eskuizkribuen azterketa eta iturriaren moldamoduak - Euskara

1.5.2. Zubereraren azpieuskalkien eredu: idazkeraren
azterketa fonologikoa.
Jean de Parisen eskuzkribuetan probintziako hizketa diferenteak
agertzen dira. Bonaparteren garaietatik hona definitzen diren ezaugarriak
dira horietan ageri (Zuazo 1989). Hori da egindako azterketaren ondoriorik
behinena hizkuntz kontuan, jarraian erakutsiko dugun bezala:
BOKALAK
D izkribua (Pariseko Liburutegi Nazionala, 146 zenb.)
/a/ bokal irekia normalean honela transkribatua. Alternantzia gertaerak
hala ere badaude: algar (152) eta elgar (LPh16); ukhan (373), ukhen (47),
aurrekoa baino ugariagoa. Zenbakari ordinalen atzizkia, zuberera arruntaz
ez bezala, -garren moduan azalduko zaigu. /i/ bokalaren atzean desagertu
egingo da batzuetan, hiatoa eragotziz: Salbajiq (APh14), khantin (348),
khuntiq (802). Hauek, neurri batean behintzat, Pettarrako azpieuskalkiaren
zantzu dira Charlemagneko Bassagaixen izkribuan bezala (originalaren 560.
orrialdean kontrakzio modu horien zerrenda dugu), testuak Amikuzeko hizkera
isladatzen duen arren. Hitz aurreko dardarkariaren aurrean agertuko zaigu,
maileguetan batez ere: arraphosatu (257), arraport (565).
/e/ sabaikari erdikoa, joera orokorrari jarraiki, itxi egingo da mugatzaile
aurrean: soignian, semia etab. Azentu eta guzti noizpait: Nêt izen nagusia
eta interjekzioak kasu. Hitz hasieran batzutan sabaikari itxiaren ordezko:
enuchentu, eguriki baina inocentcia (493). Bokal honen desagerpena
batzuetan gertatuko da: din (395) laguntzaile gehi konjunktiboaren kasuan,
edo herskari-sonanteen artean: letra, beste izkribuetan letera dugularik.
Hitz honetan ahoskera frantsesaren sarrera gertatuko zen, izkribu honetan
beste kasu batzuetan ikus daitekeen bezala.
/o/ bizkarkari erdikoa idazkera horretan bertan ere, izkribuetan noizpait
heraut grafia agertu arren. Sudurkari aurreko hersketari dagokiola
alternantzia handia: guiçon gehiagotan guiçoun baino; onxa eta ounxa;
soignian (775) eta souignian (776); hontarçun (471), honki (466) batetik,
eta hounki (502), hountan (503) bestetik; ohoign (889) eta ouhouignaq
(888). omen (346) itxigabea nagusi da izkribu honetan. Aldaketa bera
galdetzaileetan nabarmenduko da: Non (408 eta 471) eta Noun (488); Nor
(477, 515 eta 598) eta Nour (525, 567 eta 681). Maileguen idazkeran ere
bai: ouhoure (131 eta 848) eta ohore (166 eta 405), bokalarteko h ingurukoa
sudurkaria delarik amikuzeraz ere (Zuazo, 1989, 620); eta esposa (261 eta
653), nahiz espousatu (654). Mailegu berriago ematen dutenetan ordea,
hersketaren kontrako joera dagoela dirudi: afrontu (666), baron askoz
gehiagotan barou baino, galon (686) etab. Izkribu honek beraz, ez luke
zuberera arruntak bezain hedadura handian emango aldaketa hori (Zuazo,
1989, 620). /a/ fonemaren aurreko hersketa eskuarki mantentzen da:
heriouaq; -coua izanik genitibo lokatiboaren forma ugariena. Honen
transkripzioa ou den arren, v letra zenbaitetan agertuko zaigu, ahoskeran
55