eskuizkribuen azterketa eta iturriaren moldamoduak - Euskara

zegoela bertan beste bilatu beharrekorik. Ordea, kasualitate huts batek
bultzatu gintuen pastoral horren ikerketan hastera: Hérellek errepertorioan
zioenez, eskuzkribuetako bat Donostiako Museo Etnografikoan, San Telmo esaten
diogun horretan zegoen, P. Lhandek bere garaian bertan utzita. Euskal Herriko
hegoaldean gordetzen zen pastoral izkribu bakarra zen, geuk genekiela
behintzat. Gertu egokituta, bertaratu eta, bilatzea kostatu bazitzaigun ere,
aurkitu eta kopiatu genuen.
Artean, oker ez bagaude laurogeien hasiera urteak ziren, ez genuen
honelako azterketa egiteko asmo garbirik. Hala ere, San Telmoko hura Baionako
Museoko izkribuaz parekatzean, gaiaren garapen antzerakoa eta testu
berdintsuak izan arren, pertsonaiak ez ziren zehazki berberak gertatzen:
bigarren mailako batzuk izen nahiz testu diferentez agertzen ziren. Baionakoak
obraren herena besterik ez bazeukan ere (urratu eta orrigabetua baita),
ekintza paretsukoak zirela garbi zegoen, baina horrek bazuen zati bat edo
beste, San Telmokoak azaltzen ez zuena.
Pariseko Liburutegi Nazionalean dauden izkribuen fotokopia eskuratzeak
luze jo zuen. Lortutakoan ordea, konturatu ginen pastoral osoago, generoaren
kode dramatiko aldetik emanaldi jantzi eta aberatsagoak zirela. Alegia,
Etxebarnerenak, C izendatu dugunak, pertsonai kopuru nahiz banaketan eta
ekintzan zehar, San Telmoko Ak eta Baionako Bk baino, gaia eszenaratzeko eredu
finkoago bat erakusten zuen. Hiru izkribuok garai bertsukoak izanik ere,
ematen zuen errepresentaziorako baliabide desberdinak erabili zituztela
errejentek. Hizkera aldetik ere, Cren kasuan bereziki, bazegoen aldea,
dialektologiko hutsa izan arren. 1827ko data dakarren Aintziondorena (D
izkribua) irakurritakoan erabaki genuen azterketari ekitea. Eszena joku
berrien agerpenak, pertsonaia aukeratu eta gehituek, satanen parte hartze
nahiz dantza saioek eta bestek itxura kodetuago, biribilagoa ematen zioten
pastoralari, XVIII. mendeko izkribuek baino. Azkenik, urteak igarota,
Hegiaphalena lortu genuen: 1894an datatua eta Ctik eginiko moldatze laburra
zen.
Soma zitekeen, hortaz, obra honen izkribuen arabera, generoaren
bilakaera, aberaste progresibo moduko bat, beti ere, oinarrizko istorioaren
garapena gehiegi aldatu gabe azaldua. Azkena zen eredu horri kontra egiten
zion bakarra, seguru aski garai berriek eragindako ikuskizunaren laburtzea
zela eta.
Bestalde, pastoral hau eratortzen deneko Le roman de Jehan de Paris
delakoa luze eta zabal aztertu zuen Edith Wickersheimer andreak 1925eko
doktore tesian ez ezik, 1923ko edizio kritikoan ere. Bertan kontatzen ziren
gertaerak ordea, ez ziren guzti-guztiak eta zeudenean zeudela pastoraleratu.
6