30.07.2013 Views

El objetivo fundamental de la atención sanitaria al anciano es evitar ...

El objetivo fundamental de la atención sanitaria al anciano es evitar ...

El objetivo fundamental de la atención sanitaria al anciano es evitar ...

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

«<strong>El</strong> <strong>objetivo</strong> <strong>fundament<strong>al</strong></strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>atención</strong><br />

<strong>sanitaria</strong> <strong>al</strong> <strong>anciano</strong> <strong>es</strong> <strong>evitar</strong> o retrasar<br />

<strong>la</strong> aparición <strong>de</strong>l <strong>de</strong>terioro funcion<strong>al</strong> para<br />

que <strong>la</strong> persona pueda continuar viviendo<br />

in<strong>de</strong>pendiente y soci<strong>al</strong>mente integrada.»


Pr<strong>es</strong>entación<br />

La So c i e d a d Ur U g U a y a d e ge r o n t o -<br />

l o g í a y ger i at r í a inaugura <strong>es</strong>ta nueva<br />

vía <strong>de</strong> comunicación con los prof<strong>es</strong>ion<strong>al</strong><strong>es</strong><br />

y técnicos que integran el<br />

equipo <strong>de</strong> <strong>atención</strong> <strong>al</strong> paciente geriátrico,<br />

proponiendo una herramienta<br />

más para <strong>la</strong> formación continua.<br />

Inicia también un contacto con<br />

los colegas que <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> medicina gener<strong>al</strong><br />

y <strong>la</strong>s diferent<strong>es</strong> <strong>es</strong>peci<strong>al</strong>ida<strong>de</strong>s<br />

asisten en su práctica diaria a pacient<strong>es</strong><br />

añosos. Encontrarán en <strong>es</strong>ta publicación<br />

nueva información sobre el<br />

envejecimiento, <strong>la</strong>s <strong>es</strong>peci<strong>al</strong><strong>es</strong> características<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s patologías que afectan<br />

a <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción anciana y el encare<br />

geriátrico.<br />

Asistimos a un<br />

envejecimiento<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>es</strong>tructura<br />

por eda<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción<br />

mundi<strong>al</strong>, producto<strong>fundament<strong>al</strong></strong>-<br />

mente <strong>de</strong> <strong>la</strong> disminución <strong>de</strong> <strong>la</strong> tasa<br />

<strong>de</strong> fecundidad y <strong>de</strong>l aumento <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>es</strong>peranza<br />

<strong>de</strong> vida. En los próximos 50<br />

años, según proyeccion<strong>es</strong> hechas por<br />

<strong>la</strong>s na c i o n e S Un i d a S mientras <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción<br />

mundi<strong>al</strong> aumentará un 54%,<br />

<strong>la</strong> franja etaria <strong>de</strong> 65 y más años lo<br />

hará un 241% y <strong>la</strong> <strong>de</strong> 80 y más años<br />

un 380%, produciéndose lo que po<strong>de</strong>mos<br />

l<strong>la</strong>mar un «envejecimiento <strong>de</strong>l<br />

envejecimiento». Uruguay participa<br />

<strong>de</strong> <strong>es</strong>to con una situación simi<strong>la</strong>r a <strong>la</strong><br />

que pr<strong>es</strong>entan los país<strong>es</strong> <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>dos:<br />

13,4% <strong>de</strong> personas <strong>de</strong> 65 y más<br />

años y <strong>la</strong> franja <strong>de</strong> 80 y más años repr<strong>es</strong>enta<br />

el 3,2% <strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción.<br />

Este envejecimiento pob<strong>la</strong>cion<strong>al</strong><br />

<strong>de</strong>be ser consi<strong>de</strong>rado sin duda un<br />

gran logro, pero requiere <strong>de</strong> solucion<strong>es</strong><br />

apropiadas a los problemas que<br />

genera. La mayor longevidad se acompaña<br />

<strong>de</strong> un aumento <strong>de</strong> <strong>la</strong> inci<strong>de</strong>ncia<br />

y prev<strong>al</strong>encia <strong>de</strong> enfermeda<strong>de</strong>s crónicas<br />

que en su evolución pue<strong>de</strong>n provocar<br />

discapacidad. <strong>El</strong> porcentaje <strong>de</strong><br />

incapacidad se incrementa sensiblemente<br />

cuando se trata <strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción<br />

mayor <strong>de</strong> 80 años.<br />

La Geriatría centra su <strong>atención</strong><br />

en aquellos adultos mayor<strong>es</strong> con patologías<br />

crónicas e inv<strong>al</strong>idant<strong>es</strong> o con<br />

ri<strong>es</strong>go <strong>de</strong> evolucionar en <strong>es</strong>a dirección,<br />

en <strong>la</strong>s que interactúan factor<strong>es</strong><br />

psíquicos y soci<strong>al</strong><strong>es</strong>. Basa su intervención<br />

en <strong>la</strong> V<strong>al</strong>oración Geriátrica Integr<strong>al</strong><br />

y el equipo multidisciplinario<br />

actuando <strong>de</strong>s<strong>de</strong> los distintos nivel<strong>es</strong><br />

asistenci<strong>al</strong><strong>es</strong>.<br />

<strong>El</strong> <strong>objetivo</strong> <strong>fundament<strong>al</strong></strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

<strong>atención</strong> <strong>sanitaria</strong> <strong>al</strong> <strong>anciano</strong> <strong>es</strong> <strong>evitar</strong><br />

o retrasar <strong>la</strong> aparición <strong>de</strong>l <strong>de</strong>terioro<br />

funcion<strong>al</strong> para que <strong>la</strong> persona pueda<br />

continuar viviendo in<strong>de</strong>pendiente<br />

y soci<strong>al</strong>mente integrado.<br />

La legis<strong>la</strong>ción vigente <strong>es</strong>tablece el<br />

<strong>de</strong>recho <strong>de</strong> los AM a una <strong>atención</strong> integr<strong>al</strong><br />

<strong>de</strong> su s<strong>al</strong>ud en <strong>la</strong> prevención,<br />

<strong>la</strong> asistencia y en eventu<strong>al</strong><strong>es</strong> proc<strong>es</strong>os<br />

posterior<strong>es</strong> <strong>de</strong> rehabilitación, siguiendo<br />

el mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> «cuidados progr<strong>es</strong>ivos».<br />

<strong>El</strong> nuevo Si S t e m a na c i o n a l int<br />

e g r a d o d e Sa l U d <strong>de</strong>berá contemp<strong>la</strong>r<br />

<strong>es</strong>tas condicion<strong>es</strong>. Los programas <strong>de</strong><br />

prevención <strong>de</strong>berán contener <strong>es</strong>trategias<br />

que permitan i<strong>de</strong>ntificar grupos<br />

<strong>de</strong> ri<strong>es</strong>go (fragilidad) e intervenir en<br />

forma precoz para <strong>evitar</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>clinación<br />

funcion<strong>al</strong>. <strong>El</strong> <strong>anciano</strong> autoválido,<br />

con auto<strong>es</strong>tima y reconocimiento<br />

intergeneracion<strong>al</strong> constituye un capit<strong>al</strong><br />

soci<strong>al</strong> que <strong>de</strong>bemos pr<strong>es</strong>ervar.<br />

La «<strong>es</strong>peranza <strong>de</strong> vida activa» <strong>es</strong>tima<br />

el promedio <strong>de</strong> años a vivir libre<br />

<strong>de</strong> incapacidad a partir <strong>de</strong> una edad<br />

<strong>de</strong>terminada. Aumentar <strong>es</strong>ta <strong>es</strong>peranza<br />

<strong>de</strong> vida activa <strong>es</strong> el <strong>de</strong>safío <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

medicina geriátrica.<br />

Dra. Vi r g i n i a ga r c í a <strong>de</strong> n t o n e<br />

Pr<strong>es</strong>i<strong>de</strong>nta <strong>de</strong> <strong>la</strong> SUGG<br />

Autorida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong> SUGG<br />

Pr<strong>es</strong>i<strong>de</strong>nta Honorífica: Dra. Hilda Martínez Camusso. COMISIÓN DIRECTIVA. Pr<strong>es</strong>i<strong>de</strong>nta: Dra. Virginia García.<br />

Vicepr<strong>es</strong>i<strong>de</strong>nta: Dra. Doris Baccino. Secretaria Gener<strong>al</strong>: Dra. Gracie<strong>la</strong> Acosta. Prosecretaría: Dr. Gustavo Arioli. T<strong>es</strong>orera:<br />

Dra. Myriam Barreto. Voc<strong>al</strong><strong>es</strong>: Dr. Fernando Botta, Dra. Ros<strong>al</strong>ía Panza, Dra. Rossana Quintán, Dr. Fernando Trianón.<br />

Delegada Gerontólogos: Psic. Ana Charamelo. Delegada <strong>de</strong> Postgrados: Dra. Lydia Griskevicius.<br />

COMISIÓN FISCAL. Dr. Luis Broquetas, Dr. Clever Nieto, Dr. Alberto Sosa<br />

Carta Geriátrico Gerontológica. Editor: Dr. Fernando Botta. Carta Geriátrico Gerontológica 2008; 1: 1–20.<br />

Comité <strong>de</strong> Revisión: Dr. Oscar López, Dr. Luis Broquetas, Dr. Fernando Botta<br />

3


4<br />

Nu<strong>es</strong>tra Sociedad:<br />

misión, visión y política<br />

La So c i e d a d Ur U g U a y a d e<br />

ge r o n t o l o g í a y ger i at r í a<br />

tiene su fundamento en los<br />

principios que rigen nu<strong>es</strong>tra<br />

cultura repr<strong>es</strong>entados por:<br />

• Conducta ética.<br />

• Compartir conocimientos.<br />

• Promoción <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>es</strong>peci<strong>al</strong>idad.<br />

• Protección gremi<strong>al</strong>.<br />

• Defensa <strong>de</strong> <strong>la</strong> ancianidad.<br />

• Actuación sin fin<strong>es</strong> <strong>de</strong> lucro.<br />

Y en los v<strong>al</strong>or<strong>es</strong> por los cu<strong>al</strong><strong>es</strong><br />

somos reconocidos, t<strong>al</strong><strong>es</strong> como:<br />

• <strong>El</strong> <strong>es</strong>fuerzo <strong>de</strong> nu<strong>es</strong>tra gente.<br />

• <strong>El</strong> aporte científico.<br />

• <strong>El</strong> involucramiento con <strong>la</strong> tarea.<br />

• Confiabilidad.<br />

• Hon<strong>es</strong>tidad.<br />

• Solidaridad.<br />

Misión<br />

Carta Geriátrico Gerontológica 2008; 1: 1–20.<br />

La misión <strong>de</strong> <strong>la</strong> SUGG <strong>es</strong>:<br />

• Nuclear a los prof<strong>es</strong>ion<strong>al</strong><strong>es</strong> y técnicos<br />

vincu<strong>la</strong>dos a <strong>la</strong> <strong>atención</strong><br />

bio–psico–soci<strong>al</strong> <strong>de</strong> los adultos<br />

mayor<strong>es</strong>, siendo el ámbito <strong>de</strong> r<strong>es</strong>onancia<br />

natur<strong>al</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> geriatría y<br />

gerontología en todo el país.<br />

• Difundir y promover <strong>la</strong> ciencia geriátrico–gerontológica<br />

ofreciendo<br />

un ámbito <strong>de</strong> crecimiento y <strong>de</strong>sarrollo<br />

<strong>de</strong> su gente mediante <strong>la</strong> actu<strong>al</strong>ización<br />

permanente <strong>de</strong>l conocimiento.<br />

• Crear, mejorar y asegurar que se<br />

cump<strong>la</strong>n normas éticas y <strong>la</strong>bor<strong>al</strong><strong>es</strong>.<br />

• Actuar en <strong>de</strong>fensa <strong>de</strong> los inter<strong>es</strong><strong>es</strong><br />

<strong>de</strong> los asociados, siendo un lugar<br />

<strong>de</strong> amparo para <strong>la</strong>s nec<strong>es</strong>ida<strong>de</strong>s<br />

<strong>de</strong> sus integrant<strong>es</strong>.<br />

• Promocionar cambios a nivel soci<strong>al</strong><br />

y político que dignifiquen <strong>al</strong><br />

adulto mayor y promover que su<br />

<strong>atención</strong> se re<strong>al</strong>ice por prof<strong>es</strong>ion<strong>al</strong><strong>es</strong><br />

<strong>es</strong>peci<strong>al</strong>izados en geriatría y<br />

gerontología.<br />

• Interactuar con otras socieda<strong>de</strong>s<br />

científicas e integrar los organismos<br />

internacion<strong>al</strong><strong>es</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>es</strong>peci<strong>al</strong>idad.<br />

Visión<br />

La visión <strong>de</strong> futuro <strong>de</strong> <strong>la</strong> So c i e d a d<br />

Ur U g U a y a d e ge r o n t o l o g í a y ger i at<br />

r í a <strong>es</strong>:<br />

• Ser un órgano promotor y consultivo<br />

en políticas <strong>de</strong> ancianidad y<br />

<strong>de</strong> apoyo a <strong>la</strong> docencia universitaria.<br />

• Constituirse en una Sociedad<br />

que con <strong>es</strong>píritu innovador promueva<br />

el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> inv<strong>es</strong>tigación,<br />

<strong>la</strong> pr<strong>es</strong>tación <strong>de</strong> as<strong>es</strong>oramiento<br />

y se consoli<strong>de</strong> como un<br />

organismo acreditador y recertificador<br />

geriátrico–gerontológico.<br />

• Disponer <strong>de</strong> un área docente para<br />

<strong>la</strong> e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> guías <strong>de</strong> actuación<br />

y consensos, <strong>la</strong> extensión<br />

<strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s docent<strong>es</strong> para pregrados<br />

y <strong>la</strong> consolidación <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s<br />

formativas gerontológicas.<br />

• Fort<strong>al</strong>ecer <strong>la</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

diferent<strong>es</strong> disciplinas que conforman<br />

<strong>la</strong> masa soci<strong>al</strong> y contar con<br />

sistemas eficac<strong>es</strong> <strong>de</strong> comunicación.<br />

• Disponer <strong>de</strong> una se<strong>de</strong> propia.<br />

• D<strong>es</strong>arrol<strong>la</strong>r accion<strong>es</strong> <strong>de</strong> inserción<br />

en <strong>la</strong> comunidad con activida<strong>de</strong>s<br />

<strong>de</strong> gerocultura, promoviendo un<br />

envejecimiento s<strong>al</strong>udable.


Compromiso • Confiabilidad • Solidaridad<br />

Política<br />

La So c i e d a d Ur U g U a y a d e ge r o n t o -<br />

l o g í a y ger i at r í a <strong>es</strong> una asociación<br />

civil, sin fin<strong>es</strong> <strong>de</strong> lucro, fundada el 9<br />

<strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 1959, con <strong>objetivo</strong>s científicos<br />

y gremi<strong>al</strong><strong>es</strong>, que agrupa a prof<strong>es</strong>ion<strong>al</strong><strong>es</strong>,<br />

técnicos y no–técnicos que<br />

se <strong>de</strong>dican a promover el bien<strong>es</strong>tar<br />

bio–psico–soci<strong>al</strong> <strong>de</strong>l adulto mayor.<br />

Actu<strong>al</strong>mente, en expansión <strong>de</strong> su<br />

actividad, ha <strong>es</strong>tablecido sus Principios<br />

y V<strong>al</strong>or<strong>es</strong>, y <strong>de</strong>finido su misión.<br />

En función <strong>de</strong> ello y para <strong>al</strong>canzar<br />

el logro <strong>de</strong> su visión, <strong>es</strong>tablece <strong>la</strong> siguiente<br />

política disponiéndose a:<br />

• <strong>El</strong>aborar iniciativas y a<strong>de</strong>más participar<br />

y promover políticas en beneficio<br />

y protección <strong>de</strong> <strong>la</strong> ancianidad.<br />

• Promover que <strong>la</strong> <strong>atención</strong> <strong>al</strong> <strong>anciano</strong><br />

se re<strong>al</strong>ice en forma transdisciplinaria,<br />

impulsando a que<br />

quien<strong>es</strong> conforman el equipo integren<br />

y compartan conocimientos,<br />

habilida<strong>de</strong>s y técnicas <strong>es</strong>pecíficas.<br />

• Auspiciar <strong>la</strong> inclusión <strong>de</strong> <strong>la</strong> enseñanza<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Geriatría y Gerontología<br />

a nivel <strong>de</strong> pregrado en <strong>la</strong> formación<br />

prof<strong>es</strong>ion<strong>al</strong> y técnica.<br />

• D<strong>es</strong>arrol<strong>la</strong>r <strong>la</strong>s áreas <strong>de</strong>:<br />

– Formación prof<strong>es</strong>ion<strong>al</strong> continua<br />

y permanente, para mantener<br />

conocimientos y procedimientos<br />

actu<strong>al</strong>izados.<br />

– Capacitación gerontológica, a<br />

fin <strong>de</strong> optimizar <strong>la</strong> actuación<br />

<strong>de</strong> técnicos y no técnicos.<br />

– Inv<strong>es</strong>tigación, basada en protocolos<br />

consensuados, ofreciendo<br />

participación activa a<br />

sus afiliados.<br />

– <strong>El</strong>aboración <strong>de</strong> Guías y Protocolos<br />

para uniformizar <strong>la</strong><br />

práctica clínica y mejorar los<br />

r<strong>es</strong>ultados asistenci<strong>al</strong><strong>es</strong>.<br />

• Fort<strong>al</strong>ecer los mecanismos <strong>de</strong> comunicación<br />

con los afiliados para<br />

consolidar su integración.<br />

• Establecer instancias <strong>de</strong> difusión<br />

en <strong>la</strong> comunidad dirigidas a<br />

<strong>la</strong> promoción y prevención <strong>de</strong> s<strong>al</strong>ud.<br />

• La Comisión Directiva <strong>de</strong> <strong>la</strong> SU-<br />

GG se compromete también a<br />

impulsar <strong>la</strong> mejora continua <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

c<strong>al</strong>idad y a cumplir con los requisitos<br />

éticos, leg<strong>al</strong><strong>es</strong> y reg<strong>la</strong>mentarios.<br />

«La “<strong>es</strong>peranza <strong>de</strong><br />

vida activa” <strong>es</strong>tima<br />

el promedio <strong>de</strong><br />

años a vivir libre<br />

<strong>de</strong> incapacidad<br />

a partir <strong>de</strong> una<br />

edad <strong>de</strong>terminada.<br />

Aumentar <strong>es</strong>ta<br />

<strong>es</strong>peranza <strong>de</strong> vida<br />

activa <strong>es</strong> el <strong>de</strong>safío<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> medicina<br />

geriátrica».<br />

Carta Geriátrico Gerontológica 2008; 1: 1–20.<br />

5


6<br />

¿Se ev<strong>al</strong>úa correctamente <strong>al</strong> <strong>anciano</strong>?<br />

<strong>El</strong> rol <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

v<strong>al</strong>oración geriátrica integr<strong>al</strong> (VGI)<br />

La comprensión <strong>de</strong> todo lo que viene<br />

en los libros <strong>es</strong> fácil, sobre todo para<br />

los inteligent<strong>es</strong>; sin embargo, su<br />

aplicación a un hombre en particu<strong>la</strong>r<br />

r<strong>es</strong>ulta muy difícil, incluso para el<br />

sabio, que profundizó <strong>la</strong> lectura.<br />

Maimóni<strong>de</strong>s.<br />

<strong>El</strong> r é g i mE n d E s a l u d<br />

Quien<strong>es</strong> no tienen <strong>la</strong> preparación<br />

a<strong>de</strong>cuada para ejercer geriatría, creen<br />

que el paciente <strong>anciano</strong> <strong>es</strong> un paciente<br />

que <strong>de</strong>be ser objeto <strong>de</strong> <strong>es</strong>tudio<br />

abordado con <strong>es</strong>ca<strong>la</strong>s y reg<strong>la</strong>s <strong>de</strong><br />

medición, tanto mejor<strong>es</strong> cuanto más<br />

complejas y sofisticadas sean.<br />

Muchos <strong>es</strong>critos y manu<strong>al</strong><strong>es</strong> sobre<br />

<strong>anciano</strong>s exponen <strong>la</strong>s características<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> enfermedad en <strong>la</strong> vejez, hab<strong>la</strong>n<br />

<strong>de</strong> m<strong>al</strong>nutrición, caídas, úlceras, inmovilismo,<br />

incontinencia, insomnio,<br />

<strong>es</strong>tados <strong>de</strong> confusión, <strong>de</strong>mencias, enfermedad<br />

<strong>de</strong> Alzheimer, <strong>al</strong>teracion<strong>es</strong><br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> audición y visión, <strong>de</strong>pr<strong>es</strong>ión.<br />

Tratan <strong>de</strong> cuidados básicos en los domicilios,<br />

asistencia geriátrica <strong>es</strong>peci<strong>al</strong>izada,<br />

centros <strong>de</strong> día, hospit<strong>al</strong><strong>es</strong> <strong>de</strong><br />

día, centros socio–sanitarios, camas<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>rga <strong>es</strong>tancia.<br />

Siendo <strong>la</strong> redacción <strong>de</strong> <strong>la</strong> mayoría<br />

<strong>de</strong> los textos correcta, en muchas<br />

ocasion<strong>es</strong> <strong>es</strong> simplemente protoco<strong>la</strong>r.<br />

Carta Geriátrico Gerontológica 2008; 1: 1–20.<br />

Todos parecen <strong>es</strong>tar <strong>de</strong> acuerdo<br />

en proc<strong>la</strong>mar los beneficios <strong>de</strong> <strong>la</strong> v<strong>al</strong>oración<br />

geriátrica, término que aparece<br />

ad infinitum y se ha convertido en<br />

el rasgo más evi<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> <strong>la</strong> metdología<br />

para v<strong>al</strong>orar <strong>al</strong> adulto mayor. Porque<br />

v<strong>al</strong>orar significa compren<strong>de</strong>r.<br />

<strong>El</strong> buen médico <strong>de</strong>be compren<strong>de</strong>r<br />

el significado que <strong>la</strong> vejez tiene<br />

para el individuo, anticiparse a sus<br />

problemas, <strong>de</strong>tectar ri<strong>es</strong>go <strong>de</strong> c<strong>la</strong>udicación,<br />

acci<strong>de</strong>nt<strong>es</strong>, caídas, efectos<br />

secundarios <strong>de</strong> los medicamentos,<br />

trastornos <strong>de</strong> audición o <strong>de</strong> visión, <strong>al</strong>teracion<strong>es</strong><br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> movilidad, pr<strong>es</strong>encia<br />

<strong>de</strong> <strong>de</strong>pr<strong>es</strong>ión o el inicio <strong>de</strong> <strong>de</strong>terioro<br />

cognitivo.<br />

No se trata sólo <strong>de</strong> saber medicina,<br />

sino <strong>de</strong> conocer <strong>la</strong> patología <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> vejez, <strong>la</strong> psicología <strong>de</strong> <strong>la</strong> persona<br />

mayor y el entorno vit<strong>al</strong> en el que se<br />

mueven los <strong>anciano</strong>s.<br />

La persona anciana, no <strong>de</strong>be ser<br />

etiquetado <strong>de</strong> «senil» con el sentido<br />

peyorativo que encierra el término,<br />

que sugiere que no hay nada <strong>es</strong>peci<strong>al</strong><br />

que hacer porque todo diagnóstico<br />

o tratamiento sería superfluo, dada<br />

<strong>la</strong> avanzada edad. (<strong>El</strong> propio término<br />

«<strong>de</strong>mencia senil», utilizado durante<br />

años, <strong>de</strong>bería <strong>de</strong>secharse. Senilidad<br />

significa envejecimiento patológico,<br />

pero hoy día se han afinado muchos<br />

diagnósticos y <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> <strong>la</strong>s vec<strong>es</strong><br />

po<strong>de</strong>mos pr<strong>es</strong>cindir <strong>de</strong> su empleo).<br />

Rol <strong>de</strong> <strong>la</strong> VGI<br />

Las <strong>es</strong>peci<strong>al</strong><strong>es</strong> características <strong>de</strong>l adulto<br />

mayor, en el que confluyen por un<br />

<strong>la</strong>do los aspectos intrínsecos <strong>de</strong>l envejecimiento<br />

fisiológico con el <strong>de</strong>clinar<br />

pau<strong>la</strong>tino <strong>de</strong> <strong>la</strong> funcion<strong>al</strong>idad <strong>de</strong><br />

órganos y sistemas, disminución <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> r<strong>es</strong>erva funcion<strong>al</strong> y <strong>al</strong>teración <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

homeostasia <strong>de</strong>l organismo, aumentando<br />

su vulnerabilidad ante situacion<strong>es</strong><br />

<strong>de</strong> <strong>es</strong>trés o enfermedad y por<br />

otro <strong>la</strong>do, <strong>la</strong> <strong>es</strong>peci<strong>al</strong> forma <strong>de</strong> pr<strong>es</strong>entación<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> enfermedad en <strong>es</strong>te<br />

grupo <strong>de</strong> eda<strong>de</strong>s, hace nec<strong>es</strong>aria una<br />

sustanci<strong>al</strong> modificación <strong>de</strong> los mo<strong>de</strong>los<br />

<strong>de</strong> v<strong>al</strong>oración clínica o biológica<br />

utilizados tradicion<strong>al</strong>mente. Esta<br />

i<strong>de</strong>a surge en los años 1940 con<br />

Marjory Warren en el Reino Unido,<br />

quien <strong>es</strong>tableció un programa <strong>de</strong> <strong>de</strong>tección<br />

sistemática <strong>de</strong> problemas geriátricos<br />

con r<strong>es</strong>ultados tan <strong>al</strong>entador<strong>es</strong><br />

en muchos casos que contribuyó<br />

en el año 1948 a <strong>la</strong> inclusión <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

medicina geriátrica en el sistema nacion<strong>al</strong><br />

<strong>de</strong> s<strong>al</strong>ud <strong>de</strong> su país.<br />

Estos programas <strong>de</strong> v<strong>al</strong>oración<br />

fueron extendiéndose y gener<strong>al</strong>izán-


dose para imp<strong>la</strong>ntarse en <strong>la</strong> mayoría<br />

<strong>de</strong> los país<strong>es</strong> <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>dos, siendo<br />

utilizados en forma univers<strong>al</strong> en los<br />

diferent<strong>es</strong> nivel<strong>es</strong> asistenci<strong>al</strong><strong>es</strong>.<br />

Los <strong>al</strong>entador<strong>es</strong> r<strong>es</strong>ultados en<br />

cuanto a efectividad se vieron absolutamente<br />

confirmados en los años<br />

1980 mediante ensayos contro<strong>la</strong>dos,<br />

<strong>de</strong>mostrando su utilidad en parámetros<br />

como <strong>la</strong> reducción <strong>de</strong> <strong>la</strong> mort<strong>al</strong>idad,<br />

mejoría <strong>de</strong> <strong>la</strong> función, disminución<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s tasas <strong>de</strong> reingr<strong>es</strong>os<br />

hospita<strong>la</strong>rios, institucion<strong>al</strong>ización y<br />

<strong>al</strong>go tan importante como <strong>es</strong> el ahorro<br />

<strong>de</strong> recursos económicos, o una<br />

mejor utilización <strong>de</strong> los mismos.<br />

Llegamos entonc<strong>es</strong> <strong>al</strong> concepto<br />

<strong>de</strong> Va l o r a c i ó n ger i át r ic a in t e g r a l<br />

(VGI),<br />

¿Qué <strong>es</strong> <strong>la</strong> VGI?<br />

Es un proc<strong>es</strong>o diagnóstico multidimension<strong>al</strong><br />

e interdisciplinario, diseñado<br />

para i<strong>de</strong>ntificar y cuantificar<br />

<strong>la</strong>s capacida<strong>de</strong>s y los problemas médicos,<br />

psíquicos, soci<strong>al</strong><strong>es</strong> y ambient<strong>al</strong><strong>es</strong><br />

que pueda pr<strong>es</strong>entar el <strong>anciano</strong>, con<br />

el objeto <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r una <strong>es</strong>trategia<br />

<strong>de</strong> tratamiento y seguimiento <strong>de</strong> dichos<br />

problemas, así como <strong>la</strong> óptima<br />

utilización <strong>de</strong> recursos y lograr el ma-<br />

Dr. Oscar López Locanto<br />

Ex Asistente <strong>de</strong> Medicina Interna<br />

Asistente <strong>de</strong>l Departamento <strong>de</strong> Geriatría<br />

yor grado <strong>de</strong> in<strong>de</strong>pen<strong>de</strong>ncia y c<strong>al</strong>idad<br />

<strong>de</strong> vida posible<br />

Multidimension<strong>al</strong>, porque incluye<br />

4 áreas muy interre<strong>la</strong>cionadas entre<br />

sí como son <strong>la</strong> médica, ment<strong>al</strong>,<br />

soci<strong>al</strong> y <strong>la</strong> función siendo <strong>es</strong>te último<br />

el <strong>objetivo</strong> <strong>fundament<strong>al</strong></strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> v<strong>al</strong>oración.<br />

La cuantificación tanto <strong>de</strong><br />

los atributos como <strong>de</strong> los déficit, en<br />

los diferent<strong>es</strong> dominios <strong>de</strong> <strong>la</strong> VGI se<br />

apoyarán en <strong>la</strong> utilización <strong>de</strong> diversos<br />

instrumentos <strong>de</strong> variada complejidad,<br />

válidos y confiabl<strong>es</strong>.<br />

Interdisciplinario, ya que incluye<br />

a varias disciplinas pero con un fin<br />

común <strong>de</strong> t<strong>al</strong> forma que sea incorporada<br />

a <strong>la</strong> red <strong>de</strong> asistencia <strong>sanitaria</strong><br />

en forma continua e integradora, dado<br />

que <strong>de</strong>be perseguir <strong>la</strong> permanencia<br />

<strong>de</strong>l <strong>anciano</strong> en <strong>la</strong> comunidad con<br />

una c<strong>al</strong>idad <strong>de</strong> vida digna.<br />

La VGI permite diagnosticar y <strong>de</strong>tectar<br />

individuos en situación <strong>de</strong> ri<strong>es</strong>go<br />

y problemas no diagnosticados, <strong>al</strong><br />

mismo tiempo no solo los cuantifica<br />

sino que permite re<strong>al</strong>izar intervencion<strong>es</strong><br />

y un seguimiento <strong>de</strong> <strong>es</strong>tos problemas,<br />

con lo que se podrá aumentar<br />

el tamaño <strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción autónoma<br />

y disminuir <strong>la</strong>s situacion<strong>es</strong> <strong>de</strong> fragilidad<br />

y <strong>de</strong>pen<strong>de</strong>ncia en el r<strong>es</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

pob<strong>la</strong>ción anciana.<br />

Supone <strong>la</strong> exposición <strong>de</strong> un ice-<br />

berg <strong>de</strong> incapacidad no reconocida<br />

cuyo <strong>objetivo</strong>s fin<strong>al</strong> <strong>es</strong> pr<strong>es</strong>ervar o<br />

mejorar <strong>la</strong> c<strong>al</strong>idad <strong>de</strong> vida <strong>de</strong>l <strong>anciano</strong>,<br />

manteniendo <strong>la</strong> funcion<strong>al</strong>idad,<br />

<strong>la</strong> autonomía, in<strong>de</strong>pen<strong>de</strong>ncia, <strong>la</strong> actividad<br />

y su inserción y rol soci<strong>al</strong> y su<br />

permanencia en <strong>la</strong> comunidad; <strong>es</strong> <strong>de</strong>cir<br />

lograr un envejecimiento s<strong>al</strong>udable.<br />

Se podría <strong>de</strong>cir que <strong>la</strong> VGI <strong>es</strong> <strong>la</strong><br />

mejor herramienta disponible y para<br />

su correcta aplicación se <strong>de</strong>berán utilizar<br />

tanto los métodos clásicos —<strong>la</strong><br />

historia clínica y <strong>la</strong> exploración física—<br />

como los instrumentos más <strong>es</strong>pecíficos<br />

—<strong>de</strong>nominados <strong>es</strong>ca<strong>la</strong>s <strong>de</strong> v<strong>al</strong>oración—<br />

que facilitan <strong>la</strong> <strong>de</strong>tección <strong>de</strong><br />

problemas y su ev<strong>al</strong>uación evolutiva,<br />

incrementan <strong>la</strong> objetividad y reproductividad<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> v<strong>al</strong>oración y ayudan<br />

a <strong>la</strong> comunicación y entendimiento<br />

entre los diferent<strong>es</strong> prof<strong>es</strong>ion<strong>al</strong><strong>es</strong> que<br />

atien<strong>de</strong>n <strong>al</strong> paciente.<br />

V<strong>al</strong>oración<br />

Geriátrica Integr<strong>al</strong><br />

1. Qué<br />

2. Para qué<br />

3. Cuándo/Dón<strong>de</strong><br />

4. A quién<br />

5. Cómo/Con qué<br />

Carta Geriátrico Gerontológica 2008; 1: 1–20.<br />

7


8<br />

Qué<br />

Conjunto <strong>de</strong> medidas clínicas, funcion<strong>al</strong><strong>es</strong>,<br />

cognitivas, afectivas y socioeconómicas<br />

que se re<strong>al</strong>izan en pacient<strong>es</strong><br />

<strong>anciano</strong>s con el fin <strong>de</strong> diseñar<br />

un p<strong>la</strong>n diagnóstico y terapéutico<br />

ajustado a sus nec<strong>es</strong>ida<strong>de</strong>s<br />

Para qué<br />

1. Detección <strong>de</strong> enfermedad o condición<br />

oculta.<br />

2. P<strong>la</strong>nificación <strong>de</strong> cuidados.<br />

3. P<strong>la</strong>nificación <strong>de</strong> ubicación.<br />

4. Adaptación <strong>de</strong>l grado <strong>de</strong> agr<strong>es</strong>ividad<br />

diagnóstica y terapéutica.<br />

5. Monitorización <strong>de</strong> cambios (r<strong>es</strong>pu<strong>es</strong>ta<br />

a intervencion<strong>es</strong>).<br />

Cuándo/Dón<strong>de</strong><br />

1. En todos los nivel<strong>es</strong> asistenci<strong>al</strong><strong>es</strong>.<br />

2. Bas<strong>al</strong>mente y siempre que se produzcan<br />

situacion<strong>es</strong> <strong>de</strong> ri<strong>es</strong>go para<br />

el cambio en <strong>la</strong> situación funcion<strong>al</strong>.<br />

A quién<br />

1. A pacient<strong>es</strong> en ri<strong>es</strong>go <strong>de</strong> <strong>de</strong>terioro<br />

funcion<strong>al</strong>.<br />

2. Básicamente, a todos los <strong>anciano</strong>s.<br />

Cómo/Con qué<br />

1. Ajustar cada v<strong>al</strong>oración a cada paciente<br />

y contexto.<br />

2. Consi<strong>de</strong>rar jerarquía <strong>de</strong> <strong>la</strong> función<br />

y carácterísticas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>es</strong>ca<strong>la</strong>s<br />

(para qué se han v<strong>al</strong>idado,<br />

efecto techo y suelo, etc.).<br />

3. Consi<strong>de</strong>rar v<strong>al</strong>oracion<strong>es</strong> gener<strong>al</strong><strong>es</strong><br />

y <strong>es</strong>pecíficas <strong>de</strong> enfermedad o<br />

condición.<br />

V<strong>al</strong>oración clínica<br />

Es el aspecto más conocido <strong>de</strong> <strong>la</strong> VGI<br />

en el mundo sanitario. Surge <strong>de</strong> <strong>la</strong> interre<strong>la</strong>ción<br />

entre el adulto mayor y el<br />

prof<strong>es</strong>ion<strong>al</strong> que asiste. Algunas con-<br />

Carta Geriátrico Gerontológica 2008; 1: 1–20.<br />

si<strong>de</strong>racion<strong>es</strong> a tener en cuenta en <strong>la</strong><br />

v<strong>al</strong>oración:<br />

• Actitud <strong>de</strong>l prof<strong>es</strong>ion<strong>al</strong>, consi<strong>de</strong>racion<strong>es</strong><br />

sobre el trato y <strong>la</strong><br />

re<strong>la</strong>ción.<br />

1. No elevar <strong>la</strong> voz, incluso si <strong>es</strong>tán<br />

sordos: <strong>es</strong> mejor hab<strong>la</strong>r<br />

<strong>de</strong>spacio y <strong>de</strong> frente para que<br />

puedan leer los <strong>la</strong>bios.<br />

2. No tutearl<strong>es</strong> <strong>de</strong> entrada; suelen<br />

preferir que se l<strong>es</strong> trate <strong>de</strong><br />

usted y por su nombre.<br />

3. Evitar el optimismo exagerado<br />

y cu<strong>al</strong>quier tipo <strong>de</strong> p<strong>es</strong>imismo.<br />

Un optimismo re<strong>al</strong>ista<br />

<strong>es</strong> a<strong>de</strong>cuado.<br />

4. Es bueno hab<strong>la</strong>rl<strong>es</strong>, pero mucho<br />

más importante <strong>es</strong> saber<br />

<strong>es</strong>cuchar. Tener paciencia <strong>es</strong><br />

una característica nec<strong>es</strong>aria<br />

para tratar con los adultos<br />

mayor<strong>es</strong>.<br />

5. Ayudarl<strong>es</strong> en lo que no pueda,<br />

pero <strong>evitar</strong> <strong>al</strong> mismo tiempo<br />

hacerl<strong>es</strong> todas <strong>la</strong>s cosas;<br />

ayudarl<strong>es</strong> a ayudarse.<br />

6. Evitar <strong>la</strong>s ór<strong>de</strong>n<strong>es</strong> drásticas y<br />

el exc<strong>es</strong>o <strong>de</strong> conc<strong>es</strong>ion<strong>es</strong> que<br />

l<strong>es</strong> perjudican; practicar una<br />

firmeza amable.<br />

7. R<strong>es</strong>petar su pudor e intimidad<br />

en <strong>la</strong>s diferent<strong>es</strong> y frecuent<strong>es</strong><br />

situacion<strong>es</strong> que pue<strong>de</strong>n<br />

afectarl<strong>es</strong>.<br />

• Actitud <strong>de</strong> <strong>la</strong> persona mayor<br />

ante <strong>la</strong> enfermedad.<br />

De una forma simple po<strong>de</strong>mos<br />

r<strong>es</strong>umir en tr<strong>es</strong> <strong>la</strong>s formas en que<br />

pue<strong>de</strong> r<strong>es</strong>pon<strong>de</strong>r una persona<br />

mayor ante una enfermedad<br />

1. Querer curarse o mejorar. Es<br />

<strong>la</strong> forma más habitu<strong>al</strong> y hace<br />

<strong>de</strong>l paciente el más agra<strong>de</strong>cido<br />

y, con frecuencia, el preferido<br />

por los prof<strong>es</strong>ion<strong>al</strong><strong>es</strong> sanitarios.<br />

2. No querer curarse e incluso<br />

<strong>de</strong>sea morir. Las razon<strong>es</strong> pue<strong>de</strong>n<br />

ser varias y hacen que sea<br />

difícil su cuidado y manejo.<br />

3. Querer seguir <strong>es</strong>tando enfermo<br />

o no curarse <strong>de</strong>l todo, habitu<strong>al</strong>mente<br />

por tener unos<br />

cuidados básicos y/o afecto<br />

familiar que ant<strong>es</strong> no tenía y<br />

que teme per<strong>de</strong>r tras <strong>la</strong> curación.<br />

Peculiarida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

enfermeda<strong>de</strong>s en <strong>la</strong><br />

persona mayor<br />

Es nec<strong>es</strong>ario tener nocion<strong>es</strong> gener<strong>al</strong><strong>es</strong><br />

para hacer una correcta v<strong>al</strong>oración<br />

clínica.<br />

1. Pr<strong>es</strong>entación atípica. Algunos<br />

ejemplos muy significativos son:<br />

– dolor menos l<strong>la</strong>mativo o ausente;<br />

– fiebre menos intensa o ausente;<br />

– predomino <strong>de</strong> <strong>la</strong>s manif<strong>es</strong>tacion<strong>es</strong><br />

por <strong>de</strong>scompensación<br />

<strong>de</strong> situacion<strong>es</strong> bas<strong>al</strong><strong>es</strong>: <strong>de</strong>lirium;<br />

– predomino <strong>de</strong> <strong>la</strong>s manif<strong>es</strong>tacion<strong>es</strong><br />

por <strong>de</strong>scompensación<br />

<strong>de</strong> otras enfermeda<strong>de</strong>s concomitant<strong>es</strong>:<br />

diabet<strong>es</strong>, etc.;<br />

– gran cantidad <strong>de</strong> problemas<br />

o patologia oculta (efecto iceberg);<br />

– r<strong>es</strong>ultados atípicos <strong>de</strong> numerosas<br />

pruebas complementarias;<br />

menor r<strong>es</strong>pu<strong>es</strong>ta leucocitaria<br />

a <strong>la</strong>s infeccion<strong>es</strong>, etc.;<br />

– pr<strong>es</strong>entación predominante<br />

como disminución o pérdida<br />

<strong>de</strong> capacida<strong>de</strong>s físicas y/o<br />

ment<strong>al</strong><strong>es</strong>;<br />

– ocultación <strong>de</strong> problemas por<br />

“achaqu<strong>es</strong> <strong>de</strong> vejez”: disnea,<br />

etc.;<br />

– ocultación <strong>de</strong> problemas por<br />

prejuicios o pudor: metrorragias,<br />

etc.<br />

2. La pluripatología <strong>es</strong> <strong>la</strong> norma.


3. También <strong>la</strong> polifarmacia, como<br />

consecuencia <strong>de</strong> lo anterior.<br />

4. <strong>El</strong> diagnóstico <strong>es</strong> más difícil que<br />

a otras eda<strong>de</strong>s, siendo frecuente<br />

el error y el retraso e incluso el<br />

no diagnóstico <strong>de</strong> proc<strong>es</strong>os tratabl<strong>es</strong>.<br />

5. Ten<strong>de</strong>ncia a <strong>la</strong> cronicidad y/o inv<strong>al</strong>i<strong>de</strong>z.<br />

6. Evolución más lenta.<br />

7. Peor pronóstico.<br />

8. Frecuent<strong>es</strong> complicacion<strong>es</strong>.<br />

9. Peculiarida<strong>de</strong>s terapéuticas, que<br />

pue<strong>de</strong>n ir <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el nihilismo <strong>al</strong><br />

encarnizamiento, pasando por <strong>la</strong><br />

frecuente y muchas vec<strong>es</strong> evitable<br />

yatrogenia.<br />

10. Peculiarida<strong>de</strong>s soci<strong>al</strong><strong>es</strong>, entre <strong>la</strong>s<br />

que <strong>de</strong>stacamos:<br />

– un problema soci<strong>al</strong> pue<strong>de</strong> ser<br />

el origen o <strong>la</strong> consecuencia <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> enfermedad;<br />

– hay menos posibilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />

autocuidado;<br />

– lo habitu<strong>al</strong> <strong>es</strong> que exista menor<br />

soporte soci<strong>al</strong> por <strong>la</strong>s pérdidas<br />

obligadas por envejecer;<br />

– más nec<strong>es</strong>idad <strong>de</strong> cuidados<br />

como consecuencia <strong>de</strong>l mayor<br />

grado <strong>de</strong> <strong>de</strong>pen<strong>de</strong>ncia;<br />

– menor<strong>es</strong> posibilida<strong>de</strong>s económicas;<br />

– viviendas más antiguas por lo<br />

que suelen tener más barreras<br />

arquitectónicas;<br />

– domicilio itinerante entre diferent<strong>es</strong><br />

hijos;<br />

– institucion<strong>al</strong>ización con frecuencia<br />

no <strong>de</strong>seada;<br />

– marginación.<br />

La historia clínica <strong>es</strong> <strong>fundament<strong>al</strong></strong><br />

como en el adulto, pero en <strong>la</strong> mayoría<br />

<strong>de</strong> los casos <strong>la</strong> dificultad y <strong>la</strong>boriosidad<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> anamn<strong>es</strong>is va a ser<br />

mucho mayor que en éstos.<br />

En muchas ocasion<strong>es</strong> <strong>es</strong> impr<strong>es</strong>cindible<br />

<strong>la</strong> co<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> un familiar<br />

o cuidador que co<strong>la</strong>bore; habitu<strong>al</strong>mente<br />

<strong>es</strong> quien convive con el<br />

paciente o quien <strong>es</strong>té <strong>al</strong> tanto <strong>de</strong> los<br />

síntomas, fármacos que consume, hábitos<br />

<strong>al</strong>imenticios, etc.: <strong>de</strong>finimos así<br />

a t<strong>al</strong> persona como informante válido.<br />

También <strong>es</strong> importante facilitar<br />

<strong>la</strong> comunicación y <strong>la</strong> confianza <strong>de</strong>l<br />

paciente en un entorno <strong>de</strong> silencio e<br />

iluminación a<strong>de</strong>cuada, expr<strong>es</strong>ándonos<br />

c<strong>la</strong>ramente y con terminología<br />

comprensible.<br />

Conclusion<strong>es</strong><br />

La VGI <strong>es</strong> <strong>la</strong> herramienta <strong>fundament<strong>al</strong></strong><br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> v<strong>al</strong>oración <strong>de</strong>l adulto mayor.<br />

Esta tecnología no <strong>es</strong> exclusiva<br />

<strong>de</strong>l Geriatra, <strong>de</strong>be ser parte <strong>de</strong>l conocimiento<br />

<strong>de</strong> todos los prof<strong>es</strong>ion<strong>al</strong><strong>es</strong><br />

que asisten <strong>al</strong> adulto mayor. <strong>El</strong> núcleo<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> VGI <strong>es</strong> <strong>la</strong> función, <strong>la</strong> s<strong>al</strong>ud<br />

<strong>de</strong>l <strong>anciano</strong> <strong>de</strong>be medirse en términos<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> capacidad funcion<strong>al</strong>.<br />

Esta medición <strong>de</strong>be re<strong>al</strong>izarse<br />

con instrumentos que sean capac<strong>es</strong><br />

<strong>de</strong> cuantificar los múltipl<strong>es</strong> problemas<br />

<strong>de</strong>l <strong>anciano</strong>. Estos <strong>de</strong>ben ser válidos,<br />

confiabl<strong>es</strong>, sensibl<strong>es</strong> a los cambios,<br />

con adaptación transcultur<strong>al</strong> y<br />

<strong>es</strong>tandarizados. Los mismos podrán<br />

variar <strong>de</strong> acuerdo a quién, dón<strong>de</strong> y<br />

cómo son aplicados.<br />

<strong>El</strong> <strong>objetivo</strong> <strong>fundament<strong>al</strong></strong> <strong>de</strong> <strong>es</strong>ta<br />

medición <strong>es</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>tección y el diagnóstico<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> capacidad en <strong>es</strong>tadios<br />

preclínicos, para a<strong>de</strong><strong>la</strong>ntarnos a <strong>la</strong><br />

discapacidad <strong>es</strong>tablecida y a <strong>la</strong> <strong>de</strong>pen<strong>de</strong>ncia.<br />

La fin<strong>al</strong>idad <strong>de</strong> <strong>la</strong> VGI no <strong>es</strong> únicamente<br />

el saber sino también accionar<br />

e intervenir en los diferent<strong>es</strong> dominios<br />

que afectan <strong>la</strong> c<strong>al</strong>idad <strong>de</strong> vida<br />

<strong>de</strong>l <strong>anciano</strong> para llevarlo <strong>al</strong> más <strong>al</strong>to<br />

nivel posible <strong>de</strong> funcion<strong>al</strong>idad.<br />

Carta Geriátrico Gerontológica 2008; 1: 1–20.<br />

9


10<br />

De interés en <strong>la</strong> práctica diaria<br />

Esca<strong>la</strong>s <strong>de</strong><br />

V<strong>al</strong>oración Geriátrica<br />

A lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong> suc<strong>es</strong>ivas publicacion<strong>es</strong><br />

<strong>de</strong> nu<strong>es</strong>tra Carta iremos publicando<br />

<strong>la</strong>s <strong>es</strong>ca<strong>la</strong>s mencionadas en<br />

los artículos, referent<strong>es</strong> a <strong>la</strong><br />

v<strong>al</strong>oración integr<strong>al</strong> <strong>de</strong>l <strong>anciano</strong><br />

en sus vertient<strong>es</strong> cognitiva,<br />

afectiva, funcion<strong>al</strong> y soci<strong>al</strong>.<br />

En <strong>es</strong>te número iniciamos<br />

<strong>la</strong> serie con aquel<strong>la</strong>s más<br />

frecuentemente usadas en<br />

nu<strong>es</strong>tro medio seguidas <strong>de</strong> una<br />

breve explicación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mismas.<br />

Las <strong>es</strong>ca<strong>la</strong>s <strong>de</strong> v<strong>al</strong>oración son<br />

mencionadas en <strong>la</strong> bibliografía<br />

geriátrica, por lo que consi<strong>de</strong>ramos<br />

<strong>es</strong>enci<strong>al</strong> su divulgación.<br />

Carta Geriátrico Gerontológica 2008; 1: 1–20.<br />

Índice <strong>de</strong> Katz <strong>de</strong> in<strong>de</strong>pen<strong>de</strong>ncia en <strong>la</strong>s<br />

activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong>s vida diaria (ADL)<br />

(Katz S, Ford AB, Moskowitz RW, Jackson BA, Jaffe MW. Studi<strong>es</strong> of illn<strong>es</strong>s in the aged. The<br />

in<strong>de</strong>x of ADL: a standarized measure of biologica<strong>la</strong>nd psychosoci<strong>al</strong> function. JAMA 1963;<br />

185: 914–9).<br />

Ev<strong>al</strong>úa activida<strong>de</strong>s básicas <strong>de</strong> <strong>la</strong> vida diaria, nec<strong>es</strong>arias para <strong>la</strong> in<strong>de</strong>pen<strong>de</strong>ncia<br />

en el autocuidado, su <strong>de</strong>terioro implica <strong>la</strong> nec<strong>es</strong>idad <strong>de</strong> ayuda <strong>de</strong> otra persona.<br />

Cada actividad <strong>es</strong> ev<strong>al</strong>uada <strong>de</strong> forma dicotómica (<strong>es</strong> <strong>de</strong>cir, <strong>la</strong> persona hace <strong>la</strong><br />

actividad o no <strong>la</strong> hace), no permite ev<strong>al</strong>uar <strong>de</strong> forma <strong>de</strong>t<strong>al</strong><strong>la</strong>da <strong>la</strong> capacidad<br />

intermedia para efectuar <strong>la</strong> actividad.<br />

A. In<strong>de</strong>pen<strong>de</strong>ncia para <strong>al</strong>imentarse, continencia, tras<strong>la</strong>darse, usar el inodoro,<br />

v<strong>es</strong>tirse y bañarse.<br />

B. In<strong>de</strong>pendiente en todas menos una.<br />

C. Dependiente para bañarse y una más.<br />

D. Dependiente para bañarse, v<strong>es</strong>tirse y una más.<br />

E. Dependiente para bañarse, v<strong>es</strong>tirse, uso <strong>de</strong>l inodoro y una más.<br />

G. Dependiente para todas <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s.<br />

– Inc<strong>la</strong>sificable: <strong>de</strong>pendiente para dos funcion<strong>es</strong> distintas a <strong>la</strong>s anterior<strong>es</strong>.<br />

– In<strong>de</strong>pen<strong>de</strong>ncia significa sin supervisión, dirección o ayuda person<strong>al</strong><strong>es</strong>, se<br />

basa en el <strong>es</strong>tado re<strong>al</strong> y no en <strong>la</strong> capacidad, si se rehúsa a hacerlo se consi<strong>de</strong>ra<br />

que no hace <strong>la</strong> función.<br />

BAÑO.<br />

• In<strong>de</strong>pendiente: sólo nec<strong>es</strong>ita ayuda para <strong>la</strong>var una región o se baña solo.<br />

• Dependiente: nec<strong>es</strong>ita ayuda para <strong>la</strong>var más <strong>de</strong> una parte <strong>de</strong>l cuerpo, para<br />

entrar y s<strong>al</strong>ir <strong>de</strong> <strong>la</strong> ducha o no se baña solo.


Materi<strong>al</strong> complementario<br />

Carta Geriátrico Gerontológica. 2008; 1.<br />

vESTIDO.<br />

• In<strong>de</strong>pendiente: saca <strong>la</strong> ropa <strong>de</strong> los armarios y se <strong>la</strong> coloca, pren<strong>de</strong> los broch<strong>es</strong>,<br />

se excluye el atado <strong>de</strong> los zapatos.<br />

• Dependiente: no se viste por sí mismo o permanece sólo con parte <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

ropa.<br />

USO DEL INODORO.<br />

• In<strong>de</strong>pendiente: va, se sienta y se levanta sólo o con ayuda <strong>de</strong> aparatos, se<br />

limpia sólo los órganos <strong>de</strong> excreción.<br />

• Dependiente: nec<strong>es</strong>ita ayuda o no concurre <strong>al</strong> cuarto <strong>de</strong> baño.<br />

TRASLADO.<br />

• In<strong>de</strong>pendiente: se acu<strong>es</strong>ta y se levanta solo, lo mismo en <strong>la</strong> sil<strong>la</strong>, pue<strong>de</strong> no<br />

usar ayudas mecánicas.<br />

• Dependiente: nec<strong>es</strong>ita asistencia para <strong>al</strong>guna <strong>de</strong> <strong>es</strong>as activida<strong>de</strong>s.<br />

CONTINENCIA.<br />

• In<strong>de</strong>pendiente: autocontrol completo <strong>de</strong> <strong>la</strong> micción y <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>fecación.<br />

• Dependiente: incontinencia parci<strong>al</strong> o tot<strong>al</strong>, control por el uso <strong>de</strong> enema,<br />

catéter<strong>es</strong> o uso regu<strong>la</strong>do <strong>de</strong> urin<strong>al</strong><strong>es</strong>.<br />

ALIMENTACIÓN.<br />

• In<strong>de</strong>pendiente: obtiene el <strong>al</strong>imento <strong>de</strong>l p<strong>la</strong>to y lo lleva a <strong>la</strong> boca, se excluye<br />

el cortar carne y untar manteca.<br />

• Dependiente: <strong>es</strong> incapaz <strong>de</strong> comer por si mismo, no come en absoluto o se<br />

<strong>al</strong>imenta artifici<strong>al</strong>mente.<br />

Visite nu<strong>es</strong>tro sitio web: http://www.sugg.com.uy<br />

Carta Geriátrico Gerontológica 2008; 1: 1–20.<br />

11


12<br />

Índice para <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s instrument<strong>al</strong><strong>es</strong> <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> vida diaria <strong>de</strong> Lawton y Brody (IADL)<br />

Lawton MP, Brody EM. Ass<strong>es</strong>sment of ol<strong>de</strong>r people: self-maintaining and instrument<strong>al</strong> activiti<strong>es</strong><br />

of daily living. Gerontologist 1969; 9:179-86.<br />

Activida<strong>de</strong>s instrument<strong>al</strong><strong>es</strong> propias <strong>de</strong>l medio extrahospita<strong>la</strong>rio y nec<strong>es</strong>arias<br />

para vivir solo.<br />

Su norm<strong>al</strong>idad suele indicar integridad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s básicas para el autocuidado<br />

y <strong>de</strong>l <strong>es</strong>tado ment<strong>al</strong> (<strong>es</strong> útil en programas <strong>de</strong> screening <strong>de</strong> <strong>anciano</strong>s<br />

<strong>de</strong> ri<strong>es</strong>go en comunidad).<br />

Hay tr<strong>es</strong> activida<strong>de</strong>s que en <strong>la</strong> cultura occi<strong>de</strong>nt<strong>al</strong> son más propias <strong>de</strong> mujer<strong>es</strong><br />

(comida, tareas <strong>de</strong>l hogar, <strong>la</strong>var ropa); por ello, los autor<strong>es</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>es</strong>ca<strong>la</strong> admiten<br />

que en los hombr<strong>es</strong> <strong>es</strong>tas activida<strong>de</strong>s puedan suprimirse <strong>de</strong> <strong>la</strong> ev<strong>al</strong>uación,<br />

<strong>de</strong> <strong>es</strong>ta manera existirá una puntuación tot<strong>al</strong> para hombr<strong>es</strong> y otra para mujer<strong>es</strong><br />

(se consi<strong>de</strong>ra anorm<strong>al</strong> < 5 en hombre y < 8 en mujer).<br />

<strong>El</strong> <strong>de</strong>terioro <strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s instrument<strong>al</strong><strong>es</strong>, medido con el índice <strong>de</strong><br />

Lawton, <strong>es</strong> predictivo <strong>de</strong> <strong>de</strong>terioro <strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s básicas, durante un ingr<strong>es</strong>o<br />

hospita<strong>la</strong>rio.<br />

A. Capacidad <strong>de</strong> usar el teléfono<br />

1. Utiliza el teléfono a iniciativa propia, busca y marca los números, etc..1<br />

2. Marca unos cuántos números bien conocidos.........................................1<br />

3. Cont<strong>es</strong>ta el teléfono pero no marca........................................................1<br />

4. No usa el teléfono en absoluto...............................................................0<br />

B. Ir <strong>de</strong> compras<br />

1. Re<strong>al</strong>iza todas <strong>la</strong>s compras nec<strong>es</strong>arias con in<strong>de</strong>pen<strong>de</strong>ncia.......................1<br />

2. Compra con in<strong>de</strong>pen<strong>de</strong>ncia pequeñas cosas..........................................0<br />

3. Nec<strong>es</strong>ita compañía para re<strong>al</strong>izar cu<strong>al</strong>quier compra................................0<br />

4. Completamente incapaz <strong>de</strong> ir <strong>de</strong> compras.............................................0<br />

C. Preparación <strong>de</strong> <strong>la</strong> comida<br />

1. P<strong>la</strong>nea, prepara y sirve <strong>la</strong>s comidas a<strong>de</strong>cuadas con in<strong>de</strong>pen<strong>de</strong>ncia.......1<br />

2. Prepara <strong>la</strong>s comidas a<strong>de</strong>cuadas si se le dan los ingredient<strong>es</strong>..................0<br />

3. C<strong>al</strong>ienta, sirve y prepara <strong>la</strong>s comidas o prepara comidas pero no mantiene<br />

una dieta a<strong>de</strong>cuada........................................................................0<br />

4. Nec<strong>es</strong>ita que se le prepare y sirva <strong>la</strong> comida...........................................0<br />

D. Cuidar <strong>la</strong> casa<br />

1. Cuida <strong>la</strong> casa so<strong>la</strong> o con ayuda ocasion<strong>al</strong><br />

(por ejemplo trabajos duros, ayuda doméstica)......................................1<br />

2. Re<strong>al</strong>iza <strong>la</strong>s tareas domésticas ligeras como fregar los p<strong>la</strong>tos o hacer <strong>la</strong>s<br />

camas........................................................................................................1<br />

3. Re<strong>al</strong>iza tareas domésticas ligeras pero no pue<strong>de</strong> mantener un nivel <strong>de</strong><br />

limpieza aceptable...................................................................................1<br />

4. Nec<strong>es</strong>ita ayuda en todas <strong>la</strong>s <strong>la</strong>bor<strong>es</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> casa …………...............………1<br />

5. No participa en ninguna <strong>la</strong>bor <strong>de</strong> <strong>la</strong> casa……………………..........………0<br />

Carta Geriátrico Gerontológica 2008; 1: 1–20.


E. Lavado <strong>de</strong> ropa<br />

1. Re<strong>al</strong>iza completamente el <strong>la</strong>vado <strong>de</strong> ropa person<strong>al</strong>...............................1<br />

2. Lava ropas pequeñas, ac<strong>la</strong>ra medias, etc................................................1<br />

3. Nec<strong>es</strong>ita que otro se ocupe <strong>de</strong> todo el <strong>la</strong>vado........................................0<br />

F. Medio <strong>de</strong> Transporte<br />

1. Viaja con in<strong>de</strong>pen<strong>de</strong>ncia en transport<strong>es</strong> públicos o conduce su<br />

propio coche.............................................................................................1<br />

2. Capaz <strong>de</strong> organizar su transporte utilizando taxis,<br />

pero no usa otros transport<strong>es</strong> públicos...................................................1<br />

3. Viaja en transport<strong>es</strong> públicos si le acompaña otra persona....................1<br />

4. Sólo viaja en taxi o automóvil con ayuda <strong>de</strong> otros.................................0<br />

5. No viaja en absoluto................................................................................0<br />

G. R<strong>es</strong>ponsabilidad sobre <strong>la</strong> medicación<br />

1. Es r<strong>es</strong>ponsable en el uso <strong>de</strong> <strong>la</strong> medicación en <strong>la</strong>s dosis correctas y en<br />

<strong>la</strong>s horas indicadas...................................................................................1<br />

2. Toma r<strong>es</strong>ponsablemente <strong>la</strong> medicación si se le prepara con anticipación<br />

en dosis separadas...........................................................................0<br />

3. No <strong>es</strong> capaz <strong>de</strong> r<strong>es</strong>ponsabilizarse <strong>de</strong> su propia medicación...................0<br />

H. Capacidad <strong>de</strong> utilizar el dinero<br />

1. Maneja los asuntos financieros con in<strong>de</strong>pen<strong>de</strong>ncia<br />

(pr<strong>es</strong>upu<strong>es</strong>ta, rellena chequ<strong>es</strong>, paga recibos y facturas, va <strong>al</strong> banco), recoge<br />

y conoce sus ingr<strong>es</strong>os......................................................................1<br />

2. Maneja los gastos cotidianos pero nec<strong>es</strong>ita ayuda para ir <strong>al</strong> banco,<br />

gran<strong>de</strong>s gastos, etc..................................................................................1<br />

3. Incapaz <strong>de</strong> manejar dinero......................................................................0<br />

Carta Geriátrico Gerontológica 2008; 1: 1–20.<br />

13


14<br />

Cu<strong>es</strong>tionario portátil <strong>de</strong>l <strong>es</strong>tado ment<strong>al</strong> <strong>de</strong> Pfeiffer<br />

Pfeiffer E. A short portable ment<strong>al</strong> status qu<strong>es</strong>tionnaire for the ass<strong>es</strong>sment of organic brain<br />

<strong>de</strong>ficits in the el<strong>de</strong>rly.J Am Geriatr Soc 1975; 23: 433-41.<br />

Ev<strong>al</strong>úa función cognitiva, su <strong>al</strong>teración indica únicamente que pue<strong>de</strong> existir<br />

<strong>de</strong>terioro cognitivo, el cu<strong>al</strong> pue<strong>de</strong> ser una manif<strong>es</strong>tación <strong>de</strong> diversas enfermeda<strong>de</strong>s<br />

o síndrom<strong>es</strong> (<strong>de</strong>lírium, <strong>de</strong>pr<strong>es</strong>ión, <strong>de</strong>mencia, etc.). Es un t<strong>es</strong>t rápido <strong>de</strong><br />

screening, su <strong>de</strong>terioro indica que <strong>de</strong>be profundizarse en <strong>la</strong> v<strong>al</strong>oración.<br />

ERROR<br />

1. Fecha <strong>de</strong> hoy: DD_______MM_______AA_______ 0 1<br />

2. Día <strong>de</strong> <strong>la</strong> semana hoy: _______________________ 0 1<br />

3. Nombre <strong>de</strong>l lugar: __________________________ 0 1<br />

4. Número <strong>de</strong> teléfono: ________________________ 0 1<br />

4A. Dirección (si no tiene teléfono): _______________ 0 1<br />

5. Edad: _____________________________________ 0 1<br />

6. Fecha <strong>de</strong> nacimiento: ________________________ 0 1<br />

7. Nombre <strong>de</strong>l pr<strong>es</strong>i<strong>de</strong>nte actu<strong>al</strong>: ________________ 0 1<br />

8. Nombre <strong>de</strong>l pr<strong>es</strong>i<strong>de</strong>nte anterior: _______________ 0 1<br />

9. Nombre <strong>de</strong> <strong>la</strong> madre: ________________________ 0 1<br />

10. R<strong>es</strong>tar 3 a 20 y seguir r<strong>es</strong>tando suc<strong>es</strong>ivamente: ___ 0 1<br />

TOTAL ----------<br />

0–2 error<strong>es</strong>: norm<strong>al</strong>.<br />

3–7 error<strong>es</strong>: <strong>de</strong>terioro ment<strong>al</strong> leve–mo<strong>de</strong>rado.<br />

8–10 error<strong>es</strong>: <strong>de</strong>terioro ment<strong>al</strong> severo.<br />

Con baja <strong>es</strong>co<strong>la</strong>rización se permite un error más.<br />

Eventos que auspicia <strong>la</strong> SUGG<br />

• IV CONGRESO URUGUAYO DE HIPERTENSIÓN ARTERIAL, organizado por <strong>la</strong> Sociedad Uruguaya <strong>de</strong> Hipertensión<br />

Arteri<strong>al</strong> (SUHA), que se llevará a cabo los días 2 y 3 <strong>de</strong> octubre <strong>de</strong> 2008 en el Centro <strong>de</strong> Convencion<strong>es</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> Inten<strong>de</strong>ncia<br />

Municip<strong>al</strong> <strong>de</strong> Montevi<strong>de</strong>o.<br />

• XV Conferencia Internacion<strong>al</strong> <strong>de</strong> C<strong>al</strong>idad <strong>de</strong> Vida Re<strong>la</strong>cionada con <strong>la</strong> S<strong>al</strong>ud, a re<strong>al</strong>izarse en Montevi<strong>de</strong>o <strong>de</strong>l 22<br />

<strong>al</strong> 25 <strong>de</strong> octubre <strong>de</strong> 2008. <strong>El</strong> Departamento <strong>de</strong> Psicología Médica <strong>de</strong> <strong>la</strong> Facultad <strong>de</strong> Medicina, ha sido <strong>de</strong>signado por<br />

<strong>la</strong> Sociedad Internacion<strong>al</strong> <strong>de</strong> Inv<strong>es</strong>tigación en C<strong>al</strong>idad <strong>de</strong> Vida (ISOQOL) para <strong>la</strong> organización <strong>de</strong>l 15º Congr<strong>es</strong>o<br />

Mundi<strong>al</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> Organización. Dicho Congr<strong>es</strong>o Mundi<strong>al</strong> <strong>de</strong> C<strong>al</strong>idad <strong>de</strong> Vida Re<strong>la</strong>cionada a <strong>la</strong> S<strong>al</strong>ud (CVRS) se re<strong>al</strong>izará<br />

por primera vez en el hemisferio Sur y a Uruguay le ha cabido el honor y <strong>la</strong> r<strong>es</strong>ponsabilidad <strong>de</strong> pr<strong>es</strong>entar un<br />

evento <strong>de</strong> primera c<strong>al</strong>idad.<br />

• XXIII Congr<strong>es</strong>o <strong>de</strong> <strong>la</strong> Asociación Medica Latinoamericana <strong>de</strong> Rehabilitación, XXIII Jornadas <strong>de</strong>l Cono Sur <strong>de</strong><br />

Medicina Física y Rehabilitación y XI Encuentro <strong>de</strong> <strong>la</strong> Sociedad Latinoamericana <strong>de</strong> Paraplejia <strong>de</strong>l 27 <strong>al</strong> 30 <strong>de</strong><br />

octubre <strong>de</strong> 2008 en el Hotel Conrad en Punta <strong>de</strong>l Este.<br />

• XXXVII CONGRESO NACIONAL DE MEDICINA INTERNA, XIII JORNADAS DE ENFERMERÍA, REUNIÓN DE TASK<br />

FORCE LATINOAMERICANA PARA LA PREVENCIÓN DE LA ENFERMEDAD CORONARIA, organizado por <strong>la</strong> Sociedad<br />

<strong>de</strong> Medicina Interna <strong>de</strong>l Uruguay el cu<strong>al</strong> se llevará a cabo <strong>de</strong>l 9 <strong>al</strong> 12 <strong>de</strong> diciembre <strong>de</strong>l pr<strong>es</strong>ente año en el Radisson<br />

Montevi<strong>de</strong>o Victoria P<strong>la</strong>za Hotel.<br />

Carta Geriátrico Gerontológica 2008; 1: 1–20.<br />

Cu<strong>es</strong>tionario <strong>de</strong><br />

Barber para <strong>de</strong>tección<br />

<strong>de</strong> fragilidad<br />

Barber JH, W<strong>al</strong>lis JB, McKeating E. A post<strong>al</strong><br />

screening qu<strong>es</strong>tionnaire in preventive<br />

geriatric care. J R Coll Gen Pract 1980,30<br />

(210): 49-51.<br />

Esca<strong>la</strong> <strong>de</strong> v<strong>al</strong>oración entre 0 y 1, se<br />

pue<strong>de</strong> re<strong>al</strong>izar en forma post<strong>al</strong> o telefónica.<br />

1. Vive solo.<br />

2. Se encuentra sin nadie a quien<br />

acudir si nec<strong>es</strong>ita ayuda.<br />

3. Hay más <strong>de</strong> dos días a <strong>la</strong> semana<br />

que no come c<strong>al</strong>iente.<br />

4. Nec<strong>es</strong>ita <strong>de</strong> <strong>al</strong>guien que le ayu<strong>de</strong><br />

a menudo.<br />

5. Le impi<strong>de</strong> su s<strong>al</strong>ud s<strong>al</strong>ir a <strong>la</strong> c<strong>al</strong>le.<br />

6. Tiene con frecuencia problemas<br />

<strong>de</strong> s<strong>al</strong>ud que le impi<strong>de</strong>n v<strong>al</strong>erse<br />

por sí mismo.<br />

7. Tiene dificulta<strong>de</strong>s con <strong>la</strong> vista para<br />

re<strong>al</strong>izar sus <strong>la</strong>bor<strong>es</strong> habitu<strong>al</strong><strong>es</strong>.<br />

8. Le supone mucha dificultad <strong>la</strong><br />

conversación porque oye m<strong>al</strong>.<br />

9. Ha <strong>es</strong>tado ingr<strong>es</strong>ado en el hospit<strong>al</strong><br />

en el último año.


Esca<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>de</strong>pr<strong>es</strong>ión geriátrica <strong>de</strong> Y<strong>es</strong>avage<br />

Y<strong>es</strong>avage JA. Geriatric Depr<strong>es</strong>sion Sc<strong>al</strong>e (GDS). J. Psychiatry R<strong>es</strong> 17.37–49 , 1983<br />

1. ¿Está básicamente satisfecho con su vida? NO<br />

2. ¿Ha <strong>de</strong>jado abandonadas muchas activida<strong>de</strong>s e inter<strong>es</strong><strong>es</strong>? SI<br />

3. ¿Siente que su vida <strong>es</strong>tá vacía? SI<br />

4. ¿Se siente a menudo aburrido? SI<br />

5. ¿Está <strong>de</strong> buen ta<strong>la</strong>nte <strong>la</strong> mayor parte <strong>de</strong>l tiempo? NO<br />

6. ¿Tiene miedo que le suceda <strong>al</strong>go m<strong>al</strong>o? SI<br />

7. ¿Se siente feliz <strong>la</strong> mayor parte <strong>de</strong>l tiempo? NO<br />

8. ¿Se siente a menudo sin <strong>es</strong>peranza? SI<br />

9. ¿Prefiere quedarse en casa más que s<strong>al</strong>ir a hacer cosas nuevas? SI<br />

10. ¿Piensa que tiene más problemas <strong>de</strong> memoria que <strong>la</strong> mayoría? SI<br />

11. ¿Cree que <strong>es</strong> maravilloso <strong>es</strong>tar vivo? NO<br />

12. ¿Piensa que no v<strong>al</strong>e para nada t<strong>al</strong> como <strong>es</strong>tá ahora? SI<br />

13. ¿Piensa que su situación <strong>es</strong> <strong>de</strong>s<strong>es</strong>perada? SI<br />

14. ¿Se siente lleno <strong>de</strong> energía? NO<br />

15. ¿Cree que <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> <strong>la</strong> gente <strong>es</strong>tá mejor que usted? SÍ<br />

0 a 5 norm<strong>al</strong>.<br />

5 a 10 <strong>de</strong>pr<strong>es</strong>ión mo<strong>de</strong>rada.<br />

Más <strong>de</strong> 10 <strong>de</strong>pr<strong>es</strong>ión severa.<br />

<strong>El</strong> diagnóstico se <strong>de</strong>be confirmar ev<strong>al</strong>uando los criterios DSM–IV <strong>de</strong> los diferent<strong>es</strong><br />

trastornos <strong>de</strong>pr<strong>es</strong>ivos.<br />

Links <strong>de</strong> interés<br />

– Asociación Internacion<strong>al</strong> <strong>de</strong> Gerontología y Geriatría (IAGG)<br />

http://www.iagg.com.br/<br />

– Sociedad Argentina <strong>de</strong> Gerontología y Geriatría<br />

http://www.sagg.org.ar/<br />

– Sociedad Brasileña <strong>de</strong> Geriatría y Gerontología<br />

http://www.sbgg.org.br/<br />

– Sociedad Españo<strong>la</strong> <strong>de</strong> Geriatría y Gerontología<br />

http://www.segg.<strong>es</strong>/<br />

– Sociedad <strong>de</strong> Geriatría y Gerontología <strong>de</strong> Chile<br />

http://www.socgeriatria.cl/<br />

– Asociación Internacion<strong>al</strong> <strong>de</strong> Psicogeriatría<br />

http://www.ipa-online.org/<br />

– Servicio <strong>de</strong> Psicología <strong>de</strong> <strong>la</strong> Vejez. Fac. Psicología, U<strong>de</strong><strong>la</strong>R<br />

http://www.psico.edu.uy/servicio/spv.htm<br />

– GERUR (Lista <strong>de</strong> Correo electrónica)<br />

http://ar.groups.yahoo.com/group/gerur/<br />

«Para aplicar <strong>la</strong><br />

VGI se <strong>de</strong>berán<br />

utilizar tanto <strong>la</strong><br />

historia clínica y <strong>la</strong><br />

exploración física<br />

como <strong>la</strong>s <strong>de</strong>nominados<br />

<strong>es</strong>ca<strong>la</strong>s <strong>de</strong> v<strong>al</strong>oración,<br />

que ayudan a <strong>la</strong><br />

comunicación y<br />

entendimiento<br />

entre los diferent<strong>es</strong><br />

prof<strong>es</strong>ion<strong>al</strong><strong>es</strong> que<br />

atien<strong>de</strong>n <strong>al</strong> paciente.»<br />

Formas <strong>de</strong> Contacto<br />

Pr<strong>es</strong>i<strong>de</strong>ncia<br />

Dra. Virginia García<br />

Dirección: L<strong>al</strong>leman 1666<br />

Teléfono: (598 2) 6199834<br />

Montevi<strong>de</strong>o, Uruguay<br />

Direccion electrónica<br />

sugg@sugg.com.uy<br />

Página web<br />

http://www.sugg.com.uy<br />

Listas <strong>de</strong> Correo<br />

http://ar.groups.yahoo.com/group/<br />

gerur<br />

gerur@gruposyahoo.com.ar<br />

Carta Geriátrico Gerontológica 2008; 1: 1–20.<br />

15


16<br />

«Invitamos a<br />

participar no sólo a los<br />

geriatras y gerontólogos<br />

sino también a los<br />

integrant<strong>es</strong> <strong>de</strong> otras<br />

<strong>es</strong>peci<strong>al</strong>ida<strong>de</strong>s,<br />

que se ven a diario<br />

enfrentados a<br />

disyuntivas complejas<br />

<strong>de</strong>rivadas <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

<strong>atención</strong> <strong>de</strong> un<br />

paciente <strong>anciano</strong>.<br />

Este IV Congr<strong>es</strong>o<br />

será el marco i<strong>de</strong><strong>al</strong><br />

para intercambiar<br />

experiencias y marcar<br />

criterios científicos<br />

<strong>de</strong> <strong>atención</strong> en<br />

todo el país.»<br />

Carta Geriátrico Gerontológica 2008; 1: 1–20.<br />

mE n s a j E d E l a Pr E s i dE n ta d E l<br />

Iv Congr<strong>es</strong>o Uruguayo <strong>de</strong> Geriatría y Gerontología<br />

Es t i m a d o s c o l E g a s y a m i g o s,<br />

Es para mi un p<strong>la</strong>cer informarl<strong>es</strong> que nu<strong>es</strong>tra Sociedad se encuentra<br />

organizando el IV Congr<strong>es</strong>o Uruguayo <strong>de</strong> Gerontología y Geriatría para<br />

el cu<strong>al</strong> preten<strong>de</strong>mos encarar el tema <strong>de</strong>l Envejecimiento Humano,<br />

<strong>de</strong>s<strong>de</strong> una Perspectiva Interdisciplinaria e Integradora.<br />

T<strong>al</strong> como suce<strong>de</strong> en los país<strong>es</strong> <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>dos, Uruguay posee un<br />

<strong>al</strong>to porcentaje <strong>de</strong> adultos mayor<strong>es</strong>, con marcado incremento en <strong>la</strong>s<br />

franjas superior<strong>es</strong> a los 80 años. Este fenómeno no ha sido acompasado<br />

por el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> programas que permitan una mejor <strong>atención</strong><br />

socio<strong>sanitaria</strong> <strong>de</strong> <strong>es</strong>te grupo <strong>de</strong> eda<strong>de</strong>s, por lo cu<strong>al</strong> nu<strong>es</strong>tra Sociedad<br />

<strong>de</strong>be insistir más que nunca en una asistencia dinámica e integrada.<br />

Dinámica porque hemos <strong>de</strong> <strong>es</strong>tar preparados para aten<strong>de</strong>r <strong>la</strong>s<br />

diferent<strong>es</strong> situacion<strong>es</strong> <strong>de</strong> s<strong>al</strong>ud <strong>de</strong>l adulto mayor, con un permanente<br />

intercambio entre los diferent<strong>es</strong> nivel<strong>es</strong> <strong>de</strong> asistencia.<br />

Integrada, porque <strong>la</strong> experiencia ha <strong>de</strong>mostrado que en Gerontología<br />

y Geriatría, <strong>es</strong> más que nunca cierto, que <strong>es</strong> imposible lograr un<br />

<strong>es</strong>tado <strong>de</strong> bien<strong>es</strong>tar bio–psico–soci<strong>al</strong>, sin el aporte <strong>de</strong> los diferent<strong>es</strong><br />

prof<strong>es</strong>ion<strong>al</strong><strong>es</strong> y técnicos que <strong>de</strong>ben integrar el equipo <strong>de</strong> s<strong>al</strong>ud.<br />

Con el afán <strong>de</strong> lograr una mejor c<strong>al</strong>idad <strong>de</strong> vida a eda<strong>de</strong>s avanzadas,<br />

serán tratadas <strong>la</strong>s diferent<strong>es</strong> patologías que <strong>de</strong>rivan <strong>de</strong> <strong>la</strong> situación <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>pen<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong>l <strong>anciano</strong>, así como <strong>la</strong> prevención <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mismas.<br />

Estamos seguros que <strong>la</strong> participación <strong>de</strong> <strong>de</strong>stacados<br />

expositor<strong>es</strong> nacion<strong>al</strong> y extranjeros, nos darán una herramienta<br />

<strong>de</strong> mejora para nu<strong>es</strong>tra práctica prof<strong>es</strong>ion<strong>al</strong>.<br />

Invitamos a participar no sólo a los geriatras y gerontólogos sino también<br />

a los integrant<strong>es</strong> <strong>de</strong> otras <strong>es</strong>peci<strong>al</strong>ida<strong>de</strong>s, que se ven a diario enfrentados<br />

a disyuntivas complejas <strong>de</strong>rivadas <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>atención</strong> <strong>de</strong> un paciente <strong>anciano</strong>.<br />

Este IV Congr<strong>es</strong>o será el marco i<strong>de</strong><strong>al</strong> para intercambiar experiencias y marcar<br />

criterios científicos <strong>de</strong> <strong>atención</strong> en todo el país. Por t<strong>al</strong> motivo, creemos<br />

nec<strong>es</strong>ario re<strong>al</strong>izar el 1 er. Encuentro Inter<strong>de</strong>partament<strong>al</strong> <strong>de</strong> Gerontología y<br />

Geriatría, don<strong>de</strong> se an<strong>al</strong>izarán <strong>la</strong>s nec<strong>es</strong>ida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción mayor en el<br />

interior <strong>de</strong>l país, incluidas <strong>la</strong>s zonas rur<strong>al</strong><strong>es</strong>, los recursos con que contamos<br />

y <strong>la</strong>s tareas pendient<strong>es</strong> que seguramente tenemos por <strong>de</strong><strong>la</strong>nte.<br />

Dr a. Ma r í a Cr i s t i n a Mu g u e r z a | Pr e si D en ta D e l Co n g r e s o


26, 27 y 28 <strong>de</strong> abril <strong>de</strong> 2009.<br />

Montevi<strong>de</strong>o, Uruguay<br />

TEMARIO PRIMARIO<br />

• Ri<strong>es</strong>gos y prevención <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>pen-<br />

<strong>de</strong>ncia<br />

• Síndrom<strong>es</strong> geriátricos<br />

• Envejecimiento y toma <strong>de</strong> <strong>de</strong>cision<strong>es</strong><br />

• Cuidados <strong>al</strong> fin<strong>al</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> vida. Decision<strong>es</strong><br />

éticas<br />

• Enfermedad y comorbilidad<br />

• Actu<strong>al</strong>izacion<strong>es</strong> <strong>de</strong> psicogeriatría<br />

• Nivel<strong>es</strong> <strong>de</strong> <strong>atención</strong> en geriatría<br />

• Situacion<strong>es</strong> agraviant<strong>es</strong> para el <strong>anciano</strong><br />

• Medicina intervencionista <strong>al</strong>tamente<br />

<strong>es</strong>peci<strong>al</strong>izada<br />

• Formación prof<strong>es</strong>ion<strong>al</strong> y técnica en<br />

diferent<strong>es</strong> disciplinas GG<br />

CURSOS PRECONGRESO<br />

• Deterioro cognitivo. Demencias<br />

• Caídas<br />

• Enfermería geriátrica<br />

Comité organizador<br />

Pr<strong>es</strong>i<strong>de</strong>nta:<br />

Dra. Ma. Cristina Muguerza<br />

Secretaria: Dra. Doris Baccino<br />

T<strong>es</strong>orera: Dra.Rosana Quintan<br />

Miembros<br />

Dr. Fernando Botta<br />

Dra. Virginia García Dentone<br />

Dra. Lydia Griskevicius<br />

Dr. Clever Nieto<br />

Lic. Ana Charamello<br />

Dr. Gustavo Arioli<br />

Comité Cientifico<br />

Dra. Felicia Hor<br />

Dr. Luis Broquetas<br />

Dr. Oscar López<br />

Dra. Ana Kmaid<br />

Dr. Aldo Fierro<br />

Lic. Ana Charamello<br />

Lic. Ft. Fernando Mor<strong>al</strong><strong>es</strong><br />

Lic. Enf. Mariane<strong>la</strong> Perdomo<br />

Lic. Ps. Rita Amar<strong>al</strong><br />

Carta Geriátrico Gerontológica 2008; 1: 1–20.<br />

17


18<br />

De <strong>la</strong> SUGG<br />

Obituario.<br />

Comunicamos con p<strong>es</strong>ar el f<strong>al</strong>lecimiento <strong>de</strong>l<br />

Prof. Doctor JOSÉ ÁLVAREZ MARTÍNEZ<br />

acaecido el día 6 <strong>de</strong> setiembre <strong>de</strong> 2008.<br />

Distinguido docente <strong>de</strong> <strong>la</strong> Facultad <strong>de</strong> Medicina, U<strong>de</strong><strong>la</strong>R y Prof<strong>es</strong>or<br />

<strong>de</strong> Geriatría, su muerte enluta a <strong>la</strong> Geriatría Nacion<strong>al</strong>.<br />

A su <strong>es</strong>posa: Milka Artecona; sus hijos: Mónica y Álvaro Quintana, y<br />

José Antonio Álvarez Artecona y a sus nietos: Diego, Inés, Agustín<br />

y Santiago <strong>la</strong> sentida condolencia <strong>de</strong> nu<strong>es</strong>tra Sociedad<br />

Jornadas Conjuntas con <strong>la</strong> FE.M.I.<br />

JORNADA. 10 <strong>de</strong> octubre <strong>de</strong> 2008<br />

15:00 a 15:20.<br />

Farmacoterapia – RAM –<br />

Administración <strong>de</strong> Medicamento en R<strong>es</strong>i<strong>de</strong>ncias<br />

Dr. Luis Broquetas<br />

15:20 a 15:40.<br />

Sindrome confusion<strong>al</strong>.<br />

Dra. Felicia Hor<br />

15:40 a 16:30. T<strong>al</strong>ler: Discusión <strong>de</strong> Historias Clínicas (2)<br />

16:30 a 17:00. D<strong>es</strong>canso<br />

17:00 a 17:40. Plenario<br />

18:00 a 18:20.<br />

Caídas.<br />

Dr. Luis Broquetas<br />

18:20 a 18:40.<br />

Incontinencia urinaria.<br />

Dra. Felicia Hor<br />

18:40 a 19:30. T<strong>al</strong>ler: Discusión <strong>de</strong> Historias Clínicas (2).<br />

19:30 a 20:00. D<strong>es</strong>canso.<br />

20:00 a 20:30. Plenario.<br />

LUGAR:<br />

Sa<strong>la</strong> <strong>de</strong> conferencias <strong>de</strong> COMEFLO<br />

(Cooperativa Médica <strong>de</strong> Flor<strong>es</strong>)<br />

Rivera 622, Trinidad.<br />

Carta Geriátrico Gerontológica 2008; 1: 1–20.<br />

ISSN: 1688–5198<br />

Título–c<strong>la</strong>ve: Carta geriátrico gerontológica (Montevi<strong>de</strong>o)<br />

Título–c<strong>la</strong>ve abreviado: Carta geriátr. gerontol. (Montev.)<br />

Edición, diseño: Daniel Pereira / DEDOS<br />

Telfax 900 2813 | dpereira@<strong>de</strong>dosproductora.com<br />

Impr<strong>es</strong>ión: Iconoprint. Montevi<strong>de</strong>o<br />

Depósito leg<strong>al</strong>: 345.537/08<br />

Impr<strong>es</strong>o en Montevi<strong>de</strong>o, Uruguay<br />

Distribución gratuita. Materi<strong>al</strong> sin v<strong>al</strong>or comerci<strong>al</strong>.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!