eskuizkribuen azterketa eta iturriaren moldamoduak - Euskara

KONTSONANTEAK
Herskariei buruz aipagarri gutxi. Dardarkari bigunarekiko aldaketa: berere;
ezpainkari aurreko bizkarkariaren desagerketa: flobat (216 antz.);
sudurkari ondoko gorra mantentzen da zenbaitetan: afrountia (2), eta ez
dago horzkari bustirik. Bizkarkariak ere beste izkribuen antzera daude
idatzirik, q delarik gorrerako nagusi. Batzuetan hori nahasi egingo da
ozenarekin, aldatzaile(ar)en idazkerak ez digulako diferentzia ondo
igartzen uzten: etçiguit (177). Sochoria (277), egia eta beste, grafia
etimologikoaz nahiz ortografi okerren ondorioz leudeke. Ablatibo eta
kausatiboetan hitz bukaerako gorra jausi: hounegati, eta maileguetan
idazkera etimologiko bikoiztuak: occasioniaq (68).
Herskari aspiratuek errealizazio normalak dituzte: qhana (132), iqhousten
gehienetan, althe (76 antz.), enthelegatu (76), pheça, phunçela, noizpait
ezpainkari ozenaz trukatuz: aphur eta abur (23 bis). Izkribu honek Dk eta
Ak baino gutxiago aspiratuko ditu leherkariak, D936 bertsoan esaterako
ederki ikus daitekeen bezala, baina Ck baino gehiago ere bai, nahiz horren
antzeko joera erakusten duen: icousiriq (236), ecarteco arapostiaren (238),
parqua (327), partiçen (324) etab.
Sudurkariak beste izkribuetan antzera azaltzen dira: ezpainkaria herskari
ezpainkari aurrean, erorketa asoziatibo bukaeran eta ustezko bokal nasalak
gelditzen direnetan: hebe, Jfanta, firiq, finitçeda. Agian arierazko
okerrengatik: bihotcia, ordia, houqui, coutia, etelequa; hala ere, gutxi ez
direnez, Larrañe herrian, XVIII. mende erdi aldeko hizkeran bokalen
nasalizazioak hedapen zabala zuela erakutsiko ligukete. Gertaera honen
murrizpenerako joeraren berri Lafon-ek eman zigun (1958, 83 or.): "...j'ai
constaté que, dans plusieurs cas, Bonaparte et Larrasquet indiquaient des
voyelles nasales là où j'avais noté des voyelles orales". Sudurkari
bustiaren kasuan ordea, esan liteke beste izkribuetatik aldentzen dela,
izan ere markatu gabe azaltzen da askotan: Senouria (248), Senaliaq (261),
espana, ganeraqoua, ganelan, coumpana, campanala etab. ugariago, gainen
(79), Seinouria (134) motakoak baino. Nasal-likido arteko aldaketa: qualaq
(172), cala (170 eta 173), "cana" esatearren. Bestalde, inesibo arkaikoaren
arrastoak lirateke gainen eta horietan orotan gainen bezalakoak, beste
izkribuetan ere badaudenak, alegia Soinen C521, gagnen C631, ihicin D352
etab. (Charl. 170 eta 592 bb.).
Txistukari gorretan, C izkribuan ez bezala, baina beste bien moduan,
horzkaria mantendu egingo da oklusibo aurrean: eztut, gaztiequi, ezpiritu
etab. Errealizazio posible guztiak ditu horrek. Gor marka bikoitza
agertuko da hobikarirako, baina ez beti: deseina, comesionia. Horren
herskari aurreko grafia aldaketa: aberaxtarçun (54), aberaztarçun (211).
66