01.07.2013 Views

Los sistemas de masas cocidas y el agotamiento de las mieles en ...

Los sistemas de masas cocidas y el agotamiento de las mieles en ...

Los sistemas de masas cocidas y el agotamiento de las mieles en ...

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

C<strong>en</strong>tro Azúcar 32(1): 15-20, <strong>en</strong>ero-marzo, 2005<br />

<strong>Los</strong> <strong>sistemas</strong> <strong>de</strong> <strong>masas</strong> <strong>cocidas</strong> y <strong>el</strong><br />

<strong>agotami<strong>en</strong>to</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> mi<strong>el</strong>es <strong>en</strong> <strong>las</strong><br />

condiciones actuales <strong>de</strong> materias primas<br />

Rolando A. Hernán<strong>de</strong>z León,* Luz María Contreras V<strong>el</strong>ásquez,<br />

C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Estudios Energéticos y Procesos Industriales (CEEPI),<br />

Se<strong>de</strong> Universitaria Sancti Spíritus<br />

Recibido: marzo/2004 Aprobado: octubre/2004<br />

Un análisis <strong>de</strong> <strong>las</strong> dificulta<strong>de</strong>s que <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tan los <strong>sistemas</strong> <strong>de</strong> <strong>masas</strong> <strong>cocidas</strong><br />

más utilizados para agotar <strong>las</strong> mi<strong>el</strong>es y garantizar la calidad <strong>de</strong>l azúcar<br />

comercial –<strong>en</strong> <strong>las</strong> condiciones actuales <strong>de</strong> <strong>las</strong> materias primas– se muestra<br />

<strong>en</strong> este trabajo, <strong>en</strong> <strong>el</strong> que se llegó a la conclusión <strong>de</strong> que la pureza <strong>de</strong>l cristal<br />

que se obti<strong>en</strong>e durante <strong>el</strong> proceso <strong>de</strong> cristalización y la preparación <strong>de</strong> la<br />

base para la masa cocida final, es un factor fundam<strong>en</strong>tal <strong>en</strong> su capacidad<br />

para agotar <strong>el</strong> licor madre, ya que la efici<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> estos <strong>sistemas</strong> <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>l control que se t<strong>en</strong>ga <strong>de</strong> la masa cocida B, y que la cristalización por<br />

<strong>en</strong>friami<strong>en</strong>to ha disminuido su capacidad para agotar <strong>las</strong> mi<strong>el</strong>es, <strong>de</strong>bido al<br />

increm<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la viscosidad.<br />

Palabras claves: Agotami<strong>en</strong>to, cristalización, tachos, cristalizadores<br />

The Systems of Cooked Masses and the Exhaustion of Honeys<br />

in the Curr<strong>en</strong>t Conditions of Raw Materials<br />

In the pres<strong>en</strong>t work is ma<strong>de</strong> an analysis of the difficulties faced by the system<br />

of massecuite used to exhaust the mo<strong>las</strong>ses and to guarantee the quality of<br />

the commercial sugar un<strong>de</strong>r the actual conditions of raw material. The<br />

conclusion was reached as to that the purity of the crystal that is obtained in<br />

the process of crystallization and preparation of base for the <strong>en</strong>d massecuite<br />

is a fundam<strong>en</strong>tal factor in its capacity to exhaust the mother liquor, so that<br />

the effici<strong>en</strong>cy of these systems <strong>de</strong>p<strong>en</strong>d on the control exerted on the<br />

massecuite B, and that the crystallization for cooling had diminished its<br />

capacity to exhaust the mo<strong>las</strong>ses, due to the increase of the viscosity.<br />

Key words: Exhaustibility, Crystallization, Vacuum Pans, Crystallizer<br />

*Investigador. <strong>de</strong> la Se<strong>de</strong> Universitaria Sancti Spíritus, C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Estudios <strong>de</strong> Energía y Procesos Industriales<br />

(CEEPI), UCLV. Email: ralfredo@suss.co.cu.<br />

15


INTRODUCCIÓN<br />

El <strong>agotami<strong>en</strong>to</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> mi<strong>el</strong>es <strong>en</strong> <strong>el</strong> proceso <strong>de</strong> producción<br />

<strong>de</strong> azúcar ha sido muy estudiado y actualm<strong>en</strong>te<br />

sigue si<strong>en</strong>do un tema muy <strong>de</strong>batido <strong>de</strong>bido<br />

a su complejidad, pues todo <strong>el</strong> proceso agro industrial<br />

influye <strong>en</strong> su efici<strong>en</strong>cia.<br />

Este trabajo analiza algunos conceptos que son <strong>de</strong><br />

vital importancia para <strong>el</strong> trabajo <strong>de</strong>l área <strong>de</strong> tachos<br />

y cristalizadores <strong>en</strong> <strong>las</strong> condiciones actuales <strong>de</strong> <strong>las</strong><br />

materias primas.<br />

La introducción <strong>de</strong> la cosecha mecanizada para la<br />

caña <strong>de</strong> azúcar ha cambiado <strong>las</strong> características y<br />

<strong>el</strong> comportami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los jugos durante difer<strong>en</strong>tes<br />

etapas <strong>de</strong> su procesami<strong>en</strong>to, <strong>de</strong>bido al aum<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong>l cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong> impurezas, lo que se manifesta<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> área <strong>de</strong> cristalizadores <strong>de</strong> la forma sigui<strong>en</strong>te:<br />

- Deformación <strong>de</strong> los cristales <strong>de</strong> azúcar.<br />

- Increm<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la viscosidad <strong>de</strong> los materiales<br />

<strong>en</strong> proceso.<br />

- Disminución <strong>de</strong> la agotabilidad <strong>de</strong> <strong>las</strong> mi<strong>el</strong>es.<br />

El resultado <strong>de</strong> esto es la afectación <strong>de</strong> la calidad<br />

<strong>de</strong>l azúcar y <strong>el</strong> increm<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>las</strong> pérdidas <strong>en</strong> mi<strong>el</strong><br />

final.<br />

DESARROLLO<br />

Con los <strong>sistemas</strong> <strong>de</strong> cocción <strong>de</strong> masa cocida que<br />

se utilizan actualm<strong>en</strong>te para <strong>el</strong> trabajo <strong>de</strong> los tachos<br />

es muy difícil <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tar esta situación sin afectar la<br />

calidad <strong>de</strong>l azúcar o la efici<strong>en</strong>cia industrial, pues<br />

<strong>en</strong> estos <strong>sistemas</strong> existe una r<strong>el</strong>ación muy directa<br />

<strong>en</strong>tre <strong>el</strong><strong>las</strong>, ya que <strong>de</strong>bido al poco <strong>agotami<strong>en</strong>to</strong> <strong>de</strong><br />

los cristalizadores, la pureza <strong>de</strong> los productos intermedios<br />

es <strong>el</strong>evada, resultando muy difícil agotar<br />

<strong>las</strong> <strong>masas</strong> <strong>cocidas</strong> finales. 3<br />

Importancia <strong>de</strong> la formación <strong>de</strong>l cristal durante<br />

la cristalización y preparación <strong>de</strong> la<br />

base para la masa cocida <strong>de</strong> <strong>agotami<strong>en</strong>to</strong><br />

La v<strong>el</strong>ocidad <strong>de</strong> cristalización <strong>de</strong>l cristal <strong>en</strong> una disolución<br />

sobresaturada <strong>de</strong> sacarosa <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong><br />

los procesos sucesivos, <strong>de</strong> los cuales, <strong>el</strong> que más<br />

l<strong>en</strong>to se <strong>de</strong>sarrolle controla la v<strong>el</strong>ocidad <strong>de</strong> cristalización.<br />

Así, <strong>el</strong> sistema <strong>de</strong> trabajo más efici<strong>en</strong>te<br />

para <strong>las</strong> sa<strong>las</strong> <strong>de</strong> tachos será <strong>el</strong> que facilite la mayor<br />

v<strong>el</strong>ocidad <strong>en</strong> ambos casos.<br />

C<strong>en</strong>tro Azúcar 1/2005<br />

16<br />

El primer proceso está <strong>de</strong>terminado por la viscosidad<br />

<strong>de</strong> la p<strong>el</strong>ícula que ro<strong>de</strong>a <strong>el</strong> cristal, si<strong>en</strong>do esta la<br />

que controla la v<strong>el</strong>ocidad <strong>de</strong> difusión <strong>de</strong> la sacarosa<br />

a través <strong>de</strong> la p<strong>el</strong>ícula. El segundo proceso está <strong>de</strong>terminado<br />

por <strong>el</strong> cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong> impurezas <strong>en</strong> <strong>el</strong> cristal,<br />

pues, <strong>de</strong> acuerdo con la conc<strong>en</strong>tración <strong>de</strong> estas,<br />

se facilita o no la <strong>de</strong>posición <strong>de</strong> la sacarosa <strong>en</strong> la red<br />

cristalina. 1<br />

De lo anterior se <strong>de</strong>duce la importancia que ti<strong>en</strong>e<br />

obt<strong>en</strong>er un cristal puro durante la cristalización y la<br />

preparación <strong>de</strong> la base para la masa cocida <strong>de</strong> <strong>agotami<strong>en</strong>to</strong>.<br />

Cuando se pres<strong>en</strong>tan los f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>os <strong>de</strong> alta viscosidad<br />

y aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong> impurezas <strong>en</strong> los<br />

productos que se manejan <strong>en</strong> <strong>las</strong> sa<strong>las</strong> <strong>de</strong> tachos, se<br />

reduce notablem<strong>en</strong>te la v<strong>el</strong>ocidad <strong>de</strong> cristalización y,<br />

por tanto, aum<strong>en</strong>ta la pureza <strong>de</strong> <strong>las</strong> mi<strong>el</strong>es intermedias,<br />

haciéndose muy difícil la mi<strong>el</strong> final y mant<strong>en</strong>er la<br />

calidad <strong>de</strong>l azúcar.<br />

En los <strong>sistemas</strong> más difundidos <strong>de</strong> trabajo <strong>de</strong> tachos<br />

actualm<strong>en</strong>te se cristaliza <strong>en</strong> productos <strong>de</strong> baja pureza<br />

<strong>de</strong> mi<strong>el</strong> A y m<strong>el</strong>adura; 2,6 esto hace que se afecte <strong>el</strong><br />

cristal <strong>de</strong>s<strong>de</strong> su formación, pues este se <strong>de</strong>sarrolla<br />

<strong>en</strong> un medio que posee altos valores <strong>de</strong> viscosidad,<br />

cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong> impurezas y color. A<strong>de</strong>más, cuando se<br />

pres<strong>en</strong>tan <strong>las</strong> condiciones adversas anteriorm<strong>en</strong>te<br />

m<strong>en</strong>cionadas, estos <strong>sistemas</strong> se v<strong>en</strong> obligados a preparar<br />

la base para la masa cocida final con mi<strong>el</strong> B,<br />

tratando <strong>de</strong> disminuir su pureza y po<strong>de</strong>r agitar la mi<strong>el</strong><br />

final. Como es lógico esto agrava aún más la situación,<br />

pues la mi<strong>el</strong> B alim<strong>en</strong>tada al cristal tan tempranam<strong>en</strong>te<br />

aum<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong> impurezas <strong>en</strong> este;<br />

también aum<strong>en</strong>tan la viscosidad <strong>de</strong> la p<strong>el</strong>ícula que<br />

ro<strong>de</strong>a <strong>el</strong> cristal y su color. Esto reduce la v<strong>el</strong>ocidad <strong>de</strong><br />

cristalización, afecta la calidad <strong>de</strong>l azúcar y reduce la<br />

capacidad <strong>de</strong>l cristal para agotar <strong>el</strong> licor madre.<br />

Producción <strong>de</strong> masa cocida B<br />

En los <strong>sistemas</strong> <strong>de</strong> trabajo <strong>de</strong> tachos usados actualm<strong>en</strong>te<br />

se produce una masa cocida B que ti<strong>en</strong>e características<br />

especiales, pues <strong>de</strong>fine la efici<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />

estos <strong>sistemas</strong>, <strong>de</strong>bido a que <strong>de</strong> esta masa cocida se<br />

obti<strong>en</strong>e azúcar comercial y mi<strong>el</strong> B, si<strong>en</strong>do esta última<br />

la que <strong>de</strong>termina la pureza <strong>de</strong> la masa cocida final;<br />

por tanto, la masa cocida B <strong>de</strong>be producirse con <strong>las</strong><br />

características necesarias para obt<strong>en</strong>er azúcar con la


C<strong>en</strong>tro Azúcar 1/2005<br />

calidad establecida y mi<strong>el</strong> B <strong>de</strong> una pureza a<strong>de</strong>cuada para agotar<br />

la masa cocida final.<br />

Cuando se pres<strong>en</strong>tan los f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>os característicos <strong>de</strong> jugos<br />

con alto cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong> impurezas, se reduce la difer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />

pureza <strong>en</strong>tre <strong>las</strong> <strong>masas</strong> <strong>cocidas</strong> y sus mi<strong>el</strong>es, aum<strong>en</strong>tando la<br />

pureza <strong>de</strong> la mi<strong>el</strong> A y por tanto <strong>de</strong> la masa cocida B, y como<br />

consecu<strong>en</strong>cia, la pureza <strong>de</strong> la mi<strong>el</strong> B, afectándose la pureza<br />

<strong>de</strong> la masa cocida B. Esto obliga a buscar formas para disminuir<br />

la pureza <strong>de</strong> la masa cocida B, tratando <strong>de</strong> controlar la<br />

pureza <strong>de</strong> su mi<strong>el</strong>, pero es <strong>en</strong> ese mom<strong>en</strong>to que se afecta la<br />

calidad <strong>de</strong>l azúcar comercial, colocando al tecnólogo fr<strong>en</strong>te a<br />

un difícil problema, pues se ve obligado a tomar una <strong>de</strong>cisión:<br />

afectar la calidad <strong>de</strong>l azúcar o asumir la pérdida <strong>en</strong> mi<strong>el</strong> final,<br />

no t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do <strong>en</strong> muchos casos una solución para <strong>el</strong> problema.<br />

Difer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> pureza <strong>en</strong>tre <strong>las</strong> <strong>masas</strong> <strong>cocidas</strong> y sus mi<strong>el</strong>es<br />

La difer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> pureza <strong>en</strong>tre <strong>las</strong> <strong>masas</strong> <strong>cocidas</strong> y sus mi<strong>el</strong>es<br />

es <strong>de</strong> vital importancia para <strong>el</strong> trabajo <strong>de</strong> <strong>las</strong> sa<strong>las</strong> <strong>de</strong> tachos y<br />

c<strong>en</strong>trífugas, pues fija la estrategia a seguir con estas, <strong>de</strong>bido a<br />

que prácticam<strong>en</strong>te <strong>de</strong>fin<strong>en</strong> la efici<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> estas áreas.<br />

Una caída <strong>de</strong> pureza inferior a lo normal <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>agotami<strong>en</strong>to</strong> <strong>de</strong><br />

<strong>las</strong> <strong>masas</strong> <strong>cocidas</strong> se <strong>de</strong>be fundam<strong>en</strong>talm<strong>en</strong>te a difer<strong>en</strong>cias<br />

operativas <strong>en</strong> la conducción <strong>de</strong>l proceso o al increm<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

<strong>las</strong> impurezas <strong>en</strong> los jugos que se están procesando. La primera<br />

causa no será analizada, pues pue<strong>de</strong> afectar cualquier<br />

sistema que se use para la operación <strong>de</strong> <strong>las</strong> sa<strong>las</strong> <strong>de</strong> tachos.<br />

En la tabla 1 aparec<strong>en</strong> los c<strong>en</strong>trales que hicieron la zafra <strong>de</strong>l<br />

año 2000 <strong>en</strong> la provincia <strong>de</strong> Sancti Spíritus. Allí se observa<br />

que tuvieron una gran afectación, lo que conspiró contra la<br />

efici<strong>en</strong>cia, pues siempre que se reduce la difer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> pureza<br />

<strong>en</strong>tre <strong>las</strong> <strong>masas</strong> <strong>cocidas</strong> y sus mi<strong>el</strong>es, disminuye <strong>el</strong> <strong>agotami<strong>en</strong>to</strong><br />

<strong>de</strong> la mi<strong>el</strong> final. A<strong>de</strong>más, cuando se increm<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> cont<strong>en</strong>ido<br />

<strong>de</strong> impurezas <strong>en</strong> la m<strong>el</strong>adura que se procesa y aum<strong>en</strong>ta su<br />

viscosidad, g<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te aparec<strong>en</strong> cristales <strong>de</strong>formados, que<br />

afectan la calidad <strong>de</strong>l azúcar. 4<br />

Tabla 1. Comportami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la pureza <strong>en</strong> difer<strong>en</strong>tes<br />

c<strong>en</strong>trales <strong>de</strong> la provincia <strong>de</strong> Sancti Spíritus <strong>en</strong> la<br />

zafra <strong>de</strong>l año 2000<br />

17<br />

Se aprecia que la difer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> pureza<br />

<strong>en</strong>tre la masa cocida A y la mi<strong>el</strong> A es muy<br />

inferior a <strong>las</strong> 20 unida<strong>de</strong>s que <strong>de</strong>b<strong>en</strong><br />

lograrse, lo que indica una baja efici<strong>en</strong>cia<br />

<strong>en</strong> esta etapa <strong>de</strong> cocción. Sin embargo,<br />

excepto <strong>el</strong> c<strong>en</strong>tral “Odulio Morales”, <strong>el</strong><br />

resto logró una mejoría <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>agotami<strong>en</strong>to</strong><br />

<strong>de</strong> la mi<strong>el</strong> B, acercándose a <strong>las</strong> 20 unida<strong>de</strong>s<br />

<strong>de</strong> caída <strong>de</strong> pureza que <strong>de</strong>b<strong>en</strong><br />

obt<strong>en</strong>erse <strong>en</strong> esta etapa <strong>de</strong> cocción, <strong>de</strong>bido<br />

a la introducción <strong>de</strong>l sistema <strong>de</strong> doble<br />

semilla para <strong>las</strong> operaciones <strong>de</strong> la sala<br />

<strong>de</strong> tachos, lo que ayudó al <strong>agotami<strong>en</strong>to</strong><br />

<strong>de</strong> la mi<strong>el</strong> B, pues favorece <strong>el</strong> <strong>agotami<strong>en</strong>to</strong><br />

<strong>de</strong> esta masa cocida, sacrificando la<br />

calidad <strong>de</strong>l azúcar B, que ti<strong>en</strong>e que ser<br />

disu<strong>el</strong>ta y procesada nuevam<strong>en</strong>te, pero<br />

no resu<strong>el</strong>ve <strong>el</strong> <strong>agotami<strong>en</strong>to</strong> <strong>de</strong> la mi<strong>el</strong> final,<br />

pues la caída <strong>de</strong> pureza <strong>de</strong> la masa<br />

cocida C es muy inferior a <strong>las</strong> 30 unida<strong>de</strong>s<br />

que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> obt<strong>en</strong>erse.<br />

Ante estas condiciones <strong>de</strong> alto cont<strong>en</strong>ido<br />

<strong>de</strong> impurezas, los <strong>sistemas</strong> <strong>de</strong> <strong>masas</strong> <strong>cocidas</strong><br />

que más se utilizan actualm<strong>en</strong>te se<br />

v<strong>en</strong> limitados para agotar la mi<strong>el</strong> final, lo<br />

que ha favorecido <strong>el</strong> increm<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>las</strong><br />

pérdidas <strong>de</strong> azúcar <strong>en</strong> mi<strong>el</strong> final.<br />

Posibilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>agotami<strong>en</strong>to</strong> <strong>de</strong> la<br />

masa cocida final <strong>en</strong> <strong>el</strong> cristalizador<br />

El cristalizador es <strong>el</strong> equipo don<strong>de</strong> se<br />

<strong>de</strong>posita la masa cocida final <strong>de</strong>spués <strong>de</strong><br />

terminada y su función es continuar <strong>el</strong><br />

<strong>agotami<strong>en</strong>to</strong> <strong>de</strong>l licor madre por <strong>en</strong>friami<strong>en</strong>to.<br />

Si se analizan los procesos que controlan<br />

la v<strong>el</strong>ocidad <strong>de</strong> cristalización <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

cristalizador, ocurre que, <strong>en</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />

una masa cocida final que ha sido producto<br />

<strong>de</strong>l procesami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> jugos con<br />

altos cont<strong>en</strong>idos <strong>de</strong> impurezas, estas se<br />

caracterizan por la pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> cristales<br />

<strong>de</strong>formados y niv<strong>el</strong>es <strong>de</strong> viscosidad superiores<br />

a los normales.<br />

<strong>Los</strong> cristales <strong>de</strong>formados son característicos<br />

<strong>de</strong> altos cont<strong>en</strong>idos <strong>de</strong> impurezas <strong>en</strong><br />

la red cristalina, lo que impi<strong>de</strong> una <strong>de</strong>posición<br />

uniforme <strong>de</strong> la sacarosa <strong>en</strong> <strong>las</strong> caras<br />

<strong>de</strong>l cristal.


En <strong>el</strong> cristalizador, la sobresaturación <strong>de</strong>l licor madre<br />

se manti<strong>en</strong>e por <strong>en</strong>friami<strong>en</strong>to. Esto trae como<br />

consecu<strong>en</strong>cia que a medida que disminuye la temperatura<br />

aum<strong>en</strong>ta la viscosidad y por tanto, se reduce<br />

la difusividad <strong>de</strong> la sacarosa a través <strong>de</strong> la<br />

p<strong>el</strong>ícula que ro<strong>de</strong>a <strong>el</strong> cristal, hasta que la difusión<br />

prácticam<strong>en</strong>te se <strong>de</strong>ti<strong>en</strong>e y comi<strong>en</strong>zan a producirse<br />

microcristalizaciones <strong>de</strong>bido a la sobresaturación <strong>de</strong>l<br />

licor madre.<br />

Todo esto afecta <strong>el</strong> <strong>agotami<strong>en</strong>to</strong> <strong>de</strong>l licor, pues bajo<br />

estas condiciones la v<strong>el</strong>ocidad <strong>de</strong> cristalización prácticam<strong>en</strong>te<br />

se <strong>de</strong>ti<strong>en</strong>e y se ha comprobado <strong>en</strong> muchos<br />

c<strong>en</strong>trales azucareros que <strong>de</strong> <strong>masas</strong> <strong>cocidas</strong> finales<br />

purgadas <strong>en</strong> cali<strong>en</strong>te se obti<strong>en</strong>e igual o m<strong>en</strong>or<br />

pureza <strong>de</strong> la mi<strong>el</strong> final, que cuando se purgan <strong>de</strong>spués<br />

<strong>de</strong> su ciclo normal <strong>de</strong> <strong>en</strong>friami<strong>en</strong>to, y se ha <strong>de</strong>tectado<br />

la pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> pequeños cristales <strong>en</strong> la mi<strong>el</strong>.<br />

Lo anterior <strong>de</strong>muestra que <strong>en</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> jugos<br />

con altos cont<strong>en</strong>idos <strong>de</strong> impurezas la posibilidad <strong>de</strong><br />

<strong>agotami<strong>en</strong>to</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> cristalizador es muy limitada, y todos<br />

los <strong>sistemas</strong> <strong>de</strong> trabajo para los tachos, cuya efici<strong>en</strong>cia<br />

se basa <strong>en</strong> un <strong>agotami<strong>en</strong>to</strong> normal <strong>en</strong> los<br />

cristalizadores, se v<strong>en</strong> imposibilitados <strong>de</strong> obt<strong>en</strong>er<br />

bu<strong>en</strong>os resultados <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>agotami<strong>en</strong>to</strong> <strong>de</strong>l licor madre.<br />

Posibilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>agotami<strong>en</strong>to</strong> <strong>de</strong>l licor madre<br />

<strong>en</strong> los tachos<br />

La cristalización <strong>en</strong> los tachos ocurre bajo los mismos<br />

principios que <strong>en</strong> <strong>el</strong> cristalizador, con la difer<strong>en</strong>cia<br />

<strong>de</strong> que la sobresaturación es mant<strong>en</strong>ida por<br />

evaporación <strong>de</strong>l agua <strong>de</strong>l licor madre.<br />

Este análisis se hace sobre una masa cocida producida<br />

a partir <strong>de</strong> jugos con <strong>las</strong> mismas características<br />

<strong>de</strong>l caso anterior, don<strong>de</strong> la pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> cristales<br />

<strong>de</strong>formados afecta la v<strong>el</strong>ocidad <strong>de</strong> <strong>de</strong>posición <strong>de</strong> la<br />

sacarosa <strong>en</strong> la red cristalina, pero, <strong>de</strong>bido a la mayor<br />

circulación <strong>de</strong> la masa cocida <strong>en</strong> <strong>el</strong> tacho, <strong>el</strong><br />

movimi<strong>en</strong>to r<strong>el</strong>ativo <strong>en</strong>tre los cristales, así como <strong>el</strong> <strong>de</strong>l<br />

cristal y <strong>el</strong> licor madre que lo ro<strong>de</strong>a, que ayuda a pulim<strong>en</strong>tar<br />

la superficie <strong>de</strong>l cristal, se favorece la v<strong>el</strong>ocidad<br />

<strong>de</strong> <strong>de</strong>posición <strong>de</strong> la molécula <strong>de</strong> sacarosa. 2<br />

Como <strong>en</strong> <strong>el</strong> tacho la sobresaturación se manti<strong>en</strong>e<br />

por evaporación, la temperatura <strong>en</strong> todos sus puntos,<br />

a medida que transcurre <strong>el</strong> tiempo <strong>de</strong> cocción,<br />

C<strong>en</strong>tro Azúcar 1/2005<br />

18<br />

solo se ve afectada por <strong>el</strong> movimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la presión<br />

hidrostática, por lo que su influ<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> la viscosidad<br />

<strong>de</strong> la masa será mínima y esta solo se verá afectada<br />

por <strong>el</strong> aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> impurezas y por <strong>el</strong> crecimi<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> los cristales <strong>de</strong> azúcar, lo que reduce la<br />

influ<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> la viscosidad <strong>en</strong> la v<strong>el</strong>ocidad <strong>de</strong> difusión<br />

<strong>de</strong> la sacarosa a través <strong>de</strong> la p<strong>el</strong>ícula <strong>de</strong> licor madre<br />

que ro<strong>de</strong>a <strong>el</strong> cristal y facilita su <strong>agotami<strong>en</strong>to</strong>.<br />

Pureza <strong>de</strong> la masa cocida final y posibilida<strong>de</strong>s<br />

<strong>de</strong> <strong>las</strong> c<strong>en</strong>trífugas continuas<br />

Son muchos los factores que influy<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>agotami<strong>en</strong>to</strong><br />

<strong>de</strong> la mi<strong>el</strong> final, pero la pureza que se logre<br />

<strong>en</strong> la masa cocida final será <strong>de</strong>terminante para la<br />

pureza <strong>de</strong> su mi<strong>el</strong>.<br />

Lo anterior explica la importancia que ti<strong>en</strong>e para <strong>el</strong><br />

tecnólogo azucarero controlar la pureza <strong>de</strong> la masa<br />

cocida final, por lo que es muy útil analizar todos<br />

los factores que limitan <strong>el</strong> <strong>agotami<strong>en</strong>to</strong> <strong>de</strong> esta masa<br />

cocida y para <strong>el</strong>lo se parte <strong>de</strong> una interrogante:<br />

¿Hasta dón<strong>de</strong> es posible agotar la masa cocida final?<br />

El <strong>agotami<strong>en</strong>to</strong> <strong>de</strong> la masa cocida final está limitado<br />

por tres factores fundam<strong>en</strong>tales que se r<strong>el</strong>acionan a<br />

continuación:<br />

1) capacidad y tipo <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trífuga,<br />

2) calidad <strong>de</strong>l azúcar final producida,<br />

3) posibilidad material <strong>de</strong> lograrlo sin afectar la capacidad<br />

<strong>de</strong>l cristal para agotar <strong>el</strong> licor madre.<br />

<strong>Los</strong> dos primeros factores están muy r<strong>el</strong>acionados<br />

<strong>de</strong>bido a que la calidad <strong>de</strong>l azúcar final <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong><br />

la efici<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>las</strong> c<strong>en</strong>trífugas y esto, a su vez, <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong><br />

<strong>de</strong> la calidad <strong>de</strong> la masa cocida y <strong>de</strong> <strong>las</strong> posibilida<strong>de</strong>s<br />

<strong>de</strong> <strong>las</strong> c<strong>en</strong>trífugas usadas.<br />

Antes <strong>de</strong> introducirse <strong>las</strong> c<strong>en</strong>trífugas continuas no<br />

era posible agotar la masa cocida final a purezas<br />

inferiores a 60, pues <strong>las</strong> c<strong>en</strong>trífugas discontinuas y<br />

<strong>de</strong> bajas revoluciones no la purgaban; a<strong>de</strong>más, <strong>el</strong><br />

trabajo <strong>de</strong>l puntista t<strong>en</strong>ía que ser exquisito, pues al<br />

m<strong>en</strong>or <strong>de</strong>scuido <strong>las</strong> <strong>masas</strong> <strong>cocidas</strong> no purgaban,<br />

produciéndose atrasos <strong>en</strong> <strong>el</strong> proceso <strong>de</strong> la casa <strong>de</strong><br />

cal<strong>de</strong>ras, afectaciones <strong>en</strong> la calidad <strong>de</strong>l azúcar y<br />

aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la recirculación <strong>de</strong> la mi<strong>el</strong>, agravándose<br />

aún más la situación.


Con <strong>el</strong> increm<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong> impurezas <strong>en</strong><br />

los jugos, se hizo aún más complejo <strong>el</strong> trabajo <strong>de</strong><br />

los tachos y <strong>el</strong> <strong>agotami<strong>en</strong>to</strong> <strong>de</strong> la masa cocida final,<br />

pues <strong>las</strong> <strong>masas</strong> <strong>cocidas</strong> producidas a los valores <strong>de</strong><br />

pureza acostumbrados no purgaban, provocando<br />

atrasos <strong>de</strong>l proceso <strong>en</strong> la casa <strong>de</strong> cal<strong>de</strong>ras, con todos<br />

los inconv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tes que <strong>de</strong> esto se <strong>de</strong>rivan.<br />

Para dar solución a este problema, se com<strong>en</strong>zó a<br />

subir la pureza <strong>de</strong> la mi<strong>el</strong> final, lo que provoca una<br />

afectación consi<strong>de</strong>rable <strong>de</strong> la efici<strong>en</strong>cia industrial.<br />

Todo esto fue creando un cierto respeto a la posibilidad<br />

<strong>de</strong> agotar la masa cocida final; así se fue<br />

educando a los nuevos azucareros <strong>en</strong> este concepto y<br />

estableci<strong>en</strong>do como un dogma que la masa cocida final<br />

t<strong>en</strong>ía que confeccionarse <strong>en</strong>tre 60 y 65 <strong>de</strong> pureza.<br />

En este <strong>en</strong>torno aparece la c<strong>en</strong>trífuga continua, cuyas<br />

posibilida<strong>de</strong>s son amplias, garantizando purgar<br />

cualquier tipo <strong>de</strong> masa cocida final y obt<strong>en</strong>er azúcar<br />

<strong>de</strong> calidad. 5<br />

Pero los valores <strong>de</strong> pureza <strong>de</strong> <strong>las</strong> <strong>masas</strong> <strong>cocidas</strong> se<br />

han mant<strong>en</strong>ido aproximadam<strong>en</strong>te iguales a cuando<br />

se usaban <strong>las</strong> c<strong>en</strong>trífugas discontinuas <strong>de</strong> bajas revoluciones,<br />

usando solam<strong>en</strong>te <strong>las</strong> bonda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>las</strong><br />

nuevas máquinas para evitar atrasos <strong>en</strong> <strong>el</strong> proceso<br />

<strong>en</strong> <strong>las</strong> casas <strong>de</strong> cal<strong>de</strong>ras, como se pue<strong>de</strong> apreciar<br />

<strong>en</strong> la tabla 2. 6<br />

Tabla 2. Pureza <strong>de</strong> la masa cocida final y<br />

sus mi<strong>el</strong>es durante la zafra <strong>de</strong>l año 2000<br />

<strong>Los</strong> promedios para la pureza <strong>de</strong> la masa cocida<br />

final se manti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> los valores que normalm<strong>en</strong>te<br />

t<strong>en</strong>ían cuando se utilizaba otro tipo <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trífuga,<br />

aunque la pureza <strong>de</strong> la mi<strong>el</strong> es mayor, lo cual <strong>de</strong>muestra<br />

que a pesar <strong>de</strong> haberse introducido una nueva<br />

c<strong>en</strong>trífuga, ha disminuido la efici<strong>en</strong>cia.<br />

C<strong>en</strong>tro Azúcar 1/2005<br />

19<br />

El tercer factor que limita <strong>el</strong> <strong>agotami<strong>en</strong>to</strong> <strong>de</strong> la masa<br />

cocida final es la posibilidad material <strong>de</strong> lograrlo sin<br />

afectar la capacidad <strong>de</strong> los cristales <strong>de</strong> azúcar para<br />

agotar <strong>el</strong> licor madre. Como ya se ha explicado, <strong>el</strong><br />

aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> impurezas <strong>en</strong> los jugos hace prácticam<strong>en</strong>te<br />

imposible disminuir la pureza <strong>de</strong> la masa cocida<br />

final con los <strong>sistemas</strong> <strong>de</strong> cocción que exist<strong>en</strong>,<br />

pues –g<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te– los valores <strong>de</strong> pureza obt<strong>en</strong>idos<br />

son los mínimos posibles bajo estas condiciones,<br />

y cuando se sacrifica la calidad <strong>de</strong>l cristal obt<strong>en</strong>ido<br />

durante la cristalización, alim<strong>en</strong>tando mi<strong>el</strong> <strong>de</strong><br />

baja pureza antes <strong>de</strong> que t<strong>en</strong>ga la consist<strong>en</strong>cia necesaria,<br />

como ocurre <strong>en</strong> los datos <strong>de</strong> la tabla 2, se<br />

pue<strong>de</strong> controlar, solo hasta cierto límite, la pureza<br />

<strong>de</strong> la masa cocida final, pues se ocluy<strong>en</strong> impurezas<br />

<strong>en</strong> la red cristalina y así <strong>el</strong> cristal pier<strong>de</strong> su capacidad<br />

para agotar <strong>el</strong> licor madre.<br />

Ante esta situación <strong>el</strong> tecnólogo se ve imposibilitado<br />

<strong>de</strong> controlar la pureza <strong>de</strong> la masa cocida final sin<br />

afectar la pureza <strong>de</strong> su mi<strong>el</strong>.<br />

CONCLUSIONES<br />

1) La pureza <strong>de</strong>l cristal que se obti<strong>en</strong>e durante <strong>el</strong><br />

proceso <strong>de</strong> cristalización y preparación <strong>de</strong> la<br />

base para la masa cocida final es un factor fundam<strong>en</strong>tal<br />

para agotar <strong>el</strong> licor madre.<br />

2) La efici<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> los <strong>sistemas</strong> <strong>de</strong> <strong>masas</strong> <strong>cocidas</strong><br />

que se emplean actualm<strong>en</strong>te para la efici<strong>en</strong>cia<br />

<strong>de</strong> los tachos <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong>l control que se t<strong>en</strong>ga<br />

<strong>de</strong> la masa cocida B.<br />

3) La difer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> pureza <strong>en</strong>tre <strong>las</strong> <strong>masas</strong> <strong>cocidas</strong><br />

y sus mi<strong>el</strong>es fija la estrategia a seguir <strong>en</strong> la<br />

operación <strong>de</strong>l área <strong>de</strong> tachos y <strong>de</strong>fine su efici<strong>en</strong>cia.<br />

4) Con <strong>las</strong> condiciones actuales <strong>de</strong> <strong>las</strong> materias<br />

primas la cristalización por <strong>en</strong>friami<strong>en</strong>to ha disminuido<br />

su capacidad para agotar <strong>las</strong> mi<strong>el</strong>es,<br />

<strong>de</strong>bido al increm<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la viscosidad.<br />

5) A pesar <strong>de</strong> la introducción <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>trífuga continua<br />

no se ha ganado <strong>en</strong> efici<strong>en</strong>cia, pues los<br />

<strong>sistemas</strong> <strong>de</strong> <strong>masas</strong> <strong>cocidas</strong> que se usan no permit<strong>en</strong><br />

agotar la masa cocida final y explotar al<br />

máximo sus posibilida<strong>de</strong>s.


C<strong>en</strong>tro Azúcar 1/2005<br />

FUENTES DE INFORMACIÓN CONSULTADAS<br />

1) Baherhau, J. P.: “El problema <strong>de</strong>l recobrado <strong>de</strong>l azúcar”, Boletín <strong>de</strong> Información Ci<strong>en</strong>tífico<br />

Técnica, pp. 1-29, MINAZ, Ciudad <strong>de</strong> La Habana, 1997.<br />

2) García, L. F.; J. Clark: El proceso <strong>de</strong> fabricación <strong>de</strong> azúcar crudo <strong>en</strong> los tachos, Editorial<br />

Ci<strong>en</strong>cia y Técnica, 124 pp., Ciudad <strong>de</strong> La Habana, Cuba, 1969.<br />

3) Hernán<strong>de</strong>z, L. R.: “El esquema <strong>de</strong> <strong>las</strong> lagunas <strong>de</strong> <strong>agotami<strong>en</strong>to</strong> para la operación <strong>de</strong> <strong>las</strong> sa<strong>las</strong> <strong>de</strong> tachos<br />

<strong>de</strong> crudo”, tesis doctoral, Dpto. <strong>de</strong> Ing<strong>en</strong>iería Química, Facultad <strong>de</strong> Ing<strong>en</strong>iería Química y Farmacia,<br />

UCLV, Santa Clara, Cuba, 1991.<br />

4) K<strong>el</strong>ly F. H. C.; F. R. Mark: “Alargami<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l cristal <strong>de</strong> sacarosa”, Boletín <strong>de</strong> Información Ci<strong>en</strong>tífico<br />

Técnica, p. 8, MINAZ, Ciudad <strong>de</strong> La Habana, Cuba, 1979.<br />

5) Kirhy, D. K.; T. Athertan: Difer<strong>en</strong>ciación <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trífugas continuas. Información dirigida, pp.<br />

1-18, Editorial Pueblo y Educación, Ciudad <strong>de</strong> La Habana, Cuba, 1977.<br />

6) MINAZ: Manual <strong>de</strong> operación para la producción <strong>de</strong> azúcar crudo <strong>de</strong> caña, Dirección <strong>de</strong><br />

Tecnología, Ciudad <strong>de</strong> La Habana, Cuba, 1995.<br />

7) MINAZ: Informe final <strong>de</strong> zafra, Dpto. <strong>de</strong> NMCC, D<strong>el</strong>egación Prov. <strong>de</strong>l MINAZ, Sancti Spíritus,<br />

Cuba, 2000.<br />

l<br />

Simbología utilizada<br />

MCF: Masa cocida final<br />

MF: Mi<strong>el</strong> final<br />

MCB: Masa cocida B<br />

MB: Mi<strong>el</strong> B<br />

MA: Mi<strong>el</strong> A<br />

M: M<strong>el</strong>adura<br />

20

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!