euskalarien nazioarteko jardunaldiak IKER - 1 - Euskaltzaindia

ALFONSO IRIGOYEN
en Elorrio, donde -atan aparece en posición enclítica, incluso con elemento
ta-, de introducción más reciente en la declinación, lo que históricamente sólo
está generalizado en los locativo-temporales con determinación plural y no
con singular.
LABURPENA
Lan honetan euskal erakusle eta posizio enklitikoan agertzen diren artikuluen
zenbait alderdi eboluzioari buruzko ikertzen dira, gogoan harturik Zuberoako euskalkian
haur formak duen zentzutik acera daitekeen argitasuna, hain zuzen ere alde
batetik latinezko «ecce» delakoari baitagokio, bai lehenengo pertsonaren parean jarririk,
bai bigarrengoarenean, edo batere pertsonarik gabe, eta bestetik gaztelaniazko
«éste,.-a, -o» eta «ahí» delakoei, lehenengo testoetan jadanik dokumentatzen denez.
Haur delakoaren balioak, perpausa subordinatuen sartzaile gisa erabil baitaiteke,
argi egiten dio hura «aquél, -a, -o» delakoaren formazioari. Haren Bergara, Elgoibar,
Deba, Azpeitia, eta abar, herrietako aldaerak aura / aure>are dira, eta Nafarroako
Goñi ibarreko dokumentazioan, orain alderdi hartan euskara galdurik badago ere, ore
agertzen da nominatiborako eta arrek ergatiborako, eta izan ere ore delakoa aure
formaren laburpena da eta hau aura-rena, eskualde hartako eboluzio fonetiko
normalaren arauera, izan ere Azpeitikoaren gisakoa. Jakina, hura forma * haura
delakotik dator, hau da, haur-a, latinezko eccillum poesia zaharrean agertzen denaren
garatze berdintsua duena, azkenengoa illum delakoaren forma indartua besterik
ezpaita. Hain zuzen ere eccillum forman, normalki ontzat harten denez, *ecce illum
dugu, haur-a delakoaren pare parekoa, eboluzio konbergentez sortua baita.
Batez ere Maisterren baitan dokumentatzen diren beraur tipoko forma zuberotarrak
hartzen dira gogoan eta baita mende honetako testoetakoak ere. Oihenartek
beste gradurako berarc ergatiboa ere badakar, halakoetan bi gradu besterik agertzen ez
baitira.
Gradu hurbileko -o artikuluaren dokumentazioa ikertzen da, eta Ifar Euskal
Herrian XVI-garren mendean agertzen den -or baino zaharragotzar jotzen da. Alde
batetik umío dugu «tú, niño», Aulestin bokatibo gisara erabilia, eta beste baretik
aurreragoko mendeetan ere lekukotasunak badirela XIII-garrenean Oliteko dokumentazioan
irakur daitezkeen izengoitiak, eta XIV-garrenean Nafarroako beste euskal
herri batzuetan agertzen direnak: Zalduno «ese caballero» alderdi batetik eta Zalduna
«el caballero» bestetik, Hederro «ese hermoso» eta Hederra «el hermoso», Beorro «esa
yegua», eta abar.
Ondoriotzat hurrengo hau ateratzen da: euskaraz pertsonazko lehen eta bigarren
izenordeek ez dutela nahi ta nahi ez historian zehar erakusleen parean joan behar, eta
artikuluaren gradu biko sistema dela zaharra, geroago agertu zen hirukoaren aurka, eta
azkenengo honek nolabait singularrean bere eragina izan duela, gogoan hartzen baldin
badugu enklisirako joera sekula ez dela desagertu gure hizkuntzan.
SUMMARY
We analyse here some aspects referring to the evolution of the Basque demonstrative
and the articles in enclitic position, taking into account the meaning of the form
haur in the dialect in Zuberoa, which on the one hand is connected with the Latin
«ecce» in the first and second persons or without any person at all, and on the other
hand with the Spanish «éste, -a, -o» and «ahí», documented from the most ancient
texts.
400
[36]