eskuizkribuen azterketa eta iturriaren moldamoduak - Euskara

ehinena jokaera librea da konposatzeko orduan, doinua eta asonantzia
baitira, nolabait mugatzen duten elementu bakarrak.
Moldatzaileen bertsifikazio modu horren nondik norakoa zehazteko
ahalegin aipagarriak egin dira. Hérellek esaterako, Ertaroko misterio eta
drama liturgikoen eraginaz gainera, bertso librearen sorreraren aztarnak
ikusi zituen bertan (aip. lib. 61 or. eta ingurukoak). Garamendik
Mendebaldeko Europa osoan Barrokoaren garaian ematen den antzezmodu
deklamatua, elkarrizketak eta ekfrasi (muga gabezia) poetikoan oinarritua
(ikus 3.1. atala). Oihartzabalek bertso mota horren itxurazko libertatea eta
zehazkiago neurririk eza, Zuberoako pastoralen zahartasunaren aldeko barneargumentu
azkarrentzat jotzen du; erreserba handiz ordea, esplikatu gabeko
kontraesan handiak baitaude, herri literaturak alde honetan garaturiko joera
ikusita eta inguruetako antzeko teatro nekazariekin konparatuta (1985: 83-
88).
Geure aldetik, Jean de Parisek gai hauetan apartekorik erakusten ez
duela gogoratuz, bi puntu nagusi azpimarratuko genuke pastoralen bertsoetan.
Liturgi kutsu nabarmena da lehenengoa. Ageri-agerikoa pherediküetan
(Gavel, 1911) eta emanaldia apaintzen duten kantuetan: gure D izkribuan De
profundis aipatzen da zehazki, baina besteetan ere hil kantuak eman ziren, A
eta Cko antzezoharretan eta Bko azken kantuan ikusten denez.
Baina, zer esan testu gehiena errezitatzen deneko doinuaz? Bada,
pherediküetan erabiltzen denarekin antz handia erakusten duela eta,
bestalde, bigarren puntu bezala nabarmentzekoa, errezitatu beharreko testua
memorizatzen edo ikasten laguntzeko erritmo jakin bat gordetzen duela.
Ezin da ulertu mugimendu (edo, dantza?) gabeko trageriarik. Alde
horretatik begiratuta, Manuel Lekuonak egoki definitu zuen musika, dantza
eta poesiaren arteko sintesi moduan. Ez dugu uste Marcel Jousse-k alperrik
hartuko zituenik Hérellek J. Heguiaphal eta Aguer errejentei galdetutakoen
erantzunak, ahozko estilo erritmikoaren adibide bezala (1925: XI. kap.).
Horien arabera, pastoraletako bertsoak konposatzeko orduan ez zaio
inongo arauri begiratzen, jokalariek erraz kantzatzeko modukoak izatea ez
bada. Baina Hérelle-ren hitzetan "Ce qui résulte clairement de ces deux
réponses, c'est que les versets basques, faits uniquement en vue de la
déclamation, sont trés libres. Mais quelle que soit la liberté d'une
récitation, encore faut-il que la parole humaine y soit soumise à certaines
50