</strong>te<br />

es el crema.<br />

Las difer<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> los caracteres <strong>de</strong> producción<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s semil<strong>la</strong>s, que se pres<strong>en</strong>tan <strong>de</strong><br />

año <strong>en</strong> año <strong>en</strong> <strong>la</strong>s muestras recogidas <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

pob<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> Madrid, <strong>de</strong>b<strong>en</strong> estar re<strong>la</strong>cionadas<br />

con <strong>la</strong>s características climáticas <strong>de</strong><br />

los distintos años.


Durante <strong>la</strong> campaña 83-84, con precipitaciones<br />

muy regu<strong>la</strong>res se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>ron<br />

p<strong>la</strong>ntas que produjeron semil<strong>la</strong>s más gran<strong>de</strong>s<br />

que <strong>la</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong> campaña anterior, durante<br />

<strong>la</strong> cual <strong>la</strong>s lluvias fueron escasas, excepto<br />

<strong>en</strong> el mes <strong>de</strong> abril, período <strong>en</strong> el que se<br />

conc<strong>en</strong>tró casi toda <strong>la</strong> pluviosidad <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

campaña 83-84 y que es anterior a <strong>la</strong> antesis<br />

<strong>de</strong> esta <strong>especie</strong> (Cuadros 1 y 2) <strong>en</strong> un clima<br />

mo<strong>de</strong>radam<strong>en</strong>te frío como el <strong>de</strong> Madrid.<br />

La caída <strong>de</strong> <strong>la</strong>s temperaturas máximas<br />

<strong>en</strong> el mes <strong>de</strong> mayo <strong>de</strong> 1984, mom<strong>en</strong>to que<br />

coinci<strong>de</strong> con <strong>la</strong> antesis y el comi<strong>en</strong>zo <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

formación <strong>de</strong>l grano, parece haber influido<br />

negativam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s semil<strong>la</strong>s,<br />

ya que aum<strong>en</strong>tó el número <strong>de</strong> semil<strong>la</strong>s<br />

abortadas y se pres<strong>en</strong>taron panícu<strong>la</strong>s <strong>de</strong> una<br />

so<strong>la</strong> semil<strong>la</strong>, hecho que no se pres<strong>en</strong>tó <strong>en</strong><br />

ninguna <strong>de</strong> <strong>la</strong>s otras cosechas. Bi<strong>en</strong> es verdad<br />

que algún dato no t<strong>en</strong>ido <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta<br />

como una infección <strong>de</strong> hongos o p<strong>la</strong>ga <strong>de</strong><br />

insectos pudo afectar a <strong>la</strong>s semil<strong>la</strong>s <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>das<br />

durante este período, pero no se <strong>de</strong>tectó<br />

pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> hongos patóg<strong>en</strong>os <strong>en</strong><br />

muestras <strong>de</strong> semil<strong>la</strong>s cosechadas <strong>en</strong> junio<br />

<strong>de</strong>l 84 (datos no publicados) y pudimos<br />

comprobar posteriorm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> el <strong>la</strong>boratorio<br />

que estas semil<strong>la</strong>s pres<strong>en</strong>taron una dormición<br />

más prolongada que <strong>la</strong>s cosechadas<br />

los otros años, característica que también<br />

se re<strong>la</strong>ciona con temperaturas bajas durante<br />

<strong>la</strong> maduración (PETERS, 1982).<br />

Las semil<strong>la</strong>s cosechadas <strong>en</strong> junio <strong>de</strong> 1985<br />

fueron <strong>la</strong>s que pres<strong>en</strong>taron mayor peso <strong>de</strong><br />

grano, m<strong>en</strong>or número <strong>de</strong> semil<strong>la</strong>s abortadas<br />

y mayor proporción <strong>de</strong> espiguil<strong>la</strong>s compuestas<br />

por tres semil<strong>la</strong>s bi<strong>en</strong> <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>das.<br />

Durante <strong>la</strong> campaña 84-85, período <strong>de</strong><br />

tiempo durante el que se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>ron <strong>la</strong>s<br />

p<strong>la</strong>ntas que produjeron esas semil<strong>la</strong>s, <strong>la</strong>s<br />

temperaturas fueron muy regu<strong>la</strong>res y subieron<br />

durante <strong>la</strong> primavera, período <strong>en</strong> el que<br />

se formaron y maduraron <strong>la</strong>s semil<strong>la</strong>s, suave<br />

y constantem<strong>en</strong>te. Las lluvias pres<strong>en</strong>taron<br />

una distribución equilibrada durante<br />

este último período tan importante para <strong>la</strong><br />

correcta formación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s semil<strong>la</strong>s.<br />

Las p<strong>la</strong>ntas <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>das <strong>en</strong>tre el otoño<br />

<strong>de</strong> 1985 y <strong>la</strong> primavera <strong>de</strong> 1986, vivieron durante<br />

un período <strong>de</strong> lluvias escasas y produjeron<br />

<strong>la</strong>s semil<strong>la</strong>s <strong>de</strong> m<strong>en</strong>or peso (Cuadro<br />

6); sin embargo, esta pob<strong>la</strong>ción produjo<br />

panícu<strong>la</strong>s regu<strong>la</strong>res con semil<strong>la</strong>s bi<strong>en</strong> formadas<br />

y un porc<strong>en</strong>taje muy pequeño <strong>de</strong> semil<strong>la</strong>s<br />

abortadas.<br />

CONCLUSIONES<br />

El período <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo f<strong>en</strong>ológico compr<strong>en</strong>dido<br />

<strong>en</strong>tre <strong>la</strong> emerg<strong>en</strong>cia y el estado <strong>de</strong><br />

A l /2 hojas es muy plástico <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>especie</strong> <strong>Av<strong>en</strong>a</strong><br />

<strong>sterilis</strong>, pudiéndose ajustar su duración<br />

<strong>en</strong> función <strong>de</strong> <strong>la</strong> fecha <strong>de</strong> emerg<strong>en</strong>cia, lo<br />

que supone una v<strong>en</strong>taja adaptativa para <strong>la</strong><br />

p<strong>la</strong>nta.<br />

La sub<strong>especie</strong> <strong>sterilis</strong> <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong> mayor<br />

porte, número <strong>de</strong> semil<strong>la</strong>s por espiguil<strong>la</strong>s y<br />

semil<strong>la</strong>s <strong>de</strong> más peso que <strong>la</strong> sub<strong>especie</strong> ludoviciana,<br />

<strong>en</strong> circunstancias ambi<strong>en</strong>tales<br />

más propicias para <strong>la</strong> segunda que para <strong>la</strong><br />

primera.<br />

D<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> una pob<strong>la</strong>ción natural <strong>de</strong><br />

A. <strong>sterilis</strong> ludoviciana estudiada, <strong>la</strong> proporción<br />

<strong>de</strong> los tres colores <strong>de</strong> lema que pue<strong>de</strong>n<br />

pres<strong>en</strong>tarse, crema gris y pardo, no es<br />

un carácter fijo sino que varía <strong>de</strong> año <strong>en</strong><br />

año. El carácter pilosidad es más constante,<br />

si<strong>en</strong>do <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> <strong>la</strong>s semil<strong>la</strong>s <strong>de</strong> pilosidad<br />

abundante.<br />

Los caracteres <strong>de</strong> producción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s semil<strong>la</strong>s,<br />

número <strong>de</strong> semil<strong>la</strong>s por panícu<strong>la</strong>,<br />

peso <strong>de</strong> <strong>la</strong> semil<strong>la</strong> y porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> semil<strong>la</strong>s<br />

abortadas, están muy influidos por <strong>la</strong>s condiciones<br />

ambi<strong>en</strong>tales bajo <strong>la</strong>s que se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>n<br />

<strong>la</strong>s p<strong>la</strong>ntas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s que proce<strong>de</strong>n.<br />

AGRADECIMIENTOS<br />

Los autores <strong>de</strong> este artículo queremos<br />

agra<strong>de</strong>cer <strong>la</strong> co<strong>la</strong>boración <strong>de</strong>l Dr. Tello <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> discusión <strong>de</strong> los resultados y <strong>la</strong> corrección<br />

final <strong>de</strong>l mismo.


ABSTRACT<br />

DE LA CUADRA, C, y C. REY (1992): <strong>Características</strong> <strong>agronómicas</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>especie</strong><br />

<strong>Av<strong>en</strong>a</strong> <strong>sterilis</strong> (L.) <strong>en</strong> re<strong>la</strong>ción con su papel <strong>de</strong> ma<strong>la</strong> hierba. Bol. San. Veg. P<strong>la</strong>gas, 18<br />

(4): 789-800.<br />

Into a g<strong>en</strong>eral work about the physiology of the seed dormancy of whinter wild<br />

oat, we studied some agronomic characteristics of this weed, because it is important<br />

to evaluate bothe the weed as the results of the posterior work on germination and<br />

dormition. In the pres<strong>en</strong>t paper we pres<strong>en</strong>t and we evaluate the datas obtained on f<strong>en</strong>ology,<br />

dry weight, seedling emerg<strong>en</strong>ce and some morphologic characteristics of the<br />

seeds. These datas were obtained from several popu<strong>la</strong>tions of the two subspecies of<br />

the specie <strong>Av<strong>en</strong>a</strong> <strong>sterilis</strong>, the subspecie ludoviciana and the subspecie <strong>sterilis</strong>, that come<br />

from differ<strong>en</strong>t p<strong>la</strong>ces of Spain.<br />

Key words: <strong>Av<strong>en</strong>a</strong> <strong>sterilis</strong>, weed, ph<strong>en</strong>ology, seedling emerg<strong>en</strong>ce, dormancy.<br />

ATWOOD, W. H., 1914: A physiologial study of germination<br />

of <strong>Av<strong>en</strong>a</strong> fatua. Bot. Gaz. (Chicago), 57:<br />

386-414.<br />

BARTON, L. V., 1962: The germination of weed seeds.<br />

Weeds, 30: 174-182.<br />

BUBAR, C. J.; BANTING, J. D., 1983: Growth habit and<br />

control of wild oats. Res. Branch. Contribution 1983<br />

1-E, Direction G<strong>en</strong>érale <strong>de</strong> <strong>la</strong> Recherche, Agriculture,<br />

Canada.<br />

ELLIOT, B. B.; LEOPOLD, A. C, 1949: An inhibitor of<br />

germination and amy<strong>la</strong>se activity in oat seeds.<br />

Physiol. P<strong>la</strong>nt., 6: 57-61.<br />

GÓMEZ, A.; IBAÑEZ, L., 1980: La av<strong>en</strong>a loca <strong>en</strong> el cultivo<br />

cerealista. Hojas divulgadoras <strong>de</strong>l Ministerio <strong>de</strong><br />

Agricultura, 17-18: 1-9.<br />

HOLROYD, J., 1964: The emerg<strong>en</strong>ce and growth of <strong>Av<strong>en</strong>a</strong><br />

fatua from differ<strong>en</strong>t <strong>de</strong>pths in the soil. Weed Res.,<br />

4: 621-627.<br />

JOHNSON, L. P. V., 1935: G<strong>en</strong>eral preliminary studies<br />

on the physiology of <strong>de</strong><strong>la</strong>yed germination in <strong>Av<strong>en</strong>a</strong><br />

fatua. Can J. Res., 13: 283-300.<br />

KOMMEDAHL, T.; DEVAY, J. E.; CHRISTENSEN, C. M.,<br />

1959: Factors affecting dormancy and seedling <strong>de</strong>velopm<strong>en</strong>t<br />

in wild oats. Weeds, 6: 12-18.<br />

MONTEGUT, J., 1979: Facteurs climatiques et <strong>de</strong>velopm<strong>en</strong>t<br />

<strong>de</strong>s graminees <strong>en</strong>vahissantes <strong>de</strong>s cereales <strong>en</strong><br />

France. Proc. EWRS Symp., 49-56.<br />

PARKER, N., 1963: Factors affecting the selectivity of<br />

REFERENCIAS<br />

(Aceptado para su publicación: 16 marzo 1992)<br />

2,3-diclhoroallyl di-isopropylthiol carbamate (dial<strong>la</strong>te)<br />

against <strong>Av<strong>en</strong>a</strong> spp. in wheat and barley. Wedd<br />

Res., 3: 259-276.<br />

PETERS, N. C. B., 1978: Factors influ<strong>en</strong>cing the emerg<strong>en</strong>ce<br />

and competition of <strong>Av<strong>en</strong>a</strong> fatua L. with spring<br />

barley. Ph. D. Thesis Univ. of Reading.<br />

— 1982: The dormancy of wild oat seeds (<strong>Av<strong>en</strong>a</strong> fatua<br />

L.) from p<strong>la</strong>nts grown un<strong>de</strong>r various temperature<br />

and soil moisture conditions. Weed Res., 22:<br />

205-212.<br />

— 1986: Factors affecting seedling emerg<strong>en</strong>ce of differ<strong>en</strong>t<br />

strains of <strong>Av<strong>en</strong>a</strong> fatua L. Weed Res., 26: 29-38.<br />

PETERS, N. C. B.; WILSON, B. J., 1980: Dormancy in<br />

wild-oat seed and its agricultural significance. Weed<br />

Res., 21: 52-58.<br />

ROLSTON, M. P., 1981: Wild Oats in New Zea<strong>la</strong>nd: a<br />

review. N. Z. Journal of Exp. Agrie, 9: 115-121.<br />

SHARMA, M. P.; VADEN BORN, W. H., 1978: The biology<br />

of canadian weeds. 27: <strong>Av<strong>en</strong>a</strong> fatua L. Can. J.<br />

P<strong>la</strong>nt. ScL, 58: 141-157.<br />

THURSTON, J. M., 1957: Morphological and physiological<br />

variation in wild oats (<strong>Av<strong>en</strong>a</strong> fatua L. and <strong>Av<strong>en</strong>a</strong><br />

ludoviciana D<strong>en</strong>.) and hybrids betwe<strong>en</strong> wild and<br />

cultivated oatas. J. Agrie. Sci. Cam., 49: 259-274.<br />

WILSON, B. J., 1980: Effect of time of seedling emerg<strong>en</strong>ce<br />

on seed production and time to flowering of<br />

light weeds. Austr. J. Exp. Agrie. Anim. Husb., 20:<br />

35-38.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!