eskuizkribuen azterketa eta iturriaren moldamoduak - Euskara

Euskararen joera eskuarki, diptongo hauen kontrakoa bada ere, zuberera
liteke euskalki oparoena ahoskatzeko orduan. Dena den, bertso lerroen
banakuntza silabikoa zehaztea ezinezko gertatzen zaigu, errezitatuaren
neurria zeharo askea zelako. Beraz, zalantzak egon litezke zenbait
diptongoren izateaz. Grafiak, noizpait markatzen dituela ematen badu ere,
ez digu arazoa konpontzen: deja (501 eta 696) da adizkia gehi galdera
markaz osatua, hajen (511). paseya, baya (696), Sûya (412), baina pasea
(86), niela (707) eta herivaren (40) "herriaren" esanahiaz azkenau.
Maileguetan antzera gertatuko zaigu: assiejatia (40), Souficienta (65),
bourjoues, triate. fediaz (43) eta agian ofria (34) bera ere mono ala
bisilabiko ziren ez dakigu, "joan" aditz infinitiboari buruz esan dugun
bezala. Diptongo hauen kontrako hiatoak mantendu egingo dira izkribuan
zehar, batez ere nominatibo-ergatiboetan: buria, fripoua, demoniouaq (450),
Memorioua (837), aipatutako "-a" artikuluaren desagerketa kasuetan salbu,
bestiq motakoak alegia.
Beheranzkoak:
Mantendu egingo dira indargileetan: çuhaureki (376), ihaurec (227), neure
(237). Busti aurrean alternantzia: hullent (178) eta huillant (327),
batalla (448 antz.) eta batailla (442 antz.), Mahaignian (472) eta mahagnan
(470), treign (504) eta tregna (479). Beste zubereretan bezala agertzen
diren arren, baditugu zenbait zantzu mendebaldera eraman eta, asko ez izan
arren, beste eskuzkribuetatik honako hau diferentziatzen dutenak: bait-
aurrizkia ugariago edo gehienez paretsu dator, zuberotarrek orokorki beit-
dioten horrekin: baitçereiçun (192), baina beitait (229) eta beikintake
(383) adizkietan ikusten den bezala. Aipaturiko gauçac bustigabea zubereraz
arraroa gerta litekeen arren, ez dira gutxiagokoak izango uheitz (667)
harmonia bokalikoaren itxuraz, ouhaitz-en aurrean, eta gauza bera ireisteco
(374), Jraizteco forma arruntaren aurrean. beciq (770) forma bakana da
diptongatu orokorraren aurrean: baiçi etab. -r- bokalartekoaren
desagerketa, diptongoak eratzeko orduan, ez da beti izkribu honetan ematen,
aditz forma laguntzaileak, bai derit, bai deit erakoak direlarik, azkenau
gutxiagotan ematen bada ere. Dena den, ez dakigu izkribugileak modu
horretara silaba bat gehiagoko errezitatua adierazten zuen. Maileguetan
aipatzekoa chefautiala (135), Tx. Peillenek jakinarazi zigunez, "chefaut"
gaskoinetik datorrena. Azkenik, mantendu egingo da ekialdeko joera aditz
izena diptongoz osatzekoa: erraiten, jouaiten (LPh32), ukheitera (LPH57),
iragaitian (386).
KONTSONANTEAK
Herskari ezpainkariak, /p/ eta /b/:
Horrela idatziak. v moduan mailegu eta izen nagusietan: d'orfevretala,
Visita, Virgina (922), Verthutiari (42), Versaillera (312). Alternantziak
aspiratuarekin: pena nahiz phena. Gortu egingo dira normalean asimilazio
progresiboaren ondorioz: ezpahay 7, ezpaciradie LPh4.
57